UNIVERSITETI I GJAKOVËS ,,FEHMI AGANI” Diplome Emine... · Deklaroj se ky punim diplome është bërë në sajë të punës sime individuale, duke ndjekur metodologjinë e hulumtimit

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ,,FEHMI AGANI”

FAKULTETI I EDUKIMIT

DEGA: PROGRAMI FILLOR

PUNIM DIPLOME

Tema: Gjithëpërfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta nëshkolla të rregullta në Komunën e Pejës

Udhëheqësi shkencor: Kandidatja:

Prof. ass. Dr. Behxhet Gaxhiqi Emine Radoniqi

Gjakovë, korrik 2017

- 2 -

Gjithëpërfshirja e fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollatë rregullta në Komunën e Pejës

- 3 -

FALËNDERIME

Përpunimi dhe kompletimi i këtij punimi nuk ishte aspak detyrë e thjeshtë.Mirëpo

me ndihmën e shoqërisë dhe familjes arrita ta punoj me sukses.

Fillimisht dua të falënderoj udhëheqësin shkencor prof. ass. Dr. Behxhet Gaxhiqi,

për ndihmën, inkurajimin dhe mbështetjen që më ka ofruar.

Sugjerimet e tij më kanë shërbyer në ngritjen e nivelit profesional dhe shkencor të

këtij studimi.

Dua të falënderoj familjen time të shenjtë, sidomos në mënyrë të veçantë

bashkëshortin tim, tashmë të ndjerë...

DEKLARATË

Deklaroj se ky punim diplome është bërë në sajë të punës sime individuale, duke

ndjekur metodologjinë e hulumtimit që përligj një punim diplome. Ky punim është

përgatitur për Universitetin e Gjakovës dhe nuk është përdorur në asnjë Universitet

brenda Republikës së Kosovës apo jashtë saj.

Po ashtu deklaroj se të gjitha burimet e shfrytëzuara janë miratuar pas shfrytëzimit

të kujdeshëm të mentorit profesor dr. Behxhet Gaxhiqi.

- 4 -

ABSTRAKT

Tendenca drejt integrimit e përfshirjes së personave me aftësi të kufizuara në

shoqëri filloi që në

vitet e gjashtëdhjeta dhe shfaqet më e fortë dhe më e domosdoshme se kurrë në

ditët tona. Po ta shohim historikisht legjislacionin për fëmijët me aftësi të kufizuara,

ai ka ardhur duke u zgjeruar, duke u bërë më përcaktues, i specifikuar dhe, mbi të

gjitha, duke theksuar përgjegjësitë e ç’do institucioni apo hallke të sistemit arsimor.

Arsyeja kryesore është e qartë: Numri i nxënësve me aftësi të kufizuara është në

rritje dhe shoqëria në veçanti, shkollat janë përgjegjësit kryesorë për të respektuar të

drejtën e tyre për arsim cilësor. Nga izolimi ose varianti “larg syve të botës” është

dashur shumë mund e përpjekje për të ardhur deri tek “Jam mes jush, i ndryshem, i

ngjashëm, i barabartë.”

Shumëkush mund të pyes nëse shoqeria dhe shkolla shqiptare janë gati për

gjithëpërfshirjen.Po ua lëmë juve ta gjeni përgjigjen, pasi të keni lexuar e përdorur

këtë manual në klasën tuaj. Të gjithe jemi të ndërgjegjshëm për qëllimin e sistemit

arsimor parauniversitar, që është formimi i çdo individi, e në rastin e nxënësve me

aftësi të kufizuara, nxitja e pavarësisë përmes zhvillimit të aftësive ndërpersonale,

vetëndihmëse, vetëvlerësuese duke synuar pavarësinë e të menduarit dhe të

vepruarit, gjithëpërfshirjen, integrimin dhe zhvillimin e potencialit të plotë të

nxënësit në jetën shkollore dhe jashtë saj. Përgjigjja që do të gjeni prej të gjithë

studiuesve pa përjashtim, institucioneve të specializuara ndërkombëtare e kombëtare

është “gjithëpërfshirja”.

Fjalët kyçe: Integrim, gjithëpërfshierje, rehabilitim, studim, dëmtim.

- 5 -

PËRMBAJTJA

Falënderime …………………………………………………………..III

Deklaratë ……………………………………………………………..III

Abstrakt ………………………………………………………………IV

KAPITULLI I

1. HYRJE……………………………………………………………………....1

1.1 OBJEKTIVAT E HULUMTIMI...................................................................3

1.1.1 HIPOTEZAT

THEMELOR.........................................................................................................4

1.2 NJË HISTORI E SHKURTËR…………………………………………….5

1.3 ÇFARË KUPTOJMË ME INTEGRIM APO GJITHËPËRFSHIRJE?.........7.

KAPITULLI II

2. PLANIFIKIMI DHE ORGANIZIMI I SHKOLLËS PËR

GJITHËPËRFSHIRJEN E NXËNËSVE ME AFTËSI TË KUFKUFIZUARA…9

2.1 ÇDO TË THOTË SHKOLLË GJITHËPËRFSHIRËSE?................................9

KAPITULLI III

3. ÇFARË JANË POLITIKAT PËR ARSIMIN E FËMIJËVE ME NEVOJA TË

VEÇANTA NË KOMUNËN E PEJËS?....................................................................13

3.1 PLANIFIKIMI PËR GJITHËPËRFSHIRJE NË NIVEL SHKOLLASH NË

KOMUNËN E PEJËS……………………………………………………………15

KAPITULLI IV

- 6 -

4. REZULTATETE HULUMTIMIT...................................................................................16

4.1 SHKOLLAFILLORDARDANIA “– PEJË.....................................................................16

4.2 SHKOLLA FILLORE “ TETË MARSI” – PEJË...........................................................17

4.3 SHKOLLAFILLORE “ LIDHJA E PRIZRENIT “ – PEJË............................................18

4.4 SHKOLLA FILLORE “ VASO PASHË SHKODRANI “ – PEJË.................................19

4.5SHKOLLAFILLORE,,ASDRENI”- PEJË.......................................................................20

4.6 SHKOLLA FILLORE “ RAMIZ SADIKU “ – PEJË.....................................................21

4.7 SHKOLLA FILLORE “ XHEMAJL KADA “ – PEJË...................................................22

4.8 SHKOLLA FILLORE “ SMAJL HAJDARAJ “ – PEJË................................................23

Grafiku nr.9............................................................................................................................24

Tabela nr. 1............................................................................................................................25

Tabela nr. 2............................................................................................................................26

KAPITULLI V

5. ORGANIZIMI I ARSIMIT TË FËMIJËVE ME NEVOJA TË VEÇANTA NË

KOSOVË............................................................................................................................27

5.1ROLI DHE DETYRAT E EDUKATORIT/ES MBËSHTETËS.....................................27

5.2 SHKOLLAT GJITHËPËRFSHIRËSE............................................................................28

5.3 ROLI DHE DETYRAT E MËSUESIT MBËSHTETËS................................................29

5.4 ROLI DHE DETYRAT E MËSUESIT UDHËTUES.....................................................31

5.5 DETYRAT E KOMUNAVE...........................................................................................32

PËRFUNDIMI……………………………………………………………………...33

LITERATURA..........................................................................................................35

- 7 -

HYRJE

Fëmijët me nevoja të veçanta janë gjithnjë duke u regjistruar në klasat e rregullta.

Me këtë është rritur edhe presioni ndaj stafit të shkollës dhe mësimdhënësve të cilët

punojnë në ciklin e ulët që të kujdesen për një gamë gjithnjë e më të larmishme të

aftësive dhe nevojave brënda klasës, duke përfshirë edhe fëmijët me sjellje shumë

sfiduese.

Në konventën e të drejtave të fëmijëve sanksionohet se çdo fëmijë ka të drejtë për

të qenë i suksesshëm. Kjo e drejtë buron nga qenia e tij si individ që gëzon të gjitha

të drejtat, pavarësisht nga veçoritë e tij fizike apo mendore. Në progresin akademik

dhe formimin e sjelljeve pozitive të çdo individi me nevoja të veçanta ndikojnë

veçoritë fizike dhe vështirësitë psikologjike. Këta fëmijë duhet të gëzojnë të drejta si

të gjithë fëmijët e tjerë. Pavarësisht se veçoritë e tyre ndikojnë negativisht në arritjet

akademike, ekzistojnë një sërë faktorësh që me rolin e tyre të ndikojnë që këto arritje

akademike të jenë të suksesshme në mënyrë që ata fëmijë të ndihen të barabartë mes

moshatarëve të tyre.

