Embed Size (px)
Citation preview
1
UNIVERZITET ldquoSV KIRIL I METODIJrdquo - SKOPJE
FILOZOFSKI FAKULTET
INSTITUT ZA ISTORIJA
ISTO^NATA RIMSKA IMPERIJA I GOLEMATA PRESELBA NA NARODITE (IV-VI VEK)
(DOKTORSKA DISERTACIJA)
Mentor Kandidat
Prof D-r Aleksandar Atanasovski M-r Gabriela Simonova
Skopje 2015
2
VOVED
Golemata preselba na narodite e nastan od svetsko istorisko zna~ewe
bideji zafatila tri kontinenti (Azija Evropa Severna Afrika) i vo nea
zele u~estvo golem broj narodi
Kako rezultat na ovoj obemen i kompleksen migracionen proces bile
predizvikani golemi demografski promeni i nevideno meawe na toga
postoe~kite rasi i etni~ki zaednici
Za oddelni plemiwa u~esnici vo Golemata preselba na narodite se
napiani golem broj na pomali ili pogolemi nau~ni trudovi Problematikata
na nivnoto raseluvawe bila obrabotuvana za nekoi od niv parcijalno a za nekoi
pak se piuvalo vo ramkite na integralnite istorii na golemite imperii ili
dr`avi
Me|utoa iako bile razgleduvani razli~ni aspekti vo naukata povrzani so
problematikata na Golemata preselba na narodite i nejzinite refleksii vrz
Rimskata imperija smetame deka aspektot na vlijanieto i rezultatite od ovoj
migracionen proces za Isto~no-rimskata imperija seacute ute ne e dovolno i
detalno prou~en Trgnuvaji od taa pojdovna to~ka smetame deka ima potreba i
prostor za opse`na i detalna razrabotka na ovaa tema A toa pak pretstavuva
dovolen predizvik za naeto istra`uvawe
Temata so koja se zafativme e iroka po svojot obem i istovremeno
kompleksna po odnos na sodr`inata to dava mo`nost za nejzino razgleduvawe
od razli~ni aspekti Bazi~nata metodoloka opredelba se odnesuva na
povtornata analiza i preobmisluvawe na osnovnite fakti te podatoci od
anti~kite izvori Pritoa prednost im davame na primarnite izvori koi se
relativno sovremeni na nastanite koi gi opiuvaat pa ottamu verojatno i
poverodostojni dodeka sekundarnite izvori gi koristime kako korektor na
primarnite Odnosno preku sporedba procenka i tolkuvawe gi kontrolirame
podatocite od primarnite izvori i na toj na~in se obiduvame da kreirame edna
objektivna istoriska vistina za procesite i nastanite koi se predmet na na
interes Naata namera ne e detalno da navleguvame vo site nastani i procesi
povrzani so temata tuku preku koristewe na selektivni raspolo`livi izvorni
informacii (narativni i arheoloki) nivna komparativna analiza i
3
komparacija na vee postoe~kata stru~na literatura koja ja zasega naata
problematika od interes se obiduvame da odgovorime na praawata koi si gi
postavivme
Imeno naiot interes na prou~uvawe go fokusirame na Isto~nata rimska
imperija i Golemata preselba na narodite Poto~no Golemata preselba na
narodite ja razgleduvame od aspekt na vlijanieto i zna~eweto to taa go imala
za Isto~no-rimskata imperija Gi prou~uvame plemiwata to imale neposredni
i intenzivni kontakti so Imperijata relaciite i interakcijata to se
odvivala me|u dvete strani kako i na~inite to gi koristela Imperijata vo
spravuvawe so narasnatite problemi predizvikani na nejzinata teritorija ili
vo nejzina neposredna blizina
Dokolku se zeme vo predvid deka Makedonija (vo nejzinite istoriski i
geografski granici) bila direktno zasegnata od ovoj migracionen proces koja
kako sostaven del1 od Isto~nata rimska imperija gi trpela istite posledici
interesot za ovaa tema e dotolku pogolem
Predmetot na naeto istra`uvawe go smestuvame vo dve me|usebno
povrzani celini vremenska i prostorna
Vremenski predmetot na istra`uvaweto go locirame vo ramkite od (IV-VI
vek) Delumno izleguvame od ovie hronoloki ramki od razbirlivi
metodoloki pri~ini Imeno ja probivame gornata hronoloka granica so
Avarite i se zadr`uvame do 626 godina koga opa|a nivnata mo po porazot to
go do`iveale vo bitkata kaj Konstantinopol Neophodno e da se napravi takov
1 So izdvojuvaweto na posebnata prefektura Ilirik od starata prefektura Italija
Makedonija vlegla vo sostavot na novoformiranata prefektura vo 379 godina i se nao|ala pod
voeni i administrativni ingerencii na isto~niot imperator Teodosij I Po dve godini
prefekturata Ilirik bila vratena vo administrativnata sfera na Zapadot a so toa i
Makedonija Me|utoa vo 3878 godina so dogovorot postignat vo Solun me|u Valentijan II i
Teodosij I bilo predvideno otstapuvawe na prefekturata Ilirik na isto~niot imperator Toa
se slu~ilo vo 392 godina so promovirawe na Ilirik kako samostojna prefektura so sedite vo
Solun Na toj na~in taa trajno mu pripadnala na Isto~noto rimsko carstvo a so toa i
Makedonija kako nejzin sostaven del Sp W Treadgold Byzantine and Its Army 13 M Panov
Administrativnite promeni vo Makedonija (IV-V vek) novi datirawa 120-121 So podelbata
pak izvrena od Teodosij I vo 395 godina Makedonija i oficijalno vlegla vo ramkite na
Isto~noto rimsko carstvo upravuvano od negoviot sin Arkadij (395-408)
4
probiv poradi toa to so toj termin se zaokru`uva intenzivniot romejsko-
avarski kontakt
Prostorno pak naiot glaven akcent na istra`uvawe go stavame na
dejstvijata koi se odvivale vo ramkite na Isto~nata rimska imperijata kako i
vo nejzinata neposredna blizina zasegnuvaji gi nejzinite direktni interesi
Poprecizno predmetot na istra`uvaweto go definirame vo devet oddelni
to~ki
Najprvin ja skicirame sostojbata vo Isto~no-rimskata imperija
neposredno pred Golemata preselba na narodite a potoa se zadr`uvame na
samiot migracionen proces t e na negovite hronoloki i prostorni ramki
kako i na pri~inite i faktorite koi vlijaele na istiot
Vo oddelni glavi posvetuvame soodvetno vnimanie na interakcijata i
vrskite koi se ostvaruvale me|u Imperijata i narodite koi bile direktni
u~esnici vo ovoj opse`en migracionen proces i toa Goti Vandali Huni
Avari Sloveni kako narodi koi ostavile dlaboki tragi vo ovoj golem svetsko-
istoriski nastan
Smetame za potrebno da podvle~eme deka Slovenite kako direktni
u~esnici vo ovoj migracionen proces gi prou~uvame samo koga se dovedeni vo
vrska so Avarite (pot~inetost zaedni~ki voeni dejstvija samostojni dejstvija
kako posledica od avaro-romejski sudiri itn) od pri~ina to iako za niv e
posveteno golemo vnimanie vo naukata i se napiani golem broj nau~ni
trudovi na mislewe sme deka problematikata na slovensko-romejskite odnosi
treba da bide predmet na zasebna nau~na studija na koja bi iacute se posvetile vo
nekoe dogledno vreme
Vo kontekst na Golemata preselba na narodite soodvetno vnimanie
posvetuvame i na drugi narodi koi imale sporedna uloga vo ovoj proces no
sepak bile vo dopir so Isto~nata imperija i vlijaele na nejzinite sovremeni
tekovi Naeto vnimanie e osobeno naglaseno vrz integracijata na varvariterdquo2
2 Poimot ldquovarvarinrdquo poteknuva od gr~kiot jazik i ima pe`orativno zna~ewe Vo
klasi~nata epoha anti~kite Grci so nego ozna~uvale pripadnik na narod koj zboruval na
nepoznat ili nerzbirliv jazik za niv koj ne mislel gr~ki nitu pak gr~ki se odnesuval Vo toj
kulturen kontekst go koristela i Isto~nata imperija (Vizantija) ovoj poim Vo o~ite na
Romeite varvari bile onie plemiwa i narodi koi `iveele vo mrak (neznaewe) nadvor od
granicite na Carstvoto i koi po svojata kultura vera i na~in na `ivot ne iacute pripa|ale na
5
vo ramkite na isto~no-rimskoto optestvo i me|usebnite vlijanija koi
proizlegle od dopirot na varvarskiot svet i rimskata civilizacija Na krajot
go zaokru`uvame naeto istra`uvawe so potencirawe na posledicite po
Imperijata koi proizlegle od samata Preselbata na narodite i kako tie
vlijaele vrz preobrazbata na istata
Predmetot na istra`uvaweto determiniran na goreizlo`eniot na~in e
sleden od hronolokiot princip na izlagawe
Vaka koncipiraniot priod kon problematikata vo obidot da se dojde do
odgovori na praawata to se postaveni se temeli na istra`uvawata
sprovedeni vo dostapnite bibliote~ni fondovi vo R Makedonija i R Bugarija
Poradi naeto skromno poznavawe na arheologijata za celite na ovoj trud
koristevme gotovi rezultati od objaveni arheolokite istra`uvawa So ogled
na toa to nekoi izdanija ne ni bea dostapni vo fizi~ka forma koristevme
nivni ekvivalenti vo elektronska forma (internet-resursi)
ekumenata Vo potesna smisla varvarinot bil pagan koj ne bil neposredno pot~inet na carskite
zakoni nitu pak posredno preku pripadnosta na vizantiskiot komonvelt na carskata vlast Vo
teorijata paganot koj ja primil pravoslavnata vera vee ne bil varvarin (Сп D Obolenski
Vizantijski komonvelt Beograd 1991 326 D Obolensky The Principles and Methods of Byzantine
Diplomacy Actes du XII congreacutes international drsquoeacutetudes Byzantines Ohrid 10-16 sep 1961 t 1 55)
Terminot varvarinrdquo го претставува ромејското гледиште za neprikosnovenosta na римската
цивилизација odnosno deka taa била најразвиена во тогашниот docnoанти~ki свет
6
GLAVA PRVA ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA DO 70-TE GODINI NA IV VEK
Isto~no-rimskata imperija za svoj usloven po~etok go ima samostojnoto
vladeewe na imperatorot Konstantin I Veliki (324-337)3 Ovaa hronoloka
determinanta za po~etok na istorijata na ldquoImperijata na Istokotrdquo kako to ja
narekuvaat izvorite za periodot kojto go prou~uvame ja prifaaat
najgolemiot broj na istori~ari - medievisti odnosno vizantolozi Оdrednicata
e uslovena od nastanite koito osobeno vlijaele vrz razvojot na Imperijata i
ja svrtele kon novi tekovi Imeno vo 324 godina Konstantin I so izvojuvaweto
na poslednata pobeda nad Licinij stanal edinstven vladetel na Rimskata
imperija Vo istata godina toj gi postavil temelite na novata prestolnina na
Istokot i so toa gi trasiral novite patita na ponatamoniot razvoj na
Zapadnata i Isto~nata imperija
Za vreme vladeeweto na Konstantin I se slu~ile dva nastani koi bile od
epohalno zna~ewe za ponatamonata idnina na starata Rimska imperija Toa
bile osnovaweto na novata prestolnina na Bosforot i proglasuvaweto na
hristijanstvoto za dr`avna religija
Konstantin I go izbral bezna~ajnoto grat~e Vizantion na granicata na
Evropa i Azija za svoja prestolnina go pretvoril vo grandiozen grad
narekuvaji go po negovoto ime i sve~eno go putil vo upotreba na 11 maj 330
godina Povolnata strateka i topografska postavenost na Vizantion bile
klu~ni vo odlukata na imperatorot tokmu nego da go izbere za svoja idna
prestolnina Imeno glavniot grad i voeniot centar na Isto~nata imperija
osven to imal solidna prirodna zatitenost4 negovata lokacija zna~itelno
3 G Ostrogorski Periodizacija vizantijske istorije Iz vizantijske istorije i
prosopografije Sabrana dela kw3 Beograd 1970 10-11 14 i tamu navedenata literatura P
Mutaf~iev Lekcii po istorireg na Vizantireg Sofireg 1995 32-35
4 Novata prestolnina bila podignata na edna ispaknatina vo forma na triagolnik koja
navleguvala vo vodite na ju`niot kraj od Bosfor - protok koj go povrzuva Mramornoto more so
Crno more Na jug od ispanatinata Mramornoto more se iri okolu nea kako ezero Pokraj ova
more na zapad se prostiraat protocite Dardaneli koi ovozmo`uvaat pristap kon Egejskoto i
Mramornoto more Na severnata strana od stariot grad se nao|a tesniot zaliv - Zlaten rog koj
navleguva vo kopnoto skoro sedum milji Tokmu obgradenosta na gradot od dve strani so voda mu
7
odale~ena od patot po koj minuvale nomadskite narodi pri nivnata migracija od
Azija kon Evropa gorniot (severen) breg na Crnoto more ja opredeluvale vo
najgolem del negovata strateka pozicija Pokraj toa negovata blizina do
Crnoto more ovozmo`uvala brodovite i voenite odredi od Konstantinopol
brzo da bidat prefrleni vo Crnoto more i od tamu da penetriraat kon Dunav
Don i Dnepar za da im se sprotivstavat na napa|a~ite onamu kade to opasnosta
bila najgolema5 Pozicijata na Konstantinopol vo golem stepen ja odreduvala
negovata prednost vo ekonomski i kulturoloki aspekt Imeno gradot ja
kontroliral celata trgovija na Crnoto more so Egejskoto i Jadranskoto more
taka to na toj na~in bil predodreden da stane trgovski posrednik me|u Evropa
i Azija Vo odnos na kulturata negovata prednost bila vo toa to bil lociran
vo blizina na najva`nite centri na helenisti~kata kultura koja pod vlijanie
na hristijanstvoto rezultirala vo nova hristijansko-gr~ko-rimska ili
vizantiska kultura6
Po imeto na ova grat~e koe izrasnalo vo prv Grad na Isto~nite Romei
(taka gra|anite na Imperijata se imenuvale sebe si) nu~nicite od XVII vek ja
preimenile Isto~no-rimskata imperija vo Vizantija7 Vakvoto preimenuvawe
se dol`i na toa to ovoj del od starata Imperija gi pre`ivel burite na
docnata antika i se preobrazil vo nov dr`aven orgaznizam ~ie ime povee ne
soodvetstvuvalo na realnata sostojba
So ogled na toa to nie za predmet na naeto prou~uvawe go imame
preodniot period koga se odvivala preobrzbata na Imperijata od anti~ka vo
obezbeduvala solidna zatita od naeprijatelskite napadi Dopolnitelno podignatite yidini
pak pridonele da se zgolemi stepenot na odbranata na gradot od kaj moreto Zapadnata strana od
gradot koja e kopnena bila poranliva vo odnos na ostanatite i zatoa kako slaba odbranbena
to~ka trebala da se zatiti so silen sistem od odbranbeni yidini Povee za odbranbeniot
sistem na Konstantinopol vidi kaj S Turnbull The Walls of Constantinopole AD 324-1453 Oxford
2004 4-9 10-19 Za opisot na gradot sporedi i kaj J B Bury A History of the Later Roman Empire
from Arcadius to Irene (395-800) vol I London 1889 52-58 I L Plunket Europe in the Middle Ages Oxford
1926 34-35 5 John B Firth Constantine the Great The reorganization of the Empire and the triumph of the Church
London 1905 264-265 H Hunger ImperiOcirc na novoto srediccedile HristiOcircnskiOcirct duh na
vizantiŸskata kultura SofiOcirc 2000 65-88
6 A A Vasiliev History of the Byzantine Empire 324-1453 vol I Medison-London 1952 52 7 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva Beograd 2000 49-50
8
srednovekovna i sicirc ute ne e vizantiska vo site nejzini segmenti go koristime
terminot Isto~no-rimska a ne Vizantiska imperija
Otkako gi postavil temelite na novata prestolnina Konstantin I se
zafatil so reavawe na gorlivoto religiozno praawe Imeno toj ute so
izdavaweto na Milanskiot edikt za verska tolerancija (313 g) zaedno so
Licinij8 go navestil pravecot na negovata politika vo odnos na religijata No
koga stanal edinstven vladetel na Imperijata po likvidacijata na Licinij
prepoznavaji go vistinskoto zna~ewe na hristijanstvoto kako religija koe
mo`e da mu pomogne vo zacvrstuvawe na negovite vladea~ki pozicii ne samo
to go izedna~il so paganstvoto tuku i mu dal prednost Po dolgo kolebawe i
samiot imperator go primil hristijanskoto krtenie neposredno pred
smrtniot ~as na 22 maj 337 godina Obredot na krtevaweto go izvril
nikomediskiot episkop Evsevij i nekolkumina vii duhovnici Pri~inata za
takvata zadocneta odluka nekoi nau~nici ja nao|aat vo razgoreniot disput me|u
ortodoksite i arijanite Imeno imperatorot se plael otvoreno da zavzeme
strana vo odnos na sporot bideji bil zainteresiran za mir vo Crkvata i
nejzinoto edinstvo9
Konstantin I Veliki otkril vo monoteisti~kata struktura na
hristijanstvoto nesomneni mo`nosti kakvi to ne poseduvala nitu edna od
politeisti~kite religii Hristijanstvoto bilo religija na vlastta a toa za
eden imperator koj se stremel kon centralizacija na dr`avata bilo od osobena
va`nost Vo hristijanstvoto i osobeno vo negovata crkva Konstantin I ja
sogledal mo`nosta za duhovno i politi~ko obedinuvawe na Rimskata imperija
8 Ediktot ne iacute garantiral monopolni prava na hristijanskata crkva vo odnos na
ostanatite paganski kultovi i ne mu dal preferencija na hristijanstvoto kako takvo tuku samo
go izedna~il so vee postoe~kite paganski religii Sp (G Bakalov Vizantireg Sofireg 2000 89-
90) So Milanskiot edikt bila proklamirana religiska tolerancija za site a kon Hristijanite
zabele`liva e izvesna blagonaklonetost koja se ogleda vo oficijalno staveniot kraj na
progonite vrz hristijanskite vernici na koi im bile vrateni konfiskuvanite imoti a onie koi
dobile takvi imoti od Hristijanite bile obeteteni na dr`aven trook Cf St Mitchell A
History of the Later Roman Empire AD 284-641 Oxford 2015 112 9 Eusebii Pamphili De Vita Constantini IV 62 63 Socrates HE I 39 Sp G Bakalov Vizantireg
90-91 A Cameron The reign of Constantine AD 306-337 In The Cambridge Ancient History Volume 12
The Crisis of Empire AD 193-337 Cambridge 2005 99 105
9
zatoa negova stanuva devizata ldquoedna dr`ava so posredstvo na edna crkvardquo10 Vo
prilog na negovata obedinuva~ka politika odi univerzalizmot na
hristijanskiot odnos kon ~ovetvoto za eden hristijanin site lu|e se ednakvi
pred liceto na Bog za kogo nema izbran narod priviligirana rasa ili klasa
~ija sudbina bi bila pova`na od sudbinata na drugite Site lu|e i narodi se
vovle~eni vo ostvaruvaweto na bo`jite nameri11 Vakvoto religiozno sfaawe
mu go olesnuvalo patot na prviot hristijanski imperator kon ostvaruvawe na
negovata namera za edinstvena celovita i univerzalna Imperija
Univerzalnosta kako glavna karakteristika na hristijanstvoto svojata
analogija ja nao|a vo rimskiot univerzalizam koj se manifestiral preku
pravoto odnosno preku rasprostranuvawe (proiruvawe) na gra|anstvoto
(dr`avjanstvoto) koe prvenstveno imalo praven status koj mo`el da se
rasprostranuva do beskone~nost I rimskoto pravo i hristijanskata religija
imale ista ambicija da ja transformiraat ~ovekovata razli~nost vo edinstvo12
Tokmu pridr`uvaweto kon idejata za univerzalnost mu davala na imperatorot
garancija deka Imperijata e ja za~uva svojata stabilnost a stabilnosta kako
takva prirodno klonela kon prosperitet
Vo taa smisla so namera da ja pridobie poddrkata i naklonetosta na
hristijanite Konstantin I po izdavaweto na Milanskiot edikt naredil na
Crkvata da iacute se dade materijalna pomo vo prehrambeni produkti na
hristijanskoto svetenstvo mu bila dodeluvana plata od dr`avnite fondovi a
na episkopite im bile doveruvani visoki dr`avni funkcii Tie se javuvale vo
uloga na sudii vo sporovi kako me|u hristijanite taka i me|u hristijanite i
paganite13 Osven toa so finansiski sredstva od dr`avnata kasa bile
rekonstuirani i izgradeni golem broj crkvi irum Imperijata14
10 G Bakalov Vizantireg 91
11 R Kolingvud Idejata za istorijata prev od angliski D Jakimovski Skopje 1997 68
12 C Moatti Translation migration and communication in the Roman Empire three aspects of
movement in History Classical Antiquity University of California Press 2006 25 (1) 116-117 13 Theodoretus HE I 1 IV 4 Cf P Brown The Rise of Western Christendom Triumph and Diversity
AD 200-1000 Madison Massatchusets 2001 39 D Zajkovski Hristijanstvoto vo Makedonija 129
A Mew Crkvata i dr`avata Vo Istorija na religiite Prev od ruski R Grozdanoski Skopje
2010 322-323
14 St Mitchell A History of the Later Roman Empire AD 284-641 113
10
Vo kontekst na odr`uvaweto na politi~koto i verskoto edinstvo vo
Imperijata Kostantin I koj sebe si se promoviral za zatitnik na Crkvata15
go svikal prviot Vselenski crkoven sobor na koj voedno i pretsedaval Ovoj
sobor se odr`al vo Nikeja vo 325 godina na koj arijanstvoto16 (u~ewe koe se
zakanuvalo da ja podrie hristijanskata vera) me|udrugoto bilo proglaseno za
ereti~ko u~ewe sprotivno na vostanovenata pravoslavna dogma utvrdena na
istiot sobor a so dopolnuvaweto (odrednicata za Svetiot Duh) od vtoriot
Vselenski sobor (381 g) vo Konstantinopol bil utvreden i simvolot na
hristijanskata religija verata vo edna i nedeliva Sveta Troica 17
15 Gri`ata za crkvata i borbata za irewe na vistinskata vera bile najblagorodnite
zadol`enija na eden hristijanski imperator Konstantin Veliki gi postavil osnovite na tie
zadol`enija povrzani so institucijata-imperator Ovie zadol`enija proizleguvale vsunost
od ideolokoto sfaawe za bo`estvenoto poteklo na imperatorskata vlast spored koe
imperatorot e bo`ji namesnik na zemjata So posredstvo na vlastta koja mu ja doveril Bog na
imperatorot toj se gri`i za svoite hristijanski podanici Kako to Bog go upravuva kosmosot
taka imeratorot ja upravuva ~ovekovata zaednica Imperatorskata vlast e emanacija na bo`jata
volja i taa ne mo`e da bide osporena od nikakva zemna sila Sp H Hunger ImperiOcirc na novoto
srediccedile 90-105 G Bakalov VizantiOcirc Kulturno-politi~eski o~erci SofiOcirc 2000 224 J E
KarOcircnopulos Politi~eskata teoriOcirc na Vizantintildecite vol 1 prev K PavlikOcircnov SofiOcirc 1992
20-23
16 Arijanskoto u~ewe kako edena od prvite hristoloki raspravi (praawa povrzani so
li~nosta na Isus Hristos i za odnosot na Bo`jata i ~ovekovata priroda vo Nego) go ozna~uva
voedno i prviot poseriozen predizvik so koj se soo~ila hristijanskata Crkva vo obidot da ja
formulira i precizira svojata dogma Pritoa Crkvata go razrabotuvala poimniot aparat na
hristijanskoto bogoslovie so ~ija pomo gi izlo`uvala i precizirala stavovite na
hristijanskoto verou~ewe Tie stavovi se sumirale i se utvrduvale vo kusi formuli i vo
Simvoli na Verata Povee za sutina na arijanskoto u~ewe koe seriozno go potreslo
hristijanskiot svet vidi kaj John B Firth Constantine the Great 189-210 A Mew Crkvata i
dr`avata Vo Istorija na religiite 325-327 G Simonova Ereti~kite u~ewa vo Vizantija (IV-
V vek) Sp Istorija god XLIV br 1-2 Skopje 2008 60-62 A V Kartaov Vaseqenski sabori
Beograd 2009 9-19
17 Odabrana dokumenta Vaseqenskih sabora prevod i komentari R V PopoviEcirc Beograd
1993 8-9 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 66 T Koev-G Bakalov VIacutevedenie 90 G
Bakalov Hristiregnstvoto Istorireg na religiite Sofireg 1999 218 A Mew Crkvata i dr`avata
Vo Istorija na religiite 325-329 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 Beograd
2000 84 85 A V Kartaov Vaseqenski sabori 29-37 140-152
11
Vo tekot na svoeto vladeewe Konstantin izvril reformi vo voeno-
administrativnata sfera koi vsunost bile prodol`enie na reformite
zapo~nati od Dioklecijan
Dioklicijan ja podelil teritorijata na Carstvoto na 12 diocezi a pred
krajot na IV vek nivniot broj se zgolemil na 14 Sekoja dioceza soodvetno bila
podelena na povee provincii Osven administrativnata bila napravena
reforma i vo vojskata Pred Dioklicijan legiite bile rasporedeni vo oddelni
provincii i tolku mnogu bile vrzani so rasporedenoto mesto to vo slu~aj na
potreba bilo mnogu teko da bidat prefrleni na nekoja druga granica Nemalo
mobilni vojski nitu pojaki voeni rezervi vnatre vo Carstvoto postoela samo
pretorijanskata garda vo Rim Od taa pri~ina Dioklicijan vojskata ja podelil
vo dve osnovni kategorii vo pograni~ni trupi (limitanei) koi postojano se
nao|ale na opredelena grani~na zona i na mobilni edinici koi spored
potrebite mo`ele da se prefrlaat od edna na druga granica (comitatenses) 18
Zadr`uvaji ja administrativnata podelba na Carstvoto na diocezi i
provincii Konstantin I go podelil Carstvoto na ~etiri prefekturi Istok
Ilirik Italija i Galija Sekoja prefektura opfaala nekolku diocezi a
sekoja dioceza pogolem broj na provincii Na ~elo na sekoja prefektura se
nao|al pretoriski prefekt Diocezite gi upravuvale vikari a provinciite
namesnici i duksovi Rim i Carigrad bile izzemeni od nadle`nosta na
prefektite na pretoriite i bile pot~ineti na svoite gradski prefekti koi po
pretoriskite prefekti imale najvisok rang me|u dr`avnite ~inovnici19
18 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 48 58-59 Za strukturnata postavenost na
armijata vo ovoj period vidi povee kaj B Campbell The Army In The Cambridge Ancient History
Volume 12 The Crisis of Empire AD 193-337 Cambridge 2005 120-130 AHM Jones The Later Roman
Empire 284-602 A Social Economic and Administrative survey vol II Oxford 1964 607-608 19 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 59 J Koder Vizantijski svet Uvod u istoriskoj
geografiju isto~nog Mediterana tokom viznatijske epohe prev V StankoviEcirc Beograd 2011 87-
88 Cascio E L The New state of Diocletian and Constantine from the tetrarchy to the reunification of the
empire In The Cambridge Ancient History Volume 12 The Crisis of Empire AD 193-337 Cambridge 2005
179-184 Za slu`bata - pretoriski prefekt negovata organizaciska postavenost i ingerencii
podetalno vidi kaj AHM Jones The Later Roman Empire 284-602 A Social Economic and
Administrative survey 586-592
12
Konstantin I ja dovril zapo~natata voena reforma na Dioklicijan so toa
to novata podvi`na vojska exercitus comitatensis koja bi trebalo da slu`i i kako
voena rezerva protiv nadvoreni neprijatelski napadi i kako potpora na
carskata vlast protiv vnatreni prevrati zna~itelno ja nadminuvala svojata
prvobitna uloga na gardiski odred Imeno Konstantin I so toa to im dal
posebno zna~ewe na mobilnite edinici zgolemuvaji go nivniot broj ja zajaknal
i nivnata mo Obemot na ovie edinici bil zgolemen delumno so permanentno
povlekuvawe na pograni~nite odredi a delumno so dodatno zgolemuvawe na
kowani~kite i peadiskite edinici Vo ramkite na peadijata sozdal nov tip
voena edinica nare~ena auxilia (pomoni odredi rezerva) Za komanduvawe na
ovaa zna~itelno zgolemena kopnena vojska vo vnatrenosta (comitatenses) bile
vovedeni dve novi dol`nosti magister peditum zapovedal so peadijata a magister
equitum komanduval so kowani~kite odredi20 Na pretorijanskata garda
Dioklicijan vo golema mera iacute ja namalil aktivnosta zaradi nejzinoto
samovolie i sklonost da izdignuva i simnuva carevi za da Konstantin po
bitkata kaj Mulviskiot most (312 g) kone~no ja likvidiral Pograni~nata
vojska od svoja strana pak dobila specijalen karakter Imeno vojnicite-
grani~ari stacionirani na limesot i nare~eni limitanei kako nagrada za svojata
slu`ba dobivale zemjini posedi21 Spored toa tie pretstavuvale nekoj vid na
selska milicija koja `iveela od prihodite na svoite imoti i gi branela
dr`avnite granici od neprijatelski napadi22
Osobeno zna~ajna karakteristika na Dioklicijanoviot i Konstantinoviot
upraven sistem pretstavuval principot na odvojuvawe na voenata i civilnata
vlast Civilnata uprava na provinciite se nao|ala isklu~ivo vo racete na
nejziniot namesnik a voenata vlast ja imal duksot koj stoel na ~elo na vojskata
20 AHM Jones The Later Roman Empire 284-602 A Social Economic and Administrative survey vol
II 607-608 21 Ovaa praktika na davawe zemja na pograni~nite odredi so obvrska za slu`ewe voena
slu`ba bila vovedena ute od vremeto na Aleksandar Sever (222-235) no vo vremeto na
Konstantin dobiva pogolemo zna~ewe (J B Bury A History of the Later Roman Empire from the death
of Theodosius I to the death of Justinian (395-565) vol I New York 1958 p 48 note 2) 22 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 59 J B Bury A History of the Later Roman Empire
from the death of Theodosius I to the death of Justinian (395-565) vol I 47-49
13
na edna ili povee provincii Ovoj princip bil sproveden gri`livo vo celata
provinciska uprava23
Zna~ajno e da se napomene deka za vreme na celiot docnorimski odnosno
ranovizantiski period kako to ute se narekuva vremenskiot raspon od
Konstantin I do Iraklij se zadr`al ovoj voeno-administrativen sistem so
izvesni mali otstapuvawa Toj period e okarakteriziran so varvarizirawe na
rimsko-vizantiskata vojska Najvredniot element vo carskata vojska go
so~inuvale varvarite posebno germanskite plemiwa24 Brojot na stranskite
naemnici so tekot na vremeto rastel a po~nuvaji od IV vek uglednite varvari
se probivale i vo oficerskiot kadar25
Site ovie merki to gi sprovele Dioklicijan i Konstantin I a koi se
baziraat na strogo razgrani~uvawe na civilnata i voenata centralnata i
provinciskata uprava o~igledno imale za cel da se izbegne bilo kakva
pogolema koncentracija na vlasta vo racete na edno lice i so toa da se zacvrsti
avtoritetot na imperatorot koj stoel na ~elo na celokupniot dr`aven aparat
kako vrska me|u oddelni upravni granki
Na nadvoreno politi~ki plan Konstantin I bil prinuden da vojuva so
Gotite Vo periodot me|u 315 i 319 godina toj uspeno vojuval protiv niv
pobeduvaji gi vo nekolku navrati zaradi to se zakitil so titulata Gothicus
maximus Imperatorot voeno se anga`iral i protiv Sarmatite (322 i 323 g) vo
Panonija26 koja bila pod negova ingerencija Me|utoa Gotite i natamu
pretstavuvale seriozna zakana za romejskata teritorija navleguvaji preku
Dunav vo Mizija i Trakija Imeno dodeka toj prestojuval vo Solun vo 323
godina gotskiot voda~ Rausimod ja iskoristil zanemarenosta na granicata
navlegol vo Trakija i Mizija podlo`uvaji gi na grabe` i pusto27 Doznavaji
23 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 49-50
24 Za germanskite plemiwa i nivnoto vklu~uvawe vo vizantiskata armija kako federati
zboruvame vo tretata glava 25 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 60 26 Zosim Historia Nova II 21 Zosim vo eden ist pasus mnogu konfuzno zboruva za oddelni
napadi na dve plemiwa (Sarmati i Goti) koi se odvivale vo ista godina
27 Vo vrska so ovie nastani (varvarskiot voda~ naiol na poddrka od mesnoto naselenie)
imperatorot Konstantin I izdal poseben ukaz na 28 april 323 godina so koj izri~no se
14
za toa Konstantin I od Solun se upatil protiv Gotite i istata godina go
prinudil nivniot voda~ da sklu~i miroven dogovor Vakvata negova
intervencija zna~ela naruuvawe na dogovorot sklu~en so Licinij (317 g)
bideji navlegol na teritoriite to bile pod negova vlast28 Toa bilo
pri~inata spored Valezieviot anonim da bide obnovena vojnata me|u
Konstantin I i Licinij koja zavrila so pobeda na Konstantin vo bitkata kaj
Hrisopol (324 g)29 Licinij iako za sojuznici gi imal Gotite sepak ne uspeal da
go protera Konstantin od negovite teritorii Po ova bitka Licinij bil
zaroben i otkako mu bile odzemeni site imperatorski obele`ja bil ispraten
na zato~enie vo Solun a slednata 325 godina bil ubien verojatno poradi
zaverite koi gi koval so Sarmatite protiv Konstantin30
So ovoj akt Konstantin I i oficijalno stanal edinstven imperator na
celata teritorija na Rimskata imperija Toa mu dalo mo`nost da prevzema
pokonkretni merki za zatita na celata teritorija na Imperijata od
nadvoreni upadi na varvarskite plemiwa Taka toj vo 327 godina ili neto
porano izvril administrativni promeni na teritorijata na Ilirik bideji
bila zagrozuvana od ~estite upadi na Sarmatite i Gotite Imeno Konstantin
reil da ja podeli diocezata Mezija na diocezi Makedonija i Dakija so namera
da ja zgolemi efikasnosta na dr`avnata administracija i da ja zajakne voenata
zabranuva sorabotkata na mesnoto naselenie so varvarite i za takviot prestap bila predvidena
kazna - prestapnikot `iv da se zapali CTh VII 11 IBI II-LIBI I 265
28 Anonymi Valesiani 521 izvestuva za gotski napad vo 323 g cf IBI II - LIBI I s 321
Aurelius Victor De Caesaribus 4113 izvestuva deka Konstantin vo isto vreme gi porazil
Sarmatite i Gotite M Odahl (Constantine and the Christian Empire 2 ed ndash London - New York
Routledge 2010 174-175) od izvorite izvel zaklu~ok deka Konstantin vo 323 g vojuval samo
protiv Sarmatite a go previdel podatokot za gotskiot napad Za ovie nastani sp i Sp Ј
Буркхарт Епохата на Константин Велики Скопје 1992 320 29Anonymi Valesiani 521-27 cf IBI II - LIBI I 321-322 Podetalno za borbite me|u
Konstantin I i Licinij vidi kaj Ch M Odahl Constantine and the Christian Empire 174-181 АМ
Величко История Византийских императоров От Константина Великого до Анастасия I Москва 2012 50-52 V P Budanova GorskiŸ A A Ermolova I E Velikoe preselenie narodov
Igravetnopoliti~eskie i socialninte aspektint Sankt-Peterburg 2011 65-66
30 Anonymi Valesiani 527-29 Cf Dž Dž Norič Vizantija rani vekovi prev P Uroševič Kragujevac
2009 48-49 Ch M Odahl Constantine and the Christian Empire 180-181
15
organizacija vo pograni~nite oblasti za polesno spravuvawe so narasnatiot
problem 31
Sepak i otkako ja inauguriral novata prestolnina i gi zacvrstil svoite
pozicii Konstantin I moral povtorno voeno da intervenira na balkanskite
teritorii Bideji vo 332 godina Gotite preminuvaji go Dunav gi zagrozile
Sarmatite vo Panonija imperatorot go ispratil svojot sin Konstantin II da gi
spre~i nivnite prodori vo to i uspeal za izvesen period Vedna potoa izbil
vooru`en bunt na robovite vo Panonija koj predizvikal migracija na golem
broj Sarmati Poslednite mu se obratile na Konstantin I za pomo i spored
Valezieviot anonim doznavame deka okolu 300 000 Sramati bile naseleni vo
Gorna i Dolna Mizija Makedonija Trakija Skitija i Italija32 Eden del od
niv koi bile sposobni voeno da slu`at gi inkorporiral vo postoe~kite voeni
odredi dodeka ostanatite kako zemjodelci gi razmestil vo ramkite na
romejskite provincii33 Ova prvo pomasovno naseluvawe na varvarite na
prostorot na R Makedonija e potvrdeno so arheoloki naodi od nerimsko
poteklo vo Skupi Demir Kapija Varo - Prilep Bitolsko i Ohridsko34
Prisustvoto na Sarmatite na teritorija na Imperijata se potvrduva so
pogrebnite obi~ai i prilozi otkrieni vo najdenite grobovi35
Konstantin I so Gotite postignal dogovor (332 g) so koj tie stanale
federati na Imperijata Gotite so ovoj dogovor bile zadol`eni da mu davaat na
raspolagawe na imperatorot voeni kontingenti od 40 000 vojnici koga e imalo
potreba za toa i da ja ~uvaat romejskata granica od premin na drugi plemiwa Za
ovaa usluga Gotite dobivale godina pari~na nagrada i pod nadzor na
31 Z Kosti˚ Osvrt na administrativne podele Makedonije krajem antike ZRVI 35
Beograd 1996 80 bel10
32 Anonymi Valesiani 6 30 Cf Eusebii Vita Constantini 4 6 IBI II - LIBI I 323 33 Eusebii De Vita Constantini IV VI 34 Za arheolokite naodi sporedi I Mikul~i Docnorimski grobovi od Skupi Gzff
kn 26 Skopje 1974 132-141 Istiot Varvari vo Makedonija vo docnata antika Gzff kn 22 (48)
Skopje 1995 243
35 Sarmatite imale obi~aj da gi pogrebuvaat svoite mrtvi zaedno so kowi i pci a kako
prilozi vo grobovite polo`uvale dolgi kopja sekiri nakit od raznobojni stakleni pasti i
karenola dvouni sadovi od sivope~ena zemja itn Sp D Srejovi˚ Varvarska enklava na
podru~ju municipija Y Balcanica VIII 1977 83-85
16
romejskite vlasti im bilo dozvoleno da trguvaat na Dunav Za da se osigura ovoj
dogovor od prekruvawe vo Konstantinopol bile isprateni zalo`nici
Ulogata ne zalo`incite ne e precizno jasna Bideji otsustvuvaat informacii
za nivno ubistvo dokolku dogovorot se prekri mo`no e tie da bile zadr`uvani
do momentot koga e bidat vrateni voenite zarobenici36
Po stabilizacijata na situacijata vo Imperijata i na nejzinite granici
Konstantin I pred smrtta odlu~il da go raspredeli teritorijalnoto nasledstvo
na negovite trojca sinovi i vnukot Dalmacij Najpodrobni podatoci za ova
teritorijalna podelba nao|ame vo deloto na Avrelij Viktor Spored nego
Konstantin II (337-340) gi dobil site zemji od drugata strana na Alpite
Konstancij II (337-361) - Azija i Orient po~nuvaji od protocite na Pont
Konstans (337-350) -Ilirik Italija i Afrika dodeka Dalmacij (337-340) gi
dobil Trakija Makedonija i Ahaja37 Drugite izvori davaat obopteni
podatoci za politi~kata karta koja postoela vo Imperijata vo 335 godina So
vakvata raspredelba na imperatorskata teritorija Konstantin imal za cel da ja
zacvrsti svojata dinastija koja vo idnina trebala da vladee so Imperijata i da
gi osueti idnite sudiri za prevlast Vo nea pokraj negovite sinovi trebalo da
vlezat i ~lenovi na semejstvoto na negoviot tatko so vtorata `ena Teodora Vo
taa funkcija bil dinasti~kiot brak sklu~en me|u erkata na Konstantin I
Konstantina i sinot na negoviot polubrat Anublijan Pritoa Konstantin I mu
go dodelil na upravuvawe Pontiskoto carstvo na Anublijan38 Vo funkcija na
zacvrstuvawe na edinstvoto na Imperijata bila i odlukata na Konstantin I da
go primi hristijanstvoto neposredno pred negovata smrt
Sepak obidot na Konstantin I da go za~uva dinasti~koto edinstvo a so toa
i na Imperijata se poka`al neodr`liv vo takviot splet na okolnosti
Presmetkite me|u naslednicite na Konstantin I otprvin bile naso~eni kon
naslednicite na negovite dedo i baba a potoa i me|u samite negovi sinovi Prv
na udar bil Dalmacij koj vo 337 g za vreme na buntot na vojnicite vo
36 V P Budanova GorskiŸ A A Ermolova I E Velikoe preselenie narodov 66 37 Aurelii Victoris Epitome de Caesaribus 41 19 38 А М Величко История Византийских императоров 82
17
Konstantinopol go zagubil `ivotot Pokraj Dalmacij bil likvidiran i
Anublijan zaedno so ute pet ~lena od nivnoto semejstvo39
Teritoriite to gi vladeel Dalmacij bile podeleni me|u Konstancij II i
Konstans Pritoa Konstancij II pokraj isto~niot del od Imperijata ja dobil na
uprava i diocezata Trakija a Konstans vospostavil svoja uprava vo Makedonija
i Ahaja zadr`uvaji gi istovremeno teritoriite to vee gi vladeel vo
Ilirik Italija i Afrika
Vo periodot od 337 do 340 godina Konstans prestojuval na Balkanot
Negovoto prisustvo vo ovoj region bilo usloveno od napadite na Sarmatite na
Dunavskiot limes protiv koi toj organiziral uspeno voeni akcii protiv niv
vo 338 godina Konstancij II otkako zaminal vo Konstantinopol kon krajot na
337 godina podolgo vreme se zadr`al na Istokot vodeji vojni protiv
Persijcite40
Ovoj period na me|useben mir na braata ne potrajal dolgo zatoa to vo
zimata 33940 godina se slu~ila kone~nata presmetka me|u Konstantin II i
Konstans vo Severna Italija vo koja to Konstantin II do`iveal poraz i bil
likvidiran Po smrtta negovite vladenija mu pripadnale na Konstans Na toj
na~in od 340 godina Imperijata ostanala podelena na isto~na i zapadna
vladeana od dvajca imperatori41 Za linija na razgrani~uvawe bila zadr`ana
istata granica koja postoela ute pred 324 godina koga Konstantin i Licinij
ja delele vlasta me|u sebe vo Imperijata t e isto~nata granica na Makedonija
so Trakija
Ovaa teritorijalno ragrani~uvawe bilo prosledeno i so crkovno
podvojuvawe prito Zapadot ostanal veren na Nikejskata dogma vospostavena
vo 325 godina na Prviot Crkoven sobor na hristijanskata crkva a Istokot go
poddr`uval u~eweto na Arij koe na istiot sobor bilo proglaseno za ereti~ko
Takvoto crkovno razdvojuvawe bilo i oficijalno sankcionirano na soborot
39 D Hunt The Successors of Constantine I-4 St Mitchell A History of the Later Roman Empire AD
284-641 Oxford 2015 115-116 40 T D Barnes Imperial chronology 164 sq 41 Sozomenos Historiae ecclesiastica III 2 Socrates Historiae ecclesiastica II 15 Eunapius
Fragmenta ed R C Blockly fr 10 p 16-17 Zosimus 2 39-41
18
odr`an vo 343 godina vo Serdika na granicata me|u dvata dela na Imperijata za
koe doznavame od podatocite to ni gi dava Sokrat42
Od podatocite to ni gi davaat retorite Temistij43 i Libanij44 iako
hronoloki neprecizni mo`e da se zabele`i deka Konstancij II za vreme na
svoeto vladeewe imal nekolku sudiri so Gotite od koj eden mo`e poblisku da se
datira vo 348-349 godina45 Postoeweto na romejsko-gotski sudiri za vreme na
ovoj imperator go potvrduva i eden natpis datiran vo 354 godina46
Zapadniot imperator Konstans vo 350 godina stanal `rtva na zagovorot
organiziran od Magno Magnencij voen zapovednik so varvarsko poteklo koj se
proglasil za imperator Nepolni dva meseci po ovoj nastan zapadnata vojska
organizirala bunt vo Sirmium i go proglasila za svoj imperator Vetranion
komandant na peadijata vo Ilirik Toj uspeal da se odr`i na vlast duri devet
meseci Poradi toa to napreduval kon granicite na Isto~niot del od
Imperijata Konstancij II ~uvstvuvaji se zagrozen bil prinuden li~no da se
anga`ira so diplomatski sredstva da go ubedi Vetranion da se otka`e od vlasta
i da go priznae nego za edinstven vladetel Dvajcata se sretnale vo Ni kade
to Vetranion mu gi predal na Konstancij II insigniite na carskata vlast47
Konstancij II uspeal vo svoite nameri i na miren na~in ja vospostavil vlasta vo
Makedonija i vo del od Ilirik
Otkako go eliminiral edniot protivnik Konstancij II reil da se spravi
i so drugiot odnosno so Magno Magnencij Taka na 28 septemvri 351 godina48 kaj
Mursa dolo do voen sudir me|u niv dvajcata vo koj vojskata na Magnencij
pretrpela poraz Po tekiot poraz Magnencij se povlekol vo Akvileja kade mu
bil zadaden ute eden silen udar od Konstancij II Uzurpatorot bil gonet
42 Socrates Historiae ecclesiastica II 12 43 Themistios Or III 43a-b 44 Libanios Or LIX 90 45 Libanios Or LIX 89-90 46 Za ovoj natpis sporedi kaj N Ze~evi˚ Vizantija i Goti na Balkanu 39 bel 31 47 H Gračanin Bitka kod Murse 351 i njezin odjek Scrinia slavonica 3 (2003) 12 P Miloevi˚
Arheologija i Istorija Sirmijuma Novi Sad 2001 202 48 Zosim II 504 ndash 51 Joannis Anthiocheni fr 174 Ovaa bitka vo istoriografijata e oceneta
kako bitka so koja se odlu~uvala sudbinata na Konstantinovata dinastija pri to i dvete
strani imale golemi ~ove~ki zagubi Sp H Gračanin Bitka kod Murse 351 i njezin odjek 10
19
ponatamu do Galija kade najposle nao|aji se vo bezizlezna situacija na 10
avgust 353 godina donel odluka samiot da si presudi izvruvaji samoubistvo vo
Lion So kone~noto otstranuvawe i na vtoriot uzurpator Konstancij II stanal
oficijalno edinstven vladetel na Imperijata49
Vladeeweto na Konstancij II se karakterizira so promena na pravecot vo
crkovnata politika odnosno otstapuvawe od pravoslavnata nikejska dogma
Kako edinstven vladetel na Imperijata ovoj impertor nastojuval da go nalo`i
arijanstvoto vo dvata dela na Imperijata i na toj na~in da go vospostavi
nejzinoto edinstvo50 So namera da vospostavi prevlast na arijanstvoto vo
Italija i da go ograni~i vlijanieto na Rimskata crkva vo Ilirik Konstancij II
svikal crkoven sobor vo Milano (355 g) grad koj vo periodot od 352 do 357
godina bil i glavna rezidencija na ovoj imperator Ovoj fakt dovolno ka`uva za
seriznaosta na namerite to gi imal Konstancij vo realizirawe na negovata
crkovna politika vo zapadniot del od Imperijata
Vo periodot od 357 do 359 godina zabele`ano e negovoto prisustvo na
Balkanot vo negovata rezidencija vo Sirmium Negovoto prisustvo vo ovoj del
od Balkanot bilo usloveno od napadite koi gi prevzele Sarmatite i Kvadite vo
dvete Panonii i Mizija pri to imperatorot bil prinuden voeno da
intervenira vo zimata 3578 godina izvojuvaji pobeda nad niv51 Dodeka
prestojuval vo Sirmium Konstancij II aktivno bil anga`iran i na religiozen
plan imaji vo predvid deka vo ovoj period ograniziral edno po drugo duri tri
crkovni sobori (357 358 i 359 g) Tie vsunost bile prodol`enie na prviot
crkoven sobor kojto go organiziral ovoj imperator vo 3512 godina vo istiot
grad Na posledniot crkoven sobor arijanstvoto oficijalno bilo izdignato za
dr`avna religija Istovremeno bil organiziran crkoven sobor i vo Rimini na
49 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 67 H Gračanin Bitka kod Murse 351 i njezin odjek
24 50 Sozomeus Historia eclesiastica IV 8 51 Ammianus Marcelinus Rerum gestarum libri kn XVII 12 1 13 24 IBI II-LIBI I 118-130
sp P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 202
20
kojto im bil zadaden odlu~uva~ki udar na zapadnite episkopi koi bile
orentirani kon nikejskite dogmi52
Po sreduvaweto na prilikite vo odnos na religioznite praawa
Konstancij II bil prinuden vo 359 godina da zamine na Istok vo pohod protiv
Persija Gri`ata za vodeweto na rabotite vo negovo otsustvo vo ldquozapadnite
delovirdquo na Imperijata mu gi doveril na Julijan edinstveniot naslednik od
dinasti~kite semejstva na polubraata na Konstantin I Ova za Julijan bila
odli~na mo`nost za da napreduva vo politi~kata kariera i taa mo`nost toj
maksimalno ja iskoristil za da dospee do imperatorskiot tron Toj mone
uspeno se istaknal vo borbite protiv germanskite plemiwa na bregot na
rekata Rajna seto toa mu pomognalo da stekne golema popularnost me|u svoite
vojnici Pa taka koga Konstancij II naredil del od galskata vojska da prefrli
na istokot toa predizvikalo bunt vo redovite na vojskata koja vo 360 godina vo
Pariz go proglasila Julijan za imperator So ogled na toa to golem del od
vojskata na Ilirik bila povle~ena na Istokot zaradi vojnata so Persija na
Julijan mu se pru`ila ansa bez osobeni napori da zavladee so Ilirik Toj
svojata vojska ja raspredelil na tri dela naso~uvaji ja vo tri pravci kon
Ilirik severna Italija i vo regionot me|u Alpite i Dunav Ovoj negov
strateki manevr trebal da ostavi vpe~atok za negovata navodna voena
superiornost Svojot pohod Julijan go zapo~nal vo juli koga ja preminal rekata
Dunav i navlegol vo Ilirik Vo oktomvri mu polo od raka bez borba da go
osvoi Sirmium kade bil do~ekan so golemi po~esti od naselenieto Izraduvan
od vakviot do~ek Julijan vo znak na blagodarnost utredenta na gra|anite im
priredil na hipodromot trki so dvokolki Dvi`eji se po dr`avniot pat
otkako go utvrdil so vojska preminot Suki koj ja oddeluval Trakija od Dakija
na toj na~in zacvrstuvaji ja svojata voeno-strateka pozicija na Balkanot se
vratil nazad vo Ni Zadr`uvaji se tuka do po~etokot na dekemvri vremeto go
iskoristil za sobirawe na voeni sili od Ilirik i drugi regioni na Imperijata
52 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 68 Arijancite bile kone~no pobedeni na
crkovniot sobor vo Sirmium odr`an 378 godina za vreme na novopostaveniot episkop Anemij
privrzanik na nikejskaa dogma P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 203
21
na toj na~in podgotvuvaji se za odlu~uva~ka borba protiv Konstancij II 53
Promenata na prestolot koja ja navestuval Julijan i imal namera oficijalno da
ja sprovede barala promena i vo samata ideologija zaradi pridobivawe
privrzanici vo sproveduvawe na negovata politika Zatoa Julijan na
Konstancievoto arijanstvo mu ja sprotivstavil paganskata ideologija Taa
promena vo crkovnata politika toj ja navestil ute dodeka prestojuval vo Ni
ispraaji mu pismo na svojot istoimen ~i~ko vo koe istaknuva deka negovata
namera ne bila da go eliminira Konstancij II tuku deka toa bila bdquoposebna
naredbaldquo od bogovite koi mu vetile zatita dokolku im se pokori54
Spored izvestuvawata na Amijan Marcelin planovite na Julijan na
Balkanot bile da ja zavladee cela Dakija a potoa da vidi to e pravi
ponatamu55
Otkako doznal Konstancij II za napreduvaweto na Julijan do granicite na
Ilirik go naputil boiteto vo Persija i se vratil nazad za da se presmeta so
novoproglaseniot imperator Me|utoa na vraawe kon Balkanot Konstancij vo
Kilikija se razbolel i umrel (noemvri 361 godina) Po vakavata vest Julijan
pobrzal preku preminite na Suki Filipopol i Perint da vleze vo
Konstantinopol i da se iska~i na imperatorskiot prestol56 Sepak i pokraj
rivalitetot Konstancij II neposredno pred svojata smrt odlu~il da go priznae
Julijan za zakonski naslednik verojatno za da spre~i totalen razdor vo
dr`avata57
[tom kone~no se utvrdil Julijan na konstantinopolskiot prestol se
zafatil so restavracija na paganskata religija vo Imperijata Negovata
crkovna politika naila na poddrka vo Trakija i Ahaja no ne vo Makedonija
53 Za Julijanoviot pat od Galija preku Panonija i Mezija na istok zaradi borbata so
Konstancij osven Amijan Marcelin (21 9-10) i Zosim (3 10) svedo~at i epigrafskite
spomenici od balkanskite provincii Za ovie epigrafski svedotva vidi M Milin
Epigrafska svedo~anstva o Julijanovom prolasku kroz Ilirik 361 godine Balcanica XXXIV
Beograd 2004 63-68 54 bdquo bogovite izri~no mi naredija da postapam taka vetuvaji mi spas ako se pot~inamldquo
Sp Julijan Pisma Skopje 2008 33
55 Ammianus Marcelinus Rerum gestarum libri XXII 56 Amm Marcel XXII II 2 57 P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 202
22
i isto~nite provincii Za taa cel bile osloboduvani golem broj trakiski
gradovi od dava~ki sprema imperatorskata administracija58 Od svedotvata na
Sokrat doznavame deka Julijan im nalo`uval stroga kazna na site onie koi
odbivale da prinesuvaat `rtvi koja bila izvruvana mone ladnokrvno sprema
hristijanite59
Posledicite od ova paganska reakcija ne bile od golemi razmeri bideji
Julijan svoeto kratko vladeewe go zavril neslavno vo eden pohod protiv
Persija vo 363 godina koga bil pogoden od neprijatelsko kopje60 So toa site
negovi napori za povtornoto vospostavuvawe na paganskata religija padnale vo
voda
Po smrtta na Julijan vojskata za nov imperator go proglasila voeniot
komandant Jovijan (363-364) Toj kako privrzanik na nikejskata dogma vedna
sprovel merki za vraawe na episkopite koi bile progoneti za vreme na
Konstancij II izdavaji povee zakoni so koi bilo vrateno po~ituvaweto na
hristijanstvoto na celata teritorija na Imperijata
Me|utoa Jovijan ne se odr`al dolgo na konstantinopolskiot prestol
bideji po edna godina vladeewe go zavril svojot `ivot
Po nenadejnata smrt na Jovijan so pomo na vojskata vo Nikeja za
imperator bil proglasen Valentinijan I Vo mart 364 godina Valentinijan I vo
Konstantinopol za svoj sovladetel go proglasil svojot brat Valens (364-378)61
Spored izvestuvawata na Sozomen na Valens mu pripadnal Istokot kako
negov del od Imperijata a Valentinijan gi zadr`al za sebe oblastite dol`
Zapadniot okean od Ilirik do najodale~enite bregovi na Libija62 Teodor
Kirski veli deka Valentinijan na Valens mu gi predal Azija i Egipet
zadr`uvaji ja Evropa za sebe63 dodeka pak Amijan Marcelin poprecizno nicirc
izvestuva deka Valentinijan ja imal kontrolata nad prefekturite Galija
Italija Afrika i Ilirik a Valens vladeel vo prefekturata Orient64
58 Julijan Pisma 47 Cf Amm Marcell XXV 4 15 59 Socrates Historia ecclesiastica III 13 60 Ammianus Marcelinus XXV 3 Cf G Ostrogorski Istorija na Vizantija 69 61 Pauli Orosii Historiae adversus paganos VII 32 4 62 Sozomeus Historia eclesiastica VI 6 63 Teodorit Cyrrensis Historiae ecclesiastica IV 5 64 Ammianus Marcelinus Rerum gestarum libri XXVI 4 4
23
Valentinijan I otkako zaminal od Konstantinopol vo maj 364 godina preku
Trakija se upatil kon zapadnite delovi na Imperijata Pri patuvaweto niz
Trakija Valentinijan bil pridru`uvan od negoviot brat Valens Dvajcata
braa pristignale vo Ni kade to gi uredile voenite praawa i spogodbeno
ja podelile kopnenata vojska Od Ni imperatorite se upatile ponatamu vo
Sirmium kade gi regulirale i administrativnite praawa Vo avgust istata
godina dvajcata imperatori se razdelile i zaminale vo nivnite novoizbrani
prestolnini Milano i Konstantinopol65 Po definiraweto na novite
politi~ko-administrativni granici dvata dela od Imperijata povtorno gi
razdeluvala granicata to minuvala me|u Makedonija i Trakija Vakvata
podelba bila sankcionirana i na ideoloki plan so toa to zapadniot del ja
poddr`uval nikejskata veroispoved a isto~niot del so koj upravuval Valens so
negova poddrka dominantna pozicija imalo arijanstvoto
Po zacvrstuvaweto na svojata pozicija na konstantinopolskiot prestol
Valens bil soo~en so seriozna opasnost manifestirana od strana na
uzurpatorot Prokopij koj se proglasil za imperator vo septemvri 365 godina
Toj na svoja strana uspeal da gi privle~e Gotite koi se nao|ale zad Dunav
Spored izvetajot na Zosim uzurpatorot vedna po istapuvaweto se obratil za
pomo do vladetelot na Skitite koi `iveele od drugata strana na Dunav i toj
mu ispratil 10 000 vojnici66 Pod Skiti ovde treba da se podrazberat onie Goti
koi toga `iveele zad Dunav i istovremeno bile povrzani so Imperijata preku
dogovorot so Konstantin I od 332 godina Spored uslovite od dogovorot tie bile
zadol`eni vo slu~aj na potreba da iacute dostavuvaat pomoni odredi na
Imperijata67 Vo prilog na vakvata teza odat podatocite od Zosim i Evnapij
deka voda~ot na Skitite gi ispratil svoite vojnici kako pomo na Prokopij vo
svojstvo na sojuznici i deka toa bilo storeno vo soglasnost so sojuzot i
kletvata68 Amijan Marcelin pak direktno zboruva deka na Prokopij mu
pru`il pomo prijatelski narod koj bil povrzan so Rimjanite preku
65 Ibid XXVI 5 66 Zosim IV 7 67 Anon Vales VI 31 Socrat HE I 18 Iord Get 112 68 Zosim IV 7 Eunap Fr 37
24
poveegodien dogovor za mir69 Sepak me|u Gotite koito mu bile isprateni
na Prokopij sigurno imalo i takvi koi ne bile opfateni so dogovorot za
sojuznitvo zatoa to Amijan Marcelin zboruva za zaedni~ko slevawe na
gotskite plemiwa to mo`e da se tolkuva kako obedinuvawe na nekolku
plemiwa na Gotite Dodeka pak Zosim veli deka po~nale da se sobiraat i drugi
varvarski plemiwa so cel da zemat u~estvo vo napadite70 Vo istoriografijata e
izneseno mislewe deka vo buntot na Prokopij u~estvo zele i onie Goti koi vee
bile naseleni na romejskata teritorija i toa pred sicirc tie koito vo 348 godina
gi naselil Konstancij vo podno`jeto na Hemus (Stara Planina) vo oblastite na
Nikopolis ad Istrum71 Me|utoa vo izvorite otsustvuvaat podatoci za vostani~ka
involviranost na Gotite koi vee bile naseleni na romejska teritorija
Spored toa vakvata teza e neizdr`ana Taka Prokopij so gotska pomo
iskoristuvaji go zaminuvaweto na Valens vo Sirija ja prevzel vlasta vo
Konstantinopol do krajot na godinata i vospostavil kontrola nad Trakija72 Od
Trakija poradi toa to Ilirik bil dobro ~uvan od strana na zapadniot
ilirski komandant Ekvicij Prokopij te`inata na vojnata namesto vo Ilirik ja
prenel vo Mala Azija kade to se upatil protiv Valens Doznavaji za
oddale~uvaweto na uzurpatorot kon Azija Ekvicij ja iskoristil mo`nosta
preminuvaji go tesnecot Suki da go napadne Filipopol glavnoto uporite na
privrzanicite na Prokopij vo Trakija73 Dodeka pak Valens mu nanel
odlu~uva~ki poraz na uzurpatorot vo Frigija so to ova gra|anska vojna bila
kone~no zavrena vo 366 godina Ne e jasno kakva bila sudbinata na Gotite koi
se zateknale vo Trakija odnosno poradi otsustvo na precizni izvorni podatoci
ne znaeme so sigurnost dali eden del se povlekle zad Dunav ili site ostanale na
romejska teritorija bideji romejskite vojski gi zaobikolile i im go
popre~ile patot za vraawe nazad Evnapij i Zosim zboruvaat deka po
zaduuvaweto na vostanieto na teritorijata na Trakija ostanal eden gotski
69 Amm Marcell XXVII 5 1 70 Amm Marcell XXVI 6 11 Zosim IV 7 71 V P Budanova Drevnie avtorint o razmeEgravenie gotov na Balkanah 55 bel 25 i tamu
navedenata literatura 72Amm Marcell XXVI 7 73 Ibid XXVI 10 4-5
25
odred koj spored Amijan Marcelin broel 3000 lu|e74 Ottamu e nejasna brojkata
od 10 000 vojnici to ja dava Zosim Vo slu~ajov Zosim ili premnogu go
zgolemil brojot na vojnici ili pak del od Gotite uspeale da zaminat vo svoite
zaddunavski oblasti Po sicirc izgleda deka se raboti za vtorata varijanta bideji
Valens ispratil kaznena ekspedicija na ~elo so Viktor i Arimfem protiv
Gotite zad Dunav Onie pak to bile zadr`ani vo Trakija bile pretvoreni vo
robovi i prodadeni vo samata provincija
Otkako uspeal da se spravi so uzurpatorot Prokopij imperatorot Valens
glavnoto vnimanie go naso~il na dunavskata granica kade to bil prinuden
voeno da intervenira protiv gotskite plemiwa koi prodol`ile da go
voznemiruvaat ovoj del od granicata Imperatorot isto taka bil razgneven
poradi toa to na stranata na uzurpatorot u~estvuvale Gotite i go pomognale
negoviot bunt Zatoa Valens im objavil vojna samiot preminal od drugata
strana na Dunav i tri godini vojuval so niv Vojnata bila zavrena vo 369
godina koga Valens sklu~il dogovor za mir so Atanarih voda~ na eden del od
Vizigotite Bideji gotskiot vladetel dal zakletva pred negoviot tatko deka
nema da stapnuva na romejska po~va mirovniot dogovor me|u dvajcata vladeteli
bil sklu~en na brodovi vo sredinata na rekata Dunav So ogled na toa to
romejskiot imperator prifatil ovoj dogovor da bide sklu~en na neutralna
teritorija ovoj akt mo`e da se tolkuva kako priznavawe na ramnopravniot
status na Gotite vo romejsko-gotskite diplomatski aktivnosti75 Spored
dogovorot imperatorot otka`al da im dostavuva na Gotite prehrambeni
produkti a prevzel restriktivni merki i vo odnos na trgovijata Gi zatvoril
mnogubrojnite pazarita po limesot i so toa ja ograni~il trgovskata razmena
na samo dva punkta na Dunav (gradovite Dafne i Noviodunum) Dogovorot bil
zacvrsten so zemawe zalo`nici po to imperatorot se vratil vo
Konstantinopol76
Vo slednite godini povtorno za~estile varvarskite napadi na severnata
granica Potvrda za toa nao|ame vo edna pronajdena plo~a so natpis za izgradba
74 Eunap Fr 37 Zosim IV 10 Amm Marcell 75 P Heather J Matthews The Goths in the Fourth Century 23 76 Amm Marcell XXVII 5 7 8 Zosim IV 11 Them Or X 135 IBI II-LIBI I 149-154 Cf P
Heather J Matthews The Goths in the Fourth Century 17
26
na kapijata vo Bargala ~ija datacija e opredelena so 371 godina a koja svedo~i
za zatitnite merki to gi sproveduvale imperatorite poradi varvarskite
upadi na isto~noromejskata teritorija Za vreme na Valentinijan I i Valens
bile obnoveni i tvrdinite po rekata Bregalnica77
Balkanskiot poluostrov odnovo bil izlo`en na varvarski upadi vo 374
godina ovojpat od Sarmati i Kvadi Sarmatite vo svojot prodor stignale do
Sirmium pri to bile spre~eni da navlezat podlaboko na Balkanot kako
rezultat na anga`manot na voenite sili od Mizija i Panonija Osobena uloga vo
ovaa borba so Sarmatite odigral Teodosij duksot na Mizija koj uspeal da gi
natera varvarite da se pokorat i da sklu~at miroven dogovor Me|utoa Kvadite
i natamu ja voznemiruvale Panonija Tokmu vo eden pohod protiv niv vo noemvri
375 godina imperatorot Valentinijan I nenadejno po~inal od srcev udar Po
negovata smrt zapadniot del mu bil daden na uprava na negoviot sin Gracijan
(376-383)78
Poslednite tri godini od vladeeweto na isto~niot imperator Valens bile
odbele`ani so vojni vodeni protiv Persija na Istokot i so zapadnogotskite
plemiwa koi minuvai ja dunavskata granica so imperatorska dozvola se
naselile vo Trakija Vo edna bitka tokmu so niv Вalens zaginal na bojnoto
pole Ova i drugi praawa povrzani so Gotite podetalno gi obrabotuvame vo
posebna glava
77 B Aleksova Episkopijata na Bregalnica 26
78 Amm Marcell XXIX 8
27
GLAVA VTORA
GOLEMATA PRESELBA NA NARODITE
1 Prostorni i hronoloki ramki
Golemata preselba na narodite (migratio gentium)79 pretstavuva obemen
migracionen proces koj se odvival na preminot od docnata antika kon sredniot
vek Ovoj proces na raseluvawe i razmestuvawe na naselenieto opfaal golem
broj na raznorodni narodi i plemiwa na irok geografski prostor
Posledicite i promenite to gi nosi ovoj svetsko istoriski migracionen
proces bile po~uvstvuvani na prostorot na tri kontinenti i toa Azija Evropa
i Severna Afrika Pritoa bile izbriani od geografskata karta mnogu stari
dr`avni formacii od koi najzna~ajni bile imperijata Han vo Kina dr`avata
Gupta vo Indija Askum vo Afrika i Zapadnata Rimska Imperija vo Evropa80
Vo taa smisla Preselbata pretstavuvala napad na toganiot civiliziran svet
koj se prostiral od Tihiot do Atlantskiot okean Pritoa stariot svet koj vo
golema mera bil raznian i urnat im otstapil prostor na podocne`nite novi
dr`avni formacii koi spored civilizaciskiot stepen stoele na zna~itelno
ponisko stojalite vo odnos na klasi~nite imperii Interakcijata me|u
varvarstvoto i civilizacijata vo ovoj period bila najintenzivna Rezultatot na
taa interakcija e ra|aweto na nova srednovekovna civilizacija
Dodeka pogorenavedenite dr`avi podlegnale na pritisocite na narodite
koi se razdvi`uvale glavno vo pravec od Istok kon Zapad te od Azija kon
Evropa Isto~nata Rimska Imperija ja pre`iveala ovaa preselba izdr`uvaji
gi na svoite plei site problemi to iacute gi predizvikala Taa i izlegla od
krizata preporodena i podgotvena za novi predizvici transformiraji se od
tipi~no anti~ka vo nova srednovekovna dr`ava poznata vo istoriskata nauka
pod imeto Vizantija
79 ldquoGolemata preselba na naroditerdquo vo potesna smisla (spored evrocentri~noto gledite)
e konvencionalen (optopriznat) termin za site etni~ki migracii vo Evropa od IV do VII vek
prvenstveno onie koi se odvivlae od periferijata na Rimskata imperija kon nejzina teritorija
ili dol` nejzinite granici Za istiot ovoj proces vo literaturata se koristat sinonimi kako
Migraciski period Invazija na varvarite i sl
80 Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc svOcirct tom pъrvi St Zagora 1997 55
28
Vo istoriografijata za po~etna hronoloka odrednica na Golemata
preselba na narodite obi~no se zema razdvi`uvaweto na Hunite od vnatrena
Azija i pritisokot to tie go izvrile vrz Alanite i Gotite vo vtorata
polovina na IV vek81 Hunite bile visokoorganiziran i discipliniran nomadski
narod ~ija golema voena sila se bazirala na brzopodvi`nata kowanica
Nivniot etni~ki naziv ldquoHunnurdquo se nametnal kako zbiren poim za sosedite na
Kineskata imperija t e ldquovarvarskite plemiwa i narodirdquo Imeno kon sredinata
na IV vek zapadnosibirskite Huni odbieni od Kinezite gi vovlekle vo svoeto
dvi`ewe na zapad srodnite na niv ogurski plemiwa i gi napadnale zemjite na
Alanite koi gi naseluvale prostranite stepi kaj Aralskoto i Kaspiskoto
more Na toj na~in tie stanale sosedi na Gotite Hunskiot pritisok na
poslednite gi prinudil da se povle~at kon Dolen Dunav i tuka da pobaraat
teritorii za trajno naseluvawe82 Tokmu toj inicira~ki impuls to go dale
Hunite predizvikal panika me|u eden del od gotskite plemiwa koi se
po~uvstvuvale pritisnati od novodojdenite narodi i zatoa spas pobarale vo
naseluvawe na teritorijata na Isto~no-Rimskata Imperija smetaji deka na toj
na~in e bidat zatiteni Istovremeno so masovniot prodor na gotskite
naselenici na imperatorskata teritorija bil ozna~en po~etokot na prviot
pogolem dopir na Imperijata so varvarskiot svet
Ovaa preselba se odvivala so promenliv intenzitet no najintenzivo do
prvata polovina na VII vek so koj vsunost se ozna~uva i gornata granica na
ovoj migracionen proces Preselbite na oddelni plemenski grupacii i narodi
81 Spored Gofard sutinskata migracija na narodite zapo~nala okolu 370 godina od
pozicija na mir i spokoj Rimskite granici bile po~esto napa|ani i probivani vo III vek no
Imperijata sekoga uspevala da vospostavi stabilnost i balans Narodite koi `iveele severno
od rimskite granici ne bile novodojdeni tie `iveele tuka so vekovi Spored toa migraciite
koi se odvivale do vtorata polovina na IV vek ne predizvikale nekoi sutestveni promeni
Me|utoa dva veka po doa|aweto na Hunite na evropsko tlo otkako ja naruile sostojbata na
spokoj vo odnos na Rimskata imperija politi~kata kontrola na Zapad bila promeneta
Nastapil period na dvovekovni promeni W Goffart Barbarian Tides The Migration Age and the Later
Roman Empire Philadelphia 2006 21 82 Bo`ilov I Gyenzelev Istorireg na srednovekovna BIacutelgarireg VII-XIV vek Sofireg 199911-
15
29
prodol`ile i po ova vremenska odrednica no se razbira ne so tolkav
intenzitet kakov to ja sledel ovaa ldquoGolema preselbardquo
Isto~norimskata imperija odrazuva eden sutestven razvoj vo dopirot so
varvarskiot svet koj nadoa|al Nekolku nastani od prvata polovina na IV vek
povrzani so istorijata na Balkanskiot poluostrov go postavuvaat po~etokot na
bitieto ne samo na novata Rimska imperija na Istokot tuku i na Evropa koja se
ra|ala Tie nastani go registriraat premestuvaweto na centarot na evropskata
vselena od Zapad kon Istok pretvoraji go Balkanot vo nevralgi~en punkt na
edna mnoguvekovna istorija
Osnoven problem na balkanskite provincii na Docnorimskata imperija vo
vtorata polovina na IV i V vek bile me|usebnite odnosi so gotskite i hunskite
plemiwa koi besno pritiskale kon zemjite na jug od Dunav Nivnite pohodi vo
vnatrenosta na Balkanot kon koi neretko se priklu~uvalo i mesnoto
naselenie imale za rezultat ne samo opustouvawe tuku i promena na
etni~kiot oblik na oddelni oblasti Tie go ozna~ile po~etokot na t n
varvarizirawe na ovoj del od evropskiot kontinent83
Zapo~nuvaji gi svoite napadi ute vo III vek Gotite stanale va`en
faktor vo istorijata na balkanskite zemji od sredinata na IV vek Vo poveeto
slu~ai tie prvin stanuvale federati na Imperijata dobivale zemja za
naseluvawe i izdr`uvawe a potoa se svrtuvale protiv nea Taa ema na nivnoto
odnesuvawe mnogu retko imala isklu~oci
So ogled na toa to Golemata preselba na narodite pretstavuva proces koj
po svojot vremenski obem se prostira od IV do prvata polovina na VII vek84
neophodno e da go ras~lenime na fazi i da gi odredime ~initelite i
karakteristikite na sekoja faza oddelno Imeno mo`at da se zabele`at tri
pokrupni fazi
83 Bo`ilov I Gyenzelev Istorireg na srednovekovna BIacutelgarireg VII-XIV vek 15 84 Vo pogolem ili pomal stepen migracijata gi preminuvala granicite na tie stoletija
Taka kon krajot na II i po~tokot na III vek germanskite plemiwa se upatile kon bregovite na
Crno More a vo predelite na Hanskata imperija navlegle Hunite Tibetcite i dr Vo VIII-IX
vek po tekot na sreden Dunav se upatile Ungarcite Od VII-IX vek se odvivalo raseluvaweto na
Arabjanite a vo VIII-IX vek na Normanite Vo periodot od XI-XIII vek se vklu~ile vo
demografskiot potok i nekoi turski plemiwa Sp Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc
svOcirct 55
30
Prvata etapa od Preselbata ja karakteriziraat gotskite plemiwa taa
traela od 376 do 382 godina poradi to ja narekuvame ute i gotska etapa so
ogled na toa to vo toj vremenski interval najaktivni bile tokmu tie plemiwa
vo raseluvaweto Imeno za vreme na Teodosij I so preselbata na Atanarih vo
Konstantinopol vo 381 godina i so sklopuvaweto na dogovorot so Gotite vo 382
godina85 zavrila preselbata na osnovnata masa na edno od najgolemite plemiwa
na Barbaricum - Gotite vo razli~ni provincii na Rimskata imperija
Vtorata ili t n Hunska etapa zapo~nala po Adrijanopolskata bitka vo
378 godina86 i pretstavuva apogej vo procesot na Golemata preselba na narodite
Ovaa faza ima dosta promenliv intenzitet bideji razdvi`uvaweto na Hunite
se odvivalo postepeno So ogled na toa to Hunite do prvite decenii na V vek
bile podeleni na povee ordi upravuvani od zasebni voda~i tie se pomestuvale
kon zapad ne integrirano tuku parcijalno Taka to prvite Hunski plemiwa
koi se pojavile na zapad bile zna~itelno pomalubrojni od glavninata na Hunite
koito sicirc ute se nao|ale na istok Pogolemiot del od Hunite koi izvesen
period se zadr`ale na dolen Dunav svojot pat go prodol`ile kon Zapad pri to
kone~no se utvrdile okolu 433 godina vo Panonija od kade to prevzemale
voeni pohodi na teritorijata na Isto~nata rimska imperija Ovaa hunska etapa
od Preselbata kulminira po raspadot na Hunskiot sojuz vo 454 godina koga
odnovo doa|a do razmestuvawe na pot~inetite narodi pa taka Isto~nata
imperija se soo~ila so nov bran na gotski doseluvawa na nejzina teritorija a
vospostavila federatski odnosi i so drugi plemiwa koi se oslobodile od
hunskoto igo
Tretata etapa od Preselbata se karakterizira so masovni migracii na
slovenskite plemiwa a nivnata preselba na teritorijata na Isto~nata
imperija ja ozna~uva istovremeno i poslednata pokrupna faza od Golemata
preselba na narodite Vo vremeto koga Hunite gi napadnale Gotite del od onie
Goti koi ne sakale da im se pot~inat na Hunite gi naputile svoite teritorii
85 Comes Marcellin a 381 2 a 382 2 IBI-GIBI 309 86 Prvite Huni koi se naselile vo Panonija se onie od grupata na Alatej i Safrak kon
krajot na 378 godina i po~etokot na 379 godina koi po zavruvaweto na Adrijanopolskata bitka
vo koja odigrale klu~na uloga od Trakija preminale vo Panonija spored izvetajot na Jordan
(Iordanis Romana et Getica rec Th Mommsen Berlin Weidmann 1882 XXVII 140)
31
napa|aji gi oblastite naseleni so Anti pri to go ubile nivniot voda~ Bo`
so sinovite i sedumdeset blagorodnici87 Na toj na~in eden del od slovenskoto
naselenie bilo prinudeno da gi naputi svoite zemji i da pobara spas na novi
teritorii Toj napad go polo`il po~etokot na toa pridvi`uvawe (raseluvawe)
na Slovenite koe so osobena sila se razvilo vo V vek i dovelo do konfrontacii
so Isto~nata imperija na Balkanot vo VI-VII vek88
So slovenskoto prisustvo na Balkanot i Centralna Evropa zapo~nale
novi migracii od istokot na srodnite turski plemiwa - Avari Prabugari itn
87 Jordanes Get 247 88 Budanova V P Varvarskiй mir v эpohi Velikogo preseleniя narodov Moskva 2000 47
77 80
32
2 Pri~ini i faktori
Nedostigot od direktni izvorni informacii za ovoj period onevozmo`uva
so sigurnost da se utvrdi to gi pottiknalo plemiwata da migriraat no so
izvesni indirektni indikacii mo`e da se nasetat pri~inite Koga zboruvame za
pri~inite i faktorite koi dovele do vakov obemen migracionen proces morame
da gi razgleduvame kako cel eden kompleks od pri~ini i faktori me|usebno
povrzani i usloveni bideji samo vo takov kontekst mo`e da se razbere
pojavata na ovoj istoriski fenomen
Pri~inite i faktorite mo`eme da gi kategorizirame vo tri pokrupni
celini i toa Geografsko-klimatska etno-demografska i politi~ka
