Бұл кітапша Біріккен Ұлттар Ұйымының Бала құқықтары туралы конвенциясының

баптарына қысқаша шолудан тұрады

Данная брошюра представляет собой краткий обзор статей Конвенции о правах ребенка

Организации Объединенных Наций

Конвенция дегеніміз – елдердің арасындағы осы құқықтарды сақтау туралы өзіндік келісім. Бала құқықтары туралы Конвенцияны Қазақстан Республикасы 1994 жылдың 12 тамызында ратификациялады. Бұл, біздің мемлекетіміз әрбір баланың Конвенцияда көзделген барлық құқықтарының, айтылуы мүмкін (10 және 37-баптар) екеуін қоспағанда, сақталуына кепілдік беруге тиіс деген сөз.

Конвенция – это своего рода соглашение между странами о соблюдении данных прав. Конвенция о правах ребенка была ратифицирована Республикой Казахстан 12 августа 1994 года. Это значит, что наше государство должно гарантировать каждому ребенку соблюдение всех прав, предусмотренных Конвенцией, за исключением двух, которые могут быть «оговорены» (Статьи 10 и 37).

В этом году весь мир празднует 20-летие Конвенции ООН о правах ребенка.

20 ноября 1989 года Генеральная Ассамблея ООН приняла Конвенцию о правах ребенка, которая

устанавливает основные права всех детей и молодых людей до 18 лет. На сегодняшний день Конвенция является самым универсальным международным документом – то есть она был ратифицирована

наибольшим количеством стран мира. Практически все страны мира приняли его, что означает глобальную

приверженность правительств соблюдению прав детей.

Осы жылы бүкіл әлем БҰҰ Бала құқықтары туралы Конвенцияның 20 жылдығын тойлайды.

1989 жылдың 20 қарашасында БҰҰ Бас ассамблеясы 18 жасқа дейінгі барлық балалар мен жас адамдардың негізгі құқықтарын белгілейтін Бала құқықтары туралы конвенцияны қабылдады. Қазіргі кезде Конвенция ең әмбебап халықаралық өқжат болып табылады – яғни оны әлемнің неғұрлым көп елдері ратификациялады.

Әлемнің барлық елдері дерлік оны қабылдады, бұл үкіметтердің балалар құқықтарын қорғауды жаһандық

ұстануын білдіреді.

Чья обязанность?Права детей являются особым вопросом в силу того, что многие права, предусмотренные Конвенцией о правах ребенка, должны предоставляться взрослыми или государством.

Однако, Конвенция также ссылается на обязанности детей, в частности, обязанность уважать права других лиц, особенно своих родителей (Статья 29).

Ниже представлены некоторые предложения в отношении обязанностей, которые могли бы являться дополнением к правам…

Все дети, независимо от их половой принадлежности, этнического происхождения, социального статуса, языка, возраста, национальности или религии, имеют права и обязаны относиться друг к другу с уважением.

Все дети имеют право на защиту от конфликтов, жестокого обращения, эксплуатации и пренебрежительного отношения, но они также обязаны не оскорблять и не причинять вред друг другу.

Все дети имеют право на чистую окружающую среду, но они также обязаны заботиться об окружающей среде.

Все дети имеют право на образование, но они также обязаны учиться с учетом своих способностей, а также, когда это представляется возможным, делиться своими знаниями и опытом с другими.

Все дети имеют право на полноценную жизнь, но они также должны оказывать помощь в пользовании данным правом нуждающимся детям, детям из неблагополучных семей, а также жертвам дискриминации.

Все дети имеют право на свободу мысли, совести и религии, но они также обязаны уважать права других людей на свободу мысли и вероисповедание.

Взято из Всеобщей декларации ответственности человека, принятой организацией «Всемирная добрая воля»,

которая состоит из экс-глав государств.

Кімнің міндеті?Бала құқықтары туралы Конвенцияда көзделген көптеген құқықтарды ересектер немесе мемлекет беретін болғандықтан, балалардың құқықтары ерекше мәселе болып табылады.

Алайда Конвенция сонымен қатар балалардың міндеттеріне де, атап айтқанда, басқа адамдарды, әсіресе, өзінің ата-анасын сыйлау міндетіне де сүйенеді. (29-бап).

Төменде құқықтарға қосымша болып табылуы мүмкін міндеттерге қатысты кейбір ұсыныстар берілген...

Барлық балалар жыныстық тиістілігіне, этностық шығу тегіне,әлеуметтік мәртебесіне, тіліне, жасына, ұлтына немесе дініне қарамастан, бір-біріне құрметпен қарауға құқылы және міндетті.

