Nükleer Enerji Masalı

8/6/2019 Nkleer Enerji Masal

1/258

E

KOLOJ

Nkleer

Enerj

iMasa

l-

Nkleerenerj

iyene

den

karyz

He

inric

h-B

ll-S

tiftung

Derne

iInnCaddesi,HacHanmS

k.

No:10/1234439Gmsuyu

Istanbul

Trk

iye

Tems

ilc

ilii

T902122491

554Ww

ww.boell-tr.org

ISBN9

78-6

05-8

8952-4-9

Dnyann

birok

lkesindenkleerenerjimasa

lnn

snrsz,ucuzvegvenli

birenerjikaynaolduunaartkinanlmamakta,

dnyannbakablgelerinde

isebumasalailgiartyaanmaktadr.

Alman

yadaliberal-muhafazakarh-

kmetnkleerenerjiyigneenerjisidnemine

birgeiteknolojisiolarakve

karbondioksit-n

trebirernerjiteminiiinvazge

ilmezolduusavyla,nkleer

enerjidenkniptalinekararverdi.Amaura

nyumunazaltlmasvenkleer

atklarnnihaidepolanmasgibieskisoru

nlarahalacevapyok.

HeinrichBll

StiftungDernei,uluslararasuzmanlarda

nnkleerenerjiileilgiliennemliko-

nularlailgiliveriveargmanlarntoplanm

asnistemitir.Nkleerenerji,pahal

birteknolojivegerekliolanyenilenebilirenerjileringeniletilmesinekargl

birfrendir.

Ayrca,

heryeninkleersantr

alilenkleerinyaylmariskiartar

dnyamzdagvenlikgittikeazalmaktadr.

Nkleer

Enerj

iMasa

l

Nkleerenerjiyen

edenkaryz

Yazarlar

Gerd

Rosen

kranz,

An

tonyF

rogga

tt,

Myc

leSc

hne

ider,

Steve

Thomas,

Otfrie

dNassauerve

Henry

D.

So

ko

lski


2/258


3/258

NKLEER ENERJ MASALI


4/258


5/258

EKOLOJ

Nkleer Enerji MasalNkleer enerjiye neden karyz

Yazarlar Gerd Rosenkranz, Antony Froggatt, Myle Shneider, Steve Thomas,Otfried Nassauer ve Henry D. Sokolski


6/258

Nkleer enerji masalNkleer enerjiye neden karyz

Yazarlar Gerd Rosenkranz, Antony Froggatt, Mycle Schneider, Steve Thomas, Otfried Nassauerve Henry D. Sokolskingilizceden eviri: Metin Susan ve Sungur SavranEditrler: brahim Gnel, zgr Grbz

EkolojiOrijinal: Heinrich-Bll-Stiftung Dernei 2010Trkesi: Heinrich-Bll-Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii

Heinrich-Bll-Stiftung Dernei Trkiye Temsilcilii

Kapak Fotoraf: Grohnde 2007, Delkarm, flickr.comTasarm: Michael Pickardt, BerlinTrke Uygulama: Glderen Renber Erba, MyraBask: Sena Ofset, II. Matbaaclar Sitesi, B Blok, Kat: 6, No: 9 stanbulstanbul, ubat 2011

ISBN 978-605-88952-4-9Inn Caddesi, Hac Hanm Sk. No: 10/12 34439 Gmsuyu IstanbulT90 212 249 15 54Wwww.boell-tr.org


7/258

NDEKLER

Ralf Fcks

nsz 7

Gerd Rosenkranz

Nkleer Enerji Konusunda Yanl Bilinenler:Enerji Lobisi Nasl Gzmz Boyuyor? 9

Antony Froggatt ve Mycle Schneider

Deiim Yarataak Sistemler:

Nkleer Enerji mi yoksa Enerji Verimlilii + Yenilenebilir Enerji Kaynaklar m? 53

Steve Thomas

Nkleer Enerji Ekonomisi: Gnel Durum 105

Otfried Nassauer

Nkleer Silahlar ve Nkleer Enerji Siyam kizleri ya da Sfr-Sfr zm 183

Henry D. Sokolski

Nkleer Silahlarn Yaylmas ve nlenmesi:

nmzdeki 20 Yl 228

Yazarlar Hakknda 252


8/258


9/258

7

NSZ: NKLEER ENERJ IKMAZ SOKAK

Nkleer enerjinin yeniden douu (Nkleer Rnesans) hakknda zaman zamanyaplan aklamalar izleyen herkes yeni nkleer santrallarn saysnn muazzambir hzla ve srekli olarak artmakta olduu izlenimini edinebilir. Nitekim, sonveriler, ou inde dierleri ise Rusya, Hindistan Gney Kore ve Japonyadaolmak zere 60tan fazla santraln ina halinde olduunu gsteriyor. ABDde ise

yalnz bir adet inaat projesinin var olduu belirtiliyor. Ancak, bu listede (VGBPower Tech) yarda braklm ve zaman iinde enkaz halini alm birok eski

proje de yer alyor.Ayrca, bugn 2020 ylna kadar tamamlanmas ngrlen 160 kadar yeninkleer santral teklifi var. Bunlarn 53 adedi inde, 35i ise ABDde. Bu lkeleriGney Kore ve Rusya izliyor. Avrupada ise listenin banda sekiz proje ilengiltere var. Ardndan talya, svire, Finlandiya, Romanya ve Litvanya geliyor.Dnyaya yeni nkleer santrallar bahetmek isteyen Fransa ise kendi toprak-larnda sadece bir adet nkleer santral yapmay planlyor. Avrupa lkelerininbyk bir ksmnda yeni nkleer santral yapm iin somut planlar yok.

Aslnda dnyadaki nkleer santrallarn says srekli olarak azalyor. Haliha-

zrda faal durumda 436 reaktr mevcut. nmzdeki 15-20 ylda hizmet dkalacak eski tesislerin says yeni alacaklardan daha fazla. Aklanan yenisantral kurma niyetlerinin tmnn uygulamaya konulmas asla sz konusuolmayacak. Serbest rekabete alan enerji piyasalarnn says arttka nkleerenerjinin ans azalacak.

Yeni tesislerin maliyetleri de korkun bir hzla ykseliyor. rnein,Finlandiyann Olkiluoto kentindeki yeni nkleer santraln maliyeti henzreaktrn d kabuu bile ortada yokken 3 milyar avrodan yaklak 5 milyar 400milyon avroya frlad. Bunun yan sra atklarn nasl doadan yaltlaca ve

kullanlan teknolojinin arza yapmaya olduka yatkn olmas gibi sorunlara dazm bulunmu deil. Gnmzde enerji sektrnde hibir zel irket devletdestei ve gvencesi olmadan yeni bir nkleer santral ina etmeyi gze alamaz.

Yeni nkleer santrallarn zellikle devlet ile enerji sektr arasnda kutsalolmayan ittifaklarn kurulduu durumlarda yaplabildii grlyor.

imdiye kadar nkleer santrallar muazzam byklkte kamu sbvansiyon-laryla finanse edildi. Hesaplarn kabaca 100 milyar avroya ulat Almanyada,nkleer santrallara gsterilen bu ayrcalkl muamele hl devam ediyor. Sonuolarak, nkleer atklarn son depolama alanna kaldrlmas ve nkleer santral-

larn sklmesi iin ayrlan milyarlar, irketler iin bir vergiden kurtulmamanevras anlamna geliyor. stelik santral iletmecisinin sorumluluu 2,5milyar avrodan ibaret; bu mebl, olas orta lekteki bir kazann douracan

sz


10/258

8

NkleerEn

erjiMasalNkleerenerjiyenedenkaryz

zararn yannda neredeyse hi kalr. Btn faktrler dikkate alndnda nkleerenerjinin pahal olduu kadar riskli olduu da anlalr.

Nkleer enerjiye dair allagelmi argmanlarn yannda yenileri de var.Birincisi; Nkleer silahlarn yaylma tehlikesi, dnyann drt bir yanndakinkleer santrallarn says ile doru orantl olarak artyor. Uluslararas AtomEnerjisi Ajansnn (UAEA) denetleme abalarna ramen nkleer teknolojininsivil ve askeri maksatlar iin kullanm arasnda almas imknsz bir duvar yok.Bunun son rnei; ran. Sonuta, bakalar tarafndan denetlenmek istemeyenbirisini kimse zorla denetleyemez. Nkleer enerjinin yaygnlamasyla birliktenkleer yakt retimi iin yeniden ileme tesisleri ve hzl retken reaktrlerkurulmas ihtiyac da artyor. Bunlarn her ikisinin de faaliyetleri sonucundadolanmdaki pltonyum miktar oalyor. Bu ise nklere silah yapmnda kulla-nlabilecek bol miktarda blnebilir malzeme demek, yani bir dehet senaryosu!