Promenata na klimata i nastanatoto vo IV vek seopto zaladuvawe to gi
zafatilo prostorite od Sibir do Skandinavija gi prinudilo plemiwata
zasileno da baraat potopli mesta za trajno naseluvawe vo ju`nite reoni na
Azija i Evropa Kako rezultat na padot na temperaturite zgolemenoto nivo na
vodite i porastot na vla`nosta vo ovoj period dolo do irewe na umite
grmukite i xbunestite rastenija za smetka na obrabotlivite povrini i
pasitata koi se namaluvale Seto toa dovelo do nedostatok na osnovnite
`ivotni produkti potrebni za prehrana na naselenieto89 koe `iveelo vo
predelite zafateni od nepovolnite klimatski promeni odnosno bilo
onevozmo`eno zadovoluvaweto na eden od osnovnite ~ovekovi nagoni Ovoj
klimatski faktor prvenstveno deluval na razdvi`uvaweto na plemiwata vo
pravec od severnite delovi na Evropa kon jug Dodeka za razdvi`uvaweto na
Hunite incijatorite na masovnata migracija vo pravec od Azija kon Evropa
zna~itelno vlijanie odigrala golemata sua koja ja zafatila centralna Azija
vo periodot 338-377 godina Toa ja nateralo ovaa nomadska federacija da se
pridvi`i dalku kon zapad i jug vo potraga po pasita za svoite stada Od istata
89 Prokopij koga zboruva za raseluvaweto na Vandalite od sever kon jug go naveduva gladot
kako glavna pri~ina za naputawe na nivnata tatkovina Procopius The Vandalic War III iii 1 p
23
33
pri~ina nomadskiot narod - Avari gi naputile svoite `ivealita i vo
sredinata na VI vek se pojavile na severniot breg od Crnoto more90
Na ovaa pri~ina se nadovrzuva dopolnitelno i zgolemeniot prirast na
naselenieto i prenaselenosta na stepnite prostranstva vo Azija to isto taka
vodelo do pojava na hroni~en glad srede nomadskite plemiwa Toa od svoja
strana gi nateralo da bidat vo blizina na teritorii naseleni so plemiwa i
narodi koi se bavele so zemjodelie za da mo`at po pat na razmena na produkti
da se izdr`uvaat Ekstenzivniot karakter na zemjodelieto koj se odlikuval so
vlo`uvawe na mal kapital i ograni~ena rabotna sila vrz golemite zemjini
parceli obrabotuvani so nedovolno proizvoden ra~en trud i `ivotinska
vle~na mo ne mo`el da go garantira napolno ishranuvaweto na lu|eto Toa
nalagalo da bidat barani novi zemji za obrabotuvawe i dopolnitelni pasita
za `ivotnite91
Najgolem del od istr`uva~ite na ovaa problematika smetaat deka tokmu
gladot i streme`ot za etni~ko i ~ove~ko pre`ivuvawe bil osnovniot stimul za
obedinuvawe na mnogubrojnite aziski plemiwa i nivno pridvi`uvawe od istok
kon zapad kon predelite na Rimskata imperija Rimskite provincii bile
primamlivi za raznorodnite plemiwa poradi kultiviranoto i bogatoto
zemjite92 koe stanalo meta otprvin na pqa~ka i grabe` poradi sigurnosta za
niven opstanok a potoa projavile streme` i za naseluvawe na tie teritorii
Vsunost varvarite vee od poodamna sluale ili doznavale neposredno za
bogatstvata na Imperijata - bilo kako zavojuva~i (neprijateli) vo nejzinite
predeli bilo kako nejzini vojnici i naemnici bilo kako robovi i kolonisti
na nejzina teritorija93
90 Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc svOcirct tom pъrvi 63 M McCormick et al Climate
Change during and after the Roman Empire Reconstructing the Past from Scientific and Historical Evidence
Journal of Interdisciplinary History XLIII 2 (Autumn 2012) 190 199 91 Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc svOcirct tom pъrvi 63 92 Pogolem del od gotskoto pleme Tervingi koi poradi nedostatok od hrana go naputile
Atanarih barale sigurno pribe`ite tie reile deka Trakija e najsoodvetnoto pribe`ite
od dve pri~ini po~vata e mnogu plodna i e oddale~ena so prostranata reka Dunav od prostorite
kade to zapo~nala da se iri edna neprijatelska vojna Cf Amm Marcelinus XXXI 3 8 IBI II -
LIBI I 161
93 Bo`ilov I Gyenzelev Istorireg na srednovekovna BIacutelgarireg 12-13
34
Golemata preselba na narodite bila impulsirana isto taka i od
raspa|aweto na rodovskoto ureduvawe kako optestven sistem i pojavata na
socijalna diferencijacija Promenata na socijalnata stratifikacija na
naselenieto i podobruvaweto na ekonomskite mo`nosti ja davaat materijalnata
osnova na Golemata preselba Za jaknewe na optestvenata neednakvost i
pojavata na socijalni stratumi golema uloga odigrala razmenata odnosno
trgovijata i vojnata koi doveduvale do trupawe na bogatstva Taka se pojavilo
domanoto ropstvo se rairile razni formi na eksploatacija na lu|e koi ne
raspolagale so sredstva za proizvodstvo Niknale razli~ni vidovi zavisnost
koja se izrazuvala vo ispolnuvawe na izvesni rabotni zadol`enija dostavuvawe
na naturalni proizvodi itn94
Osven zadovoluvaweto na osnovnite `ivotni potrebi kako glad `ed
zasolnite i pred sicirc fizi~koto sebeso~uvuvawe lu|eto imale potreba i od
priznavaweldquo vo hegelovska smisla na zborot Imeno ~ovekot se razlikuva od
`ivotnite na eden fundamentalen na~in bideji osven zadovoluvaweto na
instiktite go saka i sakaweto od drugite lu|e odnosno saka da bide priznatldquo
Toj saka da bide priznaen kako ~ove~ko sutestvo so odredena vrednost i
dostoinstvo Ovaa vrednost e povrzana so negovata volnost da si go rizikuva
`ivotot vo borba za ~ist presti` Spored toa `elbata za priznavawe gi
pottiknuva dvete zavojuvani strani da ja prinudat drugata strana na priznavawe
na nivnata ~ove~nost te vrednost izlagaji si gi `ivotite na rizik vo
smrtonosna borba Toga koga prirodniot strav od smrtta ja prinuduva ednata
od stranite da iacute se pot~ini na drugata se ra|a odnosot na gospodar i rob
Zalogot vo ovaa krvava bitka ne e samo hranata zasolniteto ili bezbednosta
tuku ~istiot presti`95 Ovaa teorija nicirc nosi do tretiot korpus faktori koi
vlijaele na preselbata na narodite a toa e voeno-politi~kiot pritisok to go
vrele pomonite sosedi vrz poslabite ireji ja svojata vlast za smetka na
poslednite Pritoa ovoj pritisok dovel do migrirawe na onie plemiwa koi ne
sakale da se najdat vo uloga na pot~ineti
94 Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc svOcirct tom pъrvi 63-65 95 F Fukujama Krajot na istorijata i posledniot ~ovek Prev od angliski D Jakimovski
Skopje 1994 12
35
Migracijata imala oblik na sinxirna reakcija Za sinxirniot karakter na
ovaa dvi`ewe potvrda nao|ame vo podatocite to ni gi dava crkovniot pisatel
od IV vek Ambrozij Milanski koj go veli slednoto Hunite se nafrlija na
Alanite Alanite vrz Gotite Gotite vrz Tajfalite i Sarmatite A pak Gotite
podgoneti od svojata tatkovina neacute progonija od Ilirik I toa nema krajldquo 96
Golemata preselba na narodite so tolkav teriotorijalen obem i
multietni~ki opfat kako to vee napomenavme bila rezultat od niza na
me|usebno isprepleteni kompleksni pri~ini i faktori koi na razli~ni
prostori vo toganiot svet imale vidlivi i konkretni efekti
96 Ambrosius De officiis ministorum PL XVI coll 112A
36
GLAVA TRETA
ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA I GOTITE
1 Vizigoti
Gotite97 svoite prvi~ni mesta na `iveewe po bregovite na Balti~koto
more gi naputile vo vtorata polovina na II vek se sputile po ruskata
ramnina i po 30 godini patuvawe vo po~etokot na III vek tie vee gi zavzele
zemjite severno od Crnoto more i od r Dunav do r Don98 Tuka za prv pat okolu
291 godina se zabele`uva vo izvorite nivnata podelba na dve makro grupi
Tervingi i Greuthungi odnosno Zapadni i Isto~ni Goti99 Vakvata distinkcija
e zabele`liva vo delata na Amijan Marcelin Zosim koj gi prevzel to~nite
nazivi od Amijan Jordanes Kasiodor Ottamu vo golemi tolpi prevzemale
opustouva~ki napadi vo dunavskite rimski provincii i ne edna se
pojavuvale na jug od Dunav Tekoto vreme koe nastapilo za Imperijata se
izrazilo vo neprekinati revolucii koi izdigale na prestolot sicirc novi i novi
imperatori bez nekoj od niv da bide vo sostojba da se spravi so raste~kata
opasnost Imperatorot Decij (249-251) koj se obidel da gi zapre pretrpel
straen poraz vo bitkata kaj Abritus vo Mezija (251 g) vo koja i samiot
zaginal100
97 Imeto Goti na Romeite im bilo vee dobro poznato ute pred krajot na vladeeweto na
Konstantin I so ogled na nivnite ~esti napadi na severnata romejska granica Vo izvorite e
zabele`liva nedoslednost vo razgrani~uvaweto na imiwata Goti i Skiti Takvata neдoslednost
se zabele`uva vo delata na Temistij Evnapij Libanij Amijan Marcelin Evsevij Vakvoto
kolebawe vo koristeweto na ovie dve imiwa trae do po~etokot na V vek koga kone~no nivnoto
vistinsko ime im stanuva poznato na Romeite Taka istori~arite od V vek pa natamu kako
Sokrat Sozomen Zosim Ambrozij Orozij Jordanes dosledno gi imenuvaat Gotite so nivnoto
vistinsko ime Sp Ze~evi˚ N Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku Beograd 2002 82-86
98 V V Lavrov Preselenie Gotov v Pri~ernomorьe VDI 3 (1999) 178-183 99 За толкувањето на овие имиња види повеќе кај H Wolfram History of the Goths Berkley 1988
24-25 Ze~evi˚ N Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku Beograd 2002 25 bel 8 100 Zosim I 23 Cf P Heather J Matthews The Goths in the Fourth Century Liverpool 1991 2
Mutaf~iev P Lekcii po istoriOcirc na VizantiOcirc t 1 SofiOcirc 1995 79
37
Dotoga gotskite napadi se ograni~uvale na Dakija i Mizija no vo
sredinata na III vek tie uspeale da go unitat Bosforskoto carstvo koe go
opfaalo Krim i krajbre`jata okolu nego i na takov na~in dobile baza za
ponatamoni dejstvija i protiv oddale~nite prekumorski zemji101
Krajbre`noto naselenie im slu`elo za vesla~i i voda~i i natovareni na lesni
korabi nivnite ldquodivi tolpirdquo se pojavuvale i tamu kade najmalku mo`ele da se
o~ekuvaat Vo periodot od 258 do 267 godina tie re~isi sekojdnevno napa|ale na
ju`nite krajbre`ni zemji na Crnoto more stignuvale do Mramornoto more i gi
razoruvale ne samo bliskite do nego gradovi kako Nikeja Bursa Kizik i drugi
tuku proniknuvale dlaboko vo vnatrenosta na Mala Azija - vo Vitinija
Galatija i Kapadokija Nivni odredi gi prodol`uvale dejstvijata ponatamu na
kopno vo site pravci na Balkanskiot poluostrov Vo 269 godina imperatorot
Klavdij (268-270) se sretnal kaj Ni so edna golema nivna armija koja spored
negovite sopstveni sooptenija dostigala do 300 iljadi dui i iacute nanel te`ok
poraz102 Teritorijata na R Makedonija ne bila odminata od ovie gotski
prodori ~ii posledici se vidlivi vo razruuvaweto na golem broj makedonski
gradovi103
Celata zaddunavska Dakija padnala vo racete na Gotite i nivnite
sojuznici - Gepidi i Vandali Od taa nova pozicija tie mo`ele vee nepre~eno
da gi koristat povolnite situacii za da ja voznemiruvaat Imperijata i nivnite
napadi prodol`ile vo eden period od 140 godini Po zavzemaweto na Severna
ili Trajanova Dakija deleweto na Gotite na dva narodi isto~en i zapaden
kone~no se utvrduva i ottoga natamu iako ne vedna tie prevzemale
zaedni~ki voeni dejstvija no nivnite osnovni sudbini zavzemaat razli~ni
patita Ostrogotite vo golem del ostanuvaat vo ruskite stepi del zaminuvaat
vo Panonija zaedno so Hunite dodeka nivnite zapadni srodnici se naseluvaat
na isto~noromejska teritorija104
101 A A Vasiliev The Goths in the Crimea Cambridge 1936 3-4 21-23 102 P Mutaf~iev Lekcii po istoriOcirc na VizantiOcirc t 1 SofiOcirc 1995 79 103 Arheoloka karta na Republika Makedonija I-II MANU Skopje 1999
104 P Mutaf~iev Lekcii 80
38
Povremenite gotski napadi koi gi zabele`avme vo vremeto na Konstantin
I i negovite naslednici105 stanuvaat sicirc poza~esteni i pointenzivni od
po~etokot na vladeeweto na imperatorot Valens (364-365) Imeno vedna po
doa|aweto na prestolot ovoj imperator bil prinuden da go kupi mirot od
Gotite so zlato srebro i obleka106 Potoa kako to vee pogore spomenavme
bil prinuden tri godini da vojuva zad Dunav so Gotite poradi nivnoto u~estvo
vo buntot na uzurpatorot Prokopij Najposle poslednite godini od negovoto
vladeewe se odbele`ani so navleguvawe na novi gotski plemiwa na rimska
teritorija so to zapo~nuva nivnoto postojano naseluvawe na rimsko tlo i na
toj na~in izbiva na prv plan gotskiot problem za Isto~no-rimskata imperija
Imeno vo 376 godina pritisnati od Hunite Vizigotite koi gi naseluvale
grani~nite oblasti so Imperijata pobarale pomo od Valens moleji go da gi
prifati vo Trakija vetuvaji mu deka e bile negovi verni sojuznici odnosno
deka mirno e `iveele i e davale pomoni odredi107 Tie po dolgo
razmisluvawe kako to piuva Amijan ldquoreile deka Trakija e najsoodvetnoto
pribe`ite od dve pri~ini po~vata e mone plodna i e oddelena so irokiot
tek na Istar od poliwata po koito se raznele plamenite na edna
neprijatelska vojnardquo108 Od tie pri~ini Vizigotite predvodeni od Alaviv
ispratile svoi pratenici kaj Valens koi trebale da go zamolat da im doputi
da se naselat vo odredeni oblasti na Imperijata Nivnata molba ja prifatil
imperatorot i so negovo odobrenie Vizigotite bile prefrleni preku Dunav kaj
Durostorum109 so plovni objekti vo Trakija Zaedno so Alaviv bile prifateni
i onoj del od Vizigotite koi gi predvodel Fritigern a bile progoneti od
Atanarih poradi toa to go imale prifateno hristijanstvoto Na niv
imperatorot im dal hrana za izvesno vreme i zemja za obrabotuvawe So nivnoto
prifaawe Valens smetal deka e go zgolemi brojot na zemjodelskoto
naselenie koe pak preku plaawe na danocite bi gi zagolemilo dr`avnite
105 Sporedi str 10-11
106 Themistios Or VIII 113 b VIII 119 c Or X 135a-b 107 Amm Marcell XXXI 4 1 Zosimus IV 26 108 Amm Marcell XXXI 3 8 IBI II-LIBI I 161
109 H Wolfram History of the Goths trans into English by Th J Dunlap rev Berkelly-London 1988 119
39
prihodi i deka e dobie podgotvena vojska110 koja bi mu slu`ela kako tit
protiv novata lavina od plemiwa koja se dobli`uvala do romejskite granici no
naskoro uvidel deka pogreil vo svoite procenki dozvoluvaji im na Gotite na
miren na~in da se infiltriraat na romejsko tlo Valens tolku mnogu se nadeval
na Gotite to od sovremenicite bil obvinuvan deka ja zanemaril regrutacijata
na mesnoto naselenie koja ja zamenil so pari~en nadomest111
Za nadgleduvawe i regulirawe na preminot na Vizigotite na romejska
teritorija bile zadol`eni Lupicin komes i Maksim duks na Trakija Tie
mone loo se odnesuvale kon doselenicite prikrivaji del od sredstvata
nameneti za potrebite na poslednite i liuvaji gi od dovolno hrana pri to
me|u Vizigotite zavladeal glad Na toj na~in loiot romejski tretman go
predizvikal gnevot kaj dojdencite
Taka ne mnogu vreme po preminot na Gotite na rimska teritorija so
incidentot kaj Marcianopol vo 377 godina vo koj Alaviv verojatno zaginal a
Fritigern uspeal da se spasi zapo~nal periodot na ~esti i ostri gotsko-
romejski sudiri Ovie gotski grupi gi proirile nivnite opustouva~ki i
pqa~kaki pohodi od vnatrenite delovi na Mizija preku Trakija i
Makedonija na toj na~in doa|aji do hrana skladita so `ita i pari vo to im
pomagalo i mesnoto romejsko naselenie Imaji go predvid prisilniot
karakter na regrutacijata na romejski vojnici od balkanskite provincii koja
ja naredil imperatorot Valens od Antiohija mo`e da se pretpostavi deka
irok sloj od mesnoto naselenie aktivno go pomagalo gotskoto pqa~kawe me|u
koi bile robovite i kolonite od trakijskite rudnici112 Bitkata kojato se
110 Vo prilog na toa deka Gotite bile veti vo voenoto delo zboruva opisot to go dava
za niv Isidor Seviqski Toj gi opiuva kako vredni lu|e samouvereni fizi~ki silni visoki
na rast veti i izdra`livi na rani Vo odnos na voenata vetina spored nego tie dosta se
istaknuvale Vo voenite sudiri nastapuvale so kowanicata na koja i davale prednost no isto
taka ja koristele i peadijata napa|aji go neprijatelot so kopja i razni frla~ki oru`ja
Obo`avale da ve`baat so oru`jeto i da simuliraat bitka Kaj niv postoel obi~aj sekojdnevno da
organiziraat igri vo vid na borbi Isidori Historia Gothorum MGH AA XI 1 ed Th Mommsen pp
293-295 Cf IBI II-LIBI I 384
111 Amm Marcell XXXI 4 4 Cf A A Vasiliev History of the Byzantine Empire 324-1354 Vol I
86 112 Amm Marcell XXXI 6 5-6 Claudian Evtr II 205 Cf M B Ccedilukin GotskiŸ putYacute 256-257
A D Dmitrev Vosstanie vestgotov na Dunav i revolyencireg robov VDI 1950 kn 1 66-80
40
odigrala kaj Marcianopol bila prvata gotska pobeda na romejska po~va pritoa
na Gotite na Fritigern mu se pridru`ile i romejskite Goti predvodeni od
Kolijas i Suerid koi od porano bile vo romejska slu`ba113
Dodeka Valens bil anga`iran na persiskoto boite negovite
vojskovoda~i bile prinudeni na Balkanot da se spravuvaat so nemirnite gotski
plemiwa Taka romejskiot vojskovoda~ Sebastijan bil prinuden da iacute se
sprotivstavi na edna grupa Goti vo planinskite delovi na Rodopite - ju`na
trakiska provincija vo prvata polovina na 378 godina Toj im nanel poraz kaj
Beroe i im go odzel plenot114 Malku podocna gotskite operacii bile
zabele`ani na prostorot na naselbata Niki na 22 km od Adrijanopol Otkako
bil porazen romejskiot vojskovoda~ Trajan Gotite opasno mu se pribli`ile na
predgradieto na romejskata prestolnina Seto ova go objasnuva Valensovoto
brzo i neodlo`no naputawe na persiskoto boite Toj imeno vee na 11 juni
po podgotovkite to gi izvril vo Konstantinopol se naol vo mesnosta
Niki vo blizina na Adrijanopol kade to go postavil svojot ator Vo
me|uvreme dodeka Valens se podgotvuval za voena intervencija protiv Gotite
upatil barawe za pomo od zapadniot imperator Gracijan O~igledno e deka
Valens se soo~uval so problem pri regrutacijata na vojnici tom bila
povikana na pomo zapadnata vojska a bile povikani i veteranite zaedno so
regionalnite odredi da se vklu~at vo mobilnata vojska115
Podgotvuvaji se intenzivno za voena intervencija Valens na 8 avgust se
sovetuval so svoite generali kako da postapat po odnos na praaweto povrzano
so pristignuvaweto na zapadnata vojska predvodena od imperatorot Gracijan
dali da se po~eka da se spojat dvete vojski ili isto~nata vojska sama da trgne
protiv Gotite Mislewata bile podeleni a preovladala odlukata na Valens
(poddr`ana od eden del od komandantite) sepak sam da trgne vo bitka Pritoa
isto~niot imperator koj bil qubomoren na vetinata i sposobnosta na svojot
vnuk ne sakal dokolku Romeite izvojuvaat pobeda istata da mu se pripie na
113 Amm Marcell XXXI 6 1 114 Amm Marcell XXXI 11 2 Zosimos IV 23 1 Sozomenos VI 37 15-16 115 Amm XXXI 12 1 Eunap fr 46 Cf M Shchukin P Shuvalov The Alano-Gothic cavalry charge
in the battle of Adrianopole In Geografia e viaggi nel mondo antico Ancona 2007 p234 R Eisenberg The
battle of Adrianopol A reappraisal Hirundo vol 8 (2009) 110
41
Gracijan Zatoa Valens donel kone~na odluka da se trgne vo bitka bez da se
so~eka zapadnata vojska
Vo me|uvreme Fritigern se obiduval na dva pati da ostvari kontakt so
Valens za da go odvrati od namerite za voena intervencija Imeno preku eden
svetenik ispratil pismo do imperatorot vo koe baral da mu bide otstapena
cela Trakija so stadata i posevite za naseluvawe vetuvaji za vozvrat traen
mir Vo edno drugo tajno pismo isprateno vo isto vreme toj se nudel kako
prijatel i sojuznik na romejskiot imperator Valens gi ignoriral vakvite
barawa i na 9 avgust 378 godina prodol`il so podgotovkata na svojata vojska za
vleguvawe vo borba Negovata nastoj~ivost voeno da se presmeta so Gotite
verojatno se dol`i na negovata ubedenost deka mo`e da gi porazi Ubedenosta
deka mo`e da gi sovlada neprijatelite po sicirc izgleda bila rezultat na
informaciite koi mu gi dostavile negovite razuznava~iizvidnici deka
neprijatelskata vojska e zna~itelo pomalubrojna od romejskata116 Me|utoa
bideji gotskata kavalerija sicirc ute ne pristignala na bojnoto pole (sobirala
fura` za kowite) da im pru`i pomo Fritigern za da dobie vo vreme gi
prodol`il pregovorite so Valens Imeno toj ispratil ute edna svoj
pratenik kaj Romeite da moli za mir za ~ija garancija baral ugledni romejski
zalo`nici Imperatorot od svoja strana isto taka pobaral Gotite da ispratat
ugledni zalo`nici kako garanti za mirot Me|utoa Gotite namerno
odolgovlekuvale so cel preku nesigurnoto primirje da dobijat na vreme dodeka
pristigne nivnata kowanica
Rihomer komes na gardata na Gracijan koj vo me|uvreme pristignal vo
logorot na Valens po prethoden dogovor bil ispraten da trgne kon gotskiot
logor vo uloga na zalo`nik kako to baral Fritigern vo poslednoto pismo
isprateno do imperatorot Dodeka Rihomer se pribli`uval kon gotskiot logor
dvete elitni romejski edinici koi go pridru`uvale predvodeni od Bakurij i
116 So ogled na toa to nema precizni izvorni podatoci za brojot na vojnici koi se
sprotivstavile na bojnoto pole vo istoriografijata se razvila `iva diskusija po odnos na ovaa
tema pri to proizlegle golem broj na hipotezipretpostavki Za soodnosot na silite vo
Adrijanopolskata bitka vidi M Springer Novi odgovori in stara vprasanja o bitki pri Adrianopolu
Zgodoviski Časopis 484 (1994) 436-438 M Shchukin P Shuvalov The Alano-Gothic cavalry charge in the
battle of Adrianopole 233-237 R Eisenberg The battle of Adrianopol 109-110 I Hughs Imperial brothers
Valentinian Valens and the Disaster at Adrianopol Barnsley 2013 192-195
42
Kasij otile predaleku i prebrzo se sudrile so neprijatelskite sili Me|utoa
kako to prenaglo vlegle vo sudir taka potoa tromo se povlekle i na toj na~in
go rasipale po~etokot na bitkata Ovoj neumesen obid ja upropastil akcijata na
Rihomer koj ne mo`el nikade da se pridvi`i bideji ne mu bilo dozvoleno A
gotskata kowanica predvodena od Alatej i Safrak koja se pomeala so Hunite
vo me|uvreme se vratila i otkako se simnala od visokite planini so golema
brzina gi napadnala romejskite odredi i gi ubila site onie na koito
naletala117 Od ponatamoniot izvetaj na Amijan Marcelin mo`e da se
pretpostavi deka dvata romejski odredi (strelci i gardisti) koi vlegle vo
bitka bile vsunost del od desnoto romejsko krilo (kowanica)118 Dodeka
desnoto romejsko krilo go napa|alo levoto gotsko krilo najverojatno
romejskata peadija vee ja zavzemala svojata sredna pozicija na bojnoto pole a
levoto romejsko krilo sicirc ute bilo vo formirawe Od druga strana koga
naiot izvor zaboruva za sprotivniot tabor (Gotite) veli deka nivnata
kowanica se pojavila odnenade` od planinite i gi napadnala Romeite nenadejno
i brzo Pri~inata poradi koja Romeite ne ja zabele`ale gotskata kowanica
verojatno le`i vo nemo`nosta da ja vidat poradi ~adot koj se kreval nad
poliwata koi gi zapalile Gotite i poradi toa to doa|ale od zadnina na
gotskiot logor Kako i da e komandantite na gotskata kavalerija imale povolna
mo`nost da go isplaniraat napadot i da gi napadnat nenadejno i brzo romejskite
odredi koi vee bile vlezeni vo bitka Ovaa taktika na gotskata kavalerija
zboruva deka Gotite imale poznavawe od romejskata voena taktika koja bila
~esto primenuvana zasedite se mnogu pouspeni koga neprijatelot vee bil
vlezen vo bitka Romejskata peadija potoa bila obikolena verojatno od
gotskite sojuznici Alani (predvodeni od Safrak) i bila napadnata so roj
streli Podocna romejskoto levo krilo dolo do gotskiot kamp no bilo
otfrleno od neprijatelot Na toj na~in zavrila sudbonosnata bitka so
Gotite koja za romejskata vojska i samiot imperatorot imala tragi~ni
117 Amm Marcell XXXI 12 16-17 118 Amm Marcell XXXI 13 Desnoto romejsko krilo so~ineto od kowanica imalo za zada~a
da ja titi peadijata dodeka ja zavzemala svojata centralna pozicija na bojnoto pole i levoto
krilo (kowanica) koi ja formirale prvata linija Osven toa desnoto krilo trebalo da go
svrti vnimanieto na neprijatelot od drugite edinici vrz sebe M Shchukin P Shuvalov The
Alano-Gothic cavalry charge in the battle of Adrianopole 244
43
posledici Romejskata vojska bila pregazena (samo edna tretina pre`iveala) a
Valens zaginal na bojnoto pole119 Postojat dve verzii vo vrska so smrtta na
imperatorot Spored prvata Valens po~inal otkako bil pogoden od
neprijatelska strela vo tekot na poslednata faza od bitkata Spored drugata
verzija toj bil ranet so strela i otkako se povlekol vo nekoja koliba vo
najbliskoto selo bil spalen zaedno so negovata pridru`ba120 Zapadnata vojska
koja li~no ja predvodel imperatorot Gracijan Valens ne ja do~ekal Za
katastrofalniot ishod na bitkata zapadniot imperator bil izvesten od
voda~ot na kowanicata Viktor koj od Adrijanopol se povlekol vo Makedonija
i preku Mizija stignal vo Panonija kade to bil stacioniran Gracijan so
negovata vojska121
Posledicite od porazot kaj Adrijanopol za Romeite bile nesogledlivi
Dve tretini od romejskite vojnici zaginale na bojnototo pole Me|u niv
zaginale golem broj ugledni lu|e poveeto visokorangirani voeni komandanti
i trieset i pet tribuni Tokmu ovie golemi zagubi vo armijata bile pri~ina za
presvrt vo romejskata politika kon varvarite t e Gotite koito od
neprijateli vo naredniot period bile pretvoreni vo romejski sojuznici
odnosno se infiltrirale vo ramkite na romejskata vojska Imperijata dobila
vo niv siguren izvor za regrutacija koja ja obezbeduvala so pari~en nadomest
Na toj na~in Romeite i varvarite (Gotite) potesno se vrzale Romeite stanale
zavisni od ~ove~kata sila na varvarite dodeka pak varvarite stanale zavisni
od romejskite resursi
Nekolku dena po Adrijanopolskata bitka golem broj na gradovi vo Trakija
bile izlo`eni na silni gotski opsadi Po neuspenata opsada na Adrijanopol
119 Amm Marcell XXXI 12 13 Sp za Adrijanopolskata bitka kaj Burns Th The Batlle of
Adrianopol A Reconsideration Historia 22 (1973) 336-346
120 Detalen pregled na verziite vo izvorite za smrtta na Valens dava N Za~evi˚ Goti na
Balkanu 126 Verzijata to ja plasiraat crkovnite istori~ari za spaluvaweto na Valens ja
tolkuvaat na simboli~en na~in deka arijanskiot imperator bil osuden zaradi negovoto
otstapuvawe od pravoslavnoto hristijanstvo ve~no da gori vo pekolot i bideji ne bilo
pronajdeno negovoto telo toa spored niv bilo odneseno od |avolot (Soz Hist eccl 640 Theod
432 Soc Hist eccl 438) Cf H Wolfram History of the Goths 128 I Hughs Imperial brothers Valentinian
Valens and the Disaster at Adrianopol 203 121 Zosimos IV 24 3
44
bil napadnat Perint koj bil za~uvan me|utoa negovata okolina teko
nastradala Kaj Perint Gotite se razdvoile na dva dela Eden del od niv se
upatile kon Filipopol i ponatamu vo vnatrenosta na Balkanot i diocezata
Dakija kade bila opsednata Serdika a drug del trgnal na jug kon Makedonija
Gotite uspeale da dobijat edna bitka kaj Nikopolis ad Istrum no koga stignale
pred glavniot grad bile porazeni od Saracenite koi izlegle od gradot122
Po zaginuvaweto na Valens zapadnite imperatori Gracijan i
Valentinijan II gi prevzele ingerenciite vrz isto~niot del od Imperijata a so
toa i obvrskata za spravuvawe so gotskiot problem123 So ogled na toa to
Gotite po pobedata se dvi`ele po dr`avniot pat i preku preminot Suki
zapo~nale da ja zagrozuvaat Mizija i Trakija voeno-bezbednosnata situacija na
Balkanot bila dovedena pod seriozno praawe Nao|aji se vo edna takva
bezizgledna situacija Gracijan odlu~il da izvri administrativni i
bezbednosni reformi za da vospostavi kontrola povtorno vrz Ilirik Od tie
pri~ini vo 378 godina donel odluka da sozdade nova prefektura Ilirik
odvojuvaji ja od Italija i Afrika Za nejzin prefekt bil nazna~en Klodij
Hermogenian Olibij124
Poradi nemo`nosta samostojno da se spravi so gotskiot problem na
Istokot a i poradi noviot pritisok od germanskite plemiwa koi prodirale
preku rekata Rajna Gracijan go izbral za nov imperator na Isto~nata imperija
Teodosij dotoganiot komandant na kowanicata na Ilirik Teodosij svoite
komandanski vetini gi istaknal najprvin kako duks na Mizija vo uspenite
borbi so Sarmatite vo 378 godina a potoa i kako komandant na kowanicata na
Ilirik Teodosij оficijalno bil proglasen za imperator na Иsto~no-rimskata
imperija na 19 januari 379 godina vo Sirmium Gracijan na Teodosij mu go
otstapil isto~niot del od Imperijata zaedno so diocezata Trakija a mu bila
doverena voenata i administrativnata uprava nad celata prefektura Ilirik i
toa privremeno do reavawe na gotskata kriza125
122 Amm Marcell XXXI 16 1-7 123 Rufinus Historiae ecclesiastica II 13 124 R M Errington Theodosius and the Goths Chiron 26 (1996) 1-27 125 Socrates HE 52 3 Gracijan ldquomu ja predal borbata protiv varvariterdquoSozomenos VII 4 2
Cf R M Errington Theodosias I and the Goths 23 sq
45
Vo narednite tri godini 379-382 godina tekot na nastanite teko mo`e da
se rekonstruira poradi fragmentranite i konfuzni podatoci od izvorite
Sepak od zakonskite akti koi gi sreavame vo Teodosieviot kodeks mo`eme da
zabele`ime deka bila zasilena borbenata aktivnost na Balkanot od strana na
noviot romejski imperator Teodosij I 126
Za da ja kontrolira situacijata na prostorot na Ilirik Teodosij I go
odbral Solun za svoja baza i rezidencija vo 379 godina127 Tuka toj rabotel na
konsolidacija na armijata Imeno za da ja podobri nejzinata efikasnost toj gi
obedinil kopnenite vojski na Ilirik Trakija Istokot i imperatorskata garda
pod edinstvena komanda za razlika od prethodno koga kowanicata i peadijata
bile pod rakovodstvo na oddelni komandanti128 Noviot imperator isto taka
sprovel и iroka regrutacija zaradi obezbeduvawe na to pobrojna vojska Za
taa cel Teodosij gi pretvoral zemjodelcite vo vojnici ja prenaso~il dejnosta
na rudarite od civilni za voeni potrebi a gi povlekol i grani~nite voeni
edinici vo vnatrenosta na Imperijata Vo prilog na iroko sproveduvanata
regrutacija zaradi zgolemuvawe na voenite edinici govorat i nekolkute
zakonski odredbi od ovaa sfera izdadeni vo periodot od 379 do 382 godina129
Vo tekot na proletta i ranoto leto 379 godina Teodosij so sigurnost imal
povee sudiri so varvarite i toa prvenstveno vo Makedonija Izvorite ne
davaat nikakvi detali za voenite operacii na Teodosij vo ovoj del od Balkanot
Edinstveno Zosim go naveduva pohodot na komandantot na vojskite vo Trakija
renegatot Modares koj po poteklo bil Got Vo ovoj pohod Modares uspeno gi
razbil gotskite edinici vo Trakija130 Vo vrska so ovie uspesi verojatno bila
objavena pobedata nad Gotite datirana na 17 noemvri 379 godina131 Akcijata na
Modares po seacute izgleda usledila po pohodot na Teodosij I vo Makedonija i imala
za cel presretnuvawe na potisnatite gotski odredi od Makedonija vo Trakija
126 CTh X 1 12 spored ovoj ukaz imperatorot se nao|al vo Solun a na 6 juli spored CTh
VI 30 2 vee bil vo Skupi 127 Za prestojot na Teodosij vo Solun osven negovite zakonski odredbi svedo~at i drugi
izvori sporedi Zosimi 4-202 17 Socrates V 6 128 W Treadgold Byzantium and Its Army 11 129 R M Errington Theodosius and the Goths 6-7 130 Zosimus IV 25 131 Cons Const a 379 3 p 243 Cf Marcellinus a 379
46
Vo prilog na vakvata pretpostavka odi izvestuvaweto na Jordanes deka
Teodosievata vojska gi napadnala Gotite i gi potisnala od granicite na
Trakija132 Spored piuvaweto na Zosim isto taka mo`e da se zabel`i deka vo
blizinata na Solun ili mo`ebi nekade vo Povardarieto133 se odigrala edna
bitka me|u Teodosij I i Gotite vo koja imperatorot pretrpel poraz poradi
dezerterstvoto na negovi vojnici na stranata na neprijatelot134 Od podatocite
na Zosim ne mo`eme hronoloki precizno da ja opredelime ova bitka koj
edninstveno piuva za ovoj nastan Me|utoa od objavenite edikti na Teodosij
vo Solun mo`e poblisku da se odredi datumot na ova bitka Imeno vo periodot
od po~etokot na april i krajot na maj 380 godina zebele`livo e otsustvo na
publikuvani edikti to bi zna~elo deka bitkata najverojatno se slu~ila vo toj
interval Dodeka pak od po~etokot na juni e za~esteno nivnoto publikuvawe i
odi vo prilog na tezata deka bilo neophodno da se regulira situacijata po
porazot koj go do`ivela imperatorskata vojska135 Po povlekuvaweto na
Teodosij I od bojnoto pole varvarite se zadovolile so pobedata i stanale
gospodari na nezatitenite Makedonija i Tesalija me|utoa ne im nanesuvale
nikakva pakost na gradovite kako to veli Zosim nadevaji se deka e dobijat
nekakov danok od niv136 Ottkako se povlekle Gotite od Tesalija i Makedonija
imperatorot gi osigural gradovite vo ovie oblasti so voeni garnizoni137
Na 24 noemvri 380 godina spored Consularia Constantinopolitana Teodosij I se
vratil vo Konstantinopol138 Negovoto vleguvawe vo Gradot bilo prosledeno so
triumfalna procesija139 Od podatocite to ni gi dava Zosim ne e jasno
voopto vo ~est na koi pobedi Teodosij organiziral triumfalna procesija pri
vleguvaweto vo Konstantinopol Imaji go predvid porazot to go pretrpel
132 Iordanis Getica 140 133 I Mikul~i Anti~kite gradovi vo Makedonija 199
134 Zosimus IV 31 135 CTh 672 692 6921 6273 62731 81562 9272 94283 1033 136 Zosimus IV 31 Deka gradovite vo ovie oblasti bile potedeni od Gotite govorat i
informaciite na Ambrozij koj veli deka vakvata poteda se dol`i na posredni~kata uloga na
solunskiot episkop Aholij Cf Ambrosius Epistolarum classics I PL 996-1001 137 Zosimus IV 32 138 Cons Const ad ann 380 Zosimus IV 32 139 Cons Const ad ann 380 Zosimus IV 33 IBI II-LIBI I 215 (Pavle Orozij)
47
imperatorot od Gotite vo periodot april-maj 380 godina i negovoto zaminuvawe
vo noemvri istata godina se dobiva vpe~atok deka toj vsunost ne postignal
nikavi rezultati vo spravuvaweto so gotskiot problem Vo prilog na ova teza
odi informacijata na Zosim za pomota to pismeno ja pobaral Teodosij od
zapadniot imperator140 Vo toj kontekst triumfalnoto pristignuvawe na
Teodosij I vo Konstantinopol o~igledno bilo la`no so namera da se sokrijat
negovite neuspesi na bojnoto pole
Otkako doznal Gracijan za vloenosta na situacijata na Balkanot vedna
ispratil svoja vojska pod vodstvo na vojskovoda~ite Baudon i Arbogast koja
pristignala vo Makedonija i Tesalija verojatno vo 381 godina141 [tom doznale
za pristignuvaweto na ovie vojskovoda~i Gotite otkako gi opqa~kale tie
regioni se povlekle vo Trakija142 Potvrda za uspehot vo proteruvaweto na
Gotite to ja imale ovie zapadni vojskovoda~i nao|ame i kaj Jordanes143 Ovie
odredi deluvale samostojno a ne vo koordinacija so vojskite na Teodosij I
bideji toj ne prestojuval toga vo ovie oblasti Spored toa pogrena e
konstatacijata na N Ze~evi deka Teodosij imal namera da gi spoi svoite
odredi so tie na Gracijan za da vojuvaat zaedni~ki protiv Gotite Ovoj nejzin
stav o~igledno proizleguva od pogrenata identifikacija na gradot Heraklea
vo Trakija so Heraklea Linkestidska koj se spomenuva vo ediktite na Teodosij I
od juli 381 godina144
Letoto 381 godina spored zakonite to gi izdal Gracijan zabele`ano e
negovoto prisustvo vo Ilirik odnosno vo Viminacium i Sirmium145 Ne
mo`eme so sigurnost da znaeme dali negovoto prisustvo vo ovie gradovi se
dol`i na potrebata od regulirawe na odnosite so Gotite t e postignuvawe na
mir vo odnos na Ilirik bideji ne raspolagame so precizni izvorni podatoci
Me|utoa vo prilog na ova praawe odi piuvaweto na Jordanes deka Teodosij I
ldquootkako doznal deka Gracijan napravil dogovor me|u Gotite i Rimjanite i
samiot postignal dogovor so gotskiot kral Atanarih koj bil naslednik na
140 Zosimus IV 32 141 R M Errington Theodosius and the Goths 3 142 Zosimi IV 33 143 Iordanes XXVII 139 144 N Ze~eviђ Vizantija i Goti na Balkanu 105-106
145 CTh 1101 12189
48
Fritigern i sklu~il sojuz so nego i Orozijrdquo146 No sepak i pokraj nepreciznosta
na podatocite ne treba da se isklu~i postignuvaweto na takov dogovor me|u
Gracijan i Gotite koj bi korespondiral so Teodosievata politika na
pridobivawe na Gotite Vsunost Gracijan postignal dogovor te sklu~il
foedus so tronarodnata konfederacija od Ostrogoti Huni i Alani koi so
negova dozvola bile naseleni vo Panonija147 Teodosij od svoja strana
postignal diplomatski dogovor na 11 januari 381 godina vo Konstantinopol so
eden od gotskite voda~i Atanarih koj pobaral azil na imperatorskiot dvor148
Vakviot Teodosiev dogovor so gotskiot voda~ bil ocenet od oratorot Temistij
kako golem diplomatski uspeh ldquogledame deka dobrata reputacija e mnogu
poefektivna za imperatorot odoto mnogubrojni oklopni vojnici i izvojuva
dogovor od onie koi ja preziraat silatardquo 149 Vakviot veli~estven panegiri~en
govor na Temistij pred senatot odi vo prilog na potkrepata na la`nata
Teodosieva triumfalna procesija vo Konstantinopol150
Imaji vo predvid deka Atanarih koga pristignal vo Konstantinopol bil
star i bolen a osven toa nitu vojuval vo toj period so Romeite nitu pak imal
nekoe osobeno politi~ko vlijanie srede Gotite postignatiot dogovor so nego
ne mo`el da pretstavuva nekoj golem diplomatski uspeh Po dve sedmici
Atanarih po~inal a imperatorot mu priredil veli~estven zakop ostavaji
silen vpe~atok kaj negovite pridru`nici So toj akt imperatorot sakal da ja
izrazi svojata velikodunost i prijatelskite nameri kon niv
Po sreduvaweto na prilikite na Balkanot sozreale uslovi za vraawe na
prefekturata Ilirik vo administrativnata sfera na Zapadot soglasno
dogovorot sklu~en vo januari 379 godina Vraaweto bilo sankcionirano
verojatno za vreme na prestojot na Gracijan vo Sirmuium vo juli 381 godina a
146 Iordanis XXVIII 142 147 Jord Getica 141 148 Cons Const ad ann 381 Zosimus IV 34 149 Themistius Or 15 275 4-276 14 (190c-191a) 150 Spored Erington namerata na isto~nata vlada bila preku govorite na Temistij da se
dojde do zajaknuvawe na vnatrenata kohezija na dr`avata za da se porazat voeno Gotite i da se
prinudat da se povle~at zad Dunav Cf R M Errington Theodosius and the Goths 13
49
oficijalno va`elo od septemvri istata godina Na toj na~in prefekturata
Ilirik odnovo bila vklu~ena vo zaedni~kata prefektura so Italija151
Po nekolku mese~ni pregovori Teodosij I postignal dogovor so Gotite na 3
oktomvri 382 godina152 So ovoj dogovor koj bil interpretiran od oratorot
Temistij kako pobeda na Gotite im bilo dozvoleno da ja naselat oblasta me|u
Rodopite i rekata Dunav i slobodno da gi organiziraat nivnite zaednici na ova
podra~je153 Aspektot koj go potencirale od edna strana imperatorskite
pregovara~i Saturnin i Rikomer pa i samiot impertor bil obnovata na
zemjodeliteto od druga strana pak ne bilo postignato proteruvaweto na Gotite
zad Dunav tuku im bilo doputeno da ostanat na romejska zemja154 Preciznite
uslovi pod koi seto ova se slu~ilo ostanuvaat nejasni Vo odnos na statusot koj
go dobile Gotite so ovoj dogovor vo istoriografijata se izneseni podeleni
mislewa Spored edna grupa istori~ari155 Gotite dobile federatski status
dodeka drugi smetaat deka ne mo`e da stane zbor za foedus tuku deka nivniot
odnos so imperatorskata vlast bil zasnovan povee na ekonomska prinuda
odoto na nekoja zakonska osnova156 Gotite bile regrutirani vo armijata duri
nekoi edinici dobile ~isto gotski imiwa157 no sepak nema podatoci deka
nivnata regrutacija proizlegla od zakonska obligacija na nekoj dogovor Taa
bila povee rezultat na moralna i ekonomska prinuda imaji vo predvid deka
slu`bata vo romejskata armija mo`e da bide vnosna i dostojna za po~it smeta
Erington158 Bez razlika na toa to ne e za~uvan nikakov pian dogovor vo
izvorite sepak toj se spomenuva i pritoa se potencira od Jordanes deka se
raboti za obnovuvawe na federatskite odnosi prvpat vospostaveni vo vremeto
151 R M Errington Theodosius and the Goths 19 22-27 152 Cons Const ad ann 382 ldquoCeliot narod na Gotite zaedno so nivniot kral se predale vo
rimski racerdquo 153 R M Errington Theodosius and the Goths 20-22 154 Them Or 16 301 27 f (211 ab) Cf R M Errington Theodosius and the Goths 20 155 D Angelov IstoriOcirc na VizantiOcirc t 1 SofiOcirc 1959 78-80 G Ostrogorski Istorija na
Vizantija N Ze~eviђ Vizantija i Goti na Balkanu 106-107 H Wolfram History of the Goths 133-
134 156 P J Header The Goths and Romans 107 sq R M Errington Theodosius and the Goths 21-22 157 Dvorskite pomoni edinici bile nare~eni Vizi i Tervingi Cf Not Dign Or 561 661 158 R M Errington Theodosius and the Goths 22
50
na Konstantin I159 Spored toa ne treba da se isklu~uva postoeweto na takviot
dogovor koj gi ureduval odnosite koi proizleguvale od sklu~eniot foedus
Vsunost tokmu spored toj dogovor usledile podocne`nite u~estva na Gotite-
federati vo voenite pohodi na isto~niot imperator
Dogovorot postignat vo 382 godina koj imal prvenstveno za cel integracija
na Gotite vo Imperijta gi spre~il za izvesno vreme nivnite voeni akcii No vo
386 godina doa|a do nivno povtorno razdvi`uvawe Od izvestuvawata na Zosim
doznavame deka Teodosieviot komandant na peadijata Promot gi porazil
Vizigotite koi se obidele da go preminat Dunav Ovoj uspeh na Teodosievata
armija bil pri~ina za povlekuvawe na oddelni gotski grupi od Trakija vo
Makedonija koi se sokrile vo nepristapnite makedonski oblasti160 Otkako
bila stabilizirana situacijata vo Trakija Promot bil anga`iran na Zapad
protiv uzurpatorot Maksim koj bil komandant na vojskite vo Britanija
Naselenite Goti na romejska teritorija potkupeni od uzurpatorot
Maksim se odmetnale od isto~nata vojska go naruile vo 388 godina i vo
narednite tri godini svoite pqa~kaki pohodi gi proirile i na teritoriite
na Makedonija i Tesalija161 Spored zakonskite odredbi izadeni od Teodosij I vo
prvata polovina na 388 godina se zabele`uva prisustvoto na imperatorot na
Balkanot koe bilo usloveno tokmu od nestabilnata situacija koja ja
predizvikale Gotite162
Dodeka Teodosij I prestojuval vo Solun vo 388 godina dolo do sredba me|u
nego i zapadniot imperator Valentinijan II koj prebegnal vo isto~niot del od
Imperijata i baral pomo protiv uzurpatorot163 Na ova sredba bila donesena
odluka za spravuvawe so Maksim me|utoa iako ne se spomenuva nekakov
konkreten dogovor vo izvorite sepak od svruva~kata koja bila izvrena me|u
Teodosij I i Gala sestrata na Valentinijan II mo`e da se pretpostavi deka bil
postignat voeno-politi~ki sojuz potkrepen so politi~ki brak Tokmu toj sojuz
verojatno povlekuval i predavawe na prefekturata Ilirik vo trajno vladeewe
159 Jord Getica 145 160 Zosimus IV 34 161 Zosimus IV 45 4 48 162 CTh 12 1 119 163 Zosimus IV 43
51
na isto~niot imperator kako blagodarnost od Valentinijan II za povtornoto
vraawe na negoviot prestol no istovremeno mo`e da se tolkuva i kako miraz
koj proizlegol od sklu~eniot politi~ki brak Vakvata krupna politi~ka
promena vo Ilirik mo`e da se objasni i so administrativnite promeni koi
bile izvreni vo Makedonija a koi mo`at da se datiraat vo 388 godina Imeno
bila izvrena podelba na Makedonija na dve provincii Makedonija Prima so
centar vo Solun i Makedonija Salutaris so glaven grad Stobi164 Podelbata
izvrena za vreme na prestojot na Teodosij I vo Solun verojatno imala za cel da
bide podobrena efikasnosta vo spravuvaweto so Gotite koi predizvikuvale
problem vo ova oblast Deka Ilirik mu pripadnal na isto~niot imperator
spored pogore spomenatiot dogovor potvrda nao|ame vo podatokot deka
Teodosij zaradi sreduvawe na prilikite vo novopridobienata prefektura vo
390 godina go nazna~il za na~alnik na vojskite na Ilirik Gotot Buterih
Stacioniraweto na vojskite na na~lnikot na Ilirik vo Solun trebale da bidat
vo funkcija na obezbedubawe na soodvetni uslovi za bezbedno funkcionirawe
na idnoto sedite na prefektot na Ilirik Pristignuvaweto na Buterih vo
Solun bilo prosledeno so eden incident koj dovel do vostanie na gra|anite koe
pridobilo iroki razmeri165 to zboruva za otvoren antagonizam me|u
romejskoto naselenie i gotskiot odred stacioniran vo gradot
Teodosij I otkako uspeno se spravil so uzurpatorot Maksim i mu go
vratil prestolot na Valentinijan II vo letoto 391 godina pristignal vo Solun
i se upatil protiv nemirnite Goti Doznavaji za doa|aweto na imperatorot
Gotite se sokrile vo brdata i mo~uritata okolu ezerata kako to toa
voobi~eno go pravele spored izvestuvaweto na Zosim166 Od tie pozicii Gotite
izvruvale tajni noni napadi i ja ograbuvale okolinata na Solun Bideji ne
gi znael nivnite to~ni pozicii Teodosij I se odlu~il so izmama da ja otkrie
nivnata lokacija Imeno imperatorot go pronaol ~ovekot koj im slu`el kako
informator na Gotite za mestata koi imale vo plan da gi napa|aat i od nego ja
doznal to~nata lokacija kade to bile stacionirani Imperatorot vedna
izvril napad vrz niv pri to dolo do straen kole` spored izvestuvawata
164 M Panov Admninistrativnite promeni vo Makedonija 120-121
165 Sozomenos HE VII 25 Cf M Panov Admninistrativnite promeni vo Makedonija 121 166 Zosimus IV 48
52
na Zosim i Evnapij167 Po izvreniot kole` poradi istotenosta na vojskata
imperatorot gi prekinal voenite dejstvija protiv ostanatite gotski odredi Od
ponatamonite nesigurni izvestuvawa na Zosim doznavame deka Gotite gi
konsolidirale svoite redovi i deka izvrile prepad vrz Teodosievata vojska
vo momentot koga se nao|ala vo sostojba na pijanstvo Od katastrofa vojskata
bila spasena blagodarenie na navremenata pomo od vojskovodecot Promot koj
prevzel protivnapad i gi porazil Gotite168 Po ovoj poraz na Gotite od koi mal
broj se sokrile povtorno vo mo~uritata kako to veli Zosim situacijata na
Balkanot bila stabilizirana vo narednite nekolku godini
Ovoj opis na romejsko-gotski sudiri to go dava Zosim verojatno se
odnesuva na pohodot to go organiziral Alarih vo 391 godina pominuvaji ja
Balkan planina i upatuvaji se na jug Mo`no e da imal vospostaveno kontakt i
so Gotite koi ostanale vo Povardarieto Imperatorot trgnal da gi presretne
napa|a~ite no isto kako vo 380 godina ja zanemaril zatitata na svojata armija
vo dvi`ewe Romejskite odredi bile iznenadeni na rekata Marica169 i
pretrpele te`ok poraz pri to sposobniot Promot edvaj uspeal da go izvle~e
imperatorot od bitkata Promot ja prodol`il borbata protiv Alarih no pred
krajot na 391 godina zaginal i bil nasleden od Stilihon na komandantskata
pozicija Stilihon go porazil i zaobikolil Alarih vo 392 godina no po
naredba na imperatorot bil osloboden
Poradi nenadejnata smrt na zapadnorimskiot imperator Valentinijan II vo
392 godina i samoproglasuvaweto na Evgenij za nov zapadnorimski imperator
Teodosij moral povtorno voeno da intervenira na Zapad170 Po opse`ni
podgotovki Teodosij pridru`uvan od varvarska vojska koja ja so~inuvale
gotskite federati na Alarih zaminal protiv Evgenij vo 394 godina i mu nanael
poraz vo bitkata kaj Frigid (Vipava)171 Alarih gi predvodel gotskite
federati no ne dobil nitu samostojna voena komanda nitu romejska voena
slu`ba namesto toa bil staven pod komanda na Gajna Ovaa nedoverba na
167 Zosimus IV 48 Eunapii Fr 55 ed R C Blockly 168 Zosimus IV 49 169 Za bitkata na r Marica izvestuva Claudian The Gothic war 524 170 Socrates HE col 701 B 171 Za ovaa bitka vidi povee kaj R Bratož Bitka pri Frigidu v izročilu antičnih in srednjeveških
avtorjev Zodovinski Časopis 481 1994 5-45
53
imperatorot kon Alarih se opravduva so nastanite od 391 godina172 Svojata
pobeda Teodosij ja proslavil so triumfalno vleguvawe vo Rim i tuka go
nazna~il negoviot sin Honorij za nov imperator na Zapadnata imperija
Narednata godina (395) Teodosij se razbolel i po~inal vo Milano Imperijata
ja podelelil na svoite dvajca sinovi pri to Arkadij ja dobil isto~nata
polovina a Honorij zapadnata173 Pri podelbata Makedonija kako sostaven del
na prefekturata Ilirik zedno so diocezite Dakija i Panonija mu pripadnala
na isto~niot imperator Bideji dvajcata imperatori bile maloletni za
upravuvawe na dvata dela od Imperijata vo nivno ime kako regenti bile
nazna~eni Galot Rufin na Arkadij a Vandalot Stilihon na Honorij
Po smrtta na Teodosij I vo 395 godina Vizigotite povtorno se ohrabrile
za novi napadi Pa taka Alarih Balta pod izgovor deka ne im bil isplaten
nadomest na negovite sonarodnici za nivnoto u~estvo vo borbata protiv
uzurpatorot Evgenij se dignale na bunt i gi upatil svoite sili kon
Konstantinopol Koga Alarih iacute se pribli`il na prestolninata sklu~il taen
dogovor odnosno foedus so isto~niot regent Rufin so cel zaedni~ko deluvawe
za obezbeduvawe vlast nad Ilirik Od podatocite to gi davaat Jordanes174 i
Klavdijan175 doznavame deka inicijator na ovoj taen dogovor bil Rufin koj
imal namera nezadvolstvoto na Vizigotite da go iskoristi za svoi celi i da se
presmeta so Stilihon Borbata na Rufin i Stilihon se vodela vo odnos na
prevlastta nad Ilirik koj bil dodelen na Isto~nata imperija to pak bilo
osporeno od zapadnata vlada176 Na Rufin o~igledno deka mu bila potrebna
gotskata pomo ako se zeme vo predvid deka Stilihon imal voena prednost so
172 H Wolfram History of the Goths 138 173 Iordanis Romana 319 174 Iordanis Romana 319 175 Claudianus In Rufinum II 70-85 Rufin e nare~en foederis auctor Cf Ibid II 75 G Halsall
Barbarian migrations and the Roman West 376-568 Cambridge 2007 195 176 Spored piuvaweto na Olimpiodor (Olympiodorus Fr 11 ed R C Blockly) Stilihon bil
nazna~en za staratel na dvajcata imperatori Klavdijan ja dava istata informacija i poso~uva
deka Ilirik mu bil dodelen na Honorij od negoviot tatko Cf Claudianus II VI consulship of
Honorius 81
54
toa to pod svoja komanda go imal cvetot na romejskata i varvarskata vojska
spored piuvaweto na Sozomen177
Dogovorot so isto~nata vlada na Alarih i negovite gotski odredi mu
ovozmo`il slobodno da gi pqa~kaat teritoriite na Balkanskiot poluostrov
Pa taka Alarih od Konstantinopol preku Trakija zaminal za Makedonija i
Tesalija unituvaji sicirc na to e naidel po patot178 Na vlezot vo Tesalija kaj
rekata Penej Gotite bile porazeni od Tesalijcite no toj neuspeh ne mu pre~el
na Alarih da gi prodol`i pustoewata na okolnite oblasti179 Gotskiot prodor
kon Grcija bil olesnet i od nivnata sorabotka so prokonzulot na Ahaja
Antiohij i voeniot komandant na Termopilite Geroncij Pritoa bile osvoeni
povee gradovi vo Tesalija Atika Beotija i na Peloponez180 Vo me|uvreme ovoj
pohod na Alarih vo Ilirik se obidel da go spre~i zapadnorimskiot regent
Stilihon me|utoa bil obezoru`an so naredbata na Arkadij da ja prekine
intervencijata protiv Gotite vo Tesalija181 Najposle Stilihon odlu~il da go
prekine pohodot vraaji ja isto~nata vojska na Arkadij predvodena od
komandantot Gajna182 Naredbata dadena od isto~niot imperator za povlekuvawe
na vojskite na zapadniot regent od Balkanot zboruva deka prefekturata
Ilirik se nao|ala vo politi~kata sfera na Isto~nata imperija Lesnoto
povlekuvawe na Stilihon ja krie negovata tajna namera vo dogovor so Gajna
izdajni~ki da se presmeta so Rufin i na toj na~in da stane edinstven regent na
dvajcata imperatori Imeno so ispraaweto na isto~nata vojska vo
Konstantinopol na ~elo so Gajna bilo isplanirano a potoa i izvreno
ubistvoto na Rufin183 Za nov regent na isto~niot imperator bil izbran
177 Sozomenus HE VIII 25 178 Zosimus V 5 Cf Socrates HE VII 10 179 Socrates HE VII 10 180 Zosimus V 5-6 Claudianus In Rufinus II 186-191 181 Claudianus In Rufinus II 161 Cf A S Kozlov BorYacuteba me`du politi`eskoŸ oppozicieŸ
i pravitelYacutestvom Vizantii v 395-399 gg Anti~nareg drevnostYacute i srednie veka sbornik 13
Sverdlovsk 1976 73
182 Gajna bil magister millitum praesentalis Toj vo 399-400 godina go pomagal vostanieto na
Tribigild vo Frigija poradi to dool vo neprijatelstvo so isto~nata vlada i vo obidot da
izbega zad Dunav bil presretnat od hunskiot voda~ Uldin i ubien Cf Kozlov A S BorYacuteba
me`du politi~eskoŸ oppozicieŸ 76-77
183 Zosimus V 7
55
evnuhot Evtropij Toj nasproti nade`ite na zapadniot regent ja prodol`il
politikata na Rufin vo odnos na sorabotkata so Alarih vo Ilirik pa duri i
izdejstvuval rimskiot senat da go proglasi Stilihon za neprijatel na dr`avata
spored izvestuvawata na Zosim184
Poradi vakviot razvoj na nastanite na Balkanot Stilihon bil prinuden
povtorno da organizira pohod vo 397 godina Toj po morski pat od Italija
pristignal na Peloponez i uspeal da gi potisne Gotite vo Arkadija no ne i da
im nanese kone~en udar po to povtorno se vratil vo Italija otkako sklu~il
nekakov nepoznat dogovor so Alarih Pri~inata za povlekuvaweto na Stilihon
mo`at da bidat nekolku nesigurnost te nestabilnost na romejskata vojska
vostanieto na afrikanskiot namesnik Gildo kavgata me|u dvata dela na
Imperijata No sepak odlu~uva~ka pri~ina bila taa to Stilihon bil
proglasen za dr`aven neprijatel na Imperijata185 Povlekuvaweto na Stilihon
Alarih go iskoristil za prodor vo Epir podlo`uvaji go na opustouvawe i na
toj na~in ja prinudil isto~nata vlada da se spogodi so nego Arkadij i Alarih
vlegle vo foedus koj im dozvoluval na Gotite da se naselat vo Emathia tellus
(oblasta na Ematija) odnosno oblastite vo Makedonija me|u rekite Halijakmon
i Aksius a Alarih bil nazna~en za na~alnik na vojskite vo Ilirik186 Na toj
na~in od opustouva~ na Ilirik Alarih stanal negov upravitel Celta na
dogovorot bila dvojna prvo namerata ne bila tolku da se postavat voenite
odredi vo Ilirik pod komanda na Alarih kolku da go integrira nego vo
romejskata hierarhija vtoro imperatorot sakal da ja odredi romejskata
teritorija to gi izdr`uvala Gotite Na ovoj na~in bil sozdaden
institucionalen model koj e bide koristen povtorno vo idnina Bideji
federatite dole pod romejska voena administracija prirodno bilo deka na
nivniot lider e mu bide daden visok voen ~in187 So vakvata svoja polo`ba
Alarih se zadovolil do 401 godina koga otkako ja koncentriral glavninata na
184 Zosimus V 8 11 Cf G Halsall Barbarian migrations and the Roman West 195 185H Wolfram History of the Goths 142 186 Claudian The Gothic war 495 535-544 Claudian In Eutropium II 214-218 Vo odnos na
to~nata datacija koga Alarih ja dobil ova titula sp R C Blockley The dynasty of Theodosius 115
In The Cambridge ancient history Vol XIII The Late empire AD 337-425 ed Cameron A and Garnsey P
Cambridge 1998 187 H Wolfram History of the Goths 142
56
svojata vojska vo Epir i po napravenite konsultacii so svoite najbliski
sorabotnici se odlu~il da prevzeme pohod vo Italija so namera da pobara
sopstveno kralstvo namesto da im slu`i na drugite izvestuva Jordanes188
Zaminuvaweto na Vizigotite na zapad po sicirc izgleda se dol`elo na promenata
na isto~noromejskata politika to usledila po otstranuvaweto na Gajna vo 400
godina i doa|aweto na vlast na antigotskata struja Dvi`eji se verojatno po
dolinata na rekite Vardar i Morava Alarih ja pominal Panonija i Sirmium i
kon krajot na letoto istata godina nepre~eno stignal vo Ravena189 Toj od
rimskiot senat baral teritorii za naseluvawe no bil odbien Naskoro potoa
Stilihon mu nanel nenadeen poraz na Alarih kaj Alpite vo 402 godina po to
gotskiot voda~ se povlekol na granicata na Dalmacija i Panonija190 Tamu se
zadr`al do 407 godina koga vo dogovor so Stilihon spored piuvaweto na
Zosim bila predvidena zedni~ka akcija vo Epir191 Inicijativata za ova akcija
poteknala od Stilihon koj ne se otka`uval od namerata da go priklu~i Ilirik
na Zapadnata rimska imperija Sozomen vo vrska so ovoj nastan piuva deka
Stilihon otkako ja izdejstvuval od Honorij dol`nosta romejski strateg za
gotskiot voda~ Alarih go ispratil protiv Ilirijcite Vo Epir na Alarih mu
se pridru`il i prefektot Jovan koi po pristignuvaweto na Stilihon trebale
da prodrat niz Makedonija i da go osvojat cel Ilirik Sepak ovoj plan ne bil
realiziran poradi toa to Stilihon dobil pogreno izvestuvawe deka
gotskiot voda~ po~inal a isto taka i poradi obidot na upravnikot na
Britanija Konstancij da ja prevzeme rimskata vlast na Zapad Po neuspehot na
ovoj plan Alarih povtorno se svretel kon Zapad Vo proletta 408 godina
zaminal vo nov pohod kon Italija Toj od Epir preku Panonija pristignal vo
Norik baraji oteta od rimskiot senat vo vrednost od 4000 funti zlato vo
sprotivno se zakanuval so invazija na Italija Za odobruvaweto na baraweto kaj
Senatot li~no se zalo`il Stilihon192 Me|utoa duri otkako Alarih stanal
188 Iordanes Getica XXIX 147
189 H Wolfram History of the Goths 151
190 Sozomenus IX 44 Zosimus V 483
191 Zosimus V 482
192 Zosimus V 34 7
57
seriozna zakana za Rim193 mu bila odobrena golema koli~ina na zlato za
poteda na Ve~niot grad i toj so vojska se povlekol vo Norik194
Po smrtta na Arkadij vo 408 godina za nov isto~en imperator bil izbran
negoviot maloleten sin Teodosij vo ~ie ime upravuval prefektot na Istokot
Antemij Poradi obvinenie deka Stilihon podgotvuval zagovor protiv noviot
imperator bil likvidiran vo avgust istata godina po naredba na Honorij195 So
toa definitivno propadnal negoviot dogovor so Alarih za osvojuvaweto na
Ilirik a Vizigotite povee ne se vratile vo Epir
Po povlekuvaweto na Alarihovite Goti na Balkanot za podolgo vreme
nastapil miren period Vee slednata godina Teodosij II izdal dva edikta do
prefektite na Ilirik i Istokot so koi imal namera da gi zacvrsti svoite
pozicii vo Ilirik196
193 Alarih za dve godini (408-410) tripati go opsaduval Rim pri to poslednata opsada
vrodila so plod Imeno vo 410 godina ovoj gotski vladetel vlegol vo Ve~niot grad koj tri dena
bil podlo`en na bezmilosen grabe` i pusto od strana na Vizigotite Nabrzo po
opostuuvaweto na Rim Alarih po~inal od malarija Pregled na izvorite koi izvesuvaat za
ovoj nastan dava R Benedikti VzOcirctie Rima Alarihom (K voprosu ob istoriografi~eskom
metode ProkopiOcirc Kesariйskogo) Bizantiйskiй vremennik XX Moskva 1961 23-31 H Wolfram
The Roman Empire and Its Germanic Peoples 11
194 Olympiodorus fr 6 fr 7
195 Sozomenos HE IX 4
196 CTh V 63 CTh XI 17
58
2 Ostrogoti
Hunite otkako gi napadnale Alanite od koi mnogu ubile i opqa~kale a
so ostanatite sklopile sojuz spored piuvaweto na Amijan Marcelin
upadnale vo prostranite i bogati poliwa na voinstveniot ostrogotski kral
Hermanarih Toj se utvrdil i dolgo vreme se obiduval da se odr`i no bideji
glasinite za zakanuva~kata opasnost sicirc povee se irele izvril samoubistvo
Po negovata smrt za kral bil izbran Vitimir koj uspeal da se potpre na
Alanite i eden del od Hunite koi gi pridobil so pari na svoja strana No po
mnogute porazi koi gi do`iveal umrel na bojnoto pole sovladan so silata na
oru`jeto Gri`ata za negoviot maloleten sin Viderih ja prevzele
vojskovoda~ite Alatej i Safraks Tie ja izgubile nade`ta vo otporot i se
povlekle do rekata Dnestar197
Dodeka eden del od Ostrogotite bile pot~ineti na Hunite drug del od
niv go molele isto~niot imperator so istata blagonaklonost kako kon
Vizigotite da gi primi vo Imperijata Toa bile Ostrogotite na Viderih
predvodeni od Alatej i Safraks kako i Ostrogotite pod vodstvo na Farnobij
Me|utoa nivnata molba bila odbiena poradi optiot interest198 Vsunost
optiot interes podrazbiral izbegnuvawe na eventualna opasnost od golema
koncentracija na germanski plemiwa vo ramkite na Isto~nata imeprija
Sepak dodeka se odvival preminot na Vizigotite pod vodstvo na Alaviv i
Fritigern Ostrogotite ja iskoristile prilikata koga vojnicite bile
zafateni so drugi raboti ja preminale rekata Dunav na slabo sostaveni
splavovi i se ulogorile nedaleku od Fritigern199 Naskoro Farnobij voda~ot
na del od Ostrogotiте i Tajfalite koi mu stanale sojuznici dodeka se nao|al
vo pq`a~kaki pohodi niz Trakija bil presretnat od Gracijanoviot
vojskovoda~ Frigerid i otkako bil porazen zaginal na bojnoto pole Del od
197 Amm Marcelinus XXXI III 1-4 Za geneologijata na Amalite vidi P Heather Cassiodorus
and the rise of the Amals genealogy and the Goths under Hun domination The Jurnal of Roman Studies v 79
(1989) 103-123
198 Ibid XXXI IV 12
199 Ibid XXXI V 1
59
pre`iveanite Goti bile naseleni vo italijanskite gradovi Mutina Regija i
Parma da obrabotuvaat zemja200
Vo blizina na rekata Hebar spored izvestuvaweto na Amijan iznenadno
bile napadnati Goti natovareni so plen od strana na Sebastijan
zapadnorimski vojskovoda~ od koi golem del bile ubieni i im bila odzemena
pqa~kata201 Od ova izvestuvawe ne e jasno za koi Goti stanuva zbor So ogled
na toa to ponatamu se veli deka Fritigern se plael ovoj rimski
vojskovoda~ poznat po svoite uspesi da ne gi napadne negovite lu|e mo`e da se
pretpostavi deka se raboti za Ostrogoti a ne za Vizigoti
Ostrogotskite odredi predvodeni od Alatej i Safraks a potpomognati
od Alanite i Hunite u~estvuvale vo bitkata kaj Adrijanopol na stranata na
svoite sonarodnici Vizigoti i dale odlu~uva~ki pridones vo nivnata
pobeda202 Potoa ova tronarodna konfederacija od Ostrogoti Alani i Huni so
svoite voda~i se upatile kon Panonija otkako so zapadnata vlada sklu~ile
foedus vo 380 godina tuka se naselile203 Vo nekolku navrati tie gi
ispolnuvale svoite federatski obvrski kon zapadnata no i kon isto~nata
vlada Imeno vo 388 godina mu pomagale na Teodosij I protiv protocarot
Magno Maksim a najverojatno ovie panonski federati zele u~estvo i vo
Teodosieviot pohod od 394 godina protiv noviot zapaden uzurpator Evgenij204
Spored piuvaweto na Jordanes pogolemiot del od Ostrogotite po
pot~inuvaweto od Hunite ostanale vo Skitija205 Toa go potvrduva prisustvoto
na ostrogotskata grupa na Odotej vo 386 godina na dolen Dunav koja begaji od
Radagajz vo 4045 godina migrirala na zapad206 Dodeka pak frakcijata na
200 Ibid XXXI IX 1 201 Amm Marcellin XXXI XI 4 202 Amm Marcellin XXXI 13 203 Jord Get 141 204 H Gračanin Huni i Južna Panonija 17 P Heather The Huns and the end of the Roman Empire in
Western Euripe EHR 1995 9 V P Budanova Varvarskiй mir 51 H Wolfram History of the Goths
250 205 Jord Get 174 206 Zosim III 38 1 Cf H Wolfram History of the Goths 254 Spored Budanova ovie Ostrogoti
se naselile na isto~no-romejska teritorija vo Mala Azija (Lidija i Frigija) ВП БудановаГоты в эпоху Великого переселения народов М 1990 129
60
Ostrogoti predvodena od Radagajz verojatno bila poslednata ostrogotska
grupa koja go naputila dolnodunavskiot region i zaminala na zapad vreji
invazija na Italija vo 4056 godina Radagajz bil ubien vo borbite so Stilihon
a negovite trupi bile regrutirani vo zapadnoromejskata vojska207
Pogolemiot del od Ostrogotite im bile pot~ineti na Hunite i gi
naseluvale srednodunavskite oblasti Tie kako podanici (Ostrogotite od
rodot na Amalite) za vreme na bitkata na narodite koja se odigrala vo 451
godina na Katalunskite poliwa u~estvuvale na stranata na Hunite i bile
predvodeni od Valamir eden od trojcata braa koi podocna osnovale svoja
dr`ava vo Panonija Ute edna Ostrogotite gi sretnuvame kako u~esnici vo
edna golema bitka Imeno po edna godina od smrtta na hunskiot voda~ Atila
negovite pot~ineti plemiwa predovodeni od Gepidite se dignale na vostanie
protiv Hunite odnosno protiv negovite sinovi i vo bitkata na rekata Nedao
(454 g)208 ja izvojuvale slobodata Iako nemame precizni izvorni podatoci za
toa na ~ija strana se borele Ostrogotite vo ova bitka sepak ako ja zmeme vo
predvid nivnata dotogana lojalnost sprema Hunite mo`e da se pretpostavi
deka tie zele u~estvo na stranata na porazenite t e sinovite na Atila209
Po ova bitka Gepidite se naselile vo granicite na Dakija i od
imperatorot Markijan ne barale nito drugo tuku samo mir i godien
tribut210 Ostrogotite iako se nao|ale na stranata na porazenite nivnite
ansi za podelba na teritorijata koja ja vladeele prethodno Hunite ne im bile
namaleni Imeno tie ne im se pot~inile na pobednicite-Gepidi tuku pobarale
dozvola od isto~nata vlada vo uloga na federati da ja naseluvaat Panonija
koja na istok se grani~ela so Gorna Mezija na jug so Dalmacija na zapad so
Norik a na sever so Dunav i ja dobile okolu 4556 godina Zemjata bila
ukrasena so mnogu gradovi spored Jordanes od koi prv bil Sirmium211
Isto~nata vlada go odobrila gotskoto prisustvo vo ovoj region bideji
207 G Halsall Barbarian migrations and the Roman West 206-207 208 Za datacijata na ovaa bitka postojat razli~ni mislewa vo istoriografijata za toa
vidi povee kaj H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia Acta
archaeologica Carpathica Vol XLIX (Krakoacutew 2014) 168 n 9 209 Iord Get 260-263 Cf H Wolfram History of the Goths 259 n 87 210 Ioradanes L 264 211 Iord Get 264
61
smetala deka na toj na~in e ima cvrst kordon dol` Sava za zatita na
Dalmacija i Gorna Mizija212 Odnosite me|u dvete strani bile uredeni so
dogovor No to se odnesuva do klauzulite od ovoj dogovor nemame nikakvi
konkretni podatoci za toa koi bile obvrskite na dvete strani i dali
Isto~nata imperija im isplaala na Ostrogotite godina suma pari zaradi
za~uvuvawe na mirot Poradi otsustvo na monetni naodi od Mavrikij vo
Panonija se pretpostavuva deka dokolku isto~nata vlada im davala godini
subsidii na Ostrogotite verojatno tie ne bile isplaani so moneti tuku so
nekoj vid na stoka ili eventualno ako bile isplaani vo pari taa suma bila
dosta niska213 Od podocne`niot sled na nastanite doznavame deka Ostrogotite
vee dobivale subsidii od isto~nata vlada no vo koj vid bile isplaani
ostanuva neizvesno bideji arheolokite podatoci ne gi potvrduvaat
narativnite izvori Pri sledniot sklu~en te obnoven mir iznosot na sumata
bil to~no definiran i se isplaal vo vid na pari Dali bil praktikuvan
istiot na~in na plaawe i prviot pat ostanuva da pretpostavuvame I pokraj
sicirc samiot fakt to Ostrogotite mu se obraaat na isto~niot imperator za
legalizacija na nivnoto prisustvo vo Panonija govori deka Isto~nata
imperija po raspadot na Hunskata dr`ava vo 4545 godina ja imala
nominalanata vlast vo ovoj region214
Taka Panonija bila podelena me|u trojcata braa od rodot Amal
Valamir Tjudimir i Vidimir Vrhovnata vlast nad Ostrogotite ja imal
Valamir i toj gi dr`el oblastite me|u Aqua Nigra i Scarniunga Tjudimir okolu
ezeroto Pelsois (Balaton) a Vidimir oblastite me|u niv dvajcata215 Ovie
podatoci na Jordanes dale osnova za povee razli~ni mislewa vo odnos na
obemot i granicite na gotskite naselbi vo Panonija Istra`uva~ite se
soglasuvaat edinstveno vo toa deka Tjudimir ja dr`el oblasta okolu denenoto
ezero Balaton dodeka zemjite na drugite dvajca braa se barani vo razli~ni
212 H Wolfram History of the Goths 259 213 H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia p169 n 16 214 Vo 437 godina Zapadnata imperija prefrlila golem del od diecezata Ilirik ili
Panonija te Panonskite provincii a verojatno i Dalmacija pod vlastta na Isto~nata
imperija Sp H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 170 215 Iordanes LII 268
62
delovi na Panonija216 Po sicirc izgleda deka Ostrogotite od Markijan dobile del
od Panonija a ne cela Panonija Na ovoj zaklu~ok upatuvaat izvornite
podatoci koi govorat za podocne`no postepeno proiruvawe na nivnata vlast
vo ostanatite delovi na Panonija Imeno Ostrogotite otkako gi uredile
odnosite so isto~nata vlada zavojuvale so ostatocite od Hunite okolu gradot
Basijana vo isto~na Panonija kade ja proirile svojata vlast A isto taka
zabele`an e podatok kaj Jordanes deka vojuvale i so Sadagite koi ja naseluvale
vnatrenosta na Panonija217
Po odnos na dilemata to ja otvara Mirkovi za vremeto na
doseluvaweto na Ostrogotite vo Panonija i odgovorot za koj se opredeluva
deka toa se slu~ilo vo intervalot od 455 do 457 godina218 ne postoi nikakov
somne` deka ne stanuva zbor za nikakvo novo doseluvawe na Ostrogoti tuku
samo za nivno razmestuvawe Imeno tie vee se nao|ale vo Panonija vo
periodot koga pobarale dozvola za legalizacija na nivnoto prisustvo vo ovoj
region Kako del od pot~inetite narodi na Hunite tie dole vo ovoj kraj
okolu 433 godina koga so dozvola na zapadnata vlada na Hunite im bila
preputena Panonija Prima za naseluvawe Baraweto koe Ostrogotite go
upatuvaat do imperatorot Markijan okolu 456 godina se odnesuva na
regulirawe na nivniot status vo odnos na Isto~nata imperija koja po raspadot
na Hunskata dr`ava ja imala nominalanata vlast vo ovoj region
Dodeka glavninata na Ostrogotite ostanala vo Panonija vo ovoj period
eden del od niv pod vodstvo na Trijarij zaminale vo Trakija stapuvaji vo
voena slu`ba na Isto~nata imperija Osven niv na teritorijata na imperijata
postoele i drugi ostrogotski odredi od koi eden bil stacioniran na dolen
Dunav vo blizina na Nikopol a imalo i eden drug gotski odred koj se nao|al vo
blizina na Dra~219
216 Za irokata diskusija koja se razvila po odnos na ova praawe vidi go pregledot na
mislewata kaj M Mirkovi˚ Ostrogoti u Panoniji posle 455 g Zb Filozofskog fakulteta u
Beogradu X1 1968 120-125 H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia
172-173 217 Iordanes LII 272 273 218 M Mirkovi˚ Ostrogoti u Panoniji posle 455 g 125-126 219 H Wolfram History of the Goths 254 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1
Beograd 2000 238
63
Panonskite Ostrogoti nabrzo se razdvi`ile i po~nale da ja napa|aat
romejskata teritorija izrazuvaji go na toj na~in nezadovolstvoto od
teretmanot to go imala isto~nata vlada kon niv Nivnoto nezadovolstvo bilo
projaveno vo 459 godina koga Ostrogotite predvodeni od Valamir od Panonija
prodrele vo vnatrenosta na Balkanskiot poluostrov vo pravec na Epir