Барлық балалар қақтығыстардан, қатаң қараудан, қанаудан және қорлаудан қорғалуы тиіс, бірақ олар сонымен бірге

бірін-бірі кемсітпеуге немесе зиян келтірмеуге міндетті.

Барлық балалар таза қоршаған ортаны пайдалануға құқылы, бірақ олар қоршаған ортаға қамқорлық жасауға міндетті.

Барлық балалар білім алуға құқылы, бірақ олар сонымен қатар өз мүмкіндіктерін ескере отырып оқуға мiндеттi. Мүмкін болған жағдайда өзінің білімі мен тәжірибесін басқалармен бөлісуге міндетті.

Барлық балалар толық өмір сүруге құқылы, олар сонымен бірге мұқтаж балалардың, сәтсіз отбасылардан шыққан балалардың, сондай-ақ кемсітушілік құрбандарының осы құқықтарды пайдалануына көмек көрсетуге міндетті.

Барлық балалар ой, ар-ождан және дін еркіндігіне құқылы. Бірақ олар сонымен қатар басқа адамдардың ой еркіндігі мен дін тұту еркіндігін сыйлауға міндетті.

Бұрынғы мемлекет басшыларынан тұратын «Әлемдік ізгі ықылас» ұйымы қабылдаған Жалпыға бірдей

адам жауапкершілігі декларациясынан алынды.

Статья 32 Государство должно гарантировать право детей на защиту от работы, которая может быть опасной или наносить ущерб их здоровью, или служить препятствием в получении ими образования.

Статья 33 Государство должно принимать меры для защиты детей от незаконного употребления наркотических средств.

Статья 34 Государство должно гарантировать защиту детей от сексуальной эксплуатации.

Статья 35 Государство должно гарантировать защиту детей от похищения или торговли.

Статья 36 Детям должна быть предоставлена защита от любой деятельности, которая может нанести ущерб их развитию.

Статья 37 Дети, нарушающие закон, не должны подвергаться жестокому обращению. Они не должны содержаться вместе со взрослыми заключенными и имеют право поддерживать связь со своей семьей.

Статья 38 Государства не должны призывать детей, не достигших 15 лет, на службу в вооруженные силы.

Статья 39 Детям, подвергшимся пренебрежительному отношению или эксплуатации, должна оказываться специальная помощь для восстановления их чувства собственного достоинства.

Статья 40 Детям, об-виняемым в нарушении закона, должна оказы-ваться юридическая помощь. Тюремное заключение в отношении детей применяется только при совершении тяжких правонарушений.

Статья 41 Если законы определенного государства гарантируют лучшую защиту детям, чем статьи данной Конвенции, то они являются приоритетными.

Статья 42 Государства должны информировать родителей и детей о принципах и положениях Конвенции.

Конвенция о правах ребенка состоит из 54 статей. В статьях 43 -54 отражаются принципы взаимодействия взрослых и государства по обеспечению соблюдения всех прав каждого ребенка.

32 бап Мемлекет балалардың олар үшін қауіпті немесе денсаулықтарына зиян келтіретін немесе білім алуына кедергі жасайтын жұмыстан қорғану құқығына кепілдік беруге тиіс.

33 бап Мемлекет балаларды есірткі заттарын заңсыз пайдаланудан қорғау үшін шаралар қабылдауға тиіс.

34 бап Мемлекет балаларды сексуалдық тұрғыда пайдаланудан қорғауға кепілдік беруге тиіс.

35 бап Мемлекет балаларды ұрлау немесе сатудан қорғауға кепілдік беруге тиіс.

36 бап Балалар олардың дамуына зиян келтіретін кез келген қызметтен қорғалуы тиіс.

37 бап Заң бұзған балалар қатаң жауапқа тартылмауға тиіс. Олар ересек тұтқындармен бірге ұсталмауға тиіс және өз отбасыларымен байланыс жасап тұруға құқылы.

38 бап Мемлекеттер 15 жасқа толмаған балаларды қарулы күштерге қызмет етуге шақыруға тиіс емес.

39 бап Қорлық көрген немесе қанауда болған балаларға жеке басының қасиеттерін қалпына келтіру үшін арнайы көмек көрсетілуге тиіс.

40 бап Заң бұзғаны үшін айыпталған балаларға заң көмегі көрсетілуі қажет. Балаларға қатысты түрмеге қамау тек аса ауыр құқық бұзушылықтар жасағаны үшін қолданылады.

