CERN

ve

ASOSYE ÜYELĠK

Dr. Ġhsan KILIÇ

TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

Araştırma, Geliştirme ve Koordinasyon

Dairesi

CERN

• CERN, Avrupa Nükleer AraĢtırma Konseyi anlamına

gelen, Fransızca "Conseil Européen pour la

Recherche Nucléaire" sözcüklerinin kısaltmasıdır.

• 1954 yılında kurulan merkezin ismi Fransızca

"Organisation Européenne pour la Recherche

Nucléaire" ve Ġngilizce "European Organization for

Nuclear Research" olarak değiĢmiĢ ancak CERN

kısaltması değiĢmeden kalmıĢtır.

• CERN II. Dünya SavaĢından sonra Avrupa'nın fizik

alanında ABD'den geri kalmaması için 12 Avrupa

ülkesinin* iĢbirliği ile 1954 yılında kurulmuĢtur.

• Birincil amaç maddenin temel yapısı, dolayısıyla

parçacıkları ve onları bir arada tutan kuvvetleri

araĢtırmaktır.

• Üye ülkelerin kendi mali imkanları ile

gerçekleĢtiremeyecekleri çalıĢmaları ortaklaĢa

yapabilmeleri bir diğer amaçtır.

3

CERN’in KuruluĢ Amacı

*Almanya, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya, Norveç, Yugoslavya

ve Yunanistan

4

Üyeler (20): Almanya, Avusturya, Belçika, Bulgaristan, Çek Cum., Danimarka, Finlandiya, Fransa, Hollanda, İngiltere, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Macaristan, Norveç, Polonya, Portekiz, Slovakya , Yunanistan

Katılım Adayı: Romanya

Üyeliğe Yönelik Asosye Üyeler: İsrail (Ekim 2011), Sırbistan (Mart 2012), GKRY (Eylül 2012)

- Slovenya (başvuru yaptı)

Asosye Üyeliğe Başvurular: Brezilya, Rusya Federasyonu, Türkiye, Ukrayna

Gözlemciler: ABD, Hindistan, Japonya, Rusya Federasyonu,Türkiye, Avrupa Komisyonu, UNESCO

CERN Üyelikleri

31 Aralık 2011:

• 113 ülkeden 608 üniversite ve enstitüden 13904 kayıtlı kullanıcı

• 2424 daimi personelin 77’si araştırmacı fizikçi

Bütçe (2012) ~1,100 MCHF

CERN Bütçesi ve Dağılımı

• 2012 yılı CERN genel bütçesi: 1.165.000.000

Ġsviçre Frangı

• Bu miktarın yaklaĢık 1/3’ü mal ve hizmet

alımlarına, ½’si personel giderlerine ve kalanı ise

yatırım giderlerine harcanmaktadır.

Ülke Aidat (kCHF) Oran(%)

1 Almanya 236.095 20,25

2 Fransa 180.948 15,52

3 İngiltere 158.329 13,58

4 İtalya 129.998 11,15

5 İspanya 94.554 8,11

6 İsviçre 60.044 5,15

7 Hollanda 53.515 4,59

8 Polonya 33.811 2,90

9 Belçika 33.228 2,85

10 İsveç 32.062 2,75

11 Norveç 28.914 2,48

12 Avusturya 25.533 2,19

CERN Bütçesi ve Dağılımı

En yüksek ödemeye sahip Almanya, 236,1 milyon

Ġsviçre Frangı ödeme ile bütçenin %20,25’ini,

2. sırada Fransa 180.95 milyon Ġsviçre Frangı ile

%15,52’sini karĢılamıĢtır.

Almanya (%20,25), Fransa (15,52), Ġngiltere (13,58),

Ġtalya (%11,15) ve Ġspanya (%8,11) toplam bütçenin

~ %70’ini karĢılamıĢtır.

Üye olması halinde Türkiye, yıllık yaklaĢık 34 milyon

Ġsviçre Frangı ile en yüksek katkıda bulunan 8. ülke

olacaktı.