Nivniot protest se odnesuval na zadocnetata isporaka na voobi~aenite
podaroci koi gi dobivale od strana na Imperijata za da go odr`uvaat mirot220
Vo narednite dve godini tie opustoile i osvoile povee gradovi vo Ilirik
me|u koi bil i gradot Dra~221 Isto~niot imperator Lav I uspeal da izdejstvuva
povlekuvawe na gotskite odredi nazad vo Panonija otkako sklu~il mir so niv
go obnovil federatskiot dogovor i se obvrzal deka e go isplaa dogovoreniot
danok vo visina od 300 funti zlato Kako grancija za sklu~enot dogovor
verojatno okolu 461 godina vo Konstantinopol vo uloga na zalo`nik bil
ispraten sinot na Tjudimir Teodorih Amal222 Vakavoto barawe na zalo`nici
od strana na Imperijata zna~elo deka drugata strana koja se obvrzala na
dogovor e gi ispolnuva svoite obvrski i e go ~uva mirot
Otkako go obnovile mirot so isto~nata vlada Ostrogotite svoeto
vnimanie go naso~ile kon proiruvawe na nivnata teritorija vo Panonija
220 Iordanes Getica 270 Uspenski sosema proizvolno naveduva deka Panonskite Ostrogoti
bile postojano vo dvi`ewe odnosno gi pustoele romejskite oblasti bideji nivnite voda~i
ne bile zadovolni so platata to ja dobivale od Imperijata a vojskata barala pogolema i
poplodna zemja za naseluvawe Ovoj zaklu~ok avtorot go izvlekuva bez pritoa da go navede
izvorot na koj se povikuva F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 238
221 Za osvojuvaweto na Dra~ izvestuva Prosperi Epitoma Chronicon Chronica minora MGH AA
IX vol I ed Th Mommsen Berolini 1892 a 459 p 492
N Ze~evi na dve mesta (Vizantija i Goti na Balkanu str 110 bel 93 i str 117 bel 153)
dava pogreen citat od Malh ( fr 11 vo izdanieto Malchos de Philadelphia Fragmenta HGM I p
399) za negovo navodno izvestuvawe za osvojuvaweto na Dra~ od Valamirovite Goti Sodr`inata
na ovoj fragment numeriran pod broj 11 vo izdanieto to go koristi spomentata avtorka se
odnesuva na sosema drug nastan i nema nikava povrzanost so osvojuvaweto na Dra~ Vsunost
nema nikavi podatoci kaj Malh vo za~uvanite fragmenti koi se odnesuvaat na ovoj nastan
Sporedi go najnovoto izdanie na Malhovite fragmenti vo koe fr 11 se sovpa|a so fr 15
Malchus Fragmenta ed R C Blockley Liverpool 1983 222 Iordanes Getica 271 Priscus fr 37 Blockley Cf H Wolfram History of the Goths 262 A
Lippold Vzhodni Goti in rimski cesarji od 455 do507 Zgodoviski Časopis 412 Ljubljana 1987 206-207 H
Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 174
64
naso~uvaji se vo pravec na severoistok i severozapad pri to vo narednite
desetina godini vojuvale so Hunite predvodeni od Dengizih Svevite
predvodeni od Hunimund Skirite (vo edna bitka so Skirite Valamir zaginal
po to bil nasleden na pozicijata vrhoven voda~ na Ostrogotite od negoviot
brat Tjudimir) Vo ovie me|usebni vojni na plemiwata to ja naseluvale
Panonija u~estvo zela i Isto~nata imperija ispraaji svoja voena pomo za
Skirite na nivno barawe223 Vsunost barawe za pomo od isto~nata vlada
ispratile i dvete strani Ostrogoti i Skiri a imperatorot Lav I odlu~il da
im asistira na Skirite224 verojatno zaradi namerata vo Panonija da se
vospostavi nekakov balans na silite preku skrotuvawe na agresivnite
nastapuvawa na Ostrogotite Me|utoa mota na Ostrogotite ne bila namalena
duri i toga koga Svevite gi organizirale ostanatite plemiwa (Skiri
Sarmati Gepidi Rugi i Heruli) vo antigotska koalicija Vo bitkata kaj
rekata Bolija vo Panonija (469 g) Ostrogotite izvojuvale pobeda a kralot
Tjudimir organiziral kaznena ekspedicija protiv Hunimund koj pak prebegnal
kaj Alemanite na goren Dunav Mnozinstvoto Svevi koi ostanale na nivna
teritorija bile prinudeni da ja priznaat ostrogotskata vlast225 Ovoj
ostrogotski uspeh najverojatno go prinudil imperatorot Lav I da go vrati
nazad sinot na Tjudimir Teodorih vo 470471 godina Mladiot Ostrogot koj
rastel i bil vospituvan vo romejska sredina i na toj na~in izlo`en na
kulturno i ideoloko vlijanie se o~ekuvalo deka koga e se vrati kaj tatko mu
e se pogri`i Ostrogotite da ostanat vo prijatelski odnosi so Romeite
Teodorih izgleda gi zel vo svoj posed teritoriite na negoviot ~i~ko Valamir
vo Panonija Sekunda pa ottamu najverojatno proizlegla grekata kaj
isto~nite izvori koi go narekuvaat Valamirov sin226 Teodorih nabrzo po
vraaweto vo Panonija prevzel voena ekspedicija protiv Sarmatite koi go
zavzele Singidunum vo Mezija Prima pri to gi porazil i proteral od gradot
Singidunum ne iacute bil vraten na Isto~nata imperija bideji poseduvaweto na
ovoj grad na Ostrogotite im nudel odli~na baza za niven polesen pristap kon
223 H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 176 224 Priscus fr 45 Blockley 225 Jordanes Getica 277ndash278 280-281 226 H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 177
65
Mezija Prima i ponatamu kon ostanatata romejska teritorija227 Ova mo`ebi
indicira deka Ostrogotite imale namera naskoro da ja naputat Panonija
Spored zborovite na Jordanes Ostrogotite bile sicirc povee nezadovolni od
idninata to bi ja imale vo Panonija bideji plenot to im go odzele na
sosedite namaluval a mo`nosta da dobijat povee so vodewe vojna bila sicirc
pomala i pomala zatoa reile da ja naputat Panonija i da si ja baraat
sreata vo drugo poatraktivno reenie228 Okolnostite bile povolni i vo
dvata dela na Imperijata za da go zapo~nat nivniot potfat Zapadnata
imperija se nao|ala vo gra|anska vojna a Isto~nata imperija bila
paralizirana od vostanieto na trakiskite Goti po eliminacijata na Aspar vo
471 godina
Po povee od desetinagodino zatije mirot odnovo bil naruen na
Balkanot prvin od trakiskite Goti a potoa i od panonskite Imeno Teodorih
Strabon otkako po smrtta na tatko mu Trijarij ja nasledil pozicijata voda~
na trakiskite Ostrogoti ispratil pratenitvo kaj imperatorot preku koe
baral da go dobie nasledstvoto od Aspar da mu bide dozvoleno da `ivee vo
Trakija i da go dobie komanduvaweto so vojskite koi gi predvodel Aspar
Imperatorot gi odbil prvite dve barawa a se soglasil samo so tretoto pod
uslov Teodorih Strabon da bide negov prijatel bez predavni~ki nameri229 Po
neuspenite pregovori so isto~niot imperator go raskinal dogovorot i vo 473
godina ja upatil vojskata vo dva pravci Eden del od negovite voeni sili se
upatile kon makedonskiot grad Filipi a drugiot del kon trakiskiot
Arkadiopol Bez pogolemi problemi Ostrogotite uspeale da go osvojat
Arkadiopol dodeka samiot grad Filipi iako ne bil seriozno zagrozen od niv
tie uspeale samo da ja opo`arat negovata okolina230 Filipi koj se nao|al na
granicata me|u Makedonija i Trakija i imal zna~ajna strateka polo`ba bil
dobro utvrden Toa bila osnovnata pri~ina poradi koja ovoj grad ne bil
napadnat od Gotite Voda~ot na trakiskite Goti Teodorih Strabon bil smiren
so sklu~uvawe na nov miroven dogovor so Lav I vo 474 godina Ovoj dogovor so
227 H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 177 228 Jordanes Getica 283 229 Malchus fr 2 230 Malchus fr 2
66
gotskiot voda~ bil postignat pod slednite uslovi sekoja godina na Gotite da
im se isplaaat 2000 litri zlato Teodorih da bide nazna~en za komandant na
dvete dvorski vojski231 da bide edinstven voda~ na Gotite imperatorot da ne
dozvoluva nikoj da vleguva na negova teritorija deka Teodorih e se bori so
imperatorot protiv sekoj to e mu naredi imperatorot osven so Vandalite232
Teodorih Strabon baral vakov zatiten ~len vo odnos na Vandalite ili
poradi toa to sakal da prodol`i so tradicionalnoto Asparovo prijatelstvo
ili poradi toa to se plael od samoubistvena misija bideji pohodot trebal
da se vodi preku more poradi to Gotite preferirale da se izbegne233
Imperatorot samo to uspeal da gi smiri trakiskite Goti so sklu~uvawe
na miroven dogovor vo istoto vreme se razbuntuvale i Panonskite Goti
Imeno otkako se namalil plenot koj bil razgraben od panonskite plemiwa
Ostrogotite ~uvstvuvale nedostig od hrana i obleka i zatoa odlu~ile da ja
naputat Panonija (473 g)234 Vidimir so edna grupa Ostrogoti zaminal vo
pravec na Italija a Tjudimir zaedno so negoviot sin Teodorih trgnale vo
pravec na Isto~noromejskata teritorija i navlegle vo prefekturata Ilirik
Imeno Tjudimir i negoviot sin Teodorih Amal upatuvaji se preku
Singidunum i Ni prevzele pohod na jug kon Makedonija Tjudimir otkako ja
preminal rekata Sava so mnogubrojna vojska go osvoil gradot Ni Po seacute
izgleda deka tuka mu se pridru`il negoviot sin koj preku Ulpijana prodrel
vo Makedonija i otkako go sovladal tamoniot garnizon go osvoil gradot
231 Kaj Jovan Antiohiski stoi deka bil nazna~en za komandant na vojnicite vo Trakija Sp
Joannis Anthiocheni FHG vol IV ed C Muumlllerus Paris 1951 fr 210 232 Malch Fr 2 233 H Wolfram History of the Goths 269 234 Jord Get 283 Na ovaa osnovna pri~ina za nivnoto naputawe na Panonija mo`e da se
dodade i politi~kiot i voeniot pritisok od rivalskoto pleme na Gepidite koi bile vo postojan
konflikt so Ostrogotite Na ovaa pretpostavka upatuva faktot to otkako se povlekle
Ostrogotite najgolema korist izvlekle Gepidite koi gi zaposednale nivnite teritorii Ovoj
fakt od svoja strana sugerira deka Ostrogotite sepak ne bile dominantno voeno silni i deka
nivnite pobedi ne bile superiorni kako to piuva Jordanes koj o~igleno e subjektiven vo
negovite opisi na bikite vo Panonija me|u sosednite plemiwa Sp A Sarantis War and Diplomacy
in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian DOP (63) 2009 18-19
67
Stobi235 Poradi konfuznosta i fragmentarnosta na podatocite kaj Jordanes i
Malh koi me|usebno se nadopolnuvaat imame potekotii da go odredime tekot
i pravecot na ovoj pohod Se zabele`uva kaj Jordanes sumirano prika`uvawe i
isprepletuvawe na podatocite koi se odnesuvaat na tri pohodi No so
vnimatelna analiza na ovie dva izvori e se obideme da go utvrdime
posedovatelniot tek na nastanite potkrepeni so hronoloka odrednica
Ohrabren Tjudimir od uspesite na svojot sin od Ni se upatil kon Solun
i go opsadil Toga vo Solun se nao|al patricijot Hilarion koj bil ispraten
prethodno so vojska od isto~niot imperator za da go odbrani gradot Koga
uvidel deka ne mo`e da im se sprotivstavi so svoite voeni sili na napa|a~ite
koi go opsaduvale gradot ispratil pratenici kaj Tjudimir Bil postignat
dogovor me|u Hilarion i Tjudimir so to gradot bil spasen od razruuvawe
Dogovorot predviduval na Gotite da im se dadat dobrovolno mesta za
naseluvawe vo Makedonija i toa vo gradovite Kir Pela Evropa Mediana
Petina Ber i Dium236 Vo Dium Tjudimir go nazna~il svojot sin Teodorih za
naslednik i tuka po~inal vo 474 godina237 Po odnos na datacijata na ovoj pohod
izneseni se razli~ni mislewa vo istoriografijata poradi konfuznosta na
podatocite koi gi dava Jordanes Taka Papazoglu najprvin ovoj pohod vo
Makedonija go datira vo 472 godina238 a potoa istaknuva deka makedonskite
gradovi na Teodorih mu bile otstapeni duri vo 478 godina odnosno vo 479
godina239 Za poblisko vremensko odreduvawe na ovoj pohod ni pomaga
spomenuvaweto na patricijot Hilarion koj soodvetstvuva so li~nosta koja se
naveduva vo zakonite izdadeni od Lav I i Zenon vo periodot od 470-474 godina240
Toa ni dava za pravo da go prifatime kako to~no piuvaweto na Jordanes za
gotskiot pohod vo Makedonija deka se odvival vo 474 godina Toj ponatamu veli
deka Gotite go ostavile oru`jeto i `iveele vo mir vo oblastite na Ilirik a
235 Jord Get 284-286 Malchus fr 20 236 Iordanes Get 286-288 237 Iordanes Get 288 Cf P Heather Goths and Romans (332-489) Oxford 1991 275 238 F Papazoglu Makedonski gradovi u rimsko doba 192-193
239 Isto 99 f 11 183 119 134
240 CJ I 23 6 CJ 12 7 22 CJ 12 19 10 CJ 12 25 4 CJ 2 7 17 Hilariano magister offisiorum et
Patricio
68
nivniot voda~ Teodorih Amal dobil visoki po~esti od imperatorot Zenon241
Vostanieto na gra|anite vo Solun protiv imperatorot Zenon izbuvnalo
verojatno poradi toa to solun~anite se posomnevale deka nivniot grad e im
bide predaden na Gotite242 Vakvata reakcija zboruva deka dogovorot koj vee
bil postignat ne bil reazliziran odnosno Gotite ne bile naseleni po
gradovite koi im bile dodeleni so istiot dogovor i usledil nov dogovor Zenon
gi ispratil pratenicite Artemidor i Foka da pregovaraat so Teodorih vo
vrska so noviot dogovor i da obezbedat povlekuvawe na Gotite od okolinata na
Solun Teodorih Amal go prodol`il svojot pohod kon Herakleja Linkestis
koja bila potedena od unituvawe blagodarenie na anga`iranosta na
tamoniot episkop Dodeka se nao|al na ova mesto gotskiot voda~ ispratil
svoe pratenitvo vo Konstantinopol a Zenon odgovoril soodvetno so svoe
pratenitvo na ~elo so Adamantij Toj izlegol so nov predlog nudeji mu na
Teodorih Amal zemja za naseluvawe vo Pautalija So naseluvawe na Gotite vo
Pautalija spored piuvaweto na Malh imperatorot imal namera da go
iskoristi za brzo dejstvuvawe protiv Teodorih Strabon No isto taka na toj
na~in Teodorih Amal bi se naol pome|u ilirskite i trakiskite vojski so
to bi se olesnilo negovoto sovladuvawe od strana na imperatorot vo slu~aj
da go narui dogovorot243 Ovoj dogovor bil prifaten od Teodorih i toj svoite
vojski gi povlekol kon Pautalija Za toa zboruvaat podatocite izneseni kaj
Malh deka Adamantij dobil od Zenon 200 litri zlato koe trebal da mu go
predade na upravnikot na gradot a bilo nameneto za neophodnite rashodi vo
vrska so snabduvaweto na Gotite so hrana vo Pautalija244
Vo 475 godina dolo do smena na konstantinopolskiot prestol po pat na
uzurpacija od strana na Vasilisk (januari 475 - avgust 476) poradi to Zenon
bil prinuden da izbega od prestolninata Pomo i poddrka za povtornoto
iska~uvawe na imperatorskiot tron Zenon pobaral od Teodorih Amal vo to i
uspeal slednata godina Prviot kontakt me|u Zenon i Teodorih Amal se slu~il
dodeka Zenon sicirc ute se nao|al vo egzil vo Isavrija a naskoro potoa Gotite
241 Iordanes 289 242 Malch fr 20 243 Malchus fr 20 244 Malchus fr 20
69
pristignale vo Nove245 Vo znak na blagodarnost za pomota to mu ja pru`il
Teodorih Amal Zenon go narekol negov prijatel go imenuval za patrikij i
glaven komandant a dobil i dozvola za naseluvawe vo gradot Markijanopol vo
Mala Skitija
Vo 476 godina imperatorot Zenon zapo~nal ofanziva protiv Teodorih
Strabon koj mu napravil mnogu problemi bideji go poddr`uval uzurpatorot
Vasilisk Slednata godina Strabon ispratil pratenitvo vo Konstantinopol
koe baralo vraawe na privatniot status na Strabon i kaznuvawe na Teodorih
Amal Zenon zavzel cvrst stav pri to gi odbil negovite barawa i zaedno so
armijata i senatot go proglasil za neprijatel
Vo naredniot period isto~niot imperator zapo~nal da vodi dvoli~na
politika vo odnos na dvajcata gotski voda~i sprotivstavuvaji gi eden na drug
za da predizvika nivno me|usebno slabeewe kako bi go namalil nivniot
pritisok kon Imperijata Imeno vo 478 godina Zanon go povikal Teodorih
Amal koj toga se nao|al vo Markijanopol da go napadne negoviot sonarodnik
Teodorih Strabon vo Trakija i na toj na~in da predizvika me|useben sudir
Imperatorot mu vetil voena pomo na Teodorih Amal me|utoa ne go ispolnil
svoeto vetuvawe i go ostavil sam da se spravuva so Teodorih Strabon Razluten
poradi vakvata izdajni~ka postapka na Zenon toj sklu~il sojuz so svojot
soplemenik246 po to i dvajcata ispratile pratenitva vo Konstantinopol so
svoi barawa Teodorih Amal baral hrana do slednata `etva to uka`uva deka
pregovorite bile vodeni vo docnata prolet ili ranoto leto 478 godina
Teodorih Strabon baral ispolnuvawe na dogovorot od 473 godina posebno
neispolnetite klauzuli retroaktivna isplata na vetenite subsidii
Imperatorskiot odgovor sodr`el i prekori i ponudi sledeji ja maksimata
divide et impera Zenon celosno go ignoriral baraweto na Stabon i se obidel so
golema suma pari da go potkupi Teodorih Amal nudeji mu 1000 funti zlato 40
000 funti srebro i fiksna godina suma od 10 000 solidi Najposle mu ponudil
imperatorska princeza ili nekoja druga Romejka od blagorodni~ko poteklo za
`ena pod uslov da ja prodol`i vojnata so Stabon No Teodorih Amal ja odbil
imperatorskata ponuda i neprijatelstvata zapo~nale Dvajcata gotski voda~i ja
245 P Heather Goths and Romans 277 246 Malchus fr 18 2
70
napadnale zaedni~ki i opustoile Rodopskata oblast Od Rodopite svoite
sili Teodorih Amal gi naso~il kon Makedonija go osvoile Stobi koj vee bil
opqa~kan edna prethodno i go ubile garnizonot a potoa pristignale vo
okolinata na Herakleja Linkestis [tom se oddale~il Teodorih Amal od
Konstantinopol isto~nata vlada sklu~ila dogovor so Strabon mu bila
isplatena suma za 13 000 vojnici i bil prifaten kako komandant na dvorskite
odredi a najposle ja dobil i slu`bata na glaven komandant koja mu bila
odzemena na Teodorih Amal247 Dodeka Gotite na Teodorih Amal se nao|ale vo
blizina na Herakleja Linkestis vo Solun povtorno izbilo vostanie na
gra|anite vo koe bil ubilen upravnikot Joan Vakvata rekacija na solunjanite
zboruva za nivniot strav od blizninata na gotskata vojska deka gradot bi
mo`el da bide predaden vo nivni race Me|utoa ovojpat soluwanite ne gi
videle gotskite vojski vo okolinata na nivniot grad bideji glavnata cel ovoj
pat im bila naseluvawe vo Nov Epir
Za neutralizirawe na nemirite vo Solun povtorno bil opolnomoten od
imperatorot Adamantij koj trebal i da pregovara so Gotite otkako e ja stavi
pod kontrola situacijata vo ovoj vtor po golemina grad vo Imperijata
Dodeka Teodorih Amal bil stacioniran vo blizina na Herakleja
Linkestis i o~kuval pratenitvo od strana na imperatorot stapil vo
pregovori so Sidimund Got po poteklo Od podatocite na Malh mo`e da se
utvrdi deka ovojpat gotskiot voda~ samo tranzitiral niz Makedonija bideji
negovata glavna cel bila zavladuvawe na Epir kade to potoa sakal da go
naseli svojot narod Podatocite koi ponatamu gi prezentira Malh vo odnos na
Herakleja Linkestis deka dodeka Gotite se nao|ale vo nejzina blizina
gra|anite go naputile gradot i se zasolnile vo negovata krepost ni
potvrduvaat deka ovoj siriski hroni~ar gi izmeal podatocite za dvata pohoda
od 474 i 478 godina Imeno dobro znaeme deka vo 474 godina gradot bil
poteden od napa|awe blagodarenie na anga`iranosta na negoviot episkop a
sega gra|anite od strav da ne bidat zagrozeni nivnite `ivoti se zasolnile vo
negoviot utvrden del Teodorih Amal go opo`aril pogolemiot del od gradot
247 Malchus fr 18 4
71
koj vee bil naputen od negovite `iteli me|utoa ne go osvoil248 tuku trgnal
kon Nov Epir249 Gotskata vojska se podelila vo tri dela edniot del go
predvodel Teodorih Amal drugiot del bil pod vodstvo na vojskovodecot Soas
a so tretiot del komanduval bratot na Teodorih Tjudimir Na svojot pat kon
Epir Teodorih Amal se obidel da go osvoi Lihnid Sepak Lihnid ne bil
osvoen poradi negovata dobra utvrdenost i snabdenost na naselenieto so
prehrambeni namirnici Potoa gotskiot voda~ svojata vojska ja upatil kon
Epir kade gi osvoil gradovite Skampija (Elbasan) i Epidamn (Dra~)
Napreduvaweto na Teodorih Amal vo Epir bilo pri~ina Adamantij da go
naputi Solun i da se upati vo Edesa kade go nazna~il za strateg Sabinijan od
kade zaedno se upatile kon Lihnid Tuka se zadr`al izvesno vreme anga`iraji
se okolu osiguruvawe na preminite od Epir vo Makedonija a potoa se upatil
kon Dra~ za da pregovara so gotskiot voda~ Adamnatij vo ovie pregovori na
Teodorih Amal mu ja ponudil za naseluvawe Dardanija po to otkako bil
prifaten predlogot bil sklu~en nov dogovor koj trebal da se realizira vo 479
godina250
Dodeka Adamantij bil vo pregovori so gotskiot voda~ Sabinijan porazil
eden del od Gotite kaj planinata Mokra vo blizina na Lihnid kade se nao|ala
i majkata na Teodorih Amal251
Vo Konstantinopol odnovo dolo do smena na prestolot koj ovojpat bil
uzurpiran od Markijan Seto toa vlijaelo na promenata na situacijata vo 479
godina252 Pa taka od sooptenijata na Jovan Atiohiski doznavame deka
verojatno vo narednata 480 godina dvajcata istoimenici gi naruile
dogovorite so Isto~nata imperija se sojuzile i zaedni~ki istapile protiv
248 P Heather (Goths and Romans 292) smeta deka gradot bil zavzemen od Gotite na Teodorih
Amal to e sosema pogreno bideji gotskiot voda~ samo go opustoil predgradieto otkako
negovite `iteli se povlekle vo negoviot utvrden del Gotite ne se zadr`ale tuka tuku vedna
potoa zaminale kon Nov Epir ~ija glevna cel bila osvojuvaweto na negovata prestolnina
249 Malchus fr 20 250 Malchus fr 20 251 Malch fr 20 252 Ioannis Antiochenus fr 211 3
72
istata253 Pritoa imperatorot moral da gi anga`ira Bugarite254 kako svoi
sojuznici koi dvajcata gotski voda~i uspeale da gi odbijat Teodorih Strabon
naprednal kon Konstantinopol pri to bil odbien Potoa se obidel da
premine vo Vitinija no bil porazen vo edna pomorska bitka se vratil kon
Trakija a ottamu se upatil kon Helada Me|utoa koga stignal javaji na kow do
mesnosta Stabula Diomedis me|u Filipi i Maksianopol zaginal vo nesreen
slu~aj (481 g) od ubod na kopje koe viselo na ator255 Toj bil nasleden od
negoviot sin Rekitah koj naskoro potoa bil ubien od Teodorih Amal Bideji
vo 481 godina kako to vee rekovme Teodorih Strabon umrel Teodorih Amal
gi obedinil Gotite pod svoja vlast256 i vo 482 godina povtorno gi opustoil
dvete Makedonii i Tesalija sooptuva Komes Marcelin257 Od izvorite
mo`eme da uvidime deka ovoj gotski pohod povtorno ja zagrozil Makedonija
me|utoa sega negoviot pravec bil svrten na jug kon Tesalija kade bil osvoen
nejziniot glaven grad Larisa258 i se odvival ponatamu do oblastite na Grcija
spored izvetajot na Jovan Antiohiski259
Imperatorot Zenon bil prinuden odnovo da sklu~i dogovor so Teodorih
Amal vo 483 godina Ovoj dogovor mu ovozmo`il na gotskiot voda~ da se zdobie
so visok voen ~in te magister militum praesentalis da bide nazna~en za konzul za
484 godina i da mu bidat otstapeni za naseluvawe zemji vo Krajbre`na Dakija i
Dolna Mezija260 Na 1 januari 484 godina Teodorih Amal zaminal vo
253 Ioannis Antiochenus Exerpta de insiidis fr 211 4 P Heather (Goths and Romans 300) misli
deka nemalo zaedni~ka akcija na dvajcata gotski voda~i protiv Imperijata to e vo direktna
kolizija so izvorot Jovan Antiohiski 254 Od izvetajot na Jovan Antiohiski ne mo`eme precizno da gi odredime romejskite
sojuznici koi bile upotrebeni protiv Gotite bideji edna go koristi etnonimot-Bugari a
vee naredniot pat gi imenuva kako Huni Po sicirc izgleda deka se raboti za nekoe pleme koe imalo
hunsko poteklo ili bilo srodno na niv A so ogled na toa deka toj e izvor od VII ili VIII vek
upotrebata na etnonimot Bugari treba da se zeme kako interpolacija bideji vo ova vreme
Bugarite bile daleku od granicite na romejskata teritorija
255 Ioannis Antiochenus fr 211 5 256 Iordanes Getica 346 Pauli Diaconi HL XV 6 257 Marcelini s a 482 258 Marcelini s a 482 Iordanes Getica 287 259 Ioannis Antiochenus Exerpta de insiidis fr 213 260 Marcelini s a 483
73
Konstantinopol da go prevzeme konzulstvoto a od toa vreme najposle se zdobil
so romejsko gra|anstvo dobivaji go prezimeto Flavij261
Po sklu~uvaweto na ovoj dogovor go nao|ame Teodorih Amal na ~elo na
imperatorskata vojska protiv buntovnikot Il koj bil povrzan so Odoakar262 a
go odbil i napadot na Bugarite263 Sepak doverbata koja mu ja uka`al Zenon ne
traela dolgo vreme Ute ne bil zaduen buntot na Il a Teodorih bil smenet
od pozicijata zapovednik na vojskata poradi somne` za nelojalnost264 Poradi
toa Teodorih vo 486 godina istapil vo otvorena vojna protiv imperatorot i
otkako ja opustoil Trakija ja zagrozil isto~nata prestolnina dodeka
imperatorskite vojski bile zafateni so zaduuvawe na Ilovoto vostanie
Zenon ute edna gi povikal Bugarite no tie bile povtorno porazeni
Vakavata nepovolna situacija go prinudila imperatorot da ja isprati sestrata
na Teodorih Amalafrida koja bila imperatorska dvorska dama vo negoviot
logor za da go ubedi svojot brat da se povle~e od Konstantinopol (487
godina)265
Po sicirc izgleda deka tokmu vo toa vreme po~nale pregovorite za
preseluvawe na Ostrogotite vo Italija266 Teodorih i prethodno mu predlagal
na imperatorot odnovo da go vrati Nepot na prestolot na zapadnite
imepratori otkako e go protera Odoakar od Italija267 Zenon pak uvidel
deka blizinata so ostrogotskiot voda~ mu sozdavala sicirc pogolemi problemi
bideji vee ne se zadovoluval nitu so po~esti nitu so tituli a negoviot
pot~inet narod baral novi zemji za bezbedna egzistencija I tokmu toga koga
Teodorih seriozno go zagrozil Konstantinopol sozreale uslovi planot za
realizacija na vojnata vo Italija da se poka`e kako navremen i umesen Od
edna strana Odoakar bil osomni~en deka go poddr`uval Il so to bile
pogodeni interesite na isto~niot imperator a od druga strana pak rugiskiot
knez Fridrih kojto bil progonet od Odoakar pobaral zatita od
261 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples 201 262 Ioannis Antiochenus fr 214 2 214 7 263 Vidi tuka bel 254
264 Ioannis Antiochenus fr 214 4 265 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 240
266 Ioan Antioch Fr 214 8-9 Marcelini s a 487 Malals Bonn 383 Theophanes AM 5977 267 Malch Fr 20
74
Teodorih268 Imaji ja predvid povolnata konstelacija na nastanite Teodorih
vo soglasnost so imperatorot gi zapo~nal podgotovkite za pohod vo Italija i
trgnal vo negova realizacija vo zimata 4889 godina Sepak i pokraj
odobrenieto od imperatorot Zenon pravata na Teodorih i Gotite na Italija
ne bile utvrdeni so nikakov dr`aven akt od strana na Isto~nata imperija
iako Teodorih ute pred preselbata vo Italija dobil zvawe patrikij i titula
magister na armiite Zenon go posvoil gotskiot voda~ po oru`je Me|utoa
polnomotijata na Teodorih na Italija Zenon ne gi utvrdil bideji bil ute
`iv Odoakar269 Zenon go opolnomotuval Teodorih otkako e go porazi
Odoakar za vozvrat za vlo`enite napori da upravuva so Italija vo ime na
imperatorot dodeka toj ne dojde li~no270
Teodorih vo pohodot bil pridru`uvan osven od svoite Goti koi se
razbira ne zaminale site so nego (ne zaminale Krimskite Goti i onie koi
imale visoki pozicii vo Imperijata) od Rugijcite na Fridrih a verojatno mu
se pridru`ile dobrovolci od drugi germanski plemiwa i nekoi rimski
kolonisti pa duri i rodnini na imperatorot271 Iako izvorite ne gi
spomenuvaat eksplicitno pri~inite za zaminuvaweto na Teodorih Amal od
Balkanot tie mo`at lesno da se pretpostavat Imeno Teodorih sfatil deka na
dolg rok nema da se usoglasi so imperatorskata vlast272 Nereenosta na
ekonomskoto praawe mo`ebi bila presudnata pri~ina poradi koja negoviot
narod bi mo`el da go naputi i taka da se soo~i so neslaven kraj Tuka treba da
se dodade me|usebnata nedoverba i stravot na Teodorih Amal od praksata na
Zenon da se spravuva so eliminacija po pat na ubistvo na lu|e so visoki
po~esti koi dole na dvorot kako to se Armatus i Ilus za to izvestuva
Malala273 So zaminuvaweto vo Italija iako i ponatamu bil orudie na
268 Ioannis Antiochenus fr 214 4 i 7 Eugippius The Life of Severinus chp XLIV p 104 Cf F
Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 240-241
269 V P Budanova Varvarskiй mir v эpohi Velikogo preseleniя narodov Moskva 2000 88 270 Anonym Vales II 49 Cf A Cameron The Mediterranean World in Late Antiquty AD 395-600 31 271 Cassiodor Variae I 42-44 pp 37-39 43 2 p 38 Cf F Uspenski Istorija Vizantijskog
carstva t 1 241
272 Eustatius fr 4 273 Malala Bonn 383 Cf P Heather Goths and Romans 306
75
Zenonovata politika sepak uspeal da stavi kraj na negovata zavisnost od
imperatorskata blagajna274
Zenonovata politika vo odnos na gotskite federati bila `estoko
kritikuvana od negovite sovremenici Tie go opiuvaat kako nevoinstven
nesposoben i sueten vladetel Zenon e pretstven vo izvorite kako imperator
koj ja preferira diplomatijata i diplomatskite subsidii podgotven da go kupi
mirot odoto da vojuva275
Na patot kon Italija Teodorih pominal preku Panonija kade Gepidite
se obidele da mu go popre~at dvi`eweto verojatno po nagovor na Odoakar koj
doznal za ovoj pohod Me|utoa Teodorih gi porazil na rekata Ulka (den Vuka)
i im go zaplenil nivniot logor so golemi zalihi namirnici Naskoro potoa
Ostrogotite bile prinudeni da im se sprotivstavat i na Sarmatite koi gi
napadnale vo isto~niot del na Panonija Sekunda so namera da im ja odzemat
zapalenetata hrana od Gepidite276
Otkako ja povratile nivnata sila i gi obnovile zalihite Ostrogotite vo
docnata prolet 489 godina go prodol`ile svojot pat kon Severna Italija Tuka
se slu~il prviot sudir me|u Odoakar i Teodorih vo koj posledniot izvojuval
pobeda Slednata presmetka me|u istite sopernici se slu~ila kaj Verona vo
koja Odoakar bil pomagan od Gepidite no povtorno bil porazen po to
Teodorih go osvoil pogolemiot del od severna i sredna Italija a Odoakar bil
prinuden da se povle~e vo Ravena Golem udel vo porazot na Odoakar dal
negoviot vojskovoda~ Tufa koj preminal na stranata na neprijatelot a po
izvesno vreme povtorno mu se vratil bideji go izneveril i Teodorih Poradi
toa zna~eweto na Odoakar vo Severna Italija povtorno mu se vraa kon 490
godina Me|utoa Teodorih dobil zasiluvawe od Vizigotite i povtorno mu
nanael poraz na Odoakar kaj Ada po to go opkolil vo Ravena Opsadata na
ovoj va`en i utvrden grad treaela dve i pol godini So pomo na mornaricata
Teodorih gi prekinal pomorskite vrski na Ravena ja spre~il mo`nosta za
274 H Wolfram History of the Goths 279 275 Za percepcijata na Zenon kako vladetel vo izvorite vidi ja statijata A Laniado Some
problems in the sources for the reign of the emperor Zeno Byzantine and Modern Greek Studies 15 (1991)
148- 154 276 Ennodius Panegyricus dictus clementissimo regi Theoderico 728 34 Cf H Gračanin J Škrgulja
The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 180
76
dostavuvawe na `ivotni namirnici i uspeal na toj na~in da go prinudi
Odoakar na kapitulacija Pregovorite za predavstvo na gradot gi vodel
ravenskiot episkop Jovan Vo odnos na uslovite za predavawe postojat
kontradiktorni izvetai Spored edni Odoakar dobil pravo na ednakva vlast
vo Italija so Teodorih drugi svedo~at deka na pobedeniot mu bil daruvan
`ivot a sinot na Odoakar Fela bil zemen kako zalo`nik kaj Teodorih Na 5
mart 493 godina Gotite vlegle vo Ravena a po 10 dena Odoakar bil ubien277
Po zavzemaweto na Ravena i ubistvoto na Odoakar Teodorih bil
izdignat na tit i proglasen za kral na Ostrogotite Toj akt bi mo`el da se
sfati vo toa vreme samo kako proglasuvawe na Teodorih za kral na Italija
bideji kral na Gotite bil vee odamna278
Po smrtta na Zenon vo 491 godina na konstantinopolskiot prestol se
iska~il noviot imperator Anastasij I (491-518) i so toa bile smeneti uslovite
okolu utvrduvaweto na polo`bata na gotskiot voda~ vo Italija Isto~no
rimskata imperija podignuvaweto na tit na Teodorih go smetala za
uzurpacija i naruuvawe na dogovorot sklu~en me|u Zenon i Teodorih pred
po~etokot na ostrogotskata ekspedicijata vo Italija279 Me|u Ravena i
Konstantinopol dolgo vreme se vodele pregovori koi sepak zavrile so
priznavawe na Teodorih za kral na Italija Imeno vo 4967 godina Isto~nata
imperija bila zadol`ena da mu gi isprati na Teodorih vo Ravena purpurot i
insigniite na zapadnorimskite imperatori koi 20 godini prethodno od
Odoakar bile isprateni vo Konstantinopol Stanuvaji na toj na~in zakonski
upravitel na Italija Teodorih se zdobil so pravoto da nazna~uva eden od
dvajcata (ponekoga i dvajcata) rimski konzuli pravo koe mu ovozmo`ilo da ja
privle~e na svoja strana senatorskata aristokratija vo Rim Naklonetosta na
rimskata aristokratija bila rezultat od utvrdenoto pravilo za konzuli da
bidat nazna~uvani samo Romei Na Gotite vakvoto pravo im bilo uskrateno
kako i pravoto za vrewe na bilo koja civilna slu`ba Za niv bila
277 F Uspenski istorija vizantijskog carstva t 1 242 H Wolfram History of the Goths 281-
283 278 Prokopij go narekuva Teodorih gospodar na Gotite i Italijcite Procopii De bello
Gothico I 1 p10 5-6 Cf Z V UdalYacutecova Politi~eskiŸ stroŸ i politi~eskareg borba v Italii vo
konce V- na~ale VI v VV (15) 1959 29 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 242 279 Iordanes Getica LVII p 295
77
rezervirana isklu~ivo voenata slu`ba Gotite ja so~inuvale vojskata i
oficerskiot kadar a Rimjanite nitu bile podlo`eni na voena obvrska nitu
bile nazna~uvani na voeni pozicii280
Teodorih vsunost bil priznat za imperatorski upravitel a Italija
imala status na del od Imperijata Vo edna smisla Teodorih bil nezavisen
vladetel me|utoa imalo izvesni ograni~uvawa na negovata vlast to ja
potvrduva vrhovnata vlast na imperatorot Imeno ostrogotskiot vladetel
nemal pravo da kove moneti (osven vo subordinacija kon imperatorot) i da
izdava zakoni (mo`el da izdava samo uredbi koi imale opt karakter) toa
ostanalo suvereno imperatorsko pravo Pokraj toa Teodorih pri datirawe na
oficijalnite dokumenti ne mo`el da gi vpiuva godinite na svoeto vladeewe
Site ovie ograni~uvawa ostrogotskiot vladetel bez problem gi prifatil i
verno se dr`el do postignatiot dogovor281
Otkako gi sredil prilikite so isto~nata vlada vo odnos na negoviot
status ostrogotskiot kral se ~uvstvuval sega dovolno siguren za da se vmea
aktivno vo Ju`na Panonija Imeno Ostrogotite ja napadnale i osvoile
romejskata provincija Panonija Savija koja vee edna porano ja vladeele
Aneksijata ja izvrile vo periodot me|u 497 i 504 godina so ogled deka vo
poslednata godina tie vee se nao|ale vo Sirmium Teodorih verojatno ne
naiol na nikakov otpor pri osvojuvaweto na Panonija Savija koja po sicirc
izgleda toga bila naseluvana od zna~itelen broj Svevi Vo 504 godina kako
to vee napomenavme dvjaca gotski komandanti navlegle vo Sirmium go
proterale gepidskiot kral Trazerik i ja anektirale poranenata romejska
provincija Panonija Sekunda Slednata godina eden od gotskite komandanti
Picija interveniral vo Mezija Prima i mu pomognal na banditot Mundo od
gepidsko poteklo koj preminal vo ostrogotska slu`ba da se sprotivstavi na
isto~noromejskata armija predvodena od romejskiot komandant Sabinijan
Romejskata vojska bila porazena kaj Horreum Margi (den ]uprija) Ovaa pobeda
280 Z V UdalYacutecova Politi~eskiŸ stroŸ 29 I Hen Rimskite varvari Sofireg 2010 43
Budanova V P Varvarskiй mir 88 J B Bury HLRE vol I 453-454 J B Bury The Invasion of Europe
by the Barbarians 186-189 281 J B Bury The Invasion of Europe by the Barbarians 193-195 Za vladeeweto na Teodorih
Veliki vo Italija vidi povee kaj Heather P Theoderic king of the Goths Early Medieval Europe vol
4 1995 145-173
78
to ja izvojuvale ostrogotskite komandanti mu obezbedila na Teodorih dobra
pozicija za spogoduvawe so Isto~nata imperija Pregovorite usledile prvoto
pratenitvo pristignalo vo Konstantinopol zimata 5067 godina I pokraj toa
to Imperijata vrela pritisok282 diplomatskata borba prodol`ila
Kone~no vo 510 godina bil postignat kompromisen dogovor pri to Isto~nata
imperija izgleda go dobila ju`niot najisto~en del od Panonija Sekunda so
gradot Basijana dodeka Teodorih go dobil najgolemiot del od provincijata i
verojatno si obezbedil formalno priznavawe na teritoriite koito
prethodno gi osvoil283
Po smrtta na Teodorih (526 g) Isto~nata imperija izgleda deka
napravila obid za vraawe na svoeto vlijanie vo jugoisto~na Panonija Toj
obid se krie zad gepidskiot napad na Sirmium vo 528 godina koj bil odbien od
ostrogotskiot kral Vitiges Ostrogotite koi najverojatno se posomnevale
deka imperatorot go iniciral gepidskiot napad na Sirmium284 vedna
organizirale kratotraen napad vo Mezija Prima pri to go osvoile gradot
Gracijana285 (den Dobra blizu Golubac isto~no od Kostolac) Sepak Vitiges
brzo se povlekol od romejska teritorija na zapoved na ostrogotskata kralica i
regent Amalasunta (526-534) Podocna imperatorot Justinijan I (527-565) iacute
upatil protesno pismo za incidentot na Amalusunta vo koe podvlekuva deka
ostrgotskiot napad so nito ne bil isprovociran od romejska strana286
Vo 535 godina Isto~nata imperija zapo~nala vojna protiv Ostrogotite
Nejzinite glavni udari bile naso~eni kon Italija (Velizarij) Dalmacija
(Mund) a isto taka bil odzemen i Sirmium od ostrogotski race
282 Pomorskata ekspedicija koja bila oragnizirana od Imperijata vo ju`na Italija (508
g) verojatno bila del od toj pritisok Marcellinus a 508 with Cassiodorus Variae 1162 2382 283 Jordanes Romana 356 Getica 300ndash301 Cf H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique
Southern Pannonia 182 n 96 284 Od zborovite na Kasiodor se nasetuva deka dvorot vo Ravena bil ubeden vo
imperatorskata vmeanost pri gepidskiot napad na Sirmium a ostrogotskiot napad na
romejska teritorija bil odgovor na taa negova involviranost Cf Cassiodorus Variae 11110ndash11 In
ipsis quoque primordiis quando semper novitas incerta temptatur contra Orientis principis votum Romanum
fecit esse Danuvium Notum est quae pertulerint invasores 285 Procopius De Bello Gothico 1315 115 286 Procopius De Bello Gothico 1317
79
Posleden pat Ostrogotite vo ju`na Panonija se spomenuaat vo 537 godina
koga regrutirale vojnici me|u Svevite za borobite so Isto~nata imperija vo
Dalmacija Vo narednite dve decenii so izvesni prekini Ostrogotite bile vo
vojna so Isto~noromejskata imperija Za tekot na nastanite koito usledile
vo ovaa vojna zboruvame vo posebno poglavje
80
3 Sojuznitvo (foedus)
Institucijata - foedus (dogovor za sojuznitvo) ja razrabotuvame vo
glavata koja se odnesuva na Gotite od ednostavna pri~ina to tie se javuvaat
kako prvi vo ulogata na federati na Isto~nata imperija poradi toa to kaj
niv najdolgo se zadr`al statusot na federati i zatoa to imale sutestvena
uloga vo romejskata voena sfera Vo uloga na federati se javuvaat i drugi
plemiwa (Vandali Gepidi Heruli Langobardi itn) za koi po istata ema
va`ele skoro istite pravila na koi to bile podvrgnatiti Gotite
Smetame za potrebno da naglasime deka ovaa institucija od nejzinata
pojava pa do VI vek (gornata hronoloka determinanta vo koja go smestuvame
naiot predmet na istra`uvawe) trpi sutestvena evolucija Odnosno poimot
federati so tekot na vremeto ja menuva svojata sutina Nie ovde go sledime
razvojniot proces koj se odvival me|u IV i VI vek
Vrz osnova na terminolokata analiza to ja napravil D Obolenski
prepoznavame est grupi na varvarski sojuznici Od tie est tehni~ki
termini koi imaat sli~no zna~ewe tri od niv i toa enspondos hipospondos i
simahi bile upotrebuvani so federati i socii populi Romani avtonomni podanici
na Imperijata koi vrz osova na dogovor (foedus) sklu~en so Imperijata ja
~uvale nejzinata granica vo zamena za redoven pari~en nadomest (ponekoga
plaaweto se izvruvalo vo natura) direktna carska zatita i pravo na
samouprava287
Terminot ldquofederatirdquo bil poznat i pred pojavata na Gotite Imeno od
osnovaweto na rimskata dr`ava postoel obi~aj zatitata na granicite da se
doveruva na nezavisni narodi ~ii zemji se grani~ele so Rim Za taa cel bil
sklu~uvan foedus preku koj tu|iot narod vleguval vo dogovorni odnosi so
Imperijata obvrzuvaji se da ispraa pomoni odredi zaradi zatita na
istata Toj tip na sojuz vsunost pretstavuva voen sojuz na Imperijata so dadeno
287 D Obolensky The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy Actes du XII congreacutes
international drsquoeacutetudes Byzantines Ohrid 10-16 sep 1961 t 1 56-58 Istiot Vizantijski komonvelt
Beograd 1991 330
81
varvarsko pleme kojto e naso~en protiv drugi varvari288 Celta na ovoj sojuz
bila protiv varvarite da se vojuva so varvari od ednostavna pri~ina to na toj
na~in se minimiziraat rimskite zagubi kako vo demografski taka i vo
ekonomski pogled Slu`bata na federatite bila regulirana so posebni
klauzuli od dogovorot Federatite vo golem del slu`ele za plata koja mu bila
davana na voda~ot ili knezot na plemeto ~ija dol`nost bila da odr`uva red vo
vojskata i istata da ja stavi na raspolagawe na Imperijata spored okolnostite
i potrebite na vremeto289 Glavna karakteristika na federatnite odredi bila
taa to tie ne bile podvrgnati na romejskata disciplina nitu pak bile
administrirani od romejskata vlada So niv komanduval varvarski voda~ koj
kako to vee napomenavme dobival golema suma na pari so koja im isplaal
plata i gi snabduval so potrebnata oprema i hrana290
Sutinskata promena vo odnosot na Imperijata kon federatite od IV vek
se sostoi vo toa to federati po~nale da se narekuvaat ne samo varvarite koi
`iveele von imperiskite granici tuku i onie koi dobivale oblasti za
naseluvawe vo samata Imperija Na takvite federati zemjiniot posed im bil
dodeluvan pod uslov odbrana na granicite na Imperijata Dodeka spored
prethodnite obi~ai federatniot narod bil nagraduvan ili so namaluvawe ili
so osloboduvawe na tributot sega stanuva obi~aj varvarskite voda~i da
dobivaat pari~ni sredstava za svoite uslugi Odreduvaweto na visinata na
sredstvata stanala bitna sodr`ina na dogovorite na Imperijata so
predvodnicite na germanskite plemiwa ili oddelni voeni odredi Vo zavisnost
od visinata na sumata predvodnikot se obvrzuval deka vo slu`ba na Imperijata
e izdr`uva opredelen vooru`an odred Brojnosta na voeniot odred zavisela od
sumata koja sekoja godina Imperijata ja izdavala na voda~ot na federatnoto
pleme odnosno narod291 Ovoj tip na foedus (foedus monuerationis) potsetuva na
odnosot patron i klient Imeno imperatorot prevzema opredeleni zadol`enija
288 В А Коростелин Договорные отношения Позднеримской империи с варварами Вопросы
Истории Москва 2006 8 39 42 289 J Maspero Φοιδερᾶτι et Στρατιῶται dans lrsquoarmeacutee byzantine au VI siegravecle BZ 21 (1912) 97 F
Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 127 208
290 AHM Jones The Later Roman Empire 284-602 A Social Economic and Administrative survey vol II 612
291 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 127
82
kon zakolnatiot na vernost varvarski voda~ tokmu kako patronot kon svojot
klient Vo IV vek federatite se koristat ne tolku protiv drugi plemiwa kolku
vo vnatreno-politi~kite sudiri i vo vojnite so monata Persiska imperija292
Prviot podatok za sklu~en sojuz odnosno fedus me|u Gotite i Isto~nata
imperija se odnesuva na vremeto na Konstantin I otkoga bil postignat mir vo
332 godina Spored avtorite-sovremenici na nastanite dogovorot bil sklu~en
kako rezultat na voenite sudiri me|u imperatorot i Gotite pri to
poslednite bile porazeni od romejskata armija Imperatorot ja proslavil
pobedata so podignuvawe na specijalen stolb i organizirawe na godini igri
na hipodromot293 Po sklu~uvawe na dogovorot Gotite ispraale svoi voeni
kontingenti kako pomo na romejskata armija i dobivale nekakov vid na
godini isplati Pokraj toa imperatorot Konstantin I zapo~nal da kove
moneti so natpis bdquoGothiardquo to spored toganite romejski tradicii toa
ozna~uva deka zemjite na Gotite pominuvat barem simboli~no pod kontrola na
Imperijata294 Od piuvaweto na sovremenite izvori mo`e da se izvle~e
zaklu~ok deka Imperijata go sklu~ila ovoj dogovor od pozicija na sila pri to
se gleda jasna subordinacija me|u Romeite-pobednici i Gotite-pobedeni a
poslednite bile tretirani kako del od Imperium Romanum
Voenite zadol`enija na Gotite bile dogovarani za sekoj oddelen slu~aj i
ne bile opredeleni apsolutno to~no so dogovorot od 332 godina Kako rezultat
na ovoj dogovor Gotite gi ispolnuvale svoite federatski obvrski vo vojnata so
Persija na stranata na imperatorot Konstancij vo 347-348 godina295
Sepak pointenzivni sojuzni~ki relacii Gotite vospostavuvaat so
Imperijata po masovnata preselba na Vizigotite vo 376 godina Vo odnos na
ovaa preselba diskutabilno e praaweto za statusot na gotskite preselenici
vo Imperijata za koe izvorite ne zboruvaat precizno Amijan Marcelin koj
najdetalno zboruva za ovoj nastan go zaobikoluva praaweto za statusot i veli
deka Vizigotite preku svoi pratenici ponizno go molele imperatorot Valens
da gi primi vetuvaji deka mirno e `iveat i e davaat pomoni odredi
292 В А Коростелин Договорные отношения Позднеримской империи с варварами 42-43 293 Pregled na izvorite dava P Heather Foedera and foederati of the fourth century p 58 294 P Heather Foedera and foederati of the fourth century 59 295 N Ze~evi˚ Vizantija i Goti na Balkanu 66
83
dokolku prilikite toa go baraat296 Evnapij i Zosim izvestuvaat deka
Vizigotite se nudele za sojuznici na imperatorot dokolku bidat prifateni vo
Imeperijata297 a spored Jordanes vetuvale deka e `iveat spored zakonite i e
mu bidat pot~ineti na imperatorot298 Dodeka pak Pavle Orozij veli deka
Vizigotite bile primeni vo Imperijata bez kakvi i da bilo dogovorni uslovi
pa duri i oru`jeto ne im bilo predadeno na Rimjanite za da mo`at poslednite
da imaat povee doverba vo varvarite299 Problemot so predavaweto na
oru`jeto odnosno nepredavaweto go spomenuvaat i drugite pogore navedeni
izvori to zboruva za neispolnuvawe na klu~nata klauzula od dogovorot na
to se dol`ela me|usebnata nedoverba Imeno Vizigotite ja preminale rekata
Dunav naoru`ani a romejskite vojskovoda~i ne ja ispolnile obvrskata da gi
snabdat varvarite so potrebnite namirnici Vo nedostig na osnovni
prehrambeni produkti se pojavil glad me|u gotskite naselenici poradi to tie
bile prinudeni da vostanat Zna~i dogovorot bil prekren i od dvete strani
odnosno ute vo samiot start toj bil lien od negova realizacija Spored toa
statusot na Vizigotite ne mo`el da bide reguliran so foedus vo 376 godina i
soodvetno na toa da bidat imenuvani kako federati Imeno vedna po nivnoto
preminuvawe na imperatorska teritorija t e vo 377 godina izbil gotsko-
romejski sudir300 Sudirite se intenzivirale po Adrijanopolskata bitka vo 378
godina301 i trale seacute do 382 godina koga Vizigotite oficijalno stanale federati
na Isto~no - rimskata imperija
I pokraj projavenite somne`i kaj nekoi nau~nici deka vo 382 godina ne
bil sklu~en foedus toa ne mo`e da se prifati Iako dogovorot (negovite
296 Amm Maecell XXXI IV 1 297 Eunapii cf IBI I-GIBI I 20 Zosimi cf IBI I-GIBI I 167 298 Jord Get 131 299 P Orosii VII 32 10 Cf IBI I-LIBI I 212 300 Eunapii cf IBI I-GIBI I 23 Jord Get 134 301 Sosema e pogrena konstatacijata na W Treadgold (Buzantium and its Army 11) deka po
Adrijanopolskata bitka Vizigotite i Ostrogotite se soglasile da sklu~at mir so Imperijata i
da se naselat soodvetno na teritorija na dvata nejzini dela kako sojuznici Vakvoto tvrdewe
nema potkrepa vo izvorite Imeno voenite dejstvija prodol`ile i po 378 godina vo Isto~nata
imperija a se zavrile so mirot vo 382 godina dodeka Ostrogotite pridru`eni od Alanite i
Hunite okolu 380 godina zaminale vo Panonija i stanale federati na Zapadnata imperija
84
klauzuli) precizno ne e za~uvan vo izvorite sepak tie eksplicitno go
naveduvaat i nema pri~ina da se somnevame vo postoeweto na istiot Imeno
Jordanes izvestuva deka po smrtta na Atanarih negovata vojska ostanala vo
slu`ba na imperatorot Teodosij I slevaji se so rimskata vojska vo edno telo
na toj na~in spored nego bil obnoven federatskiot status koj porano bil
ureden za vreme na Konstantin I i taka samite Goti zapo~nale da se narekuvaat
federati302 Tie dobile pravo da se naselat kako avtonomna zaednica na
romejska teritorija pritoa im bile obezbedeni godini subsidii i hrana a vo
zamena za toa se zadol`uvaat da slu`at vo romejskata armija za vreme na vojna
Iako gotskite kontingenti teoretski trebale da slu`at pod komanda na
romejski duks vo realnosta tie gi sledele nivnite voda~i303
To~nite klauzuli na dogovorot (foedus) od 382 godina kako to rekovme
ne se poznati No sepak avstriskiot u~en H Volfram spored tekot na
nastanite koi usledile po dogovorot se obidel da gi izdvoi slednite to~ki koi
verojatno gi sodr`el foedusot
1 Gotite bile proglaseni za podanici na Imperijata no ostanale bez
zemja i kako tu|inci ne bile ramnopravni so Rimjanite
2 Gotite dobile zemja za naseluvawe oslobodena od danoci najmnogu vo
oblasta me|u Dunav i Stara Planina iako taa ne bila nivna
sopstvenost spored rimskoto pravo
3 Otstapenata zemja se smetala za rimska teritorija no Gotite se
smetale za avtonomno organizirani te imaat avtonomna samouprava
4 Gotite se zadol`uvaat da izvruvaat voena dol`nost vo rimskata
vojska pri to nivnite voda~i dobivaat pot~ineti komandantski
funkcii
5 Gotite trebale da `iveat so mesnoto naselenie vo partnersko-
dogovorni odnosi Prifaaweto na Gotite trebalo da se osiguri od
zemjata koja im bila otstapena no ne e jasno dali tie samite trebale
da ja obrabotuvaat
302 Jord Get 145 303 T Stickler The foederati ndash Іn Ed P Erdkamp A companion to the Roman army Malden 2011 505
85
6 Na gotskite federati im bile dostavuvani godini premii vo
nepoznat obem (razmer)304
Prviot izvoren podatok za ispolnuvawe na obvrskite koi proizleguvale
od odredbite na federatskiot dogovor (foedus) se odnesuva na 388 godina
Imeno Vizigotite gi ispolnuvaat svoite federatski obvrski kako del od
armijata na isto~nata vlada vo sovladuvaweto na buntot na uzurpatorot
Maksim Del od niv potkupeni od uzurpatorot se odmetnale od imperatorskata
armija i go naruile za prvpat foedusot sklu~en pred est godini
Odnovo ovoj foedus bil naruen vo 391 godina od trakiskite Vizigoti
koi zaedno so drugi politi~ki naselenici prete`no od gotsko poteklo go
izbrale za kral Alarih od rodot na Baltite Imeno vo letoto istata godina
Gotite i nivnite sojuznici pod vodstvo na Alarih gi naputile nivnite
naseleni mesta vo Dolna Mizija i se spuile niz Balkanot na jug So toj pohod
po vtor pat bil naruen dogovorot od 382 godina sklu~en me|u Teodosij I i
vizigotskite federati Po intervencijata na Stilihon vo 392 godina Gotite na
Alarih sklu~ile miroven dogovor i odnovo se vratile na svoite federatski
obvrski Poto~no okolu 20 000 Goti vo 394 godina se vklu~ile vo armijata na
imperatorot Teodosij I koga toj trgnal da ja zadui uzurpacijata na vlasta od
Galot Evgenij Alarih ja predvodel armijata no ne dobil nitu pravo za
samostojno komanduvawe nitu rimsko voeno zvawe
Po smrtta na Teodosij I vo 395 Vizigotite na Alarih odnovo se odmetnale
od rimskata vlast i go naruile federatskiot dogovor Tie prvin se vratile vo
Mizija kade gi sobrale nivnite sonarodnici trgnuvaji vo dolg voen pohod niz
Balkanot Federatskiot status bil obnoven vo 397 godina koga na Alarih mu
bile dadeni golemi koncesii t e voen ~in i dozvola za naseluvawe na negovite
Goti vo Makedonija Vo narednite ~etiri godini ne se zabele`ani
razdvi`uvawa na alarihovite Vizigoti koi najposle vo 401 godina zaminale za
Italija
304 H Wolfram History of the Goths 133 H Volfram Gotite na teritoriOcircta na dYacutenena
BIacutelgariOcirc Zb Gotite i starogermanskoto kulturno - istori~esko prisIacutestvie po bIacutelgarskite
zemi SofiOcirc 2003 28
86
Vo sredinata na V vek kako federati na Isto~nata imperija se javuvaat
Ostrogotite Tie so dozvola na imperatorot Markijan vo 4556 godina po
raspadot na hunskata dr`ava ja naseluvale Panonija vo svojstvo na federati305
Nivnata zada~a bila da ja zatituvaat od neprijateli severnata romejska
granica Ostrogotskite federati osven to ja naseluvale romejskata zemja
dobivale i consueta dona od isto~nata vlada Neispolnuvaweto na obvrskite od
strana na isto~nata vlada odnosno neisplatata na dogovorenata suma i
neisporakata na predvidenite darovi bilo kaznuvano od strana na Ostrogotite
so pqa~kaki pohodi Toa zboruva deka foedusot bil ~esto naruuvan i od
Ostrogotite Za da gi odr`i federatite mirni imperatrorot Lav I koristel
povee politi~ki merki i toa barawe na zalo`nici davawe na prigodni darovi
ili isplata na godien danok kako otkup na momentalen mir i sl306
[to se odnesuva do grupata Ostrogoti vo Trakija predvodena od Teodorih
sinot na Trijarij koja isto taka imala federatski status zabele`livo e deka
zna~itelno se razlikuva od onaa na Amalite vo Panonija Imeno komandantot
na Ostrogotite Teodorih Trijarij dobil posed vo Trakija so prihod od 2000
zlatni funti godino307 Po smrtta na Aspar vo 471 godina negovata lojalnost
bila obezbedena so dozvolata da ja nasledi titulata na Aspar magister militum
praesentalis Obvrskata na ovie Goti kon Imperijata bila borba za smetka na
Romeite protiv site varvari osven Vandalite bez ogled dali se raboti za
odbrana na Trakija ili nivno u~estvo vo nekoi drugi oblasti Ova zadol`enie
po sicirc izgleda ne bilo usloveno so gotskoto naseluvawe vo Trakija bideji na
Trijarij vo ime na ispolnuvawe na negovite obvrski bile uplatuvani 144 000
solidi308 to bi zna~elo deka negovite lu|e bi trebalo da se nare~at
prvenstveno platenici a potoa federati309 Spored podatocite od izvorite za
pustoeweto na Filipopol i opsadata na Adrijanopol od strana na
Trijarievite Goti mo`e da se zabele`i deka ovoj t n foedus bil mnogu lesno
305 Iordanes Getica LII 270 306 N Ze~eviђ Vizantija i Goti na Balkanu 131-132 307 Malch fr 2 308 Malch fr 2 309 Malh za niv go upotrebuva terminot hipospondos koj naj~esto se povrzuva so zborot
mistofori odnosno platenici Cf Malch fr 15
87
naruuvan pa imperatorot vo Konstantinopol moral da poputa pred
Trijarievite uceni310
Spored Korostelin ute kon krajot na IV i po~etokot na V vek se pojavuva
nov tip na foedus Toa e posledniot petti po red federatski dogovor koj
pretstavuva kulminaciona to~ka vo razvitokot na federatskiot institut
Korostelin go narekuva uslovno toj dogovor ldquofoedus superiorrdquo Toj vid foedus go
regulira predavaweto na del od rimskata teritorija na daden varvarski
vladetel-federat zaedno so neophodnite za toa tituli insignii i regalii311
Takov tip na foedus verojatno bil sklu~en tokmu so Teodorih Trijarij
Po zaminuvaweto na Ostrogotite vo Italija (4889 g) gotskite trakiski
federati kako takvi is~eznale Odnosno federatite takvi kakvi to gi
poznavame vo IV-V vek vee ne postoele Imeno onie Goti to ostanale na
teritorija na Isto~nata imperija povee ne pretstavuvale homogeni etni~ki
korpusi rakovodeni od nivni sonarodnici koi slu`ele kako pomona vojska na
Imeprijata312
Federatskite odredi vo VI vek imaat mean etni~ki sostav rakovodeni se
od romejski vojskovoda~i i se vklu~eni vo redovnata romejska armija
rasporedeni vo tagmi Odnosno terminot federati vo ovoj period se koristi za
ozna~uvawe na voenite edinici vo ramkite na romejskata armija koi imaat
varvarsko poteklo313 Potvrda za takviot nov status na federatite nao|ame vo
piuvaweto na Prokopij koj veli deka federatite stanuvaat del od romejskiot
politi~ki sistem ne kako robovi bideji ne bile pokoreni od Romeite (kako vo
332 g) tuku vrz osnova na celosna ednakvost Jordanes koj `iveel vo istiot vek
310 N Ze~eviђ Vizantija i Goti na Balkanu 132-133 311 V A Korostelin Dogovornыe otnoeniя Pozdnerimskoй imperii s varvarami 47 312 Taka na primer vo vostanieto na Vitalijan vo 513 godina koe izbuvnalo vo Trakija i
dolna Mizija nema podatoci deka federatskata vojska ja so~inuvalo golemo jadro Goti Glavnata
poddrka na Vitalijan izgleda mu bile Hunite Cf Evagrius HE 3 43 Ioan Antioch fr 214 1 313 Za promenite to gi pretrpuva sistemot na federatite vo VI vek sporedi J Maspero
Φοιδερᾶτι et Στρατιῶται dans lrsquoarmeacutee byzantine au VI siegravecle 99 W Pohl The Empire and the integration of
barbarians ndash Іn Pohl W Kingdoms of the Empire the integration of Barbarians in Late Antiquity Brill
Leiden 1997 p 8
88
so Prokopij go nadopolnuva posledniot informiraji nicirc deka federatite
dobivaat godini nagradi vo zamena za svojata slu`ba314
Zna~ajno e da se napomene deka federatskite odredi koi vo romejskata
armija u~estvuvale prete`no kako kowanica stanale del od novoformiranite
elitni armiski edinci315 Vo VI vek terminot foederati ne se upotrebuval za
ozna~uvawe na pripadnik na pleme koe se nao|alo vo sojuzni~ki odnos so
Imperijata tuku za ~lenovi na plateni~ki odred privremeno najmen za
izvruvawe na opredeleni voeni uslugi koi naj~esto bile varvari no mo`ele
da bidat i romejski gra|ani Elitnite foederati bile komanduvani od vrhovniot
zapovednik vo dadenata oblast (provincija) kade to bile stacionirani no
ponekoga za niv bil nazna~uvan poseben comes foederatorum 316 Kon krajot na VI
vek site elitni edinici vklu~itelno i federatite bile reorganizirani vo
edinstvena voena divizija koja bila stavena pod vrhovna komanda na magister
militum praesentalis
Vo odnos na ulogata i zan~eweto na federatite za Imperijata opto e
poznata tezata deka federatite naj~esto bile koristeni za voeni celi Vo
istoriografijata posvetena na rimskata voena istorija spomenuvaweto na
federatite e neizbe`no pri opisot na daden rimski pohod pri to mnogupati
se naglasuva silata i smelosta so koi se istaknale opredeleni federatski
kontingenti Me|utoa treba da se ima vo predvid deka koristeweto na
federatite za zadovoluvawe na voenite potrebi na Imperijata ne se slu~uvalo
sekoga na ist na~in Imeno postojat izvesni specifiki vo odnosot na
Romeite kon edna ili druga grupa federati Taka Gotite po 332 godina gi
ispraale svoite kontingenti samo po prethoden dogovor dodeka pak drugi (na
314 Procopius History of the Wars Books III and IV (Vandalic Wars) Echo Library 2007 Book III 11
3 ndash 4 Jordanes 315 Pokraj regularnite peadiski i kowani~ki odredi zna~ajna uloga vo imperijalnata
armija imale i elitnite voeni odredi (optimates foederati bucellarii illyriciani и vexillationes arithmoi)
koi bile formirani za vreme vladeeweto na imperatorite Tiberij Konstantin i Mavrikij
(Strategikon II 6) Ovie odredi bile formirani i organizirani razli~no od drugite voeni
edinici Imeno mo`nosta da imaat svoi robovi i slugi kako i titonosci koi po potreba
mo`ele da u~estuvaat vo voeni operacii kako borci uka`uva na faktot deka ovie voeni edinici
(pred sicirc optimates) bile sostaveni od blagorodnici ili vojnici so sreden ili visok optestven
status
316 M Whitby The Army 420-602 301-302
89
pr Kvadi Saksi Sarmati) bile zadol`eni da dostavuvaat odereden broj
vojnici vo ramkite na romejskata armija Osven toa treba da se naglasi deka
postoele i takvi federatski grupi koito ne u~estvuvale direktno vo
romejskata armija a bile zadol`eni da obezbeduvat zalihi na hrana ili drugi
resursi neophodni za Romeite pri vodewe na vojna317 So ogled na toa deka
federatite od imperatorot dobivale i zemja za obrabotuvawe mo`e da se
pretpostavi deka tie (del od federatite te ~lenovi na nivnoto semejstvo) bile
koristeni i za ekonomski celi odnosno za razvoj i unapreduvawe na
stopanstvoto
Razvojot na institutot na federatite odel vo pravec od sredstvo za vodewe
uspena nadvorena politika zad limesot bez golemi ~ove~ki i materijalni
zagubi kon faktor koj igral zna~itelna uloga kako na nadvoreen plan taka i
vo vnatreno-politi~kite priliki vo ramkite na samata Imperija
317 P Heather Foedera and foederati of the fourth century p 68
90
4 Odnosite so Ostrogotskoto kralstvo Italijanska
rekonkvista (535 - 555)
Dogovorot koj to bil postignat pome|u Zenon i Teodorih Amal e mnogu
oskudno i povrno prika`an vo izvorite odnosno podatocite se suvoparni i
lieni od bilo kakvi detali za povodot i pri~inite od koi proizlegol istiot
Pa taka morame pri~inite za takviot dogovor da gi pobarame ili prepoznaeme
indirektno preku postoe~kata konstelacija na nastanite318 Sovremenicite koi
piuvale za spogodbata na Imperatorot so gotskiot voda~ davaat opt
izvetaj zatoa to verojatno mislat deka toa e neto to e dovolno poznato
i e rezultat od stekot na okolnostite ili pak smetaat deka toj dogovor e
minoren i ne e vreden za elaboracija Dokolku se raboti za poslednoto vo toj
slu~aj na imperatorot mu se pripiuva neuspeh vo spravuvaweto so gotskiot
problem koj go reil so diplomatski a ne voeni sredstva319 Imeno Zenon go
opolnomotuva Teodorih Amal da zamine vo Italija da go simne Odoakar od
prestolot da ja prevzeme vlastta i da vladee vo ime na imperatorot so istata
dodeka toj ne dojde li~no Od vakavata formulacija ne e poznato dali Teodorih
se ispraa protiv Odoakar kako sojuznik na Romeite odnosno voda~ na gotskite
federati vo voena zada~a koja proizleguva od federatskiot dogovor ili pak
na Teodorih mu se dava mo`nost da deluva nezavisno od foedusot to bi zna~elo
prestanok na va`nosta na federatskiot status na Gotite vo odnos na Isto~nata
imperija Ne gi znaeme precizno nitu to~nite odredbi od dogovorot koj gi
reguliral me|usebnite odnosi nitu znaeme dali bile voopto utvrdeni
So ogled na toa to Teodorih go porazil Odoakar i oficijalno ja prevzel
vlastta nad Italija vo 493 godina koga Zenon vee bil po~inat neophodno bilo
prvi~niot dogovor da pretrpi revizija Pregovorite Teodorih gi vodel so
noviot imperator Anastasij I i mone dolgo od niv nemalo rezultati Vakvoto
prolongirawe na postignuvawe nov dogovor ili potvrduvawe na vee
postoe~kiot se dol`elo na toa to Anastasij ne sakal da go priznae Teodorih
za vladetel na Italija Do reenie na sporot dolo vo 497 godina koga noviot
isto~en imperator kone~no ja priznal pot~inetata polo`ba na Teodorih vo
318 Sporedi str 72-73
319 Za percepcijata na Zenonovoto vladeewe vo izvorite vidi bel 274
91
Italija pod izvesni uslovi i toganiot dogovor go odredil negoviot zakonski
status320 Teodorih ja zadr`al slu`bata magister militum i titulata patricius a od
imperatorot bil priznaen za guverner na Italija Negoviot status ja otkriva
zavisnosta i poti~inetosta vo odnos na Imperijata Imeno Teodorih imal
izvesni ograni~uvawa vo negovata vlast i toa ne mo`el da izdava zakoni toa
bilo neprikosnoveno pravo na imperatorot321 dodeka toj mo`el da izdava samo
uredbi ne smeel da kova moneti i se steknal so pravoto da nazna~uva eden od
dvajcata konzuli (vtoriot bil nazna~uvan od imperatorot) Negovite Goti
nemale pravo da bidat imenuvani za konzuli i da vrat civilna slu`ba za niv
bila rezervirana samo voenata kariera322 Osven toa tie nemale romejsko
gra|anstvo to bi zna~elo deka izvesni romejski li~ni prava ne mo`at da gi
ostvaruvaat kako to se sklu~uvawe brak so Romei i steknuvawe na nasledstvo
Ovie ograni~uvawa na koi podle`al Teodorih vo negovoto upravuvawe so
Italija okrivaat deka ovaa oblast bila smetana za del od Imperijata a
imperatorot ja imal vrhovnata vlast vo istata Pa taka relaciite me|u
ostrogotskiot kral i isto~niot imperator mo`at da se definiraat kako odnosi
na vazal i sizeren323
Zabele`livo e deka gotskiot kral i isto~nite imperatori razli~no go
tolkuvaat statusot na Ostrogotskoto kralstvo Dodeka Teodorih se narekuval
samiot zakonski naslednik na rimskite imperatori bideji ja oslobodil
Italija od tiranijata na Odoakar324 isto~nite imperatori pak ja smetale
Italija za svoj posed Poradi toa neizbe`no bilo da dojde moment koga e
posakaat istata i neposredno da ja vklu~at vo imperijalnata teritorija
otstranuvaji go nejziniot gotski upravitel koj nosel titula kral Za toa bilo
320 J B Bury HLRE vol I 453-454 J B Bury The invasion of Europe by the Barbarians 186 321 Procopius BG II 6 p 176 322 F Lot Les invasion Germaniques Paris 1945 130-140 J B Bury The invasion of Europe by the
Barbarians 188-189 323 G Bakalov VizantiOcirc 173 I Dvoreckaja smeta deka Ostrogotskoto kralstvo bil
samostoen i nezavisen politi~ki subjekt vo koe kralot ja imal suverenata vlast Svoeto
gledite avtorot go elaborira vo statijataOrganizaciOcirc upravleniOcirc v ostgotskom korolevstve
Vizantiskiй vremennik 21 (1962) 4-28
324 Cassiod Variae IV 1 VIII 2 3
92
potrebno da se sozdadat uslovi Koga kone~no istite se sozdale bile prevzemeni
soodvetni ~ekori za realizacija na zamislata
Za vreme na Teodorihovoto vladeewe so Ostrogotskoto kralstvo (493-526)
nemalo nekoi poseriozni konflikti so Isto~nata imperija Edinstveniot
zabele`an konflikt vo negovo vreme se odnesuva na 524 godina po povod eden
edikt na imperatorot Justin I (518-527) koj imal religiozna sodr`ina Ediktot
bil naso~en protiv arijanite vo Imperijata zakanuvaji im se so isklu~uvawe
od javnata slu`ba od armijata i so zatvorawe na nivnite crkvi Teodorih se
javil vo uloga na zatitnik na svoite istovernici na Istokot gledaji vo
ediktot pottik do Romeite vo Italija da se svrtat protiv negovite arijanski
podanici325 Vakvata politika na isto~niot imperator imala za cel da
predizvika razdor vo Ostrogotskoto kralstvo po religiska osnova a so toa da
sozdade blagoprijatni uslovi za reosvojuvawe na Italija
Religiskiot konflikt bil samo uvertira vo nastanite koi se slu~ile po
smrtta na Teodorih Toj bil nasleden od negoviot vnuk Atalarih (526-534) sin
na negovata erka Amalasunta Bideji noviot vladetel bil maloleten vlasta
ja prevzela negovata majka kako negov regent Amalasunta ispratila
pratenitvo vo Konstantinopol za da go izvesti imperatorot za promenite na
prestolot pritoa taa barala da mu se pomaga na mladiot Atanarih i
predlo`ila da bidat zaboraveni starite neprijatelstva326 Taa verojatno go
imala vo predvid tatkoviot posleden sovet da odr`uva dobri odnosi so
imperatorot i da se soglasuva so Senatot Sugestiite to gi dobila
Amalasunta od nejziniot tatko zboruvaat deka gotskiot kral ja imal na um
silata i nadmota na Imperijata so koja e bilo prinudeno Ostrogotskoto
kralstvo da se soo~i dokolku negoviot vladetel ne se pridr`uva do negovite
vazalski dol`nosti Stravot od Imperijata e vidliv i vo toa to vedna po
prevzemaweto na prestolot vo Ravena Teodorih se pogri`il preku bra~ni
vrski so vladetelite na Vizigotite Frankite Vandalite i Burgundite da se
obezbedi so sojuznici a so toa i so mirno sosedstvo Na toj na~in imperatorot
bil diplomatski obezoru`an vo vospostavuvaweto sojuzni~ki odnosi so
325 J B Bury HLRE vol II 156 326 Cassiod Variae VIII 1
93
sosedite na Ostrogotskoto kralstvo koi bi bile eventualno upotrebeni protiv
istoto to i se poka`alo podocna
Amalasunta vodela proromejska politika i se stavila pod zatita na
imperatorot so ogled na toa to si sozdala opozicija vo gotskite krugovi i
nejzinata polo`ba bila neizvesna Ovaa opozicija sakala kone~no da gi raskine
site vrski so Imperijata i definitivno da se osamostoi Pa taka so ubistvoto
na Amalasunta vo 535 godina bil navle~en gnevot na imperatorot koj naol
povod da mu objavi vojna na Ostrogotskoto kralstvo
Vo letoto 535 godina vojnata zapo~nala Justinijan ispratil dve vojski
protiv kralstvoto Ednata vojska koja se upatila vo Dalmacija ja predvodel
vojskovoda~ot Mund Gepid po poteklo a drugata ja predvodel Velizar
upatuvaji se na Sicilija Osven to bila ispratena voena sila protiv
kralstvoto imperatorot Justinijan po diplomatski pat se obidel da si najde
sojuznik vo liceto na frane~kiot vladetel nudeji mu zlato327
Vojnata traela okolu dvaesetina godini so mali prekini Pri~inata za
nejzinoto razvlekuvawe se nao|ale vo nedovolniot broj na voeni imperiski
sili nedoverbata to ja imal Justinijan kon negoviot istaknat vojskovodec
Velizar loata administracija vo onie gradovi koi potpadnale pod vlasta na
Imperijata kako i vo povremenoto obnovuvawe na vojnata so Persija to bilo
dopolnitelno ote`nuvawe za armijata koja bila podelena na dva fronta328
Voenite dejstvija se odvivale vo dve etapi i toa prvata etapa traela od 535
do 540 a vtorata od 541 do 555 godina
Velizar uspeal da ja osvoi Sicilija bez pogolemi napori bideji otpor
bil pru`en samo vo Palermo Isplaen poradi uspesite na Velizar
naslednikot na Atanarih Teodat (534-536) bil prisilen da se soglasi na
najteki `rtvi Toj mu vetuval na Justinijan deka e se odrekne od pravata na
Sicilija deka e plaa danok i deka e ispraa pomoen odred od 3 000 Goti
odnosno bil podgotven da se stavi vo polo`ba na obi~en voda~ na federati
odrekuvaji se od kralskata vlast Seto ova ja potvrduva tezata deka gotskite
kralevi ne ja osporuvale vrhovnata vlast na imperatorot pa duri bile
327Procopius De bello Gotthico I 5 IBI III - GIBI II 116 cf J B Bury HLRE vol II 170 328 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 309 A Cameron The Mediterranean World
in Late Antiquty AD 395-600 p 113
94
podgotveni za vreme na opasnost da se odreknat od svojata posredna vlast vo
kralstvoto i da mu go preputat na svojot sizeren zadr`uvaji izvesni
privilegii za sebe Teodot bez znaewe na Gotite duri se soglasuval da `ivee
kako obi~en ~ovek otstapuvaji mu ja cela Italija na Justinijan ako mu bide
dodelena do`ivotna penzija od 1 200 funti zlato Me|utoa naskoro prilikite se
izmenile koga vo Dalmacija smrtta na imperatorskiot vojskovoda~ Mund skoro
dovela do raspad na vojskata a vo Afrika izbilo vostane poradi to Velizar
moral da ja naputi Sicilija i da go zadui ova vostanie Vakvata situacija
bila povolna za Teodot da se odre~e od svoite koncesii329
Vo 536 godina Velizar ja obnovil vlasta vo Dalmacija a potoa odnovo se