41 бап Егер белгілі бір мемлекеттің заңдары осы Конвенцияның баптарына қарағанда жақсы қорғауға кепілдік беретін болса, онда олар басым болып табылады.

42 бап Мемлекеттер ата-аналар мен балаларды Конвенцияның қағидаттары мен ережелері туралы хабардар етуге тиіс.

Бала құқықтары туралы конвенция 54 баптан тұрады. 43-54 – баптарда ересектер мен мемлекеттің әр баланың барлық құқықтарының сақталуын қамтамасыз ету жөнінде өзара әрекет ету қағидаттары көрсетілген.

БАЛАЛАР ҚҰҚЫҚТАРЫ

ТУРАЛЫ КОНВЕНЦИЯ

КОНВЕНЦИЯ О ПРАВАХ РЕБЕНКА

Статья 1 Каждый ребенок, не достигший 18 лет, имеет все права, предусмотренные настоящей Конвенцией.

Статья 2 Конвенция распространяется на всех детей независимо от расы, религии, способностей; независимо от их взглядов и убеждений, а также происхождения.

Статья 3 Деятельность всех организаций, работающих с детьми, должна быть направлена на обеспечение наилучших интересов ребенка.

Статья 4 Государства должны принимать меры по осуществлению данных прав детей.

Статья 5 Государства должны уважать права и обязанности семей управлять и руководить детьми в надлежащем осуществлении их прав, в соответствии с их возрастом и потребностями.

Статья 6 Все дети имеют право на жизнь. Государства должны обеспечивать выживание и здоровое развитие детей.

Статья 7 Все дети имеют право на официальную регистра-цию имени и приобретение гражданства. А также, насколь-ко это представляется возможным, право знать своих родителей и право на заботу.

Статья 8 Государства должны уважать права детей на имя, гражданство и семейные связи.

Статья 9 Дети не должны разлучаться со своими родителями, за исключением случаев, когда это необходимо для обеспечения наилучших интересов ребенка. Например, когда родители жестоко обращаются с ребенком или не заботятся о нем. Дети, чьи родители прожива-ют раздельно, имеют право поддерживать отношения с обоими родителями, за исключением случаев, когда это может навре-дить ребенку.

Статья 10 Семьям, проживающим в различных государствах, должна быть обеспечена свобода передвижения между этими государствами с целью поддержания отношений между родителями и детьми или для воссоединения семьи.

Статья 11 Государства должны принимать меры для предо-твращения незаконного вывоза детей из родной страны.

Статья 12 Дети имеют право выражать свои взгляды при принятии решений взрослыми по вопросам, касающим-ся детей, при этом их мнение должно учитываться.

Статья 13 Дети имеют право получать и передавать информацию, если такая информация не наносит вред им или другим лицам.

Статья 14 Дети имеют право на свободу мысли и вероисповедания, если это не ограничивает права других лиц. Родители должны осведомлять своих детей по данным вопросам.

Статья 15 Дети имеют право собираться на встречи, а также вступать в группы и организации, если это не ограничивает права других лиц.

Статья 16 Дети имеют право на личную жизнь. Закон должен защищать детей от вмешательства в осуществление их прав на личную жизнь, посягательства на честь и репутацию, семейную жизнь и неприкосновенность жилища.

Статья 17 Дети имеют право на доступ к достоверной информации из средств массовой информации. Телевидение, радио и газеты должны предоставлять информацию, понятную для детей, и не должны поощрять выпуск материалов, которые могут нанести какой-либо вред детям.

Статья 18 Оба родителя несут одинаковую ответственность за воспитание своих детей и всегда должны обеспечивать наилучшие интересы каждого ребенка. Государства должны предоставлять родителям услуги по уходу за детьми, особенно если оба родителя работают.

Статья 19 Государства должны гарантировать надлежащую заботу о детях и защиту от насилия, оскорбления и пренебрежительного обращения со стороны родителей или любых других лиц, заботящихся о детях.

Статья 20 Детям, лишенным заботы со стороны своих семей, должна быть предоставлена

надлежащая забота со стороны лиц, уважающих религию, культуру и

язык детей.

Статья 21 При усыновлении в первую очередь должны соблюдаться наилучшие интересы детей. Эти же нормы должны применяться вне зависимости от того, были ли дети усыновлены в своем государстве или вывезены для проживания в другое государство.

Статья 22 Дети, имеющие статус беженцев, имеют такие же права, что и дети, рожденные в этом государстве.

Статья 23 Детям, имеющим ограни-ченные возможности, должна предо-ставляться особая забота и помощь для того, чтобы они могли вести полноцен-ную и независимую жизнь.