CERN Bütçesi ve Dağılımı

CERN Üyeliği ve Coğrafi GeniĢleme

CERN Konseyinin 17.06.2010 tarihli

“CERN’in Coğrafi GeniĢlemesi” konusundaki kararı

(CERN/2918/Rev.) ile:

Üyeliğe Yönelik Bağlı (Asosye) Üyelik

Bağlı (Asosye) Üyelik

statüleri oluĢturulmuĢtur.

CERN Konsey’inin 17 Haziran 2010 tarihli toplantısında;

Coğrafi konumlarına bakılmaksızın tüm ülkelerin Üyeliğe

başvurabilmesi,

Üye olmayan ülkelerin CERN ile daha güçlü kurumsal bağ

kurabilmelerine imkan sağlamak üzere yeni bir “Asosye Üyelik”

statüsünün oluşturulması,

Asosye Üyeliğin, Üyeliğin zorunlu bir ön-aşaması olması,

Ülkeler için mevcut gözlemci statüsünün zamanla kaldırılması

ve bu statünün sadece uluslararası kuruluşlara bırakılması

kararlaştırılmıştır.

Dolayısıyla; Asosye Üyelik, Üyelik için gerekli bir ön koşul olup;

Ülkeler sadece;

“Asosye Üyeliğe“

veya

“Üyeliğe Yönelik Asosye Üyeliğe”

başvurabilecektir.

CERN Üyeliği ve Coğrafi GeniĢleme

“Üyeliğe Yönelik Asosye Üyelik”

Üyeliğe hazırlanmak üzere 2 -5 yıllık bir süreyi kapsamaktadır.

Bu süre sonundaki denetimler ve hazırlanan raporun Konsey’de

oylanmasıyla aday ülke Üyeliğe kabul edilir.

“Asosye Üyelik”

Bu üyelik statüsü sürekli olup, 5’er yıllık dönemlerde

değerlendirilecek, yükümlülükler yerine getirilmediği takdirde, üyeler

için olduğu gibi bu statünün Konsey tarafından sona erdirilmesi

mümkündür.

CERN Asosye Üyelik Statüleri

“Asosye Üyelik”

Haklar:

CERN Konseyinde temsil (oy hakkı olmaksızın)

Eğitim ve istihdam programlarına katılım (daimi statü hariç)

Endüstriyel ihalelere katılım

Yükümlülükler:

CERN bütçesine katkı (yıllık Üyelik aidatının %10)

CERN Asosye Üyelik Statüleri

TÜRKĠYE – CERN ĠliĢkileri

• 1954 yılında kurulan CERN ile bilimsel iliĢkilerimiz

1961 yıllında ilk kez Türkiye’ye sağlanan gözlemci

statüsü ile baĢlamıĢtır.

• CERN ile ilgili faaliyetlerin koordinasyonu sürecin

büyük bir kısmında Türkiye Bilimsel ve Teknolojik

AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) tarafından

yürütülmüĢtür.

• 23 Mart 2006 tarihinden itibaren BaĢbakanlığın

görevlendirmesi üzerine Türkiye Atom Enerjisi

Kurumu (TAEK) tarafından yürütülmektedir.

. 12

Üyelik BaĢvurusu

Türkiye’nin CERN’e “Üyeliğe Yönelik Asosye Üyelik” baĢvurusu:

CERN Konsey Başkanına yazılan 16 Şubat 2009 tarihli mektupla

yapılmıştır.

2010 Temmuz ayında CERN Konseyi tarafından görevlendirilen

bir heyet Türkiye’yi ziyaret ederek alt yapının yeterli olduğu ve

üyelik sürecinin başlatılabileceği yönünde Konseye rapor

vermiştir.

Anlaşma taslağının ilk müzakeresi 19 Ekim 2011 tarihinde

heyetimiz ile CERN yetkilileri arasında Cenevre’de yapılmıştır.

TÜRKĠYE – CERN ĠliĢkileri

14

Türkiye’nin CERN’e “Asosye Üyelik” baĢvurusu:

İlgili Bakanlıklar arasında yapılan değerlendirmeler sonucunda

Asosye Üyeliğe yönelik başvurunun yapılması kararlaştırılmış

ve Ekim 2012’de ETKB tarafından CERN Konsey Başkanına

iletilen başvuru ile resmiyet kazanmıştır.