istovaril na Sicilija od kade go prodol`il napreduvaweto vo Italija Po
dolga opsada bil osvoen Neapol a potoa se upatil kon Rim kade se nao|al
Teodot Poradi toa to gotskiot kral bil pasiven i nito ne prevzemal da mu
se sprotivstavi na Velizar Gotite go otfrlile i ubile izdignuvaji go svojot
voda~ Vitiges za kral
Rim padnal vo racete na romejskiot voskovoda~ so predavstvo od rimskiot
episkop Silverij Vo toa vreme Vitiges se nao|al vo Ravena od kade to imal
namera da gi podgotvi voenite dejstvija za slednata godina me|utoa nitu
Velizar ne sedel so skrsteni race tuku se podgotvuval vo Rim za prodol`uvawe
na vojnata Vo me|uvreme Justinijan stapil vo kontakt so Frankite za da gi
pridobie za sojuznici no Vitiges od svoja strana uspeal da postigne dogovor so
niv da se povle~at od Provansa i da ne prevzemaat neprijatelski dejstvija vo
Severna Italija Otkako gi osiguril svoite pozicii Vitiges go opkolil Rim
so svoite Goti Opsadata na gradot traela skoro dve godini po to bilo
sklu~eno primirje Pri opisot na romejsko-gotskite pregovori Prokopij go
prenesuva gotskoto gledite za nivnoto zakonsko pravo na Italija Me|u
drugoto se istaknuva deka Gotite ne ja odzele Italija so sila od Romeite
povikuvaji se na dogovorot to go postignale Teodorih i Zenon vo odnos na
istata Poradi toa to Gotite zavladeale so Italija vo sklad so uslovite na
spomenatiot dogovor gi za~uvale zakonite i oblikot na upravata kako to bile
porano za vreme na starite imperatori bez da bidat izdavani nikakvi novi
zakoni od Teodorih i negovite naslednici Vo toj kontekst se istaknuva i
329 VIINJ t 1 32
95
verskata tolerancija vo odnos na mesnite Romei kako i toa deka dr`avnite
dol`nosti se no|ale vo racete na Romeite a Gotite ne u~estvuale vo upravata
Osven toa imperatorot go zadr`al pravoto sekoja godina da im postavuva
konzul330 Spored iznesenoto viduvawe na Gotite vojnata za niv bila navreda
Velizar od svoja strana odgovoril deka imperatorot Zenon nikoga ne im ja
otstapil na Gotite Italija i taa morala da bide vratena na nekoganiot
gospodar331
Osloboduvaji se od opsadata Velizar dobil mo`nost da prodol`i so
obidite za ostvaruvawe na svojot plan za potpolno osloboduvawe na Italija od
gotska vlast Vo toa vreme od Konstantinopol bile isprateni na pomo voeni
odredi predvodeni od evnuhot Narzes i glavniot zapovednik na Ilirik Justin
I pokraj nedorazbirawata koi se pojavile me|u Velizar i Narzes za samiot
plan okolu voenite dejstvija sepak Velizar prodol`il so pobedni~kiot kurs i
go osvoil Milano vo 538 godina
Slednata godina zapo~nale podgotovkite za osvojuvawe na glavnoto gotsko
uporite Ravena kade to se nao|al Vitiges Velizar sedum meseci go
opsaduval gradot Osimo koj to pretstavuval klu~ za Ravena Nao|aji se vo
teka polo`ba Vitiges se obiduval so posredstvo na Frankite da najde
sojuznici vo liceto na Burgundite i Langobardite no bezuspeno po to se
svretel kon Persija Za Justinijan toa bilo seriozna opomena poradi to se
soglasil da pregovara so Vitiges baraji golemi otstapki od gotska strana
Imeno imperatorot baral da mu bide predadeno polovina od kralskoto
bogatstvo kako nadomest za voenite izdatoci i da mu bide otstapena celata
zemja ju`no od rekata Po I pokraj toa to ovie uslovi bile teki za Vitiges
imaji ja predvid tekata situacija vo koja se nao|al gi prifatil uslovite
smetaji deka so mirot e dobie vo vreme za obmisluvawe na negovite
ponatamoni odluki332
Sepak ponatamoniot tek na nastanite dovele do toa Velizar da ne se
soglasi so odlukata na imperatorot da go potpiee mirot Imeno me|u Gotite
se pojavilo nezadovolstvo od vladeeweto na Vitiges i kaj niv se pojavila ideja
330 Procopius De bello Gotthico II 6 331 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 305-306
332 Isto t 1 308
96
na Velizar da mu ja ponudat krunata i da go izberat za svoj kral Velizar
verojatno se soglasil so predlogot na Gotite333 Taka vo 540 godina Ravena
prestanala da dava otpor i preminala vo racete na Imperijata Velizar bil
otpovikan od imperatorot i zaminal vo Konstantinopol so kralot Vitiges
negovata sopruga i nekolku zarobeni Goti Poradi toa kaj Gotite vo Italija se
pojavil somne` deka Velizar gi izneveril i po~nale da se organiziraat za
izbor na nov kral nudeji mu ja krunata na izvesen Uraja koj ja odbil vo korist
na Ildibad Naskro toj bil ubien i na negovo mesto dool negoviot rodnina
Totila
So izborot na Totila za kral na Gotite vo 541 godina nastapil presvrt vo
prilikite vo Italija pa taka Gotite stanale napa|a~i a imperatorskite sili
morale da se branat Nastapila vtorata faza od romejsko-gotskata vojna Gotite
trgnale vo ofanziva i gi pobedile romejskite vojski kaj Verona i Firenca
Potoa Totila se upatil vo Kampanija zavzemaji gi Benevent i Neapol (543g)
Kon krajot na 546 godina vo racete na Totila padnal i Rim po to
gotskiot kral mu nudel na Justinijan pregovori za mir na to imperatorot ne
sakal ni da pomisli Totila bil smetan za buntovnik i od nego se barala
bezuslovna pokornost kon imperatorot Sepak Totila ne mo`el dolgo vreme da
ostane vo opustoeniot Rim bideji nadmonosta na imperatorskite sili se
zgolemuvala vo ju`na Italija pri to bil prinuden da zamine vo toj pravec
Velizar ja iskoristil takvata prilika i narednata godina vlegol vo Rim I
pokraj vakviot uspeh na Velizar imperatorot bideji bil nedoverliv kon
svojot vojskovoda~ ne mu ispraal dovolno pari Vo takvi okolnosti Velizar
izrazil `elba da ja naputi Italija i da se vrati vo prestolninata to i mu
bilo dozvoleno334
Vo 54950 godina Rim odnovo preminal vo gotski race Vo isto vreme
gotskiot kral ispratil dovolno voeni odredi za da gi istisnat Isto~nite
Romei od Tarent Regija a upatil i pomorski ekspedicii na ostrovite Sicilija
Sardinija i Korzika
333 Procopius De bello Gotthico II 29 334 Prokopij Kesariski Tajnata istorija 36 Sp F Uspenski Istorija Vizantijskog
carstva t 1 312
97
Na Justinijan mu zdodeala vojnata so Gotite i reil kone~no da se spravi
so niv Otkako po~inal patricij German komu sakal da mu ja doveri
imperatorot vojnata vo Italija izborot najposle padnal na vetiot evnuh
Narzes Iako kralot Totila i negoviot vojskovodec Teja (ja nasledil kralskata
titula po smrtta na Totila vo 552 g)335 pru`ale herojski otpor i na sekoj na~in
se obiduvale da ja odbranat slobodata Justinijan ne sakal da sklopuva nikakov
dogovor so niv Snabduvan so dovolno voeni sredstva Narzes vo 555 godina go
dovril pokoruvaweto na Italija336
So poseben zakon tn Pragmati~na sankcija Italija bila proglasena za
provincija na Isto~nata imperija a Narzes stanal nejzin prv namesnik Ovoj
zakon izdaden vo 554 godina gi reguliral politi~kite i gra|anskite odnosi na
svoite novi podanici vo Italija337 Spored ovoj zakonodaven akt Italija bila
smetana kako edna od provinciite na Imperijata i po nito ne se razlikuvala
od ureduvaweto na drugite provincii zatoa optoto zakonodavstvo i novelite
koi usledile bile primenuvani vo ovaa nova provincija kako zadol`itelni338
I pokraj toa to Italija bila pokorena vo 555 godina voenite dejstvija
se odvivale i po ova godina na sever od rekata Po vo blizina na Verona i
Brea Poradi pretenziite na frane~kite kralevi vo severna Italija koi ne
edna upa|ale vo Italija i ja irele vlasta na oblastite koi im pripa|ale na
Gotite Imperijata ute izvesno vreme t e do 562 godina ne mo`ela da ja
utvrdi severnata granica339
Dolgata iscrpuva~ka vojna dovela do opustouvawe na Italija i slabeewe
na imperatorskite voeni sili taka to vlasta vo ovaa oblast na Imperijata ne
potrajala dolgo Pogolemiot del od Italija bil osvoen vo 568 godina od
335 Agathias The Histories CFHB ed J D Frendo Vol II Berlin 1975 1 1 p 9 A Cameron The
Mediterranean World in Late Antiquty AD 395-600 p114 336 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 313 337 Iustiniani Imp Novellae ed Zach Lingenthal Lipsiae 1881 CLXIV ann 554 p 354 338 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 314 O R Borodin RavenskiŸ
Iumlkzarhat ViznantiŸcint v Italii Sankt-Peterburg 2001 70-77 339 Vojnata me|u Narzes i Frankite vo Italija ja opial Agatij vo kn 1 i 2 (Agathias The
Histories) Cf F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 315 Cf J B Bury HLRE vol II
281
98
Langobardite bez pogolemi napori Imperijata uspeala da gi zadr`i samo ju`na
Italija i Ravenskiot egzarhat koj se prostiral do Rim340
340 M Kaplan Vizantija 25-26
99
5 Religija od paganstvo kon hristijanstvo
Preminot na Gotite od paganstvo kon hristijanstvo kako i sekoj
tranzicionen period se karakterizira so promeni i turbulencii Vo
konkretniot slu~aj stanuva zbor za pojava na podelenost me|u Gotite vo odnos na
promena na religijata Eden del od niv prete`no pobogatiot i rakovodniot
sloj te`neele kon zadr`uvawe na paganstvoto a so toa nastojuvale da si gi
za~uvaat svoite pozicii i privilegii dodeka drug del od niv koi se opredelile
za prifaawe na hristijanstvoto kako nova religija koja im nosela odredeni
benefiti se nale vo ostar sudir so prethodnite Za toa kakvi bile
posledicite od ovoj sudir kako i za samiot proces na hristijanizirawe koj e
prosleden so dolgotrajnost etapnost vo razvojot i promenlivost vo
intenzitetot e stane zbor podolu vo tekstot
Osven toa vo ovaa prilika problemski gi analizirame i ostanatite
praawa koi se povrzani so procesot na pokrstuvawe na Gotite Imeno gi
razgleduvame relaciite me|u Gotite-pagani koi im ostanale verni na svoite
pradedovski tradicii i Gotite-hristijani koi raskinale so istite Gi sledime
progonite na Gotite-hristijani nivnata zatita od strana na Isto~nata
rimska imperija i nivnoto prifaawe vo ramkite na istata Gi akcentirame
pozitivnite i negativnite reperkusii od pokrstuvaweto kako integracija vo
civiliziraniot svet i napreduvawe vo isto~norimskata slu`ba od edna strana
i raskinot so tradiciite i gotskoto odnaroduvawe od druga strana Na krajot
gi ocenuvame rezultatite i posledicite od hristijanizacijata po samata
Imperija
Ritualniot i religiozniot `ivot na Gotite-pagani se odvival vo oddelni
selski zaednici a bil odreduvan i nadgleduvan od t n kuni (rodot plemeto) i
negovite pretstavnici t e reiks Seloto bilo posebna sfera na mir vospostaven
i odr`uvan so ritualot na `rtveniot obrok na selanite Sekoj onoj koj e se
isklu~el sebe si od takov obrok odnosno nemal da zede u~estvo vo istiot ja
naruuval religijata i na toj na~in gi prekinuval negovite vrski so
zaednicata Takvoto odnesuvawe bilo kaznuvano so progonstvo na ldquobezbo`notordquo
lice koe bilo obvineto za negirawe na bo`enstvenoto poteklo na plemeto
Otka`uvaweto od plemenskata tradicija bilo zakana za povisokiot sloj
100
pretstavuvan od plemenskite voda~i i kralevite koi se gledale sebe si kako
nositeli na etni~kite tradicii koito uspevale skoro da gi
monopoliziraat341
Gotite-pagani neguvale osobena po~it kon kultot na pretcite (Ansic-
Aesir) pretstaven vo oblik na drvena statua koja vsunost bila olicetvorenie
na originalniot predok na Tervingite Pri zapo~nuvawe na bitka Gotite
intonirale pesni vo ~est na svoite pretci Gotskoto paganstvo pretstavuvalo
ekskluzivna plemenska religija i sekoj onoj koj ne e nejzin ~len ne mo`el da
u~estvuva vo religiskite praktiki Od bo`estvata koi gi po~ituvale Gotite
poznato e glavnoto bo`estvo Teiws koj verojatno bil bog na vojnata
pretstavuvan vo oblik na me~ Neguvale kult i kon bogot na grmotevicata koj go
narekuvale dabov bogrdquo Poznati se bo`estvata Ing i Irmin ~ij kult ne e
precizno odreden Vo tradicionalna smisla Gotite ja obo`avale i rekata
Dunav na koja ntilde prinesuvale `rtvi a bile davani i zakletvi vo nejzino ime342
Raskinot na Gotite so svoite religiski i vo isto vreme plemenski
tradicii zapo~nal vo momentot koga tie go vospostavile prviot kontakt kako
plemenska zaednica so hristijanstvoto Imeno Gotite od krajdunavskiot region
i Krim bile prvite germanski plemiwa koi dole vo dopir so
hristijanstvoto343
Koga imperatorot Avrelij (270-275) se odlu~il da ja povle~e rimskata
vlast od Dakija zavladeana na vremeto od imperatorot Trajan na toj na~in ja
preputil oblasta za ekspanzija na Gotite Vandalite Sarmatite So
povlekuvaweto na Rimjanite od edinstvenata nivna provincija na sever od
Dunav se povlekle garnizonite i administracijata Me|utoa mesnoto
romanizirano naselenie ostanalo vo svoite zemji i gi romaniziralo
pridojdenite novi gospodari Po zavzemaweto na krajdunavskite oblasti
Gotite vo vtorata polovina na III vek izvrile prodori na Balkanskiot
poluostrov i vo Mala Azija razoruvaji gi vo toa vreme oblastite od
341 Kompetenciite po praawata za kultot se nao|ale vo racete na kralevite Sp A R
KorsunskiŸ O socialYacutenom stroe Vestgotov v IV v 64-65 Cf H Wolfram The Roman Empire and its
Germanic peoples Berkelly-London 1997 73 Istiot History of the Goths 106 342 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples 74 343 A Vasilev The Goths in the Crimea 6
101
Imperijata koi bile najsilno hristijanizirani Pri povlekuvaweto od ovie
teritorii Gotite zarobile golem broj hristijani koi gi odvele severno od
dolen Dunav344 Tokmu tie zarobenici kako pot~ineti lu|e zapo~nale da gi
pretvoraat svoite gospodari vo braa po Hristardquo345 Vo prilog na toa deka
golem procent od Gotite zapo~nale da go prifaaat hristijanstvoto svedo~at
Aktite na Prviot Vselenski sobot od Nikeja (325 g) kade e zabele`ano imeto
na Teofil episkop od Gotija346 kako u~esnik i potpiuva~ na aktite Dodeka
pak od itijata na gotskite svetci doznavame deka vo ramkite na gotskata
zednica imalo hristijanski svetenik skoro vo sekoe selo347 Od izvornite
podatoci doa|ame do zaklu~ok deka vo po~etokot na IV vek me|u Gotite vee
postoela solidno organizirana crkovna mre`a Za da postoi organiziran
crkoven `ivot za hristijanskite vernici vo ovoj region vo vid na episkopija348
moralo da ima zna~itelen broj gotski vernici
Sledniot bran na hristijansko vlijanie vrz Gotite bilo izvreno po
izvojuvanata pobeda od romejskata armija na Konstantin II nad Gotite severno
344 Philostorgius EH II 5 IBI I ndash GIBI I 31 345 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples Berkelly-London 1997 pp 75
Volfram H Gotite na teritoriOcircta na dYacutenena BIacutelgariOcirc Zb Gotite i starogermanskoto
kulturno - istori~esko prisIacutestvie po bIacutelgarskite zemi SofiOcirc 2003 27 346 Theophilus Gothiae metropolis Cf Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio Tomus
secundus Ed J D Mansi (Florentiae MDCCLIX) pp 695-696 Pod terminot Gotija se podrazbira
oblasta to ja naseluvale gotskite plemiwa severno od dolen Dunav krajbre`jeto na Crno more
i Krimskiot poluostrov 347 ldquoPoto se pribli`avae Uskrs bla`eni Sava rei da ide u drugo selo kod
hriћanskog svetenika Gutika da zajedno s wim praznuje sveto Vaskrsewe Hristovo I kada
bee na putu javi mu se visok ~ovek svetla izgleda i re~e mu Vrati se u svoje selo k
sveteniku Sansalu Sava odgovori Wega nema kod kuEcirce pobegao je od gowewa u Gr~ku -Sveti
Sava nije znao da se svetenik Sansal veEcirc bio vratio kuEcirci zbog Uskrsa -I produ`i bla`eni
Sava svoj put ka sveteniku Gutikurdquo Sp Justin Popoviћ itija Svetih mesec april t 4
(Ваљево Манастир Св Ћелије 1954) пристапено на 11 јули 2014 година
httpwwwmanastirulesjuorgrsfiles04aprilpdf 348 Po odnos na praaweto kade (na Krim ili na dolen Dunav) se nao|ala eparhijata na
Teofil Gotski potpieuva~ot na aktite od Prviot Vselenski sobor vo Nikeja vidi ka A
Vasilev The Goths in the Crimea 12-20 M B Ccedilukin GotskiŸ putYacute SPr 2005 203
102
od Dunav i po sklu~eniot miroven dogovor vo 332 godina koga nastapile
povolni uslovi za irewe na hristijanstvoto349
Sepak vo navedeniot vremenski interval ne bi mo`elo da se zboruva za
po~etno intenzivno hristijanizirawe na zaddunavskite Goti imaji gi vo
predvid nastanite koi potoa usledile Odnosno zabele`livo e deka
mnozinstvoto od gotskite plemiwa koi pod pritisok na Hunite preminale na
romejska teritorija vo 376 bile pagani Me|utoa nesomneno e deka ovie
maloaziski zarobenici vee go poseale semeto na hristijanizacijata i
romanizacijata me|u Gotite
Tokmu od tie maloaziski zarobenici poteknuval idniot gotski episkop
Ulfila (Vulfila - mal volkrdquo) ~ija majka bila od Kapadokija350 a svoeto gotsko
poteklo go vodel od tatkova strana Se rodil okolu 31011 godina to bi
zna~elo deka i pripa|al na vtorata ili tretata generacija rodena severno od
Dunav Hristijansko krtenie dobil po sicirc izgleda vedna po ra|aweto a
nau~il i dobro da zboruva na tri jazika (gotski latinski i gr~ki) Toj mo`el
da sostavuva teoloki traktati i tvorbi na latinski i gr~ki jazik 351
Vo 34041 godina koga partijata na arijanite bila najsilna vo Imperijata
(337-361) Ulfila se pojavil vo Konstantinopol na ~elo na edna gotska
delegacija za utvrduvawe na odnosite na svojot narod so prestolniot grad
Toga Crkvata ja rakovodel Evsevij Nikomediski viden pretstavnik na
arijanskoto u~ewe Pri ova poseta Ulfila bil hirotonisan na soborot vo
Antiohija od istiot toj Evsevij za gotski episkop i naslednik na vee
po~inatiot niven prv arhierej Teofil352 Na toj na~in Ulfila sakal ili ne se
349 Socrates I 18 4 Cf N Miteva The Goths and the Late Ancient Civilisation in the Balkan Peninsula
Etudes Historiques IX Sofia 1972 11 H Wolfram History of the Goths 77 350 Philostorgius EH II 5 trans By E Walford London 1855 351 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples pp 77 352 Црковниот историчар Сократ Улфила го нарекува ученик на Теофил епископ на Готите кој
присуствувал на Никејскиот собор и ги потпишал соборските акти Socrates Historia ecclesiastica II
XLI 35 p 159 Cf Марк Борисович Щукин Готски путYacute (Санкт ndash Петербург Филологический
факулътет Санкт-Птербурского государественног университета 2005) 203 За полемиката што се јавила
во историската наука поврзана со прашањето дали Улфила бил прв епископ на Готите или не види кај
Andreas Schwarcz Cult and religion among the Tervingi and the Visigoths and their conversion to Christianity
In The Visigoths from the migration period to the seventh century ed Peter Heather (San Marino The
Boydell Press 1999) 451-452 ldquoThis has been a point of discussion for a long time because Philostorgios
103
vklu~il na stranata na arijanite Negovite prvi crkovni i religiozni
aktivnosti bile skoncentrirani na tloto na oblasta Dakija odnosno Vlaka353
Za potrebite na svojata misionerska dejnost Ulfila zaedno so svoite
pomonici izmislil posebna azbuka po obrazec na latinskiot i gr~kiot
alfabet za da ja prevede Biblijata na gotski jazik i na toj na~in da ja dobli`i
hristijanskata re~ do svoite soplemenici354 Vo t n gotska azbuka bile
inkorporirani nekolku znaci od runite verojatno za onie glasovi od gotskiot
jazik koi ne se sovpa|ale so glasovite od latinskiot i gr~kiot jazik Tokmu
ovoj prevod na Svetoto pismo pretstavuva prviot kni`even spomenik na Gotite
koj go dobli`il najstariot germanski jazik do negoviot pian stadium355
Kako rezultat na golemiot uspeh koj go imal Ulfila vo negovata
misionerska dejnost me|u Gotite zad Dunav mone rano se pojavila verska
netrpelivost me|u novopokrstenite Goti i drugite nivni sonarodnici koi se
pridr`uvale do paganskite ubeduvawa i praktiki Nivnata netrpelivost se
pretvorila vo vistinsko gonewe na hristijanite a padnale i mnogu `rtvi
Hristijanite bile ma~eni i spaluvani356 Nekoi od Gotite koi postradale so
ma~eni~ka smrt Crkvata gi proglasila za svetci Kanonizacijata na svetci
to ja sproveduvala Crkvata imala za cel preku neguvawe na kultot kon
called Wulfila the first bishop of the Goths Personally I think while sharing in the main the view of Wolfram
and Schaumlferdiek that Theophilus was a predecessor of Wulfila that there might have been a difference in their
mandate Both were episcopi intra gentes but Wulfila was clearly designed for the federated Goths under treaty
with the Empire ie the Tervingi whereas Theophilus Gothia not so strictly connected with imperial policy
may also have included the southern regions of the Greuthungi where Christian beginnings from the same roots
ie prisoners and from the poleis on the Black Sea coast are also possible This difference may explain
Philostorgios remarkrdquo 353 G EldIacuterov Vulfila (311-383) - pograni~niregt prosvetitel Gotite na teritoriOcircta na
dYacutenena BIacutelgariOcirc Zb Gotite i starogermanskoto kulturno - istori~esko prisIacutestvie po
bIacutelgarskite zemi SofiOcirc 2003 44-45 E A Thompson Romans and Barbarians The Decline of the
Western Empire Madison 1982 240 354 Prevodot na Biblijata bil napraven po prvata prosekucija na Gotite-hristijani
verojatno okolu 350 godina na romejska teritorija za onie Gotite koi se naselile vo Nikopolis
ad Istrum poznati pod imeto Mali Goti kako to gi narekuva Jordanes Cf Iordanis Getica LI
267 Cf H Wolfram History of the Goths 80 355 Philostorgius EH II 5 356Sozomenos VI 37 13-14 Cf ЕлдIacuteров Вулфила (311-383) ndash пограничният просветител 45
104
svetecot da istakne deka negoviot duh e neunitiv i deka toj dejstvuva i po
zaminuvaweto (zgasnuvaweto) na teloto Na takov na~in trebala da se
potencira neunitivosta na hristijanskata vera koja spored hristijanskata
dogma e edinstventa vredna religija za ispoveduvawe A ma~eni~kata smrt
trebala da pretstavuva osobena ~est za sekoj posveten hristijanin Nasilnata
smrt na golem broj Goti-hristijani ne gi pokolebala ili obeshrabrila
mnogubrojnite nivni sonarodnici tuku naprotiv so ute pogolem entuzijazam iacute
pristapile na novata religija to se ogleda vo novite pokrstuvawa koi
usledile po prosekuciite Na toj na~in simboli~no e ozna~en triumfot na
hristijanskata religija vo gotskata zednica Vo ovaa prilika gi naveduvame
onie gotski ma~enici ~ij spomen e za~uvan do den deneen vo
isto~nopravoslavnata tradicija preku odbele`uvawe na prazni~na po~it kon
26-te gotski ma~enici i trojca gotski svetci poodelno Sv Sava Gotski i Sv
Nikita Gotski sovremenici na Ulfila i Sv Jovan Gotski357 koj `iveel vo VIII
vek358
Sv Sava Gotski postradal vo 372 godina koga po zapoved na gotskiot
poglavar Atarid otprvin bil ma~en a potoa frlen vo rekata Musija so kamen
okolu vratot Negovoto pogubuvawe kako to e navedeno vo `itieto se dol`i
na odbivaweto da jade od `rtvenoto meso to mu go nudele paganite So takviot
~in na vkusuvawe idolo`rtveno meso mu bila nudena mo`nost da se pokae i da se
otka`e od hristijanstvoto Me|utoa Sava energi~no go odbil obrokot i
prodol`il gordelivo da go fali i da mu blagodari na hristijanskiot Bog
smetaji deka ovozemnite stradawa ne se nito nasproti slavata so koja e se
zdobie na nebesata359
357 Jovan Gotski ~etiri godini episkopuval me|u Gotite vo VIII vek Toj ne bil ma~en no
bil izlo`en na progon od strana na tatarskiot kagan koga slu`buval vo Gruzija poradi to
prebegal kaj Gotite Toj po~inal od prirodna smrt a potoa bil kanoniziran za svetec Sp
Поповић Житија Светих месец мај т 5 19 мај 358 Росен Милев Епископ Вулфила (311-388) Готите и Источната цръква Зб Год На Софийския
университет bdquo Св Климент Охридскиrdquo Център за славяно-византийски проучвания ldquoИван Дуйчевrdquo т 95
(14) (София 2010) 308 359 Поповић Житија Светих месец април т 4 15 април
105
Sv Nikita Gotski koj mu bil u~enik na episkopot Teofil Gotski ostro
se sprotivstavuval na progonite vrz hristijanite sproveduvani od Atanarih
Poradi ovaa pri~ina po prethodno ma~ewe toj bil poguben so spaluvawe vo 372
godina360
Dvaeset i este gotski ma~enici postradale vo 376 godina od gotskiot
kral Ungerih vo vreme na imperatorite Valens i Gracijan (364-378) Zaradi
ispoveduvawe na hristijanskata vera gotskiot vladetel ja zapalil crkvata vo
koja se nao|ale 26-te Goti me|u koi imalo ma`i `eni i deca Vo hristijanski
pogled ovie hristijanski vernici bile od mean sostav kako prezviteri
monasi i obi~ni vernici361
Gotite-hristijani koi ne bile podlo`eni na ma~eni~ka smrt vo golem
broj bile izgoneti od nivnite rodni ognita Taka vo 3489 godina po eden
romejsko-gotski sudir bila sprovedena prvata prosekucija na hristijanite po
zapoved na gotskiot poglavar Atarid362 Ulfila bil prinuden kako religiozen
voda~ na svojot narod da pobara dozvola od imperatorot Konstancij II (337-361)
da premine na jug od Dunav i da se naseli zaedno so svoite verni sledbenici vo
Imperijata Za nivno naseluvawe bil opredelen gradot Nikopolis ad Istrum (den
Selo Nikjup vo Bugarija) so okolinata kade Ulfila ja prodol`il svojata
crkovna dejnost me|u svoite sonarodnici363
Vtorata prosekucija nad hristijanite bila izvrena vedna po
zavruvaweto na gotskiot pohod na imperatorot Valens i sklu~eniot mir vo
369 godina a bila organizirana od poglavarot na Gotite Atanarih364
Tretata prosekucija bila izvrna vo periodot 3723 godina kako
posledica od vnatreniot gotski sudir me|u proromejskata struja
360 Поповић Житија Светих месец септембар т 9 15 септември 361 Поповић Житија Светих месец март т 3 26 март 362 H Wolfram History of the Goths 79 Ze~evi˚ N Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku
Beograd 2002 75 363 N Ze~evi˚ Vizantija i Goti na Balkanu 75 G EldIacuterov Vulfila (311-383) -
pograni~niregt prosvetitel 45 Volgram H Gotite na teritoriOcircta na dYacutenena BIacutelgariOcirc 28 C
M Cusack Conversion among the Germanic Peoples Oxford 2000 42 364 Sozomenos EH VI 37 Socrates EH VI 33 7 Cf Ze~evi˚ N Vizantija i Goti na Balkanu
75 C M Cusack Conversion among the Germanic Peoples 44
106
pretstavuvana od Fritigern i antiromejskata struja pretstavuvana od
Atanarih365 Pri to prvite se obaratile za pomo kaj romejskiot imperator
Od iznesenite podatoci za prosekuciite to bile sproveduvani vrz
Gotite-hristijani mo`eme da zabele`ime deka prvite dve prosekucii usledile
po sudirite me|u Romeite i Gotite Toa bi zna~elo deka grupata hristijani bila
poistovetuvana so predavnici a progonot bil orzaniziran kako odmazda za
nivnoto izdajstvo Disidentskoto odnesuvawe na Gotite-hristijani eksplicitno
se potvrduva neposredno pred tretata prosekucija koga Fritigern voda~ot na
proromejskata frakcija kaj zaddunavskite Goti zastanal na stranata na
hristijanite i verojatno po prethoden dogovor so Valens vlegol vo vojna so
svojot sonarodnik Atanarih Polzata od vakvoto odnesuvawe na Fritigern bi
trebala da bide steknuvawe na prevlast vo gotskata zaednica ili eventualno
dobivawe na odredeni privilegii od romejskiot imperator (titula ili visoka
pozicija vo romejskoto optestvo) Osven toa indikativno e deka gotskite
prosekucii ne bile izvruvani od paganskite svetenici tuku bile direktno
nareduvani i sproveduvani od plemenskite voda~i to ja otkriva politi~kata
pozadina na istite Imeno gotskite poglavari i blagorodnici na svoite
sonarodnici hristijani gledale kako na predavnici bideji ja poddr`uvale
Imperijata i go naruuvale sakralniot plemenski poredok Site onie koi
istapuvale protiv postoe~kiot poredok bile direktna zakana za vladea~kiot
sloj zatoa to na toj na~in ja podrivale nivnata vlast
Koga golem broj Vizigoti vo 376 godina bile pritisnati od Hunite
pobarale od romejskata vlada dozvola da go preminat Dunav i da se naselat na
teritorijata na Imperijata366 Po ovoj nastan i pred Adrijanopolskata bitka
(378 g) verojatno se slu~ila i najmasovnata hristijanizacija na Gotite na to
upatuvaat sovremenite izvori - Amijan Marcelin i Evnapij367 Ima indikacii
deka ovoj dolgotraen proces na pokrstuvawe bil prodol`en i po ovoj nastan
odvivaji se i vo poslednata dekada na IV vek
365 N Ze~evi˚ Vizantija i Goti na Balkanu 75
366 Amm Marcellin XXXI 3 8 367 Eunapius fr 3 The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire (Eunapius
Olympidorus Priscus and Malchus) Text Translation and Historiographical Notes by R C Blockley Liverpool
1983 Ammiani Marcellinus XXXI 12 8 Rerum gestarum libri qui supersunt Recensuit rhythmiceque
distinxit ed CU Clark I-II Berolini 1910-1915
107
Hristijanizacijata od isto~nata vlada bila koristena kako eden vid na
crkovna diplomatija me|u varvarite Terminot varvarinrdquo vo ovoj period
pokraj postoe~kata lingvisti~ka i obrazovna konotacija pridobiva i
crkovna368 Odnosno spored isto~noromejskoto sfaawe varvarinot bilo lice
koe ispoveduvalo paganska religija i bilo nadvor od civiliziraniot svet
Metodite na crkovnata diplomatija se prepoznavaat vo deluvaweto na Ulfila
koj ja prevel Biblijata na gotski jazik no pismoto koe go izmislil za taa cel
re~isi vo potpolnost bilo identi~no na gr~kiot alfabet369 Ulogata na
crkovnata diplomatija e vidliva i vo te`neeweto liturgijata da se obavuva na
naroden jazik a Svetoto pismo da bide prevedeno isto taka na jazikot na
narodot koj go prifaa hristijanstvoto370 Izborot za voda~ na crkovnata
misija me|u Gotite ne e slu~aen i toj se padnal na Ulfila tokmu zatoa to toj
imal gotsko poteklo pretpostavuvaji se deka toj bi mo`el da slu`i kako dobar
primer za polesno sproveduvawe na hristijanizacijata srede negovite
sonarodnici odnosno deka bi imal pogolemi uspesi vo iskorenuvaweto na
paganstvoto Preku otstranuvawe na paganstvoto vo gotskata sredina se
sozdavalo pogodno tlo za Imperijata da vlijae vo obezbeduvaweto na sojuznici i
posluni podanici Crkovnata diplomatija se koristela prvenstveno so cel da
se pacifiziraat varvarite na miroqubiv na~in po pat na hristijanizacija371 i
istite da se napravat kako to vee spomenavme posluni podanici na
Imperijata koja e mo`e da gi koristi kako selani-plaa~i na danok372 i voena
sila podgotvena da odgovori na barawata na isto~nata vlada
368 W R Jones The Image of the Barbarian in Medieval Europe Comparative Studies in Society and
History vol 13 No 14 Cambridge 1971 pp 387-389 369 N Ze~evi˚ Vizantija i Goti na Balkanu 74 370 D Obolensky The Principles and Methods of Byzantine Diplomacy t 1 59 371 Vo toj kontekst Pavle Orozij napial so posredstvo na hristijanskata religija
koja gi obedinila site narodi vo priznavaweto na zaedni~kata vera taka bez konflikt tie
varvari im se pokorile na Romeite Cf Historiarum adversum Paganos Libri VII I 16 ed C
Zangemeister (Laipzig 1889) p 29 372 Imperijalnite vlasti im otstapuvale teritorija za naseluvawe na Gotite
pretpostavuvaji deka e bidat zemjodelci Claudius Claudianus In Eutropium II v 194-196 (MGH
AA X) Cf A R KorsunskiŸ O socialYacutenom stroe Vestgotov v IV v VDI 93 (1965) 56
108
Crkovnata diplomatija bila potkrepena so soodvetna politi~ka
ideologija i koncepcija na Imperijata deka Romeite i nivnata dr`ava se
Bogoizbran sosed Ovaa koncepcija bila veto protkaena vo sekojdnevniot
`ivot na Romeite preku pretstavata za idealniot upravitel spasitel na
imperijata to pretstavuva posledna utopija na anti~kiot svet Vo Isto~nata
imperija taa koncepcija bila dorazviena i pretstavena vo forma na edinstven
vladetel - imperator kojto stoi najvisoko vo hierarhijata na vladetelskoto
semejstvo vo odnos na site ostanati vladeteli373 Imperijata imala za zada~a da
gi odbie varvarite da go ~uva mirot da nalo`uva seopta spravedlivost i
edinstvo na dogmata da go rasprostranuva hristijanstvoto me|u varvarite za da
sozdade ldquoedno pastvo so eden ov~arldquo374 Toa bil noviot hristijansko-rimski
pogled na svet kojto istovremeno osiguruval zakonska osnova na site
pretenzii na Imperijata za svetsko gospodstvo375
Hristijanizacijata i romanizacijata odele raka pod raka Prifaaweto
na hristijanstvoto ne zna~elo samo ispoveduvawe na nova religija tuku i
usvojuvawe novi oblici na odnesuvawe nov na~in na oblekuvawe izvruvawe na
novi praktiki romejsko vlijanie vo maj~iniot jazik preku infiltrirawe na
zborovi od latinsko i gr~ko poteklo376 Kaj onie Goti koi dobile ugledni
tituli i bile nazna~eni na visoki pozicii vo vizantiskoto optestvo
istisnuvaweto na maj~iniot jazik bilo ute podrasti~no za smetka na
oficijalniot latinski odnosno gr~ki jazik
Hristijanizacijata za varvarite od edna strana zna~ela raskin na vrskite
so starite narodni tradicii no od druga strana nosela golem broj privilegii
Da se bide pripadnik na hristijanskata zednica zna~elo da se participira vo
civiliziraniot svet Paganot koj ja prifatil hristijanskata veroispoved se
steknuval so pravoto da se integrira vo isto~noromejskoto optestvo da
373 Za hierarhijata na vladetelskoto semejstvo vidi G Ostrogorski Vizantijski sistem
hijerarhije dr`ava Sabrana dela kw 5 (Beograd 1970) 238-262 Istiot Vizantijski car i
svetski hijerarhiski poredak Sabrana dela kw 5 (Beograd 1970) 274-275
374 Spored Evangelieto na Jovan ( 1016) ldquoимам и други овци кои не се од оваа трло тие треба
да ги приберам и ќе го чујат гласот Мој и ќе биде едно стадо и еден пастирldquo Свето Писмо (Библија)
Скопје 1990 Новиот Завет стр 119 375 J E KarOcircnopulos Politi~eskata teoriOcirc 12
376 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples pp 77
109
dobiva visoki po~esti i funkcii da sklu~uva brak so Romejka to prethodno
bilo najstrogo zabraneto377 i sekako da dobie romejsko gra|anstvo to bilo
najgolema ~est za eden imperiski podanik
So ukazot na Teodosij I (379-395) od 392 godina bilo zabraneto
ispoveduvaweto na site drugi religii osven hristijanstvoto a nikejskoto
u~ewe oficijalno bilo proglaseno za edinstvena dr`avna religija378 Samo
pripadnikot na nikejskata dogma imal pravo da bide izbran za imperator
Vakvata odluka gi spre~uvala vidnite Goti koi ja ispoveduvale arijanskata
dogma da se iska~at na konstantinopolskiot prestol pa zatoa vo nemo`nost
samite da stanat imperatori izdignuvale svoi puleni na imperatorskiot tron
Takov bil slu~ajot so Goto-Alanot Aspar koj bil najvlijatelnata figura vo
isto~noromejskata prestolnina vo V vek Toj stanal patricij i konzul a ja
izvruval i dol`nosta-glaven zapovednik na isto~nite vojski So negova
pomo na konstantinopolskiot prestol za imperatori bile izdignati
Markijan i Lav I Na ~ekor do imperatorskoto dostoinstvo bil sinot na Aspar
Patrikij Toj bil o`enet za erkata na imperatorot Lav I mu bila dodelena
cezarska titula i bil proglasen za prestolonaslednik Me|utoa vo
antigermanskite nemiri to naskoro potoa izbuvnale vo prestolninata379
Patrikij teko ranet bil razveden od imperatorskata erka i lien od
cezarskoto zvawe a Aspar i negoviot vtor sin Ardabur koj bil konzul bile
ubieni380
377 Brakot so varvarka odnosno varvarin se kaznuval so smrt Cf Theodosiani libri XVI cum
constitionibus Sirmondianis et leges novella ad Theodosianum pertimentes ed Th Mommsen et P M Meyer
vol I-II Berolini 1905 III 14 1 Izvori za bIacutelgarska istorireg II - Latinski izvori za bIacutelgarska
istorireg I Sofireg 1958 262-263 378 Theodosiani libri XVI 10 12
380 Konfliktot kojto postoel me|u imperatorot Lav I i Aspar se zaostril poradi krahot
na ekspedicijata protiv Vandalite vo 468 godina kako i poradi toa to Zenon bil o`enet za
erkata na imperatorot a najgolemo nezadovolstvo srede naselenieto predizvikalo baraweto
na Aspar da bide nazna~en negoviot sin za naslednik na prestolot i za cezar Zonara go naveduva
arijanstvoto na kandidatot za prestolot kako glavna pri~ina za razbranuvawata vo
prestolninata Ioannes Zonaras v 3 p 122 12-14 123 1 Cf A S Kozlov Narodninte massint v
konflikte Aspara i LYacuteva Anti~nareg drevnostYacute i srednie veka sbornik 10 Sverdlovsk 1973 264
A S Kozlov Soder`enie konflikta Aspara i Lьva I Anti~nareg drevnostYacute i srednie veka
110
Osven rodot na Aspar golem broj Goti vo tekot na IV i V vek uspeale da
dojdat do visoki optestveni i dr`avni pozicii vo Isto~norimskata imperija
Taka na primer liderot na proromejskata frakcija Fravita koj bil pagan381
svoite simpatii kon Romeite gi izrazil preku brakot so Romejka go zel
romejskoto ime Flavij i bil nazna~en na komandantska pozicija Slu~ajot so
Fravita pretstavuva isklu~ok t e otklonuvawe od religioznata asimilacija
koj kako pagan uspeal da stigne do visoki optestveni pozicii Romejskata
asimilacija vrz nego bila sproveduvana vsunost preku religiska tolerancija
integracija vo romejskata slu`ba i rodninsko povrzuvawe so Romeite preku
brak so Romejka to rezultiralo kaj nego so romanofilstvo Vakavata otstapka
za Fravita bila napravena verojatno poradi negovoto blagorodni~ko poteklo382
i bi trebalo vo vakviot slu~aj da pretstavuva preodna faza kon celosna
asimilacija vklu~uvaji ja i religioznata komponenta
Pred krajot na vladeeweto na Teodosij I vo romejska slu`ba preminal
Gotot Munderih i ja dobil titulata duks Vo istoto toa vreme na romejska
strana preminal i Gotot Gajna koj od obi~en vojnik stignal do komandantska
pozicija Me|utoa toj podocna so ute eden svoj soplemenik koj isto taka
izvruval komandantska dol`nost vo romejskata armija Tribigild iacute otka`ale
poslunost na Imperijata i vostanale protiv istata383 Vo 3978 godina
poznatiot voda~ na Vizigototite Alarih ja dobil visokata titula magister
militum per Illyricum384
Vo 70-te i 80-te godini na V vek najvlijatelni vo Imperijata stanale
dvajcata ostrogotski voda~i Teodorih Strabon (magister militum praesentalis) i
Teodorih Amal
Teodorih Amal uspeal da se zakiti so najpresti`nite romejski tituli i
toa bil proglasen za patricij ispolnuval komandantska dol`nost kako magister
militum praesentalis bil izbran za konzul vo 484 godina a se steknal i so romejsko
sbornik 11 Sverdlovsk 1975 117-119 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 84 F Uspenski
Istorija vizantijskog carstva t 1 208-209
381 Philostorgius EH XI 8 IBI I ndash GIBI I 35 382 Eunapii fr 60 Zosimus IV 50 57 1 Cf H Wolfram History of the Goths 147 383 E A Thompson Romans and Barbarians The Decline of the Western Empire Madison 1982 41-42
H Wolfram Histoery of the Goths 148-149 384 F Uspenski Istorija vizantijskog carstva t 1 134
111
gra|anstvo385 Najposle vo 4889 godina kako namesnik na imperatorot zaminal
da ja prevzeme vlastta od Odoakar vo Italija i da vladee so istata vo ime na
isto~noromejskiot imperator
Vo slu~ajot na Teodorih Amal najevidentno e vlijanieto to go imala
romeizacijata vrz nego Imeno gotskiot vladetel educiran vo romejski duh
stanal revnosen branitel na romejskiot zakon Vo edno pismo upateno do
Evreite od Xenova go veli slednoto odr`uvaweto na zakonot e znak na civilitas
(civiliziranost) to ima podobro od toa lu|eto da sakaat da `iveat pod
vlasta na pravdata [] Zatoa sicirc to se smeta deka vodi kon civiliziranost
treba da se zadr`i so celosna posvetenostrdquo386
Spored zborovite na Kasiodor Senator Teodorih so svojata objava do
negovite podanici gi prinudil da se pokoruvaat na romejskite obi~airdquo i da se
nasladuvaat na anti~kata slobodardquo naputaji ja varvarskata grubostrdquo i
obvitkuvaji se sebe si so moralot na togatardquo a zavisnosta od zakonotrdquo spored
nego bila uteha za ~ovekoviot `ivot zatita za slabiot i uzda za moniotrdquo387
Sepak politikata na hristijanizacija i tivka asimilacija sproveduvana
vrz gotskite narodi imala i negativni reperkusii po samata Isto~norimska
imperija Imeno po infiltriraweto na Gotite vo romejskata armija dolo vo
golem procent do nejzino varvarizirawe Gotskite vojski pretstavuvale
samostojni voeni kontingenti rakovodeni od svoi komandanti Goti osobeno za
vreme vladeeweto na Teodosij I i kako takvi bile vistinska zakana za
Imperijata So ogled na toa to vo romejskata slu`ba ovie varvarski vojski
bile vrzani so plata i imale avtonomija vo dejstvuvaweto tie ~esto znaele da
deluvaat po svoja volja i da se svrtat protiv Imperijata Vsunost na toj na~in
tie i ntilde izrazuvale neposlunost zaradi neisplatena plata ili zaradi svoi
385 Izvori za bIacutelgarska istorireg I - Grcki izvori za bIacutelgarska istorireg I Sofireg 1954 133 386ldquoCustodia legum civilitatis est indiciumrdquohellip ldquoquid enim melius quam plebem sub praecepto degere
velle iustitiae ut conventus multorum disciplinabilium sit adunatio voluntatumrdquo quatenus quod ad civilitatis
usum constat essc repertum perpeti devotionc teneaturrdquo Cassiodori Senatoris Variae MGH AA XII ed Th
Mommsen (Berolini 1894) IV 33 p 128 387 ldquoLibenter parendum est Romanae consuetudinirdquo ldquoatque ideo in antiquam libertatem deo praestante
revocati vestimini moribus togatis exuite barbariemhelliprdquo ldquohellipiura publica certissima sunt humanae vitae solacia
infirmorum auxilia potentum frenardquo Cassiodori Senatoris Variae III 17 p 88
112
li~ni interesi koi im bile imperativ vo daden moment388 Takvoto odnesuvawe
na gotskite voeni odredi predizvikuvale netrpelivost i nezadovolstvo kaj
mesnoto romejsko naselenie koe mnogu pati svojot revolt kon germanskiot
element vo vojskata i voopto vo isto~no-romejskoto optestvo go
manifestiralo niz `estoki buntovi Taka vo 390 godina `itelite na Solun
dignale vostanie vo koe bil ubien Gotot Buterih - na~alnik na vojskite vo
Ilirik389 Ova vostanie pretstavuvalo manifestacija na otpor na mesnoto
naselenie kon gotskite odredi stacionirani vo Solun390
Opasnosta od jaknewe na germanskoto vlijanie ja uvidel imperatorot Lav I
koj se pogri`il da se spravi so istata preku jaknewe na domanite voeni
elementi Za taa cel vo prestolninata bilo povikano voinstvenoto pleme na
Isavrijcite predvodeno od nivniot voda~ Zenon idniot imperator Zenon
postepeno se pribli`uval i go istisnuval germanskiot element Postoe~kiot
antagonizam me|u Romeite i Gotite najvidlivo bil izrazen vo buntot
organiziran vo 471 godina od antigotskata struja vo Konstantinopol Vo ovoj
bunt zaginal Aspar i negoviot sin Ardabur a so toa mota na Germancite bila
kone~no skrena Toj nastan bil koben za germanskiot element koj vo
Isto~nata imperija nikoga povee ne ja dostignal prethodnata sila i voedno
ozna~il presvrt vo organizacijata na nejzinite voeni sili391
Me|utoa gotskata kriza najsilno izrazena vo IV i V vek bila kone~no
anulirana so zaminuvaweto na Gotite vo 4889 godina vo Italija pod vodstvo na
Teodorih Amal Mal del od Gotite koi i ponatamu se zadr`ale na
388 Taka na primer Aspar gi osuetil pomorskite ekspedicii na Konstantinopol upateni
protiv Vandalskoto kralstvo vo 431 i 468 godina (Sp F Uspenski Istorija Vizantijskog
carstva t 1 208) Vo 474 godina zaradi neisplateni subsidii Teodorih Strabon go pottiknal
Vasilisk da go uzurpira prestolot na Zenon (Sp Velkov V GradYacutet v TrakiOcirc i DakiOcirc prez
kYacutesnata anti~nost SofiOcirc 1059 43) Voda~ot na federatite Vitalijan vo ~ij sostav imalo i
Goti dignal bunt protiv Anastasij vo 513 godina (Sp P Mutaf~iev Lekcii t 1 210)
389 Sozomenos HE VII 25 390 Za antigotskoto raspolo`enie me|u Romeite povee vidi kaj E P Gluanin O
nektorinth pri~inah poOcircvleniOcirc antivarvarskiй nastroeniй v obщestvenno-politi~eskoй mintsli
Vizantii IV-V vv Sb Anti~naOcirc drevnostradic i srednie veka Problemint ideologii i kulturint
Sverdlovsk 1987 14-23
391 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva 209
113
isto~noromejskata teritorija ne pretstavuvale povee zakana za samata
Imperija392
392 Na vizantiska teritorija se zadr`ale i ponatamu Malite Goti Tie kako etni~ki
socijalno i kulturno homogeno naselenie spored piuvaweto na Jordanes se zadr`ale na
Balkanot duri do krajot na VI vek Iordanis Getica LI 267 Krimskite Goti isto taka ne zaminale
so Teodorih vo Italija i prodol`ile da `iveat na Krimskiot poluostrov
114
GLAVA ^ETVRTA ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA I VANDALITE
1 Raseluvaweto na Vandalite i nivnata invazija na Afrika
(429-435)
Vandalite prvpat se spomenuvaat vo izvorite kon krajot na II vek koga se
pojavile na granicite na Rimskata imperija vo sosedstvo na Gotite i
Markomanite Tie obedinuvale cela grupa na zaednici od koi se izdvojuvale dve
Hadzingi i Silingi Se pretpostavuva deka nivnata pratatkovina se nao|ala na
Skandinavskiot poluostrov i Jitlandija Ottamu tie zapo~nale da se
raseluvaat po dolna Elba Visla i gornoto i srednoto te~enie na Odra Vee vo
III vek ovie plemiwa napadnale na Panonija i Recija no pretrpele poraz od
imperijalnata armija po to sklu~ile mir i go prifatile zadol`enieto da iacute
uka`uvaat voena pomo Vo 335 godina imperatorot Konstantin Veliki im dal
soglasnost da se naselat kako federati vo Panonija393
Kon krajot na IV vek kako rezutat na pritisokot od Hunite zapo~nal
zasilen proces na migracioni aktivnosti od strana na Vandalite koi `iveele
vo reonite na Sreden Dunav Vo toa vreme tie vee gi obedinile pod svoja vlast
Svevite zapadnogermanski narod pripadnik na starata svevska konfederacija
a nim im se priklu~ile i iranojazi~nite Alani394 Zasilenite aktivnosti na
plemeto ne mora da zna~i i zgolemuvawe na negovoto zna~ewe vo varvarskiot
svet Vandalite gi razdvi`ila optata nestabilnost vo centralnoevropskiot
region povrzana so pojavata na Hunite vo tie oblasti Ovaa nestabilna
situacija gi zasilila i teritorijalnite sporovi okolu Ilirik Pokraj toa
prekumernata koncentracija vo reonite na Goren i Sreden Dunav od etni~ki
raznorodni plemiwa ja dostignala kriti~nata granica za to potvrduva
pohodot na Radagajz vo 406 godina Nao|aji se opkru`eni od takvi iskusni
393 Jord Get XXII 115 Cf Й Nikolov IstoriOcirc na srednovekovniOcirc svOcirct tom pъrvi 103 J
Martines The Vandals Miths and Facts about Germanic tribe of the first half of the 1st millennium AD In
Archeological approaches to cultural identity ed S J Shennan Oxford 1989 58 394 L Schmidt Die Ostgermanen 261 V P Budanova Varvarskiй mir v эpohi Velikogo
preseleniя narodov Moskva 2000 59
115
veterani kako Sarmatite Gepidite Ostrogotite Svevite vo me|uplemenskata
borba Vandalite teko mo`ele da gi realiziraat ambicioznite pretenzii na
liderstvo bideji mnogu od tie plemiwa bile federati na Imperijata i
sekoga mo`ele da iacute se obratat za pomo
Pri krajot na IV vek Vandalite `iveele me|u Tisa i Dunav Ottuka
pogolemiot del od niv zaedno so Alanite i Svevite trgnale na Zapad po
gorniot lev breg na Dunav kon Rajna preku Panonija395 i vo 401 godina tie ja
ograbile Recija Vo dekemvri 406 godina iskoristuvaji go toa to osnovnite
sili na Zapadnata imperija bile zafateni vo borbata so Alarih i Radagajz
Vandalite Alanite i Svevite sovladuvaji ja barierata od frankiskite
federati go urnale rimskiot limes i provalile vo Galija396
Vandalite Alanite i Svevite svojot pat go prodol`ile kon Iberiskiot
poluostrov pri to vo 411 godina ja raspredelile teritorijata na [panija na
sferi na vlijanija Vandalite-Hasdingi ja zavzele Galicija Svevite-oblastite
po krajbre`jeto so okeanot (isto taka vo Galicija) Vandalite-Silingi vo
Betika Alanite se razmestile vo Luzitijana i Kartagenskite provincii397
Naskoro zapadnata imperijalna vlada uspeala da vsee razdor me|u plemiwata
taka to na Hasdingite i Svevite im bilo odbreno da stanat federati na
Imperijata a na Silinzite i Alanite odlu~no im bilo ka`ano deka nivnoto
prisustvo na rimska teritorija nema da se trpi Od imeto na Imperijata Valija
zapadnogotskiot kral vo 416 godina zapo~nal voeni dejstvija protiv poslednite
pri to za dve godini Silinzite bile skoro istrebeni a ostatokot od Alanite
se povlekol vo Galicija i im se pridru`ile na Vandalite Hasdingi398
Dolgiot pat na dvi`ewe gi dovel varvarskite plemiwa Vandali Svevi i
Alani vo [panija Nekolku stoletija Vandalite ostanale aktivni u~esnici vo
Golemata preselba Pravecot na nivnata migracija a isto taka i karakterot na
kontaktite so Imperijata vo mnogu go opredeluvale tekot na svetskata istorija
395 Chr Courtois Les Vandales et lrsquoAfrique Paris 1955 34-39 396 Iordanes Getica 115 162 Marcell Comit An 408 Cf Budanova V P Varvarskiй mir 60 397 Jordanes 296 Cf L Schmidt Die Ostgermanen 109 Budanova V P Varvarskiй mir 64 A E
RBoak A History of Rome to 565 A D 355 398 Isidore of Sevillersquos History of the Goths Vandals and Suevi 34 Cf H Wolfram op cit 208-219
Budanova V P Varvarskiй mir 64 J B Bury The Invasion of Europe by the Barbarians 104-105 A
Merrills R Miles The Vandals Oxford 2010 41-47
116
Vandalite zna~itelno se razlikuvale od drugite varvari po specifi~nata
nezavisnost i agresivnost Vo tekot na nivnata migracija od Baltikot kon
Sredozemnomorjeto kaj niv se za~uvala i duri zasilila navikata da `iveat za
vojna i grabe`i Celta na vandalskata odiseja ne bila barawe na plodna i
bogata zemja za naseluvawe Voda~ite na Vandalite za svojot narod sakale zemja
za grabe`399
Pre`ivuvaji go unituva~kiot udar na Vizigotite vo 418 godina
Vandalite prisoedinuvaji gi Alanite vodele vojna so Svevite za Galicija I
pokraj toa to uspehot bil na nivna strana tie se preselile vo Betika (419g)
grad koj im se pokoril Vo 422 godina Vandalite ja zavzele Tarakonskata
provincija i jugoisto~noto krajbr`je na [panija Zavzemaji go pristaniniot
grad i ukotvenite brodovi tie gi opustoile Balearskite ostrovi i navlegle
vo Mavritanija400
Vo naredniot period za Vandalite se pojavile blagoprijatni uslovi da go
prodol`at svojot pat ponatamu kon Severna Afrika Imeno koga vo 427 godina
rimskiot namesnik vo Afrika Bonifacij se pobunil protiv svojata vlada koja
go otpovikala od dol`nosta zaradi somnenie deka podgotvuval uzurpacija i
nemaji dovolno voeni sili da se sprotivstavi na zapadnata imperatorskata
armija gi povikal na pomo Vandalite401 Bonifacij predlo`il podelba na
Afrika me|u nego i vandalskiot kral komu nesomneno mu bile nameneti trite
mavritanski provincii Isto taka afrikanskiot namesnik se obvrzal da go
obezbedi nivniot premin preku more Vee vo maj 429 godina vandalskoto pleme
zaedno so ostatocite od porazenite vo [panija Alani na ~elo so voda~ot
Gejzerih (428-477) preminale vo Afrika Spored edni podatoci bile 80 000
spored drugi 50 000 vklu~uvaji gi starite decata i robovite402 Vandalite se
odnesuvale kako osvojuva~i gledaji na mesnite `iteli i nivnite imoti kako
na voen plen Tie opsadile i zavzele redica gradovi osvojuvaji zna~itelen del
od Rimska Severna Afrika
399 Budanova V P Varvarskiй mir 66 400 L Schmidt Die Ostgermanen 110 Budanova V P Varvarskiй mir 68 401 Jord Get XXXIII 167 Cf G I Disner Korolevstvo vandalov Vzlet i padanie S
Peterburg 2002 51 P Villari The Barbarian inavsion of Italy London 1913 93-95 402 Victor Vitensis I 2 Procop B V I (III) 2
117
Lesnotijata so koja Vandalite uspeale da se zacvrstat vo Afrika se dol`i
voglavnom na religioznite nemiri i ostrite zakoni protiv ereticite
Donatistite (sledbenici na episkopot Donat) odnosno del od arijanite i
pripadnicite na drugite veroispovedi koi ne se soglasuvale so nikejskoto
religozno u~ewe na Imperijata (koe bilo proglaseno za ortodoksno te
edinstveno ispravno) vo germanskite osvojuva~i - arijani videle osloboditeli
od religioznata netrpelivost smetaji deka pod vlastta na Vandalite e mo`at
da se presmetaat so pravoslavnite403 Sepak za ova i drugite praawa povrzani
so religijata podetalno zboruvame vo posebna glava
Za da se spasi Afrika od potpolno unituvawe rimskite vojski morale da
se obedinat i za taa cel Gala Placidija prevzela ~ekori da se pomiri so
Bonifacij Pomiruvaweto go ubrzal sposobniot slu`benik Darij koj uspeal da
sklu~i primirje isto taka i so Gejzerih Toa bilo kratkotrajno bideji
rimskite predlozi ne bile prifateni vandalskiot kral bil odlu~en vo
namerata potpolno da ja opustoi Afrika Gejzerih navlegol vo Numidija go
porazil Bonifacij i go opsadil vo tekot na maj i juni 430 godina Hipon Gradot
pru`al otpor okolu godina dena koga vandalskiot kral vo juli 431 godina ja
krenal opsadata Na Bonifacij na pomo mu bile isprateni novi voeni sili od
Italija i Konstantinopol pod komanda na Teodosieviot general Aspar
Isto~nata imperija vo ovoj moment gi prevzela ingerenciite za spravuvawe so
Vandalite Me|utoa zdru`enite odredi na dvata dela od Imperijata pretrpele
takov te`ok poraz to povee ne mo`ele da im se sprotivstavat na
napa|a~ite404 Neuspehot na ekspedicijata protiv Gejzerih podocne`niot
pisatel Teofan mu ja pripiuva na Asparovoto izdajstvo i negovoto
arijanstvo405 Ne dolgo potoa Hipon bil zavzemen i edinstvenite zna~ajni
gradovi koi sicirc ute se dr`ele bile Kartagina i Sirta406
403 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 211 J B Bury The Invasion of Europe by
the Barbarians 117-118 404 Procopius History of the wars vol II III iii 31-36 405 Theoph Chron P 95 Cf F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 208 406 J B Bury The Invasion of Europe by the Barbarians 119 G I Disner Korolevstvo vandalov
62-64
118
Vo 432-433 godina vo Italija izbuvnala gr|anska vojna koja se vodela me|u
dvata generala Bonifacij i Aecij pri to prilikite vo Afrika bile
zanemareni Taka vandalskiot kral ovie borbi za vlast gi iskoristil da ja
osvoi Numidija I pokraj brzo postignatite uspesi Gejzerih sicirc ute bil
podgotven da se dogovori so zapadnata vlada So ogled na toa to zapadniot
vojskovodec Aecij bil zafaten so suzbivaweto na Vizigotite i Burgundite vo
Galija uvidel deka nema dovolno sili so koi bi gi otfrlil Vandalite i smetal
deka e podobro Afrika da se podeli so napa|a~ite odoto da se izgubi vo
potpolnost Gejzerih vo dogovorot gledal mo`nost da ja zacvrsti svojata vlast
vo provinciite koi gi zavzel znaeji deka nema da ima nikakvi prepreki od
istiot za ponatamonite osvojuvawa Izgleda deka Rimjanite uspeale da go
vratat pod svoja vlast Hipon koj bil naputen od negovite `iteli i tuka na 11
fevruari 435 godina bil sklu~en miroven dogovor Na Vandalite im bile
otstapeni provinciite koi gi dr`ele odnosno dvete Mavritanii i delovi od
Numidija a za vozvrat se obvrzale da plaaat tribut priznavaji ja so toa
vrhovnata vlast na Rim Soglasno dogovorot tie vo uloga na federati go
branele limesot od Berberite i ja kontrolirale dostavata na prehrambeni
produkti za Italija407
407 Za dogovorot vidi Cassiod Chron An 435 Spored piuvaweto na Isidor Sevilski
zapadniot imperator Valentinijan III bideji ne mo`el da im se sprotivstavi na Vandalite
sklu~il mir so Gejzerih koj se zakolnal deka nema da osvojuva drugi teritorii vo Afrika von
onie koi mu bile priznaeni za negovo vladenie Me|utoa vandalskiot kral ne se pridr`uval do
zakletvata i po ~etiri godini go naruil primirjeto (Isidore of Sevillersquos History of the Goths
Vandals and Suevi 35) Cf L Schmidt Die Ostgermanen 111 Budanova V P Varvarskiй mir 68 J B
Bury The Invasion of Europe by the Barbarians 120-121 A E R Boak A History of Rome to 565 A D 355
G I Disner Korolevstvo vandalov 64-65 A Schwartcz The Settlement of the Vandals in North Africa
53
119
2 Naseluvawe na Vandalite vo Afrika i sozdavawe na
Vandalskoto kralstvo Rimsko-vandalski odnosi (435-460)
Dogovorot od 435 godina so koj Afrika bila podelena me|u Rim i
Vandalite go oficijaliziral naseluvaweto na poslednite Toa go potvrduva
Prosper koj veli deka so ovoj dogovor na Vandalite im bil daden del od
Afrika za da `iveat408
Me|utoa vee vo esenta 439 godina Vandalite go naruile dogovorot
zavzemaji ja Kartagina i odzemaji im ja na Rimjanite oblasta Prokonzulska
Afrika a isto taka i provincijata Bizacena409 Otkako Kartagina se nala vo
racete na neprijatelot bregovite i gradovite na Italija povee ne bile
bezbedni Gejzerih ja podgotvuval golemata flota za plovidba no ne bila
poznata destinacijata Italija se nao|ala vo sostojba na strav i vedna bile
prevzemeni merki za odbrana na gradovite pred sicirc na Rim i Neapol Isto~niot
imperator Teodosij II imal isto taka pri~ini za strav bideji vandalskite
pirati bi mo`ele da gi zagrozat kako zapadnite taka i isto~nite krajbre`ja vo
Mediteranot Vo takov slu~j bezbednosta na trgovijata na Isto~nata imperija
vo Sedozemjeto bi bila seriozno zagrozena Poradi toa duri se prepora~uvalo
da bide zajaknato utvrduvaweto na bregot i pristanitata na Konstantinopol
Teodosij II bil podgotven da iacute izleze vo presret na zapadnata vlada i da isprati
voena pomo410
Otkako ja odzele kartaginskata flota Vandalite vo 440-441 godina
prevzele piratski napadi po krajbre`jeto na Sicilija i Ju`na Italija
Zapadniot imperator Valentinijan III bil prinuden povtorno da bara
voena pomo od isto~nata vlada koja isto taka se ~uvstvuvala zagrozena od
piratskite napadi i grabe`i na Vandalite Pa taka vo 441 godina od
Konstantinopol bil ispraten eden voen odred na Sicilija koj se sudril so
Gejzerih kaj Palermo Vo ovoj sudir vandalskiot vladetel pretrpel seriozen
poraz Me|utoa poradi hunskata invazija na isto~no-rimskata teritorija
isto~nata flota morala da se povle~e Zapadniot imperator nemaji drug izlez
408 Prosper Chron s a 435 409 L Schmidt Die Ostgermanen 111 V P Budanova Varvarskiй mir 69 410 J B Bury HLRE vol I 254-255
120
moral da sklu~i miroven dogovor narednata godina so Gejzerih (442 g) Ovoj
dogovor bil mnogu popovolen za Vandalite od prethodniot Imperijata gi
zadr`ala provinciite Mavritanija Sitifenska Mavritanija Cezariska i del
od Numidija so Kirta i Tripolitana a Vandalite bile gospodari na ostanatite
provincii na Bizacena Prokonzulska Afrika so Kartagina i del od Numidija
so Hipon Mavritanija Tingitana ne se spomenuva vo dogovorot bideji bila del
od dioceza [panija Ovoj dogovor se razlikuval od prethodnite po toa to bila
napravena vistinska podelba na oblastite vo Severna Afrika so toa to
Vandalite bile oslobodeni od rimskiot suverenitet na provinciite koi gi
dobile i stanale realni gospodari (sopstvenici) na istite Novosklu~eniot
dogovor gi osloboduval Vandalite od status na federati i im daval celosna
nezavisnost i vlast nad pogolemiot del od Severna Afrika411 Kako garant na
mirot vo zalo`nitvo na zapadniot dvor bil ispraten sinot na Gejzerih
Hunerih Toj ostanal tamu do 445 godina koga pri eden piratski napad na
Vandalite bil osloboden od zalo`nitvo a podocna bil o`enet so erkata na
zapadniot imperator Evdokija So ovoj brak vandalskata dinastija se povrzala
rodninski so imperatorskoto semejstvo i Vandalite bile na toj na~in
odobrovoleni412
Taka niknalo na teritorija na Rimska Afrika prvoto nezavisno varvarsko
kralstvo so prestolnina vo Kartagina Nezavisniot stav na Vandalite vo odnos
na Zapadnata imperija se ogleda vo prifaawe na nova hronoloka era
zapo~nuvaji od 19 oktomvri 439 godina datumot koga bila osvoena Kartagina413
Do smrtta na Valentinijan (455g) pomorskite ekspedicii na Vandalite
izgleda bile samo piratski me|utoa naskoro potoa Gejzerih gi okupiral dvete
mavritanski provincii koi so dogovorot od 442 godina gi zadr`ala Zapadnata
411 Prosper Chron s a 442 cf Schmidt Die Ostgermanen 112 Ch A Julien Histoire de LrsquoAfrique du
Nord Paris 1951 238 V P Budanova Varvarskiй mir 69 G I Disner Korolevstvo vandalov
68 A Merrills R Miles The Vandals 63 412 G I Disner Korolevstvo vandalov 69 75 R Collins The Western Kingdoms In The
Cambridge Ancient History vol XIV Cambridge 2008 125
413 J B Bury HLRE v I 257
121
imperija a gi pripoil i Sardinija Korzika i Balearskite ostrovi414 Sicilija
padnala vo racete na Vandalite neto podocna
Po smrtta na Valentinijan III (455 g) vo zapadniot del od Imperijata
nastapil period na anarhija i kontinuiran haos vo odnos na izborot na
imperatorite Novite imperatori naj~esto gi birale monite varvarski
vojskovoda~i koi se izdignale vo romejskata slu`ba No isto~norimskata vlada
bila sekoga povikuvana da se izjasni za odreden kandidat dali go potvrduva
negoviot izbor ili ne Na toj na~in se zgolemila ulogata na isto~nata vlada vo
reavawe na problemite koi go tangirale zapadniot del od Imperijata
Otkako go ubil Valentinijan III na rimskiot prestol se iska~il
uzurpatorot Maksimus415 koj ja prisilil vdovicata Evdoksija da se oma`i za
nego Vakviot akt go predizvikal gnvot na Evdoksija koja ~uvstvuvala golema
omraza kon uzurpatorot Poradi to taa odlu~ila da gi povika Vandalite
predvodeni od Gejzerih da mu se odmazdat na uzurpatorot za smrtta na nejziniot
soprug Gejzerih so zadovolstvo odgovoril na predizvikot ja podgotvil flotata
i go napadnal Rim Maksimus dodeka se obiduval da pobegne Rimjanite go
napadnale so kamewa i go ubile Vandalite koi vlegle vo Rim (455 g)
~etirinaeset dena diveele vo Gradot gi opqa~kale negovite bogatstva i
zapalile golem broj reprezentativni gradbi416 Vo vandalsko zarabenitvo me|u
414 Victor Vit I 13 Beljaev smeta deka Balearskite ostrovi potpadnale pod vlast na
Vandalite ute vo 425 godina (S A Belregev Kogda GeŸzerik zahvatil Balearskie ostrova
Anti~nareg drevnostYacute i srednie veka sbornik 10 Sverdlovsk 1973 279-282)
415 Za toa kako bil organizirano i izvreno ubistvoto na Valenitijan vidi Priscus fr 71 416 Vo vrska so ovaa vandalsko unituvawe na Rim bil vnesen vo upotreba terminot
vandalizamrdquo pod koj se podrazbira nasilstvo nepo~ituvawe i namerno unituvawe na
kulturnite i ~ove~kite vrednosti (privaten i javen imot) Za prv pat ovoj termin bil
upotreben od eden francuski episkop kon krajot na XVIII vek za da gi opie revulucionerite
koi gi zapalile bibliotekite i unitile crkovnite spomenici za vreme na Francuskata
revolucija Iako Vandalite bile edno od mnogute plemiwa koe go napadnalo i opustoilo Rim
pri~inata poradi koja ova pleme se steknalo so loa reputacija le`i vo toa to tie nemale
svoj oficijalen hroni~ar kako ostanatite germanski plemiwa ne mu se pot~inuvale na
isto~niot imperator i na rimskiot papa Posledniot fakt e osobeno zna~aen ako se ima
predvid deka podocna Crkvata stanala nositel na pianata tradicija Ottuka faktot to edno
crkovno lice za prv pat go povrzalo nivnoto ime so zborot za sram ne e nikakva slu~ajnost J
Martines The Vandals Miths and Facts 57 A Merrills R Miles The Vandals 9
122
mnogute zarobenici padnale i imperatorkata Evdoksija zaedno so nejzinite
erki Evdokija i Palacidija417 Slednata godina (456) so poddrka na
vizigotskiot kral Teoderih I Avitus vojskovodec od Galija bil izdignat za
zapadnorimski imperator Me|utoa noviot imperator iako bil priznaen od
isto~niot-Markijan vojskata vo Rim i Senatot ne mu bile nakloneti
Nepovolnata situacija koja nastapila po smrtta na Valentinijan Vandalite
maksimalno ja iskoristile prekruvaji go dogovorot od 442 godina Gejzerih ja
proiril svojata vlast nad rimskite provincii vo Afrika Isto~niot
imperator ispratil pratenitvo kaj vandalskiot kral da go prekori za
ograbuvaweto na Rim i za grabnuvaweto na damite od kuata na Teodosij
Zapadniot imperator Avitus isto taka ispratil pratenitvo koe trebalo da
go opomene Gejzerih da se pridr`uva do dogovorot Me|utoa vandalskiot
vladetel koj bil uporen neprijatel im se sprotivstavil i na dvajcata
imperatori i ja ispratil svojata flota da ja napadne Italija ili Galija Na
scena stapil Ricimer (imal varvarsko poteklo) magister militum na Zapadot ja
upatil armijata i flotata na Sicilija kade se o~ekuvalo da se istovarat
Vandalite Ricimer gi presretnal neprijatelite i gi prinudil da se povle~at
pri to gi potgonil i uspeal da gi porazi vo vodite kaj Korzika (456 g)
Haoti~nata sostojba to ja zafatila Zapadnata imperija so ~estite promeni na
prestolot prodol`ila i ponatamu Avitus bil simnat od prestolot (456 g) i na
negovo mesto po estmese~niot interregnum bil izbran Majorijan Za periodot
od est meseci koga prestolot bil prazen na Zapad ingerenciite vrz ovoj del od
Imperijata gi imale isto~nite imperatori prvin Markijan a po negovata
smrt Lav I Noviot zapaden imperator imal dve zada~i koi trebal da gi zavri
za da go napravi svojot prestol bezbeden Prvata zada~a bila da ja smiri
opozicijata vo Galija koja se dignala protiv nego po simnuvaweto na Avitus od
rimskiot prestol Ovaa zada~a bila uspeno zavrena no vtorata bila
zan~itelno poteka Vandalite i natamu pretstavuvale najgolemata opasnost za
rimskite provincii i mediteranskite vodi Majorijan vo 460 godina podgotvil
golema flota od 300 brodovi na panskiot breg so namera da trgne protiv
Vandalite Me|utoa Gejzerih go napadnal i opustoil bregot na [panija pri
417 Procopius The Vandalic War III iv 36-39 v 1-9 Isidore of Sevillersquos History of the Goths Vandals
and Suevi 36
123
to golem del od mornaricata bila zarobena vo zalivot Alikante Poradi toa
zapadniot imperator bil prinuden da sklu~i dogovor so vandalskiot vladetel
Ovoj neuspeh na Majorijan dovel do negovo simnuvawe od prestolot Glavnata
uloga vo negovata detronacija ja imala istata li~nost koja i go postavila na
prestolot vojskovodecot Ricimer418
418 Prisk veli deka vandalskiot vladetel prvin ispratil pratenici kaj Majorijan so cel
da gi nadminat razlikite pa duri otkako zapadniot imperator gi odbil ovie barawa Vandalite
gi napadnale romejskite brodovi na panskiot breg (Priscus fr 27) Isidore of Sevillersquos History of the
Goths Vandals and Suevi 35-36 Cf J B Bury HLRE 326-332
124
3 Vojnata so Vandalite (461-468) i ldquove~niot mirrdquo od 474 godina
Po neuspenata pomorska ekspedicija na zapadniot imperator Majorijan
protiv Vandalite vo 460 godina poslednite seacute po~esto go pustoele
krajbre`jeto na [panija a narednata godina gi napadnale i opustoile
Italija i Sicilija Pratenitvoto to go ispratil Ricimir imalo za cel da
gi predupredi Vandalite da ne go ignoriraat postignatiot dogovor so
Majorijan i otkako ne postignalo nikavi rezultati se vmeala isto~nata vlada
Imperatorot Lav I ispratil svoe pratenitvo vo 462 godina koe pobaralo
da se povle~at Vandalite od Italija i Sicilija a imalo zada~a i da go ubedi
Gejzerih da se spogodi vo pogled na damite od kuata na Teodosij koi bile
zapleneti pri vandalskoto pqa~kosuvawe na Rim (455 g) Iako mnogu
pratenitva potoa vo razni vremiwa bile isprateni Gejzerih ne gi oslobodil
damite sicirc dodeka ne ja ven~al postarata erka na Valentinijan III Evdokija so
negoviot sin Hunerih Taka taa bila zadr`ana vo Kartagina a Evdoksija i
Placidija koja bila oma`ena za Olibrij bile isprateni vo Konstantinopol
Gejzerih za vozvrat baral da dobie del od imotot na Valentinijan III kako miraz
na Evdokija419 Toj vo imeto na svojata snaa go baral privatniot posed na
nejziniot tatko vo Italija i nasledstvoto na Aecij ~ij sin Gaudencij go
zadr`al vo zatvor Vandalskiot kral isto taka baral del od nasledstvoto na
Valentinijan i od Isto~nata imperija vo imeto na Evdokija420 Verojatno
stanuva zbor za nekoj del od imotot na Valentinijan vo Isto~nata imperija koj
go dobil od Teodosij I preku negovata majka Gala Placidija a i bil dodelen na
Evdokija kako nejzin bra~en miraz421 Nastojuvaji vo tie barawa podgotvuval
golemi pomorski ekspedicii protiv Italija i Sicilija i sekoja godina na
po~etokot na proletta gi opustouval oblastite i gradovite koi ostanale
nezatiteni422 Vandalskiot kral duri istaknal i svoj pretendent na zapadniot
prestol Toa bil Olibrij koj bil o`enet za Placidija erkata na
Valentinijan i verojatno za negovata kandidatura bila postignata soglasnost
419 Priscus fr 38 420 Priscus fr 39 421 R C Blockly Fragmentary n 154 422 Priscus fr 39 Cf J B Bury HLRE v I 334
125
so isto~nata vlada pri pregovorite vodeni vo 462 godina koga bil postignat
dogovor Poradi toa to pominala godina i osum meseci od smrtta na
posledniot zapaden imperator Sever (465 g) a negov naslednik ne bil nazna~en
Gejzerih odlu~il da go napadne Peloponez (467 g) Isto~niot imperator Lav I
mu ispratil pratenitvo na Gejzerih da go informira deka stapil na zapadniot
prestol Antemij i se zakanuval so vojna dokolku vandalskiot kral ne ja
evakuira Italija i Sicilija Gejzerih odbil da gi prifati naredbite na Lav i
zapo~nal da se podgotvuva za vojna dokolku bide naruen dogovorot od strana na
isto~nata vlada423 Poradi odbivaweto na Gejzerih da gi ispolni barawata a
osven toa ja napadnal i Isto~nata imperija Lav odlu~il da prevzeme reitelen
~ekor i da dejastvuva vo tesna vrska so zapadnata vlada Vandalskiot kral od
svoja strana isto taka se podgotvuval za vojna so Isto~nata imperija vodeji
pregovori za sojuz so Vizigotite Svevite i Ostrogotite424 Na ova diplomatska
ofanizva treba da se dodade i napadot na va`niot centar Aleksandrija koj
edvaj mo`el da pru`i otpor
Imperatorot Lav do proletta 468 godina uspeal da sobere vojska od 100 000
lu|e i 1100 korabi spored podatocite koi gi davaat izvorite Isto~nata vojska
trebala da dejstvuva istovremeno so zapadnata predvodena od Marcelin Planot
na operacijata bil Vandalite da bidat napadnati od tri to~ki istovremeno
taka to isto~nata vojska trebala da se podeli na dva dela Vasilisk glavniot
komandant na isto~nata flota trebal da napadne direktno na Kartagina a
drugiot komandant Iraklij trebal da se istovari vo Tripolitana i od kopno da
napadne na Kartagina Zapadniot komandant Marcelin so svoite voeni sili