kincisi; Mevcut nkleer santrallarn mrnn uzatlmas ve daha da vahimi,

yeni tesislerin ina edilmesi yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelimesine fenahalde kstek olacak. Nkleer enerji ile yenilenebilir enerji kaynaklarnn birbirinitamamlad iddias ise aslsz nk bu ikisi sadece az miktardaki sermaye veenerji nakil hatlarn kapmak iin birbirleriyle rekabet halinde olmakla kalmaypayn zamanda nkleer tesisler esneklie yer vermeyen srekli alma zorun-luluklar yznden zellikle rzgr enerjisinin gelime potansiyeline darbevurmaktadr. yle ki; zellikle rzgrn kuvvetli, tketimin ise dk olduugnlerde rzgr enerjisi Almanyann enerji talebini byk lde karlamayazaten yetmektedir ama mevcut nkleer santrallarn (ve kmrle alan byk

santrallarn) retimleri ekonomik nedenlerle ksa srede azaltlamadndan,toplamda ortaya kan enerji fazlas baka lkelere zararna ihra edilmektedir.Yani, sistem samala alyor.

Neresinden bakarsak bakalm nkleer enerji ne iklim deiiklii sorununzmne mutlak bir katk yapma potansiyeline sahip ne de enerji arzn garan-tilemek iin gerekli. Gerek bunlarn tam tersi. Enerji talebini yzde 100 oranndakarlama amacyla yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesini destekle-

yenler hem yeni nkleer santrallarn inasna hem de eskilerinin mrlerininuzatlmasna kar kmaldr. ne srlen iddialara ramen nkleer enerji,

gne enerjisi ana doru ilerlerken kullanlabilecek bir ara dnem stratejisiolmaya uygun deildir.

Berlin, Ocak 2010Ralf FcksHeinrich-Bll-Stiftung Dernei Ynetim Kurulu E Bakan


11/258

9

GerdRosenkranzNkleerenerjihakkndayanlbilin

enler

GERD ROSENKRANZ

Nkleer enerji hakknda yanlbilinenler: Enerji lobisi nasl

gzmz boyuyor?

Giri: Forsmark Korku Ve Dehet Dolu 22 Dakika

svein merkezindeki Forsmark Nkleer Santralnn dnda bakm yapmaktaolan elektrik teknisyenleri, 2006 ylnn 25 Temmuz gn, le vakti, tam olaraksaat 13:19da, tali nitelerden birinde bir ksa devreye sebep olur. Dev trbin-lerin dnd ve devasa miktarlarda enerjinin byk enerji santral bloklarndanebekeye nakledildii yerlerde bu tekrar tekrar yaanan bir olaydr. Normalartlarda yakndaki bir enerji nakil ebekesinde meydana gelen bu tr bir arzahibir nkleer tesis iin ciddi sorunlar yaratmaz. Gvenlik sistemleri bu gibidurumlara hazrdr. Santraln dndaki ksa devre, iindeki elektrik tesisatna

ulamadan reaktrn arzal ebeke ile balants kesilir. En kt senaryoda isereaktr otomatikman devre d kalr ve gbeindeki radyoaktif maddenin zn-mesi nedeni ile gnlerce s retmeye devam edeceinden acil durum soutmasistemleri kullanlarak yava yava soutulup kritik olmayan bir duruma getirilir.