Статья 24 Дети имеют право на пользование высококачественными услугами системы здравоохранения, чистую питьевую воду, продукты, содержащие достаточное количество питательных веществ, и чистую окружающую среду для поддержания здоровья. Развитые государства должны оказывать помощь наиболее бедным государствам для достижения этой цели.

Статья 25 Необходимо, прежде всего, проводить регулярную оценку положения тех детей, которые получают заботу со стороны местных органов власти, а не стороны родителей.

Статья 26 Государство должно предоставлять дополнительные средства для детей из нуждающихся семей.

Статья 27 Дети имеют право на уровень жизни, необходимый для удовлетворения их физических и умственных потребностей. Государство должно принимать меры по оказанию помощи семьям, не имеющим возможности обеспечить это право.

Статья 28 Все дети и подростки имеют право на бесплат-ное начальное образование. Развитые страны должны ока-зывать помощь бедным странам для достижения этого права. Правила дисциплины в школе должны составляться с учетом уважения человеческого достоинства детей. Необходимо поощрять детей получать тот уровень образования, который представляется возможным с учетом их способностей.

Статья 29 Образование должно быть направлено на развитие личности и талантов каждого ребенка в полном объеме. Это должно способствовать воспитанию у детей уважения к родителям, а также к своей и другим культурам.

Статья 30 Дети имеют право изучать свой родной язык, говорить на нем, а также следовать традициям своей семьи, вне зависимости от того, соблюдаются ли они большинством населения страны их проживания.

Статья 31 Все дети имеют право на отдых и досуг, а также участие в играх и различных мероприятиях.

1 бап 18 жасқа толмаған әрбір бала осы Конвенцияда көзделген барлық құқықтарға ие.

2 бап Конвенция нәсіліне, дініне, қабілеттеріне; олардың көзқарастары мен наным-сенімдеріне, сондай-ақ шығу тегіне қарамастан барлығына бірдей қолданылады.

3 бап Балалармен жұмыс істейтін барлық ұйымдардың қызметі баланың ең жақсы мүдделерін қамтамасыз етуге бағытталуға тиіс.

4 бап Мемлекет балалардың осы құқықтарының жүзеге асырылуы жөніндегі шараларды қабылдауы тиіс.

5 бап Мемлекеттер балалардың жасы мен қажеттіліктеріне сәйкес, отбасылардың олардың құқықтарының тиісті деңгейде жүзеге асырылуын басқаруы мен басшылық жасауы жөніндегі құқықтары мен міндеттерін сыйлауға тиіс.

6 бап Барлық балалар өмір сүруге құқылы. Мемлекеттер балалардың өмір сүруі мен дұрыс дамуын қамтамасыз етуге тиіс.

7 бап Барлық балалар есімдерін ресми тіркеуге және азаматтық алуға құқылы.Сонымен қатар, мүмкін болғанынша, ата-аналарын білуге және қамқорлықта болуға құқылы.

8 бап Мемлекеттер балалардың есім алу, азаматтық алу және отбасылық байланыстар жасау құқығына құрметпен қарауға тиіс.

9 бап Балалар өздерінің ата-аналарынан, баланың ең жақсы мүдделерін қамтамасыз ету қажет болған жағдайларды қоспағанда, ажырамауға тиіс. Мысалы, ата-аналар балаларына қатал қараған немесе оларды бағып-қақпаған жағдайда. Ата-аналары бөлек тұратын балалар, балаға зияны тиетін жағдайларды қоспағанда, ата-анасының әрқайсысымен де қарым-қатынас жасауға құқылы.

10 бап Түрлі мемлекеттерде тұратын отбасыларға ата-аналар мен балалар арасындағы қарым-қатынастарды үзбеу мақсатында немесе отбасыларының қосылуы үшін осы мемле-кеттер арасында жүріп-тұру еркіндігі қамтамасыз етілуге тиіс.

11 бап Мемлекеттер туған елінен балаларды заңсыз әкетудің алдын алу үшін шаралар қолдануға тиіс.

12 бап Балалар ересектер балаларға қатысты шешімдер қабылдаған кезде өз көзқарастарын білдіруге құқылы, мұнда олардың пікірлері ескерілуге тиіс.

13 бап Балалар, егер мұндай ақпарат өздеріне немесе басқа адамдарға зиян келтірмейтін болса, ақпаратты алуға және оны беруге құқылы.

14 бап Балалар ой еркіндігі мен дін тұту еркіндігіне, егер ол басқа адамдардың құқықтарын шектемеген жағдайда, құқылы. Ата-аналар балаларын осы мәселе бойынша хабардар етуге тиіс.