trebal da gi iznenadi Vandalite na Sardinija i od tamu da iacute se priklu~i na
isto~nata armija kaj Kartagina425 Marcelin ja zavril rabotata bez osobeni
tekotii Iraklij ne naiol na pre~ki pri izvruvawe na svojot del od
zada~ata a Vasilisk so svoite galii vseal nered me|u vandalskata flota vo
blizina na Sicilija Me|utoa Vasilisk vrhovniot komandant na pohodot
namesto da trgne vo odlu~uva~ki napad na Kartagina toj se stacioniral na 60
km od Kartagina i tuka sakal da go do~eka soedinuvaweto so ostanatite vojski
423 Priscus fr 52 424 Jord Get XLVII 244 425 Procopius History of the wars vol II III vi 1-9 Cf J B Bury HLRE vol I 336
126
Prokopij neodlu~nosta na Vasilisk ja pripiuva na negovata plalivost ili
predavstvo426 Vasilisk duri sklu~il i petdnevno primirje so Gejzerih to mu
ovozmo`ilo na posledniot da go iskoristi vremeto za podgotovka na
kontranapad Spored podatocite na Prisk427 i Prokopij Gejzerih vsunost go
otkupil primirjeto so podaroci i golema suma pari koja mu bila dadena na
Vasilisk bez znaewe na negovata vojska Po istekot na primirjeto Gejzerih pri
povolen vetar izvril golem napad vrz isto~nata flota koja bila skoro
polovina unitena so ogan Vasilisk so ostatokot od flotata se povlekol na
Sicilija kade mu se pridru`il na Marcelin no toj naskoro bil ubien
verojatno po naredba na Ricimir i drugite planovi za napadot od dvete vladi
bile prekinati Po ovoj neuspeen potfat na zdru`enite rimski vojski
Gejzerih gi obnovil piratskite napadi428
Po pauza od tri godini (471 g) isto~niot imperatorot Lav I odnovo
ispratil svoi voeni sili protiv Vandalite vo Afrika Toj gi ispratil
vojskovoda~ite Iraklij od Edesa i Isavrijanecot Marsus so armija protiv
Gejzerih Tie gi napadnale neo~ekuvano Vandalite go osvoile Tripoli i mnogu
drugi gradovi vo Libija predizvikuvaji mu na Gejzerih mnogu pogolemi
problemi od tie to gi napravila flotata na Vasilisk Vandalskiot kral na
toj na~in bil prinuden da isprati pratenitvo na isto~niot dvor za da bara
mir429 Bila postignata mirovna spogodba so isto~nata vlada vo soglasnost so
koja po smrtta na zapadno-rimskiot imperator Antemij za nov imperator bil
proglasen kandidatot na Gejzerih Olibrij
Me|utoa ovoj dogovor bil nabrzo naruen Pri~inata za toa najverojatno
bilo ubistvoto na Aspar i negovite sinovi poradi to Gejzerih koj bil vo
prijatelski odnosi so nego se nalutil i vee po smrtta na Lav vo 474 godina go
napadnal zapadniot breg na Grcija i go osvoil Nikopol Zenon naslednikot na
Lav bideji ne bil podgotven za vojna ispratil pratenitvo na ~elo so
patricijot Severus vo Kartagina za da pregovara za mir so Vandalite Gejzerih
426 Procopius History of the wars vol II III vi 11 427 Priscus fr 53 428 Procopius History of the wars vol II III vi 13-36 cf J B Bury HLRE v I 336-7 G I Disner
Korolevstvo Vandalov 83
429 Priscus fr 53 5 Theoph Chron A M 5963 p 117
127
se obidel da go potkupi romejskiot pratenik nudeji mu pari i podaroci
me|utoa ne uspeal vo negovata namera Namesto podaroci koi voobi~aeno gi
dobivale pratenicite za vreme na vrewe misii Severus pobaral da mu bidat
predadeni romejskite zarobenici Toa barawe mu bilo zadovoleno me|utoa
moral da dade otkup za niv Vo letoto 474 godina me|u dvete strani bil sklu~en
ldquove~en mirrdquo430 koj ja garantiral postoe~kata granica vrz baza na principot
ldquostatus kvordquo Vo posed na Vandalite ostanale Severna Afrika Balearskite
ostrovi Pituziskite ostrovi Korzika Sardinija i Sicilija Vo mirovniot
dogovor mo`no e da bil vmean i noviot zapaden imperator Julij Nepot (474-
475)431 Naskoro po smrtta na Gejzerih (477 g) negoviot sin i naslednik
Hunerih ispratil svoe pratenitvo na isto~niot dvor za da go potvrdi svoeto
prijatelstvo kon romejskiot imperator i da mu prenese deka vandalskiot kral
sakal siguren mir so Isto~nata imperija432 So ovoj dogovor zavladeal podolg
period na nepomaten mir me|u dvete strani i ne bil naruen re~isi 60
godini433
Takanare~eniot ve~en mir koj go postignala isto~nata vlada so
Vandalite imal mnogukratno zna~ewe za Isto~nata imperija So nego Taa si
obezbedila sigurnost na trgovijata vo Sredozemjeto vlegla vo potesni
sojuzni~ki odnosi so istite a isto taka se uka`ale mo`nosti i za sreduvawe na
crkovno-politi~kite priliki vo Afrika koi se odnesuvale na podobruvawe na
polo`bata na pravoslavnata religija vo odnos na arijanstvoto
Imeno koga vo 508 godina isto~niot imperator Anastasij vojuval so
ostrogotskiot kral Teodorih negoviot zet i vandalski kral Trazamund (496-
523) vlegol vo taen dogovor so Imperijata imaji za cel zgolemuvawe na mota
na svoeto kralstvo Do doa|aweto na vlast na Justin I spored G I Disner434
Trazamund odr`uval vrski so isto~nata vlada na visoko ramnite za to
430 Malchus fr 5 Procopius Histroy of the wars vol II i 7 J B Bury HLRE I 390 Vo naukata
ovoj mir se datira vo 474 475 i 476 godina Vakvata razli~na datacija se dol`i na otsustvo na
precizni izvorni podatoci vo odnos na istata
431 G I Disner Korolevstvo Vandalov 84 Ch A Julien Histoire de LrsquoAfrique du Nord 244 432 Malchus fr 17 433 Procopius History of the wars vol II III vii 26-27 Cf W Pohl The Vandals Fragments of a
Narrative Vandals Romans and Berbers 41 434 G I Disner Korolevstvo Vandalov 107
128
svedo~at i vandalskite moneti Vakviot zaklu~ok go izveduva od natpisot na
zlatnite moneti DN (Dominus Noster) Anastasius PP (Pater Patriae) Augustus koi V
Vrot mu gi pripiuva na vandalskiot kral Trazamund435 Toa bi zna~elo deka
Vandalite ja priznavale vrhovnata vlast na Isto~nata imperija a isto~niot
imperator go smetale za svoj gospodar Me|utoa vo ponovo vreme bila napravena
nova numizmati~ka analiza na zlatnite moneti i bilo utvrdeno deka vsunost
tie moneti ne bile kovani vo Kartagina od Trazamund tuku deka se raboti
verojatno za romejski moneti zapleneti od Vandalite ili pristignati vo
Afrika po trgovski pat Vandalite go priznavale pravoto na isto~nata
imperija da kova zlatni moneti a tie kovale samo srebreni i bakarni moneti
Osven toa monetarniot sistem koj go nasledile od romejskata imperija go
povrzale so imperiskiot solid436 So ogled na toa to sepak Vandalite i go
priznavle ekskluzivnoto pravo na isto~nata imperija da kova zlatni moneti
toa go potvrduva zaklu~okot deka tie ja priznavale istovremeno i nejzinata
vrhovna vlast vo Severna Afrika
435 W Wroth Catalogue of the coins of the Vandals Ostrogoths and Lombards and of tne Empire of
Thessalonica Nicaea and Trebizond in the British Museum London 1911 10 f 436 G M Berndt R Steinacher Minting in Vandal North Africa coinsof the Vandal period in the Coin
Cabinet of Viennarsquos Kunsthistorische Museum 257-258 n 26 268
129
4 Padot na Vandalskoto kralstvo (533-534)
Ve~niot mir so Vandalite barem privremeno Isto~nata imperija go
naruila po 518 godina poradi progonot to go izvril Trazamund na
pravoslavnite episkopi Vo nivna odbrana zastanale noviot isto~en imperator
Justin I i negoviot vnuk Justinijan I Sepak dolo do pozitivno reenie na
problemot so pravoslavnata crkva vo Vandalskoto kralstvo za to li~no se
zalo`il naslednikot na Trazamund Hilderih (523-530) Noviot vandalski kral
vodel proisto~norimska politika kovaji moneti so likot na Justin i vodeji
tolerantna crkovna politika Sovremenicite negovata proisto~norimska i
proortodoksna politika ja obajsnuvale so negovoto rimsko poteklo437
Bliskite vrski na Hilderih so Konstantinopol predizvikale
nezadovolstvo me|u opozicijata vo negovoto kralstvo pa taka po porazot to
go do`iveal od Mavrite vo 5289 godina vnatrenata opozicija go iskoristila
negovoto voeno fijasko za organizirawe na prevrat Zagovorot bil organiziran
vo krugot na negoviot vnuk Gelimer koj bil proglasen za pretendent na
prestolot a Hilderih bil detroniran i ispraten vo zatvor zaedno so Hoamer i
drugite ~lenovi od negovoto semejstvo438
So doa|aweto na Gelimer na vlast vo 530 godina bila smeneta vandalskata
politika vo odnos na Isto~nata imperija i pravoslavnata crkva Justinijan I
koj se stremel kon ekspanzija ute od samiot po~etok na svoeto vladeewe
zavzel neprijatelski stav kon Gelimer So ogled na toa to isto~niot
imperator bil zafaten vo toa vreme vo vojna so Persija i bil spre~en vedna
da intervenira vo Afrika ispratil protesna nota do noviot vandalski kral vo
koja baral Hilderih da bide ostaven vo svojstvo na fiktiven kral439 Vakvoto
barawe na Justinijan I zboruva za negoviot zatitni~ki odnos kon legitimniot
vandalski vladetel koj nezakonski bil simnat od prestolot Pritoa
imperatorot se povikuva na testamentot na Gejzerih440 koj verojatno bil
437 Hilderih bil sin na Hunerik od brakot so Evdokija erkata na Valentinijan III G I
Disner Korolevstvo Vandalov 115 R Collins The Western Kingdoms The Cambridge Ancient History
126
438 Procopius History of the wars (The Vandalic War ) vol II III ix 6-9 439 Ibidem III ix 12-13 440 Ibid III ix 10
130
vklu~en vo klauzulite od dogovorot za ve~en mir me|u Imeprijata i Vandalite
i predviduval isto~niot imperator da gi titi pravata na dinastijata na
Gejzerih vo zamena za mirot Toa vo izvesna mera bi zna~elo deka so toj mir bile
vospostaveni sizerensko-vazalski odnosi me|u dvete strani Justinijan vo edno
pismo do Vandalite piuva deka toj nemal namera da vojuva protiv niv nitu
sakal da go naruuva mirot sklu~en so Gejzerih ako ne dolo da nasilna
promena na kralskiot prestol vo Kartagina Pritoa imperatorot naglasil
deka detroniraweto na legitimniot vandalski vladetel bilo vo sprotivnost so
amanetot to go ostavil Gejzerih i deka vsunost ovaa vojna ne bila vojna
protiv vandalskiot narod tuku borba protiv tiranijata na Gelimer so cel da se
zatitat pravata na legitimnata kralska dinastija povikuvaji gi Vandalite
da mu pru`at poddrka vo ispolnuvaweto na negovite planovi441 Gelimer na
toa drsko barawe odgovoril ute po`estoko so stavawe na Hilderih pod stroga
stra`a i so oslepuvawe na Hoamer Imperatorot na ova odgovoril so ispraawe
na ultimatum da mu bidat predadeni Hilderih i Hoamer vo sprotivno e smetal
deka ve~niot mir sklu~en so Gejzerih e naruen Me|utoa Gelimer odbil da go
ispolni i ova barawe veleji deka rabotite vo Afrika se problem na
Vandalite no ne i na imperatorot Taka Justinijan I vo uzurpacijata na
vandalskiot prestol vo Afrika videl povolna mo`nost za ostvaruvawe na
svoite ekspanzionisti~ki pretenzii i ja iskoristil kako povod za direktno
vmeuvawe vo afrikanskite raboti442 Osven toa motivot za vojnata bil
opravduvan so dol`nosta to ja imal Justinijan kon pravoslavnite hristijani
da gi zatiti od tiranot-arijanin Bideji imperatorot spored toganoto
ideolko sfaawe bil ne samo vladetel vrhoven vojskovoda~ i zakonodavec
tuku i branitel na vistinskata vera Vo toj kontekst za ovaa religiozna misija
imperatorot bil ohrabruvan od visoki crkovni pretstavnici koi sakale da go
zaduat arijanstvoto443 koe bilo iroko rasprostraneto me|u germanskite
plemiwa
441 Procopius History of the wars (The Vandalic War) vol II III xvi 13-15 442 Procopius History of the wars (The Vandalic War) vol II III ix 14-26 cf J B Bury HLRE V
II 125-127 I G Disner Korolevstvo vandalov 116-117
443 So cel vakviot motiv da im bide dobli`en na obi~nite lu|e vo izvorite od toa vreme
prisutni se legendarni si`ea vo koi Gospod im se javuva na crkovnite lica za da im ja ponudi
131
Otkako Justinijan sklu~il miroven dogovor so Persija i go zaduil
vostanieto Nika vo 532 godina zapo~nal so opremuvawe na vojskata na
Velizarij koja trebala da vojuva protiv Vandalskoto kralstvo Vojskata na
Velizarij broela 10 000 peaci 5000 kowanici regularni odredi i dva dodatni
korpusi sostaveni od sojuzni~ka vojska (federati) koja ja so~inuvale 600 Huni
i 400 Heruli Celata vojska trebala da bide transportirana na 500 korabi444
Stogodinoto vladeewe na Vandalite vo Afrika go promenilo nivniot
duh i na~in na `ivot Ju`nata klima i vlijanieto na rimskata civilizacija
predizvikale brz pad na nivnata energija i sila Tie stanale poslabo
voinstveni ja usvoile materijalnata kultura i luksuzot na romejskite
provincii koi gi pot~inile445 a i nivnata voena efektivnost po smrtta na
Gejzerih mnogu opadnala Nivnata vojska ne broela povee od 30 000 lu|e koja
bila celosno so~ineta od kowanica opremena so slabi oklopi a vojuvale so
kopje i me~ Gelimer koj bil voinstven no sepak bez voen i politi~ki talent
ne o~ekuval tolku brz napad od Imeprijata Pred da isplovi imperijalnata
flota od Bosfor se slu~ile dva nastani koi imale sudbonosno zna~ewe za
Vandalskoto kralstvo a Gelimer napravil dve iznenaduva~ki greki Imeno
koga `itelite na Tripolitanija vostanale protiv Vandalite toj ne napravil
obid da ja vrati provnicijata pod svoja vlast Ova bila fatalna politika
bideji na imperijalnata vojska i se davala mo`nost pri dobli`uvaweto na
afrikanskiot breg bezbedno da se istovari na prijatelsko tlo so ogled na toa
to voda~ot na vostanieto Pudentij bil potpomagan so voen odred ispraten od
Konstantinopol Osven toa vo istoto vreme izbilo vostanie i na Sardinija
Tamu se osamostoil i proglasil za nezavisen od Kartagina kralskiot namesnik
svojata pomo vo borbata protiv nevernicite vo slu~jov protiv arijanite koi bile smetani za
eretici (Sp Procopius History of the wars (The Vandalic War )vol II III x 18-21) 444 Procopius History of the wars (The Vandalic War) vol II III xi 2 11-13 Cf J B Bury HLRE V
II 127 445 Za na~inot na `ivot na Vandalite po nivnoto osvojuvawe na Severna Afrika piuva
Prokopij pri to naglasuva deka tie vo golem del gi usvoile romejskite naviki odnosno
navikite na docnorimskata provinciska aristokratija nosele luksuzna obleka i nakit od
zlato gi koristele javnite bawi posetuvale teatri i igri na hipodromite organizirale razni
vidovi proslavi (banketi) i sl (Procopius The Vandalic War IV vi 6-9 P 257 Cf A A Vasiliev
History of the Byzantine Empire 135
132
God koj doznavaji za Justinijanoviot potfat mu ja nudel svojata pokornost na
imperatorot446 Ne nadevaji se na mo`en napad od Imperijata Gelimer gi
ispratil elitnite vojski okolu 5000 lu|e pod komanda na negoviot brat Tazon
na Sardinija za da go prevzemat odnovo ostrovot koj potpadnal pod vlast na
namesnikot God koj imal gotsko poteklo Taka ne samo to gi oslabil svoite
kopneni voeni sili tuku ne raspolagal nitu so dovolno korabi za odbrana na
krajbre`jeto Takvata situacija mu odela vo prilog na Velizarij447
Vo avgust 533 godina isto~norimskata flota od Sicilija kade so
dozvola na Amalasunta se snabdila so namirnici se upatila kon afrikanskiot
breg Velizarij so svojata vojska se stacioniral vo Kaput Vada i po~nal da se
dvi`i so flotata kon sever Nasekade naiduval na privrzanici srede
naselenieto na provinciite od koi poveeto bile pravoslavni vernici
podlo`uvani od vandalskite kralevi na postojani i sistematski progoni Tie
na imperatorskata vojska gledale kako na osloboditeli od tiranijata bideji
Vandalite osven to vrele verski progoni se proglasile i za gospodari na
site zemji Toa zna~elo deka pot~inetoto naselenie bilo lieno ne samo od
svoite politi~ki prava tuku bilo dovedeno i do potpolna socijalna zavisnost
od zavojuva~ite448 Vo takva edna sostojba sosema bilo prirodno naselenieto da
ne se pomiri so niv i sekoga bilo podgotveno da se priklu~i kon sekoja sila
naso~ena protiv zavojuva~ite449 Vo me|uvreme Gelimer preku svojot taen
sekretar Bonifacij se pogri`il negovoto bogatstvo da bide obezbedeno vo
Hipon-Regija od kade vo slu~aj da ja izgubi vojnata trebalo da bide prefrleno
vo vizigotskata dr`ava
Iako vo po~etokot na vojnata vandalskiot kral postignal takti~ki uspeh
so ostvaruvaweto na planot za obikoluvawe na vojskata na Velizarij kaj
Decimum no sepak ne go iskoristil dokraj bideji po smrtta na negoviot brat
toj prestanal da se zanimava so voeni dejstvija Vo me|uvreme isto~norimskiot
446 Procopius History of the wars (The Vandalic War) vol II III x 29-34 447 J B Bury HLRE V II 127-128 I G Disner Korolevstvo vandalov 119 A Cameron
Vandal and Byzantine Africa In The Cambridge Ancient History vol XIV Cambridge 2008 559 448 Victor Vitensis Historia persecutionis I 4 Cf G G DiligenskiŸ Agrarninte otnoeniOcirc v
Vandalradicskom korolevstve VV (11) 1956 8-28
449 P Mutaf~iev Lekcii po istoriOcirc na VizantiOcirc t 1 SofiOcirc 1995 163-164 F Uspenski
Istorija Vizantijskog Carstva t 1
133
vojskovoda~ ja prestroil svojata vojska i vo odlu~en napad na 13 septemvri 533
godina dobil lesna pobeda nad Gelimer vo bitkata kaj Ad Decimum na 15 km od
Kartagina450 Gelimer uspeal da pobegne vo pravec na Numidija i ja ostavil
Kartagina nezatitena Taka Kartagina dola vo racete na Velizarij bez
borba451 Justinijan koj bil `elen za pobeda vee vo odlukata od 21 noemvri 533
godina kon svojata titula gi dodal triumfalnite imiwa Alanicus Vandalicus i
Africanus
I pokraj toa to Gelimer pretrpel poraz ne se otka`uval od borbata i
imal nade` za podobruvawe na negovata situacija Iako ne stignala
o~ekuvanata pomo od Vizigotite po zavruvawe na uspeniot pohod na
Sardinija se vratile vo Afrika vandalskite vojski predvodeni od Tazon Osven
toa vandalskiot kral po~nal da vri agitacija srede kartaginskoto naselenie
pa duri i me|u isto~norimskata vojska taka to mnogu voeni odredi osobeno
tie od Hunite i Masagetite po~nale da se kolebaat Mavritanskite knezovi koi
zastanale na stranata na Imperijata isto taka bile vovle~eni vo agitacijata i
odlu~ile da ja promenat stranata Gelimer prevzel aktivnosti za organizirawe
na naselenieto aktivno da se vklu~i vo borbata preku gerilski na~in na
vojuvawe Po site ovie opse`ni podgotovki na vandalskiot kral vo sredninata
na dekemvri istata godina se odigrala ute edna bitka kaj Trikamar na 30 km od
Kartagina Vandalskiot boen stroj bil dosta umeen centarot go so~inuvala
vojskata na Tat na koi im bile dodadeni krila od vandalski odredi vtoriot
zadninski ealon go so~inuvale mavritanski pomoni odredi Nasproti niv
bil postroen centarot na isto~nata vojska so~inet od li~niot odred na
Velizarij levoto krilo go so~inuvale federatite a desnoto regularnata
vojska Nereitelnosta vo napadot na Gelimer povtorno se poka`ala kako
kobna greka iako Tat `estoko se sprotivstavuval na napadite od gvardijata
na Velizarij do samata svoja smrt Nabrzo Vandalite se svrtele vo begstvo i ova
bitka ja zavrile povtorno so poraz Gelimer pobegnal od boiteto upatuvaji
se kon planinata Edug zapadno od Hipon-Regius Velizarij vlegol i vo
450 Decimum bil vsunost predgradie na Kartagina i vo prevod zna~i mesto koe se nao|a na
oddale~enost od deset milji
451 J B Bury HLRE v II 135-136 Ch A Julien Histoire de LrsquoAfrique du Nord 258 Ch Diehl
LrsquoAfrique Byzantine vol I 21-22
134
Numidija vo Hipon Regius i go zaplenil celoto vandalsko bogatstvo Podocna
bile vodeni pregovori me|u isto~nata vlada i Gelimer komu mu bila vetena
titulata patricij no ne ja dobil bideji ne sakal da se otka`e od arijanstvoto
Posledniot vandalski kral kako zarobenik go zbogatil triumfot podgotven za
Velizarij vo Konstantinopol a potoa mu bil dodelen golem imot vo kvartot
Galata kade ostanal da `ivee kako privatno lice do krajot na `ivotot452
Po padot na Gelimer vojnata so Vandalite bila zavrena Vo tekot na
zimata imperijalnite vojski gi okupirale Sardinija Korzika mavritanska
Cezarea Balearskite i Pitiziskite ostrovi Podocna gi osvoile Kadiks
Kartagina i tvrdinata Septem So toa Severna Afrika bila celosno
repatrirana 453
Vo april 534 godina Justinijan izdal dve noveli so koi gi utvrdil
nadle`nostite na administrativnite slu`benici Bila osnovana posebna
prefektura Afrika a Solomon bil nazna~en za magister militium per Africanus so
sedite vo Kartagina Prefekturata bila razdelena na sedum provincii a
voenata vlast bila doverena na pet duksa Bile obnoveni starite imotni odnosi
otkako im bile odzemeni zagrabenite zemji na Vandalite Za zatita na zemjata
od razbojni~kite napadi od mavritanskite plemiwa bile obnoveni starite
tvrdini i podignati redica novi Velizarij ja dobil titulata Vandalicus
Africanus i se vratil vo Konstantinopol so golemo bogatstvo i mnogu
zarobenici Eden del od Vandalite vlegle vo redovite na bukelarite a drug del
od niv formirale pet posebni odredi koi bile isprateni vo Sirija za da ja
~uvaat granicata so Persija454 Taka Justinijan obezglavuvaji gi i
razedinuvaji gi Vandalite uspeal da gi napravi svoi podanici koi e mu
slu`at vo vojskata protiv neprijatelite
452 Procopius History of the wars (The Vandalic War) vol II IV ix 13-14 Cf I G Disner
Korolevstvo vandalov 121-123 J B Bury HLRE v II 138 Ch A Julien Histoire de LrsquoAfrique du Nord
259 Ch Diehl LrsquoAfrique Byzantine vol I 25-26 P Mutaf~iev Lekcii po istoriOcirc na VizantiOcirc t 1
165
453 J B Bury HLRE v II 137-138 454 N Banesku Istorija na Justinijan I 28 P Mutaf~iev Lekcii po istoriOcirc na VizantiOcirc
t 1 165 A Cameron Vandal and Byzantine Africa 560
135
5 Religioznoto praawe
Vandalite isto kako i Gotite ja ispoveduvale arijanskata veroispoved
Nivnoto osvojuvawe na severnoafrikanskite provincii bilo olesneto poradi
toa to bile arijani a lokalnoto naselenie gi do`ivuvalo kako osloboduva~i
bideji poveeto bile privrzanici na donatizmot455 koj pak od svoja strana bil
neprijatelski nastroen kon pravoslavnata crkva i rimskata vlast vo severna
Afrika Donatistite koi bile smetani za izmatici i otpadnici od
pravoslavnata hristijanska crkva vo Vandalite - arijani nale sojuznici so
koi bi mo`ele pocvrsto da iacute se sprotivstavat na rimskata vlast koja odr`uvala
tesni vrski so Crkvata Postepeno vandalskoto vladeewe se pretvorilo vo
komar za pravoslavnite hristijani koi bile podlo`eni na sistematski teror
od strana na vandalskiot re`im Vandalskite kralevi kako privrzanici na
Arievoto u~ewe bile religiozno netolerantni kon pravoslavieto (nikejskata
dogma) i po osvojuvaweto na Severna Afrika gi podlo`ile na surovost
tamonite crkvi i manastiri so episkopite i ostanatoto duhovenstvo
Za crkovnite priliki vo Severnafrikanskite provincii pod vandalska
vlast dobivame podrobni informacii od deloto na episkopot Viktor od Vit
Istorija na vandalskite progonirdquo napiano vo 488 godina
Od nego i drugi izvori doznavame deka mnogu crkvi i manastiri bile
srueni `itelite bile podlo`eni na progoni izma~uvawa bile ubivani ili
pretvorani vo robovi Taka Prosper Akvitanski vo svojata Hronika pod 437
godina izvestuva deka Gejzerih sakal vo svoite vladenija pravoslavnata vera da
ja zameni so arijanska pa taka slavnite episkopi Posidij Novat i Severijan gi
progonil i liil od pravata na nivnite crkvi Mnogumina koi ostanuvale
dosledni na svojata pravoslavna vera i ne sakale da konvertiraat vo arijanstvo
bile podlo`uvani na ma~ewa a potoa bile usmrtuvani na razli~ni na~ini456
Progonite na pravoslavnite hristijani osobeno za~estile i se zgolemile
po pa|aweto na Kartagina vo racete na Vandalite vo 439 godina Vo vrska so
455 Donatistite bile privrzanici na kartaginskiot episkop Donat i obrazuvale posebna
hristijanksa sekta oformena vo po~etokot na IV vek vo rimskite provincii na Severna
Afrika Tie ne ja priznavale pravoslavnata crkva a so toa i rimskata vlast vo Afrika
456 Prosperi ad a 437 p 475 Cf Arhim ArseniŸ (Ivaccedilenko) SostoOcircnie Cerkvi v Afrike v
Igravepohu vladigrave~estva vandalov 202
136
ovoj nastan Prosper i Viktor piuvaat za opustuvaweto na gradot
ograbuvaweto na crkvite i nivnoto pretvorawe vo arijanski hramovi odnosno
postavuvawe na arijansko svetenstvo457
Kon krajot na vladeeweto Gejzerih napravil presvrt vo verskata politika
i po~nal da se odnesuva blagonaklono kon pravoslavnite vernici Pri
sklu~uvaweto na mirot so Zenon vo 4745 godina kralot bez otkup gi oslobodil
site romejski zarobenici naredil vo Kartagina da bide otvorena pravoslavna
crkava i naredil isto taka da se vrati pravoslavnoto svetenstvo i drugiot
kler458 Ovaa pomirliva politika na Gejzerih vo odnos na pravoslavieto
verojatno se dol`ela na intervencijata na Isto~nata imperija koja se javila vo
uloga na zatitnik na tamonite hristijani koi se pridr`uvale na nikejskata
dogma Vo interes na odr`uvaweto prijatelski odnosi so isto~nite Romei
Gejzerih go prifatil baraweto na imperatorot da se prekinat progonite na
pravoslavnite koe verojatno vleglo vo klauzulite na potpianiot dogovor za
ve~enrdquo mir Vakviot politi~ki kurs go prodol`il i naslednikot na Gejzerih
Hunerik no samo do 482 godina koga gi obnovil sistematskite progoni na
pravoslavnite hristijani Episkopite od afrikanskite provincii pod
vandalska vlast koi bile podlo`eni na progoni pomo pobarale od
imperatorot Zenon i papata Feliks koj pak od svoja strana povtorno se
obraal na isto~niot imperator da im pomogne da ja popravat svojata loa
polo`ba459 Ovie progoni bile naso~eni prvenstveno protiv pravoslavnite
hristijani bideji iacute davale poddrka na politi~kata opzicijata vo Afrika
koja se sprotivstavuvala na novinite vo nasleduvawe na vandalskiot prestol
to sakal da gi vnese Hunerih za da mu ja obezbedi kralskata kruna na svojot
sin Hilderih Osven toa na pottikot na ovie progoni vlijaela i politi~kata
aktivnost na imperatorot Zenon so koja polo`bata na ereticite a so toa i na
Vandalite bila povtorno zagrozena460
457 Vic Vit Lib I cap 12 15 Prosperi ad a 439 p 477 458 Vic Vit lib I cap 17 459 Arhim ArseniŸ (Ivaccedilenko) SostoOcircnie Cerkvi v Afrike v Igravepohu vladigrave~estva
vandalov 219-220 460 I G Disner Korolevstvo vandalov 92-94
137
Naslednikot na Hunerih Guntamund (484-496) prekinal so politikata na
teror kon pravoslavnite hristijani i zavzel pomirliv stav vo odnos na niv Na
izgonetite pravoslavni episkopi i svetenici im doputil da se vratat nazad
a isto taka im gi obnovil i pravata na sopstvenite crkvi i manastiri461
Me|utoa so doa|aweto na vlast na noviot vandalski kral bratot na
Guntamund Trazamund (496-523) revnosen arijanin pomirlivata politika kon
pravoslavieto bila prekinata i `estoko otfrlena Toj primenuval metodi na
ubeduvawe i potkup za preobraawe vo arijanstvo Onie koito e se odlu~ele
da konvertiraat dobivale podaroci i dr`avna slu`ba a imale mo`nost i da
bidat pomiluvani dokolku vee im bila izre~ena kazna Tie pak to ja odbivale
vakavata ponuda bile praani vo progonstvo na ostrovot Sardinija462
Obnovuvaweto na crkovnata borba so pravoslavnite hristijani rezultiralo so
vlouvawe na odnosite me|u Vandalskoto kralstvo i Isto~nata imperija
osobeno vo po~etokot na vladeeweto na imperatorot Justin I (518 g) i negoviot
vnuk Justinijan koi se javile vo uloga na zatitnici na progonetite463
Trazamund odel do takva krajnost vo negovata politika na progonstvo na
ortodoksnite hristijani to duri go prekolnuval svojot naslednik na smrtnata
postela da ne go vozobnovuva pravoslavieto
Sepak hristijanite - privrzanici na nikejskata dogma dobile povtorno
pravo na slobodno ispoveduvawe na svojata vera vo 523 godina koga po smrtta na
Trazamund na vandalskiot prestol sednal sinot na Hunerih i Evdokija
Hilderih Toj ja naruil kletvata to ja dal na svojot prethodnik gi vratil od
progon ortodoksnite svetenici i im dozvolil na pravoslavnite hristijani
sami da go izbiraat episkopot vo Kartagina Pozitivnoto reenie na
problemot so ortodoksnata crkva dolo verojatno kako rezultat na li~nata
`elba na Hilderih za nadminuvawe na nemirite na vnatrenopoliti~ki plan a
vo isto vreme te`neel kon tesna sorabotka so Isto~nata imperija na
nadvorenopoliti~ki plan Ovaa proromejska politika na Hilderih bila
rezultat od sfaaweto deka problemot na crkovnoto praawe gi tangiralo
461 I G Disner Korolevstvo vandalov 102 462 Za progonot na pravoslavnite hristijani Procopius The Vandalic War III viii 9-10 p 76-
77 Isidore of Sevillersquos History of the Goths Vandals and Suevi 35 Cf I G Disner Korolevstvo
vandalov 109-110 463 I G Disner Korolevstvo vandalov 107
138
dvete strani i deka tokmu od ishodot na crkovnata borba skoro sekoga
zavisele nivnite me|usebni odnosi na politi~ki plan Osven toa negovoto
romejsko poteklo od maj~ina strana sigurno imalo silno vlijanie vo
oformuvawe na romanofilskoto ~uvstvo kaj nego pa ottamu proizlegla
verojatno i negovata zalo`ba za harmoni~ni odnosi so Isto~nata imperija
Pri~inite za progonite na pravoslavnite hristijani pod vandalska vast
imaat dvojna priroda crkovno-religiozna i politi~ka Kon prvata pri~ina
spa|aat omrazata kon drugovercite krevkosta na arijanskata eres koja trebala
da se zatiti so nasilni merki a ne po pat na nauka i predanija
Neprijatelstvoto osobeno bilo reakcija od rimskoto zakonodavstvo spored koe
arijanite bile podvrgnati na ograni~enost kako vo crkovniot taka i vo
gra|anskiot `ivot Na krajot bi mo`el da se dodade i nepolnopravniot status
na arijanstvoto vo Afrika koe pod vlastta na Vandalite se pretvorilo vo
gospodare~ka religija so priviligiran status464 [to se odnesuva do
politi~kite pri~ini za progonite Vandalite dobro znaele deka pravoslavnoto
duhovenstvo pretstavuvalo silna potpora na romejskata vlast i odr`uvalo
tesni vrski so istata to bilo vo sprotivnost so nivnite interesi
Po likvidacijata na Vandalskoto kralstvo vo 534 godina odrtodoksnata
crkva gi dobila nazad site svoi nedvi`ni imoti a dobila i apsolutno
predimstvo pred site drugi religiozni zaednici Reenijata na crkovniot
sobor od 535 godina vo Kartagina koj bil rakovoden od noviot mitropolit
Repart pred sicirc negovite akti ja potvrduvaat serioznosta na namerite da se
postavi crkovniot i moralniot `ivot vrz cvrst fundament Crkovnite
optini i manastirite ja nadminale tetata pod vandalskoto vladeewe i sega
dobile mo`nost za nepre~en ponatamoen razvitok i toa pod silno vlijanie na
Isto~no-rimskata imperija Pa taka crkovnata arhitektura i ornamentalnata
umetnost bile zbogatuvani so isto~ni motivi a i crkovniot kult go sledel
isto~niot obrazec A imperatorot Justinijan I bil po~ituvan kako
osloboditel na crkvata od stogodiniot zatvorrdquo 465
464 Arhim ArseniŸ (Ivaccedilenko) SostoOcircnie Cerkvi v Afrike v Igravepohu vladigrave~estva
vandalov 236-237 465 I G Disner Korolevstvo vandalov 128 A Cameron Vandal and Byzantine Africa 555-556
139
GLAVA PETTA ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA I HUNITE
1 Hunskiot sojuz do 435 godina
Plemenskiot sojuz Hunurdquo formiran od 24 roda vo mongolskata stepa
otkako bil porazen od Sjanbijcite se raspadnal vo sredinata na II vek na ~etiri
dela Eden del od niv t n neskrotliviterdquo zaminale na zapad kon bregovite na
Ural i Volga Za pristignuvaweto na ovie Hunu vo reonite na Volga i Dolen
Dunav vo 158 godina sooptuva anti~kiot geograf Dionisij Perieget466 Tamu
tie se zaboraveni 200 godini odnosno izvorite ne davaat nikakvi informacii
za niv467 So ogled na toa to vo periodot od 158 do 350 godina istorijata na
Hunu e sosema nepoznata mo`e da se pretpostavi deka tie do tolku se izmenuvaat
to formiraat poseben etnos poznat pod izmenetoto ime Huni468 Vo ovoj
kontekst e parafrazirame eden izvadok od Jordanes kade toj zboruva za
potekloto na Hunite a imeno deka tie se narod koj nastanal od soedinuvaweto
na skitskite veterki progoneti od gotskiot kral Felimer i ne~estivite
duhovirdquo koi skitale vo pustinata469 Tuka pod ne~estivite duhovi mo`at da se
podrazberat dojdencite - nomadi koi barale `eni (skitskite veterki) me|u
mesnoto naselenie Od ovoj pasus mo`e da se izvle~e indirektno zaklu~ok deka
delot od plemeto Hunu koe pristignalo vo Pricrnomorjeto so tekot na vremeto
se izmealo so mesnoto naselenie i go formiralo izmenetiot etnos - Huni
pritoa so~inuvaji go jadroto na noviot etnos Vo ovoj kontekst interesno e da
se napomene diferencijacijata to ja pravi Prisk so poimite Skit i Hun
Prviot poim e voopten i go upotrebuva naj~esto za ozna~uvawe pripadnik na
hunskiot sojuz pritoa ne naglasuvaji ja etni~kata pripadnost a vtoriot poim
go upotrebuva za ozna~uvawe na etni~ka pripadnost Pritoa Hunite gi ozna~uva
so nivnoto vistisko ime sekoga koga saka da naglasi deka tie se onie koi gi
dr`at rakovodnite pozicii vo hunskata dr`ava Na edno mesto mone
466 Dionysus Periegetes 730 p 42 467 L Гумильов Хуните Хегемонът на Азия Софiя 2008 14 18-19 468 L Гумильов Хуните 20 S Zogovi Etni~kite zaednici 189-190 469 Jordan Getica 121-122
140
eksplicitno ka`uva deka Skitite a misleji na pripadnicite na hunskiot sojuz
se zbir od razni narodi koi osven svojot varvarski jazik go upotrebuvaat
hunskiot gotskiot ili pak latinskiot470 Ova nedvosmisleno ni ka`uva deka
hunskiot plemenski ili podobro re~eno politi~ki sojuz imal raznoroden
etni~ki sostav
Fakt e deka anti~kite istori~ari piuvaat na dolgo i na iroko za
nastani koi im se poznati ili se dobro informirani a dokolku nemaat
soznanija za nekoj nastan tie ne piuvaat nito Trgnuvaji od ova pojdovna
to~ka pri~inata poradi koja podatocite za Hunite vo izvorite otsustvuvaat vo
periodot od 160 do 360 godina bi mo`ela da le`i vo nivnata pasivnost t e deka
tie vo ovoj period ne bile aktivni ne vojuvale so svoite sosedi i `iveele vo
mir iako ova ne mo`e da se povrze so voobi~enata pretstava za Hunite kako
grabiteli471 Hunite ovoj period na pasivnost verojatno go iskoristele za da
si najdat sojuznici so koi podocna kon vtorata polovina na IV vek go oformile
silniot heterogen politi~ki sojuz predvoden od samite niv
Od momentot koga zapo~nuvaat voenite dejstvija na Hunite informaciite
vo izvorite za niv za~estuvaat Taka Amijan Marcelin piuva otkako
postepeno gi oslabnale sosednite plemiwa so ~estite pobedi nad niv tie gi
obedinile pod edno ime472 Imeno Hunite gi napadnale svoite sosedi Alani
koi `iveele vo reonite na severen Kavkaz i Donsko-Volkoto me|ure~je okolu
360 godina Ovaa hunsko-alanska vojna traela okolu desetina godini i
zavriila so pobeda na Hunite Taka Alanite bile vklu~eni vo hunskiot sojuz
Zad grbot na Alanite se nao|alo golemoto gotsko kralstvo na Hermanarih
od rodot na Amalite Toa se prostiralo od bregovite na Balti~ko more do
Azovsko more i od r Tisa do r Don Na ~elo na dr`avata stoele Ostrogotite a
Vizigotite Gepidite Jazigite del od ostanatite vo Dakija Vandali
Tajfalite Karpite Herulite nivnite ju`ni sosedi-Skirite i nivnite severni
sosedi-Rosomonite Venetite i drugi bile nivni podanici Na Gotite im
pripa|ale i stepniot Krim i Crnomorskoto krajbre`je na Severen Kavkaz Pri
toa tie bile nade`ni sojuznici na Alanite koi to smetale deka tilot im e
470 Prisc Fr 11 IBI I - GIBI I 111 471 L Гумильов Хуните Хегемонът на Азия 41 472 Amm Marcell XXXI 13
141
osiguran473 Po napadot to go izvrile Hunite vo 375 godina vrz Ostrogotite
i nivnite podanici ova golemo kralstvo prestanalo da postoi Gledaji ja
neizbe`nosta na svojata gibel Hermanarih izvril samoubistvo proboduvaji
se so me~ Eden del od Ostrogotite se pot~inile na Hunite a drug del se
povlekol kaj Vizigotite474 Vo toa vreme Hunite prodol`ile da se dvi`at kon
zapad Vizigotite gi do~ekuvaat na Dnestar Eden hunski odred se prefrlil
preku rekata tamu kadeto taa ne bila zatituvana i otkako gi napadnale
Vizigotite vseale panika me|u niv Golem del od Vizigotite se vturnale kon
Dunav i tamu vo 376 godina go molele za pribe`ite imperatorot Valens
Vo vrska so Hunskiot napad vrz Gotite se doveduva ^erwahovskata kultura
na pogrebnite poliwa odnosno deka po karakterot taa treba da im se pripie
na Gotite Ovaa kultura bitisuva samo dva veka III-IV Duri taa i da ne e
etni~ki monolitna te da gi vklu~uva ne samo Gotite tuku i Sarmatite mo`no e
i Slovenite (Antite) ostanuva faktot za nejzinoto iz~eznuvawe vo IV vek to
se sovpa|a so hunskata invazija475
Isto~nata imperija svojot prv direkten kontakt so Hunite po nivnata
preselba go imala za vreme vladeeweto na imperatorot Valens (364-378) Imeno
toj vo katastrofalnata bitka so Vizigotite koi prodrele od sever preku Dunav
na romejska teritorija kaj Adrijanopol vo 378 godina ja imal svojata prva i
istovremeno posledna sredba so Hunite Tie u~estvuvale kako sojuznici na
negovite sopernici vo bitkata vo koja imperatorot go zagubil `ivotot476 Ovde
stanuva zbor za onoj del od Hunite to bile povle~eni (preminale na
sprotivnata strana) so del od Alanite i Ostrogotite koi go izbegnale
hunskiot nalet od 376 godina i navlegle na romejska teritorija so voda~ite
Alatej i Safrak Na toj na~in bila oformena troplemenskata zaednica
473 L Гумильов Хуните Хегемонът на Азия 49 474 Izvetajot na Evnapij deka pobedenite Goti bile istrebeni od Hunite i deka poveeto
od niv zaginale se ~ini deka e preuveli~en bideji golem broj Ostrogoti ostanuvaat so Hunite
i se borat na nivna strana na Katalunskite poliwa a potoa protiv niv na rekata Nedao vo 454
godina Cf Eunapius fr 42 ed Blockley L Гумильов Хуните Хегемонът на Азия 59 475 M I Artamonov Istoriя hazar Leningrad 1962 46-51 M B Ccedilukin GotskiŸ putYacute 109-
206
476 Th Burns The Battle of Adrianopol Historia 22 1973 336-338 Budanova V P Varvarskiй
mir v эpohi Velikogo preseleniя narodov Moskva 2000 46
142
(Ostrogoti Alani i Huni) koja im bila sojuznik na Zapadnite Goti vo
adrijanopolskata bitka vo koja imperatorskata vojska do noze bila pregazena477
Vo porazot na romejskata vojska klu~nata uloga ja odigrale tokmu
kowani~kite odredi na ostrogotsko-alansko-hunskata grupa predvodena od
Alatej i Safrak Imeno Hunite koi so~inuvale sostaven del od ova grupa bile
vsunost prvite Huni koi se pojavile na podra~jeto na Isto~nata imperija478
Kon krajot na 378 godina i po~etokot na 379 godina se slu~il i prviot
prodor na Hunite vo Panonija Toa bile Hunite od grupata na Alatej i Safrak
koi od Trakija preminale vo Panonija spored izvetajot na Jordanes479 Na
ovie odredi nito ne im stoelo na patot na nivnoto pustoewe vo Panonija
Toa go potvrduvaat izvorite koi eksplicitno zboruvaat za teko stradawe na
Mursa i Stridon a se ~ini deka toga nastradal i Petovion480 Poradi
golemata opasnost vojskite na dvajcata imperatori bile prinudeni vo 380
godina da deluvaat zdru`eno za da se spravat so neprijatelite481 Sepak
prilikite vo Panonija ne bile reeni na bojnoto pole tuku spored
izvestuvawata na izvorite so sklu~uvawe na sojuz-foedus so zavojuva~ite482 Na
toj na~in Ostrogotite na Alatej i Safrak Alanite i Hunite dobile dozvola da
se naselat na carskoto podra~je i pritoa da ja prevzemat obvrskata za godina
plata i redovna isporaka na produkti da ja ~uvaat granicata i spored potrebite
da iacute gi dostavuvaat na carskata vlast svoite odredi na odredeno vreme483
Kowani~kite odredi na panonskite federati osobeno na Hunite poveekratno
podgotveno se javuvale na povicite od imperatorskata vlast i nejzinite
zastapnici I pokraj toa to foedusot go sklu~il so niv zapadniot imperator
Gracijan sepak tie se javuvale i vo slu`ba na isto~nata vlada i toa vo 388 g mu
pomagale na Teodosij I protiv protocarot Magno Maksim a najverojatno ovie
477 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 71 478 Gračanin H Huni i Južna Panonija Scrinia slavonica 5 (2005) 10 479 Iordanis Romana et Getica XXVII 140 480 Gračanin H Huni i Južna Panonija 13 bel 14 481 Ibidem n 15
482 Iordanis Romana et Getica XXVII 141 Zosimi Comitis et exadvocati fisci Historia Nova ed L
Mendelssohn Lipsiae 1887 IV 34 2 Cf Zosimus Historia Nova tans By J J Bachanan San Antonio
Texas 1967 IV 34 2 Cf H Gračanin Huni i Južna Panonija 14 bel 16 483 H Gračanin Huni i Južna Panonija 14 bel 17
143
panonski federati zele u~estvo i vo Teodosieviot pohod od 394 g protiv noviot
zapaden uzurpator Evgenij484
Po smrtta na Teodosij I vo 395 g se zboruva za pobuna na federatite vo
Trakija no mnogu e verojatno deka vo ovoj period se pobunile i panonskite
federati so ogled na noviot bran na varvarski prodori ju`no od Dunav to
govori za nivno neispolnuvawe na federatskite obvrski
Vo ovoj period Isto~nata imperija ne samo to bila soo~ena so
konfliktot predizvikan od gotskite federati tuku go do`iveala i vtoriot
prodor na Hunite koj ovojpat bil pomasoven Eden del od Hunite otkako go
pominale zamrznatiot Dunav navlegle na romejska zemja se raprsnale po cela
Trakija i ja opustoile cela provincija Evropa485 Drugi Huni pak vo istoto
vreme preminuvaji go Kavkazot se dvi`ele vo dva pravca edna grupa na jug i
istok kon Persija a druga gi napa|ala romejskite teritorii vo Ermenija
Kapadokija i Sirija dobli`uvaji se to pozapadno kon gradovite Antiohija
Edesa i Kilikija486 Goleminata na napadot na Hunite e definirana kako so
geografski taka i so hronoloki opseg Imeno ovaa hunska invazija na
Isto~nata imperija se odvivala vo periodot od 395 do 398 godina koga najposle
bile porazeni od Evtropij487 Hunite se povlekle od romejskata teritorija i so
sebe odnele golem broj Romei vo zarobenitvo Pravecot i goleminata na ovoj
napad potvrduva deka glavninata na Hunite vo ovoj period se nao|ala sicirc ute na
istok od isto~noromejskata dunavska granica488
Novo pridvi`uvawe na Hunskite sili poto~no onie na hunskiot voda~
Uldis vo blizina na dolen Dunav isto~no od Karpatite e zabele`ano okolu 400
godina Imeno Uldis vo istata godina go ubil Gajna - magister militum
484 H Gračanin Huni i Južna Panonija 17 P Heather The Huns and the end of the Roman Empire in
Western Euripe EHR 1995 9 V P Budanova Varvarskiй mir 51 485 Philostorgius Sozomen HE IBI I - GIBI I 35 67 486 Marcellini I (Marcellini V C Comitis Chronicon AD A DXVIII Continvatvm AD A DXXXIV)
IBI II - LIBI I 194 bel 2 Claudian In Eutropius I 236 ff Cf P HeatherThe Huns 9 E A G
Thompson Attila 26 487 Klaudij veli deka Evtropij se vratil so triumf Claudian In Eutropius I 254 P Heather
The Huns 9 n 1 St Mitchell A History of the Later Roman Empire AD 284-641 Oxford 2015 144 488 P Heather The Huns 9
144
praesentalis489 koj toga se nao|al vo neprijatelstvo so Isto~nata imperija
praveji iacute usluga na istata Uldis ja ispratil glavata na Gajna vo
Konstantinopol i za taa usluga baral ldquopodarokrdquo koj najverojatno i go dobil
Potoa bil sklu~en sojuz me|u nego i Imperijata koj mo`no e da vklu~uval i
tribut490
Kon 406 g hunskiot lider Uldis vee bil daleku na zapad i dejstvuval vo
slu`ba na Stilihon protiv gotskiot voda~ Radagajz koj toga navlegol vo
Italija Me|utoa istiot toj hunski voda~ podocna dramati~no go promenil
pravecot na negovoto odnesuvawe kon Isto~nata imperija te go prekril
dogovorot za sojuz Imeno otkako go preminal Dunav so svoite vojski ja
napadnal i osvoil vo 409 godina Kastra Martis (den grad Kula) vo Dakija
Ripensis491 a od tamu navlegol vo Trakija i ja opustoil Koga mu bil
predlo`en mir od romejska strana toj nadmeno go odbil baraji da mu bide
platen danok ~ija suma toj e ja opredelel vo sprotivno se zakanuval so vojna
Vo takva bezizlezna sostojba Romeite odlu~ile da pribegnat kon taktikata na
potkup uspevaji na toj na~in da pridobijat na svoja strana eden del od
bliskite lu|e na Uldis i da go razbijat edinstvoto na varvarite Uldis uspeal
da se spasi otkako prebegal na sprotivniot breg od Dunav Hunite na Uldis bile
neutralizirani pri to golem del od pot~inetoto na niv pleme - Skiri
ostanalo na romejska teritorija edni kako robovi bile prodadeni na
evropskiot del od Imperijata a drug del bile naseleni vo Bitinija kako
zemjodelci492
Po izvesno zatije od izvorite doznavame deka Isto~nata imperija
povtorno vlegla vo kontakt so Hunite odnosno bile prevzemeni diplomatski
aktivnosti so istite vo 412 godina Hunite vo ova vreme o~igledno deluvale
kako posebni ordi zatoa to Imperijata ovoj pat stapila vo kontakt so
hunskata grupa predvodena od Donat Blagodarenie na fragmentite od
489 Sozomen HE IBI I - GIBI I 81 490 Zosimi Comitis et exadvocati fisci Historia Nova V 221-18 Chron Min ii p660=[MGH AA9
Chronica minora I-II] Berlin Weidmann 1892 491 Procopii Caesariensis Opera omnia Rec J Haury III 2 De aedeficiis Lipsiae 1913 iv 6 33 Cf P
Heather The Huns 14 15 Cf J B Bury History of the Later Roman Empire from the death of Theodosius I to
the death of Justinian (395-565) vol I New York 1958 271 492 Sozomenos HE IBI II- GIBI I 67 69
145
Olimpiodor izvesteni sme deka vo taa godina toj u~estvuval vo edno
pratenitvo koe bilo isprateno od Konstantinopol kaj varvarite Celta na
ova romejsko pratenitvo ne ni e poznata so ogled na toa to podatocite od
Olimpiodor se fragmentarni a ne znaeme nitu za okolnostite koi dovele do
istoto No od tekot na nastanite mo`e da se izvle~e zaklu~ok deka ova
pratenitvo trebalo da vodi pregovori za mir odnosno bilo zadol`eno za
postignuvawe na dogovor akt koj naj~esto usleduval posle napadvoeno dejstvie
Verojatno Hunite na Donat ja voznemirile prethodno romejskata teritorija pa
zatoa isto~nata vlada odlu~ila da vleze vo pregovori so niv Pratenicite
plovele severozapadno po Crnoto more i re~isi se zagubile vo burata po patot
Tie najposle dole kaj hunskiot kral Donat ~ija sfera na aktivnosti
o~igledno bila daleku od taa na Uldis Po razmenata na zakletvata za
prijatelstvo so Donat tie podmolno go ubile Negoviot naslednik Karato koj
neguval neprijatelski ~uvstva kon Olimpiodor i negovite pridru`nici bil
skrotuvan so skapi podaroci isprateni od Teodosij II za da ostane vo mir493
Opasnosta od hunskite napadi stanala realna Isto~nata vlada navreme ja
sfatila kriti~nosta na situacijata pa zatoa pribegnuvala kon diplomatski
pregovori no i kon podobruvawe na odbranbenata sposobnost na Imperijata Za
taa cel imperatorot Teodosij II vo 413 godina zapo~nal so obgraduvawe na
Konstantinopol so jaki yidini toa se t n Teodosievi yidini koi trebale da ja
zajaknat bezbednosta na glavniot grad Me|utoa hunskata opasnost ne bila
otstraneta bideji vo 422 godina tie prevzele nov napad na romejska teritorija
opustouvaji ja Trakija Situacijata bila dopolnitelno ote`nata i poradi
toa to se zasilila vojnata vo ovoj period so Persija taka to romejskite
voeni sili morale da bidat skoncentrirani na isto~niot front
Hunskite napadi vrz isto~noromejskata teritorija glavno doa|ale sicirc ute
od regionite na dolen Dunav me|utoa tie vo me|uvreme nezapirlivo se
pridvi`uvale kon zapad Taka to kon 420-ta godina glavninata na Hunite
zapo~nala da go zavzema sreden Dunav i regionite zapadno od Karpatite Nekoi
Huni bile proterani od Panonija zad Dunav okolu 427 godina no vo slednite
decenii tie prodol`ile da se stacioniraat vo ovoj region Spored toa nekade
493 Olimpiodorus fr 19 pp 182 1-7 R C Blockley 1983 Thompson E A G A History of Attila and
the Huns Oxford 1948 34
146
me|u 395 i 425 godina glavninata na Hunite postepeno bila utvrduvana zapadno
od Karpatite494
Kon krajot na 20-te godini na V vek na ~elo na Hunite se nao|al izvesen Rua
koj upravuval zaedno so negovite braa Munduh i Oktar495 Verojatno sekoj od
braata vladeele poseben del od Hunite i nivnite pot~ineti narodi
Obedinuvaweto na vlasta na zaedni~ka teritorija vo ovoj period izgleda bilo
glavno nepoznato za ova pleme Od 432 godina Rua se pojavil kako edinstven
vladetel na hunskiot sojuz a negovite braa bideji povee ne se spomenuvaat
vo izvorite verojatno po~inale Na ovie Huni kako rezultat na dogovorot so
Aecij od 433 godina im bila otstapena Panonija Prima od zapadnata vlada496
So ogled na toa to Isto~nata imperija trebala da se soo~i vo 42930
godina so preminot na Vandalite vo Afrika bideji ja prevzela odgovornosta
za spravuvaweto so niv kako i so obemot na obvrskite na istokot protiv
Persija pritisokot na Hunite bil vee premnogu za nejzinite voeni resursi
Sfaaji ja kompliciranosta na situacijata isto~nata vlada bila prinudena
okolu 43031 godina da se spogodi so Hunite497 Ne ni e poznata so sigurnost
godinata koga bil postignat dogovorot so hunskiot voda~ Rua no toj
eksplicitno e naveden vo izvorite pri sklu~uvaweto na sledniot dogovor so
Hunite postignat vo 435 godina kako dogovor ~ii odredbi se revidiraat
Spored dogovorot to go postignale Romeite so Hunot Rua se obvrzale da im
isplaaat na Hunite godien danok od 350 litri zlato da im dadat trgovski
prava na pazarite vo nekoi gradovi i da gi vratat izbeganite romejski
zarobenici ili namesto toa za sekoj od niv da platat po 4 solidi kako otkup
Faktot to so ovoj dogovor e predviden i to~no utvrden godien trubut go
objasnuva mirot koj to postoel na dunavskata granica vo prvite nekolku
godini po zaminuvaweto na Aspar vo Afrika so golema isto~noromejska vojska
vo 431 godina protiv Vandalite i kako rezultat na Asparovoto zaminuvawe vo
pohod Rua najverojatno go iznudil ovoj dogovor
494 P Heather The Huns 18 495 Iordanis Romana et Getica xxxv 180 496 J B Bury History of the Later Roman Empire I 272 497 Priscus fr 2 pp 224-5 R C Blockley 1983 Cf P Heather The Huns 25 E Stein Histoire du Bas-
Empire I 1959 289
147
Me|utoa postignatiot dogovor bil naruen vee vo po~etokot na 434
godina Od fragmentite na Prisk doznavame deka Rua preku svojot diplomat
Esla upatil ostri barawa do romejskata vlada za vraawe na nekoi negovi
pot~ineti lu|e vo sprotivno im se zakanuval so vojna498 Stanuva zbor za del od
plemiwata dol` dunavskiot breg koi im bile pot~ineti na Hunite Tie otkako
se pobunile protiv svoite gospodari iacute se obratile na Imperijata za pomo So
ogled na toa to glavnite sili na Imperijata bile zafateni na bojnite poliwa
Rua pobrzal da ja iskoristi ovaa nepovolna situacija za Romeite za da go
prekine mirot so niv sicirc so cel da izdejstvuva poglem benefit za sebe Hunot
odbral pogodno vreme bideji toga Isto~nata imperija imala nedostig od
voeni odredi poradi toa to romejskite vojski na ~elo so Aspar zaedni~ki so
zapadnata rimska vojska dejstvuvale vo Afrika protiv Vlandalite Za Rua toa
bil pogoden moment i bil podgotven da go iskoristi499 Me|utoa vo istata
godina vo tekot na voeniot pohod hunskiot lider nenadejno po~inal500 Toj bil
nasleden od negovite dvajca vnuci postariot Bleda i pomladiot Atila501
I pokraj toa to dolo do smena na hunskiot prestol po smrtta na Rua
Isto~nata imperija reila da go isprati baranoto pratenitvo kaj Hunite
predvodeno od Plint502 Vo gradot Margus503 vo Gorna Mezija romejskoto
pratenitvo postignalo dogovor so Atila i Bleda vo 435 godina504 Spored ovoj
dogovor isto~nata vlada se obvrzala deka vo idnina nema da gi prifaa onie
koi to pobegnale od Skitija zaedno so romejskite zarobenici koi se vratile
doma bez otkup osven ako isplati 8 solidi za sekoj od niv na onie koi gi
zarobile vo vojna Ponatamu bilo dogovoreno Isto~nata imperija da ne
498 Prisc fr 2 p 225 IBI I - GIBI I 87 89 Cf E A G Thompson A History of Attila 65 499 E A G Thompson A History of Attila 71
500 Chron Min I p 660 CfThompson E A G A History of Attila 72 J B Bury History of the Later
Roman Empire vol I 272 501 Theophanes p 10216 (Theophanis Chronographia I ed C de Boor Leipzig 1883) Cron Min I p
660 sa 343 Cf E A G Thompson A History of Attila 73 502 Plint bil Got po poteklo Toj vo 418 godina zaduil edno vostanie vo Palestina i
kako nagrada slednata godina bil izdignat za konzul Sp Chron Minora II p 75 s a 418 503 Margus e tvrdina koja se locira na desnata strana od ustieto na r Morava Sp IBI I -
GIBI I 211 bel 335
504 Priscus fr 2 p 225-227
148
sklu~uva sojuz so niedno pleme so koe Hunite bile vo neprijatelstvo
Povikuvaji se na stariot dogovor postignat so Rua Hunite barale da bidat
reafirmirani trgovskite prava koi im bile garantirani so toj dogovor i sega
da im se ovozmo`i trgovija pod ednakvi uslovi so romejskite trgovci i celosna
sigurnost Plint se soglasil i na baraweto godiniot tribut koj go plaala
Isto~nata imperija da bide udvoen i sega da iznesuva 700 litri zlato Dvete
strani se zakolnale na svoite tradicionalni na~ini505 to bi zna~elo deka
Hunite polo`ile zakletva spored svojata paganska vera (amanizam) a Romeite
spored hristijanskiot obi~aj
Ovoj dogovor ostanal na sila odnosno ne bil naruen od hunska strana
okolu pet godini so isklu~ok na eden izoliran incident vo okolinata na
gradot Noviodunum Incidentot im se pripiuva na hunskite varvari ili
barem na izvesen voda~ so hunsko poteklo koj predvodel sledbenici so mean
etni~ki sostav vo koj dominirale Rugite no tie po sicirc izgleda ne bile opfateni
so romejsko-hunskiot dogovor Imeno neposredno po sklu~uvawe na dogovorot
izbil eden bunt na najdolniot desen breg na Dunav koga bil opsaden gradot
Noviodunum vo provincijata Mala Skitija od Valpis Posledniot otkako ubil
eden del od `itelite na gradot i sobral golemo bogatstvo imal namera da gi
napadne Trakija i Ilirik Spored edni mislewa vo istoriografijata toj bil
Hun po poteklo a spored drugi se raboti za voda~ na Rugite koi bile naseleni
vo ramkite na Imperijata506 Bideji Rugite im bile pot~ineti na Hunite ne e
isklu~ena verojatnosta nivniot voda~ sepak da bil Hun po poteklo a ne Rugiec
Od izvetajot to go dava Prisk507 za ovoj nastan mo`e da se zabele`i deka ne
stanuva zbor za nadvoreen napad vrz romejska teritorija tuku naprotiv
opsadata bila izvrena od naselenie koe vo momentot `iveelo vo toj region
Toa naselenie vo izvorot e opredeleno so etnonimot Rugi koito verojatno
bile naseleni prethodno na romejska teritorija zaedno so drugi varvari a me|u
niv sigurno imalo i Huni koi ne zaminale na zapad Taka to ovoj napad bil
izvren od strana na varvarsko naselenie vo mean etni~ki sostav koe
verojatno dobilo poddrka i od mesnoto nezadovolno romejsko naselenie
505 Priscus fr 2 p 226-227 506 E A G Thompson A History of Attila 217-218 507 Priscus fr 5 p 228-229 IBI I - GIBI I 89 91
149
Sepak pod pritisok na romejskite voeni sili Valpis sklu~il dogovor so
Romeite i ja povlekol opsadata508
508 Priscus fr 5 p 228-229 IBI I ndash GIBI I 89 91 212 бел 344 и 345
150
1 Hunskata invazija na Balkanot (441-448) i smrtta na Atila
Vo periodot od 435 do 440 godina Isto~nata imperija ne bila
voznemiruvana na nejzinata severna granica Me|utoa koga vo 439 g Vandalite
ja zavzele Kartagina isto~nata vlada bila prinudena da isprati voeni odredi
kako pomo na zapadnata vlada protiv niv Toa za Hunite bila odli~na
mo`nost da ja iskoristat zafatenosta na carskite vojski kako protiv
Vandalite vo Afrika taka i protiv Persijcite na istok Pa taka pod izgovor
deka Isto~nata imperija gi prekrila odredbite od dogovorot te deka ne bile
predadeni begalcite kako to bilo dogovoreno Hunite prodrele preku Dunav i
vo 44041 godina go osvoile Viminacium Potoa nezadr`livo po~nale da
napreduvaat i gi zavzele Margus (bil zavzemen so predavstvo) Singidunum
Sirmium509 Vo 441 godina Aspar dogovoril primirje vo traewe od edna godina
No vee kon krajot na narednata godina hunskite napadi bile obnoveni vo koi
bile opustoeni Ilirik i Trakija Na samiot Dunav bile napadnati Racijarija
i Esko na ustieto na Iskr vo Dunav510 Vo 443g bile osvoeni Ni i Serdika a
dvi`eji se po r Marica Hunite stignale do Filipopol koj padnal vo nivni
race dodeka Adrijanopol i Herakle gi odbile nivnite napadi ili bile
zaobikoleni Arkadiopol bil zavzemen Kako rezultat na brzite manevri na
Hunite romejskite vojski isprateni protiv niv bile otse~eni od
Konstantinopol i bile odbieni vo Hersones Napa|a~ite sega mu se pribli`ile
na moreto od tri to~ki Galipole i Sest ju`no na Gradot i na edno
neopredeleno mesto severno od nego Bila okupirana i tvrdinata Atiras koja
to se nao|ala mone blizu do yidinite na prestolninata511 Beznade`no bilo
za loo opremenite nomadski eskadroni da gi napadnat novite fortifikacii
509 Nemame to~ni informacii za toa koga bil osvoen Sirmium bideji Prisk za opsadata
na ovoj grad zboruva kako za dobro poznat nastan no ne dava nikakvi hronoloki detali za toa
(Cf Priscus fr 11 pp 262332-333) Poradi toa nastanot razli~no se datira vo istoriografijata i
toa vo 441 447 ili 448 godina Za razli~nata datacija na ovoj nastan sporedi M Mirković
Sirmium its History og the I century A D to 582 A D Sirmium I Arheološki institut SAN Boeograd 1971
48 P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 205
510 J B Bury History of the Later Roman Empire vol I 274 511 Theoph P 102-103 ff Agathias The Histories CFHB trans by J D Frendo Berlin 1975 V 14 5
Cf E Stein De Bas-Empire 291
151
na Konstantinopol i nieden ~ekor izgleda ne bil napraven protiv glavniot
grad Namesto toa Atila se svrtel kon ostatocite od Asparovata armija na
trakiski Hersones (Galipolski poluostrov) i vo odlu~na bitka tuka gi razbil
preostanatite sili na Imperijata512 Po ovoj poraz Teodosij II nemal drug izbor
osven da moli za mir Pregovorite mu bile dovereni na Anatolij - magister
militum per Orientem koj uspeno ja zavril neodamnenata vojna so Persija
Uslovite dadeni od Atila bile dosta ostri Toj baral begalcite da bidat
predadeni odedna zaostanatiot dolg trebal da bide presmetan na 6000 litri
zlato i ovaa suma trebala da bide isplatena bez odlagawe Osven toa godiniot
danok plaan na Hunite vrz osnova na dogovorot od 435 godina sega trebal da
bide zgolemen na 2100 litri zlato Ponatamu sekoj romejski zarobenik koj e
izbegal od kaj Hunite trebal da bide otkupen za 12 solidi po glava namesto
dogovorenite 8 solidi so prethodniot dogovor Istovremeno bilo barano vo
idnina nieden begalec-varvarin od kaj Hunite da ne bide prifaten vo
Isto~nata imperija513 Ovoj dogovor bil privremeno potpian pred 27 avgust
443 godina a ratifikuvan esenta istata godina514 No i pokraj dogovorot ne
zavladeal vistinski mir za Imperijata Atila posle Skota koj otiol vo
Konstantinopol da go primi zlatoto i begalcite ispratil drugo pratenitvo
vo isto~noromejskata prestolnina zgolemuvaji ja potekotijata za vraawe na
begalcite Po ova pratenitvo bile isprateni ute tri posledovatelni
pratenitva Ministrite na Teodosij za da im udovolat na hunskite pratenici
vo sekoja prigoda im podaruvale ubavi podaroci koito bile voobi~aeni za
daruvawe na ambasadori515 no Hunite i natamu nastojuvale nitu eden begalec da
ne ostane na romejska po~va Bezbrojnite minorni `albi na Hunite bile
razgleduvani od romejskite slu`benici a Atilovite zamenicizastapnici
sobirale sicirc pogolemo i pogolemo bogatstvo Romeite kako to piuva Prisk
mu se pot~inuvale na sekoe barawe na Hunite i go prifaale kako zapoved na
gospodar toa to tie e go pobarale Zatoa to tie te Romeite se plaele od
512 Priscus p 282 25 513 Marcelini 441 Procop BP 15 21 Priscus fr 9 pp 236 1-10 IBI I - GIBI I 95 Cf J B Bury
History of the Later Roman Empire vol I 275 514 Priscus pp28426-28428 Cf E A G Thopmson A History of Attila 85-86 515 Malchus fr 3 p 389 9 Priscus fr10 pp 2401-4 2425-17
152
nova vojna so niv no isto taka se plaele i od Persijcite koi podgotvuvale
vojna od Vandalite koi go onevozmo`uvale moreplovstvoto od Isavrite koi
organizirale grabe`i od Arbajanite koi gi napa|ale isto~nite predeli na
dr`avata i od etiopskite plemiwa koi se sojuzuvale protiv Romeite Zatoa tie
smireno mu ugoduvale na Atila dodeka protiv drugite narodi pravele obidi da
vodat vojni sobiraji vojski i nazna~uvaji na~alnici516
Isto~nata imperija odnovo bila napadnata od Hunite vo 447 godina na
~elo so golemiot hunski voda~ Atila koj otkako go ubil Bleda (445 g) stanal
edinstven vladetel na hunskiot sojuz Izvorite ne sooptuvaat za pri~inata
ili izgovorot kojto bil iskoristen Ovoj napad bil planiran na eden povisok
stepen od onoj vo 441 godina517 a bil izvren ne samo od Huni tuku isto taka i
od kontingenti na nivnite pot~ineti plemiwa Gepidite bile predvodeni od
nivniot kral Ardarih Gotite od Valamir a imalo i drugi518 ~ii imiwa ne se
navedeni vo izvorite519 Napadot na samiot po~etok bil naso~en niz
provinciite na Dolna Skitija i Mezija to e daleku na istok od onoj vo 441
godina Vo istata godina koga Hunite se podgotvuvale za pohod Isto~nata
imperija ja snala katastrofa od serija zemjotresi vo koj golem broj gradovi i
tvrdini nastradale vo Trakija Helespont i Kikladite kako i yidinite na
glavniot grad520
Koga Atila se stacioniral vo provincijata Dakija Ripensis vo blizina na
reka Utus (denes r Vit) imperatorskata armija koja se dvi`ela od
Marcianopol kon nego go vovlekla vo borba Vo ovoj voen sudir Romeite
pretrpele te`ok poraz Hunite iako izlegle kako pobednici imale zna~itelni
zagubi na svojata strana Tokmu poradi golemite zagubi ovaa romejsko-hunska
bitka iacute nanela nepopravliva teta na hunskata mo521 Vo taa bitka vsunost
Atila ja postignal poslednata svoja pobeda nad Isto~nite Romei Neposreden
rezultat od bitkata bil padot na Marcianopol glavniot grad na Mezija
Sekunda Spored Jordanes Hunite vo ovoj pohod gi opustoile Ilirik Trakija
516 IBI I - GIBI I 99 517 Marcelini s a 447 Cf J B Bury History of the Later Roman Empire (1958) vol I 275 518 E A G Thopmson A History of Attila 90 519 Iordanis Romana et Getica 331 520 E A G Thopmson A History of Attila 91 521 E A G Thopmson A History of Attila 92 E Stein De Bas-Empire 292
153
i dvete provincii Dakija zaedno so Mezija i Skitija522 Pavle akon izvestuva
deka za vreme na ovoj hunski pohod bile straotno opustoeni Makedonija
Mizija Ahaja i dvete Trakii523 Hunskite opustouvawa vo Makedonija se
zasvedo~eni i so arheoloki naodi Pronajdeno e oru`je od hunsko poteklo vo
Stobi i Herakleja Linkestis koe e datirano vo V vek524 Bideji napa|a~ite
toga barale novi oblasti za grabe` se sputile na jug vo Grcija i se zadr`ale
samo na Termopilite525 Poradi otsustvo na izvorni podatoci ponatamoniot
pravec na ova invazija ostanuva nepoznat
Spored izvorite Hunite za vreme na ovoj pohod osvoile ne pomalku od 70
gradovi (Galska hronika526) a Komes veli ldquoAtila ja zarinka cela Evropa vo
prainardquo527 Za bezizleznata situacijata vo koja se nala Imperijata za vreme
na ovaa hunska invazija zboruva i eden podatok to ni go dava Prisk a koj se
odnesuva na odbranata na tvrdinata Asemus vo Trakija Gra|anite na ovaa
tvrdina razo~arani od momentalniot voen kapacitet na dr`avata reile
hrabro da im se sprotivstavat na Hunite so svoite sopstveni sili i vo toa bile
mone uspeni Dodeka poveeto golemi gradovi se nale pod nozete na
napa|a~ite `itelite na Asemus uspeale da ja odbranat tvrdinata da gi
oslobodat zaplenetite sogra|ani da ja odzemat pqa~kata od napa|a~ite pa duri
i da zarobat del od niv528
[tetite to gi pretrpela Imperijata za vreme na golemata hunska
invazija od 447 godina bile nesogledlivi Otrezneta od stranite posledici
isto~nata vlada svoeto vnimanie vo naredniot period go naso~ila ne kon
vojuvawe tuku kon vodewe pregovori so Hunite Taka narednite tri godini bile
ispolneti so diplomatski sredbi me|u Hunite i Romeite bideji poslednite
ostanale bez voeni resursi pa morale sega da se potprat na vetinite na
nivnite diplomati Ostrumnosta i trpenieto na Romeite im donele pogolemi
522 Iordanis Romana et Getica 331 523 Pauli Historia Langobardorum MGH saec VI-IX XIII 16 524 E Maneva Koskeni plo~ki od refleksni lakovi i trorebresti vrvovi od streli so
nomadsko poteklo od Herakleja 49-60 I Mikul~i Varvari vo Makedonija 248
525 Marcelini sa 447 526 Chron Min I p 662 527 Marcelini sa 447 IBI II - LIBI I 310 Cf E A G Thopmson A History of Attila 94 528 Priscus fr 9 3 IBI I ndash GIBI I 97
154
uspesi od o~ekuvanite Diplomatskata istorija vo ovie godini ni e mnogu
popoznata blagodarenie na istori~arot Prisk koj zel u~estvo vo edno romejsko
pratenitvo posvetuvaji vo negovata kniga dosta disproporcionalno
vnimanie za da go opie ona to go videl i napravil529
Hunskata invazija na romejskata teritorija bila zavrena so spogodba pri
to vo 448 godina mirot bil obnoven na severnata granica530 Mirovnite
pregovori od romejska strana gi vodel Anatolij Za vreme na ovie pregovori
Atila baral irok pojas od oblasta ju`no od Dunav da bide celosno evakuiran
od Romeite Ovaa oblast trebala da se prostira od Singidunum na granicata so
Panonija do Nove na rastojanie od nekoi 300 milji i da bide na pet dena pat vo
dlabo~ina toa e okolu 100 ili 120 milji So drugi zborovi cela Dakija
Ripensis i delovi od tri drugi provincii morale da bidat naputeni i novata
granica trebala da minuva niz Ni Dunav so site negovi fortifikacii i
golemite grani~ni gradovi koi sega se nao|ale vo ruini ne trebale povee da
bidat granica so Imperijata531 Ne znaeme za nekoj drug uslov od dogovorot
tributot trebal da se isplaa i ponatamu no po koja cena ne mo`eme da ka`eme
Ova barawe na Atila nepovolno po Imperijata najverojatno bilo prifateno
od romejska strana bideji vo narednite dve godini romejskata diplomatija
bila naso~ena tokmu kon celta za obezbeduvawe na izvesno ubla`uvawe na ovie
uslovi
Romejsko-hunskiot miroven dogovor o~igledno ne gi zadovoluval
interesite i na dvete strani za to svedo~i obemnata diplomatska aktivnost
me|u dvete strani Na Romeite verojatno ne im odgovarala visinata na tributot
koj im go isplaale na Hunite a Atila ne sakal da sedi so skrsteni race i
prodol`il i ponatamu da vri diplomatski pritisok vrz isto~nata vlada so
cel da iznudi to pogolemi pari~ni izdatoci i skapoceni darovi Imeno
hunskiot voda~ vo proletta 449 godina go ispratil vo Konstantinopol Edekon
eden od najmonite negovi privrzanici Edekon go predal pismoto od Atila vo
koe toj gi obvinuval Romeite vo vrska so begalcite gi zaplauval deka e
pribegne kon oru`je ako ne mu bidat predadeni i ako Romeite ne se otka`at da
529 E A G Thopmson A History of Attila 95 530 Marcellini s a 448 531 Priscus pp 286 32-2877 Cf J B Bury History of the Later Roman Empire vol I 275-6
155
ja obrabotuvaat zavojuvanata od nego zemja Atila isto taka baral kaj nego da
dojdat pratenici koi e razgovaraat za spornite praawa i toa ne slu~ajni lu|e
tuku najvidni me|u konzulite532 Bideji Atila bil mnogu drzok vo negovite
barawa Romeite reile da se spravat so nego taka to e ja primenat
taktikata za pokuplivost na negovi bliski lu|e Imeno dodeka hunskiot
pratenik prestojuval vo Konstantinopol eden romejski evnuh po ime Hrisafij
se obidel da go potkupi i nagovori da mu izvri atentat na Atila533 Me|utoa
ovoj obid za potkup od romejska strana ne dal nikavi rezultati zatoa to
hunskiot pratenik mu ostanal lojalen na Atila i ne podlegnal na ovaa romejska
itrotina Planot za atentat bil sostaven del od agendata na diplomatskoto
pratenitvo koe usledilo kako odgovor na hunskoto
Imeno imperatorot reil da go isprati baranoto pratenitvo od Atila
i kako svoi zastapnici gi ispratil Maksimin koj stoel na ~elo na
pratenitvoto Prisk kako negov sekretar i Vigila vo uloga na preveduva~534
Vo pismoto od imperatorot koe trebal Maksimin da mu go predade na hunskiot
vladetel stoelo deka Atila ne treba da go naruuva dogovorot i da ja napa|a
romejskata zemja i bilo naglaseno vo odnos na begalcite deka osven tie to vee
bile predadeni sega mu ispraal ute 17 dui bideji drugi i nemal535 Ova
romejsko pratenitvo isprateno kaj Hunite imalo dve celi Prvata cel bila
javna i se odnesuvala na reavawe na problemot so begalcite odnosno
vospostavuvawe na harmonija vo odnosite me|u Isto~nata imperija i Hunite
Vtorata cel bila tajna - izvruvawe atentat vrz Atila za koj od romejskite
pratenici znael samo Vigila Romeite se obidele svojata namera da ja ostvarat
preku potkupuvawe na najvidnite lu|e na Atila te Edekon i Onegisij536
Metodot na potkuplivost koj se obidela da go iskoristi romejskata
532 Priscus fr 11 p 242 11-18 Cf IBI I-GIBI I 99 533 Priscus fr 11 p 244 24-56 Cf IBI I-GIBI I 101
534 Spored izvetajot na Prisk romejskoto pratenitvo od Konstantinopol do
prestolninata na Atila vo Panonija se dvi`elo po patot Via militirais a po istiot pat i se
vratilo nazad Detalen opis na ovoj pat so site negovi patni stanici dava K Jiri~ek (Vojna
cesta od Beograda za Carigrad 75-120)
535 Priscus fr 11 p 246 9-13 Cf IBI I-GIBI I 103 VIINJ I 13-16 Cf J B Bury History of
the Later Roman Empire vol I 276 536 Priscus fr 11 p 272 274
156
dimplomatija vo ova prilika kako to vee napomenavme ne dal nikakvi
rezultati bideji lu|eto na Atila mu ostanale lojalni na svojot gospodar i ne
potkleknale pod ovie primamlivi ponudi na Romeite Tie ne doputile nitu da
se devalvira likot na nivniot vladetel Imeno koga vo edna prilika
romejskite pratenici praveji sporedba me|u Atila i Teodosij II potencirale
deka isto~noromejskiot imperator e bog nasprema hunskiot vladetel koj e
~ovek Hunite `estoko reagirale Pretpazlivosta i somne`ot koi gi projavile
Hunite sprema romejskite pratenici mone evidentno gi manifestirale preku
zabranata to im ja dale na pratenicite da ne go postavuvaat nivniot ator na
povisoko mesto od atorot na Atila
Otkako Atila go osuetil obidot na Romeite za atentat vrz nego gi
ispratil pratenicite nazad vo Konstantinopol so vetuvawe deka e go ~uva