Yanlz o Sal gn Forsmarkda hibir ey normal deildi. ebekeden ayrmailemi ok yava gerekletiinden ve de kendi bana gayet olaan saylacakbir arza ok daha ciddi boyutlarda bir arzalar dizisine yol atndan, kaynarsulu reaktrn 1. nitesindeki elektrik tesisatnn byk bir ksm almazhale geldi. Bir acil durum meydana geldiinde reaktrn kontrol sistemine ve

acil durum soutma pompalarna elektrik salayacak drt adet dizel jenerat-rnden ikisi de almad. Acil durumun en kritik safhalarnda, kontrol odasn-daki ekranlar ikence gibi geen 22 dakika boyunca karanlk kald. lm algla-

yclar reaktrn kalbindeki zincirleme nkleer raeksiyon hakknda hibir bilgigndermedi; tesisin boaltlmas iin alarm vermek maksadyla konulmu sirensisteminin bile baz hoparlrlerinden ses kmad. Reaktrn kalbindeki zincir-leme reaksiyonu dzenleyen kontrol ubuklarnn hibirinin pozisyonuna dairhayati nemdeki bilgiler alnamad gibi, rekatr kazanndaki soutma suyununseviyesi de renilemedi. Ne zaman ki teknisyenlerden biri mar dmesine

elle basarak arzal jeneratrleri altrmay baarp, merkezi lm ve kontrolsistemlerine elektrik verilmesini salad, o zaman reaktrn kr uuu nihayetsona erdi.


12/258

10

NkleerEn


sve Atom Enerjisi Dzenleme Kurumu (SKI), Forsmark-1 kaynar sulureaktrdeki acil durumun esas sebebinin iki alternatif akm dntrcsnnarzalanmas olduunu ksa bir sre iinde belirledi. Devreye girmesi gereken,toplam drt adet acil durum jeneratrnn ikisi, bu arza yznden almamt.Ne var ki, reaktrn izleme sisteminin nemli blmlerinin de almamasnedeniyle tam olarak nelerin olup bittiini sonradan tespit etmek son dereceg oldu. En endie verici husus ise devreye girmeyen jeneratrlerde de devreyegiren dier iki jeneratr normal bir ekilde altrabilen alternatif akm dn-trclerinden bulunmasna ramen, bu iki akm dntrcsnn voltajnen yksek dzeye kmasndan dolay reaktrn g beslemesinde meydanagelen enterferansa nasl olup da ayn tepkiyi gstermediinin uzmanlarcaaklanamamasyd. Sonuta kesin olan ise eer onlar da ayn tepkiyi gsterseydireaktrn byk bir olaslkla kontrolden kacak olmasyd. Reaktrn emniyetsistemindeki kablolardan drd de bu durumdan etkilenecekti. Bu ise SKInn

da itiraf ettii gibi, acil durum sistemini besleyen elektriin tamamen kesilme-sine ve bunun sonucunda da reaktrn emniyet talimatnamesinde yer almayanbir senaryonun ortaya kmasna yol aacakt (Santral ve Reaktr GvenliiDernei 2006). Hibir talimatnamede bu tr bir arza yer almad gibi byle birdurumun olumas halinde neler yaplacana dair kurallar da yoktu. Aslnda, birey yapma olasl da yoktu..

Efsanelerin Birinisi: Nkleer enerji gvenlidir

svein dou kysnda 2006 yaznn ortalarnda o gn meydana gelenler, yllardrnkleer enerjinin sivil kullanm zerine glgesi degelen bir uyary douraniki olay da ac bir ekilde hatrlatt. Bunlar ABD Harrisburgdaki Three MileIsland (Mart 1979) ve Ukraynadaki ernobil (Nisan 1986) nkleer santrallarndameydana gelen felketlerdi.

Akl erdirilmesi zor bir planszlk, nemli bileenlerin yanl monte edilmesi,balanamayacak derecede batan savma bir bakm ve hassas bir teknolojiyesafa gvenmek; bunlarn hibiri bizim iin yeni eyler deil. Sadece ThreeMile Island ile ernobilden dolay deil, ayn zamanda ngilterenin Sellafield

ehrindeki yeniden ileme tesisi, Japonyann Monju hzl retken reaktr, yineJaponyann Tokaimura kentindeki yeniden ileme tesisi, Macar nkleer santralPakstaki kullanlm yaktlarn depoland havuzlardan biri, AlmanyannElbe nehri zerindeki Brunsbttel ve Krmmel nkleer tesislerinden dolayNerede insanlar alyorsa orada hata olur. Tekrar tekrar, her kazann ardndan

nedeni aklanamaz diye vasflandrlan hatalar zincirinin, 1986da Ukraynave komularnda yaanan felkete benzer sonulara her seferinde yol amama-sndan dolay kendimizi ansl sayabiliriz. svein bakenti Stockholmun 100km kuzeyinde bulunan Forsmarktaki nkleer santralnn 1. nitesindeki hatalar

zinciri o anda grev banda bulunan personele 22 dakika boyunca korku vedehet yaatmakla kald iin de anslyz. Olayn bir dier sonucu ise reaktrniletmecisi Vattenfall adl irketin gvenilirlii hakknda ciddi pheler dour-


13/258

11


enler

mas oldu. Bir devlet kuruluu olan bu kuzeyli irketler grubu, o gnden buyana baka yerlerdeki iletmeleriyle ilgili olarak da (Almanyada Brunsbttel veKrmmel) ciddi kukularn odak noktas haline geldi.