Krahas kësaj, duhet pranuar edhe fakti se puna me fëmijët me nevoja të veçanta

është art dhe përkushtim. Fëmijët me nevoja të veçanta janë sfidë për edukatorët e

tyre. Sfida qëndron në faktin se çdo fëmijë i tillë është një individ që ka

personalitetin e tij. Ai kërkon të motivohet, respektohet dhe të vlerësohet për vlerat e

veta, duke kërkuar gjatë gjithë kohës vëmendjen dhe mbështetjen e edukatorit-es të

tij-saj.

Fëmijët me nevoja të veçanta kanë nevojë për përkujdesje dhe mbështetje të

veçantë. Kujdesi dhe vëmendja e veçantë u duhet kushtuar në kujdesin shëndetësorë,

zhvillimin e ndjenjave, emocioneve, cilësive shoqërore dhe zhvillimit intelektual. Në

zhvillimin dhe edukimin e tyre edukatorët janë persona që duhet t'i ofrojnë besim

dhe mbështetje në rrugën e gjatë me plot sfida. Shumë nxënës me nevoja të veçanta

përshtaten mirë në kushtet e mjedisit të tyre, d.m.th. ata nuk paraqesin probleme të

jashtëzakonshme dhe janë plotësisht të aftë për të nxënë në klasat e rregullta duke

bashkëvepruar suksesshëm me bashkëmoshatarët e tyre që nuk kanë të theksuara

nevoja to veçanta. Në fakt, metodat e sotme të trajtimit mjekësor aftësojnë dhe

mundësojnë fëmijët me nevoja të veçanta të ndjekin shkollimin rregullisht.

- 8 -

Natyrisht që në kushtet e sotme, ku gjithpërfshirja është bërë realitet, është tepër e

rëndësishme për mësimdhënësit, për nxënësit dhe opinionin në përgjithësi, të

kuptojnë drejtë se si një gjendje e veçantë ndikon në të nxënit, në zhvillimin dhe në

sjelljen e një fëmije. Sot, fëmijët me nevoja të veçanta janë vendosur edhe në klasat

e rregullta.

Pasi tema jonë e studimit ka të bëjë vetëm me fëmijët e Komunës së Pejës, atëherë

edhe fokusi ynë është drejtuar në këtë drejtim, gjithëpërfshirjen e nxënësve me

nevoja të veçanta në Komunën e Pejës.

- 9 -

KAPITULLI I

1. Objektivat e Hulumtimit

Gjatë këtij hulumtmi do të shtjellojmë problemet e të gjithë fëmijëvë me dëmtime

të theksuara në mënyra të ndryshme nëpër shkollat fillore të Komunës së Pejës.

Këtë e kemi bërë duke hulumtuar nëpër disa shkolla nga të cilat kemi marrë

materialet dhe të dhënat rreth numrit dhe përfaqësimit të tyre në aktivitetet shkollore.

Këto të dhëna i kemi krahasuar mes shkollave dhe kemi nxjerrë një raport grafik

rreth integrimit të tyre në shoqërinë e barabartë .

1.1 Qëllimet e Hulumtimit

Qëllimi i hulumtimit ka qenë për të bërë të gjitha gjetjet rreth numrit të nxënësve

me nevoja të veçanta nëpër të gjitha shkollat fillore të Komunës së Pejës.

Të shikohet tretmani që u bëhet këtyre nxënësve në të gjitha aktivitetet shkollore.

Të dihet sa prej tyre janë femra e sa meshkuj.

Çfarë lloj dëmtimesh kanë etj.

- 10 -

1.1.1 Hipotezat themelore:

Duke pasur parasyshë temën e hulumtimit me një bazë të veçantë me qëllimin e

hulumtimit kam parashtruar dy hipoteza themelore:

H1; Brenda çdo shkolle ekziston një numër i madh i nxënësve me nevoja të veçanta

të padiagnostifikuar.

H2; Pas hulumtimit nëpër shkolla është konstatuar se shumë nga nxënësit vuajnë nga

dëmtime të ndryshme, të cilët nuk janë diagnostifikuar me kohë përmes ekipeve të

specializimit, mungesa e psikologjisë kognitive si çështje përsuazive, për ti

identifikuar shkaqet dhe pasojat e dëmtimit në fazën më të herëshme të zhvillimit të

tyre fizik dhe mendor. Gjatë hulumtimit është konstatuar se identifikimet e para nuk

vijnë nga prindërit të cilët për shkaqe subjektive nuk i deklarojnë, por identifikohen

përmes mësimdhënësve gjatë komunikimit të tyre, ku vërehen qartë ngecjet e tyre në

të nxënë dhe në të folur.

Ky hulumtim praktik nënkupton paraqitje më të mirë të prezëntimit duke

transmetuar atë që posedojnë. Mungesa e ekipeve të pavarura punuese brenda

udhëheqëjes së aktiviteteve mësimore dhe shoqërore është dëshmi e mos

shkathtësive të ndërmarrjes së njohurive për planifikim dhe shfrytëzim racional të

kohës.

Prandaj, gjatë hulumtimit në disa shkolla fillore të Komunës së Pejës janë

identifikuar disa raste që do ti paraqesim përmes të dhënave të sakta me dëmtime të

ndryshme që ne i kemi ndarë përmes tabelarit në bazë të përqindjes së nxënësve në

totalin e përgjithshëm në shkollat fillore.

- 11 -

1.2 Një historik i shkurtër

Në vitin 2002 Ministria e Arsimit, Shkencës dhe Teknologjisë (MASHT) u

konsolidua dhe hartoi planin strategjik prej vitit 2002 gjer 2007. Një vit më vonë u

hartua plani strategjik veçmas për arsimimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.

Kontribuesit kryesorë në këtë program ishin Departamenti i Arsimit Special në

MASHT dhe FSDEK. (OECD, 2006)

Tutje në vitin 2002 u miratua Ligji për Arsimin e Kosovës: UNMIK/REG/2002/19.

Së paku në letër, ligji siguronte të drejtat e barabarta të fëmijëve me aftësi të

kufizuara, por nuk garantonte përfshirjen e plotë të tyre. Në të vërtetë nuk garantonte

as arsimin parashkollor për fëmijët pa nevoja të veçanta. Më vonë do të flasim për

ligjin. Në përgjithësi, viti 2002 ishte shpresëdhënës për arsimin e fëmijëve me

nevoja të veçanta. Plani strategjik bënte thirrje për regjistrim të të gjithë fëmijëve në

shkollë. Identifikimi, diagnoza, trajtimi dhe arsimimi i fëmijëve me nevoja të

veçanta zunë vend në strategjinë afatgjatë të MASHT-it, që centralizoi përpjekjet e

arsimit special, duke planifikuar që të krijojë një qasje të barabartë dhe profesionale

për të gjithë dhe gradualisht duke integruar këta fëmijë në arsimin e rregullt dhe në

shoqëri (OECD, 2006). Ai bënte thirrje për legjislacion për arsimin gjithëpërfshirës

(i përkufizuar si “arsimi për të gjithë”), për aftësim të mësimdhënësve të arsimit

special, ndërhyrje të hershme në parashkollor, identifikim diagnostik dhe hulumtim.

Dokumenti i vitit 2002 (MASHT, 2002) është i pari që përmend strategjinë

ekzistuese “përfshirja përmes përjashtimit të përkohshëm”, që do të thotë përfshirja

e sa më shumë fëmijëve në sistemin shkollor duke vendosur shumë fëmijë me

nevoja të veçanta në “klasat e bashkëngjitura” klasat për fëmijët me nevoja të

veçanta në shkollat e rregullta - dhe në shkolla speciale, disa me akomodim për

fjetje. Shpresohej se fëmijët në klasat e bashkëngjitura së shpejti do të integroheshin

plotësisht në klasat e rregullta, dhe fëmijët në shkollat speciale do të zhvendoseshin

gradualisht nëpër shkolla. Mësimdhënësit special më pas do të bëheshin

mësimdhënës shëtitës me aftësi të veçanta, në krahasim me mësimdhënësit e klasave

- 12 -

të rregullta, dhe ndërtesat e shkollave speciale do të bëheshin qendra të resurseve.

Gjërtani kjo ishte politika zyrtare e MASHT-it.1

Ndryshimet që kanë ndodh në Kosovë viteve të fundit, patën ndikime të fuqishme

edhe në fushën e arsimit. Reformimi i arsimit krahas shumë risive ka sjellë edhe

nocione dhe koncepte të reja në trajtimin dhe vendin që duhet të këtë arsimi

gjithëpërfshirës në kuadër të sistemit arsimor. Andaj, arsimi gjithëpërfshirës

përfshinë adoptimin e një vizioni të gjerë për arsimimin e të gjithëve duke marrë

parasysh nevojat e të gjithë fëmijëve, të përfshirë edhe ata që janë të rrezikuar nga

margjinalizimi dhe përjashtimi.