mirot dokolku na eden negov sekretar mu se dade bogata `ena za sopruga Na ovoj
na~in hunskiot vladetel ute edna ja projavil negovata neodoliva `ed za
natrupuawe na romejskoto bogatstvo537
Dodeka romejskoto pratenitvo se nao|alo kaj Hunite Teodosij
pridr`uvaji se do maksimata na romejskata diplomatija divide et impera se
obidel so bogati podaroci da go ubedi voinstvenoto pleme - Akaciri koe se
nao|alo na Pont da go otka`e sojuzot so Atila i da sklu~i dogovor so
Imperijata Takviot obid ostanal bezuspeen bideji Atila vo odlu~na bitka
mu zadal silen poraz na ova pleme i celosno go pot~inil538
Odnovo edno romejsko pratenitvo na ~elo so Anatolij i Nomus se
upatilo kon Atila vo 450 godina Sredbata me|u niv i Atila se slu~ila vo
blizina na nepoznatata reka Drekon Romejskite pratenici go nagovorile
Atila da dade zakletva deka e se dr`i do uslovite za mirot utvrdeni so
dogovorot od 448 godina Isto taka go ubedile da se zakolne deka nema da mu
predizvikuva problemi na Teodosij so razmena na prifatenite begalci od
Hunskata teritorija No nivniot najgolem uspeh le`i vo ubeduvaweto na Atila
537 Priscus fr 11 246 248 250 fr 14 240 538 Priscus fr 11 258 244-246 Cf E A G Thopmson A History of Attila 96-97 Vrz osnova na
podatocite to gi dava Jordanes poveeto istori~ari ja prifaaat tezata deka pod imeto
Akaciri treba da se podrazbiraat Hazarite odnosno Belite Hazari (Ak-Hazari) Sp A
Kestler Trinaesto pleme Hazarsko carstvo i wegova ostavtina 20
157
da se povle~e od celiot pojas ju`no od Dunav koj vo 448 godina toj zapovedal da
se evakuira celosno od Romeite Na toj na~in rekata Dunav povtorno stanala
grani~na linija me|u Isto~nata imperija i hunskata dr`ava Tokmu ovoj
diplomatski uspeh ja potvrduva tezata deka ona to ne mo`ela Imperijata da go
postigne na bojnoto pole-pobeda nad Hunite go postignala so posredstvo na
svojata umena diplomatska taktika za vodewe pregovori i razubeduvawe na
protivni~kata strana
Vigil koj prethodno bil zadr`an od Atila poradi somne`ot za planiran
atentat vrz nego sega bil osloboden so otkup a baraweto za isporaka na
Hrisafij incijatorot za atentatot bilo povle~eno539 Kako posebna i li~na
usluga za dvajcata Romei Atila se soglasil da gi oslobodi pogolemiot del od
romejskite zarobenici bez otkup Pred da si zaminat pratenicite Atila gi
daruval so kowi so ko`i i krzno koi hunskite vladeteli obo`avale da gi
nosat540 Vo ovie pregovori Atila imal mone toleranten odnos kon Anatolij i
Nomus koj bi mo`el da se objasni so negovata namera naskoro da otpo~ne
invazija na Galija za to mu trebal bezbeden grb
Svojata vistinska namera Atila ja zatskrival zad vetuvaweto da go napadne
vo 450 godina Vizigotskoto kralstvo locirano okolu Tuluz vo svojstvo na
sojuznik na Valentinijan a vsunost sakal da ja osvoi Zapadnata imperija i da
go otstrani Aecij od pozicijata glaven komandant na Zapadot Taa svoja namera
ja manifestiral vo baraweto da mu bide otstapena polovinata od Zapadnata
imperija kako miraz vo brakot so Honorija sestrata na Valentinijan541
Ponudata za ovoj brak vsunost pristignala od samata Honorija a Atila samo
ja iskoristil prilikata kako povod za zapo~nuvawe na vojna i realizacija na
negovite nameri Za ostvaruvawe na svojata cel toj naol sojuznici vo liceto
na Vandalite542 i del od Frankite543
Me|utoa prilikite vo Isto~nata imperija vo me|uvreme se promenile
Imeno koga vo avgust 450 godina po~inal imperatorot Teodosij II go nasledil
539 Priscus fr 15 p 300 2-8 540 E A G Thopmson A History of Attila 123 541 Priscus pp 32828-3253 p 3306-10 Cf J B Bury History of the Later Roman Empire (1958) vol
I 290 542 Iordanis Romana et Getica 543 Priscus fr 20 p 3061-3
158
na imperatorskiot tron energi~niot i odlu~en imperator Markijan (450-457)
So doa|aweto na noviot imperator na prestolot bil smenet i pravecot na
politikata kon Hunite Pa taka koga Atila ispratil svoe pratenitvo vo
Konstantinopol da go zeme danokot koj voobi~aeno sekoja godina mu go plaale
Romeite Markijan ostro odbil da im go predade i objavil deka povee nema da
im se isplaa godiniot danok na Hunite a dokolku se zakanuvale so vojna toj
soodvetno e im odgovorel so negovite raspolo`livi voeni sili544 I pokraj toa
to Atila bil voznemiren od vakvata promena vo politikata na isto~nata
vlada odlu~il da ne stapuva vedna vo akcija protiv nea Ja odlo`il kaznata za
imperatorot poradi negovata neposlunost vo ispolnuvaweto na obvrskite od
dogovorot za isplata na danokot i trgnal slednata godina na Zapad vo
realizirawe na podgotvuvaniot pohod protiv zapadnata vlada Me|utoa ishodot
tokmu od ovoj pohod dovel do sudbinski presvrt vo odnosite me|u Isto~nata
imperija i Hunite
Pri svojot pohod na Zapad Atila koj stoel na ~elo na Hunskiot sojuz
svojata presudna voena sredba ja imal so sojuzot na Aecij vo blizina na gradot
Trua vo Galija Tuka vo letoto 451 godina dolo do `estoka bitka vo koja iako
nemalo pobednik dvete strani pretrpele ogromni zagubi a Atila moral da se
povle~e kon Panonija545 Ovaa bitka vo golem del vlijaela na padot na hunskata
mo546
Nabrzo po vraaweto vo Panonija Atila bil poseten od edno romejsko
pratenitvo isprateno od Konstantinopol na ~elo so Apolonij Me|utoa ova
pratenitvo ne postignalo nikakvi rezultati bideji hunskiot vladetel odbil
544 Priscus p 3293-14 545 Na stranata na Atila se borele Ostrogoti Gepidi Heruli Rugi Svevi Tjuringi i
del od Frankite Armijata na Aecij ja so~inuvale Vizigoti Burgundi Alani Franki i
Saksonci Iord Get 192 198-200 Chron Gall 511 615 Cassiod Chron An 451 Cf B Bury History of
the Later Roman Empire vol I 291-293 Budanova V P Varvarskiй mir 71 G PfaйlYacuteifter
Teodorih VelikiŸ 50 Uspenski F Istorija vizantijskog carstva t 1 142
546 Spored misleweto na Bjuri Atila tokmu vo ova bitka poka`al deka e slab strateg na
to se dol`ela negovata neuspena invazija na Galija Nasproti toa Aecij poka`l izvonredni
strateki sposobnosti pri rakovodeweto na svojata vojska na toj na~in istaknuvaji ja svojata
nadomo nad Atila koj nemal talent za strategija Toj faktor spored ovoj u~en bil
odlu~uva~ki za vakviot negativen ishod na hunskata invazija na Galija Sp J B Bury The Invasion
of Europe 150-151
159
da go primi zatoa to pratenicite ne go nosele so sebe o~ekuvaniot danok547 Vo
septemvri istata godina razluteniot Atila duri ispratil i edna mala grupa
Huni da izvrat upad vo isto~en Ilirik za pqa~kaki celi imaji verojatno
namera so toa da go potseti Markijan to go o~kuva koga e zapo~ne za Hunite
sezonata na pohodi548 Sepak vo ovoj period Atila ne poka`uval mnogu golem
interes kon Isto~nata imperija negovite pogledi bile svrteni kon Zapadot
I pokraj golemite zagubi to gi pretrpel vo bitkata na Katalunskite
poliwa toa ne mu pre~elo idnata godina (452 g) da ja napadne i opustoi549
Italija zavzemaji gi Akvileja Milano i redica drugi gradovi Patot kon Rim
na Atila mu stoel otvoren Aecij moral da go sledi so svoite voeni sili
me|utoa ne bil dovolno silen za da se vputi vo bitka Sepak zemjite ju`no od
rekata Po kako i samiot Rim bile potedeni od ponatamoni hunski
opustouvawa blagodarenie na rimskiot episkop Lav Toj bil ispraten od
zapadnorimskiot imperator so dvajca istaknati senatori da pregovaraat so
Atila Otkako mu bile ponudeni bogati podaroci koi bile dovolni da go
razubedat da ja naputi Italija hunskiot voda~ gi prekinal opustouva~kite
aktivnosti i se povlekol kon Panonija550
Namerata to ja imal Atila voeno da mu se odmazdi na romejskiot
imperator Markijan ne uspeal da ja ostvari bideji vo 453 godina nenadejno
po~inal nota po svadbenata veselba Vo vrska so smrtta na ovoj golem hunski
vladetel postojat dve verziii dadeni vo izvorite Spored prvata verzija
pri~inata za negovata smrt bila obilnoto krvarewe niz nosot koe go zaduilo
dodeka spiel551 A vo vtorata verzija se veli deka toj bil ubien od negovata nova
sopruga Ildiko za vreme na negovata prva bra~na no so nea552 Vo prilog na
547 Priscus fr 18 548 E A G Thopmson A History of Attila 143 549 Iord Get 221-222 Paul Diac Hist Rom XIV 2 Voenite zagubi vo hunskiot tabor
najverojatno se odnesuvaat na sojuzni~kite plemiwa koi u~estvuvale vo bitkata a ne na samite
hunski kowani~ki odredi vo sprotivno teko bi mo`ele za taka kratko vreme Hunite
povtorno da se vputat vo voeni dejstvija
550 B Bury History of the Later Roman Empire (1958) vol I 294 551 Priscus p 316 fr 24 Jordanes Get 49 254-55 256-58 552 Marcellinus s a 454 Chron Paschal pp 587 Malala vo vrska so smrtta na Atila
sooptuva deka devojkata (bez da go naveduva nejzinoto ime) so koja spiel hunskiot vladetel
160
vtorata verzija mo`e da se navede delot od izvetajot na Jordanes koj pak go
prevzel od sovremenikot Prisk kade se veli deka duri i imperatorot Markijan
bil izvesten od boga na son za smrtta na golemiot Atila553 Ovoj iako
legendaren podatok mnogu pati slobodno se tolkuva kako romejska diplomatska
taktika odnosno deka isto~niot imperator vsunost go podgotvil atentatot
vrz Atila so posredstvo na novata sopruga na Atila Ildiko koja imala
burgundsko poteklo Prikaznata za sonot bi trebalo da asocira na uverenosta
na imperatorot vo pozitivniot ishod na negoviot plan a informacijata
dobiena od boga da poslu`i kako potvrda deka straniot Atila kone~no bil
kaznet za negovite zlodela vrz Romeite Nam ni ostanuva ili da go prifatime
ovoj legendaren podatok za sonot ili da go otfrlime vo celost bideji sonot
kako takov e individualen ~in koj ima misti~no zna~ewe i ne mo`e da se
doka`e iako Prisk veli deka toa go tvrdi vrz osnova na sigurni podatoci Koi
bile tie podatoci nie ne znaeme Kako i da e Atila neslavno go zavril svojot
`ivot bideji ne umrel hrabro boreji se na voenoto pole tuku vo postela
dodeka spiel
Istovremeno i Isto~nata i Zapadnata imperija mo`ele kone~no da
zdivnat od silnite hunski pritisoci zatoa to po smrtta na Atila golemata
Hunska dr`ava se raspadnala pod negovite sinovi - naslednici koi se
ispokarale za prestolot Taa nesloga bila iskoristena kako povolna prilika
od pot~inetite plemiwa da organiziraat vostanie i kone~no da se oslobodat od
hunskoto igo
imala hunsko poteklo i deka taa bila osomni~ena za negovoto ubistvo Malalae Chron p 359 5 Cf
IBI III - GIBI II 208
553 Iordanes Get XX IBI II - LIBI I 354
161
2 Hunite po smrtta na Atila
Golemiot i straen hunski vladetel Atila kako to go opiuvaat
izvorite na svoite sinovi im ostavil prostrana imperija so mnogubrojni
pot~ineti plemiwa koja tie ne uspeale da ja za~uvaat
Poradi ne postoewe na to~no utvrdeno pravilo za nasleduvawe na hunskiot
prestol dolo do nedorazbirawe i nesloga me|u sinovite na Atila koi gi
podelile pot~inetite narodi me|u sebe554 Vakvata situacija dovela do pobuna
na narodite koi gi vladeele Vostanieto go krenal kralot na Gepidite
Ardarih bideji se po~uvstvuval ignoriran od sinovite na Atila pri
nasleduvaweto na hunskiot prestol za koj imal aspiracii Do reava~ka bitka
dolo vo 454 godina na neidentifikuvanata rekata Nedao555 vo Panonija me|u
pot~inetite narodi predvodeni od Gepidite i Hunite so nivnite privrzanici
[to se odnesuva do plemiwata koi zele u~estvo vo ova bitka podatoci nao|ame
kaj Jordanes Toj gi nabrojuva Gotite Gepidite Rugite Svevite Alanite
Hunite i Herulite so oru`jeto koe go koristele bez pritoa da gi razgrani~i koj
protiv koj se borel Odnosno ne ni poso~uva koi plemiwa gi so~inuvale dvata
sprotivstaveni tabora556 Vostanatite narodi bez somnenie dobile pomo i
poddrka od imperatorot Markijan Vo taa bitka Hunite do`iveale potpoln
poraz Zaginal Atiloviot najstar sin Elak a negovite pre`iveani braa so
ostatokot od nivnite privrzanici prebegnale preku Karpatite do bregot na
Crnoto more naseluvaji ja stepata na severen Krim557 Eden del od
preostanatite Huni ostanal vo Panonija a drug del od niv se naselile na
teritorija na Isto~nata imperija kako federati Delot od Hunite koi dole
na isto~noromejskata teritorija se naselile prete`no vo dolnodunavskite
provincii i toa Krajbre`na Dakija Dolna Mizija i Skitija Jordanes
554 Cronicon Minor p 482 555 Vo istoriografijata postojat povee razli~ni identifikacii za ovaa reka Vidi
povee kaj H Gračanin J Škrgulja The Ostrogoths in Late Antique Southern Pannonia 168 n 8 556 Iord Get 261 557 Za da se obezbedi isto~nata vlada od hunskite napadi a i od napadite na drugi plemiwa
vo ovoj reon izvrila rekonstrukcija na odbranbenite yidini Edna toa go napravil Zenon vo
488 godina a potoa i Justinijan I koj podignal cela niza utvrduvawa me|u Herson i Bospor Sp
D Obolenski Viznatijski komonvelt 38
162
raska`uva deka sinovite na Atila se naselile vo tie oblasti vodeji so sebe i
drugi plemiwa koi vleguvale vo sostavot na Atilovata dr`ava558 Nekoi od
Hunite zaedno so Sarmatite bile naseleni i na drugi otstapeni mesta za niv vo
Ilirik sicirc do Kastra Martis Ernak pomladiot sin na Atila go odbral za
naseluvawe najodale~eniot del od Mala Skitija Negovite rodnini Emencur i
Ulcindur ja zavzele Krajbre`na Dakija Utus Iskus i Almus Vo sredinata na V
vek Huni i Sarmati bile naseleni i kraj ustijata na Vit Iskar vo denena
Severozapadna Bugarija i vo Dobruxa do deltata na Dunav559
Imperijata stradala od novi napadi na Hunite i po nivnoto raseluvawe
tie glavno ja pominuvale dolnodunavskata granica i vrele invazija na
romejskata teritorija Eden takov napad e zabele`an vo izvorite od 4667
godina Toga Imperijata bila involvirana vo vojnata to se odvivala me|u
Ostrogotite i Skirite davaji im poddrka na poslednite Taa situacija ja
iskoristile hunskite ordi predvodeni od Hormidak go pominale zaledeniot
Dunav i navlegle vo romejskite provincii Tie so teki maki bile sopreni i
porazeni od Antemij duri kaj Serdika560
Po bitkata na Nedao golemata Hunska imperija se raspadnala a hunskata
mo bila nepovratno zagubena Pre`iveanite sinovi na Atila se obidele da go
vratat svojot ugled i da pregovoraat so Imeprijata kako ramnopravni partneri
kako to toa nekoga go pravel nivniot tatko no naile na odlu~no
negoduvawe od romejska strana Toa se slu~ilo vo 4689 godina koga ispratile
svoe pratenitvo vo Konstantinopol Celta na ova hunsko pratenitvo
pretposledno koe se spomenuva vo izvorite bila da se ras~istat razlikite koi
postoele me|u isto~nata romejska vlada (o~igledno imalo nekoi borbi) i da
pregovara za miroven dogovor koj bi gi obnovil pazarite vo gradovite pokraj
romejskata granica za Hunite Me|utoa ova pratenitvo ne postignalo nito
bideji imperatorot Lav I (457-474) ne gledal pri~ina zoto da im dava
romejski beneficii na lu|e koi iacute napravile tolku mnogu teta na Imperijata
Po neuspehot na hunskoto pratenitvo dolo do nesoglasici me|u voda~ite na
Hunite sinovite na Atila - Dengizih i Ernak Ernak odbil da zeme u~estvo vo
558 Iord Getica 265-267 559 V Velkov GradIacutet 235
560 Apoll Sid Carmina II 237-298
163
pohodot so kojto se zakanil Dengizih na Imeprijata i zatoa posledniot
otiol sam561 Koga se nao|al vo blizina na Dunav bil zapraan od eden
romejskiot na~lnik na odbranata zoto potgotvuval vojna Dengizih bez da mu
dade odgovor preku lu|eto isprateni za taa cel ispratil ute edno
pratenitvo vo Konstantinopol Ovojpat pobaral od imperatorot da dobie
zemja i pari za sebe i za svojata armija inaku vo sprotivno se zakanuval so vojna
Na toa imperatorot mu odgovoril deka bil podgotven da stori sicirc samo ako
Hunite doa|aat da mu bidat pokorni i da sklu~at sojuz562 Zabele`liva e
promenata vo pristapot na imperatorot kon barawata na Dengizih Za razlika
od prvoto barawe koe prvenstveno te`neelo kon odr`uvawe na trgovski vrski
me|u Hunite i Romeite imperatorot ostro go odbiva vtoroto barawe go
odobruva samo pod odredeni uslovi Vakviot razli~en pristap bi mo`el da se
tolkuva kako nedoputawe od strana na imperatorot da se odr`uvaat
ramnopravni partnerski odnosi so Hunite kako porano So toa jasno im stavil
do znaewe na Hunite deka nivnoto slavno vreme zavrilo i deka sega tie ne se
vo sostojba da mu postavuvaat uslovi na imperatorot tuku naprotiv edinstveno
mo`ele da mu bidat podanici i da ispolnuvaat slu`ba koja toj bi im ja
odredildodelil Taa slu`ba prvenstveno bi imala voen karakter Od
izvetajot na Prisk ne mo`eme da doznaeme kakva bila reakcijata na Dengizih
bideji ne e celosen no zatoa od drugi izvori doznavame za negovata sudbina
O~igledno e deka ne bil zadovolen od odgovorot to go dobil trgnal vo pohod
protiv Imperijata vo koj pretrpel potpoln poraz od romejskata vojska i
zaginal na bojnoto pole vo 469 godina Romejskiot vojvoda Anagast mu ja otsekol
glavata i ja odnel vo Konstantinopol563 Sudbinata na Ernak ne ni e poznata no
so ogled na toa to odbil da u~estvuva vo vojna protiv Imeprijata i ostanal da
`ivee na romejska teritorija po sicirc izgleda deka go zavril `ivotot vo nejasni
okolnosti kako nejzin naemnik
Posledniot pogolem pohod to go prevzele Hunite vo tekot na V vek na
dolnodunavskite provincii zapo~nal vo nezatiteniot del od rekata Dunav vo
561 Priscus fr 46 IBI I - GIBI I 125 Cf E A G Thopmson A History of Attila 156 562 Priscus fr 48 IBI I - GIBI I 127 563 Marcelini s a 469 IBI II - LIBI I 311 Chron Pasch ed Bonn 323 Cf E A G Thopmson
A History of Attila 157
164
po~etokot na vladeeweto na Zenon (474) Me|utoa romejskite vojskovoda~i bez
pogolemi problemi gi odbile napa|a~ite564 Del od Hunite po ovoj premin
ostanale da `iveat vo Trakija565
Glavnite sili na Hunite za vreme vadeeweto na Lav I i Zenon ostanale na
dolen Dunav me|utoa vee ne pretstavuvale relevantna sila opasna po
bezbednosta na Isto~nata imperija No zatoa pak na scena se pojavile novi
plemiwa srodni na Hunite koi odigrale uloga sli~na na poslednite
(Kutriguri Utiguri Avari itn) Za niv zboruvame vo oddelni poglavja podolu
vo tekstot
564 E A G Thopmson A History of Attila 157 565 Evagrius Hist eccl III 2
165
3 Diplomatija
Terminot diplomatija vo sredniot vek voglavnom gi ozna~uval
principite metodite mehanizmite i tehnikite koi edna dr`ava ili Imperija
gi koristela vo pregovorite so drugi dr`avi odnosno plemiwa i vo
promocijata na interesite na sopstvenata nadvorena politika
Diplomatijata sfatena kako vojna vodena so drugi pred sicirc mirni sredstva
e sfaawe koi im bilo svojstveno na isto~nite Romei Za niv ldquokupeniot mirrdquo so
tribut vo sekoj slu~aj bil poevtin od bilo kakva vojna Od taa pri~ina
bezbednosta na Imperijata vo golema mera zavisela ne samo od nejzinite voeni
kapaciteti tuku i od nejzinata aktivna diplomatska dejnost Na toj na~in
potpiraji se pomalku na svojata voena sila a povee na site formi na
razubeduvawe regrutirawe sojuznici razubeduvawe (odvraawe) na
neprijatelot ili pottiknuvawe na potencijalnite neprijateli me|usebno da se
sudrat Imperijata uspevala da ja odr`i svojata stabilnost
Poradi narasnatata opasnost od varvarskiot svet generirana od Golemata
preselba na narodite samo oru`jeto kako takvo ne bilo dovolno Neophodna
bila i umena diplomatska igra poradi to izu~uvaweto na varvarite stanala
postojana gri`a na romejskite politi~ari Interesot kon varvarite opfaal
mone irok registar Bile izu~uvani i analizirani karakterot tradiciite
bitot obi~aite slabostite i doblestite kako i nivnite prijateli i
neprijateli Osobeno vnimanie se izdvojuvalo na mo`nosta za potkup566
Isto~nata imperija nemala profesionalni postojani diplomati i slu`benici
koi bi se zanimavale so razuznavawe Diplomatskata dejnost ja vrele
raznovidni slu`benici koi pokraj svoite osnovni obvrski ponekoga dobivale
zadol`enie da se najdat vo uloga na diplomati (pratenici-pregovara~i)567 Iako
diplomatijata ne bila ekskluzivna profesija sepak onie koi bile izbirani za
pratenici (ambasadori) trebale da zadovoluvaat izvesni kriteriumi da bidat
ugledni ma`i koi se religiozni koi nikoga ne bile osuduvani za krivi~ni
dela ili javno osuduvani Prira~nicite od VI vek prepora~uvaat pratenicite da
se dr`at do specifi~no odnesuvawe da se odnesuvaat qubezno blagorodno i
566 G Bakalov Vizantiя Sofiя 2000 193 567 E N Luttwak The Grand strategy of Byzantine Empire Cambridge 2009 6
166
velikoduno do stepen na nivnoto ovlastuvawe Pratenitkot koj se podgotvuval
za misija bil prethodno testiran so toa to mu se prezentirala listata so temi
i bil prauvan kako e se spravi so sekoja poodelno pod razli~ni
pretpostaveni okolnosti-scenario bazirano na principot igrawe ulogi568
Diplomatskata dejnost na Imperijata kon varvarskiot svet osobeno se
intenzivirala po zapo~nuvaweto na Golemata preselba na narodite inicirana
od Hunite Pri~inata za intenzivirawe na diplomatskite aktivnosti le`i vo
toa to Isto~nata imperija vo naredniot period bila osudena da vodi
postojano iscrpuva~ka borba na dva fronta borba koja traela sicirc do krajot na
Isto~noto carstvo569 Poradi nemo`nosta istovremeno armijata da bide
anga`irana na dva fronta Imperijata pribegnuvala kon nevoeni sredstva so
cel da go neutralizira eden od neprijatelite dodeka so drugiot vojuvala
Prv imperator koj ja vodel taa sudbonosna vojna na dva fronta bil Valens
koj kako to vee spomenavme vo katastrofalnata bitka so Zapadnite Goti
pridru`eni od Isto~nite Goti Alanite i Hunite kaj Adrijanopol vo 378
godina go zagubil `ivotot Tokmu po ovaa bitka opasnosta od Hunite postepeno
po~nala da raste i zatoa isto~noromejskata vlada vo naredniot period odlu~ila
sprema niv da prevzeme diplomatski aktivnosti Tie se sostoele vo primena na
razli~ni metodi kako to se kupuvawe na mirot so tribut opsipuvawe na
hunskite pratenici i vladeteli so bogati podaroci koi trebale da ostavat kaj
niv vpe~atok za neiscrpnost na romejskoto bogatstvo bil primenuvan metodot -
razdeli pa vladej a i potkuplivosta isto taka igrala golema uloga No koga
hunskiot vladetel ne bil zadovolen od romejskoto zlato i drugite bogatstva
toga bil skrotuvan so dodeluvawe na visoki po~esti vklu~uvaji go na toj
na~in vo isto~noromejskata hierarhija na slu`bi od to varvarinot bil
osobeno polaskan
So ogled na toa to vo prvite decenii na V vek Hunite bile podeleni na
oddelni ordi koi gi upravuvale zasebni voda~i Isto~nata imperija vodela
diplomatska politika so niv pooddelno
568 The Anonymous Byzantine Treatise on Strategy Three Byzantine Military Treatises ed G T
Dennis CFHB Washington 1985 pp 125ndash127 Cf E N Luttwak The Grand strategy of Byzantine Empire
101 569 GOstrogorski Istorija na Vizantija Skopje 1992 70
167
Taka spored podatocite od izvorite Imeprijata prviot diplomatski
kontakt so Hunite go ostvarila okolu 400 godina koga hunskiot voda~ Uldin ja
ispratil glavata na Gajna vo Konstantinopol preku svoite pratenici i baral od
romejskata vlada nagrada za izvrenata usluga Iako se ~ini deka ova
inicijativa poteknala od Hunite sepak ne e isklu~ena mo`nosta Imperijata
prethodno da stapila vo diplomatski kontakt so Hunite koi vo toa vreme se
dvi`ele okolu Dunav i da pobarala pomo od niv vo kaznuvaweto na
buntovnikot Gajna
Sledniot romejsko-hunski diplomatski kontakt za koj doznavame od
izvorite se odnesuva na pratenitvoto koe isto~nata vlada go ispratila me|u
Hunite vo 412 godina kaj hunskiot voda~ Donat Ova pratenitvo verojatno
usledilo kako odgovor na hunskite napadi na romejska teritorija pri to
negovata cel verojatno bila da se postigne mir i da se vospostavat prijatelski
odnosi me|u dvete strani Naite soznanija za pri~inite celite i okolnostite
koi dovele do ovie diplomatski aktivnosti se necelosni bideji izvornite
informacii se ograni~eni i fragmentarni
Po pauza od skoro edna decenija Hunite i Romeite odnovo vleguvaat vo
dogovorni odnosi Imeno okolu 43031 godina od izvorite doznavame deka
Romeite sklu~ile dogovor so hunskiot voda~ Rua Iako dogovorot ne e
eksplicitno naveden vo izvorite odnosno nemame direktni podatoci za nego
sepak go nasetuvame od informaciite koito gi imame za sledniot sklu~en
dogovor so Hunite (435 g) pri to se naglasuva deka posledniot dogovor gi
revidira odredbite na prethodniot Ovoj dogovor Romeite gi obvrzuval na
slednoto da im isplaaat na Hunite godien danok od 350 litri zlato da im
dadat trgovski prava na pazarite vo nekoi gradovi i da gi vratat izbeganite
romejski zarobenici ili namesto toa za sekoj od niv da platat po 4 solidi kako
otkup I za ovoj dogovor koj e rezultat na diplomatska aktivnost ne gi znaeme
okolnostite po koito usledil no so sigurnost stanuva zbor za hunski napad
(delot od Hunite koito gi predvodel Rua) na romejska teritorija bideji se
naveduva klauzula za otkup na romejski zarobenici koi mo`ele da bidat
zapleneti za vreme na izvesen hunski prodor vo Imperijata Klauzulata za
visinata na tributot zboruva za toa deka na toj na~in Hunite bi mo`ele da se
dr`at nastrana od romejskata teritorija odnosno tokmu zlatoto bilo garant za
168
odr`uvawe na mirot Rua najverojatno go iznudil ovoj dogovor od Imperijata
koristeji se od nepovolnata situacija za Romeite bideji golem del od
romejskite voeni sili bile isprateni vo Severna Afrika protiv Vandalite
(431 g) Tokmu so ovoj dogovor se objasnuva mirot na severnata granica dodeka
romejskata armija operirala protiv Vandalite Ovoj dogovor nemal dolg vek na
traewe zatoa to po tri godini bil naruen Celta na hunskiot voda~ i
ponatamu bila da vri pritisok vrz romejskata vlada Ovojpat kako povod za
naruuvawe na dogovorot bil iskoristen momentot koga nekolku negovi
pot~ineti plemiwa dol` rekata Dunav preminale na romejska strana Rua preku
svoe pratenitvo mu se obratil na isto~niot imperator baraji negovite
podanici da bidat vrateni nazad vo sprotivno se zakanuval so vojna Sepak
hunskiot vladetel Rua nabrzo po~inal i ne go do~ekal romejskoto pratenitvo
koe trebalo da pregovara za nadminuvawe na nedorazbirawata me|u dvete
strani Pratenitvoto predvodeno od Plint go pre~kale naslednicite na Rua
braata Bleda i Atila Bil postignat dogovor vo 435 godina koj gi vklu~uval
klauzulite za begalcite koi trebale da bidat otkupuvani za osum solidi za
ureduvawe na pazarite i za visinata na tributot koj bil udvoen Ovoj dogovor
ostanal na sila do 440 godina koga bil naruen od hunska strana pod izgovor
deka ne se po~ituvala odredbata za begalcite po to Hunite ja startuvale
svojata prva pogolema invazija na Balkanot
Narednite dva romejsko-hunski mirovni dogovori (443 i 448 godina)
koito bile sklu~eni so posredstvo na diplomati posle dvata golemi hunski
pohodi na Balkanot bile skoncentrirani na dvata segmenti otkup na
zarobenicite i visina na tributot Hunite bideji bile vo pozicija da gi
diktiraat uslovite na dogovorot izvlekle maksimum za sebe so toa to ja
zgolemile sumata za otkup na zarobenicite za plus ~etiri solidi te od osum na
dvanaeset a visinata na tributot bila poka~ena za tri pati Sepak najteko im
padnalo na Romeite koga so posledniot dogovor morale da ja pomestat granicata
so hunskata dr`ava na jug do Ni i da gi evakuiraat site oblasti severno od
ovoj grad So ogled na toa deka Imperijata bila vo nepovolna situacija morala
da gi prifati ovie loi uslovi to proizleguvale od mirovnite dogovori no
isto taka znaela deka postignala privremeno reenie so svoite oponenti koe
vo dogledno vreme mo`elo da se promeni Vo taa smisla isto~nata vlada vo
169
naredniot period praala svoi pratenitva na hunskiot dvor (449 i 450 godina)
za da gi revidiraat odredbite od postignatite povoeni dogovori i da gi ubla`at
posledicite od niv Najgolem uspeh romejskata diplomatija postignala vo 450
godina koga uslovot za pomestuvawe na hunsko-romejskata granica na jug do Ni
bil eliminiran i povtorno granicata bila vratena po staro na rekata Dunav
Deka Hunite i zadavale seriozni problemi na Isto~nata imperija koja
odlu~ila so niv da se spravuva so diplomatski sredstva svedo~at obidite za
ubistvo na Atila preku potkupuvwe na negovite bliski sorabotnici i
nagovarawe na pot~inetite na Hunite plemiwa da se svrtat protiv svoite
gospodari i da vseat razdor i bezredie vo hunskata dr`ava
[tom Atila go naso~il svoeto vnimanie kon zapad Isto~nata imperija
po~uvstvuvala olesnuvawe i go smenila pravecot na politikata kon ovoj
neustraiv hunski vladetel taka to ja prekinala isplatata na tributot
Po smrtta na Atila hunskata mo oslabnala taka to za Imperijata
Hunite vee ne bile partner dostoen za diplomatska razmena Imeno koga
Atilovite sinovi mu se obratile na romejskiot imperator preku svoe
pratenitvo za ispolnuvawe na nekoi nivni barawa otse~no bile odbieni
Tokmu ovoj nadmen stav na romejskiot imperator ja potvrduva tezata deka
Imperijata gi vlo`uvala maksimalno svoite diplomatski kapaciteti samo
toga koga seriozno bile dovedeni pod zakana nejzinata bezbednost i
opstanokot
Pratenitva me|u Hunite i Romeite bile razmenuvani ne samo posle
voeni operacii koga imale za cel da gi dogovaraat uslovite za mir tuku i vo
mirnovremenski period Posledniot tip na diplomatski aktivnosti bile
naso~eni prvenstveno kon isplata na tributot odnosno negova dostava od
romejskite pratenci do hunskata prestolnina ili pak po nego doa|ale hunskite
pratenici vo Konstantinopol Osven toa bile razmenuvani i podaroci kako
potvrda za podgotvenosta na dvete strani da ostanat vo mirni odnosno
prijatelski odnosi
Pregovorite koito bile vodeni me|u Teodosij II i Hunite kako to vee
naglasivme sekoga vklu~uvale dva va`ni elementi isplata na tributot vo
170
zlato i vraaweto na begalcite (romejski voeni zarobenici) ili niven otkup
koj trebal isto taka da bide isplaten vo zlato570
Isplatata na tributot koj pretstavuval zamena za mirot bila razli~no
sfaana od hunska i romejska strana Dodeka za Atila tributot bil
demonstracija na hunskata nadmo571nad Isto~nata imperija za Teodosij II
transferot na zlato vo hunskite zemji bil forma na patronat (pokrovitelstvo)
vo koja samiot bil dominanten partner vo odnosot partner-klient Teodosij II i
negovite sovetnici smetale deka transferot na zlato za Atila ne pretstavuval
plaawe na danok tuku normalen del od odnosot me|u imperatorot i
imperatorskata slu`ba od najvisok rang vo romejskoto optestvo smetaji go i
samiot hunski vladetel kako del od taa slu`ba Vo taa smisla se sfaa i
izjavata na eden zapaden ambasador kogo go spomenuva Prisk Ambasadorot
rekol deka zlatoto mu se dava na Atila poradi rangot a toj rang bil magister
militum572 Po~esniot naslov na voen zapovednik za koj zboruva Prisk mo`no e
Atila da go primil od zapadniot imperator Valentijan III bideji Prisk za toa
doznal od zapadnorimskite pratenici Sepak ako se ima vo predvid napomenata
na Prisk deka so taa ~est se sokrival faktot za danokot koj mu se isplaal na
hunskiot vladetel a znaeme deka nego go plaala Isto~nata imperija ne e
isklu~ena mo`nosta toj po~esen rang na Atila da mu bil dodelen od Teodosij
II573
Pri vodeweto na pregovorite bila zadol`itelna praksata na razmena na
darovi (podaroci) Taa trebala da go izrazi stavot za prijatelski odnos na
gostinot i da go imperesionira ili nadmine kolegata-diplomat Prikladnosta
na podarocite zavisela od nivnata vrednost kako za davatelot taka i za
prima~ot Romejskite podaroci te`neele da bidat skapi poradi nivnata
priroda te vnatrena vrednost (na pr srebreni pehari) ili nivnoto egzoti~no
570 Za ulogata na zaltoto vo vizantiskoto i hunskoto optestvo vidi P Guest Roman Gold
and Hun Kings the use and hoarding of solidi in the late fourth and fifth senturies Moneta 82 Wetteren 2008
299-300 571 Spored zborovite na Esla to ni gi prenesuva Prisk doznavame deka so samoto toa
to Teodosij mu plaal danok na Atila stanal negov rob Priscus fr 15 p 296 8-12 572 Priscus fr 117 627-631 ed Blockly 573 Cf Blockly 1983 387 bel 69 A Demandt Die Spaumltantike Roumlmische Geschichte von Diocletian bis
Justinian 284-565 Muumlnchen 1989 168
171
poteklo (kako indiski biber svilena obleka i biseri) Dodeka pak hunskite
podaroci spored piuvaweto na Prisk za Romeite bile vredni poradi nivnata
povrzanost so hunskata kralska tradicija kako to se kowite i ko`ite od divi
`ivotni so koi se ukrasuvale skitskite kralevirdquo574
Istori~arite-sovremenici koi piuvale za ovoj period ne ja
poddr`uvale strategijata na Teodosij II za kupuvawe na mirot so Hunite poradi
ogromniot odliv na romejsko zlato vo hunskite zemji koe so teki maki bilo
sobirano od podanicite na Isto~nata imperija575
Sepak kolku i da se tvrdi deka romejskata diplomatija vo odnos na Hunite
bila neuspena ili pogubna za Imperijata toa ne mo`e da se prifati Imaji
ja vo predvid te`inata i kompliciranosta na optata konstelacija vo
opkru`uvaweto vo ovoj period koga isto~noromejskite voeni sili bile
bukvalno rastrgnati na dva fronta protiv Persija na istok i Vandalite vo
Afrika a trebale da gi zaduuvaat i vnatrenite buntovi576 edinstvenoto
reenie to iacute preostanalo na Imperijata za neutrazlizirawe na Hunite bila
isplatata na tributot
So ogled na toa to Imperijata go odano~uvala zemjodelskoto
proizvodstvo od nejzinite pot~ineti teritorii za da ja isplaa monata armija
i politi~kite i administrativnite slu`benici bilo kakva zaguba na
teritorija poradi aneksija ili privremeno unituvawe vo vojna zna~elo
gubewe na prihodite i slabeewe na dr`avnata maina577 Tokmu stabilniot
dano~en sistem bil eden od faktorite koj go spre~il raspadot na Isto~nata
imperija i go obezbedil nejzinoto pre`ivuvawe
574 Priscus fr 11 p 262 307-312 IBI I-GIBI I 119 Cf P Guest Roman Gold 298 575 ldquo poradi parite koi trebale da bidat isplaani na Hunite (upravnicite) gi
prinudile site da plaaat danoci duri i onie koi bile oslobodeni vremeno od vonredno
tekiot zemjien danok () Isto i senatorite trebale da vnesuvaat opredeleno koli~estvo
zlato za svojot ~in () lu|eto koi nekoga bile bogati sega gi davale na proda`ba nakitite na
svoite `eni i pokuninata Priscus fr 9 236 22-31 IBI I - GIBI I 95 Cf P Guest Roman Gold
298 576 Priscus fr 10 p 242 10-17 IBI I-GIBI I 99 577 D Miller Byzantine Treaties-Making 500-1025 Byzatinoslavica 32 1971 56 P Heather The
Huns 21
172
Od taa pri~ina isto~nata vlada ne si dozvoluvala na podolg rok da vojuva
so Hunite na svoja teritorija i se odlu~ila da im isplaa danok akt so koj
hunskiot vladetel Atila se ~uvstvuval mone gord smetaji go isto~niot
imperator za rob prikleten vo negovite kanxi Iako Imperijata poka`ala
izvesna slabost vo odnos na nedostatok na dovolno voena sila bideji bila
prinudena da deluva na dva fronta sepak so isplatata na danokot vo ogromni
koli~ini zlato poka`ala ekonomska nadmo koja kombinirano so
diplomatskata igra uspeala da go skroti nadvoreniot neprijatel od sever
Krevkata mo to ja demonstriral Atila vozgordean od toa to
isto~nata vlada postojano ja dr`el na trek so uceni se raspadnala vo prviot
pogolem sudir so zapadnata vojska
173
GLAVA [ESTA
ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA I VARVARITE PO RASPAAWETO
NA HUNSKIOT SOJUZ VO PANONIJA I NA DOLEN DUNAV DO
KRAJOT NA VI VEK
1 Gepidi Heruli Langobardi Sarmati Skiri i Rugi
Po raspadot na Hunskiot sojuz nastanalo novo pogolemo razdvi`uvawe na
plemiwata i toa pred sicirc na onie koi se oslobodile od hunskata vlast
Gepidite kako pobednici ja zavzele teritorijata to ja vladeele nivnite
gospodari Hunite ldquoTie ja zavzele cela Dakija i ne barale nito od Rimskata
imperija osven mir i godien dar koj bil utvrden so dogovor Imperatorot se
soglasil na toj uslov i do den deneen toa pleme go dobiva voobi~eniot darrdquo
piuva Jordanes578 Pod dar ovde bi trebalo da se podrazbere pari~en nadomest
(ili nadomest vo vid na stoka) kojto go isplatuvala (ispora~uvala)
Imperijata za sojuznitvo odnosno za ispolnuvawe na federatski obvrski ili
ednostavno nadomest koj go garantiral dogovorot za nenapa|awe
Vo sosedstvo na Gepidite se nao|ale Ostrogotite koi kako to bee
ka`ano pogore vo poglavjeto za niv ja naselile Panonija so dozvola na
isto~niot imperator Tuka tie sakale da ja iskoristat slo`enata situacija koja
nastanala po raspadot na hunskata dr`ava i da se nametnat kako lideri srede
plemiwata koi gi opkru`uvale Vo epohata na Preselbata vakvite ambicii i
pretenzii za vlast nad drugi plemiwa se sfaalo kako nedeliv del od
plemenskiot `ivot voopto Me|utoa protiv niv istapila cela koalicija od
pridunavski plemiwa Skiri Sarmati Alani Gepidi Heruli i Rugi Vo 469
godina na rekata Bolija vo oblastite na Panonija dolo do bitka579 Pobedata
ja odnele Ostrogotite i na toj na~in go zajaknale svoeto vlijanie vo ovoj
region Me|utoa vo narednite godini konfliktite me|u varvarite vo Panonija
prodol`ile taka to na Ostrogotite glavni protivnici im stanale Gepidite
Ovie dve plemiwa ~esto vojuvale me|u sebe a Sirmium bil poprite na nivnata
578 Iord Get 264 579 Prisc fr 35 Iord Get 277-279
174
me|usebna borba koja traela sicirc do 567 godina Gepidite za izvesen period
uspeale da ja proirat svojata teritorija na smetka na Ostrogotite koga
poslednite vo 473 godina ja naputile Panonija580 Imeno Gepidite otkako go
zavzele sarmatskoto podra~je me|u Dunav i Tisa navlegle na romejsko tlo vo
provincijata Vtora Panonija Od izvorite ne mo`e da se doznae dali Gepidite
ja proirile svojata teritorija na vladeewe na romejsko tlo vo dogovor so
Konstantinopol bideji bile romejski sojuznici ili toa go napravile
samoinicijativno Vo slu~aj ovoj niven poteg da bil samoinicijateven
o~igledno e deka bil toleriran od imperatorot so ogled na toa to izvorite
ne bele`at nikakov protest ili negoduvawe od romejska strana Osobeno to
Gepidite go zavzele i najstratekiot grad vo Panonija Sirmium koj go
pretvorile vo sedite na svojot vladetel Deka gepiskiot kral Traustila
rezidiral vo ovoj grad potvrda ni dava podatokot za Mund romejski vojskovoda~
koj svojata mladost ja pominal na dvorot na svojot rodnina vo Sirmium581
Tolerancijata od romejska strana mo`e da se protolkuva kako indikator za toa
deka sepak Imperijata Gepidite ne gi smetala za nekoj golem faktor na mo vo
Panonija ili pak smetala deka tie bi mo`ele da bidat zna~en ~initel na
stabilnost vo regionot odr`uvaji ramnote`a na silite osobeno sprema
Ostrogotite koi naskoro se vratile vo ovoj region (504 g) Deka Gepidite ne
bile nekoja golema i zna~ajna voena sila se potvrduva od nastanite koito
naskoro usledile Imeno gepidskata vlast vo Srem ne traela dolgo vreme
bideji nadmonite Ostrogoti po decenija i pol odnovo se vratile Sudirite
me|u ovie dve plemiwa bile obnoveni Vo bitkata na rekata Ulka (den Vuka)
me|u Mursa i Cibale Gepidite pretrpele poraz vo koj nivniot kral Traustila
zaginal po to negoviot sin i naslednik Trazarik sklu~il mir so Teodorih
Amal Takvata situacija im odgovarala na Ostrogotite za da mo`at nepre~eno
da prodol`at kon Italija Po obnovenite voeni dejstvija vo 504 godina
Ostrogotite im go odzele Sirmium na Gepidite Na toj na~in kone~no bila
580 Od arheolokite podatoci mo`e da se izvle~e zaklu~ok deka Gepidite i pokraj toa
to ja proirile svojata terotorija sepak ne izgradile naselbi odnosno ne gi naselile site
delovi na novoprisvoenata oblast tuku se skoncentrirale vo podre~jeto na deneen isto~en
Srem Cf H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija Scrinia slavonica 7 (2007) 10-15 P
Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 205
581 Malala Chron XVIII 450
175
skrena gepidskata vlast vo Vtora Panonija prito Gepidite gi prifatile
novite gospodari i ostanale da `iveat vo oblasta na Srem582 Ostrogotskoto
osvojuvawe na Sirmium predizvikalo zaostruvawe na odnosite so Isto~nata
imperija bideji ovoj grad se smetal za romejski posed po povlekuvaweto na
Hunite Tenzijata traela sicirc do 510 godina koga bil sklu~en dogovor spored koj
cela Panonija mu bila dodelena na ostrogotskiot kral Teodorih so isklu~ok na
grad Basijana So ovoj dogovor Sirmium bil oddelen od isto~noromejskata
teritorija me|utoa isto~niot imperator Anastasij I ne se otka`al od namerata
povtorno da go vrati nazad Za ispolnuvawe na taa cel toj vo 512 godina gi
naselil Herulite583vo jugoisto~en Srem odnosno vo provincijata Vtora
Panonija vo blizina na Sirmium584 Tie imale za zada~a585 da ja zajaknat
granicata sprema Ostrogotite me|utoa ne se poka`ale kako verni sojuznici
bideji mnogu brzo zapo~nale da gi napa|aat bliskite oblasti i da go
ograbuvaat mesnoto romejsko naselenie poradi to imperatorot moral da
intervenira Imperatorot Anastasij ispratil protiv niv vojska koja im
nanela teki porazi i gi smirila Po ovoj nemil nastan verojatno ne im bil
582 Vo periodot me|u 523-526 godina Tederih odlu~il glavninata od gepidskoto naselenie
da go preseli vo Galija vo Provansa kade trebalo da poslu`i kako tit na granicata so
Burgundskto kralstvo Cf H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 21-22 583 Marcellinus sub a 512
Herulite po raspadot na hunskiot sojuz ostanale da `iveat vo Panonija kade to sozdale
svoe malo kralstvo (Procop BG II (VI) 15 1 L Schmidt Die Ostgermanen 550)
Po porazot to go do`iveale od Langobardite (508 g) del od Herulite im se priklu~ile
na Ostrogotite a del zaminale kaj Gepidite naseluvaji se vo oblasta na dolniot tek na r
Tisa Nezadovolni od na~inot na koj postapuvale so niv novite sosedi Herulite trgnale vo
novo raseluvawe mal del se vratile vo skandinavskata pratatkovina a pogolem del od niv so
dozvola na carskata vlast se naselile na isto~noromejsko podra~je (H Gračanin Gepidi Heruli
Langobardi i Južna Panonija 23) 584 Menander fr 5 4 585 Spored nekoi avtori Herulite bile zadol`eni da go napa|aat Sirmium i da im go
odzemat na Ostrogotite Me|utoa nivnite napadi bile bezuspeni do`iveale poraz od
ostrogorskiot vojskovoda~ Vitiges i bile proterani vo Mezija Cf M Mirković Sirmium its
History of the I century A D to 582 A D 51 P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 206
176
obnoven federatskiot status586 Nov moment vo romejsko-herulskite odnosi
nastapil za vreme na Justinijan I koj vo 528 godina so herulskiot kral Grep
(bil pokrsten vo Konstantinopol zaedno so negovi dvanaeset rodnini) sklu~il
dogovor za sojuznitvo587 Ovoj dogovor za sojuz vklu~uval klauzula za
obezbeduvawe novi zemji za Herulite i misionerska dejnost koja se odnesuva na
pokrstuvawe na Herulite odnosno nivno voveduvawe vo ortodoksnata
religija588 So ogled na toa deka Herulite dominantno bile arijani
simboli~noto pokrstuvawe na nivniot vladetel bi trebalo da bide
ohrabruvawe za negovite sledbenici da go sledat negoviot ~ekor
Justinijanovata religiozna politika svesno bila naso~ena kon priveduvawe na
ereticite vo pravoslavnata vera kako bi bile polojalni kon Imperijata i
eventualno polesno bi se integrirale na kulturoloka i politi~ka osnova vo
ramkite na istata Vo prilog na toa deka Justinijan sakal da ja osiguri
lojalnosta na varvarite preku nivna hristijanizacija odi primerot so
pokrstuvawe na Grod kralot na Bosforskite Huni vo 528 godina589 Osven to
bil zajaknat voeniot sojuz so Herulite preku hristijanizacijata im bila
proirena i teritorijata za naseluvawe Spored Prokopij Herulite bile
naseleni vo Dakija Ripensis vo okolinata na Singidunum kako voeni sojuznici
koi dobivale subsidii od imperatorot vo zamena za povremeno obezbeduvawe na
voeni odredi za imperatorskite voeni pohodi590 Od vremeto na Justinijan I
imperatorskata vlada ~esto gi regrutirala Herulite kako voeni platenici
predvodeni od svoi vojskovoda~i ili romejski komandanti za da vojuvaat na site
voeni frontovi protiv Persija na istok protiv Vandalite vo Severna
Afrika na Balkanot vo Italija a u~estvuvale i vo zaduuvaweto na
vostanieto Nika vo Konstantinopol (532 g) pod vodstvo na Gepidot Mundo
(magister militum per Ilyricum) Sepak Herulite ne se pridr`uvale sekoga do
586 S Turlej Herulian settlements in Byzantium under emperors of Anastasius and Justinianus Electrum
20 (2013) 174 587 Malalae Chronographia 186 588 Procopius De Bello Gotthico II 14 589 Malalae Chronographia 1814
590 Procopius BG II 15 30
177
dogovorot bideji mnogu pati zanele da se odmetnat i da gi napa|aat i pqa~kaat
romejskite teritorii591
Vo Panonija nastapila nova situacija po smrtta na ostrogotskiot kral
Teodorih (526 g) Imeno Isto~nata imperija prevzela inicijativa za
sreduvawe na tamonite priliki no i za jaknewe na nejzinoto vlijanie so toa
to najverojatno gi pottiknala Gepidite da zavojuvaat so Ostrogotite ili vo
najmala raka so premol~ana soglasnost Gepidite navlegle vo provincijata
Vtora Panonija obiduvaji se da go osvojat Sirmium Ovoj niven napad (528 g)
bil neuspeen bideji pretrpele poraz od idniot ostrogotski kral Vitiges po
to Ostrogotite verojatno ogor~eni od vmeanosta na imperatorot vo vakvata
akcija navlegle na isto~noromejska teritorija do gradot Gracijana vo Gorna
Mezija592
[to se odnesuva do Sirmium-kamenot na sopnuvawe vo Panonija
Isto~nite Romei uspeale za kratko vreme da im go odzemat na Ostrogotite vo
535 godina me|utoa Gepidite slednata godina vlegle vo gradot i ja prekinale
starata sostojba na foedus Justinijan I razgneven od vakvata postapka na
Gepidite koja bila vo potpolna sprotivnost so pravilata i obvrskite koi
proizleguvale od dogovorot za carski sojuznici vedna ja prekinal isplatata
na subsidiite i go raskinal dogovorot za sojuznitvo Po prekinuvawe na
sojuzni~kite odnosi so Imperijata Gepidite zaedno so Herulite zapo~nale da
navleguvaat vo Ilirik poto~no vo diocezata Dakija Nivniot prodor bil
olesnet poradi zafatenosta na Imperijata vo vojnata so Ostrogotite
Ilirskiot vojskovoda~ Kaluk vo prviot navrat gi pobedil me|utoa vo 539
godina pretrpel te`ok poraz vo koj zaginal Uviduvaji deka situacijata so
Gepidite stanuva seriozna imperatorskata vlada reila da sklu~i mir so niv
za da ja osigura dunavskata granica koja inaku bila zagrozuvana od prodorite na
Slovenite i Kutrigurite So sklopeniot mir na Gepidite im bil obnoven
federatskiot status Pritoa osven to im bile obnoveni redovnite subsidii
591 H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 25-26 Detalen pregled na voenite
kampawi vo koi u~estvuvale herulski odredi dava A Sarantis Justinianic Heruli from allied barbarans
to Roman provincials in F Curta ed Neglected barbarians (Brepols Turnhout 2011 pp 361-402 592 Procopius De bello Gotthico Vol II Book I 3 P 19 Ed G Dindorf Bonnae 1833 Za datacijata
na ovoj nastan vidi kaj H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 26 A Sarantis War and
Diplomasy in Pannonia and the Northwest Balkans during the Reign of Justinian DOP (63) 2009 21-23
178
im bila otstapena i prostrana teritorija vo provinciite Prva Mezija i
Krajbre`na Dakija Istovremeno bile skroteni i Herulite od koi del
potpadnale pod gepidsko vlijanie koi podocna bile pretopeni od Gepidite
dodeka drug del od niv ostanale verni na svojot federatski status gi naputile
svoite naselbi okolu Singidunum i formirale odred od sojuzni~ki carski
vojnici593 Gepidite vo 40-te godini na VI vek bile na vrvot na svojata mo Toa
ja pottiknalo Isto~nata imperija da sklu~i sojuz so nivnite novi sosedi
Langobardite kako bi vospostavila ramnote`a na silite vo Panonija
Langobardite okolu 508 godina sputaji se od nori~kite oblasti kon Panonija
gi pobedile Herulite i se naselile vo provinciite Prva Panonija i Valerija
taka dole vo sosedstvo na Gepidite i nabrzo zapo~nale nivnite me|usebni
sudiri594 Imperijata prvite kontakti so Langobardite najverojatno gi
napravila nabrzo po smrtta na ostrogotskiot kral Teodorih (526 g) koga
verojatno carskata vlada slu`beno go odobrila langobardskoto zaposednuvawe
vo Severna Panonija do r Drava sklopuvaji so niv sojuzni~ki dogovor595 Ovoj
dogovor bil obnoven vo 547 godina za vreme vladeeweto na noviot longobarski
vladetel Alboin (546-560) koga na Langobardite kako sojuznici Justinijan
osven pari~en nadomest im dal i nekoi gradovi i tvrdini vo Panonija (poto~no
vo provinciite Vnatreen Norik i Panonija Savija)596
Otvorenoto neprijatelstvo me|u Gepidite i Longobardite koe se
manifestiralo so postojani voeni sudiri so seta svoja `estina izbilo vo
vistinska vojna (549 g) Imperijata zastanala na strana na Langobardite
poradi toa to imperatorot reil da ja iskoristi vakvata situacija i da si go
vrati Sirmium Me|utoa koga dvete zavojuvani strani ja zabele`ale
593 Za posteweto dve strui me|u Herulite edna koja se priklonila kon Gepidite i druga
koja ostanala verna na Imerijata svedo~i Prokopij Cf Procopius De bello Gothico II 14 p199-200
594 Procopius De bello Gotthico III 33 P 417-418 Cf P Villari The Barbarian inavsion of Italy
London 1913 274-275 H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 35 595 Za toa svedo~i Pavle akon koj veli deka Langobardite se zadr`ale vo Panonija 42
godini(Pauli Historia Langobardorum II 7 ed Georg Waitz MGH scr Rerum Langobardorum Hannover
1878) Za opirnata diskusija koja se razvila po odnos na praaweto dali e to~na ovaa
informacija na izvorot ili ne vidi kaj H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 36
bel 140 596 Procopius De bello Gotthico III 33
179
isto~norimskata vojska vo Panonija reile da sklu~at mir bideji sfatile
deka od nivniot sudir korist mo`e da ima samo Imperijata Voenite sudiri
me|u ovie dve plemiwa prodol`ile i vo slednite godini koi bile prekinuvani
so povremeni mirovni dogovori (550 g 551 g) Vo 551 godina koga so posredstvo
na imperatorot bil sklu~en mir me|u Gepidite i Langobardite ovie dve
plemiwa bile obvrzani da se priklu~at na isto~noromejskata vojska pod
zapovednitvo na evnuhot Narzes vo pohodot protiv Ostrogotite vo Italija
Gepidite morale formalno da se odre~at od steknatite teritorii vo Prva
Mezija i Krajbre`na Dakija i del od Vtora Panonija no im bil potvrden
posedot na Sirmium spored noviot federatski dogovor597
Mirot me|u Gepidite i Langobardite trael do 566 godina koga povtorno
bile obnoveni vonite sudiri Vo odlu~nata bitka koja se odigrala vo Vtora
Panonija gepidskiot kral Kunimund pretrpel poraz od Langobardite koi gi
predvodel nivniot kral Alboin Poradi toa Gepidite ispratile pratenitvo
vo Konstantinopol za da baraat pomo598 izrazuvaji podgotvenost da iacute go
vratat Sirmium na Imperijata i zemjite ju`no od Drava599 odnosno celiot
gepidski posed vo ju`na Panonija So pomo na imperatorskata vojska
predvodena od kuropalatot Baduarij Kunimund uspeal ute istata godina da gi
sovlada Langobardite odbivaji da sklu~i primirje Me|utoa gepidskiot kral
po pobedata se predomislil i ne go ispolnil vetuvaweto za predavawe na
gorespomenatite teritorii Vakviot poteg ja zape~atil sudbinata na Gepidite
vo Panonija Vo toa vreme vo Panonija se pojavuvaat Avarite na koi im se
obratile za pomo Langobardite nadevaji se deka so nivna pomo kone~no e
ja skrat gepidskata mo Pritoa Langobardite se obvrzale na avarskiot kagan
vo slu~aj na pobeda da mu otstapat polovina od plenot i celata gepidska
teritorija600 odnosno celiot ju`nopanonski posed Kunimund koj se nao|al vo
bezizlezna situacija povtorno iacute se obratil za pomo na isto~nata vlada
me|utoa bilo odbieno negovoto barawe Imperatorot im bil lut na Gepidite
poradi toa to ne se dr`ele do uslovite od dogovorot i im doputil na
597 Menander 12 6 Cf H Gračanin Gepidi Heruli Langobardi i Južna Panonija 42 598 Theoph Sim 6 10 Pauli Historia Langobardorum I 27 599 Menander 12 2 p 455 24 (de Boor Berlin 1903) 600 Menander 12 2
180
Langobardite sojuzeni so Avarite da gi kaznat bez da bide involvirana
Imperijata so svoja vojska vo ovie presmetki Langobardite istovremeno
ispratile svoe pratenitvo vo Konstantinopol baraji od imperatorot da
ostane neutralen vo ovoj sudir Avarite i Langobardite vo 567 godina gi
sovladale Gepidite Kunimund zaginal a Usdibad koj rakovodel so odbranata na
Sirmium se povlekol so trezorot vo Konstantinopol i vo posleden moment mu
go predal gradot na Justin II 601 Taka Imperatorot se oslobodil od Gepidite
koi se povlekle na severoistok me|u Dunav i Tisa no na nivno mesto dole
novi neprijateli Avarite Tie za razlika od Gepidite bile voeno mnogu
ponadmono pleme koe vo naredniot period od povee decenii iacute nanelo golemi
teti na Imperijata Gepidskata mo iako bila kone~no skrena vo Panonija
sepak Langobardite ne ostanale da `iveat vo istata Verojatno ~uvstvuvaji se
zagrozeni od novite ponadmoni sosedi odlu~ile slednata godina so svoite
semejstva da zaminat vo Italija
Ostanatite pomali plemenski zaednici (celi plemiwa ili delovi od niv)
po raspadot na hunskata dr`ava ili ostanale vo Panonija ili se naselile na
romejska teritorija Taka Sarmatite kako to vee napomenavme se naslelile
zaedno so eden del od Hunite vo Ilirik Del od Skirite ostanale vo Panonija
naseluvaji ja oblasta severno od sviokot na Dunav Dodeka drug del od niv
zaedno so Sadagirite i del od Alanite so svoite voda~i dobile teritorii za
naseluvawe vo Mala Skitija i Dolna Mizija Rugite uspeale da sozdadat
kralstvo na teritorijata na bivata rimska provincija Norik so isklu~ok na
mal del od niv koi se naselile na isto~noromejska teritorija Tie za
naseluvawe ja pobarale od Imperijata teritorijata okolu gradovite Viza i
Arkadiopol vo Trakija602
601 P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 206 P Villari The Barbarian inavsion
of Italy 276-278 602 Iord Get 265-266 Procop BG II (VI) 15 1 Cf L Schmidt Die Ostgermanen 550
181
2 Kutriguri i Utiguri
Po zalezot na hunskata mo na dolnodunavskiot limes se pojavile novi
voinstveni plemiwa nepoznati dotoga za Imperijata koi po~nale da ja
voznemiruvaat Toa bile Kutrigurite i Utigurite
Spored raskazot na Prokopij Utigurite i Kutrigurite vo vremeto na
avtorot gi naseluvale oblastite okolu Azovsko more r Don i Kavkaz Istiot
avtor ka`uva deka nekoga odamna Hunite narekuvani Kimerijci obrazuvale
ogromna dr`ava a sega (se misli na vremeto vo koe `iveel avtorot b a) se
narekuvaat Utiguri na ~ie ~elo stoel eden samodr`ec Me|utoa vo taa sojuzna
dr`ava naskoro dolo do promeni takato na eden samodr`ec mu se rodile
dvajca sinovi edniot po ime Utigur a drugiot Kutigur Koga umrel nivniot
tatko tie ja razdelile svojata vlast i im go dale imeto na svoite podanici
bideji i vo moe vremerdquo piuva Prokopij nekoi se narekuvaat Utiguri a drugi
Kutriguri Tie tuka `iveele zaedno i imale zaedni~ki institucii bez da
kontaktiraat so drugi lu|e koi ja nasleuvale drugata strana na blatoto
(Azovsko more b a) i tamoniot rakav (Ker~anski protok b a) Me|utoa po
izvesno vreme preminale na zapad od Azovsko more i tuka se naselile vo
vremeto na Prokopij Tie po~nale sekoja godina od imperatorot da dobivaat
golemi darovi no ponekoga go minuvale Dunav i navleguvale na romejska
teritorija bideji vo istovreme im bile sojuznici i neprijateli na Romeite603
Vo odnos na potekloto na ovie plemiwa postoi izvesno kolebawe vo
naukata dali se hunski ili bugarski604 Taka na primer V Zlatarski ja iznel
tezata deka pred razdvojuvaweto na dvete plemiwa tie imale edno zaedni~ko
ime a toa bilo Bugari Toj ovaa teza ja potkrepuva so izvetajot na Jordanes
koj zboruva za razmestuvaweto na plemiwata od Baltikot pa sicirc do Kaspisko
more Od ovoj izvetaj toj zaklu~uva deka tamu kaj to gi locira Prokopij
Kutrigurite i Utigurite Jordanes gi poso~uva Bugarite na istoto mesto pa
603 Procopius BG IV 5 P 503-507 604 Spored nekoi deneni (moderni) avtoriistori~ari Kutrigurite i Utigurite imaat
tursko poteklo (E N Luttwak The Grand Strategy of the Byzantine p 59-60 n 21) Me|utoa nie ovde
ne bi polemizirale za ovaa gledite bideji sovremenite izvori koi zboruvaat za nastani
povrzani so ovie plemiwa ne gi imenuvaat so toj etnonim
182
spored toa zedni~koto ime na ovie dve plemiwa bi trebalo da bide Bugari605
Ovaa teza ja poddr`uvaat skoro site bugarski istori~ari-medievisti kako P
Mutaf~iev606 I Bo`ilov i V uzelov607 no i ruskiot u~en D Obolenski608
Spored Bjuri Hunite vo vremevladeeweto na Anastasij I po~nale da se
imenuvaat kako Bugari No sepak spored nego mora da se izdvojat ovie Bugari
koi isto taka se poznati kako Unogunduri od dvete drugi hunski ordi
Kutriguri koi `iveele me|u rekite Dnepar i Don i Utiguri koi `iveele
ju`no od Don Poslednite dve plemiwa is~eznale so tekot na vremeto a
Unogundurite stanale osnova~i na stara Bugarija609 Ovaa teza za hunskoto
poteklo na Kutrigurite i Utigurite odnosno deka bile granka od hunskata rasa
ja podr`uvaat ruskite u~eni Vasileiev i Skra`inskaja610 Dodeka pak Budanova
Gorskij i Ermolova avtori na monografija za Preselbata smetaat deka
Kutrigurite i Utigurite nemaat vrska so Hunite na Atila te so ostatocite od
ordite na Ernah i Dengizih Odnosno spored ovie avtori pojavata na ovie dve
plemiwa treba da se pripie na noviot (vtor) bran od preselbata na
nomadskite narodi koi to se pridvi`ile od Azija kon Evropa611
Od pogore navedenite tezi nie smetame deka e ispravna tezata na Bjuri
zatoa to e izvle~ena od objektivno tolkuvanite sovremeni izvorni podatoci
Imeno ne mo`e kako osnova za tezata na Zlatarski (deka Kutrigurite i
Utigurite se bugarski plemiwa) da se zema pasusot na Jordanes samo zatoa to
posledniot gi smestuva Bugarite na mestata kade to prethodno bile naseleni
so hunski plemiwa Ovoj podatok ne mo`e da bide relevanten za potkrpa na
takvata teza bideji anti~kiot avtor pravi interpolacija na imeto Bugari koe
vo negovo vreme bilo vo ~esta upotreba Identifikacija na ovie dve plemiwa
so Bugarite to ja pravat golem broj u~eni e mone proizvolna i ne mo`e da se
605 V Zlatarski IstoriOcirc 32-38
606 P Mutaf~iev Lekcii t 1 181
607 I Bo`ilov V Gyenzelev Istorireg na srednovekovna BIacutelgarireg I1 62-67
608 DObolenski Vizantijski komonvelt 57
609 J B Bury HLRE I (1958) 434-435 J B Bury HLRE II (1958) 302-303 610 A A Vasiliev History of the Bizantine Empire 140 Iordan O proizho`denii i deOcircniOcirch
Getov prev E ^ Skra`inskoŸ Moskva 1960 221 bel 117 611 V P Budanova GorskiŸ A A Ermolova I E Velikoe preselenie narodov
Igravetnopoliti~eskie i socialninte aspektint Sankt-Peterburg 2011 234
183
prifati kako to~na bideji izvorite eksplicitno zboruvaat za hunsko poteklo
na ovie dva naroda Imeno Agatij koga zboruva za razni hunski plemiwa gi
spomenuva Utigurite i Kutrigurite Deka ovie dve plemiwa imale isto poteklo
potvrduva i izvetajot na Menandar od 558 godina od kade jasno se gleda deka
tie navistina obrazuvale eden narod so edna dr`ava i vladetel612 Kako to
vidovme Prokopij Agatij i Menandr kako sovremeni izvori ovie plemiwa gi
imenuvaat kako hunski pa duri i go dodavaat prefiksot Huni pred nivnoto ime
Sepak imeto Huni koe izvorite go upotrebuvaat za ovie dve plemiwa ne bi
trebalo da zna~i deka tie se istite neizmeneti Huni od vremeto na Atila tuku
deka se srodni so ovaa nomadsko pleme
Prvite napadi vrz romejska teritorija ovie plemiwa gi izvele vo vreme
vladeeweto na imperatorot Anastasij I Imeno vo 493 godina spored
izvestuvaweto na Komes Marcelin neprijatelite Skiti navlegle vo Trakija ja
porazile romejskata armija i go ubile Julijan komandant na vojskite613 Ovde
izvorot ne go odreduva poprecizno plemeto koe izvrilo napad tuku opto gi
imenuva kako Skiti Toa bi zna~elo deka avtorot sicirc ute nemal dovolno
informacii za odnosniot neprijatel pa zatoa ne go dava poprecizno negoviot
etnonim Me|utoa koga zboruva za sledniot napad koj se odnesuva na 499 godina
Marcelin veli deka romejskiot komandant vo Ilirik Arist zagubil povee od
~etvrtina od svojata armija vo bitkata protiv Bugarite614 Po tri godini (502 g)
Bugarite odnovo ja opustoile romejskata teritorija bez da naidat na otpor615
Nedoslednosta na Marcelin vo imenuvaweto na edno isto pleme ili srodni
plemiwa koi kon krajot na V i po~etokot na VI po~nale da ja voznemiruvaat
Romejskata imperija prodol`uva i ponatamu Odnosno koga zboruva pod 517
godina za getski kowanici koi gi opustoile dvete Makedonii Tesalija Star
Epir a stignale i do Termopilite616 naiot izvor koristi anahronizam koj
612 Menander 324-333 613 Marcellinus sub a 493 614 Marcellinus sub a 499 615 Marcellinus sub a502 Teofan veli deka pri ovoj napad bile opustoeni Trakija i
Makedonija (Theoph Cron 143 1-2) 616 Marcellinus sub a 517
184
naj~esto se povrzuva so Gotite ili Slovenite617 Me|utoa po seacute izgleda deka
ovde ne se raboti nitu za ednite nitu za drugite Zatoa to prvite odamna
prestanele da igraat zna~ajna politi~ka uloga vo Imperijata a za vtorite ne
mo`e da stane zbor so ogled na toa to tie nastapuvale kako peadija
Kowanicata kako kopnena voena edinica e karakteristi~na za nomadskite
narodi pa ottuka mo`e da se pretpostavi deka ovoj napad go izvrile hunskite
plemiwa za koi spomenavme pogore Od privedenite podatoci to gi dava
Marcelin za varvarski napadi na romejska teritorija od krajot na V i
po~etokot na VI vek mo`e da se zabele`i koleblivost vo nivnoto imenuvawe
upotrebuvaji ednovremeno opti termini kako Skiti i Geti i precizen
etnonim Bugari Optite termini kako takvi ne mo`at da se zemat vo predvid
bideji se opti te neopredeleni Etnonimot Bugari isto taka ne mo`e da se
prifati kako siguren podatok deka realno stanuva zbor za bugarski plemiwa
bideji tie vo ovoj period ne igraat zna~ajna politi~ka uloga na romejskite
granici O~igledno e deka se raboti za srodnite hunski plemiwa za koi
zboruvaat Prokopij Agatij i Menandr i toa verojatno stanuva zbor za
Kutrigurite koi im bile mone dobro poznati na ovie avtori
Poradi sicirc poza~estenite varvarski napadi prvenstveno na trakiskite
provincii i samoto predgradie na Konstantinopol koe ne bilo zatiteno so
nikakov odbranben sistem Anastasij I odlu~il da go podigne Dolgiot yid
Prokopij izvestuva deka poradi toa to domovite na eden del od gradskoto
naselenie bile izgradeni nadvor od gradskite yidini na Konstantinopol i so
samoto toa bile lesen plen za varvarite koi barale pqa~ka Anastasij reil
da stavi kraj na takvata praktika podigaji go Dolgiot yid618 Evagrij veli deka
yidot bil podignat za da gi spre~i varvarskite upadi od sever619 Yidot se
prostiral od Mramornoto more do Crno more na oddale~enost 65 km zapadno od
617 Vo istoriografijata e izneseno mislewe deka pod Getite na Marcelin se krijat
Gepidite koi izvrile napad vo Ilirik so cel da iznudat finansiski sredstva Sp ASarantis
War and Diplomacy in Pannonia and the Northwest Balkans 21 618 Procopius Aed 494-6 619 Evagrius HE 338
185
Konstantinopol Ju`niot kraj se nao|al zapadno od Selimvrija a severniot
me|u Podima i ezeroto Derkos620
Napadite na ovie plemiwa privremeno stivnale vo vremeto na Justin I
(518-527) me|utoa bile obnoveni so mnogu pogolem intenzitet za vreme
vladeeweto na Justinijan I (527-565) Za nivnoto prodirawe na jug od Dunav se
spomenuva na dva pati vo 530 i 535 godina koga protiv niv inetrvenirale
romejskite vojskovoda~i Mund Hilbud i Skita621 Me|utoa najstraen bil
napadot to go izvrile Kutrigurite vo 540 godina koga spored podatocite na
Prokopij 12 000 dui se razleale po celiot poluostrov od Crnoto i Mramorno
do Egejsko more Eden del od niv pominale niz trakiski Hersones (Galipoli) se
prefrlile na aziskiot breg i ja ograbile okolinata na Abidos Drugiot del od
napa|a~ite navlegle vo Makedonija kade uspeale da zavzemat nekolku utvrdeni
mesta go zavzele gradot Kasandreja ju`no od Solun potoa minale niz Tesalija
i stignale do Korintskiot premin622 Vo ovoj period kako to e poznato
Imperijata bila zafatena vo vojna so Ostrogotite vo Italija i bila
onevozmo`ena da im sprotivstavi bilo kakvi seriozni voeni sili Poradi toa
Justinijan pribegnal kon dobro proverenata taktika na svrtuvawe edno pleme
protiv drugo taka to gi ubedil nivnite sosedi i soplemenici Utigurite da gi
620 J Bury HLRE I (1958) 435 Vo odnos na datacijata koga bil izgraden ovoj yid edinstven
izvor koj dava konkreten podatok e Pashalnata hronika vo koja negovata izgradba e navedena pod
512 godina petta indikcija (Cronich Pasch 6107-8) Me|utoa ovaa datacija o~igledno e pogrena
bideji Prokopij od Gaza go vospeal podignuvaweto na ovoj yid mnogu porano te okolu 502
godina Od taa pri~ina vo istoriografijata se razvila iroka diskusija za poprecizno
odreduvawe na datumot na izgradba na Dolgiot yid Za datacijata vidi povee kaj B Croke The
Date of the bdquoAnastasian Long Wallldquo in Thrace GRBS 23 (1982) 71-74 J Wiewiorowski The Drefence of The
Long Walls of Thrace (ΜΑΚΡΆ ΤΕIΧΗ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ) Under Justinian The Great (527ndash565 AD) Bulgaria
Medievalis Volume 3 Sofia 2012 p 273 n 1 621 Osven na Balkanot ovie plemiwa gi zagrozuvale i romejskite posedi na Krimskiot
poluostrov (gradovite Bosfor i Herson) poradi to Justinijan I moral da vojuva so niv
koristeji gi Gotite koi `iveele tamu kako sojuznici protiv Kutrigurite Osven toa
bezbednosta na ovoj del od imperatorskata granica ja podignal na povisoko nivo so izgradba na
bedemski sistem te utvrduvawa Procopius The Persian war I p 97-98 Cf A A Vasiliev History of
Bizantine Empire 140-141 A A Vasiliev Goths in the Crimea 70-73 622 V Popovič La descente des Koutrigours des Slaves et des Avares vers la Mer Egee la temoignage de
lrsquoarcheologie Academie des inscriptions amp Belles-Kettres Paris juillet-octobre 1978 607
186
napadnat Kutrigurite Hanot na Utigurite Sandilh gi napadnal kutrigurskite
zemji gi opustoil i zel vo plen golem broj od nivnite `iteli Koga vesta
stignala vo Konstantinopol Justinijan ispratil eden od svoite generali kaj
Kutrigurite koi sicirc ute gi ograbuvale balkanskite provincii za da gi
informira to se slu~ilo vo nivnata zemja i da im ponudi golema suma pari za
da ja naputat romejskata teritorija Tie go prifatile vakviot predlog i bilo
dogovoreno dokolku nivnite zemji bile zavzemeni od Utigurite da mo`at da se
vratat i da dobijat od imperatorot zemja za naseluvawe vo Trakija Poradi
sudirot na ovie dve plemiwa eden del od Kutrigurite okolu 2000 na broj zaedno
so `enite i decata pobegnale od Utigurite i pristignale na romejska
teritorija kako begalci Ovie Kutriguri bile predvodeni od Sinion
komandant na hunskite pomoni voeni odredi koj prethodno zel u~estvo vo
pohodot na Velizarij protiv Vandalite vo Afrika So dozvola na imperatorot
ovie Kutriguri se naselile vo Trakija Vakvata blagonaklonetost to ja
poka`al Justinijan kon negovite neprijateli (Kutrigurite b a) kaj Utirgurite
predizvikala zavist i negoduvawe poradi to nivniot voda~ Sandilh ispratil
pratenitvo koe trebalo da protestira za nepravednoto i nerazumno delo na
imperatorot623
Politikata na vnesuvawe razdor me|u dve srodni plemiwa to ja
sproveduval Justinijan barem privremeno ne vrodila so nekoj pozna~itelen
plod bideji Kutrigurite ne miruvale i ponatamu Imeno tie vo 551 godina
odnovo navlegle vo Trakija koga protiv niv trebal da dejstvuva Narzes koj vo
toa vreme se podgotuvuval za pohod vo Italija Me|utoa bil prinuden da go
odlo`i zaminuvaweto poradi napadot na Kutrigurite koi trebal romejskiot
komnadant da gi ~eka vo Plovdiv i tuka da gi razbie624
Najgolemiot i najpoznatiot napad koj go prevzele Kutrigurite se odnesuva
na 5589 godina Oblastite na sever od planinata Balkan bile sosema
opustoeni od nivnite prethodni upadi i zatoa bez da se zadr`uvaat vedna
navlegle vo Trakija Eden del od niv se upatile preku Trakija na zapad kon
Makedonija i Grcija a ostanatiot del pod vodstvo na hanot Zabergan trgnale na
Galipolskiot poluostrov Tuka hanot otkako ostavil del od svoite sili so
623 Procopius BG IV 18-19 624 Procopius BG IV 21
187
preostanatite 7000 kowanici se upatil na istok kon Konstantinopol625
Anastasieviot yid koj bil obnoven od Justinijan nemal svoi zatitnici pa
neprijatelite go minale bez nikakvi napori Naselenieto od okolinata na
prestolninata vo panika begalo kon vnatreniot del od gradot noseji go so
sebe i svoeto bogatstvo Romejskata vojska koja nabrzina bila sobrana od
gradskite garnizoni za da mu se sprotivstavi na Zabergan pretrpela potplon
poraz Kutrigurskiot han se pojavil pred samite yidini na prestolninata Za
zatitata na Gradot bile zadol`eni negovite `iteli a vodstvoto na odbranata
mu bila doverena na Velizarij Toj sobral eden odred od selani i od dimite
izlegol od prestolninata i se ulogoril nedaleku od nea Eden mal sudir koj go
imal so prethodnicata na varvarite vo koj tie bile porazeni go uplail
Zabergan i toj pobrzal da se povle~e kon Hersones Varvarskata vojska koja
operirala na Hersones otkako bila porazena od romejskiot komandant German
mu se priklu~ila na Zabergan Ostatokot od Kutrigurite koi se upatile vo
pravec na Grcija isto taka ne postignale nikakov pozna~aen uspeh Tie uspeale
da navlezat do Termoplilite kade bile sopreni vo ponatamoniot niven
prodor od garnizonite na tamonite tvrdini po to morale da se povle~at