O gnden bu gne Forsmark ad, ernobilden bu yana Avrupadaki nkleerreaktrlerde meydana gelmi belki de en kritik kaza ile eleti. O gn yaananolaylar sraya koymaya alan sveli ve yabanc uzmanlar, ayn ok edicisonuca vard; ok daha kts de olabilirdi. Nitekim ok daha kts her anolabilir.

Bnyesel risk: Unutmak

Sanayilemi lkelerin birounda nkleer enerji savunucular, bu enerjiyisarmalayan fikir ayrlklarn kendi deyimleriyle ideolojiden arndrmaktanaka haz duyuyor. klim deiikliinin karmza dikildii ve fosil enerji kaynak-

larnn ktlnn giderek byd bir ortamda nkleer enerjiye daha sakin vedaha makul biimde yaklald syleniyor. Gerginliin byle azalmas nkleerenerji retiminin destekilerini zellikle ufukta seimin grnmedii dnem-lerde ok sevindiriyor. Siyasi-toplumsal tartmalar, on yllar boyunca nkleerenerjinin temel gvenlik meselelerinden ekonomiye, iklimin korunmasna,kaynaklarn korunmasna ve enerji arznn gvenceye alnmasna kayd. Bylecekamuoyunun gznde nkleer enerji artk sadece birok teknolojiden biri olarakalglanr hale gelmi ve kmr ile doalgaz santrallar arasnda seim yapmakiin neleri nasl tartyorsak, nkleer enerji kullanma karar verilirken de ayn

mantkla hareket edilir dncesine varlm olabilir. Atom ekirdeinin paralanmas bylece ekonomistlerin enerji konusun-daki siyasi tartmann sacaya olarak tarif ettii ekonomiklik, enerji arznngvenceye alnmas ve evre zerindeki etkiler ile giderek daha fazla btn-leir hale geliyor. Felketlere kar gvence oluturulmasnn nkleer enerjininamalar arasnda yer almamas, onu destekleyenleri pek o kadar ilgilendirmiyor.

Aksine, bu durumdan byk bir memnuniyet duyuyorlar. Nkleer enerji taraf-tarlar, bu teknolojinin felketlere yol ama konusunda sahip olduu benzersizpotansiyeli bir argmanlar duvar arkasnda gizlemeyi giderek daha iyi beceriyor.

Bu argmanlarn tmnn tek bir amac var; dikkatleri temel gvenlik mesele-lerinden baka yne kaydrmak. Bu gelime bir tesadf deil, nkleer enerjidende gelen lkelerdeki iletmeciler ile imalatlar tarafndan yllarca bkmadanve kastl olarak srdrlen bir stratejinin meyvesi.

Baarl bir dikkat datma kampanyas, kamuoyundaki tartmalar bir sreiin pekala yattrabilir ama byk bir felket olasl varken bu tr tartma-larn gereklilii azalmaz. Btn felketlerin tesinde bir felketin, yani gvenliksistemlerinde kendisine kar tedbirlerin ngrld, tasavvur edilebilecek enbyk felketi de aan bir kazann meydana gelme tehlikesi ve byle bir tehli-

kenin hibir zaman yabana atlamayaca gerei, nkleer enerji konusundakitemel fikir ayrlklarnn gemite ve gnmzdeki balca nedenidir. Bu trenerji seimine kar ne srlen argmanlar genelde nkleer enerjiyi kabul