8 Mayıs 2013’te taslak Anlaşma metni müzakere edilmiştir.

TÜRKĠYE – CERN ĠliĢkileri

Yol Haritası

• Müzakere sürecinin olumlu sonuçlanmasıyla anlaşmanın kısa vadede imzalanması,

• TBMM onayının gerçekleşmesi ile de iç onay sürecinin tamamlanması beklenmektedir.

• Bağlı (Asosye) üyelik sürecinde CERN’de araştırmalara katılan/katılacak üniversitelerimizin teknik ve insan kaynağı altyapılarını belirli başarı hedefleri ve bu başarı hedeflerini yakalama paralelinde güçlendirmeleri; gerek CERN’deki deneylerdeki etkinliğimiz, gerekse CERN daimi personeli içinde istihdam edilme açısından önemlidir.

• Bu kapsamda CERN’deki araştırmalara proje bazında katılan üniversitelerimiz, bir taraftan CERN’de yapılan araştırmalara katkı sağlayabilecek düzeyde kapasiteye sahip araştırma merkezi ya da laboratuarlarını bünyelerinde oluşturmaya, diğer taraftan da bu alanda çalışacak nitelikli araştırıcı yetiştirmeye öncelik vermelidirler.

Sanayi ĠĢbirliği

• Firmalarımız CERN ihalelerine, yıllık ödediğimiz aidat miktarını aşmamak üzere katılabilmektedir.

• Firmalarımızın CERN ihalelerine katılma imkanının artırılması için CERN ve ulusal sanayimiz arasında bilgi ve eşgüdümü sağlamak üzere çekirdek kadrolu bir sanayi bağlantı ofisi kurulması ya da TOBB önderliğinde var olan sanayi ofislerinin çalışma alanına CERN’in de dahil edilmesi yönünde TOBB bünyesinde Ulusal Endüstriyel İrtibat Ofisi kurulması yönünde çalışmalar başlatılmıştır.

TAEK – CERN PROJELERĠ DESTEĞĠ

• TAEK, CERN Projelerine;

Türk deney gruplarının katılım payı ve araştırıcılara seyahat desteği olmak üzere iki başlıkta maddi destek sağlamaktadır.

• Bu destek, grupların CERN deneylerine bilimsel olarak entegre olmalarından sonra TAEK’e sunulan projeler ve “TAEK – CERN Projelerini Destekleme Yönergesi” kapsamında sağlanmaktadır.

• CERN deneyleri ve çalışmaları ile ilgili olarak bilgi almak amacıyla TAEK aracılığıyla, Proje yürütücüleri ile iletişime geçilmesi mümkündür.

TAEK – CERN PROJELERĠ DESTEĞĠ

TAEK – CERN İşbirliği Anlaşması

Türk üniversiteleri ve enstitülerinin katılacağı CERN projelerine destek sağlamak amacıyla TAEK tarafından 14 Nisan 2008 tarihinde Cenevre’de imzalanarak yürürlüğe girmiştir.

TAEK – CERN CMS ve ATLAS Mutabakat Zabıtları

2003 yılında TÜBİTAK tarafından imzalanan ve 31 Aralık 2011 tarihinde sona eren CMS ve ATLAS Deneylerinin Bakım ve İşletmesine ilişkin Mutabakat Zabıtları (MoU), 15 Ocak 2013 tarihinde TAEK tarafından imzalanarak yürürlüğe girmiştir.