nazad kon Trakija za da im se priklu~at na svoite sonarodnici626
Taka iako Trakija Makedonija i Tesalija bile `estoko opustoeni od
ovaa invazija Zabergan pretrpel neuspeh na site tri to~ki kadeto napa|al
poradi sposobnosta na Velizarij German i garnizonite kaj Termopilite
Otkako Justinijan gi otkupil zarobenicite za soodvetna suma pari
Kutrigurite se povlekle zad Dunav Me|utoa itriot imperator mu pratil
pismo na utigurskiot voda~ Sandilh so koj sicirc ute odr`uval prijatelski vrski
so povremeni pari~ni podaroci vo koe go informira deka Kutrigurite ja
napadnale Trakija i go odvlekle celoto zlato koe bilo predodredeno da ja
zbogati riznicata na Utigurite Odnosno namerata na imperatorot bila da gi
vturne povtorno ovie dve plemiwa vo me|useben konflikt Pismoto go
postignalo posakuvaniot efekt Utigurite nenadejno gi napadnale Kutrigurite
vedna tom poslednite go pominale Dunav pritoa mnogumina ubile od niv im
625 Agathias The Histories V 11 6-7 V 12 5 Theophanes Chronographia AM 6051 626 Agathias The Histories V 15 7 V 16 17 19 20 21 22 23 V Popovič La descente des
Koutrigours des Slaves et des Avares 611
188
gi odzele parite i celiot plen to go zagrabile od romejskata teritorija Vo
naredniot period Kutrigurite i Utigurite se nao|ale vo neprekinato
neprijatelstvo pri to nivnoto natamono me|usebno vojuvawe ja iscrpelo
silata i na dvete plemiwa627
Taka voeno istoteni od me|usebnite sudiri ovie dve plemiwa povee ne
bile vo soostojba povtorno seriozno da ja zagrozat romejskata teritorija kako
pri pogorenavedeniot napad Toa bi zna~elo deka diplomatskata taktika na
Justinijan koja se sostoela vo potkup i podbucnuvawe na edno srodno pleme
nasprema drugo gi dalo posakuvanite rezultati Ovaa taktika na podbucnuvawe
imperatorot ja primenuval naro~no kaj srodnite plemiwa o~igledno zaradi toa
to tie najdobro se poznavale me|usebe si gi poznavale obi~aite tradiciite
na~inot na vojuvawe prednostite i maanite Od taa pri~ina na romejskiot
imperator mnogu polesno mu bilo da se sojuzi i da go anga`ira plemeto koe
bilo srodno so onaa pleme koe ja napa|alo Imperijata odoto da gi anga`ira
imperijalnite sili Za Imperijata toa zna~elo pomalku potroeni sredstva
rasteretenost na sopstvenite voeni sili i se razbira zatedeno vreme vo
prou~uvawe na odnosnoto pleme so koe Imperijata prvpat doa|ala vo kontakt
zaradi iznao|awe soodvetna taktika za spravuvawe so istoto628
Kutrigurite ute edna sobrale hrabrost da ja napadnat romejskata
teritorija no razmerot i posledicite koi gi imala ovaa invazija bila daleku
zad onaa pred ~etiri godini Za ovaa invazija na Hunite odnosno Kutrigurite
doznavame od Teofanovata Hronografija deka se slu~ila vo 562 godina pri to
bil zavzemen gradot Anastasiopol vo Trakija629 i nito povee od toa Po ovaa
godina isto~norimskite izvori ne gi spomenuvaat ovie plemiwa odnosno go
gubat interesot za niv verojatno zatoa to povee ne pretstavuvale seriozna
zakana po Isto~noromejskata imperija
Imeno ovoj bil posledniot pohod kojto go prevzele Kutrigurite na
romejska teritorija Po niv na istoriskata scena se pojavuva eden nov narod -
Avarite koi ja prevzemaat rakovodnata uloga vo ponatamonite nastani od koi
bila zasegnata Imperijata Dodeka Kutrigurite potpadnale celosno pod
627 Agathias The Histories V 23 24 25 628 E N Luttwak The Grand Strategy of the Byzantine 70 629 Theophanes Chronographia AM 6054
189
vlastta na Avarite i bile raseleni od crnomorskiot breg na zapad kon sreden
Dunav eden del od Utigurite gi snala istata sudbina a ostanatiot del od niv
koi ostanale da `iveat na istok od Azovsko more im bile pot~ineti na
srednoaziskite Turci (okolu 576 g)630
630 Menander fr 14
190
GLAVA SEDMA
ISTO^NO-RIMSKATA IMPERIJA I AVARITE
1 Prvite kontakti so Avarite i nivnoto stacionirawe vo
Panonija
Kako posledica na katastrofalniot pohod na Kutrigurite predvodeni od
Zabergan Avarite mu stanale novi sojuznici na Justinijan Del od ovoj
nomadski narod so~inet voglavno od plemiwa so mongolsko i tursko poteklo ne
sakal da im se pot~inuva na Turcite od sredna Azija631 i zaminal na zapad
stignuvaji vo 557 godina do podra~jeto severno od Kavkaz Otkako stanale
gospodari na stepata Avarite se ~uvstvuvale dovolno silni da mu ispratat
pratenitvo na Justinijan vo 558 godina632 Tie stapile vo kontakt so Romeite
so posredstvo na Alanite Na ~elo na avarskoto pratenitvo koe se upatilo vo
Konstantinopol stoel izvesen Kandih koj vo imeto na kaganot mu ponudil
sojuznitvo na imperatorot vo zamena za bogati podaroci (|erdani so zlatni
ukrasi sedla oglavi divani i svileni obleki) godien pari~en nadomest i
plodna zemja za naseluvawe633 Vakvata ponuda za sojuznitvo od avarska strana
bila dobredojdena za romejskiot imperator Avarite koi vee vo ovoj period se
utvrdile vo stepite okolu Crnoto more uspeale da ja nametnat svojata vlast vrz
poveeto plemiwa Najnapred vojuvale so Utigurite i Kutrigurite koi bile
prinudeni da ja priznaat avarskata vlast Pod koi uslovi bile pot~ineti ovie
dve plemiwa ne znaeme Od izvetajot na Menandar znaeme samo deka podocna
(568 g) kaganot pobaral od romejskiot imperator da mu bide isplatena me|u
631 Delot od Avarite koi ja otfrlile turskata vlast i zaminale na zapad se nare~eni
beglacirdquo od samite Turci dodeka drug del od niv ostanale lojani na turskata vlast i
prodol`ile da `iveat vo turskiot kaganat Sp E Nechaeva The Ranawayrdquo Avars and Late Antique
Diplomacy in Romans Barbarians and theTransformation of the Roman world Ed R W Mathisen and D
Chanzer (Farnham Ashgate 2011) 176 M Whittow The making of Byzantium 600-1025 Berkeley 1996 51 632 Menandri Fr 4 5 Malalae Chronographia p 489 11-12 Malala pogreno gi imenuva
Avarite kako Huni
633 Menandri Fr4
191
drugoto i sumata koja im bila davana na ovie dve plemiwa koi sega bile
vladeani od Avarite No odgovorot od romejska strana bil negativen pri to
bilo istaknato deka ovie plemiwa Romeite skoro i da gi unitile i deka ne e
logi~no na Avarite da im bide daden danok za onie koi vee bile pobedeni Od
ovoj podatok mo`e da se izvle~e zaklu~ok deka Avarite gi porazile i
istovremeno pot~inile ovie plemiwa ne kako romejski sojuznici634 tuku toa go
napravile po sopstvena `elba i viduvawe A Romeite od celata taa situacija
izvlekle polza odnosno zasekoga se oslobodile od kutrigurskata i
utigurskata opasnost Romeite vsunost se vodele od devizata i da pobedat
Avrite i da bidat porazeni polzata bila na stranata na Romeite Toa sfaawe e
razbirlivo bideji i ednite i drugite iscrpeni od me|usebnoto vojuvawe e
nemaat sili da ja napa|aat Imperijata635 Vo sprotivno dokolku go imame
predvid dogovorot za sojuznitvo verojatno Imperijata ovie avarski pobedi ne
gi uva`ila kako del od postignatiot dogovor ili ednostavno sakala da izbegne
bilo kakvi dopolnitelni pari~ni izdatoci vo korist na Avarite
Vo me|uvreme Avarite prodol`ile so pokoruvaweto na plemiwata koi im
stoele na patot Po Utigurite i Kutrigurite na red dole Savirite i Zalite
(hunski plemiwa) a potoa i Antite (tie go priznale avarskiot suverenitet
okolu 560 godina)636
Me|usebnite odnosi so novite varvari se odvivale po standardna ema Na
po~etokot bila postignata spogodba spored koja Avarite koi stanale sojuznici
na imperatorot se obvrzale da ja zatituvaat dunavskata granica od napadite
na drugi varvarski plemiwa pri uslov da dobivaat sekoja godina danok od
Imperijata No potoa Imperijata otka`ala da im go isplaa danokot po to
zapo~nal period na povee od poluvekoven period na nesoglasuvawa konflikti
i vojni me|u dvete strani Koga vo 562 godina Avarite se dobli`ile do dolen
Dunav mu se obratile na imperatorot Justinijan I so molba da im dodeli zemja za
naseluvawe ju`no od Dunav vo Mala Skitija637 Nivnoto barawe bilo odbieno
634 D Obolensky Bizantium and the Slavs New York 1994 28 D Obolenski Vizantijski
komonvelt 61 V Velkov GradYacutet v TrakiOcirc i DakiOcirc prez kYacutesnata anti~nost 49 635 Menandri fr 5 fr 28 Cf Zlatarski V IstoriOcirc na bъlgarskata dъr`ava prez srednite
vekove tom 1 ~ast 1 72-74 636 M Whittow The making of Byzantium 600-1025 Berkeley 1996 49 637 Menandri Fr 9 Cf V P Budanova Varvarskiй mir 92-93
192
iako podocne`niot izvor Monemvasiska hronika sooptuva deka Justinijan im
go dodelil gradot Dorostorum na Avarite638 Vo me|uvreme Justinijan im ja
ponudil za naseluvawe provincijata Panonija Vtora no tie ja odbile ponudata
i navlegle vo Trakija (562 g)639
Odnosite me|u Avarite i Romeite osobeno se zaostrile koga na
konstantinopolskiot prestol stapil Justin II (565-578) Toj zavzel nov kurs vo
odnos na politikata kon Avarite Ne sakaji povee da ja trpi nivnata
nadmenost i arogancija izrazena preku samofalbi i postojani barawa za bogati
podaroci i isplata na danoci noviot imperator jasno mu dal do znaewe na
avarskoto pratenitvo koe dolo za taa cel deka Romeite povee nema
snishodlivo da im se pokoruvaat na Avarite tuku deka ostro e im se
sprotivstavat640 Naskoro potoa dolo do avaro-romejski sudiri (568 g)
Vo me|uvreme na Avarite nenadejno im se otvorila pogodna mo`nost za
proiruvawe na nivnata teritorija na vladeewe koga vo 567 godina na barawe
od Langobardite sklu~ile voen sojuz so niv za borba protiv Gepidite vo
Panonija Avarite koi vee bile neprijatelski raspolo`eni kon Romeite
zaradi toa to Justin II odbil da im gi dostavuva voobi~aenite podaroci
smetale deka so toa e naruen dogovorot to go postignale so Justinijan I i
zatoa bez kolebawe ja prifatile pokanata od Langobardite Avarskiot kagan
kako uslov za sklu~uvawe na voeniot sojuz so Langobardite go postavil
slednoto da dobie edna polovina od pqa~kata i celata zemja na Gepidite So
osvojuvaweto na gepidskata zemja i zavladuvaweto na nivnoto bogatstvo na
Avarite im se pru`ala mo`nost da `iveat vo blagosostojba osobeno to
otkako bi se naselile vo Panonija za niv Skitija i Trakija bi bile lesno
dostapni za napa|awe i ograbuvawe Takvi bile nade`ite koi gi polagale
Avarite vo ovoj voen sojuz so Langobardite naso~en protiv Gepidite koi bile
sojuznici na Romeite
Gepidite koi se nale vo nepovolna situacija vedna pobarale pomo od
imperatorot vetuvaji deka Sirmium e im go predadat na Romeite no sepak ne
638 Chronicon Monembasiae IBI XI -GIBI VI 67 639 J B Bury A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (396-800) vol II London
1889 115 640 Menandri Fr 14 s a 565
193
dobile nikakva pomo Imperatorot ne odgovoril pozitivno nitu na barawata
od Langobardite za pomo i ostanal vo neutralna pozicija ~ekaji go ishodot
od nivnite me|usebni presmetki
Otkako Gepidite bile porazeni Avarite naskoro potoa stanale
edinstveni gospodari na Panonskata nizina Vo borbite okolu Sirmium
zaginal gepidskiot kral Kunimund a komandantot na gradot gepidot Uzdibad gi
otvoril gradskite kapii i so pomo na romejskoto naselenie im ovozmo`il
vlez na imperatorskite odredi pod komanda na Bon641 Samite Langobardi koi
vsunost ja dokraj~ile gepidskata vlast vo Panonija nabrzo sfatile deka vo
Avarite-nomadi dobile nezgodni sosedi i se odlu~ile da trgnat na zapad vo
Italija Od langobardsko-gepidskiot sudir vo koj se vmeale Avarite polza
imala Isto~no-rimskata imperija koja uspeala da repatrira izvesni teritorii
koi gi dr`ele Gepidite pred sicirc Sirmium Toa reosvojuvawe me|utoa dovelo do
novi potekotii za Imperijata bideji avarskiot kagan Bajan smetal deka
imal pravo na vladeewe vrz site oblasti to prethodno gi poseduvale Gepidite
Taka vee vo 568 godina dolo do prvite avaro-romejski sudiri na yidinite na
Sirium pri to bil ranet komandantot na gradot Bon Avarite mu ponudile
primirje na Bon pod uslov da dobijat izvesni mali podaroci me|utoa
romejskiot komandant im odgovoril deka osven vojni~kata oprema i oru`je
nemal to da im ponudi drugo Poradi toa kaganot se nalutil i im naredil na
Kutrigurite da ja preminat Sava i da ja pqa~kosuvaat Dalmacija a samiot toj
otkako pregovaral so prefektot na Ilirik Vitalijan od kogo dobil 800 zlatni
nomizmi za da ne gi pqa~ka podunavskite provincii se povlekol na gepidska
teritorija nekade vo Banat Za da go oficijalizira ovoj dogovor kaganot
ispratil vo Konstantinopol pratenitvo na ~elo so Targitij Avarskiot
pratenik gi prenel barawata na kaganot za predavawe na Sirmium - posed na
pobedenite Gepidi za koj Bajan smetal deka mu pripa|a nemu Me|utoa
imperatorot Justin II odgovoril deka negoviot prethodnik Justinijan I gradot
im go dal na Gepidite i deka spored toa po nivniot poraz gradot treba da
ostane vo posed na Imperijata Istoto barawe Targitij go postavil i slednata
godina (569) no bez rezultati Po ovie neuspeni obidi od romejskiot
641 Evagrij piuva deka Gepidite mu go predale Sirmium na imperatrot Justin Sp
Evagrius V 12
194
imperator po miren pat da go dobie Sirmium kaganot Bajan zapo~nal
podgotovki da go prevzeme so oru`je Sudirite okolu gradskite yidini
prodol`ile i slednata godina pa imperatorot Justin II mu naredil na
sirmiumskiot komandant Bon da ja organizira odbranata na gradot i da go
spre~i preminot na Avarite preku Sava Na generalot Tiberij mu bilo
naredeno da se soo~i so Avarite no bil porazen Ovaa katastrofa dovela do
sklu~uvawe na primirje (570 g) pri to Romeite se obvrzale na Avrite da im
isplatat suma od 80 000 solidi642 Vo narednite nekolku godini izvorite ne
spomenuvaat za nekakvi avarski napadi na romejska teritorija
Poradi obnovata na vojnata so Persija na Imperijata iacute bil neophoden mir
so Avarite Osobeno poradi toa to Avarite pobrzale vedna da ja iskoristat
zafatenosta na romejskata vojska na isto~niot front i vo 573 godina643
provalile na romejska teritorija porazuvaji go po vtorpat romejskiot
voskovoda~ Tiberij koj raspolagal so mal odred644 Ovoj neuspeh se poka`al
kako presuden koj go uveril Justin II vo neophodnosta od sklu~uvawe primirje
so Avrite Po izvesni pregovori Tiberij vo 574 godina sklu~il primirje pri
to Romeite se obvrzale godino da im isplaaat 80 000 solidi na Avarite vo
zamena za nenapa|awe na Sirmium645 Ostanatite odredbi od dogovorot ne se
poznati no mo`e da se pretpostavi deka Avrite se obvrzale da ne ja napa|aat
romejskata teritorija i mo`bi po potreba na Imperijata da iacute pru`aat voena
pomo Toga verojatno im bilo priznato pravoto na posed na naselbite i
oblastite vo Panonija koi gi zaposednale Avarite osven Sirmium so
okolinata646 Vakvata pretpostavka ja temelime na nastanite koito potoa
642 VVelkov (GradYacutet v TrakiOcirc i DakiOcirc prez kYacutesnata anti~nost 50) smeta deka toga
Romeite po izvesni borbi uspeale da im go odzemat Sirmium na Avarite Ovaa tvrdewe e sosema
pogreno bideji Avarite prv pat go osvojuvaat Sirmium vo 582 g za to piuvame vo slednoto
poglevje
643 Persijcite toga se obidele da gi pridobijat Avarite za sojuz protiv Imperijata
Jovan Efeski zabele`al deka ahot Hozroj im ispratil na Avarite 2000 romejski devojki
zarobeni vo Mala Azija na toj na~in da gi pridobie za regrutirawe naemnici (J Kova~eviEcirc
Avarski kaganat 49) 644 Menander fr 15 645 Menander fr 25 646 Bury J B A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (396-800) vol I 117 H
Gračanin Avari Južna Panonija i pad Sirmija Scrinia slavonica 9 (2009) 10-11
195
usledile Imeno vo 578 godina Avarite na barawe od Tiberij iacute pomognale na
Imperijata vo suzbivawe na slovenskite prodori preku dolen Dunav647 Osven
toa na Imperijata iacute bilo ovozmo`eno da regrutira platenici-vojnici od
oblastite koito bile pod vrhovna vlast na Avarite (575 g)648
Sepak ovie naizgled dobri odnosi me|u Avarite i Imperijata ne traele
dolgo osobeno to i dvete strani neguvale vzaemna nedoverba Glavnata cel na
Avarite im bila prvenstveno osvojuvaweto na Sirmium a Imperijata znaela
deka avarskiot kagan nema dolgo da se pridr`uva do uslovite na mirot Zatoa
otkako dool na prestolot noviot imperator Tiberij II (578-582) vo 578 godina
izdal naredba da bidat zajaknati yidinite na Sirmium Vakviot poteg dovel do
promeni vo odnosite me|u Avarskiot kaganat i Imperijata Iako na kaganoviot
pratenik Targitij vo 579 godina mu bil isplaten danokot vo celina avarskiot
voda~ se odlu~il da trgne so vojskata na Sirmium Za podgotovkite i operaciite
povrzani so opsadata na gradot zboruvame vo narednoto poglavje bideji
nastanite koi usledile po ova opsada tematski mu odgovaraat na istoto
Odnosno otkako Avarite go zavzele Sirmium so oru`je ne zaprele na taa
to~ka tuku go prodol`ile svojot ofanzivnen nastap vo vnatrenosta na
Balkanot pri to ovozmo`ile ili potiknale invazii i na slovenskite
plemiwa
647 Menander fr 21 648 Theoph Sim 3 12 Theophanus A M 6074
196
2 Avarskite i slovenskite navleguvawa vo vnatrenosta na
Balkanot
Pojavata na novite nomadi-Avari na evropskoto tlo imala za posledica
nov bran na razdvi`uvawe me|u evropskite plemiwa Ovoj pat na pointenzivno
migrirawe bile izlo`eni slovenskite plemiwa649 Otkako Avarite se
stacionirale vo Panonija a Langobardite ja naputile istata vo 568 godina
zapo~nal nepre~eniot prodor na Slovenite na irokiot prostor okolu
Podunavjeto to svedo~i za avarskata uloga vo slovenskoto rasprostirawe
Prodorot na Slovenite na romejska teritorija olesnet so avarskoto zavzemawe
na Sirmium osobeno se intenziviral vo poslednite dve dencenii na VI-ti vek650
Poradi ulogata koja ja imale Avarite vo slovenskoto raseluvawe od edna
strana no i poradi faktot to avarskite invazii na isto~noromejskata
teritorija se prepleteni i so slovenski napadi na Balkanot651 od druga strana
spomenuvaweto na Slovenite e neizbe`no vo ovoj del od naiot trud Imeno
Slovenite vo uloga na podanici se javuvaat kako aktivni u~esnici vo
649 Vo naukata glavno e prifateno misleweto deka prostorot na najranata slovenska
etnogeneza treba da se bara na irokoto podra~je severno od Karpatite i ju`no od Balti~ko
more me|u isto~noto pore~je na r Odra i sredniot tek na r Dwepar zna~i vo podra~jeto na
sredna i gorna r Visla gorniot tek na rekite Prut Dwestar i ju`en Bug sreden i goren
Dwepar Pripjet i zapaden Bug S Antoljak Doa|aweto na Slovenite na Balkanot
Srednovekovna Makedonija t 1 Skopje 1985 99 H Gračanin Slaveni u ranosrednjovjekovnoj Južnoj
Panoniji Scrinia slavonica 8 (2008) 14 650 H Gračanin Slaveni u ranosrednjovjekovnoj Južnoj Panoniji 24
651 Prvite slovenski napadi na romejska teritorija vo docnoanti~kite izvori se
registrirani vo 540 (Anti) 548 549 550551 5589 godina (zeadno so Kutrigurite) Ovie
slovenski invazii prete`no bile samostojni i imale pqa~kaki karakter (Slovenite se
vraale nazad zad Dunav so zarobenici razli~en vid stoka i skapocenosti) Po 558 godina
Slovenite imale sicirc ute svoi samostojni napadi no poveeto bile organizirani i izvreni vo
sodejstvo so Avarite Za ovie napadi i nivnata hronologija podetalno vidi kaj Procopius BG III
14 Vizantijski izvori I 23-53 84 (Malala izvestuva za zaedni~kiot prodor na Kutrigurite i
Slovenite) Dokumenti t 1 21-22 Sp S Antoljak Doa|aweto na Slovenite na Balkanot 100-
105 B Grafenauer Nekaj vprašanj iz dobe naseljevanja južnih Slovanov Zgodovisinski Časopis IV Ljubljana
1950 23-126 T ivkoviEcirc Sloveni i Romeji Beograd 2000 50-53 I Mikul~i Srednovekovni
gradovi i tvrdini vo Makedonija Skopje 1996 25
197
sprovedenite avarski invazii tie ~estopati vrele napadi vo sojuz so Avarite
ili samostojno na avarska inicijativa a ponekoga sproveduvale i
samoinicijativni napadi koristeji se od sudirite me|u Avarite i Imperijata
Primer za eden samoinicijativen napad na Slovenite imame vo izvorno
registriraniot podatok od 578 godina koga najverojatno ohrabreni od uspehot
na Avarite gi obnovile nivnite napadi na isto~noromejska teritorija652
Spored Menandar Protektor 100 000 slovenski voini ja opustoile Trakija i
mnogu drugi oblasti653 I pokraj seprisutnosta na Avarite vo ovoj period nema
somnenie deka ovoj pohod Slovenite go sprovele samostojno Slovenite barem
ne site najverojatno sicirc ute ne im se pot~inile na Avarite vo toj kontekst se
odnesuva izvetajot na Menandar Protektor deka kaganot ispratil
pratenitvo kaj slovenskiot lider Daurentij baraji Slovenite da go
prifatat avarskiot sizerenitet i da plaaat tribut Motivot za vakvoto
barawe bil toa to slovenskite zemji bile polni so zlato od Romejskata
imperija koe Slovenite go zagrabile pri nivnite pqa~kaki pohodi654
Slovenite gi ubile kaganovite pratenici a toa bila dovolna pri~ina kaganot
da zapo~ne voen pohod protiv niv osobeno to i imperatorot Tiberij II go
zamolil da go napravi istoto bideji romejskata teritorija bila
voznemiruvana od slovenski upadi Okolu 60 000 avarski kowanici bile
transportirani so brodovi preku Dunav od Panonija vo Mala Skitija
Slovenite ne se osmelile da se soo~at so kaganot Bajan i se sokrile vo bliskite
umi Avarite za kazna gi zapalile nivnite sela i gi oputoile poliwata vo
blizina na leviot breg na Dunav655 Sepak Avarskiot pohod severno od Dunav ne
gi zadovolil o~ekuvawata na romejskiot imperator bideji Slovenite
652 Vizantijski izvori I 90-92 Od doa|aweto na Avarite vo Panonija (568 g) pa sicirc do 578
godina nema podatoci za bilo kakvi slovenski upadi na romejska teritorija Ovoj period na mir
se objasnuva so doa|aweto na Avarite odnosno Panonskite Sloveni koi porano go pustoele
Ilirik potpadnale pod avarska vlast Antite bile zna~itelno oslabeni vo borbite so
Avarite Edinstveno Slovenite od regionite na dolen Dunav ostanale nezavisni Sp K
Iri~ek IstoriOcirc na BIacutelgarite SofiOcirc 1978 107
653 Menander Protector fr 20 2 Za padot na Sirmium ibid fr 66 654 F Curta The making of the Slavs 90-91 655 J B Bury A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (396-800) vol I 118 F
Curta The making of the Slavs 92
198
prodol`ile so nivnite napadi na romejska teritorija i vo slednite godini
Osven toa nitu Avarite ne ostanale mirni i lojalni romejski sojuznici
Imeno kaganot ne se otka`al od zavzemaweto na Sirmium tuku vedna prevzel
akcija pri prvata prilika to mu se uka`ala So ogled na toa to glavninata
na romejskite voeni sili bila skoncentrirana na isto~niot front kaganot
dobil odvrzani race za realizacija na negoviot plan
Po prethodni podgotovki odnosno otkako nizvodno bil izgraden most na
rekata Sava isto~no od Sirmium od romejski graditeli koi dole na povik od
kaganot za druga cel (gradewe palata i termi) vo 579 godina Avarite ja
zapo~nale negovata opsada Mostot imal za cel da spre~i bilo kakva dostava na
namirnici i isporaka na bilo kakva pomo od Singidunum za `itelite na
Sirmium656 Na toj na~in kaganot preku istotuvawe na naselenieto so glad
imal namera polesno da go osvoi gradot odnosno da gi natera negovite `iteli
sami da go predadat Vakvite seriozni podgotovki na Avarite za opsadata na
Sirmium zboruvaat deka tie nemale namera samo da go opqa~kaat gradot tuku
sakale da go osvojat i poseduvaat kako strateki punkt za ponatamoni
osvojuvawa i irewe na nivnata teritorija Dodeka pak za Imperijata ovoj
grad pretstavuval najdobroto uporite protiv varvarite zatoa dolgo vreme
odbivala da go predade i nastojuvala so skromnite raspolo`livi voeni resursi
da go za~uva gradot Taka Tiberij II ne otka`uvaji se od ponatamono
sprotivstavuvawe im naredil na voenite zapovednici i oficeri preku
Dalmacija i Ilirskata prefektura da se obidat da go zadr`at gradot so pomo
na raspolo`livite voeni sili657 Sepak obra~ot okolu Sirmium bil ute
pocvrsto stegnat vo 580 godina koga Avarite go zaposednale mostot stacioniran
zapadno od gradot so to bil spre~en priodot od pravec na Dalmacija658
Sirmium bil otse~en od site strani Na Teognid zapovednikot na Ilirik
imperatorot mu nalo`il da sobere novi voeni odredi so koi bi ja razbil
opsadata na gradot no sepak kvalitetot na edinicite ne bil na zavidno nivo I
pokraj toa Teogonid odbil da go predade dobrovolno Sirmium na kaganot Koga
656 Za izgradbata na mostot vidi Menander fr 63 Cf M Mirković Sirmium its History of the I
century A D to 582 A D Sirmium I Arheološki institut SAN Boeograd 1971 54 657 Menander fr 64 658 Menander fr 27 2
199
naskoro potoa propadnal i posledniot obid za vooru`en probiv na opsadata659
za to glavnata pri~ina bil nedovolniot broj na voeni edinici vo Sirmium
zavladeal glad i o~aj Poradi bezizglednosta za ponatamona borba i
stradaweto na naselenieto od glad imperatorot Tiberij II mu naredil na
Teogonid da dogovori so kaganot Bajan predavstvo na gradot vo 582 godina
Spored sklu~eniot miroven dogovor na `itelite na gradot im bilo dozvoleno
slobodno da si zaminat bez da nosat so niv bilo kakov podvi`en imot osven
nametka660 a imperatorot se soglasil na Avarite da im go isplati siot
zaostanat danok za poslednite tri godini661 Baraweto na Bajan da mu se
predadat site negovi podanici koi se no|ale na romejska teritorija ne bilo
ispolneto pod izgovor deka romejskata zemja e premnogu golema za da se soberat
site podanici to nekoga bile pod vlastta na avarskiot kagan662
So osvojuvaweto na Sirmium zna~itelo porasnal ugledot na kaganot vo
o~ite na negovite podanici a Isto~nata imperija ja izgubila polednata nade`
so zadr`uvaweto na ovaa uporite da gi spre~i ponatamonite avarski
prodori na romejska teritorija
Slednata godina (583) kaganot Bajan bil nasleden od negoviot sin koj ja
prodol`il agresivnata politika kon Isto~nata imperija Otkako imperatorot
Mavrikij go odbil baraweto za zgolemuvawe na subsidiite za kaganot Avarite
vo 584 godina gi napadnale i osvoile Singidunum Viminacium Avgusta i ja
659 Za avarskata opsada na Sirmium za~uvano e retko sovremeno svedotvo zapiano na
kamena plo~a vo vid na molitva so koja `itelite na gradot ja povikuvaat pomota od Gospod za
spasuvawe na gradot i negovite `iteli Za samata plo~a i sodr`inata na tekstot vidi kaj M
Mirković Sirmium 56 660 Gradskoto naselenie vo soglasnost so uslovot za predavawe na gradot ostavaji go siot
imot zaminale na jug kon Mezija i Dalmacija za to postojat arheoloki svedotva (nadgrobni
spomenici) sp P Miloevi˚ Arheologija i Istorija Sirmijuma 206-207 Narednata godina
izbuvnal po`ar vo Sirmium pri to gradot bil celosno uniten (John Ephes XXXIII p 256)
Sirmium povtorno e spomenat kako glaven tab na avarskiot kagan vo 593 godina (Theoph Sim
VI 3-4) A na po~etokot na VII vek Avarite vo Sirmium naselile isto~noromejski zarobenici
(Miracula S Demetri II 5) Za ponatamonata sudbina na gradot i negovoto preimenuvawe vidi kaj
M Mirković Sirmium 58 661 Menander fr 25 1-2 fr 27 2-3 Theophylact Simocatta I 3 7-8 The Ecclesiastical History of
Evagrius Scholasticus trans M Whitby (Liverpool 2000) V 12 662 Menander fr 66
200
opqa~kale okolinata na Anhijal na crnomorskiot breg663 Vakvata nepovolna
situacija go prinudila imperatorot Mavrikij (585 g) da sklu~i primirje i da se
soglasi na zgolemuvawe na sumata koja trebala sega da iznesuva 100 000 solidi664
Sepak ovoj mir ne trael dolgo bideji vo letoto istata godina kaganot im
naredil na Slovenite da ja opustoat Trakija seacute do Dolgiot yid665 Imperatorot
energi~no reagiral taka to vo prevzemenata ofanziva Romeite pod vodstvo na
komandantot Komentiol uspeale da porazat eden del od slovenskata vojska kaj
rekata Erginij a neto podocna bil sopren i porazen slovenskiot voda~
Ardagast kaj Adrijanopol666
Evagrij i Mihail Siriski izvestuvaat za avarski napadi na Grcija vo
ranite osumdeseti godini na VI vek667 Ovaa neprecizna datacija to ja davaat
izvorite za avarskite napadi gi navela nekoi od istori~arite da gi dovedat vo
vrska odnosno da potenciraat deka postoela koordinacija so akciite na
slovenskite plemiwa pri opsadata na Solun koja se slu~ila vo 584 godina668 za
663 Theophylact Simocatta I 4 1-4 664 Theophylact Simocatta I 6 6 665 Theophylact Simocatta I 7 1-2 666 Theophylact Simocatta I 7 667 Evagrius EH VI10 Chronique de Michel le Syrien Patriarche Jacobite dAntioche ed J-B Chabot
T I-III (Paris 1899) X 21 668 V TYacutepkova-Zaimova smeta deka Solun (negovata okolina) i prethodno (prva polovina
na VI vek) bil napa|an od Slovenite Takvoto svoe tvrdewe taa go zasnova na nesigurnen
hagiografski izvor kade to se spomenuvaat varvari koi ja napa|ale i ograbuvale okolinata na
Solun Pritoa taa ovie varvari gi izedna~uva proizvolno so Sloveni koi napa|ale eventualno
zdru`eno so Protobugarite Osven toa taa go koristi ovoj podatok za da ja opravda svojata
hipoteza deka Slovenite vee vo golem broj zapo~nale da zasednuvaat vo vnatrenosta na
romejskata teritorija vklu~itelno i okolinata na Solun Sp (Napadenireg ldquovarvarovrdquo na
okrestnosti Soluna vo pervoŸ polovini VI v VV (16) 1959 5-7) Vakavata teza e sosema
proizvolna ne se zasnova na nikavi sigurni dokazi bideji pod varvari mo`e da se krie bilo
koja plemenska zaednica Pokraj toa izvorot koj e iskoristen e hagiografski i sam po sebe e
somnitelen zatoa to naj~esto ovoj vid na izvori sodr`at imaginarni (fantasti~ni) nastani za
da bidat podopadlivi za ~itetelot naj~esto hronoloki se neprecizni i sodr`at
interpolacii Od tie pri~ini vakvite izvori mora vnimatelno da se koristat i da se podlo`at
na potemelna analiza
201
koja izvestuvaat ^udata na Dimitrija Solunski669 Sepak vakvoto tvrdewe
izgleda mone neuverlivo so ogled na toa to Avarite vo 582 godina sklu~ile
mir so Imperijata koj go naruile vo 584 godina no pri obnovata na nivnite
pohodi na romejska teritorija tie glavno bile naso~eni na severnata romejska
granica kon provincijata Dolna Mezija i na istok kon Trakija Vo odnos na
slovenskiot element koj zel u~estvo vo avarskite napadi na Balkanot smetame
za potrebno da potencirame deka eden del od slovenskite plemiwa bile pod
direktna avarska vlast dodeka drug del od niv (pred sicirc onie koi bile
stacionirani vo dolnodunavskiot region) voeno dejstvuvale samostojno a
ponekoga i zdru`eno so Avarite670 Prviot napad na Solun odnosno prvata
opsada na ovoj grad bila sprovedena po sicirc izgleda od strana na onie Sloveni koi
bile nezavisni od Avarite i vo ovoj slu~aj dejstvuvale sosema nezavisno
Vo istoriografijata ovoj prv napad na Solun od strana na Slovenite se
povrzuva so nivnite prvi naseluvawa na Balkanot odnosno Makedonija Vo toj
kontekst se zema i izvetajot na Jovan Efeski koj zapial deka slovenski
plemiwa po~nuvaji od 581 godina vo narednite ~etiri godini gi napa|ale
opustouvale zavzele i naselile imperatorskite posedi na Balkanot (Grcija
okolinata na Solun i cela Trakija)671 Sepak nie ovde nema da se zadr`uvame na
669 M B Panov Reconstructing 7th century Macedonia Some neglected aspects of the Miracles of St
Demetrius Jurnal of Histroy year XLVII No 94 1 2012 95 Za Avarite kako u~esnici vo napadite vo
Grcija vidi M Whitby The Emperor Maurice and his Historian Oxford 1988 110 F Curta The Making of
the Slavs 94-95 Za arheolokite naodi koi go potvrduvaat eventualniot avarski pohod (izveden
verojatno od nvivnite podanici-Kutriguri) na Peloponez vo 80-te godini na VI vek G R
Davidson The Avar invasion of Corinth Hesperia 6 (1937) 227-240 Za slovenskata opsada na Solun P
Lemerle Les plus anciens recueils des Miracles de saint Demetrius Vol 1 Le texte (Paris 1979) I 1211
Dokumenti 1 23-24
670 Slovenite koi direktno im bile pot~ineti na Avarite T ivkovi gi imenuva kako
panonski Sloveni (poimeni~no poznati se dve plemiwa Duqebi i Obodriti) Tie potpadnale
pod avarska vlast me|u 571 i 578 g Dodeka pak onie koi ostanale potpolno nezavisni od
Avarite gi imenuva kako vlaki Sloveni Sp Prilog hronologiji avaro-slovenskih odnosa 559-
578 godine Istorijski ~asopis 42-43 (1997) 227-236
671 Iohannis Ephesini historiae ecclesiasticae pars tertia ed E W Brooks CSCO Louvain 1936 VI 25
Dokumenti 1 22-23
202
problematikata za naseluvawe na Slovenite na Balkanot od metodoloki
pri~ini to gi navedovme vo vovedot672
Avarsko-romejskoto primirje odnovo bilo narueno ne indirektno preku
slovenskite podanici tuku direktno od samite Avari vo esenata (585 g)
Povodot za toa povtorno bil tributot Imeno vo Konstantinopol stignal
avarskiot pratenik Targitij so barawe da go prevzeme godiniot danok na to
imperatorot Mavrikij gnevno reagiral Namesto da ja isplati potrebnata suma
go zatvoril pratenikot pod obvinenie deka kaganot samo baral danoci i darovi
a ne gi po~ituval mirovnite dogovori ja pustoel Evropa i gi pqa~kal
gradovite Kaganot kako odgovor na vakvoto odnesuvawe na imperatorot
slednata godina (586) ispratil vojska koja opustoila i zavzela mnogu gradovi
vo Dolna Mizija i Skitija Racijarija (den Ar~ar) Bononija (Vidin) Akis
(Vidrovgrad) Dorostol (Silistra) Zaldapa (zapadno od Varna) Panas (zapadno
od Marcianopol) Marcianopol (vo blizina na Preslav) i Tropeum (me|u
Silistra i Konstanca)673 Del od spomenatite gradovi (Markianopol Bononija
Durostorum Zaldapa) ne bile sosema razrueni so ogled na toa to se
672 Za prvite slovenski naseluvawa na Balkanot vklu~itelno i Makedonija postoi re~isi
neprelgeden kvantum od bibliografski edinici Nie ovde e poso~ime mal del od niv koi imaat
razli~na proviniencija koi se reprezentativni i istovremeno prezentiraat nekolku razli~ni
gledita Charanis P The Chronicle of Monemvasia and the Question of the Slavonic Settlements in Greece
Dumbarton Oaks Papers Vol 5 (1950) pp 139-166 G Ostrogorsky Byzantium and the South Slavs The
Slavonic and East European Review Vol 42 No 98 (Dec 1963) pp 1-14 F Barišić Proces slovenske
kolonizacije Istočnog Balkana ANUBIH Posebna izdanja XII4 Sarajevo 1969 11 ndash 28 S Antoljak
Doa|aweto na Slovenite na Balkanot 100-109 L A Gindin K voprosu o hronologii na~alradicninth
ƒtapov slavOcircnskoй kolonizacii Balkan (po lingvo-filologi~eski dannintmi) Balkansko
ezikoznanie tom XXVI No 1 Sofiя 1983 Panov B Za etnogenezata na makedonskiot narod
Srednovekovna Makedonija t 3 Skopje 1985 9-13 F Curta Making of the Slavs History and
Archaeology of the Lower Danube Region c 500-700 Cambridge-New York 2001 74-120 A Atanasovski
Vizantija i Slovenite od Makedonija vo VII vek Godinik na SofiŸskiuuml universitet Sv
Kliment Ohridski CentIacuter za Slavuumlno-viznatiŸski prou~vaniuuml Ivan DuŸ~ev том 95 (14)
SofiOcirc 2009 1-11
673 Theoph Sim I 8 Bel 26 (den Ar~ar Vidin Vidrovgrad blizu Negotin Silistra
tvrdina zapadno od Varna s Devna - zapadno od Varna romansko selo Adamklisi)
203
spomenuvaat i ponatamu vo slednite godini kako va`ni voeni centri na
romejskata armija dodeka sudbinata na ostanatite e neizvesna674
Verojatno kako prodol`enie na ovoj pohod usledila vtorata varvarska
opsada na Solun (586 g) odnosno vtoriot po golemina grad vo Imperijata
ovojpat bil zagrozen od Avarite i Slovenite So ogled na toa kako to e
navedeno vo izvorite deka Solun od site gradovi vo Ilirik i Trakija bil
najugleden i najbogat grad a osven toa i imperatorot mnogu go sakal dokolku
padnel vo racete na Avarite Mavrikij premnogu e se razo~aral Taka to na
toj na~in avarskiot kagan soodvetno e go kaznel negovoto nadmeno odnesuvawe
Gradot bil opsaduvan od stoiljadna avaro-slovenska vojska vo traewe od edna
nedela675 Se ~ini deka brojnosta na vojskata e preuveli~ena so ogled na toa
to podatokot go dava hagiografski izvor koj po svojata priroda e takov da
fali i preuveli~uva taka to treba da se zeme so rezerva Poradi oskudnosta i
nepovrzanosta na izvornite podatoci ne znaeme dali vo ovaa opsada zela u~estvo
celata avaro-slovenska vojska koja svojot pohod go zapo~nala od Dunav preku
Dolna Mizija i Skitija pa potoa se upatila kon Trakija i Ilirik odnosno
Makedonija (Solun) ili pak vo ju`en pravec se upatil eden del od vojskata koja
verojatno po povlekuvaweto na opsadata se vratila povtorno nazad kon Trakija
Slovenite koi se spomenuvaat pri ovaa opsada na Solun o~igledno bile
onie koi im se pot~inuvale na Avarite za to eksplicitno se naveduva vo
^udata I676 odnosno se raboti za panonski Sloveni Deka ne bile istite onie
Sloveni koi pred dve godini go opsaduvale ovoj grad zboruva podatokot to
otkako pristignala varvarskata vojska vo okolinata na Solun namesto da go
napa|a samiot grad ja napadnale sosednata tvrdina Matrona Otkako sfatile
daka se nao|aat pod pogreni yidini utredenata se upatile direktno na Solun
Ovoj podatok zboruva deka i Avarite i Slovenite ne bile prethodno tamu zatoa
i ja pomeale tvrdinata so gradot677 Opsadata se odvivala po prethodno odreden
plan to govori za voenata strategija na Avarite koi vo me|uvreme ja usvoile
674 V Velkov GradYacutet 51 675 Des Miracles de saint Demetrius ed P Lemerle I 13 118-119 676 Des Miracles de saint Demetrius ed P Lemerle I 13 117 677 T ivkoviEcirc Odnosi Avara i podunavskih Slovena 579-626 godine Zbornik matice
srpske za istoriju Br 56 1997 12
204
tehnologijata na upravuvawe so opsadni spravi Odbranata na gradot bila
predvodena od Arhiepiskopot na Solun Jovan Otsustvoto na prefektot na
Ilirik i voopto elitata od gradot zboruva za nenadejniot karakter na ovoj
napad kako i za opse`nata ofanzivna voena strategija na Avarite678 Po
ednonedelen neuspeen obid da ja probijat odbranata i da vlezat vo gradot
Avarite zaedno so Slovenite679 ja simnale opsadata i se povlekle Po ovaa
neuspena opsada na Solun Avarite so pot~inetite Sloveni verojatno se
upatile kon Trakija i Dolna Mezija bideji slednata godina Romeite prevzele
voen pohod protiv niv
Za vreme na ovoj avarski prodor na Balkanot Komentiol bil nazna~en za
vojskovoda~ na ilirskite vojski i nemu mu bila doverena zada~ata da im se
sprotivstvai na Avarite Toj go zapo~nal voeniot pohod vo 587 godina protiv
Avarite taka to kaj Anhijal ja podelil romejskata vojska na tri dela edniot
del od vojskata zadr`al pod svoja komanda a ostanatite dva dela bile staveni
pod vodstvo na drugi dvajca komandanti Martin i Kast Kast od Anhijal se
upatil kon Zaldapa i Hemus planina pri to gi porazil Avarite Martin
trgnal vo severen pravec kon gradot Tomi vo Mala Skitija kadeto se nao|al
kaganot i glavninata na avarskata vojska Poslednite iznenadeni od pojavata na
romejskata vojska vedna pobegnale zasolnuvaji se na nekoj ostrov Komentiol
bez nekoi osobeni rezultati se upatil kon Markianopol koj bil opredelen za
mesto kade trebale da se soedinat trite delovi od romejskata vojska Otkako se
obedinila romejskata vojska se upatila kon edno mesto na planinata Hemus (vo
blizina na Anhijal) i tuka ostanale da go ~ekaat kaganot koj imal namera da se
upati na jug kon Trakija Avarite odnovo navlegle vo Trakija uspeale da
porazat eden romejski odred i ja opustoile okolinata na Mesemvrija
678 M B Panov Reconstructing 7th century Macedonia 99 679 Spored podatocite na Jovan episkopot-^udata deka ne mo`el jasno da gi definira
napa|a~ite na Solun pri prvite dve opsadi i od formulaciite to toj gi davacela
Makedonija i site Makedonci M Panov smeta deka so niv se aludira na celata populacija vo
Makedonija pa ottuka go izveduva zaklu~okot deka vo ova vreme nemalo slovensko naseluvawe
vo Makedonija Osven toa Panov se povikuva na informaciite od ^udata kade se veli deka po
simnuvawe na opsadata vo 586 godina kavaleriskite trupi koi bile isprateni za izviduvawe
utvrdile deka nema varvari vo okolinata na Solun koi o~igledno zaminale daleku ute istata
no (M B Panov Reconstructing 7th century Macedonia 102)
205
razruuvaji gi utvrduvawata koi tuka se nao|ale Romeite se kriele vo gustite
umi na Hemus Del od Avarite bile porazeni no istovremeno drug del od niv
uspeale da ja prevzemat tvrdinata Apiarija i toa so pomo na opsadni spravi
za ~ija izrabotka bile nau~eni od zaplenetiot od niv komanadant na toj grad
Bizas Ponatamu svojot pohod go naso~ile kon Beroja Dioklicianopol
Filipopol i Adrijanopol no bezuspeno680 Kaj Adrijanopol avarskiot prodor
bil sopren Blagodarenie na dobroto utvrduvawe kako i na hrabrata odbrana na
gra|anite ovie gradovi bile za~uvani od unituvawe
Po porazot to go do`iveale Avarite kaj Adrijanopol od romejskata
vojska sklu~ile primirje (587 g) do koe se pridr`uvale sicirc do 593 godina koga ja
naruile sostojbata na mir i povtorno zavojuvale protiv Romeite
Za razlika od Avarite koi podolg vremenski period ostanale vo mirni
odnosi so Imperijata Slovenite ne miruvale Imeno vo 588 godina izvorite
registriraat nov slovenski pohod naso~en kon Trakija koja ja podlo`ile na
pustoewe681 Vo ovoj slu~aj mnogu e verojatno deka se raboti za samostoen napad
na Slovenite od dolen Dunav koi ne im bile pot~ineti na Avarite682 Za
nivnata nezavisnost od Avarite zboruva faktot to mirovniot dogovor koj gi
obvrzuval Avarite sprema Romeite ne se odnesuval i na Slovenite koi gi
prodol`ile neprijatelstvata kon Imperijata
Vo poslednata decenija na VI vek zabele`liva e stabilizacija na uslovite
vo Imperijata odnosno odbranata na severnata granica bila na zavidno nivo za
to zboruva otsustvoto na varvrski odredi (Sloveni Avari) vo vnatrenosta
na Balkanot Toa mu dalo mo`nost na imperatorot Mavrikij da organizira
ofanzivna voena kampawa protiv Avarite i Slovenite severno od Dunav (592-
602) Mone e problemati~na za precizno utvrduvawe hronologijata na
nastanite to se slu~ile za vreme na ovoj pohod Imeno glavni izvori za ovoj
pohod se Teofilakt Simokata koj ne ja naveduva precizno hronologijata na
posledovatelnite nastani i Teofan Konfesor koj pak izvestuva za nastanite
680 Theoph Sim II 10-17 681 Theoph Simocatta III 4 682 Avarskiot kagan svojata vlast ja nalo`il vrz Slovenite po sredniot tek na reka Dunav
dodeka tie na Dolen Dunav bile slobodniSp G Ostrogorski Istorija na Vizantija 108i tamu
navedenata literatura
206
po godini no ne taka kako to fakti~ki se slu~ile Posledniot se koristel so
deloto na Teofilakt taka to ni ovozmo`uva barem pribli`no preku sporedba
na dvete dela da ja odredime hronologijata na ovoj voen pohod Posleden so ovaa
problematika se zanimaval Grafenauer i nie ovde ja prifaame negovata
hronologija odnosno deka pohdot bil organiziran vo periodot 592-602 godina683
A nastanite koi ovde gi davame po godini se prevzemeni od ruskoto izdanie na
deloto na Teofilakt
Da se vratime na samiot pohod Mo`nosta za organizirawe voen pohod mu
se uka`ala na Mavrikij otkako ja obezbedil so mir (592 g) isto~nata granica
kon Persija Imperatorot ja prefrlil vojskata od persiskoto boite na
Balkanot gi nazna~il Prisk za komandant na kowanicata a Gencon za
komandant na peadijata i pohodot zapo~nal vo 592 godina684
Vo me|uvreme dodeka imperatorot Mavrikij se podgotvuval za pohod
severno od Dunav vo romejskata prestolnina pristignalo pratenitvo na
Frankite koe im predlo`ilo na Romeite da sklu~at me|useben sojuz za vojna
protiv kaganot pri uslov na Frankite da im se isplaa izvesna suma pari i da
dobivaat podaroci Imperatorot go prifatil sojuzot i im ispratil bogati
podaroci na Frankite no odbil da im isplaa bilo kakva suma pari Avarskiot
kagan pak od svoja strana pobaral da bide zgolemena sumata koja to mu bila
isplaana sekoja godina vo sprotivno se zakanuval so zapo~nuvawe vojna
Bideji negovoto barawe ne bilo ispolneto kaganot zapo~nal podgotovki za
invazija na romejskata teritorija nareduvaji im na pot~inetite Sloveni da
izgradat plovni objekti za premin na Dunav685
Taka vo 593 godina Slovenite zapo~nale so izgradbata na flotilata kaj
Singidunum za da iacute ovozmo`at premin na avarskata kowanica preku Dunav no
`itelite na gradot gi napadnale Slovenite koi gradele ~amci Kako odgovor
na toa Slovenite go opsednale gradot no po sedumdnevna opsada kaganot im
naredil da ja povle~at opsadata dobivaji kako nadomest 2000 zlatnici
683 B Grafenauer Nekaj vprašanj iz dobe naseljevanja južnih Slovanov 62-74 Ovaa hronologija ja
prifaaat i D Obolenski (Bizantium and the Slavs 31) G Ostrogorski Istorija na Vizantija
P Goubert Les guerres sur la Dunabe a la fin du VI siegravecle drsquoapres Menandre le Protecteur et Theophylacte
Simmocatta Actes du XII congres t III Beograd 1964 115-124 684 Za ponovata hronologija na ovoj pohod sporedi kaj F Curta The making of the Slavs 100 685 Theoph Sim VI III 7-9
207
pozltena masa i mnogu obleka Iako vo izvorite ne se spomenuva izri~no deka
Romeite uspeale da im go odzemat na Avarite Singidunum pogore navedeniot
podatok zboruva tokmu za toa Koga ovoj grad dool vo romejski race ne se znae
no mo`e da se postavat pribli`ni hronoloki ramki (584-593) so toa to
verojatnosta za negovoto repatrirawe bi mo`la da bide pogolema pri
otpo~nuvaweto na Mavrikieviot pohod zad Dunav (592 g) 686
Otkako na Avarite ne im polo od raka da go zavzemat Singidunum
dejstvijata gi naso~ile kaj Sirmium kade odnovo postavile logor a Slovenite
izgradile brodovi Avarskata kowanica predvodena od kaganot ja preminala
rekata Sava i nabrzo ja zavzele Bononija (Vidin) vo Mezija Avarskata vojska
verojatno go zaobikolila Singidunum i prodol`ila na jug po dolinata na
Morava Za da gi presretne Avarite imperatorot Mavrikij ispratil svoja
vojska na ~elo so Prisk koj se ulogoril kaj Markianopol kade to Avarite pod
komanda na Samur bile porazeni Me|utoa slednata bitka koja Romeite
neuspeno ja vodele ja izgubile a nivniot komandant Salvinijan bil zaroben
Kaganot go prodol`il svojot pohod napa|aji go Anhijal bez uspeh ja opsaduval
cvrstata tvrdina Driziper po to prodrel do Herakleja na Mramorno more
Nao|aji se vo nepovolna situacija romejskiot komandant Prisk bil primoran
da se povle~e vo tvrdinata Curulon Toga Romeite se poslu`ile so izmama pri
to imperatorot mu napial pismo na Prisk vo koe piuvalo deka
imperatorot ispratil vojska na brodovi koja trebala da gi napadne i zarobi
`enite i decata na Avarite zad Dunav Gradskiot oficer koj go nosel ovaa
pismo im se predal na Avarite koi na toj na~in ja doznale sodr`inata na
istoto Verojatno Avarite se uplaile deka romejska flotila e prodre po
tekot na Tisa vo centarot na kaganatot pa kaganot odlu~il da sklu~i mir so
Prisk vo Curulon i otkako dobil izvesna suma pari se povlekol od Trakija687
686 Q Maksimovi˚ Severni Ilirik 50 FBarii˚ Vizantijski Singidunum ZRVI 3
Beograd 1955 10
687 Theoph Sim VI V 16 Cf J B Bury A History of the Later Roman Empire from Arcadius to
Irene vol II 126-127 Vo vrska so ovaa spogodba koja bila postignata me|u kaganot i Prisk za
povlekuvawe na Avarite T ivkoviEcirc veli deka Simokata ne izvestuva za nikakov miroven
dogovor to e neto~no O~igledno ivkoviEcirc go previdel ovoj podatok od izvorot pri to od
tekot na nastanite to usledile toj nasetuva deka sepak bil postignat nekakov dogovor Sp T
ivkoviEcirc Odnosi Avara i podunavskih Slovena 579-626 godine 13
208
Vo proletta 594 godina romejskata vojska odnovo preminala na leviot breg
na Dunav za da go spre~i preminot na Slovenite i pqa~kaweto na Trakija Od
crnomorska Herakleja vojskata preminala vo Dorostol (Silistra) na Dunav
Tuka pristignal kaganoviot pratenik Koh za da protestira protiv izbivaweto
na romejskata vojska na Dunav bideji so toa bil naruen postignatiot mir
Vojskovoda~ot Prisk tvrdel deka vojskata se podgotvuvala samo protiv
Slovenite vo Vlaka a ne protiv Avarite i deka Slovenite ne bile opfateni
so dogovorot688 Toa bi zna~elo deka ovie Sloveni ne se nao|ale pod vlasta na
kaganot Pri samoto preminuvawe na Dunav romejskata vojska vo edna nona
bitka odnela pobeda nad Slovenite predvodeni od Ardagast koi ~esto ja
napa|ale Trakija Romeite pri ovoj pohod im ja opustoile zemjata i odvele
golem broj na zarobenici Ute edna grupa na Soveni predvodena od nivniot
voda~ Musokij koj sebe si se narekuval kral bila porazena vo blizina na
Silistra689 Me|utoa po ovoj po~eten uspeh nastapuva presvrt vo redovite na
Romeite pri to koga vo 595 godina imperatorot Mavrikij mu naredil na Prisk
so vojskata da prezimi vo Vlaka izbuvnal bunt vo vojskata Poradi toa Prisk
ja vratil vojskata na desniot breg na Dunav bideji nivniot prestoj bil
neizdr`liv zaradi studot i ~estite napadi na Slovenite Na Avarite ne im
bila jasna pri~inata poradi koja romejskata vojska se povlekuva naputaji ja
levata strana na Dunav pa zatoa bil ispraten pratenikot Targitij da se
informira za situacijata Po pregovorite to gi vodel lekarot Teodor so
kaganot Avarite se soglasile na primirje pri to Romeite bile zadol`eni da
go podelat plenot do koj dola romejskata vojska vo Vlaka Prisk mu predal
eden del od plenot na kaganot vo zamena za bezbedno proputawe na romejskata
vojska niz avarskata zemja Plenot koj go dobile Avarite go so~inuvale 5000
zarobeni varvari mnozinstvo Sloveni Mavrikij ne bil zadovolen od vakviot
ishod zatoa go smenil Prisk i na negovo mesto go nazna~il svojot brat Petar690
688 Theoph Sim VI VI Bjuri ovoj nastan od nepoznati pri~ini go datira vo 592 godina iako
kaj Simokata precizno e navedena 594 godina J B Bury A History of the Later Roman Empire from
Arcadius to Irene vol II 127-130 689 Theoph Sim VI VI-IX 690 Theoph Sim VI XI
209
Slednata godina (595) zapo~nala pogolema romejska ofanziva protiv
Slovenite koi ja opqa~kale Zaldapa isto~no od Varna Aksis kaj Anhijal i
edno nepoznato mesto Skopis na crnomorskiot breg Za centar na operacijata
bil izbran Markianopol Predhodnicata unitila eden odred na Slovenite i
im go odzela plenot i zarobenicite Pri obidot za premin na Dunav romejskata
vojska se sudrila so Slovenite na ~ie ~elo bil Pirigast koj verojatno bil Ant
Ovoj premin mnogu ja ~inel romejskata vojska bideji iako zaginal Pirigast
taa zagubila mnogu vojnici i edvaj se spasila so begstvo vo logorot na desniot
breg691
Vo 596 godina Prisk koj bil vraten na komandanskata pozicija go zapo~nal
svojot vtor pohod protiv Slovenite vo Vlaka pri to dool do Gorno Nove
na leviot breg na r Dunav692 Tuka pristignalo edno kaganovo pratenitvo koe
691 Theoph Sim VII II-V 692 Za ubikacijata na ovaa tvrdina (grad) vidi VIINJ 120 bel 67 Spored redaktorite na
prvoto izdanie na VIINJ lokalizacijata na bilo kakva isto~noromejska tvrdina na levata
strana od Dunav odnosno na avarska teritorija e pogreno Spored toa ovoj podatok na
Simokata ne mo`e da se zeme kako verodostoen i najverojatno se raboti za greka pri
odreduvawe na mestopolo`bata na mesnosta Gorno Nove Ovaa mesnost treba da se bara vo
provincijata Gorna Mezija a ne vo oblasta na den Vlaka
Po odnos na praaweto dali Imperijata imala fakti~ka vlast na levata strana od Dunav
opirna analiza dava Iuml Fran~es (Vizantiйskoe gosudarstvo i levobre`Yacutee DunaOcirc v VI v VV XX
Moskva 1961 14-22) Spored nego iako vo oficijalnite imperatorski dokumenti (noveli) i
informaciite koi gi davaat sovremenite narativni izvori (Prokopij Agatij Simokata) se
zboruva za postoewe na imperatorska vlast na levata strana od Dunav vo sutina ne mo`e da se
ka`e deka ovie podatoci ja odrazuvaat realnata sostojba Imeno vo mnogu slu~ai imperatorite
preku sklu~uvawe na sojuzni~ki dogovori so pograni~nite plemiwa (Gepidi Anti) davaji im
subsiidii gi obvrzuvale da gradat tvrdini na leviot breg na Dunav koi bi gi koristele samite
plemiwa-sojuznici za odbrana na severnata imperatorska granica od ostanatite plemiwa So
samoto toa to Imperijata ja finansirala izgradbata na ovite tvrdini taa gi smetala za svoi
Me|utoa samite Romei ne znaele kade gi podignuvale nivnite sojuznici ovie tvrdini pa poradi
toa ne mo`ele da bidat precizno zapoznaeni so sostojbite na levata strana od Dunav pri to
~estopati ne gi znaele to~nite imiwa na mesnostite gi ozna~uvale opto (kako mnogu tvrdini)
ili pak ne ja zanele nivnata to~na lokacija Osven toa imalo slu~ai koga nekoi plemenski
voda~i otkako e osvoele nekoja od imeperatorskite oblasti Imperijata vo nemo`nost da ja
povrati nazad istata sklu~uvala dogovor so odnosniot plemenski voda~ priznavaji ja negovata
vlast no istovremeno spored romejskite sfaawa takvata teritorija koja ja vladee sojuznik na
Imperijata se smetala kako sostaven del od samata Imperija Spored toa Imperijata na vakov
210
go izvestilo romejskiot komandant deka go prekril mirot so Avarite bideji
negovata vojska navlegla na avarska teritorija Na ovoj kaganov protest
strategot odgovoril deka se nao|a na romejska teritorija693
Vo me|uvreme dodeka Prisk vojuval so Slovenite Avarite go napadnale
Singidunum gi razruile negovite yidini i odvele del od naselenieto vo
zarobenitvo (596 g) Doznavaji go ova Prisk se upatil kon gradot za da im
izleze vo presret na negovite `iteli Prvin bile vodeni pregovori vo
Konstantinopol me|u Prisk i kaganot okolu sudbinata na Singidunum i otkako
ne bil postignat nikakov dogovor posledniot se zakanil deka e razruel ute
mnogu drugi gradovi Prisk vedna ja ispratil re~nata flotila na ~elo so
Guduin Avarite im pru`ile otpor na Romeite opkru`uvaji go gradot so koli
no ne za dolgo Prisustvoto na romejskata vojska vo nivnata bilzina gi
ohrabrila `itelite na Singidunum da im se sprotivstavat na Avarite po to
poslednite bile prinudeni da se povle~at Toa ne mu se dopadnalo na kaganot
koj se zakanil deka e go narui mirot trgnuvaji vo pohod kon Dalmacija694
Zakanite na kaganot se obvistinile bideji Avarite vo 597 godina
navistina trgnale vo napad na Dalmacija Go zavzele podra~jeto na Vonka
(Balkes jugoisto~no od Bawa Luka) i osvoile duri ~itirieset utvrduvawa
Avarskiot napad vo Dalmacija zavril neslavno bideji carskata vojska gi
napadnala od zaseda i im go odzela plenot695
Po dve godini (599) kaganot sobral vojska i odnovo se upatil na romejska
teritorija ovojpat vo Dolna Mezija postavuvaji logor kaj gradot Tomi Vo toa
vreme Romeite go slavele golemiot hristijanski praznik Veligden i bideji kaj
niv zavladeal glad kaganot se ponudil da im dostavi prehrambeni namirnici
Ovoj neobi~n predlog go za~udil Prisk no se soglasil so kaganot na
petnaesetdnevno primirje Kaganot im dostavil golema koli~ina na
prehrambeni produkti Otkako romejskata vojska dobila sicirc to e neophodno za
`ivot kaganot ispratil molba do Prisk da dobie indiski za~ini Strategot so
na~in imala samo formalna (posredna) vlast vo nekoi oblasti na leviot breg na Dunav a ne i
fakti~ka Samata reka Dunav bila prirodna i fakti~ka granica me|u Imperijata i varvarskiot
svet
693 Theoph Sim VII VII 694 Theoph Sim VII X-XI 695 Theoph Sim VII XII
211
zadovolstvo odgovoril na molbata od kaganot ispraaji mu biber indiski list
i tn koston Kaganot bil mnogu zadovolen od romejskite darovi i dodeka trael
praznikot ne prevzel nikakvi voeni dejstvija Me|utoa otkako doznal deka
romejskiot vojskovoda~ Komentiol doa|a so vojska vo Nikopol kaganot mu
trgnal vo presret i go porazil vo blizina na Remesijana kade bilo sklu~eno
primirje koe imalo lokalno zna~ewe Obnovata na neprijatelstvoto dovela do
poraz kaj kastrumot Jaterus (Jantra) na istoimenata pritoka na Dunav Porazot
kaj Jaterus iacute ovozmo`il na avarskata kowanica prodor kon Konstantinopol pri
to bila osvoena tvrdinata Drizipara Zaradi epidemija me|u Avarite kaganot
se odlu~il na mir koj bil sklu~en vo spomenatata tvrdina dobivaji od Romeite
20 000 solidi a Imperijata go zadr`ala pravoto nejzina vojska da go preminuva
Dunav i da gi napa|a Sklaviniite vo Vlakata nizina696
Za da ja iskoristi nepovolnata situacija to nastapila vo redovite na
avarskiot tabor predizvikana od epidemijata imperatorot reil da im zadade
reitelen udar na Avarite Imeno vo 600 godina Romeite go naruile mirot
so Avarite postignat prethodnata godina (599)697 koga romejskiot vojskovoda~
Prisk trgnal vo napad preku Dunav i Tisa vo Panonija i im zadal na Avarite
nekolku posledovatelni i teki porazi pri to bile zarobeni golem broj
Avari Sloveni i drugi varvari vo koi verojatno vleguvaat i Gepidite Sepak
ovie zarobenici na barawe od kaganot bile vrateni nazad698 Po ovoj nastan
verojatno bil sklu~en mir bideji Simokata veli deka vo devetnaesetata
godina (avgust 600-juli 601) od vladeeweto na Mavrikij ne se slu~ilo nito
zna~ajno me|u Romeite i varvarite699
Otkako rabotite so Avarite bile uredeni so miroven dogovor Romeite se
svrtele kon Slovenite Poslednata akcija protiv Slovenite zad Dunav Romeite
ja izvrile vo 602 godina koga Guduin zamenikot komandant pomonik na
Petar otkako ja preminal rekata so ostriot me~ ubil golem del od
neprijatelite a eden del od niv gi odvel vo zarobenitvo Kako odgovor na ovoj
696 Theoph Simocatta VII XIII-XV cf Istorija Srbskog narod tom I Beograd 1981 109-122
697 So ovoj kratkotren mir me|u Imperijata i Avarite rekata Dunav bila utvrdena kako
slu`bena granica me|u niv Cf Theoph Simocatta VII 15 14 698 Theoph Simocatta VIII 3 699 Theoph Simocatta VIII IV 9
212
romejski poteg avarskiot kagan mu naredil na svojot general Apsih da gi
napadne i uniti tradicionalnite romejski sojuznici Antite700 Me|utoa koga
vojskata dobila naredba povtorno da prezimuva od drugata strana na rekata
izbuvnal bunt Pobunetite vojnici go dignale na tit i go proglasile za
imperator Foka podoficer od poluvarvarsko poteklo i naputaji gi svoite
pozicii trgnale na Konstantinopol Mavrikij bil soboren a Foka (602-610) so
soglasnost na senatot bil krunisan za imperator701
Po nasilnoto simnuvawe na Mavrikij od prestolot nastapila anarhi~na
situacija vo Imperijata to rezultiralo so oslabnuvawe na odbranata na
dunavskata granica702 Sepak vo toj period ne se registrirani novi slovensko-
avarski upadi na Balkanot Takvata mirna situacija na dunavskiot limes se
objasnuva so mirot koj Foka go sklu~il so avarskiot kagan vo 604 godina koga
noviot romejski imperator prifatil na Avarite da im plaa golema suma
tribut703 Ovoj mir to go postignal Foka so kaganot vsunost pretstavuva
potvrda deka novoizbraniot imperator e se pridr`uva do uslovite za mir
koito gi dogovoril negoviot prethodnik bideji imal namera da vojuva so
Persija i mu bil potreben bezbeden grb Toa mu dalo mo`nost da gi povle~e
voenite odredi od dunavskata granica za da gi anga`ira vo vojnata so Persija
Na toj na~in dunavskiot limes fakti~ki bil ostaven bez voena odbrana
Negovata odbrana vo slednite godini ne bila doverena na romejskata armija
700 Theoph Simocatta VIII V 12-13 701 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 110 D Obolenski Bizantium and the Slavs 31
702 Slabeeweto (opa|aweto) na dolnodunavskata granica (limes) na potegot od elezna
porta do Dunavskata delta e rezultat prvenstveno na avarskite i slovenskite napadi pri to
ovoj postepen proces mo`e da se sledi vo podolgi vremenski ramki (577-587) i (593-602) Ako se
zeme vo predvid deka unituvaweto na limesot go ozna~uva pred sicirc povlekuvaweto na romejskata
armija od pograni~nite tvrdini ovoj proces koj bil nasilen i trael do 598 godina e posledica
od varvarskite invazii Sepak nekoi tvrdini pre`iveale i po ovaa godina otkako romejskite
odredi si zaminale od niv Izumiraweto na ovie gradovi ili tvrdini ne bilo rezultat na novi
invazi tuku na postepenoto ekonomsko opa|awe na Isto~no-romejskata dr`ava Pri to se
zabele`uva tranzicija od urban kon ruralen `ivot za da na krajot otkako e zaminelo
naselenieto od ovie naselbi kone~no zgasnuval `ivotot vo niv na miren na~in Sp A Madgearu
The End of The Lower Danubian Limes A Violent or a Peaceful Process Studia Antiqua et Archaeologica
XII Iaşi 2006 151-168 703 Theophanis Chronographia p 292
213
tuku na malite lokalni garnizoni i na lokalnoto naselenie koi ne bile golema
pre~ka za novite varvarski upadi Vakvata situacija im odela celosno vo
prilog na Avarite i Slovenite koi gi obnovile nivnite napadi vo po~etnite
godini od vladeeweto na Iraklij (610-641) kojto bil celosno anga`iran na
obnoveniot isto~en voen front protiv Persija za smetka na to bila
zanemarena odbranata na Balkanot Ovaa situacija veto ja iskoristile
prvenstveno Slovenite koi vo 610 godina prodol`ile pointenzivno da se
smestuvaat (utvrduvaat) na balkanskite teritorii704 Dodeka Avarite gi
zavzemale i opustouvale romejskite gradovi na Slovenite im se pru`ala
ansa nivnoto naseluvawe da go prenesat od vongradskite vo gradskite sredini
pri to mo`ele slobodno da gi koristat naputenite urbani celini705
Balkanot ne bil poteden nitu od Avarite koi gi obnovile napadite i vo
614 godina prodrele kon jadranskiot breg unituvaji ja Salona
administrativniot centar na Dalmacija
Slovenite koi vee trajno zasednale na romejska teritorija ne miruvale i
ponatamu Iako vo prethodnite obidi bile neuspeni pri opsaduvaweto na
Solun tie ne se obeshrabruvale i prodol`ile so nivnite opsadni aktivnosti
kon ovoj grad so namera da go osvojat i zavladeat Taka anonimniot avtor na
vtorata kniga ^udata na Sv Dimitija Solunskirdquo vo 6156 godina zabele`al
deka Solun bil opsaden od narodot na Slovenite Toj precizno gi
identifikuval napa|a~ite koito gi naveduva poimeni~no Draguvite
Sagudati Velegizitei Vajuniti i Berziti706 So ogled na toa to ovaa opsada
bila organizirana i sprovedena od glavniot inicijator i izvritel Hacon
voda~ot odnosno egzarhot na Slovenite zboruva za edno nivo povisoko vo
voenata organizacija ~ijato cel bila osvojuvawe na gradot707 Solun iako
istovremeno bil napadnat od kopno i od more ne bil osvoen itelite na
704 M Panov smeta deka slovenskata kolonizacija na Balkanot zapo~nala vo vremeto na
Iraklij Cf M B Panov Reconstructing 7th century Macedonia 103 705 P Lemerle Invasion et migration dans les Balkans depuis la fin de l`eacutepoque romaine jus`qu du VIII
siecle Revue Historique CCXI (1954) 292 sq Q Maksimovi˚ Severni Ilirik u VI veku 49 706 Miracula II 1 179-180 cf M B Panov Reconstructing 7th century Macedonia 104 707 Spored A Atanasovski Slovenite go imale regulirano svojot prestoj vo okolinata na
Solun odnosno deka vee tuka `iveele a ne deka dole od Vlaka odnosno od zad Dunav (A
Atanasovski Vizantija i Slovenite od Makedonija vo VII vek 3)
214
gradot duri uspeale da go zarobat Hacon Toj izvesno vreme bil krien vo
domovite na vidni gra|ani no sepak najposle bil najden i kamenuvan do smrt od
razbesnatite `eni vo Solun708
Osven vtoriot po golemina grad vo Imperijata na opasnost bila izlo`ena
i samata prestolnina Neprijatelite iacute se pribli`uvale od dve strani od istok
Persijcite od severozapad Avarite i Slovenite
Persijcite nezapirlivo napreduvale kon zapad osvojuvaji gi isto~nite
romejski provinci pri to izbile do Halkedon sproti samiot Konstantinopol
(615 g)709 Dodeka pak Avarite koi zapo~nale nov voen pohod na romejska
teritorija vo 617 godina stignale vo Trakija Za da go spre~i nivniot
ponatamoen prodor imperatorot Iraklij se odlu~il da pregovara so niv za
sklu~uvawe mir Pri sostanokot so avarskiot hagan vo Herakleja istata godina
za malku to ne padnal i samiot imperator kako `rtva na atentat710 Imeno
spored Teofan ldquoAvarite prevzele pohod protiv Trakija Iraklij ispratil kaj
niv pratenici i pobaral mir Bideji kaganot se soglasil da sklu~i mir
imperatorot zaedno so site kopjenosci i so mnogu i golemi darovi izlegol od
Dolgiot Yid da go presretne kaganot koj mu vetil deka e sklu~at miroven
dogovor me|u sebe Me|utoa varvarinot otkako go naruil dogovorot i
vetuvaweto se vputil odedna so oru`je protiv imperatorot Isplaen od
neo~ekuvaniot presvrt na rabotite imperatorot pobegnal i se vratil vo
prestolninatardquo 711 Avarite trgnale da go gonat imperatorot Otkako stignale
do samata prestolnina zapo~nale da gi pqa~kosuvaat okolnite mesta i da go
ubivaat romejskoto naselenie Uspeale da ja zaplenat imperatorskata obleka
708 Miracula II 1181-194 709 Za romejsko-persiskata vojna vo vremeto na Iraklij vidi Acirc A ManandOcircn Marrutint
persidski pohodov imeratora IrakliOcirc VizantiŸskiŸ Vremennik t III Moskva 1950 133-153
710 Hronologijata na ovoj nastan ne e precizno utvrdena bideji dva izvora davaat dve
razli~ni godini imeno Teofan go datira ovoj nastan vo 619 g Theophanis Chronographia I ed C
de Boor Leipzig 1883 301 a Veligdenskata hronika vo 623 g Vizantijski izvori t1 144-145 bel
4 Nie ovde ja prifaame hronologijata na N Baynes The Date of the Avar Surprise BZ 21 (1912)
110-128 G Ostrogorski Istorija na Vizantija 125 Ovoj nastan se doveduva vo vrska so avarsko-
slovenskata opsada na Solun koja se odigrala vo 618 g Dokumenti t1 32 Vizantijski izvori t
I 194-196 Sp i J Kova~evi˚ Avarski kaganat 63
711 Theophanis Chronographia I 301 26-33 3021 Sp V TIacutepkova-Zaimova R Pend`ekova
Vizantireg prez pogleda na sIacutevremennicite ntilde Plovdiv 2002 79
215
koja imperatorot vo me|uvreme ja sobekol i ostavil po patot od bezbednosni
pri~ini - da ne bide prepoznaen od neprijatelot Osven toa Avarite zarobile
golem broj ma`i i `eni koi gi odvele zaedno so zaplenetata stoka zad Dunav712
Ovoj nastan vo istoriografijata e prifaten kako prv napad na Avarite vrz
Konstantinopol713 Sepak vakvoto tvrdewe ne mo`e da se prifati kako takvo
bideji iako Avarite iacute se pribli`ile na romejskata prestolnina tie ne
izvrile napad vrz samiot grad kako to toa go napravile podocna (626 g) na
klasi~nen na~in upotrebuvaji gi site raspolo`livi sredstva za prevzemawe na
gradot Pri ovoj napad nastradala samo negovata okolina vklu~itelno so
naselenieto od zasegnatite mesta (podgraditeto) Osven toa Avarite nemale
odnapred napraven plan za napad na gradot nivnoto dobli`uvawe do
Konstantinopol bilo samo posledica od povlekuvaweto na imperatorot i
negovata pridru`ba koi pak bile zateknati od izmamata na kaganot Vo prilog
na toa deka Avarite nemale namera da go napadnat i osvojat gradot zboruva i
faktot to tie se zadovolile so pqa~kosuvawe na okolnite oblasti
zarobuvaji stoka i lu|e (za koi verojatno se ponadevale deka e dobijat otkup)
po to se povlekle vo svojata zemja O~igledno e deka namerata na kaganot bila
preku izmama da stekne materijalna korist a ne da osvojuva teritorii
Verojatno dodeka Avarite bile vo Trakija Slovenite koi go opsaduvale
Solun sakale da ja iskoristat nivnata blizina povikuvaji gi na pomo Imeno
poradi neuspeniot potfat na Slovenite okolu opsaduvaweto na Solun tie
reile po smrtta na nivniot voda~ Hacon preku svoi pratenici da pobaraat
pomo od avarskiot kagan daruvaji mu podaroci i vetuvaji mu del od plenot
otkako bi go osvoile gradot Vo ovoj slu~aj Slovenite i Avarite dejstvuvale
kako dva posebni subjekti Prvin Slovenite samostojno ja zapo~nale opsadata
na gradot a potoa gi povikale preku pratenici Avarite sojuzeno da go osvojat
gradot Vo ovaa opsada o~igledno e deka u~estvuvale Slovenite koi ne bile pod
avarska vlast odnosno Slovenite od dolnodunavskiot region koi vee se
712 Brojkata od 270 000 zarobenici koja ja naveduva patrijarhot Nikifor e sekako
preterana Nikephoros Patriarch of Constantinopole Short History trans by C Mango Washington 1990 51
53 Sp Izvori za bIacutelgarska istorireg VI- Grcki izvori za bIacutelgarska istorireg III red I DuŸ~ev i
dr Sofireg 1960 293 713 J Kva~evi˚ Avarski kaganat 63
216
nao|ale te bile naseleni vo okolinata na Solun Vo ovoj slu~aj Avarite i
Slovenite istapuvaat kako sojuznici protiv Romeite714 Kaganot im ispratil na
Slovenite kako pomo svoi voeni odredi vo 618 godina za opsadata na Solun
koja sepak zavrila neuspeno Pod pritisok na romejskata vojska koja ja
ispratil imperatorot kako pomo vo odbranata na gradot avarskiot kagan se
soglasil da ja simne opsadata pod uslov da dobie izvesni darovi Kaganot dobil
otkup izvesna suma pari i namirnici za zarobenicite koi gi oslobdil to
bilo sosema dovolno za da se povle~at Avarite zad Dunav715
Sepak Avarite i ponatamu pretstavuvale zakana za romejskite oblasti
Zatoa imperatorot i pokraj gorkoto iskustvo vo pregovorite so kaganot (617 g)
odlu~il povtorno da pregovara za cvrst mir koj bi garantiral deka Avarite
nema da izvruvaat invazii vo romejskite provincii Taka Iraklij vo 61920 g
odnovo ldquoispratil pratenici kaj kaganot na Avarite go ukoril za izvrenite
bezzakonija i mu predlo`il mir Toj (Iraklij ba) imal namera da vojuva
vpro~em so Persija i zatoa sakal da ima mir so kaganot A kaganot zasramen od
miroqubieto na imperatorot priznal deka se kae i vetil deka e go po~ituva
mirot I otkako sklu~ile dogovor pratenicite se vratile so mirrdquo716 Iraklij
za ovoj mir moral da dade zalo`nici kako garancija deka e gi ispolni
obvrskite koi gi prevzel Me|u zalo`incite bile negoviot nezakonit sin Jovan
Atalarih i vnukot Stefan sin na carevata sestra Marija Osven toa bil
zgolemen i godiniot danok koj im go plaal na Avarite717
Uslovite od postignatiot miroven dogovor Avarite gi po~ituvale do 626
godina koga im se uka`ala povolna prilika (obnovuvawe na romejsko-
persiskata vojna) za vozobnovuvawe na voenite dejstvija na romejska teritorija
pri to ovojpat namerata ne im bila da gi pqa~kaat okolnite oblasti tuku da
go napadnat i kako to se zakanil kaganot da go osvojat glavniot grad na