15 бап Балалар кездесулерге жиналуға, сонымен қатар топтар мен ұйымдарға кіруге, егер ол басқа адамдардың құқықтарын шектемейтін болса, құқылы.

16 бап Балалар жеке өмір сүруге құқылы. Заң балаларды олардың жеке өміріне қатысты құқықтарының жүзеге асырылуына араласудан, ар-ожданы мен беделіне, отбасылық өмірі мен баспанасына қол сұғылудан қорғауға тиіс.

17 бап Балалар бұқаралық ақпарат құралдарынан алынған сенімді ақпаратқа қол жеткізуге құқылы. Теледидар, радио және газеттер балаларға түсінікті ақпарат беруге тиіс және балаларға әлдебір зиян келтіретін материалдардың шығарылуын жақтауға тиіс емес.

18 бап Балаларының тәрбиесі үшін екі ата-ана бірдей жауапты болады және олар әр баланың ең жақсы мүдделерін қамтамасыз етуге тиіс. Мемлекет ата-аналарға балаларды күту жөніндегі қызметті, әсіресе ата-ананың екеуі де жұмыс істейтін болса, ұсынуға тиіс.

19 бап Мемлекет балаларға тиісті қамқорлық жасауға және оларды ата-аналар немесе балаларға қамқорлық жасайтын кез келген басқа адамдар тарапынан болатын зорлықтан, қорлаудан және кемсітушілікпен қараудан қорғауға кепілдік беруге тиіс.

20 бап Отбасылары тарапынан қамқорлықтан айырылған балаларға балалардың дінін, мәдениетін және тілін құрметтейтін адамдар тарапынан тиісті қамқорлық көрсетілуге тиіс.

21 бап Бала асырап алған жағдайда ең алдымен балалардың ең жақсы мүдделері ескерілуге тиіс. Бұл нормалар баланың өз мемлекетінде асырап алынғанына немесе басқа мемлекетте тұру үшін әкетілгеніне қарамастан қолданылуы тиіс.

22 бап Босқын мәртебесі бар балалар да осы мемлекетте туылған балалардың құқықтарындай құқықтарға ие.

23 бап Шектеулі мүмкіндіктері бар балаларға толық және тәуелсіз өмір сүруі үшін ерекше қамқорлық және көмек жасалуға тиіс.

24 бап Ба-лалар денсаулық сақтау жүйесінің жоғары сапалы қызметтерін, таза ауыз суын, қоректік заттарының құрамы жеткілікті тағамдарды және денсаулығын күту үшін таза қоршаған ортаны пайдалануға құқылы. Дамыған мемлекеттер осы мақсаттарға қол жеткізу үшін неғұрлым кедей мемлекеттерге көмек көрсетуге тиіс.

25 бап Ең алдымен, ата-аналар тарапынан емес, жергілікті билік органдары тарапынан көмек алатын балалардың жағдайын үзбей бағалау қажет.

26 бап Мемлекет мұқтаж отбасыларының балаларына қосымша қаражат беруге тиіс.

27 бап Балалар өздерінің дене және ой қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін қажетті өмір сүру деңгейіне құқылы. Мемлекет бұл құқықты қамтамасыз ету мүмкіндігі жоқ отба-сыларына көмек көрсету жөнінде шаралар қабылдауы тиіс.

28 бап Барлық балалар мен жасөспірімдер тегін бастауыш білім алуға құқылы. Дамыған елдер кедей елдерге осы құқыққа қол жеткізуі үшін көмек көрсетуге тиіс. Мектептегі тәртіп ережелері балалардың адами қасиеттеріне құрмет көрсете отырып жасалуға тиіс. Балаларды олардың қабілеттерін ескере отырып мүмкін болатын білім деңгейін алу үшін көтермелеу қажет.

29 бап Білім әр баланың жеке тұлғасы мен талантын дамытуға бағытталуы тиіс. Бұл балалардың бойында ата-анаға, сонымен қатар өзінің және басқалардың мәдениетіне деген құрметті тәрбиелеуге ықпал етуі тиіс.

30 бап Балалар өзінің ана тілін үйренуге, сол тілде сөйлеуге, сонымен қатар ол тұрып жатқан ел халқының басым көпшілігінің оны сақтауына немесе сақтамауына қарамастан, өз отбасының дәстүрлерін сақтауға тиіс.

31 бап Барлық балалар демалуға және бос уақытын пайдалануына, сонымен қатар ойындар мен әр алуан іс-шараларға қатысуға құқылы.