Në Republikën e Kosovës, krahas zhvillimeve shumë pozitive në arsim, statistikat

rreth mospërfshirjes së fëmijëve në shkollim ende mund të konsiderohen

shqetësuese. Kjo në radhë të parë të fëmijëve me nevoja të veçanta (me dëmtime të

rënda dhe të shumëfishta) dhe të minoriteteve, veçmas të romëve, ashkalinjve dhe

egjiptasve (RAE). MASHT është në përpjekje të vazhdueshme në përmirësimin e

kushteve në të gjitha drejtimet për përfshirjen sa më të madhe të të gjithë fëmijëve

në institucionet arsimore. Në këtë kuptim, hapa shumë pozitiv janë bërë në drejtim të

gjithëpërfshirjës (inkluzionit), baza e të cilit gjendet në arsimin special.

Arsimi special në Kosovë funksionon që nga viti 1950, kur edhe fillon funksionimi

i shkollave speciale. Në këto shkolla speciale ofrohej arsimim për një numër të vogël

të fëmijëve duke marrë parasysh numrin e vogël të shkollave dhe kuadrin

joprofesional. Gjatë periudhës (1990-1999) kanë funksionuar katër shkolla speciale

dhe katër klasë të bashkangjitura në kuadër të shkollave të rregullta. Ky arsimim që

ende ishte segregues në raport me gjithëpërfshirjen, vazhdoi si i tillë deri në vitin

2000. Nga viti 2000, fillon një periudhë e re për arsimin kosovar, në përgjithësi dhe

arsimin special në veçanti. Bëhet fjalë për përqindje më të madhe të përfshirjes së

fëmijëve me nevoja të veçanta në shkollim dhe për avancim të infrastrukturës

ligjore.

Në fillim të kësaj periudhe, paralelisht me themelimin dhe funksionimin gradual të

Ministrisë së Arsimit Shkencës e Teknologjisë (fillimisht nën udhëheqjen e

UNMIK-ut), disa agjenci ndërkombëtare nisin të mbështesin ndër të tjera edhe

1 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.65

- 13 -

sektorin e arsimit special. Këtu vlen të përmendet: Save the Children, Përkrahja

Finlandeze në Zhvillimin e Sektorit të Arsimit Special në Kosovë (e njohur si:

FSDEK – Finnish Support to the Development of Education in Kosovo), UNICEF,

Hendikos etj. Arsimi gjithëpërfshirës nuk është thjeshtë një rregullim i pjesshëm i

sistemit të edukimit, por rinovim tërësor i tij dhe reformë e thellë e shkollës

(Stangvik, 1997). Një shkollë për te gjithë. Zbatimi i reformës së arsimit

gjithëpërfshirës krijon kushtet për një sistem arsimor, që përfshin brenda vetes një

shumëllojshmëri nxënësish dhe që e diferencon edukimin sipas kësaj

shumëllojshmërie.2

1.3 Çfarë kuptojmë me integrim apo gjithëpërfshirje?

Në kontekstin e fëmijëve me nevoja të veçanta fjalën "integrim" do ta përdorim në

kuptimin "Bashkimi i një kontigjenti fëmijësh me pjesën tjetër të shoqërisë, si pjesë

përbërëse e pandarë e kësaj shoqërie". Integrimi apo përfshirja e nxënësve me

nevoja të veçanta është ndeshur nëpërmjet një seri sistemesh organizative, për

shembull: në shkolla speciale, në qendrat burimore, klasat speciale dhe klasat e

rregullta.

Integrim apo gjithëpërfshirje do të thotë pranim total i fëmijëve me nevoja to

veçanta në botën normale."Të integrosh, do të thotë të imponosh në të gjitha

aspektet barrën e rëndë të një vlerësimi si të funksioneve sociale, pjesërisht ose

tërësisht të bllokuara nga paaftësia, ashtu edhe shfrytëzimin e funksioneve të tjera të

mbetura të fëmijës", ( A. Turku, 2002, 64)

Pra të integrosh, do të thotë të futësh fëmijën me nevoja të veçanta, në jetën e

përditshme të shkollës dhe në realitetin e çdo momenti, d.m.th. ta vendosësh fëmijën

në botën e motiveve të vërteta, ta çlirosh atë nga përvoja e stimuluar brenda shkollës

ose klasës speciale, ta vësh atë në kuadrin arsimor të shkollës së rregullt që mund të

jetë apo konsiderohet i afërt me mjedisin normal, me personalitetin e fëmijës, me

moshën dhe nevojat e tij për vetidentifikim dhe autonomi.

2 Marja Matero dhe Lulavere Kadriu, Zhvilimi i Arsimit Gjithëpërfshirës në Kosovë: Sfidat dheRezultatet, Prishtinë, 2008, fq.65-68

- 14 -

Kur flasim për arsim gjithëpërfshirës, nuk duhet të kuptojmë thjesht pranimin e

fëmijëve me nevoja të veçanta në klasat e rregullta, duke u mjaftuar me praninë e

tyre në klasë, pasi ky do të ishte një integrim thjesht formal, fizik, sa për të thënë që

tani u kemi krijuar kushte të barabarta me bashkëmoshatarët që nuk dallohen me

nevoja të veçanta, pra le të përfitojnë si ata.

Thelbi i arsimit gjithëpërfshirës është përfshirja aktive e këtij grupi fëmijësh së

bashku me fëmijët me aftësi në procesin akademik, domethënë në të gjitha

aktivitetet e shkollës. Pikërisht kjo do të siguronte për këta fëmijë, jo thjesht kushte

të barabarta, por shanse të barabarta për zhvillim, duke menaxhuar mirë kushtet e

shkollës së rregullt, për t'ua përshtatur fëmijëve me nevoja të veçanta.

Në këtë mënyrë, edhe fëmijët me nevoja të veçanta të ndryshme mund të përfitojnë

prej procesit mësimor, duke u ndihmuar që të zhvillojnë gjithë potencialin që

posedojnë. Kjo do të nxiste motivimin dhe interesin e tyre për shkollë duke i

shkëputur nga të qenët thjesht vëzhgues pasiv. Shumë nxënës me nevoja të veçanta

janë duke mësuar me sukses dhe duke ndjekur mësimet së bashku në të njëjtën klasë

me shokët të cilët nuk kanë nevoja të theksuara. Çelësi i suksesit me këta fëmijë

është që të hartohen plane dhe programe të përshtatshme që do t'i motivojnë dhe do

t'i ndihmojnë që të ndihen të vlerësuar nga të tjerët.

- 15 -

KAPITULLI II

2. Planifikimi dhe organizimi i shkollës për gjithëpërfshirjen e nxënësve me

aftësi të kufizuara.

Planifikim në nivel shkolle do të thotë se çfarë politikash dhe praktikash të

nevojshme duhet të zhvillojë shkolla, për lehtësimin e përfshirjes së nxënësve me

nevoja të veçanta në jetën e shkollës. Më konkretisht, ky kapitull përfshinë

informacion të nevojshëm se si shkolla të përfshijë në planin dhe dokumentet e saj

bazë, procedura për arsimimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara duke filluar nga

momenti i regjistrimit të fëmijës në shkollë e deri në përshtatjen e plotë të tij në

shkollë.

Në këtë kuadër, kjo pjesë e manualit ofron udhëzime rreth: hapave-procedurave që

duhet të ndërmarrë shkolla për regjistrimin e fëmijës me aftësi të kufizuara, kodin e

sjelljes së stafit, procesin e transferimit të fëmijës me aftësi të kufizuara, përshtatjen

e mjedisit fizik, përfshirjen e prindërve, mënyrën e përzgjedhjes së klasës, kërkesën

për vlerësim të nxënësit etj

2.1 Ç’do të thotë shkollë gjithëpërfshirëse?

Shkollë gjithëpërfshirëse është ajo shkollë, në të cilën ndryshimet mes nxënësve

dhe diversitetit janë të mirëpritura dhe merren masat e nevojshme për ta realizuar

këtë. Kur theksojmë ndryshimin mes nxënësve nuk nënkuptojmë vetëm nxënësit me

aftësi të kufizuar por të gjithë ata që kanë ndryshime a specifika në të nxënë, si p.sh.

nxënësit nga komuniteti rom, nxënësit me të ardhura të pakta, apo të natyres gjinore,

etj.