Isto~nata imperija
714 Za sojuzni~kite osnosi me|u Avarite i vlakite Sloveni vidi T ivkoviEcirc Odnosi
Avara i podunavskih Slovena 579-626 godine 16
715 Vizantijski izvori I 196
716 Theophanis Chronographia I 302 15-21 Vizantijski izvori t I 155 bel 15 VTIacutepkova-
Zaimova R Pend`ekova Vizantireg prez pogleda na sIacutevremennicite ntilde 79
717 F Uspenski Istorija Vizantijskog carstva t 1 461 462
217
3 Opsadata na Konstantinopol (626 g) Pa|awe na avarskata mo
Vo ekot na Iraklieviot pohod na Persija718 prestolninata se soo~ila so
najgolemata opasnost - opsada od kopno i od more Imeno vo zimata 62526 g
aziskata strana na Bosforot i Mramornoto more se nao|ala pod vlast na
Persijcite bideji [ahrbaraz gi zavzel Halkedon i Hrisopol i gi opustoil
krajbre`nite oblasti No toj ne pretstavuval opasnost za Konstantinopol
zaradi toa to nemal voeni brodovi Tokmu poradi toa na Persijcite im bila
potrebna sojuzni~ka sila od evropska strana so koja e izvrat istovremen
napad od istok i od zapad na prestolninata i ja nale vo liceto na avarskiot
kagan719 So ogled na toa to Imperijata podolg vremeski period bila vo
permanentna vojna so Persija koja povremeno bila prekinuvana so mirovnite
dogovori a od vtorata polovina na VI vek se soo~ila so novoto voinstveno
pleme Avari koi stanale postojana zakana za severnata granica soglasno
podatocite od izvorite ne e precizno jasno od kade poteknala inicijativata za
opsada na Konstantinopol od persiska ili avarska strana720 Avarite mnogu
~esto prethodno ja koristele zafatenosta na romejskite vojski na Istokot za da
izvrat pqa~kaki prodori vo vnatrenosta na Balkanot Me|utoa imaji vo
predvid deka romejskata vojska na ~elo so impertorot uspeno napreduvala
dlaboko vo vnatrenosta na persiskata teritorija verojatno Persijcite so
vospostavuvaweto na kontakt so Avarite za zedni~ki napad na Konstantinopol
imale za cel da go dekoncentriraat imperatorot so odvlekuvawe na negovoto
vnimanie od persiskite posedi zagrozuvaji ja samata prestolnina Za opsadata
na Konstantinopol detalni podatoci dava Teodor Sinkel vo negovata Beseda
Soglasno negoviot izvetaj varvarinot od Istokot odnosno Persijcite prvi gi
zapo~nale neprijatelskite dejstvija opsaduvaji go gradot Halkedon koj bil
718 Za podgotovkite po~etokot i tekot na voeniot pohod na Iraklij vo Persija vidi
povee kaj Acirc A ManandOcircn Marrutint persidski pohodov imeratora IrakliOcirc VizantiŸskiŸ
Vremennik t III Moskva 1950 133-153 W E Kaegi Hiraclius Emperor of Byzantium Cambridge 2003
100-192 Whittow M The making of Byzantium 600-1025 Berkeley 1996 69-82 719 Uspenski F Istorija vizantijskog carstva t1 466
720 M Vitov smeta deka prisustvoto na dvete vojski vo blizina na Konstantinopol bi
mo`elo da e slu~ajnost me|utoa spored nego poverojatno e deka planot bil namerno napraven
Sp M Whittow The making of Byzantium 78
218
lociran sproti Konstantinopol a vedna potoa po~nal da dejstvuva i
avarskiot kagan721 Vo Pashalnata hronika stoi podatokot deka persiskiot
vojskovoda~ vee nekolku dena go ~ekal pristignuvaweto na kaganot722 Georgi
Pisida pak veli deka Slovenot se dogovoril so Hunot Skitot so Bugarin a
Midiecot odnosno Persijanecot so Skitot723 Pod Skiti ovde o~igledno se
misli na Avarite Od site ovie podatoci indirektno se nasetuva deka
inicijativata za ovoj napad na Konstantinopol poteknala tokmu od Persijcite
to ja potvrduva naata pretpostavka So ogled na toa to Persijcite i
prethodno (573 g) se obiduvale da gi pridobijat Avarite za sojuznici mo`e da
se pretpostavi deka ovoj obid za zaedni~ko opsaduvawe na Konstantinopol bilo
rezultat tokmu na tie poraneni napori to gi pravele Persijcite za da go
pridobijat avarskiot kagan protiv zaedni~kiot neprijatel - Imperijata724
Koga se podgotvuvala golemata opsada na Konstantinopol Avarite se
nao|ale vo Trakija So ovoj napad komanduval samiot kagan a Veligdenskata
hronika go spomenuva i avarskiot vojskovodec Ermices Sostavot na avarskata
vojska bil etni~ki mone heterogen Od samite Avari bila sostavena
kowani~kata prethodnica koja izbila na Dolgiot yid mesec dena pred
doa|aweto na samiot kagan Avarite ja so~inuvale posadata na brojni voeni
spravi postaveni na Teodosieviot yid oklopnata kowanica i vtoriot red na
oklopna peadija Slovenite725 i Bugarite726 ja so~inuvale posadata na
flotilata so monoksilite podgotveni za napad preku Zlatniot rog Vo napadot
na Gradot u~estvuvale i pot~inetite na Avarite Gepidi727 kako i drugi
plemiwa koi vo izvorite se krijat pod imeto Skiti ili pod nazivot drugi divi
narodirdquo ili raznorodni plemiwardquo728 Slovenite isto taka go ~inele prviot
721 Izvori za bIacutelgarska istorireg VI- Grcki izvori za bIacutelgarska istorireg III 46 722 Chronicon paschale ed L Dindorf vol 1 CSHB Bonn 1832 p 716 723 Georgius Pisidia Bellum Avaricum p 55 197-198 ed B G Niebuhrii CSHB Bonn 1837 724 Za ovoj obid vidi pogore vo tekstot na strana 185 bel 628
725 Veligdenska hronika Nikifor (Viz izvori t1 146 240) 726 Pisida naveduva i Bugari (Viz izvori t I 156) 727 Teofan pokraj Avari naveduva Bugari Sloveni i Gepidi (Theophanis Chronographia I
315 9-10) 728 Teodor Sinkel osven Avari i Sloveni razlikuva i drugi divi plemiwa (Viz izvori t
I 163)
219
neoklopen boen red vo bitkata na bedemite Odnosot na Avarite i Slovenite vo
opsadata na Konstantinopol patrijarhot Nikifor go narekuva summachia te
zaedni~ka borba to uka`uva na va`nosta na ulogata na Slovenite vo
kaganovata vojska Va`nosta na Slovenite osobeno se potvrduva so nivnoto
u~estvo kako mornarica vo ova opsada bideji bile iskusni vo mornarskite
raboti Avarite taa vetina na Slovenite mone ja cenele so ogled na toa
to znaele deka Konstantinopol ne bi mo`el da bide osvoen samo od kopno bil
potreben napad i od more za to bile neophodni brodovi i iskusna posada a toa
tie go nemale Avarskata vojska bila mone solidno opremena za ovoj napad
Izvorite spomenuvaat za avarska oklopna kowanica so lemovi i me~evi kako
i za peadija so voeni trubi frla~ki na ogan frla~ki na kamewa drveni
podvi`ni kuli helepoli e`evi i sli~no a za pomorski napad ~amci i
monoksili Brojnosta na vojskata teko bi mo`ela da se odredi precizno
Brojkata od 80 000 lu|e729 na avarska strana ili srazmerot od 1001 ili 101730 vo
odnos na brojnosta na posadata na odbranata na Konstantinopol to se navedeni
vo izvorite treba da se zemat samo proizvolno731 Osobeno soodnosot to go
dava Teodor Sinkel sto nasprema eden732 e naprosto fantasti~en i toj podatok e
razbirliv od pri~ina to deloto na ovoj avtor pretstavuva pofalna beseda
posvetena na zatitni~kata na gradot - Bogorodica na koja vsunost iacute se
pripiuva uspehot vo odbranata na Gradot Za da toj uspeh bide to pogolem vo
o~ite na sovremeniot sluatel odnosno podocna ~itatelot avtorot ja navel taa
nerealna brojka za soodnosot na dvete sprotivstaveni strani od napa|a~i i
braniteli
So ogled na toa to imperatorot se nao|al daleku na isto~niot front
odbranata na Konstantinopol im bila doverena na decata na Iraklij i
patricijot Bon (magister millitum) pod ~ie zapovednitvo se nao|ale okolu 12 000
braniteli733 Patrijarhot Sergij kako duhoven branitel bil zadol`en da ja nosi
ikonata na Bogorodica okolu yidinite na gradot kako natpriroden zatitnik
729 Geogre of Pisidia Bellum Avaricum p 56 219
730 IBI VI - GIBI III (Himna Akatist) 171 731 J Kova~eviEcirc Avarski kaganat 63-64 732 Izvori za bIacutelgarska istorireg VI- Grcki izvori za bIacutelgarska istorireg III 47 733 Chronicon Paschale vol 1 718
220
Kaganot so zapalen ogan go izvestil aziskoto krajbre`je za svoeto doa|awe
i im go ispratil na regentite zarobeniot Romeec patrikijot Atanasij zaradi
pregovori i voedno za izviduvawe na sostojbata vo gradot Kaganot baral da mu
se predadat site bogatstva za da se povle~e no bil odbien Vo o~i na 29 juni
kaganot se pribli`il na opkoleniot grad so svoite glavni sili ~ij zna~aen del
go ~inele Sloveni od Balkanskiot Poluostrov Na 30 juli Avrite gi postavile
`elkite a sledniot den izvrile napad vrz yidinite postavuvaji gi i drugite
opsadni spravi kuli i katapulti Prvi napadnale Slovenite a potoa Avarite
Nivniot napad vo oblasta Pige go odbile Romeite Na 1 avgust Avarite se
obidele da donesat duzina kuli me|u portata Poliandros i Romanskata porta za
da go zasilat napadot na yidinite no po kusa borba bile odbieni od
branitelite na Gradot734
Patricijot Von vo avarskiot logor ispratil pratenitvo so ponuda za
plaawe danok no kaganot drsko insistiral na baraweto site `iteli na
Konstantinopol da izlezat od gradot i na Avarite da im gi preputat svoite
bogatstva735 Osven toa kaganot se falel deka mo`e da go zagrozi gradot
istovremeno i od kopno i od more Za toa planiral da gi iskoristi Slovenite
koi `iveele na bregot na Sredozemno more i na ostrovite bideji vee imale
pomorski znaewe i bile iskusni mornari736
Sepak na 2 avgust kaganot pobaral da dojde vo negoviot logor romejsko
pratenitvo za da pregovara Bile isprateni pettmina eminentni Romei
patricij Georgi Atanasij patricij i logotet Teodosij Teodor Sinkel i
komerkarij Teodor Vo isto vreme koga pristignalo romejskoto pratenitvo
vo avarskiot logor bile dojdeni i persiskite pratenici Kaganot se odnesuval
nadmeno sprema Romeite ne udostojuvaji gi ni da sednat za vreme na
pregovorite Se pofalil deka Persijcite mu ponudile 3000 lu|e737 na pomo i
povtorno im predlo`il na romejskite pratenici `itelite na gradot da ja
ponesat so sebe najosnovna garderoba i da go naputat gradot Romeite ne se
734 Chronicon Paschale vol 1 719-720 Cf W E Kaegi Hiraclius Emperor of Byzantium 136-137 735 Vizantijski izvori t I 148 736 Isto 165 737 Spored Pisida na Avarite im bil ponuden odred od 1000 Persijci Geogre of Pisidia
Bellum Avaricum p 60 342
221
soglasile so vakviot predlog i zaminale Nota koga persiskoto pratenivo se
obiduvalo so slovenski korabi-monoksili da premine od evropskiot vo
aziskiot del Romeite gi zarobile gi potopile slovenskite monoksili i gi
ubile Persijcite738 Glavniot motiv na Romeite za ubistvoto na persiskite
pratenici bil verojatno odmazda zaradi upatenite navreduva~ki zborovi kon
imperatorot Iraklij
Nedostigot od namirnici vo opustoeniot kraj go prinudil kaganot da
privruva so voeniot pohod Poradi toa kaganot donel odluka na 7 avgust da
bide izveden efektiven dvoen napad vrz Gradot od kopno i more Avarite
trebale da trgnat so site raspolo`livi sredstva kon gradskite yidini od kopno
a Slovenite koi so nivnite ednodrvki bile stacionirani vo vodite na Zlatniot
rog trebale da go napadnat Gradot od more
Pritoa odlu~nata bitka trebala da bide na more bideji na Avarite
iskustvoto im poka`alo deka zavzemaweto na golemite pomorski gradovi bez
obezbedena flota mora da pretrpi neuspeh Zaradi toa bila soberena flota od
monoksili ili pak tie bile praveni na lice mesto Posadata od monoksili ja
so~inuvale kako to doznavame od Pisida slovenskite plemiwa i Bugrite739
Po nekolku neuspeni obidi monoksilite da bidat sputeni vo vodite na
Zlatniot rog bideji romejskite brodovi im popre~uvale vo namerata kone~no
vee na 1 avgust na kaganot mu polo od raka svoite korabi da gi sputi kaj
mostot Sv Kalinik vo plitkite delovi kadeto romejskite golemi i teki
brodovi ne mo`ele da imaat pristap740 Bilo dogovoreno Avarite od
nadvoreniot bedem na Vlaherni koj se vikal Pter da dadat zanak so ogan za
Slovenite koi vee 6 dena bile stacionirani vo vodite na zalivot da trgnat vo
istovremen napad na gradot Magisterot Von skoval voena zamka davaji sli~ni
predvremeni signali zatoa Slovenite od r Barbis koja se vleva vo Zlatniot
Rog kaj mostot Sv Kalinik trgnale predvremeno vo napad Nivniot juri bil
738 Chronicon Paschale vol 1 721-722 Vizantijski izvori t I 148 739Vizantijski izvori t I 156
740 Chronicon paschale vol 1 72018 Izvori za bIacutelgarska istorireg VI- Grcki izvori za
bIacutelgarska istorireg III 81 Za lokalizacijata na mostot Sv Kalinik vidi M Hurbanič A
topographical note concerning the Avar siege of Constantinopol The question of localization of St Callinicus
bridge Les articles preacutesenteacutes agrave lrsquoocassion du XIIe Congregraves international des eacutetudes byzantines (Sofia 22-27
aoucirct 2011) 1-10
222
vperen kon Vlaherni no do`iveale katastrofalen poraz Monoksilite bile
izgoreni so ldquogr~ki oganrdquo a pre`iveanite vojnici se pravele mrtvi ili se
kriele pod prevrtenite monoksili741 Po ova nastanal haos vo avarskiot tabor
pa kaganot na 8 avgust moral da ja krene opsadata otkako gi otstranil opsadnite
spravi od yidinite gi zapalil i se povlekol so svojata dezorganizirana i
razret~ena vojska Iako kaganot pretrpel golemi zagubi vo `iva sila na
zaminuvawe se zakanil deka povtorno e se vrati za da go zeme toa to mu
pripa|a odnosno negovata ambicija bila da go osvoi Konstantinopol Sepak
negovite zakani ne se ostvarile bideji vo redovite na negovata vojska dolo
do dezorganizacija a se pojavile i vnatreni nemiri Kaganot posebno im bil
lut na Slovenite koi bile porazeni na more taka to i tie to uspeale da ja
pre`iveat bitkata po naredba na kaganot bile ubieni742
Opsadata traela vkupno 10 dena bila zapo~nata na 29 juli i zavrila so
posledniot napad na 7 avgust Avarskiot poraz go nateral [ahrbaraz da se
povle~e od Halkedon bez da prevzeme bilo kakvi voeni dejstvija kon romejskata
prestolnina743
Isto~nata imperija osloboduvaweto od nesreata go proslavila vo duhot
na tipi~noto srednovekovje so peewe moleben na Bogorodica (zatitni~kata
na gradot) na ~ija to pomo bilo pripiano spasuvaweto na gradot744 Samite
Romei toj nastan go za~uvale vo postojan spomen so proglasuvaweto na 7 avgust
741 Vizantijski izvori t I 149 Izvori za bIacutelgarska istorireg VI- Grcki izvori za
bIacutelgarska istorireg III 294 742 Chronicon Paschale ed L Dindorf [Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae] (Bonn 1832) p 724 743 Barišić F La siegravege de Constantinopol par les Avares et les Slaves en 626 Byzantion 24 1954 386
J Kova~eviEcirc Avarski kaganat 65-66 F Uspenski Istorija vizantijskog carstva t1 469
Podatokot to e naveden vo Himnata Akatist deka kaganot i [ahrbaraz se sojuzile i go
napadenale Gradot od kopno i more bez opsadni spravi e sosema neto~en Sp (IBI VI - GIBI
III 172) Ovoj podatok e osamen so ogled na toa to ne e potvrden od nieden drug sovremen
izvor Persijcite voopto ne bile vklu~eni vo direktnite voeni dejstvija protiv
prestolninata Spored toa sosema e pogreno i tvrdeweto na D Obolenski koj verojatno se
vodel tokmu od ovoj podatok veleji deka ldquoneprijatelite od sever i istok go uskladile trudot i
izvele zaedni~ki napad na Carigradrdquo Sp (Vizantijski komonvelt 66) Me|utoa avtorot podolu
vo tekstot i samiot se negira veleji deka ldquopersiskite odredi vo tekot na celata opsada bile
samo pasivni nabquduva~irdquo (Vizantijski komonvelt 67)
744 Vizantijski izvori t I 172 167
223
za religiozen i naroden praznik Na toj den po povod osloboduvaweto na gradot
od nesreata sekoja godina se dr`ele propovedi ili pak se ~italo od
Sinaksarite vo crkvite745
Pri~inata za neuspenata avaro-slovenska opsada na Konstantinopol
le`i prvenstveno vo nemaweto dovolno prehrambeni produkti za vojskata so
ogled na toa to verojatno neplanirano se odolgovlekla opsadata Imaji go vo
predvid nadmenoto odnesuvawe na kaganot pretpostavuvame deka toj verojatno
planiral nabrzina da go zavzeme gradot Me|utoa osven nedostig od hrana
napa|a~ite imale i drugi slabi strani neuspena takti~ka koordinacija so
Persijcite nedostig od tehnologija i trpenie za da se zavzeme gradot slaba
logistika i nedovolni pomorski resursi da se pokrie pogolem del od morskata
voda Seto ova dovelo do neuspeh
Po porazot to go do`iveale Avarite vo 626 godina se povlekle vo
oblastite severno od Dunav i vee ne pretstavuvale seriozna zakana za
Isto~nata imperija Poradi toa isto~norimskite pisateli vo nivnite dela
prestanale da gi spomenuvaat Avarite Toa zboruva deka Avarite povee ne
pretstavuvale tolkava golema opasnost za Imperijata kako nekoga pa zatoa
sovremenicite prestanale da bele`at za voenite nastani me|u kaganatot i
isto~nata vlada kako i za pregovorite i razmenata na pratenitva me|u dvete
strani746 Sepak romejsko-avarskite relacii ne bile prekinati celosno vo
narednite decenii tie i ponatamu delumno bile odr`uvani no bil smenet
nivniot karakter povee ne bile vo centarot voenite praawa i mirovnite
pregovori kako porano Nivnite kontakti bile preorentirani kon kulturnata
sfera i trgovskata razmena za to zboruvaat golemiot broj materijalni naodi
745 F Barišić La siegravege de Constantinopol 372 Diehl Ch-Marccedilais G Le monde oriental 148
Uspenski F Istorija vizantijskog carstva t1 469
746 Po opsadata na Konstantinopol (626 g) zabele`ani se sicirc na sicirc tri razmeni na
pratenitva me|u Imperijata i Avarite vo 6345 g dve imperatorski delegacii prestojuvale
kaj Avariteso cel da otkupat trojica romejski blagorodnici a vo 678 godina edna avarska
delegacija bila pre~ekana vo Konstantinopol G Kardaras Byzantine-Avar relations after 626 and the
possible channels of Communication Archivum Euroasiae Medii Aevi ed Th T Alssen and al 18
(Wiesbaden 2011) 21
224
od romejsko poteklo ili naodi vo koi e zabele`ano romejsko vlijanie kako i
golemiot broj na numizmati~ki naodi747
Porazot to go pretrpele Avarite pri neuspenata opsada na
Konstantinopol se odrazil krajno nepovolno vrz nivnata polo`ba (politi~ka i
voena) so ogled na toa to bil zabrzan procesot na raspa|awe na kaganatot
oslaben od vnatrenite nemiri koi go potresuvale Za toa pomognalo
vostanieto na Samo koe izbuvnalo vo 623 godina Postoi mislewe vo
literaturata deka ovaa vostanie bilo rezultat na uspenata diplomatija na
Iraklij748 Dali bilo taka e neizvesno no nema somnenie deka toa iacute donelo
golema polza na Isto~nata imperija bideji pridonelo za zna~itelno slabeewe
na avarskata mo749 Po 626 godina Slovenite vo Panonija se oslobodile od
avarskoto gospodstvo Direktna posledica od slabeeweto na Avarite bilo
naseluvaweto na Srbite i Hrvatite koi se smestile na carskata teritorija
kako brana protiv Avarite Konstantin Porfirogenit izri~no ka`uva deka
Hrvatite pri dosleuvaweto vo Dalmacija gi zatekle Avarite so koi vojuvaji
del ubile a del pokorile750 Prabugarskiot voda~ od plemeto na Unogondurite
Kuvrat ja otfrlil zavisnosta od avarskiot kagan (635 g) gi porazil negovite
odredi i osloboduvaji zna~itelen broj Romei zapleneti od Avarite trgnal na
747 G Kardaras Byzantine-Avar relations after 626 35-42 748 I Duй~ev VizantiOcirc i slavOcircnskiOcirct svOcirct Izbrani proizvedeniOcirc Tom pIacutervi SofiOcirc 1998
29 bel 10
749 D Obolensky Bizantium and the Salvs 32 750 Constantine Porphyrogenitus De Administrando imperio ed D Moravscik-RHJ Jenkins
Washington 1976 3014263-69 Po odnos na verodostojnosta na podatocite izneseni vo deloto na
Porfirogenit za naseluvaweto na Hrvatite i Srbite postojat povee tolkuvawa vo
istoriografijata od onie koi celosno gi otfrlaat do onie koi bezrezervno gi prifaaat kako
to~ni B Ferjan~iEcirc Dolazak Hrvata i Srba na Balkansko poluostrvo (osvrt na nova tuma~ewa)
ZRVI (35) 1996 117-150 [to se odnesuva pak do praaweto povrzano so dosleuvaweto na
Hrvatite i Srbite na carska teritorija i ulogata to pritoa ja imal imperatorot Iraklij
isto taka se izneseni razli~ni mislewa vo istoriskata nauka Sublimiran pregled na
tvrdewata povrzani so ovaa problematika pred sicirc vo hrvatskata istroiografija davaat
avtorite Z Antunovi i H Gra~anin Sp Z Antunović H Gračanin Bizantski car Heraklije I u
hrvatskoj historiografiji Povijesni prilozi 43 (2012) 9-30
225
jugoistok751 Novoobrazuvanata bugarska dr`ava stanala isto~en sosed na
avarskiot kaganat Pod vlasta na kaganot ostanal del od sredno Podunavje
751 H Gračanin Salveni u ranosrednjovjekovnoj Južnoj Panoniji 28
226
4 Diplomatija Romejsko-avarskite relacii osven dominantnite voeni konflikti
opfaale i diplomatski aktivnosti vo vid na razmena na pratenitva koi gi
ureduvale me|usebnite odnosi Celta koja bila postavuvana pred pratenicite
bila od razli~na priroda Ponekoga bile dogovarani me|usebni prijatelski
voeni sojuzi (558 g 578 g) ponekoga razmenata na pratnici bila naso~ena kon
postignuvawe miroven dogovor so koj se prekinuvale me|usebnite voeni
dejstvija i najposle avarskite pratenici naj~esto doa|ale vo Konstantinopol za
da go pobaraat danokot ili da dobijat bogati podaroci od imperatorot
Voobi~aeniot danok i bogatite podaroci koito gi dobivale Avarite od
Romeite ne gi smetale kako del od obvrskite koito proizleguvale od
sojuzni~kiot dogovor postignat so imperatorot Justinijan I naprotiv
odnesuvaji se nadmeno potencirale deka Romeite koi bile nemoni vo odnos na
Avarite so parite i podarocite go kupuvale mirot Toa se potvrduva od
sledniot pasus vo deloto na Menandar koj vsunost gi prenesuva zborovite na
avarskoto pratenitvo koe mu se obraalo na imperatorot Justin II vo 565
godina tvojot tatko (se misili na Justinijan I b a) nicirc po~esti so darovi
zatoa ne ja napa|avme romejskata dr`ava iako imavme mo`nost Duri storivme i
neto povee gi unitivme neo~ekuvano sosednite vai varvari (se misli na
Kutrigurite i Utigurite b a) koi postojano ja opustouvaa Trakija i od niv
ne ostana nikoj za da gi napa|a trakiskite predelirdquo752 Poslednata re~enica od
ovoj pasus isto taka potvrduva deka Avarite ne se dr`ele do sojuzni~kiot
dogovor odnosno deka ne gi porazile Kutrigurite i Utigurite kako sojuznici
na Romeite praveji im usluga koja proizleguva od dogovorot tuku toa go
storile po svoja volja za sopstveni interesi i takviot poteg go smetaat kako za
neto to storile mnogu povee od toa to go zaslu`uvaat Romeite Spored
odnesuvaweto na Avarite proizleguva deka Romeite osnovnoto neto koe go
zaslu`uvale bilo toa da ne bidat napa|ani i opustouvani romejskite
teritorii od samite niv dodeka za prijatelsko sojuznitvo i pokornost na
Avrite ne mo`elo da stane zbor Ovaa konstatacija ja potvrduva sledniot pasus
752 Menander fr 14 P 218-219 Izvori za bIacutelgarska istorireg III - Grcki izvori za bIacutelgarska
istorireg II Sofireg 1958 237
227
to ni go predava Menandar ldquoPristignavme vpro~em za da gi dobieme
voobi~aenite darovi zatoa to znaj inaku ne e vozmo`no naiot voda~ da bide
prijatelski raspolo`en kon tebe i romejskata dr`ava ako prethodno ne mu bide
dadeno toa zaradi koe se odlu~i da ne diga oru`je protiv Romeiterdquo753 Od
navedentoto proizleguva deka Avarite edinstveno gi zadovoluvalo toa da gi
pretvorat Romeite vo danokoplaa~i
Od romejska strana isplatata na danokot pretstavuvala sram i
poni`uvawe taka to od odgovorot to go dal imperatorot doznavame deka
Avarite mo`at da dobijat pari i podaroci kako nagrada za slu`bata a nikako
kako danok za otkupuvawe mir i manifestirawe na pokornost i
snishodlivost754
Avarsko-romejskoto neprijatelstvo tolku mnogu bilo izrazeno to dvete
strani ponekoga ne samo to ne se pridr`uvale do odredbite na postignatite
dogovori tuku i gi prekruvale me|unarodnite konvencii (obi~ai) Tuka
mislime prvenstveno na jus gentium spored koe pratenicite u`ivale apsoluten
diplomatski imunitet755 Taka Bajan kaganot na Avarite koga imal namera da
go opsadi Sirmium vo 568 godina go stavil vo zatvor preveduva~ot Vitalijan i
pratenikot Komitas Dvajcata romejski pratenici imperatorot Justin II gi
ispratil prethodno kaj kaganot za da go molat da omekne po odnos na nekoi
raboti (praawa) Me|utoa toj gi zadr`al vo zatvor protiv optiot obi~aj za
pratenicite756 Vakvata postapka na zatvorawe pratenici ja primenil i
romejskiot imperator Mavrikij koga vo 585 godina go stavil vo zatvor
avarskiot pratnik Targitij
Vo opredeleni slu~ai koga gi ureduvale me|usebnite odnosi Romeite i
Avarite pri postignuvawe na spogodba po odredeno praawe bila davana
zakletva so cel da se ubedi sprotivnata strana vo iskrenata namera na onoj
kojto se soglasuva so spogodbata Taka zapian e eden slu~aj od Menadar
Protektor koga avarskiot kagan gi ubeduva pratenicite na strategot na
Singidunum Sitos deka mostot to zapo~nal da go gradi vo 578 godina na
753 IBI III-GIBI II 237-238 754 IBI III-GIBI II 238 755 E N Luttwak The Grand Strategy 104 756 IBI III-GIBI II 245
228
rekata Sava nema za cel da im nateti na Romeite tuku deka go gradi so namera
podocna da premine preku Dunav i da gi napadne Slovenite zaradi odmazda
bideji ne mu go dostavile potrebniot danok i gi ubile avarskite pratenici Za
da gi ubedi vo iskrenosta na negovata namera kaganot po barawe na Romeite se
soglasil da dade zakletva nadevaji se deka Romeite e mu poveruvaat na
ka`anoto i deka nema da ja popre~uvaat izgradbata na mostot Spored avarskiot
obi~aj kaganot se zakolnal koga go izvadil me~ot i se prokolnal sebe si i
celiot avarski narod ako pomislel neto loo protiv Romeite so izgradbata
na mostot na r Sava da zaginel od me~ samiot toj i celto avarsko pleme a
neboto i nebesniot bog (TengriTangra vrhovno bo`estvo kaj tursko-
mongolskite narodi b a) da frlat ogan vrz niv i okolnite planini i r Sava da
se izlee od koritoto i da gi potopi site Otkako se zakolnal spored avarskiot
obi~aj kaganot im predlo`il na Romeite zakletvata da ja dade i na romejski
na~in Spored romejskiot obi~aj zakletvata se davala vrz svetite knigi Taka
kaganot bo`emno so golem strav i po~it go prifaa ona vo koe to veruvaat
Romeite i nivnite obi~ai koleni~eji se zakolnal vo imeto na onoj koj go
propoveda slovoto bo`je (Isus Hristos b a) deka toa koe go ka`al nema da
izleze deka e laga757 Sepak kaganot i pokraj toa to se zakolnal na dvata
na~ina deka ja zboruva vistinata i se pridr`uva do dogovorenoto go napravil
tokmu sprotivnoto go izgradil mostot na Sava za polesno da go osvoi Sirmium
Od pogore iznesenoto mo`eme da zaklu~ime deka avarskiot kagan nemal nikakvi
zadrki vo naruuvaweto na dogovorite koi gi sklu~uval so Romeite odnosno
deka ne bil dlaboko religiozen i ne se plael od nikakva natprirodna te
bo`ja kazna Naprotiv ja koristel sekoja prilika za da ja narui sostojbata na
mir so Isto~nata imperija da gi obnovi voenite dejstvija ili slu`eji se so
uceni se nadeval deka na toj na~in e izvle~e materijalna korist za sebe i
svoite podanici
Osven zakletvata koja kako instrument vo romejsko-avarskata diplomatska
aktivnost slu`ela kako garancija za ispolnuvawe na uslovite od postignatiot
dogovor bil koristen i instrumentot na davawe zalo`nici Pritoa bilo
nastojuvano vo zalo`nitvo da bidat dadeni lica bliski po rodninstvo na
vladetelot ili eventualno ugledni lu|e koi imale visoki pozicii vo
757 Menandr fr 63 IBI III-GIBI II 251-252
229
optestvoto Taka pri sklu~uvaweto na eden me|useben dogovor (570 g)
Romeite koi se somnevale vo iskrenite nameri na kaganot koj ~esto gi
naruuval primirjata ili ne gi ispolnuval uslovite od dogovorot pobarale od
nego kako zalo`nici da gi isprati negovite sinovi Zalo`nici bile davani i
od romejska strana Taka Iraklij koga se podgotvuval za reava~ki pohod
protiv Persija za da go osigura mirot so Avarite (61920 g) gi ispratil kako
garanti negoviot nezakonit sin Jovan Atalarih i vnukot Stefan sin na
carevata sestra Marija Instrumentot na davawe zalo`nici daval pogolema
sigurnost za ispolnuvawe na odredbite od dogovorite otkolku davaweto na
zakletva so ogled na toa deka se raboti za bliski lica ~ij `ivot bi bil
doveden vo opasnost dokolku nekoja od stranite ne se pridr`uva do
dogovorenoto
Neodminliv element od romejsko-avarskite razmeni na pratenitva bil
podarokot (darot) Vsunost se raboti za zadol`itelen element koj vleguval
vo protokolot za priem na avarskite pratenici vo isto~noromejskata
prestolnina Osven zlatoto voobi~aenite podaroci koi Avarite gi dobivale
od Romeite bile |erdani so zlatni ukrasi sedla oglavi divani i svileni
obleki kowi srebro indiski za~ini (biber indiski list i tn koston) Vo
edna prilika na avarskite pratenici im bilo podareno i oru`je no potoa im
bilo odzemeno
Zlatoto koe go dobival avarskiot kagan vo vid na podaroci ili tribut
(danok) potoa go koristel kako sredstvo za isplata na ~lenovite na avarskata
elita i vojskata za da ja osiguri nivnata lojalnost758
758 F Curta Avar Blietzkrieg Slavic and Bulgar Raiders and Roman Special Ops Mobile Warriors in
the 6th-Century Balkans 73
230
GLAVA OSMA
VARVARITE VO ISTO^NOROMEJSKOTO OP[TESTVO
INTEGRACIJA I INTERAKCIJA
1 Integracija
Seto naselenie to `iveelo nadvor od granicite na Rimskata imperija
poto~no zad rekite Rajna i Dunav za Rimjanite bilo varvarskordquo Za niv varvari
bile Keltite germanskite i slovenskite plemiwa kako i drugi nivni sosedi
Vo IV vek varvarite ne bile onie istite kakvi to gi znaele Rimjanite vo
vremeto na Cezar i Tacit Razvojot na zemjodelstvoto i zanaet~istvoto kaj niv
sega otiol daleku ponapred Trgovskite vrski na Imperijata so ovie plemiwa
sega bile potesni Trgovcite od Imperijata kupuvale od varvarite lebno `ito
kowi ko`i meso i dr Zaedno so ekonomskiot razvoj kaj varvarskite plemiwa se
odvivala i nivnata politi~ka konsolidacija Kaj niv se pojavile plemenski
sojuzi na ~elo so iskusni voda~i759 Taka zajaknati tie kompaktno po~nale da gi
preminuvaat granicite na Imperijata i da gi pustoat oddelnite selski i
gradski naselbi ^estite vnatreni borbi koito se vodele pome|u
pretendentite za vlast vo Imperijata vlijaele taa sicirc povee i povee da se
razedinuva i da slabee Toa go iskoristile nadvorenite zavojuva~i za
pomasovno prodirawe na teritorijata na Imperijata
Vo mnogu navrati isto~nata vlada morala voeno da im se sprotivstavuva na
varvarite da gi proteruva od svojata teritorija so site raspolo`livi sredstva
me|utoa vo golem broj na slu~ai bila prinudena da ja koristi i vetinata na
svojata diplomatska politika Koga seto toa ne uspevalo odnosno koga
rezultatite izostanuvale Imperijata se svrtuvala kon mirno reavawe na
konfliktite so toa to varvarite gi preobratuvala od neprijateli vo nejzini
prijateli i lojalni sojuznici koristeji gi protiv treta stana Varvarite bile
osobeno korisni za Romeite sekoga koga Imperijata uspevala da gi vrbuva za
svoite interesi So anga`irawe na edna grupa varvari protiv druga
759 A R KorsunskiŸ O socialYacutenom stroe Vestgotov v IV v VDI (3) 93 (1965) 54-74
231
Imperijata uspevala da ja namali voenata zakana na granicata i na toj na~in da
ja osiguri bezbednosta na istata
Zaradi polesno regulirawe na odnosite so varvarite i kontrola na
nivnoto dvi`ewe prvenstveno vo prestolninata Imperijata imala oformeno
tn biro za varvari (scrinium barbarorum) koe pretstavuvalo poseben oddel vo
isto~norimskata administracija prvpat zabele`ano vo Notitia Dignitatum (V
vek) a koe se nao|alo vo nadle`nost na magister officiorum760 Noticijata naveduva
~etvorica sekretari za ~etirite pogolemi administrativni oblasti na koi
bila podelena Isto~nata imperija Orient Pont Azija i eden sekretar za
Trakija i Ilirik zaedno Sekretarite bile nazna~uvani od postoe~kite agentes
in rebus ili od nekoe drugo biro Tie bile zadol`eni da se zanimavaat so
praawa povrzani so protokolot (organizirawe na prevod vospostavuvawe
komunikacija korespodencija i sl) i vodewe na evidencija za varvarite
Spored Bjuri Biroto vrelo nadzor nad site stranci koi go posetuvale
Carigrad koe bilo pod nadzor na logotetot na imperatorskiot dvor761
Varvarite koi bile vo formalin odnosi so Imperijata mo`eme da gi
raspredelime vo tri kategorii dediticii laeti i foederati
Dediticii bile onie varvari koi iacute se predale samite na Imperijata a taa gi
prifatila za naseluvawe na nejzina teritorija Vtorata kategorija ja
pretstavuvaat varvari koi bile zarobeni od Romeite i naseleni vo ramkite na
nivnata dr`ava Poslednata kategorija gi opfaa federatite ili varvarite
koi sklu~ile dogovor so Imperijata Me|utoa imalo i takvi varvari koi ne
spa|aat vo nitu edna od ovie kategorii toa se onie koi vlegle vo regularnata
romejska vojska i gi imalo vo prili~no golem broj Ako bile naseleni na
romejska teritorija tie stanuvale romejski gra|ani po zavruvawe na svojata
slu`ba762
Varvarite koi e se nale na romejska teritorija bile izlo`uvani na
silno vlijanie od povisokata romejska kultura no osven toa onie koi trajno
zaseduvale na romejsko tlo bile soodvetno vklu~uvani vo romejskoto optestvo
kako bi stanale negov korisen ~len Integracijata na varvarite vo
760 Notitia Dignitatum p 31-33 761 J B Bury The Imperial Administrative System in the ninth century London 1911 93 762 G Halsall Barbarian migrations and the Roman West 376-568 152-153
232
isto~noromejskoto optestvo se vrela preku razli~ni metodi i kanali Nie
ovde razgleduvame nekolku od niv koi bile dominantni i toa
- Trgovija usvojuvawe na obi~ai i naviki
- Religija obrazovanie i vospitanie
- Voena i dvorska slu`ba (davawe na tutuli voveduvawe vo dvorskata
hierarhija)
Prvite dva metoda prvenstveno imale za cel da gi vklu~at varvarite vo
sferata na romejskoto vlijanie dodeka posledniot slu`el za nivno
pretopuvawe i celosno integrirawe vo romejskoto optestvo
Vo periodot koga otsustvuvale voeni konflikti me|u Imperijata i
varvarite zad Dunav odnosno vo mirnovremenski uslovi se odvivale intenzivni
trgovski aktivnosti Taka vo vremeto od Konstantin I do Valens trgovskite
vrski so Gotite osobeno o`iveale Toga bil podignat most kaj Eskus koj imal
prvenstveno strateka cel no vo isto vreme igral i va`na ekonomska uloga Vo
toj period Gotite i podanicite na Imperijata mo`ele slobodno da trguvaat
kade e posakaat po mnogubrojnite pazarita kako to sooptuva Temistij763
Trgovskite punktovi bile smesteni predimno vo gradovite po celiot dunavski
limes Za `ivata trgovska dejnost koja se odvivala vo ovoj region svedo~i
zna~itelniot numizmati~ki materijal pronajden na teritorija na denena
Romanija pokraj Dunav Najdeni se glavno bronzeni i pomalku srebreni moneti
Zlatni moneti ne se nao|aat soglasno zabranata od 374 godina koga ne bilo
dozvoluvano povee na varvarite da im se plaa so zlato za robovi ili
proizvodi764
Kolku bila va`na trgovijata na Imperijata so varvarite ni ka`uva toa
to skoro pri sekoe sklu~uvawe na miroven dogovor bila predvidena klauzula
za trgovska razmena Taka koga po zavruvawe na prvata gotska vojna vo 370
godina Valens i Atanrih sklu~ile dogovor trgovijata bila vklu~ena vo posebna
klauzula Temistij koga raska`uva za ovie nastani pojasnuva deka Valens
izgradil pazari samo vo dva grada pokraj Dunav (Konstantiana Dafne i
763 Themistius Orationes X 135 p161 764 V Velkov GradIacutet 158
233
Noviodunum) kade mo`ela da se odviva razmenata a na toj na~in i da se
kontrolira dvi`eweto na Gotite vo Imperijata765
Za trgovijata so Hunite sooptuva Prisk koga zboruva za baraweto na
Atila (448 g) dotoga postoe~kiot pazar na bregot na Dunav da se premesti vo
Naisus kadeto trebala da pominuva granicata na negovata dr`ava so Romeite
Za obnovuvawe na trgovskite vrski stanuva zbor i pri edna podocne`na poseta
(468 g) na hunsko pratenitvo koe bilo isprateno vo Konstantinopol od
sinovite na Atila
iva trgovska aktivnost se odvivala i me|u Imperijata i Avarite za to
svedo~at numizmati~kite arheoloki naodi Isto~noromejskite pari bile
koristeni na nivnata teritorija vee vo VI vek Osven romejski trgovci vo
Panonija bile prisutni i zanet~iite koi vo rabotata to tuka ja obavuvale se
obiduvale svojata tehnika da ja prilagodat na vkusot na svoite avarski
pora~ateli Trgovcite i zanaet~iite vo Panonija gi privlekuvala koli~inata
na zlato koja bila vo opteg a koja Imperijata kako danok ja isplaala na
Avarite766
Celata taa trgovija bila kontrolirana od strana na Imperijata Osven
ograni~uva~kite merki kako opredeleni punktovi opredelena stoka vo IV ndash V
vek bila sozdadena i edna dol`nost - comes commerciorum koj bil zadol`en da go
sledi pravilnoto i redovno trguvawe na Imperijata so plemiwata zad
granicite Za negovata dol`nost nemame mnogu deteli osven deka bez negovo
znaewe bilo zabraneto da se primaat tu|u trgovci i deka toj go kontroliral
iznesuvweto na stokite Vo Notitia Dignitatium za Isto~nata imperija se poso~eni
trojca comes commerciorum i toa za Istokot i Egipet za Mezija Skitija i Pont
i za Ilirik767
Za stokite koi se uvezuvale i izvezuvale od Imperijata podatoci imame vo
pravnite izvori Od Gotite romejskite trgovci kupuvale naj~esto robovi kako
i nekoi produkti od `ivotinsko poteklo i ko`i Gotite pak imale potreba
voglavno od prehrambeni produkti Imperijata naj~esto izvezuvala vino
765 Them Or X 135 766 D Obolenski Vizantijski komonvelt 164
767 Not Dign 12 6-9
234
zrnesta hrana maslo sol sekakov vid na oru`je surovo i obraboteno `elezo768
Bila iznesuvana i obleka koja sekoga bila barana od plemiwata pri
sklu~uvawe na dogovori zaedno so isplaawe na pari769
^estite romejsko-varvarski trgovski vrski vodele kon razmena na vlijanie
me|u navidum dvata razgrani~eni sveta Vo toj kontekst varvarite koi doa|ale
na romejska teritorija po~nuvale da usvojuvaat i praktikuvaat odredeni obi~ai
i naviki (usvojuvawe na romejskata moda vo oblekuvaweto nakitot frizurata i
sl) Me|utoa i Romeite koi e se nale na varvarska teritorija potpa|ale pod
izvesno varvarsko vlijanie Takov primer e zabele`an od Prisk za eden Romej-
trgovec od Viminacium koj se naol vo hunsko zarobenitvo ostanal vo taa
sredina se o`enil so varvarka i gi prifatil varvarskiot na~in na `ivot
nivnite zakoni i naviki770
Me|utoa trgovijata ne bila dovolna samata po sebe za da gi odr`uva
mirnovremenskite uslovi Preku nea varvarite mo`ele da vlezat vo sferata na
romejskoto vlijanie no taa ne bila dovolna garancija deka tamu sekoga e
ostanat Zatoa isto~nata vlada trebala da prevzeme takvi merki so koi
varvarite potesno e gi vrze za Imperijata Edna od tie merki bila
sproveduvawe na hristijanizacija vrz paganskite (politeisti~kite) narodi
Metodot na pokrstuvawe na varvarite prvenstveno imal za cel da gi
vovle~e vo religioznata i kulturnata sfera na romejskoto optestvo i na toj
na~in da potpadnat pod vlijanie na Imperijata Isto~nata vlada ja koristela
hristijanizacijata kako eden vid na crkovna diplomatija me|u varvarite771
Hristijanskata religija so svojata dogmatska sodr`ina imala za cel da gi
skroti diviterdquo varvari i istite da gi napravi posluni podanici na
Imperijata koja e mo`e da gi koristi kako selani-plaa~i na danok772 i voena
sila podgotvena da odgovori na barawata na isto~nata vlada
768 Cod Iust 4 41 1 2 769 Them Or X 135 a Theoph Sim 1 3 3 Cf A R KorsunskiŸ O socialYacutenom stroe
Vestgotov v IV v 58 770 Priscus fr 11 2 Ed R C Blockley 771 Za crkovnata diplomatija zboruvavme vo gl III podglavje 5
772 Imperijalnite vlasti im otstapuvale teritorija za naseluvawe na Gotite
pretpostavuvaji deka e bidat zemjodelci Claudius Claudianus In Eutropium II v 194-196 (MGH
AA X) Cf A R KorsunskiŸ O socialYacutenom stroe Vestgotov v IV v VDI 93 (1965) 56
235
Paganite koi stanale hristijani osven to usvoile nova religija bile
podlo`eni i na usvojuvawe novi oblici na odnesuvawe nov na~in na
oblekuvawe izvruvawe na novi praktiki romejsko vlijanie vo maj~iniot
jazik preku infiltrirawe na zborovi od latinsko i gr~ko poteklo773 itn Kaj
onie koi dobile ugledni tituli i bile nazna~eni na visoki pozicii vo
isto~no-romejskoto optestvo istisnuvaweto na maj~iniot jazik bilo ute
podrasti~no za smetka na oficijalniot latinski odnosno gr~ki jazik Osven
toa mnogumina varvari dobile romejsko obrazovanie i se steknale so golem
broj privilegii Sekoj poedinec koj e stanel del od hristijanskata zaednica se
steknuval so pravoto da se integrira vo romejskoto optestvo da dobiva visoki
po~esti i funkcii da sklu~uva brak so Romejka to prethodno bilo najstrogo
zabraneto774 i sekako da dobie romejsko gra|anstvo (dr`avjanstvo) to bilo
najgolema ~est za eden imperatorski podanik
Vo kontekst na romejskoto obrzovanie i vospitenie koe go dobivale
varvarite karakteristi~en e primerot so Teodorih Amal sinot na
ostrogotskiot vladetel Tjudimir koj kako zalo`nik prestojuval vo
Konstantinopol Obrazovanieto i vospitanieto so koe se steknal vo
isto~noromejskata prestolnina odigralo sutestvena uloga pri negovoto
vladeewe kako samostoen vladetel vo svoeto kralstvo vo Italija Vo odnosot
kon romejskite podanici i pravoslavnata religija bil toleranten go zadr`al
upravniot poredok (instituciite i zakonite) i odr`uval do krajot na svoeto
vladeewe prete`no prijatelskite vrski so isto~nata vlada Hunerih sinot na
vandalskiot kral Gejzerih kako zalo`nik prestojuval na dvorot vo Rim i se
o`enil so erka na zapadniot imperator Od toj brak se rodil sinot Hilderih
koj nesomneno silno bil izlo`en na rimsko vlijanie za koe bila zaslu`na
negovata majka a verojatno se zdobil i so rimsko obrazovanie i vospitanie
Kako rezultat na toa celoto negovo vladeewe bilo ispolneto so tolerancija
773 H Wolfram The Roman Empire and its Germanic peoples pp 77 774 Brakot so varvarka odnosno varvarin se kaznuval so smrt Cf Theodosiani libri XVI cum
constitionibus Sirmondianis et leges novella ad Theodosianum pertimentes ed Th Mommsen et P M Meyer
vol I-II Berolini 1905 III 14 1 Cf Izvori za bIacutelgarska istorireg II - Latinski izvori za bIacutelgarska
istorireg I Sofireg 1958 262-263
236
kon negovite rimski podanici i harmoni~ni odnosi so Isto~nata imperija Vo
nego isto~niot imperator videl romanofil dostoen za po~it
Silnoto kulturno vlijanie koe go vrela Imperijata vrz varvarite gi
otkrilo novite vidici na Romeite kon varvarskiot svet Isto~nata vlada
uvidela deka krutata percepcija za varvarite kako surovi i divi neprijateli
nema da iacute donese svetla perspektiva zatoa i bil smenet blagovremeno kursot na
politikata kon niv Prv od imperatorite koj reil da go promeni pravecot na
politikata kon varvarite bil Teodosij I Toj dool do kone~en zaklu~ok deka
gr~ko-rimskiot svet vee ne bil vo sostojba da se bori so novite branovi koi
doa|ale od severoisto~na Evropa i deka bilo beznade`no i natamu uporno da se
istrajuva vo sprotivstavuvaweto na varvarskiot svet Sfaaji deka mora da
bara reenie Teodosij odlu~il od samite tie varvari da sozdade bedem koj e go
spre~i raspa|aweto na Imperijata Za da se postigne taa cel tie morale da
bidat vovle~eni vo interesite na rimskata dr`ava da bidat vrzani so zakoni
ustanovi i kulturni dobra na Romeite Zaradi toa Teodosij I go prifatil
bra~noto povrzuvawe na Germanite i Romeite i irokiot priem na germanskite
plemiwa vo voenite i gra|anskite dol`nosti Osven toa istiot imperator
napravil zna~itelni otstapki od religiozniot princip primaji vo slu`ba i
sledbenici na paganskiot kult Zatoa negoviot dvor bil opkru`en so istaknati
lu|e od razli~ni narodnosti i religii na koi toj ne se kolebal da im dade
visoki tituli i dol`nosti Takvi bile Rihomer Saul Stilihon Arbogast
Gajna i drugi Germanskite plemiwa vnesuvale dlaboki promeni vo vojskata kade
steknuvale ne samo brojna prednost nad starosedelcite tuku predizvikuvale
promeni i vo samoto voeno ureduvawe Od krajot na IV vek germanskiot element
mone silno se zacvrstil vo Imperijata i zapo~nal da go podgotvuva onoj
prevrat koj vo Zapadnata imperija zavril so osnovawe na germanski dr`avi i
so is~eznuvawe na samata Imperija775
Otkako bile prifateni varvarite vo Imperijata sistemot na voenata
organizacija pretrpel seriozni promeni Taka to domanata vojska bila
zameneta so naemni~ki odredi i federati Vo kontekst na ova Sokrat veli
ldquododeluvaji im ja Trakija na dojdencite imperatorot toa go smetal kako
povolna okolnost za Imperijata bideji mislel deka vo varvarite steknal
775 F Uspenski Istorija vizantijskog carstva t 1 125
237
spremna i odli~na vojska Nadevaji se deka varvarite e bidat najdobri ~uvari
na romejskata zemja toj ne se gri`el za zgolemuvawe na brojot na rimskata
vojska tuku voenata obvrska ja pretvoril vo parirdquo776 Ovoj izvetaj mone
realno ja ocenuva politikata na Teodosij I i celite to sakal da gi postigne so
istata me|utoa se nayira istovremeno i opravdaniot strav to go imale
sovremenicite od vakvata politika Na Romeite voopto ne im bilo milo to
varvari se nao|ale na ~elo na visoki voeni pozicii vo administracijata i
senatot Toa za niv bilo sram i poni`uvawe Proekciite na sovremenicite za
ldquopogubnatardquo politika nabrzo i se ostvarile Toa se slu~ilo toga koga
prvenstveno germanskite plemiwa ja sfatile svojata polo`ba vo Imperijata
Tie zapo~nale prezrivo da se odnesuvaat kon vlastta i razgalenite
pretstavnici na aristokratijata Predvodnicite na odredite koi vo
Imperijata zavzemale visoki voeni pozicii ne mo`ele a da ne dojdat do
pomislata da go sruat postoe~kiot poredok i da ja zamenat domanata vlast so
germanska Takvo neto se slu~ilo nabrzo po smrtta na Teodosij I777
Vo toa vreme germanskata partija na ~ie ~elo stoel Gajna zapovednikot na
isto~nata armija bila mone silna vo Konstantinopol Toj uspeal da go
zavzeme Gradot i da predizvika mete` me|u isto~nite trupi imaji namera da
zavladee so samata Imperija Toj gi imal site sredstva za toa bideji vo
svojstvo na vrhoven zapovednik na isto~nite vojski na ~elo na legiite postavil
lojalni lu|e od gotska narodnost778 Sepak vakviot obid ostanal bezuspeen
bideji Gajna vo evnuhot Evtropij naol dostoen protivnik Evtropij go
zamenil Rufin po negovata smrt na pozicijata regent i prv minister i bil
pretstavnik na antigotskata struja Ovie dvajca ~elnici zapo~nale me|usebna
vojna vo koja Gajna bil porazen po to se obidel da izbega vo Mala Azija no
bideji ne uspeal se vratil vo Trakija i ottamu pobegnal zad Dunav kade to
bil presretnat i ubien od hunskiot voda~ Uldis779 Glavnata pri~ina za ovoj
neuspeh le`i vo toa to gotskata partija vnatre bila razedineta po religiozna
osnova Eden del od Gotite bile privrzanici na arijanstvoto drug del bile
776 Socrates HE IV 34 777 F Uspenski Istorija vizantijskog carstva t 1 129 778 F Uspenski Istorija vizantijskog carstva t 1 128-129 779 Sozomen HE IBI I - GIBI I 81
238
pagani a nekoi mu pripa|ale na pravoslavieto (nikejskata dogma) Vakviot
vnatreen razdor po~nal da ja slabee gotskata partija Ottamu crkovnata
tolerancija to ja propagiral Teodosij vo odnos na germanskite plemiwa odela
vo svesna nasoka kon nivno me|usebno sprotivstavuvawe i iscrpuvawe Toa i
dovelo do nivno vnatreno slabeewe to na Romeite potoa im ovozmo`ilo da
gi dr`at Gotite pod celosna kontrola
Pripadnicite na germanskite plemiwa se ~ini deka bile najdominanten
varvarski elemen vo vojskata i administracijata Osven to bile nazna~uvani
na visoki pozicii im bile dodeluvani i po~esni zvawa Taka na primer sestrata
na Teodorih Amal Amalafrida ja nosela po~esnata titula-imperatorska
dvorska dama
Ilustrativno vee navedovme nekolku primeri vo kontekst na nivnata
asimilacija i romeizacija780 Ovde bi navele ute nekolku primeri za da se
dolovi nivnata brojnost pred sicirc vo komandanskiot kadar na romejskata vojska
Taka na primer romejskata flota koja vo ja~ina od 1100 brodovi isplovila kon
Severna Afrika protiv Vandalite bila predvodena od pet generali so
germansko poteklo781 Isto taka vo 441 godina na rakovodnata pozicija -
domestik na sholite na zapad bil nazna~en Jovan Vandal kogo go ubil i na toa
mesto go zamenil drug so germansko poteklo Arnegiskul Istata godina
isto~noromejskata vojska vo borba protiv Hunite bila predvodena od
komandantite Aspar Got ili Alan Areobind i pogorespomenatiot
Arnegiskul isto taka so germansko poteklo782 Osven Germani imalo
pripadnici i na drugi plemiwa koi zavzemale visoki pozicii vo romejskoto
optestvo Takvi se na primer Slovenite i Antite Vee vo prvite decenii na
VI vek koga zapo~nale nivnite ~esti prodori preku Dunav ovie plemiwa bile
vklu~eni vo romejskata voena slu`ba kako peadija i kowanica Ovie
slovenski odredi se nao|ale pod komanda na svoi stareini ustroeni po
odreden hierarhiski princip783 Taka spored piuvaweto na Prokopij se
780 Za ovie primeri vidi go tuka pogavjeto - Religija od paganstvo kon hristijantvo str
95
781 Theophanis Chronographia 101 21 782 Theophanis Chronographia 102 20 Cf T ivkoviEcirc O plemenskom ustrojstvu i vojnoj
snazi podunavskih Slovena ZRVI (35) 1996 106
783 T ivkoviEcirc O plemenskom ustrojstvu i vojnoj snazi podunavskih Slovena 105
239
sretnuvaat slovenski voeni odredi vo sostavot na romejskata vojska koja
vojuvala protiv Ostrogotite vo Italija Pritoa Slovenite se ~ini deka ne
u~estvuvale vo pogolemi sudiri na otvoreno pole tuku im bile zadavani posebni
zada~i kako specijalni edinici od strana na isto~noromejskite oficeri784
Slovenite za razlika od Antite iako ne se javuvaat kako celi plemiwa vo uloga
na romejski sojuznici sepak Imperijata gi koristela nivnite uslugi kako
vojnici-naemnici odnosno platenici vo odreden pomal broj Osven na takov
na~in Slovenite vo romejskata slu`ba bile vklu~eni i kako individui Taka na
primer Suaruan bil slovenski vojnik vo romejskata armija koja operirala vo
kavkaskiot region785 Ute eden slovenski platenik (naemnik) se poka`al
korisen za Velizarij pri opsadata na Auksimum vo 540 godina No za razlika od
Antite ovie Sloveni bile anga`irani na individualna osnova poradi nivnite
izvonredni vetini786 Dabragez romejski oficer Ant po poteklo ja predvodel
romejskata flota pri opsadata na Fas na Krim i zel u~estvo vo pohodot od 555 i
556 godina protiv Persija vo Lazika787 Vo istiot kontekst Agatij kako oficer
go naveduva imeto Leontij za koj se misli deka bil sin na Dabragez788 Ova odi
vo prilog na glediteto kako slu~aj na uspena asimilacija na Slovenite
Hilvud Ant po poteklo bil nazna~en za strateg na Trakija i nemu mu bila
doverena zatitata na dunavskata granica od varvarite vo vremevladeewe na
Justinijan I 789
Mundo koj imal gepidsko ili hunsko poteklo bil eden od najvidnite
Justinijanovi vojskovoda~i Toj ja nosel titulata komandant na ilirskite
vojski (magister militum per Illyricum)
784 Procopii BG II 26 269 4-15 III 22 395 1-6 VIINJ I 36-37 785 Agathias IV 20 4 786 Procopius Wars VI 2616-22 787 Agathias III 6 9 Cf F Curta Making of the Slaves 81 788 Agathias III 216 Cf F Curta Making of the Slaves 83 789 Procopius BG III 14 17-20
240
2 Interakcija
Varvarite koi dole vo dopir so romejskata civilizacija indirektno
preku voeni invazii ili direktno so nivnoto naseluvawe na romejska
teritorija bile podlo`eni na romejsko vlijanie no istovremeno i samite tie
izvrile vlijanie vrz romejskoto naselenie Varvarite iacute predizvikale
nepopravlivi teti na Imperijata i nejzinoto naselenie manifestiraji ja
nivnata diva prirodardquo kako to gi opiuvaat izvorite no osven toa tie so
sebe donele materijalna kultura naviki obi~ai itn Vo toj kontekst podolu vo
tekstot ilustrativno naveduvame nekolku selektirani primeri so koi se
dolovuva interakcijata na Romeite i varvarite prvenstveno vo materijalnata i
voenata sfera
Me|usebnoto romejsko-varvarsko vlijanie se ogleda predimno vo
materijalnata kultura Taka na primer varvarskoto vlijanie se gleda vo
promenite to nastanale vo dekorativniot stil na romejskiot nakit koj bil
prilagoden na vkusot na varvarite Procesot na tn varvarizacija na optiot
stil vo izrabotka na nakitot ne bil ednosmeren bideji mnogu tradicionalni
formi vo neto poizmenet oblik gi zadr`ale i novodojdenite `iteli a
verojatno i lokalnoto naselenie gi prifaalo novinite pred seacute vo
dekorativniot pristap Toa soedinuvawe na tradicionalnite motivi ~ija
smisla donekade bila modificirana i novite dekorativni reenija dobro se
voo~livi na privrzocite vo oblik na Herkulov stap Imeno toj tradicionalen
simbol so izrazen apotropejski karakter koj bil vo najgolema upotreba vo
tekot na III vek germanskite dojdenci so zadovolstvo go prifatile davaji mu
novo zna~ewe Vo duhot na varvariziranata docnoanti~ka estetika deformacija
do`ivuvaat ~lenkovidnite ogrlici potoa dolgite privrzoci za dijadema ili
traka za vo kosa790
Od vtora polovina na IV vek nakitot so polihromen stil go zafatil
celiot anti~ki svet791 Centrite kade to se izrabotuval se nao|ale vo
790 I Popoviћ Kasnoanti~ki i ranovizantijski nakit od zlata u Narodnom muzeju u
Beogradu Beograd 2001 97-98 791 Za pojavata i razvojot na polihromniot stil kaj nakitot i aplikativni ukrasi vidi I
P Zaseckaя Zolotыe ukraeniя gunnskoŸ epoh Leningrad 1975 10-11 13-29 Za vidovi
241
pricrnomorskiot region posebno vo Ker~ a vo negovoto irewe na zapad
golema uloga odigrale varvrskite plemiwa koi vo tekot na hunsko-
ostrogotskiot nalet go prenele vo Podunavjeto Ovoj stil nemal etni~ko
obele`je toj pretstavuval internacionalna moda na varvarskoto
blagorodnitvo od razli~na proviniencija Osven Hunite Vizigotite
Gepidite Alanite go upotrebuvale i pripadnicite na povisokiot sloj na
ostrogotskata zaednica koi vo federatski status kon Imperijata se naseluvale
na nejzina teritorija Verojatno preku niv ovoj stil prodrel i vo Imperijata
Odnosno pod vlijanie na Ostrogotite ovoj nakit go prifatilo i del od
lokalnoto romejsko naselenie792
Na gotskoto poteklo t e Ostrogotite im se pripiuva i eden luksuzno
dekoriran prsten so glava vo oblik na krst so lepezasto proireni kraci od V
vek najden vo Stobi Se pretpostavuva deka prstenot bil izraboten vo
zlatarska rabotilinica na Krim ili eventualno vo Konstantinopol po vkus i
za potrebite na gotskata klientela793
Posebna grupa na men|ui vo forma na podebela alka so pribli`eni
kraevi i poluedarska glava im se pripiuva na ostrogotskite plemiwa vo
Panonija i na Balkanot794
Koga Germanite vlegle vo romejskata vojska najzaslu`nite vojnici bile
odlikuvani so torkvesi i narakvici (bracchialia) koi ~esto bile noseni zaedno
Gi dobivale poedinci koi slu`ele vo scholae palatinae ili vo li~nata
imperatorska garda no i vo edinicite na federatite Nazivite torquatus i
bracchiatus go ozna~uvale ne samo rangot na vojnikot tuku i negoviot socijalen
status so ogled na toa to ovie odlikuvawa gi dobivale vojnici koi se
istaknale so svojata hrabrost potoa onie od palatinskite edinici kako znak za
nivnata slu`ba no i oddelni oficeri kako obele`je na nivniot rang Me|utoa
pokraj ova oficijalna namena torkvesite bile noseni i samo kako ukras taka
polihromni ukrasi vidi I P ZaseckaOcirc KlassifikaciOcirc polihromninth izdeliŸ gunnskoŸ Igravepohi
po stili~eskim danintm 14-26
792 I Popoviћ Kasnoanti~ki i ranovizantijski nakit od zlata 22-23 M B Ccedilukin
GotskiŸ putYacute 340-359 793 I Popoviћ Kasnoanti~ki i ranovizantijski nakit od zlata 24-25 794 Isto 33
242
to teko e da se razgrani~i koi primeroci pretstavuvaat vojni~ki insignii
a koi del od li~en nakit795
Na romejska teritorija se sreavaat razli~ni varijanti na lakovidni
fibuli koi se karakteristi~ni za nosijata na varvarskite poto~no germanski
plemiwa ~ii pomali grupi vee na po~etokot na V vek sklopile federatski
dogovor so Imperijata i se naselile vo voenite punktovi Posle padot na
|erdapskiot limes vo 443 godina germanskata komponenta stanala zna~aen
~initel vo formirawe na materijalnata kultura na balkanskoto naselenie a
pripadnicite na povisokite optestveni sloevi od novodojdenata populacija
koristele ukrasi pa i fibuli od plemeniti materijali i pozlateno srebro ili
bronza796
Okovot za pojas t n orlovska tokardquo isto taka se smeta za tipi~no
varvarski ukras odnosno im se pripiuva na Isto~nite Goti ili na Gepidite
bil nao|an vo bogati `enski grobovi to uka`uva na visokata optestvena
polo`ba na liceto koe go noselo ovoj ukras Najgolem broj naodi se
skoncentrirani na Krim i vo Karpatskata kotlina no bile raireni vo
Podunavjeto i vo mnogu delovi na Balkanot kako import797
Pokraj tradicionalnite rabotilnici vo pogolemiot broj gradski centri
so proizvodstvo na nakit se bavele i patuva~ki zlatari koi mnogu pridonele za
nametnuvawe na isto~no-rimskiot vkus vrz varvarskite narodi Imeno vo
tekot na VI i VII vek zlatarski proizvodi ~ii prototipovi bile izrabotuvani
vo pontiskite rabotilnici bile prifateni i od drugi narodi ili kako import
ili kako lokalen proizvod izraboten vrz osnova na uvezen primerok Taka na
primer Avarite gi prevzele i rairile vo Panonskata nizina obetkite vo
oblik na korpa koi vo sutina bile mediteransko-isto~norimski proizvod798
Avarskiot zlaten pojas so psevdo toki od okolinata na Sirmium koj se
datira prbli`no od krajot na VI do sredinata na VII vek bil izraboten
najverojatno vo konstantinopolskata zlatarska rabotilnica sudeji po
negovata luksuzna izrabotka Ovoj pojas se naol vo racete na avarskiot
795 Isto 63 796 I Popoviћ Kasnoanti~ki i ranovizantijski nakit od zlata 77 797 Isto 79-80 798 Isto 102
243
velikodostojnik (mo`ebi na kaganot Bajan ili negoviot postar sin) ili kako
podarok ili bil napraven po pora~ka Zabele`livo e
docnoanti~kotoranovizantisko vlijanie vo dekoracijata koja sepak bila
izmeneta i prilagodena na kulturniot krug za koj pojasnata garnitura bila
nameneta799
Intenzivnoto romejsko vlijanie vrz Avarite od prviot avarski kaganat
(docen VI-ti i VII -mi vek) nesomneno e vidlivo vo materijalnata kultura
Kanalite na romejsko kulturno vlijanie poteknuvaat od lokalnoto romejsko
naselenie koe prodol`ilo da oddr`uva kontakt so Imperijata i verojatno
preku romejskite voeni zarobenici Ovaa akulturacija e zabele`liva vo ranoto
usvojuvawe re~isi na sicirc to bilo moderno vo toa vreme prvenstveno toa se
odnesuva na dekorativni predmeti za ukrasuvawe na teloto i oblekata (zlatni
obetki so visulka vo forma na konica obetki so sferi~na visulka
diskovidna fibula800 so hristijanska ornamentika fibuli so animalni formi
ptica kow)801 Ponatamu se zabele`uva avarska pozajmica na isto~no-rimska
bronzena okovna garnitura za pojas (toki) koi se sreavaat vo ruevinite na
anti~kite naselbi baziliki a vo pomal broj i kako grobni prilozi Avarskata
produkcija na toki najdeni vo sredno Podunavje kako grobni prilozi
karakteristi~ni za avarskata maka nosija (od krajot na VII -mi VIII -mi i
po~etokot na IX-ti vek sicirc ute zboruva za isto~no-rimsko vlijanie koe iako
namaleno ne is~eznalo i za vreme na vtoriot avarski kaganat) gi imitiraat
zoomorfnite motivi (reljefno izraboteni figuralni ukrasi vo vid na
fantasti~ni `ivotni i toa grif lavoliki yverovi kako i sceni na animalni
799 I Popoviћ Zalatni avarski pojas iz okoline Sirmijuma Beograd 1997 46-48 i 54
800 Fibulite kako element od nosijata ne se svojstveni za Avarite Zatoa naodite od
fibuli vo ranoavarskite grobovi se tolkuvaat kako odraz na egzogamija so ogled na toa to
kako nivni nositeli se javuvaat `enski li~nosti Vo etni~ka smisla tie im se pripiuvaat na
narodite koito im bile pot~ineti na Avarite Sloveni Alani Bugari Gepidi i sl Sp I
Bugarski Nekropole iz doba antike i ranog sredweg veka na lokalitetu ^ik Beograd 2009 99-
101
801 T Vida Conflict and Coexistence The Local Population of the Carpatian Basain under Avar Rule
(sixth to seventh century) In The Other Europe in The Middle Age Avars Bulgars Khazars and Cumans vol
II ed F Curta Brill 2008 28 31-38 I Bugarski Nekropole iz doba antike i ranog sredweg veka
na lokalitetu ^ik 95
244
borbi) koi se upotrebuvale na isto~no-rimskite toki Iako se zabele`uvaat
izvesni razliki vo oblikuvaweto t e vo stilskata kompozicija i vo
ornamentikata na tvorbite od isto~no-rimska i avarska produkcija voo~liva e
odredena vzaemna me|uzavisnot so ogled na sli~niot skoro identi~en izbor na
zoomorfni motivi802 Psevdotokite koi ~esto se sreavaat kako
karakteristi~en ukrasen element na ranoavarskata pojasna garnitura spored
tehnikata na izrabotka se opredeluvaat kako isto~no-romejski proizvod za
potrebite na avarskiot pazar803
Sirmium kako i drugite isto~no-rimski uporita so site sredstva
vrele kulturno vlijanie vrz okolnite Avari no sigurno ne do stepen koj bi ni
ovozmo`il ubedlivo da doka`eme deka sporadi~nite hristijanski simboli od
avarskite grobovi od teritorijata pod nivna kontrola go odrazuvaat verskoto
vlijanie od toj centar804
Me|u brojnite arheoloki naodi od Avarskiot kaganat ima mnogu
predmeti so hristijanski simboli Iako nema piani podatoci za misionerska
aktivnost me|u Avarite sicirc do vojnite so frankskiot vladetel Karlo Veliki
(791-796 g) prisustvoto na vakvite simboli davaat mo`nost za razli~ni
pretpostavki Kako na primer za misionerska aktivnost vo Avarskiot kaganat
i pokrstuvawe na del od Avarite to e sekako malku verojatno Potoa
hristijanskite simboli od avarskata sredina se povrzuvaat so prisustvo na
germanskite narodi vo Kaganatot - Longobardi i Gepidi ili so pre`iveanoto
lokalno hristijansko naselenie koe bilo pokoreno od Avarite805
Vo prilog na navedenite pretpostavki ovde pomestuvame edna arheoloka
analiza za tri karakteristi~ni primeri od arheoloki naodi (najgolem broj od
naodite doa|aat od `enski grobovi) od Vojvodina (mesnost Vajska ^ik i Be~ej)
so hristijanska simbolika koi ja objasnuvaat pri~inata poradi koja istite
naodi se nale na avarska teritorija
802 Z Vinski O kaznim bizantskim kopcama i o pitanju njihova odnosa s avarskim ukrasnim
tvorevinama Vjesnik arheoloskog muzeja u Zagrebu 3 s VIII 1974 57-73 803 I Bugarski Nekropole iz doba antike i ranog sredweg veka na lokalitetu ^ik 91
804 I Bugarski The meaning of the crosses in early Avar female graves three case studies from
Vojvodina Acta archaeological carpathica vol XLIV 2009 220 805 G Kardaras Byzantine-Avar relations after 626 30-31
245
Analiziraji gi ovie tri razli~ni slu~ai od Vojvodina arheologot I
Bugarski napravil obid da oceni dali ovie naodi odrazuvaat hristijanska
posvetenost ili ne Nakratko spored nego sosema e verojatno deka liceto
pogrebano vo Vajska e hristijanin Liceto pogrebano vo ^ik verojatno ja
praktikuvalo istata religija i ova mo`nost ne treba da se isfrli vo slu~ajot
so pogrebenieto od Be~ej iako e povee verojatno deka krstot bil nosen kako
znak na status i bogatstvo Koga stanuva zbor za hronolokoto pripiuvawe na
naodite od prviot grob se datiraat vo po~etokot na VII vek od vtoriot vo vtora
~etvrtina na VII vek a tretiot grubo e datiran vo sredina na VII vek Spored
toa simbolite na hristijanstvoto bile prisutni vo avarskite grobita mnogu
porano od pokrstuvaweto na docnoavarskite lideri806 Tie mo`at da se povrzat
so docnoromejskoto naselenie od ona to porano bilo Panonija i teoretski
isto taka so avarskite imigranti Sepak prvenstveno Romeite i Germanite bi
mo`ele da se gledaat kako nositeli na hristijanstvoto vo Panonija vo
ranoavarskiot period807 Sosema e izvesno deka na ju`nata periferija od
Kaganatot vo prvata polovina i sredinata na VII -mi vek na pobogatite `eni od
bilo koe etni~ko poteklo im bilo dozvoleno da bidat zakopuvani so
hristijanski simboli Bez razlika dali tie ja odrazuvaat verata ili ne vo toa
vreme po golemiot poraz kaj Konstantinopol vo 626 godina hristijanskite
simboli ne se neprifatlivi vo avarskoto opkru`uvawe Ostanatite mo`ni
znaci na hristijanstvoto od ranoavarskite grobovi vo najgolem del se
pretstaveni so olovni krstovi Tie isto taka doa|aat od `enski grobovi
Naodite navedeni tuka pretstavuvaat arheoloka potvrda na istoriskite
podatoci za avarskiot odnos kon hristijanstvoto koj bil liberalen do
po~etokot na vladeeweto na imperatorot Konstantin IV808 Sporadi~na pojava
na hristijanski naodi vo docniot period na Migracijata ne e iznenaduva~ka
bideji vo toa vreme na taa po~va puristi~kiot odnos kon religioznite
806 J Kova~eviEcirc Avarski kaganat 95-98 807 T Vida Neue Beitraumlge zur Forschung der fruumlhchristilichen Funde der Awarenzeit In N Cambi E
Marin (eds) Acta XIII congressus internationalis archaeologiae christianae SplitndashPoreč (259ndash1101994) vol
II Studi di antichitб cristiana pubblicati a Cura del Pontificio istituto di archeologia Cristiana 54 (=Vjesnik za
arheologiju i historiju dalmatinsku 87ndash89 Supl) Cittaacute del VaticanondashSplit1998 530 533 808 J Kova~eviEcirc Avarski kaganat 206-207
246
simboli kako protiv dnevni predizvici vsunost ne bil od golema va`nost809
Inventarot od grobot broj 17 od ^ik bi mo`el da go potvrdi ova gledite ako
znaeme deka krstovite od olovo ja pretstavuvale verata (religijata) na
pokojnoto lice i deka poradi apotropejskata vrednost (zna~ewe) bil prika~en
na oklopot lamellae Kako generalen zaklu~ok na goreiznesenoto mo`e da se
navede deka Avarite ne go prifatile hristijanstvoto pred Frankiskite vojni i
deka ja zadr`ale i ponatamu nivnata religija - amanizam Prisustvoto na
hristijanski simboli i motivi na naodite od Avarskiot kaganat ne zna~at
neizbe`no deka del od Avarite se pokrstile Hristijanskata tradicija i
odnosnite simboli vo avarskata sredina verojatno se povrzani so pre`iveanoto
neavarsko hristijansko naselenie odnosno kako nositeli na ovie simboli se
javuvaat i Romei koi padnale vo avarsko zarobenitvo dodeka pak za Avarite
tie simboli bile samo dekorativni motivi bez religiozna sodr`ina810 Spored
toa poranite predmeti so hristijanski znak prisutni severno od Dunav za
avarskoto naselenie vo najgolem del ne se manifestacija na religiska
praktika tuku dokumenti koi svedo~at za raste~kata popularnost na
isto~noromejskata materijalna kultura me|u lokalnoto naselenie od vtora
polovina na VI -ti vek811
Primerot so t n prstesti la~ni fibuli so maska koi im se atribuiraat
istovremeno na Slovenite no i na Germanite i Romanite vo karpatskiot region
i isto~no-romejskoto Podunavje zboruva za me|usebna akulturacija me|u
oddelni narodi i osobeno silnoto romejskoto vlijanie poradi prisutnosta na
isto~noromejski elementi na fibulite812
809 F Daim Avars and Avar archaeology An introduction In H W Goetz J Jarnut W Pohl (eds)
Regna et Gentes The Relationship between Late Antique and Early Medieval Peoples and Kingdoms The
Transformation of the Roman World 13 LeidenndashBostonndashKoumlln 520ndash521 810 I Bugarski The meaning of the crosses in early Avar female graves 228-229 Cf G Kardaras
Byzantine-Avar relations after 626 32-33 811 F Curta Limes and Cross The Religious Dimension of the Sixth-Century Danube Frontier of the
Early Byzantine Empire Starinar 51 (2001) 67ndash68 812 Za irokata diskusija po odnos na spornoto poteklo na ovoj vid fibuli vidi kaj E
Maneva Srednovekoven nakit Likovna umetnost Treto kolo Vtora kniga Skopje 2000 23-25
247
Kako to vee napomenavme vlijanijata koi bile prisutni vo kulturnata i
materijalnata sfera me|u t n varvari i Romeite odele vo dva pravca Taka
osven kaj nakitot (ukrasi za telo i dodatoci na oblekata) zabele`uvame
meawe na vlijanija i vo grn~arijata Taka Makedonskata siva grn~arija813 koja
geografski e rasprostraneta odnosno mo`e da se najde na mnogu arheoloki
lokaliteti irum Balkanot pa i vo R Makedonija (Skupi Drezga-Kumanovo
Stobi Kowuh Ko~ni Valandovo Strumica Dojran Isar Marvinci Herakleja
Gorni Saraj-Ohrid) e tip na luksuzna docnoanti~ka grn~arija zastapena od IV
do VI vek koja se povrzuva so prisustvo na Gotite vo srediniot i ju`niot del
na Balkanot Formite na sadovite i tehnikata na proizvodstvo e mnogu sli~na i
skoro identi~na so sadovite koi pripa|aat na Galskata siva grn~arija
(rasprostraneta na lokalitetite vo zapadna [vajcarija i ju`na Francija od IV
do VI vek) Gotite koi vo IV vek se infiltrirale vo romejskoto optestvo ne
samo to gi prenele svoite tehni~ki i estetski dostignuawa tuku i gi
nametnale na lokalnoto naselenie Na toj na~in pod vlijanie na Gotite vo
ju`niot del na Balkanot zapo~nal da se proizveduva i upotrebuva nov tip na
grn~arski proizvodi koi najmnogu bile zastapeni vo semejstavata od
povisokite socijalni sredini814
Od pogoreiznesenoto mo`eme da zaklu~ime deka simbiozata na rimskite
elementi so elementite od nerimsko te varvarsko poteklo vo materijalnata
sfera neminovno vodela kon sozdavawe na t n izmeneta rimska odnosno
srednovekovna materijalna kultura koja prodol`ila da opstojuva vo narednite
vekovi vo Isto~no-rimskata imperija
Razmenata na vlijanie odela dvonaso~no ne samo vo kulturnata i
materijalna sfera tuku i vo voenata tehnika pa i takatika Dodeka na Avarite
primarna cel im bila da go sovladaat gradeweto i rakuvaweto so opsadnite
spravi za da mo`at polesno da gi osvojuvaat romejskite gradovi na Romeite im
bilo va`no da go prou~at avarskoto oru`je i nivnata voena taktika za da im se
813 Ova ime iacute go dal X V Hejs koj ja vovel ovaa grn~arija vo redot na docnoanti~kite Cf
J W Hayes Late Roman Pottery BSR London 1972 405 814 M On~evska Todorovska Docnoanti~ka grn~arija vo Republika Makedonija (docen 3-
ti6-ti vek) Skopje 2010 63-67