14/258

12

NkleerEn


eden anlayn bir btn olarak blgesel, lkesel ve uluslararas lekte dayan-d fakat salam duramad bu son derece gerek tehlikeyi esas almaktadr.Three Mile Islanddan ve zellikle ernobilden bu yana nkleer enerji sektr,mitlerini felkete dayankl reaktrler vaadi ile bu teknolojiye bir noktadatekrar kamuoyu destei kazandrmaya balamtr. Nkleer santral yapmclar,30 yl nce doas itibaryla emniyetli nkleer santral slogan altnda bykbir vaatte bulunmutu. Amerikallar pasif emniyet sistemi denilen sistemlersayesinde reaktrn kalbinin erimesi veya benzer nitelikte ciddi bir kazannfiziken sz konusu olmad bu gelecein reaktrlerine brak git reaktrleriadn vermiti. O tarihlerde nkleer reaktr ina eden bir Amerikan firmasnnen st dzey yneticisi, heyecanl bir ifadeyle yle diyordu: Akla gelebilecekkazalarn en ktsnde bile evinize gidip le yemei yiyebilir ve biraz kestir-dikten sonra en ufak bir endie veya panie kaplmadan geri gelebilirsiniz.(Miller 1991 ile karlatrnz) Bu bbrlenme o zaman ne idiyse gnmze

kadar da yle kalmtr, yani gelecee verilmi karlksz bir ek. Teknoloji tarih-isi Joachim Radkau, daha 1986 ylnda felkete dayankl reaktrlerin krizdnemlerinde sahte gerekelerle srekli olarak pompalanan ama asla gerek-lemeyen bir hayal olduu yolundaki phelerini dile getirmiti (Radkau 1986).Durum bugn de ayndr.

Bu arada Avrupa Atom Enerjisi Topluluu (Euratom) ve nkleer enerjireticisi on lke uzak gelecekte mevcut veya inas planlanan reaktrlerin

yerini almas beklenen IV. kuak santrallar konusunda tarafsz bir tavr alyor.Gnmzdekilerden iki nesil sonra ina edilecek reaktrlerin bile yeniliki

gvenlik sistemlerine ramen en aptal kullanclarn elinde bile arza yapma-yaca artk iddia edilmedii halde, onlarn gnmzde kullanlan atalar iinbu iddia hl ne srlebiliyor! Ancak, yeni reaktrler daha ekonomik, askeriamalar iin suistimal edilmeye daha az elverili ve dolaysyla kamuoyundadaha fazla kabul grr nitelikte olacak. Bu reaktrlerden ilkinin 2030 ylcivarnda enerji retmeye balamas bekleniyor. Bu, resmi tahmin. Gayr- resmitarafta ise Fransz enerji irketinin (lectricit de France - EDF) eski bakanFranois Roussely gibi kamuoyunun bildii destekiler bile IV. kuak reaktr-lerin 2040-2045 yllarndan nce ticari olarak faaliyete balamasn beklemiyor

(Schneider 2004 ile karlatrnz).Drdnc kuak reaktrlerin tamamen gvenli olaca vaat edilemeyince,

nkleer enerji sektr gemite verdii garantileri sessizce unutturma yolunuseti. Btn bunlar srerken gnlk iletimde bile orantl bir gvenlikle

yetinmek durumundayz. Somut anlamda bu, siyaset-basn alemindeki uzmanolmayan bilgilerin gle oynaya etrafa yayd dnyada bizim reaktrlerimizdeniyisi yok eklindeki toptanc iddia ile ayn kapya kyor. zellikle Almanyadarabet gren bu iddiann doruluk derecesini gsterecek die dokunur bir kanthibir zaman olmad. naatlar 1960l ve 1970li yllarda balayan, dolaysyla

tasarmlar 1950lerde ve 1960larda o yllarn bilgi ve teknoljisiyle gerekleti-rilmi nkleer santrallarn gnmzde tatminkr bir dzeyde gvenlik sala-mas pek akla yakn grnmyor ama Fransa, sve, ABD, Japonya veya Gney


15/258

13


enler

Koredeki nkleer enerji yandalarnn ayn iddiay kendi reaktrleri iin de nesrmesini engelleyen kmadka, hepsi kendi sloganlaryla mutlu bir ekilde

yaamay srdrecek. Aslnda kendi nkleer santrallarnn kresel standart-lara uygun olmadn dnen ya da en azndan kamuoyu nezdinde byle biriddiada bulunan bir nkleer camia, hibir lkede yok. Son 15-20 yldaki silah-lanmalar sonucunda Dou Avrupada bile Sovyet yaps santrallarn Batnngvenlik standartlarna uygun olduu ve hatt birok ynden bunlar geridebrakt iddialar sk sk duyulur oldu. Hal byle iken, kullanlan terminolojikonusunda mutabk kalnmasna da hacet yok; zira dnya genelinde verilmekteolan mesajn u olduu anlalmaktadr: Endieye gerek yok.