Në thelb, një shkollë gjithëpërfshirëse nuk synon të fshijë ndryshimet mes

individëve, por zbaton të drejtën për arsim cilësor. Në këtë aspekt, gjithëpërfshirja

është një koncept shumë më i gjerë se koncepti i integrimit. Në një shkollë

integruese barra e përshtatjes i bie nxënësit, i cili mëson dhe zhvillohet ndryshe nga

shumica. Ndërsa gjithëpërfshirja kërkon që nevojat e ndryshme të të gjithë nxënësve

të gjejnë mundësi të realizohen e për këtë shkolla ndërmerr organizimin e

- 16 -

strukturave dhe ndryshimeve të nevojshme për t’i mundësuar çdo nxënësi arritjen e

maksimumit të përfitimit nga pjesëmarrja në shkollë.

Për këtë është i nevojshëm zhvillimi i politikave dhe praktikave në nivel shkolle

për të lehtësuar përfshirjen e të gjithë nxënësve në të gjitha aspektet e jetës

shkollore. Në këto shkolla, drejtuesi, bordi i shkollës, stafi pedagogjik dhe ai

ndihmës kanë përgjegjësitë të përcaktuara qartë për realizimin e këtij synimi.

,,Arsimi për të gjithë” është një lëvizje shpresëdhënëse ndërkombëtare për të

krijuar mundësitë e arsimimit për të gjithë personat, pa dallim. Parimi kryesor i

arsimit është që të gjithë personat të kenë të drejtën në arsim, e cila e drejtë është

potencuar që në Deklaratën Universale e të Drejtave të Njeriut të vitit 1948,

Konventën e OKB-së për të Drejta të Fëmijës (1989), Deklaratën e Salamankës të

UNESCO-s (1994), Konventën e OKBsë për të Drejtat e Personave me Aftësi të

Kufizuara (2007), etj.

Në shekullin e kaluar kanë ekzistuar mendime të ndryshme për gjithëpërfshirjen e

që disa vazhdojnë t’i mbrojnë edhe sot. Duke e mbrojtur qëndrimin për shkollat

speciale, shprehen se ,,fëmijët mund të vendosen në arsim të përgjithshëm vetëm

nëse kanë nevojë për mbështetje minimale”3 ; se praktika e përfshirjes së nxënësve

me nevoja të veçanta në klasa të rregullta mund t’i dëmtojë të arriturat për nxënësit e

tjerë, mbase sipas tyre, ,,aplikimi i dy e më shumë metodave nuk është e mundshme

në klasë’’. Por “hulumtimet e bëra me studentët pa nevoja të veçanta në shkollat e

mesme dhe të larta, tregojnë se ata ndjehen më pak të frikësuar nga njerëzit që duken

ndryshe apo kanë sjellje ndryshe, sepse ata kanë ndërvepruar dhe tanimë, kanë

përvoja.Të njëjtën gjë e kanë pohuar edhe prindërit e tyre.

Në klasa përfshirëse nuk ka nxënës të lënduar”4.Nga ana tjetër, “studimet e bëra në

vende të ndryshme të botës kanë treguar se shumë fëmijë të izoluar në shkolla

speciale, nuk kanë arritur rezultate të mjaftueshme, kanë ngecë apo edhe kanë rënë

nën nivelin hyrës”5, si pasojë e ndikimit të rrethit.

3 http://www.european-agency.org/publications/ereports/key-principles-forpromoting-quality-in-inclusive-education-1/Key-Principles-2011-EN.pdf/view, raport hulumtimi, shkarkuar në shtator20124 http://nvpie.org/inclusive.html, shkarkuar në gusht, 20125Po aty

- 17 -

Kjo ka shtyrë përkrahësit e të drejtave të personave me aftësi to kufizuara të

mendojnë për një sistem tjetër të arsimit, që të gjithë të kenë mundësinë të

arsimohen së bashku në konceptin e arsimit gjithëpërfshirës. Këto koncepte janë

zhvilluar më tepër gjatë kësaj dekade së bashku me ndryshimin e bindjeve të tjera

sociale dhe politike, ku ndarja apo izolimi i personave me aftësi të kufizuar,

konsiderohet mohim i drejtësisë. Klasa gjithëpërfshirëse duhet të konsiderohet si

vlerë, sepse nxënësit mësojnë nga njëri – tjetri, mësohen të jetojnë së bashku dhe

njëherit fitojnë përvoja.

Sipas këtij koncepti, sistemi gjithëpërfshirës duhet të fokusojë ”fëmijët me aftësi të

kufizuar dhe ata të talentuar, fëmijët e rrugës dhe ata të cilët punojnë, fëmijët nga

popullatat e viseve to largëta , fëmijët nga minoritetet gjuhësore, etnike apo

kulturore dhe fëmijët nga fushat apo grupet e tjera to pafavorizuara apo të

margjinalizuara”6.

Ekziston një konsensus i gjerë ndërkombëtar se fëmijët dhe të rinjtë me nevoja të

veçanta arsimore dhe të të gjitha grupeve to tjera të margjinalizuara duhet të

përfshihen në mjediset arsimore të organizuara për shumicën e fëmijëve. Tashmë,

shumica e vendeve ndërkombëtare e zhvillojnë sistemin e arsimit gjithëpërfshirës,

por ballafaqohen me sfidat e zbatimit në praktikë të këtij procesi.

Edhe pse, sistemi i arsimit gjithëpërfshirës është përkrahur në politikat e shumicës

së vendeve ndërkombëtare, shkollat speciale dhe klasat e bashkëngjitura vazhdojnë

të funksionojnë në shumicën e shteteve të botës, por kryesisht për fëmijët me shkallë

më të rëndë të ngecjes në zhvillim.

E drejta për arsimim është e garantuar për të gjithë nga Kushtetuta e Republikës së

Kosovës dhe ligjet e tjera në fuqi, sipas të cilave institucionet publike duhet të

sigurojnë mundësi të barabarta për secilin, në përputhje me aftësitë dhe nevojat e

tyre. Synimi i Republikës së Kosovës për t’u bërë pjesë e Bashkimit Evropian dhe

organizatave të tjera ndërkombëtare, ka nxitur ndryshime dhe reforma në sistemin e

arsimit. Mbi parimin e gjithëpërfshirjes mbështeten edhe politikat arsimore në

Kosovë.

6 Konventa mbi të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar, (pjesa e kornizës për veprim në arsiminme nevoja të veçanta), 2007, fq. 5

- 18 -

Derisa “gjithëpërfshirja” është një koncept që përcakton filozofinë e organizimit të

sistemit arsimor “për të gjithë”, “përfshirja” i referohet krijimit të mundësisë së çdo

individi për qasje të barabartë dhe u mundëson të gjithëve arritje më të mëdha

akademike dhe sociale. “Përfshirja mundëson që çdo nxënës në shkollë të ndjehet i

mirëpritur, nevojat e tij dhe stilet e të nxënit të vlerësohen”7

Sot përfshirja është pranuar gjerësisht, respekton të drejtat e të gjithëve dhe është

qasja e preferuar e shekullit 21. Arsimi gjithëpërfshirës – e drejtë për të gjithë, nuk

mund të realizohet pa ofrimin e mundësisë përkatësisht mbështetjes së nevojshme

institucionale. Por, kur flitet për mbështetjen në arsimin gjithëpërfshirës, kryesisht

mendimet fokusohen tek fëmijët me aftësi të kufizuara si kategori më e ndjeshme e

shoqërisë, andaj edhe përdorimi i kësaj terminologjie është çështje e cila po

diskutohet nga ekspertë ndërkombëtarë të kësaj fushe.

7 http://nvpie.org/inclusive.html, raport hulumtimi, shkarkuar në shtator 2012

- 19 -

. KAPITULLI III

3 Çfarë janë politikat për arsimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në

Komunën e Pejës?

Në bazë të Ligjit për arsimin fillor dhe të mesëm të Kosovës (ligji nr. 2002/2), çdo

fëmijë regjistrohet në shkollë në zonën e vet të mbulesës. Fëmija mund të lëvizet në

një shkollë tjetër nëse konsiderohet se është në interesin më të mirë të fëmijës. Një

komision i ekspertëve duhet të vendosë për këtë çështje, në bazë të shkresës nga

shkolla ose prindërit.

Politika defakto në teren është se fëmijët identifikohen nga prindërit e vet ose nga

shkolla si fëmijë me nevoja të veçanta. Sipas intervistave tona me drejtorët e

shkollave të rregullta dhe shkollave speciale, zakonisht shkolla formon një mendim

nëse fëmija duhet të shkojë në shkollë dhe negocion me prindërit për kornizën e

duhur të fëmijës. Nëse ndonjëra palë është e pakënaqur, konsultohet mjeku specialist

(kryesisht psikologu).8

Nëse në pajtim me këtë proces fëmija përcaktohet se ka nevojë për arsim special,

dhe ka ndonjë klasë të ndarë në shkollë, fëmija vendoset në atë klasë. Nëse jo,

fëmija referohet në ndonjë shkollë speciale. Nëse nuk ka klasë të ndarë dhe shkolla

speciale është shumë larg, fëmija zakonisht qëndron në shtëpi. Fëmijët e shurdhër

dhe fëmijët me dëmtime në të pamë, të konfirmuar nga personeli mjekësor,

referohen në shkolla speciale për atë qëllim. Prapë nëse aranzhimet teknike janë

shumë të vështira, fëmija qëndron në shtëpi.