Prof. Dr. Durmuş Ali

DEMİR

Hafif Skaler Top Kuark Barındıran Süpersimetrik

Modellerin CMS Dedektöründe Tek Lepton + b-Jet ve Kayıp

Enerji Verilerinde Aranması

Prof. Dr. Mehmet

ZEYREK

LHC’deki CMS Deneyinde Yeni Fizik Etkilerinin ve

Gözlenebilirliklerinin Araştırılması

Doç. Dr. Kerem

CANKOÇAK

CERN CMS Deneyinde Radyasyon İzleme ve Hadron

Kalorimetre Detektörü Geliştirme Çalışmaları

Prof. Dr. Aysel

Kayış TOPAKSU

CMS Deneyinde Dedektör Kurulumu, Yenilenmesi ve Fizik

Çalışmaları

Prof. Dr. Ramazan

SEVER

CMS Deneyinde, Standard Model Ötesi için Fizik

Simülasyonu, Veri Analizi ve Dedektör Yenileme Çalışmaları

Prof. Dr. Erhan

GÜLMEZ CMS’de Jet Çifti ve Ağır İyon Çalışmaları

CMS Deneyleri

TAEK – CERN PROJELERĠ DESTEĞĠ

Prof. Dr. Serkant Ali

ÇETİN

CERN-CAST Deneyinde Detektör, Veri Alımı ve Veri Analizi

Çalışmaları

Prof. Dr. İlhan TAPAN CERN’de Gazlı Dedektörleri Geliştirme Çalışmaları

Doç. Dr. M. Bilge

DEMİRKÖZ

Alfa Manyetik Spektrometresi (AMS-02) Deneyi İle Anti-

Madde ve Karanlık Madde Arayışı ve Kozmik Işın Ölçümü

Prof. Dr. Ömer YAVAŞ CERN CLIC Elektron Pozitron Çarpıştırıcısı Kapsamında

Demet Dinamiği ve Demet-Demet Etkileşmeleri Çalışmaları

Prof. Dr. Baki AKKUŞ CERN-ISOLDE Nükleer Yapı Fiziği Çalışmaları Tabanlı

Deneysel ve Teorik Bilimsel Araştırmalar

ATLAS Deneyi

Prof .Dr. Serkant Ali

ÇETİN

CERN - ATLAS Deneyinde Veri Alımı, Veri Analizi, Detektör,

Tetikleme ve Veri Akış Sistemlerinin İşletilmesi ve

Yükseltilmesi

CAST, RD51, AMS-02, CLIC, ISOLDE Deneyleri

TAEK – CERN PROJELERĠ DESTEĞĠ

CERN Deneylerine Katılan Üniversite ve Enstitüler

ANKARA

ABANT

ĠZZET BAYSAL

BOĞAZĠÇĠ

ÇUKUROVA

ÇAĞ

DOĞUġ

DUMLUPINAR

GAZĠ

GAZĠANTEP

GAZĠOSMAN

PAġA

ĠZMĠR

YÜKSEK

TEKNOLOJĠ

ENSTĠTÜSÜ

KAFKAS

KAHRAMAN

MARAġ

SÜTÇÜ

ĠMAM

ĠSTANBUL

TEKNĠK

NECMETTĠN

ERBAKAN

ĠSTANBUL

MERSĠN

MARMARA

MĠMAR

SĠNAN

GÜZEL

SANATLAR

MUSTAFA

KEMAL

NĠĞDE

ORTA DOĞU

TEKNĠK

ÖZYEĞĠN

SÜLEYMAN

DEMĠREL

TOBB

EKONOMĠ

VE

TEKNOLOJĠ

ULUDAĞ

YILDIZ

TEKNĠK

TAEK – CERN PROJELERĠ DESTEĞĠ

Bugüne kadar TAEK tarafından 23 proje kapsamında her

yıl yaklaşık 100 araştırıcı desteklenmiştir.

22

0

200.000

400.000

600.000

800.000

1.000.000

1.200.000

1.400.000

1.600.000

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Proje Seyahat Destekleri

Deney Katkı Payları

Toplam Destek Miktarı (2012 sonu): 11 Milyon TL

23

24

TeĢekkürler

25

CERN Konvansiyonu 1 Temmuz 1953 tarihinde Paris’te toplanan CERN Konseyinde 12 ülke temsilcisince

imzalanmıĢtır.

26

27

CERN Konvansiyonu

29 Eylül 1954 tarihinde, 12 kurucu ülke tarafından onanarak

yürürlüğe girmiştir.

17 Mayıs 1954

tarihinde,

Meyrin sahasında

binaların inşasına başlanmıştır.

28

CERN LHC Deneyleri

29