Në raste të rralla, zakonisht për shkak të presionit të prindërve, fëmija që

përndryshe do të qëndronte në shtëpi, përfundon në zonën e mbulesës ose në klasën

e ndarë në ndonjë shkollë tjetër. Nëse fëmija qëndron në klasë të rregullt, shkolla

nuk siguron konsiderata speciale as materiale, dhe konsideratat speciale varen nga

mësimdhënësit ose prindërit.

Pyetja me sherr është se, sa mirë shpërndahet politika e përfshirjes nga qeveria

qendrore nëpër komuna. Kjo pyetje është e ndërlikuar sepse për momentin

përgjegjësia kryesore për fëmijët me nevoja të veçanta është te qeveria qendrore.


- 20 -

Sidoqoftë, kur t’i lexojmë rregulloret, përgjegjësia zhvendoset në MASHT vetëm

nëse nxënësi merret nga klasa e rregullt dhe vendoset në klasë speciale, prandaj

përgjegjësia për fëmijët me nevoja të veçanta të përfshirë në klasë të rregullt duhet të

jetë te komunat. Aktualisht vetëm tri komuna kanë hyrë në procesin komunal kah

gjithëpërfshirja: Peja, Gjilani dhe Mitrovica. Save the Children ka iniciuar

komisionet planifikuese në këto tri komuna, me synim të shtyrjes së procesit të

përfshirjes përpara, besojmë se është e drejtë të thuhet se si politika nuk ka arsim

gjithëpërfshirës në nivel komunal. Komunat nuk kanë bërë plane për zbatimin e

arsimit gjithëpërfshirës në nivel komunal. Dy drejtor bile kanë sugjeruar hapjen e më

shumë shkollave speciale dhe kanë buxhete të ndara komunale për arsimin special,

por kjo mund të jetë pasiqë 27 nga 29 DKA-të shqiptare filluan punën në vitin

shkollor 2007-2008 dhe nuk ishin të njoftuar me të gjitha rregullat dhe procedurat.

Në fillim të vitit 2008 u botua një ftesë për kandidatët për komisionet vlerësuese, por

gjer tani vetëm në Ferizaj është themeluar komisioni dhe është duke punuar

pjesërisht.9

Edhe pse qendrat këshilluese janë përmendur në ligj, ende nuk ka asnjë qendër të

hapur. Konsensusi kryesor ishte përkufizimi i përfshirjes sa më konservativ i

mundshëm, do të thotë përfshirja e të gjithë fëmijëve në sistemin shkollor. Kjo sipas

të gjitha gjasave është si rezultat i dy fakteve që pothuajse të gjithë zyrtarët janë të

rinjë në terminologji dhe këta zyrtarë shpesh zgjidhen për aftësitë e tyre praktike

(përkundrejt aftësive filozofike ose ideologjike) dhe është më praktike që të

përkufizohet përfshirja në kuptim të synimit që mund të arrihet me probabilitet

relativisht të lartë. Afro 30 për qind e zyrtarëve përkufizuan përfshirjen me terma që

kemi përdorur në këtë raport. Asnjë nga 30 për qind nuk besoi se përfshirja e

përkufizuar si e tillë mund të arrihet në të ardhmen e parashikueshme. Sidoqoftë, në

mesin e atyre që dhanë përkufizimin aq konservativ, afro gjysma besojnë (ose

dëshirojnë) që përfshirja e përkufizuar si e tillë mund të arrihet brenda pesë vjetëve.


- 21 -

3.1 Planifikimi për gjithëpërfshirje në nivel shkollash në Komunën e Pejës

Planifikimi në nivel shkolle për përfshirjen e nxënësve me aftësi të kufizuara duhet

to pasqyrohet së pari në planin e shkollës, si atë vjetor, ashtu edhe atë afatmesëm.

Hartimi dhe zbatimi i një plani koherent të shkollës për përfshirjen e nxënësve me

aftësi të kufizuara siç kërkohet në ligj, mund të pengohet nga faktor të tillë si:

ngarkesa e programit mësimor, organizimi i klasave, orari mësimor, provimeve

shtetërore e prioriteteve të tjera të shkollës që kufizojnë planifikimin dhe

bashkëpunimin që është thelbësor në gjithëpërfshirje. Pavarësisht nga vështirësitë që

mund të hasni, duhet që këto sfida të zgjidhen në nivel shkolle ndaj dhe duhen

ngritur strukturat e nevojshme për planifikim, bashkëpunim dhe konsultim mes

palëve në dobi të përfshirjes.Para se të ndërtojë një plan për gjithëpërfshirjen e

nxënësve me aftësi të kufizuara, çdo shkollë duhet që së pari të marrë në konsideratë

kushtet dhe mundësitë që ofron.

Andaj statistikat e mëposhtme mund tju vijnë në ndihmë përpara se të hartoni

planin në shkollën tuaj: Të dhënat mbi numrin e nxënësve me nevoja të veçanta në

SH. F. M. U, të rregullt Në vijim do t’i paraqesim grafikisht të ndara në përqindje

pjesëmarrjen e këtyre nxënësve nëpër disa shkolla, sepse disa prej shkollave tjera

nuk kanë të regjistruar nxënës me raste të këtilla.

Për shkak të numrit të madh të gjithëpërfshirjes së këtyre nxënësve në këto

shkolla, i kemi ndarë: Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më

poshtë në grafik.

Me dëmtime të shumëfishta, intelektuale, me çrregullime në të nxënë, me demtime

fizike, me demtime në të dëgjuar, me çrregullime emocionale dhe sjellje, me

demtime në të parë, me demtime në të folur, sindrom down dhe autizëm.

- 22 -

KAPITULLI IV

4. Rezultatet e Hulumtimit

Në bazë të hulumtimit dhe shënimeve të mbledhura gjatë gjurmimit tim, përkitazi

me realizimin e qellimit dhe përmbushjën e detyrave në lidhje me numrin e

nxënësve me demtime me nevoja të veçanta në këto 8 (tetë), shkolla kam arritur të

nxjerrë këto rezultate:

4.1 Shkolla fillore “ Dardania “– Pejë

Grafikoni nr.1

Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.1. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 1023. Djem janë 548 dhe vajza 475.

Me dëmtime të shumëfishta është 1 djalë, me dëmtime intelektuale janë 2 djem e 2vajza , me çrregullime në të nxënë janë 2 djem e 1 vajzë , me dëmtime fizike 1 djalëe 1 vajzë, me dëmtime në të dëgjuar 1 djalë e 0 vajza, me çrregullime emocionaledhe sjellje 3 djem e 0 vajza, me dëmtime në të parë 12 djem dhe 11 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.

0

2

4

6

8

10

12

14

Djem Vajza

D. Shumefishta

D. intelektuale

Me çrregullim ne tënxënëD. Fizike

D. Degjuar

Çrregullimeemocionale-sjelljeD. ne te pare

- 23 -

4.2 Shkolla fillore “ Tetë Marsi” – Pejë

Grafikoni nr.2


Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më lartë në grafik.

Me dëmtime të shumëfishta është 1 djalë, me dëmtime intelektuale janë 1 vajzë e 2djem, me çrregullime në të nxënë janë 1 djalë e 1 vajzë , me dëmtime fizike 0 djemëe 0 vajza , me dëmtime në të dëgjuar nuk ka, me çrregullime emocionale dhe sjellje1 djale e 1 vajzë, me dëmtime në të parë 22 djem dhe 32 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.

0

5

10

15

20

25

30

35

Djem Vajza

D. shumefishta

D. intelektuale

Me çrregullime ne tenxeneMe çrregullimeemocionale dhe sjelljeD. ne te pare

- 24 -

4.3 Shkolla fillore “ Lidhja e Prizrenit “ – Pejë

Grafikoni nr.3


Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më poshtë në grafik.

Me dëmtime të shumëfishta nuk ka, me dëmtime intelektuale janë 4 djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 0 djem e 0 vajza , me dëmtime fizike 0 djem e 0vajza, me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, me çrregullime emocionale dhesjellje 2 djem e 2 vajza, me dëmtime në të parë 7 djem dhe 8 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur 0 djem e 0 vajza, me sindromin down 1 djalë e 1 vajë dheautizëm kjo shkollë nuk ka asnjë nxënës.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Djem Vajza

D. intelektuale

Me çrregullimeemocionale dhesjelljeMe demtime ne tepare

Sindromi Down

- 25 -

4.4 Shkolla fillore “ Vaso Pashë Shkodrani “ – Pejë

Grafikoni nr.4

Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.4. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësaj

shkolle është 570. Djem janë 253 dhe vajza 317.

Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më larte në grafik.

Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 2 vajza, me dëmtime intelektuale janë 1djalë e 2 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 2 djem e 3 vajza , me dëmtimefizike 2 djem e 1 vajzë , me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, meçrregullime emocionale dhe sjellje 1 vajzë, me dëmtime në të parë 6 djem dhe 5vajza. Ndërsa me dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollënuk ka asnjë nxënës.

0

1

2

3

4

5

6

7

Djem Vajza

D. shumefishta

D. intelektuale

Me çrregullime ne te nxene

D. fizike

Me çrregullime emocionale dhe sjellje

D. në të parë

- 26 -

4.5 Shkolla fillore ,,Asdreni”- Pejë

Grafikoni nr.5

Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.5. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësajshkolle është 852. Djem janë 424 dhe vajza 428


Me dëmtime të shumëfishta janë 0 djem e 1 vajzë, me dëmtime intelektuale janë 1vajzë e 1 djalë, me çrregullime në të nxënë janë 1 djalë e 1 vajzë , me dëmtimefizike 1 djalë e 0 vajza , me dëmtime në të dëgjuar 1 djalë , me çrregullimeemocionale dhe sjellje 1 djalë, me dëmtime në të parë 22 djem dhe 29 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjënxënës.

0

5

10

15

20

25

30

35

Djem Vajza

D. shumefishta

D. intelektuale


D. fizike

D. degjuar

Me çrregullime emocionaledhe sjelljeD. ne te pare

D. ne te folur

Sindromi Down

- 27 -

4.6 Shkolla fillore “ Ramiz Sadiku “ – Pejë

Grafikoni nr.6

Sqarim: Duke iu referuar grafikut nr.5. Numri i përgjithshëm i nxënësve të kësaj

shkolle është 734. Djem janë 370 dhe vajza 364.

Nxënësit me dëmtime të ndryshme, si këto të paraqitura më larte në grafik.

Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 3 vajza, me dëmtime intelektuale janë 4djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 3 djem e 3 vajza, me dëmtimefizike 0 djem e 0 vajza, me dëmtime në të dëgjuar 0 djem e 0 vajza, me çrregullimeemocionale dhe sjellje 0 vajza me dëmtime në të parë 9 djem dhe 7 vajza. Ndërsame dëmtime në të folur 4 djem e 1 vajzë, me sindromin down 3 djem e 2 vajza dheautizëm kjo shkollë ka 1 djale e 1 vajzë.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Djem Vajza

Dem. Shumefishta

Dem. Intelektuale

Me crregullime ne te nxene

Dem. Fizike

Dem. te degjuar

Çrregullime emocionaledhe sjelljeDem. ne te pare

Dem. ne te folur

- 28 -

4.7 Shkolla fillore “ Xhemajl Kada “ – Pejë

Grafikoni nr.7



Me dëmtime të shumëfishta janë 4 djem e 4 vajza, me dëmtime intelektuale janë 3djem e 0 vajza, me çrregullime në të nxënë janë 33 djem e 17 vajza , me dëmtimefizike 2 djem e 1 vajzë, me dëmtime në të dëgjuar 3 djem e 1 vajzë , meçrregullime emocionale dhe sjellje 8 djem e 4 vajza me dëmtime në të parë 21djem dhe 20 vajza. Ndërsa me dëmtime në të folur,3 djem e 0 vajza, me sindromindown dhe autizëm kjo shkollë nuk ka asnjë nxënës.

0

5

10

15

20

25

30

35

Djem Vajza

Dem shumefishta

Dem intelektuale

Çrregullime ne te nxene

De. Fizike

Dem ne te degjuar

Dem ne te folur

Sindromi Down

Autizem

- 29 -

4.8 Shkolla fillore “ Smajl Hajdaraj “ – Pejë

Grafikoni nr.8



Me dëmtime të shumëfishta janë 1 djalë e 1 vajzë , me demtime intelektuake nuk ka,me çrregullime në të nxënë 1 djalë e 0 vajza, me çrregullime emocionale dhesjellje 1djalë e 1 vajzë , me dëmtime në të parë 5 djem dhe 3 vajza. Ndërsa medëmtime në të folur nuk ka, me sindromin down dhe autizëm kjo shkollë nuk kaasnjë nxënës.

Nga të gjitha këto statistika përfundojmë së në Komunën e Pejës ka një

gjithëpërfshirje solide të nxënësve me nevoja të vëçanta. Në Komunën e Pejës, nga

Prilli i vitit 2015, funksionon ekipi komunal i cili bënë vlerësimin pedagogjik të

fëmijëve me nevoja të veçanta arsimore. Në kuadër të ekipit janë: pedagogu

special, dy magjistër të psikologjisë, klinike pediatër, zyrtari komunal nga DKA-ja.

0

1

2

3

4

5

6

Djem Vajza

Dem shumefishta

Çrregullime ne te nxene

Çrregullime emocionale

Dem ne te pare

- 30 -

Gjatë vitit 2015/2016, janë bërë 20 vlerësime të fëmijëve. Komuna për këta fëmijë

bënë edhe transportin e tyre nëpër shkolla, por edhe në Qendrën Burimore në

Prizren.

Në Komunën e Pejës, funksionojnë tri klasë të bashkëngjitura. Njëra në f.sh. Baran

në SH.F.M.U ,, Dëshmorët e Kombit”, por këta fëmijë janë integruar plotësishtë në

klasë të rrgeullta. Në SH.F.M.U ,, Ramiz Sadiku”, janë dhjetë fëmijë në klasë të

bshkëngjitura dhe 20 tjerë me NEV, që mbështetën nga dy mësimdhënës mbështetës

të punësuar për tri vite nga Save the Children dhe pas tri viteve kalojnë si punëtor të

Komunës. Në “SH. F. M. U” Vaso Pashë Shkodrani”, janë 6-7 fëmijë në klasë të

bashkangjitur.

Grafikoni nr.9

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

Djem Vajza

Numri i përgjithshem i nxënësve me nevoja te veçanta ne Komunën ePejës

Me D. te shumefishta

D. intelektule


Me D. fizike

Me D. ne te degjuar

Me çrregullime emocionaledhe sjelljeMe D. ne te pare

Me D. ne te folur

Sindromin Down

- 31 -

Tabela numër 1. Tregon numrin e përgjithshëm të nxënësve në 8 ( tetë ), shkolla

ku është bërë hulumtimi.

Shkollat filloreNr.i përgjithshëm inxënësve Djem Vajza

Dardania 1023 548 475

Tetë Marsi 1161 608 553

Lidhja e Prizrenit 1042 559 483

Vaso Pashë Shkodrani 570 253 317

Asdreni 852 424 428

Ramiz Sadiku 734 370 364

Xhemajl Kada 1520 770 750

Smajl Hajdaraj 383 210 173

Gjithsejt 7385 3742 3543

Tabela e mësipërme tregon për numrin e përgjithshëm të nxënësve në 8 ( tetë

),shkollat e Komunes së Pejës, ku kolona e dytë tregon numrin e përgjithshëm të

nxënësve, kolona e trete tregon numrin e përgjithshëm të djemve dhe kolona e katërt

tregon numrin e përgjithshëm të vajzave.

Në vazhdim në tabën e mëposhtme numër 2 do të paraqes numrin e nxënësve menevoja të veçanta në shkollat e rregullta.

- 32 -

Në tabelën numër 2. Është paraqitur numri i përgjithshëm i nxënësve me nevoja tëveçanta në shkolla të rregullta.

Dëm

time

tësh

umëf

isht

a

Dëm

time

inte

lekt

uale

Me

çrre

gulli

me

nëtë

nxën

ë

Dëm

time

fizi

ke

Dëm

time

në të

dëgj

uar

Me

çrre

gulli

me

emoc

iona

le d

hesj

ellje

Dëm

time

në të

parë

Dëm

time

në të

folu

r

Sind

rom

i dow

n

Aut

izem

Djem 9 17 42 6 5 19 104 7 4 1

Vajza 11 6 26 3 1 7 166 1 3 1

Gjithsej

20 23 68 9 6 26 270 8 7 2

Numri i përgjithshëm i nxënësve me nevoja të veçanta në shkolla të rregullta në

Komunën e Pejës është 439 nxënës. Ku prej tyre janë 214 djem ose 2.897 % dhe

225 vajza. Ose 3.046 % Ku në total i bie 5.943 % .

- 33 -

KAPITULLI V

5. Organizimi i arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta në kosovë

Fëmijët dhe nxënësit me nevoja të veçanta në Kosovë ju ofrohet edukim dhe arsimim në:

1. Shkolla speciale / qendra burimore.

2. Klasë të bashkangjitura, të cilat funksionojnë në kuadër të shkollave të

rregullta.

3. Shkolla gjithëpërfshirës.

5.1 Roli dhe detyra e edukatorit/es mbështetës

1. Vrojton grupet e fëmijëve, institucioni parashkollor në bashkëpunim me

edukatorët e grupeve për të identifikuar fëmijët me nevoja të veçanta.

2. Mbështet fëmijët që kanë nevoja të veçanta grupet sipas moshave.

3. Planifikon dhe organizon aktivitete të përbashkëta me edukatorët e grupeve ku ka

fëmijë me nevoja të veçanta.

4. Kur ka nevojë për punë individuale me ndonjë fëmijë dhe vlerësohet se kjo është

e domosdoshme, atëherë punon me të individualisht jashtë grupit.

5. Përpilon planin individual të arsimit bashkë me edukatorët e rregullt, prindin dhe

anëtarët tjerët të ekipet të PIA

6. Përkujdeset që plani individual i arsimit të fëmijëve me nevoja të veçanta të

rishikohet dhe vlerësohet në periudha të rregullta kohore dhe kohë pas kohe të

ripunohet nëse ka nevojë.

7. Këshillon dhe ndihmon edukatorët e rregullt se si të punohet me fëmijët me

nevoja to veçanta dhe si të menaxhoj me punën me gjithë grupin.

8. Harton materiale alternative bashkë me edukatorët tjerë të cilat do të përdorën në

punën me fëmijët me nevoja të veçanta.

- 34 -

9. Ndihmon në vetëdijesimin e stafit të IP për procesin e gjithëpërfshirjes.

10. Ndihmon drejtorin e IP dhe stafin tjetër udhëheqës për akomodimin e fëmijëve

me nevoja të veçanta.

11. Bashkëpunon me qendrat burimore rreth metodave të punës, materialeve

edukative dhe rreth mbështetjes së nevojshme për fëmijët me nevoja të veçanta

varësisht nga nevojat specifike të fëmijë

12. Planifikon në baza javore dhe mujore dhe i raporton drejtorit të IP ku punon për

punën e bërë.

5.2 Shkollat gjithëpërfshirëse

Nga viti 2009, në Kosovë nxënësit me nevoja të veçanta mbështeten përmes

mësimdhënësve mbështetës edhe ne shkolla të rregullta që janë shkolla

gjithëpërfshirëse. Shkollë gjithëpërfshirëse nënkupton shkolla e cila i përfshinë të

gjithë fëmijët në shkolle pavarësisht nacionalitetit, aftësisë se kufizuar, pra shkollë

që fëmijët me nevoja të veçanta i pranon direkt në klasa të rregullta. Aktualisht në

Kosovë janë 20 shkolla gjithëpërfshirëse dhe 9 institucione parashkollore

gjithëpërfshirëse. Në këto institucione janë punësuar mësues mbështetës të cilët

ndihmojnë stafin e shkollës dhe institucioneve parashkollore për të punuar me

fëmijët me nevoja të veçanta dhe ata që kane vështirësi në të nxënë. Në këto shkolla

janë duke u zhvilluar trajnime me stafin mësimor për gjithëperfshirje.10

Shkolla gjithëpërfshirëse u mundëson nxënësve të arrijnë potencialin e tyre të plotë

në kuptimin e aftësive kognjitive, emocionale, sociale dhe kreative etj.”. Qasja

gjithëpërfshirëse ndaj arsimit është ajo qasje që bën përpjekje të promovojë cilësinë

në klasë. Me qëllim që të ecet drejt cilësisë në arsim, kërkohen ndryshime në te

gjitha nivele te arsimit.

Shkollat gjithëpërfshirëse duhet të jenë në gjendje të ofrojnë mundësi për një sërë

metodash pune dhe të nxënit e individualizuar në mënyrë që asnjë nxënës të mos

detyrohet të mbetet jashtë shoqërisë dhe pjesëmarrjes në shkollë. Shkolla

10http://masht.rks-gov.net/uploads/2015/06/organizimi-i-arsimit-t-f-mij-ve-me-nevoja-t-veanta-n-kosove-3.pdf

- 35 -

gjithëpërfshirëse për të gjithë duhet të vendosë në qendër fleksibilitetin dhe

diversitetin si në kuptimin e strukturës ashtu edhe në atë të përmbajtjes, me synimin

që t’i ofrojë secilit individ arsimimin relevant dhe mundësi optimale për zhvillim.11

Karakteristikat e shkollës gjithëpërfshirëse përfshijnë ushtrimin e fleksibilitetit për

sa u përket aftësive individuale të nxënësit dhe vendosjen e nevojave dhe interesave

të tij në qendër. Prandaj, shkolla për të gjithë është mjedis koherent dhe i modifikuar

i të nxënit. Përshtatjet individuale mund të bëhen në kuadër të klasës. Për më tepër,

ajo përfshinë mbështetjen e nxënësve për njëri-tjetrin sipas aftësive dhe anëve të

forta të tyre. Cilësia në arsim shpesh kuptohet dhe matet si rezultate akademike të

arritura nga nxënësit përmes kryerjes me sukses të provimeve përfundimtare dhe

masave të tjera kuantitative. Cilësia përfshinë një sistem shkollor ku të gjithë fëmijët

janë të mirëseardhur dhe ku diversiteti dhe fleksibiliteti i shkollës shihen si pjese

përbërëse dhe të rëndësishme për zhvillimin personal të të gjithë nxënësve.

5.3 Roli dhe detyra e mësuesit mbështetës

1.Vrojton në klasa të rregullta në bashkëpunim me mësimdhënësit klasor/kujdestarët

klasor nxënësit e nivelit të ulët (posaçërisht faza kalimtare nga klasa para fillore në

klasën e parë dhe nga klasa e pestë në klasën e gjashtë) për të identifikuar fëmijët me

nevoja të veçanta arsimore.

2. Mbështet nxënësit që kanë nevoja të veçanta arsimore dhe vështirësi në të nxënë

në klasa të rregullta.

3. Planifikon dhe organizon bashkë mësimdhënie me arsimtarin e rregullt në klasa

ku ka nxënës me nevoja të veçanta arsimore.

4. Kur ka nevojë për punë individuale me ndonjë fëmijë dhe vlerësohet se kjo është

e domosdoshme, atëherë punon me të individualisht jashtë klasës. Përpilon planin

individual to arsimit bashkë me arsimtarin e rregullt, prindin dhe anëtarët tjerët të

ekipet të PIA dhe kur është e mundshme edhe vetë nxënësin me nevoja të veçanta

arsimore.


- 36 -

5. Përkujdeset që plani individual i arsimit të nxënësve me nevoja të veçanta

arsimore të rishikohet dhe vlerësohet në periudha të rregullta kohore dhe kohë pas

kohe të ripunohet nëse ka nevojë.

6. Këshillon dhe ndihmon arsimtarët e rregullt se si të punohet me fëmijët me nevoja

të veçanta arsimore dhe si të menaxhoj me klasën gjithëpërfshirëse.

7. Harton materiale mësimore alternative bashkë me arsimtarin e klasës së rregullt të

cilat do të përdorën në mësimdhënien me nxënësit me nevoja të veçanta arsimore.

8. Ndihmon në vetëdijesimin e stafit të shkollës për procesin e gjithëpërfshirjes.

9. Ndihmon drejtorin e shkollës dhe stafin tjetër udhëheqës për akomodimin e

nxënësve me nevoja të veçanta arsimore.

10. Bashkëpunon me qendrat burimore për integrimin e fëmijëve me NVA nga

qendra burimore në shkollë të rregullt, përgatit dhe mbështetë procesin e integrimit

të fëmijës në klasë të rregullt.

11. Bashkëpunon me arsimtarin e klasës së bashkangjitur në shkollën ku punon dhe

planifikojnë së bashku mbështetjen për nxënësit me nevoja të veçanta arsimore që

janë në klasa të rregullta. Bashkë me mësimdhënësin e KB bëjnë integrimin e

nxënësve nga klasa e bashkangjitur në klasë të rregullt të atyre fëmijëve që janë të

gatshëm me integrim.

12. Bashkëpunon me qendrat burimore rreth metodave të mësimdhënies, materialeve

mësimore dhe rreth mbështetjes së nevojshme për nxënësit me nevoja të veçanta

arsimore varësisht nga nevojat specifike që paraqiten në shkollë.

13. Planifikon në baza javore dhe mujore dhe i raporton drejtorit të shkollës ku punon për

punën e bërë. Qendrat burimore /roli i tyre. Në Kosove funksionojnë 7 qendra burimore të

cilat akomodojnë nxënës që kanë kryesisht 3 lloje të dëmtimeve, dëmtime intelektuale,

dëmtime në të dëgjuar dhe dëmtime në të pare.

- 37 -

5.4 Roli dhe detyrat e mësuesit udhëtues

1. Identifikon nxënësit me nevoja të veçanta në shkollat e rregullta dhe institucione

tjera dhe i paraqet rastet para grupit bërthamë.

2. Bashkëpunon me shkollat e rregullta.

3. Identifikon nevojat e nxënësve dhe mbështetë ato me materiale dhe mjete tjera to

nevojshme,

4. Mbështetë mësimdhënësit e shkollave të rregullta me këshilla profesionale.

5. Koordinon punën e qendrës burimore me shkolla të rregullta.

6. Bashkëpunon me ekipin bërthamë dhe atë mbështetës të shkollës.

7. Mësuesit udhëtues hartojnë planin e punës në baza javore, mujore dhe vjetore në

të cilën pasqyrohet puna brenda dhe jashtë qendrës burimore.

Mësuesit udhëtues bashkëpunojnë me mësuesit udhëtues të qendrave burimore tjera

ne Kosovë dhe shpërndajnë informatat për rastet e identifikuara në mënyrë që

qendrat e specializuar lidhur me dëmtimet e caktuara të kenë njohuri klasat e

bashkëngjitura.

Klasat e bashkangjitura janë hapur nga viti 2002 me qëllim të rritjes së përfshirjes së

fëmijëve me nevoja të veçanta në sistemin arsimor dhe mbështetjes së nxënësve me

nevoja të veçanta arsimore në arsimin e rregullt. Ideja e hapjes se këtyre klasave

ishte që të ofrohen mundësi më të mëdha për arsimimin e fëmijëve me nevoja të

veçanta, duke hyrë në arsim të rregullt përmes klasave të bashkangjitura dhe pastaj

fëmijët gradualisht të integrohen në klasa të rregullta në shkollat më të afërta. Për

momentin klasat e bashkangjitura janë klasë të mbyllura me nivel të ultë të

bashkëpunimit me klasat e rregullta.12

Numri i këtyre klasave është 73 me gjithsej 668 nxënës. Këto klasa të bashkangjitura

janë brenda shkollave të rregullta, por ato janë nën administrim të MASHT-it, i cili

ka përgjegjësinë e përzgjedhjes së mësimdhënësve dhe sigurimin e buxhetit për

funksionimin e këtyre klasave ( përfshirë sigurimin e transportit, ushqimit për


- 38 -

nxënës dhe materialet mësimore). Klasat e bashkangjitura janë shumë heterogjene

për nga mosha, prandaj edhe nevojat e tyre për ofrim to arsimit special janë të

larmishme.Mesimdhenesit janë të trajnuar dhe kane kaluar ne shume lloje të

trajnimeve të cilat kane të beje me metodologjitë e punës me fëmije me nevoja të

veçanta.

5.5 Detyrat e Komunave

1. Të vazhdojë me zbatimin e politikave të MASHT-it për arsim gjithëpërfshirës.

2. Të mbikëqyrin dhe procesin transformimit të klasave të bashkëngjitura..

3. Të punojnë me shkollat e rregullta në përfshirjen e fëmijëve me nevoja të veçanta

dhe shkollat e rregullta dhe të sigurojnë që keto shkolla të sigurojnë kushte për arsim

cilësor.

4. Të bashkëpunojnë me donator në sigurimin e fondeve për trajnime dhe aspekte

tjera që e ndihmojnë ne sigurimin e kushteve me të mira.

5 Monitorojnë zbatimin e PIA-s.

- 39 -

PËRFUNDIMI

,,Megjithatë çdo gjenëratë duket të ketë dhimbje në një kohë, sikurse janë

tradhtuar, shitur, e harxhuar... Kjo është për shkak të besimit të fortë por jo

falënderues se diçka më e mirë se vetja është e mundur”. (Doris Lessing, Briefing

for a Descent into Hell)

Nga materiali i mësipërm mund të nxirren përfundimet si në vijim:

1. Është shpenzuar një numër i madh i burimeve dhe përpjekjeve për të krijuar një

sistem arsimor relevant, të zbatueshëm dhe të qëndrueshëm të bazuar në filozofinë e

gjithëpërfshirjes së fëmijëve me nevoja të veçanta në thelb të sistemit shkollor, p.sh.,

në klasa të rregullta.

2. Rezultati mezi e ka prekur sipërfaqen e asaj çfarë duhet bërë për të arritur një

revolucion dhe të ketë përfshirje të plotë të çdo fëmijë në sistemin edukativ. Kjo

gjendje është quajtur nga raporti SOS si “e padurueshme”, ndërsa një nga të

intervistuarit tonë, një fëmijë dhe një psikolog adoleshent e kanë quajtur

“katastrofë”.

3. Ne besojmë që tani kur ka përhapje të vetëdijesimit, aktorët më të rëndësishëm në

këtë fushë prindërit dhe mësimdhënësit janë të gatshëm për më shumë trajnime

intensive mbi strategjitë për edukimin e fëmijëve me nevoja të veçanta.

4. Strategjia e tanishme fiskale ka çuar në gjendjen e nën-shpenzimeve në të dyja

nivelet, si atë lokal ashtu dhe qendror. Fondet shumë të nevojshme mbetën të

papërdorura dhe ka tepricë nga buxheti publik. Duhet t`i tejkalojmë shqetësimet që

çojnë në gjendjen e nënshpenzimeve dhe ku do to shfrytëzohet i gjithë buxheti.

Qëllimi ynë është gjithpërfshirja e fëmijëve me aftësi të kufizuara në edukim dhe

ngritjen e vetëdijes së familjarëve për edukimin e fëmijëve pa dallim dhe në të

njëjtën kohë mundësitë që ofrohen për edukimin e fëmijëve me nevoja të veçanta në

Kosovë. Numri i këtyre fëmijëve të përfshirë në arsim është në rritje, duke ju

falënderuar bashkëpunimit të Save the Children me Ministrinë e Arsimit, drejtoritë

komunale të arsimit dhe partnerët tjerë lokal”

- 40 -

Në këtë temë që kemi folur për përfundimet lidhur me gjendjen e papranueshme

në të cilën gjendet arsimi kosovar në përgjithësi, dhe në veçanti edukimi i fëmijëve

me nevoja të veçanta. Çështja është se rruga drejt arsimit përfshirës është e

mundshme nëse vendi ka vullnet të bëjë sakrifica dhe t`i japë prioritet të lartë

arsimimit të të rinjve. Për të arritur këtë, duhet të vazhdohen dhe intensifikohen

trajnimet e mësimdhënësve kosovarë, në të dyja nivelet. Duhet të merret rreziku

ekonomik në komuna dhe nivel vendor dhe duhet t’i hapim zemrat dhe mendjet tona

për zgjidhje kreative dhe të guximshme. Duhet të kemi parasysh që ata të cilët nuk

veprojnë, nuk dështojnë.

- 41 -

LITERATURA

Konventa mbi të Drejtat e personave me Aftësi të Kufizuar: Prishtinë, (përkthim),2008

Kërkime Pedagogjike, përmbledhje punimesh, nr. 2, Instituti Pedagogjik i Kosovës,Prishtinë, 2011

Korniza e Kurrikulës e Arsimit Parauniversitar të Republikës së Kosovës, MASHT,Prishtinë, gusht 2011

Ligji për Arsimin Parauniversitar, MASHT, Prishtinë, 2011

Plani Kombëtar i Veprimit për Personat me Aftësi të Kufizuar në Kosovë: Zyra eKryeministrit dhe Zyra për Qeverisje të Mirë, Prishtinë, 2008

Musai, Dr. Bardhyl: Mjeshtëritë themelore të mësimdhënies, “Eurolindja”,Tiranë,1996

Plani Strategjik për Arsimin e Kosovës 2010-2016 (PSAK): MASHT Prishtinë,2010

Plani Strategjik për Organizimin e Arsimit Gjithëpërfshirës të Fëmijëve me Nevojatë Veçanta Arsimore në Arsimin Parauniversitar në Kosovë 2010-2015: MASHT,Prishtinë, 2010

Strategjia për Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar në Kosovë 2007-2017. MASHT,Prishtinë, 2007

Woolfolk, Anita: Psikologji edukimi, Qendra për Arsim Demokratik(CDE), Tiranë,2011

Documents

UNIVERSITETI I GJAKOVËS ,,FEHMI AGANI” Diplome Emine... · Deklaroj se ky punim diplome është bërë në sajë të punës sime individuale, duke ndjekur metodologjinë e hulumtimit