Gerekten de birok lkede endieler azalyor; zellikle de ernobil veyaHarrisburgdaki kazalar artk nemli saymayan bir politikaclar kuandaDolaysyla sorulmas gereken nemli soru; insanolunun nkleer cephedemutlak bir i huzura kavumas iin demesi gereken bedelin ne olacadr.

svein Forsmark kentinde kl pay atlatlan felketler kamuoyunu sadece birkahafta megul edebiliyor ve ardndan kapal kaplar ardndaki komisyonlarahavale ediliyorsa, bunun uluslararas nkleer enerji gvenlii asndan anlamnedir?

Gemite Alman reaktrlerinin greceli olarak yksek seviyedeki gvenlikleri,nkleer enerji destekileri tarafndan bile, nkleer santrallarn, toplumun yksekderecedeki hassasiyeti dorultusunda srekli ve pheci biimde izlendii eskiBat Almanyadaki nkleer enerji kart hareketin gcne atfedilirdi. Bu yorumdoru ise nkleer santrallarn arza ile kazalara kar ekonomi tarihinin kaydet-

tii en geni nleyici tedbirlerle donatlm sanayi tesisleri haline gelmesinisalayan ey, bilinli sorularn sorulmasndan ve eletirel uzman kamuoyununoluturulmasndan ibarettir. Sz konusu santrallar bu vasflarn hl koruyor.Ne yazk ki yukardaki balantnn tersi de dorudur. Kamuoyunun ilgisi zayfla-dnda veya otoriter rejimlerde olduu gibi tahammlszce karlk verildiinde,gvenlik de zayflamaktadr.

Chernobil ve Three Mile Island rneklerine ramen nkleer enerji kullan-maya devam etmek isteyen Almanyadaki Hristiyan Demokrat (CDU) ve Liberal-lerden (FDP) oluan koalisyon1 gibi evreler, yeni bir kaza felketi nkleer enerji

seeneini temelli ortadan kaldrncaya kadar bu heveslerini srdrmek isteyipistemedii sorusunu eninde sonunda kendilerine sormak zorunda. Kesin olantek bir ey var: 25 Temmuz 2006 tarihinde svein Forsmark Nkleer Santralndaalternatif akm dntrclerinden sadece ikisi deil de drd birden arza-lansayd ve ilhi bir aka gibi, yksek teknoloji lkesi olarak bilinen bu lke birteknoloji felketine sahne olsayd, Avrupada veya ABDde hi kimse, ne NkleerRnesansdan bahsederdi ne de eskimi reaktrlerin mrlerinin uzatlmaskonusunu tartrd. Kuzey ile Bat Avrupann milyonlarca insann perianl ilebaa kmak zorunda kalmasnn yan sra 130 adet nkleer reaktrn bulunduu

Avrupa ktasnn tamam bu felket senaryosunun ortaya karaca, gnmz-

1 Muhafazakr CDU ve zel sektr yanls FDP koalisyonu


16/258

14

NkleerEn


deki finans ve bankaclk krizini defalarca glgede brakacak boyuttaki ekonomikkntyle, kazann yol aaca maddi ve manevi ykm telafi etmek iin yllarcauramak zorunda kalrd. Elektriinin nemli bir blmn nkleer santral-lardan elde eden her lkede, Avrupa Birlii (AB) lkelerinin ounda yllardrrastlanmam boyutta elektrik kesintileri meydana gelirdi. Bunlar yetmezmigibi, kamuoyunda oluacak tepki sonucunda dier nkleer santrallar da kapat-lnca, enerji ann giderilmesi iin fosil yaktlarla ileyen elektrik santrallarnnbirou hi hesapta olmayan bir biimde gnde 24 saat altrlacak, bunun daevre zerinde olumsuz etkileri grlecekti. Tanrya kr, Forsmarkta olaylarbu raddeye gelmedi.

Tekdzeliin sinsi zehiri

Son yllarda kaydedilen genel teknolojik ilerlemelerden nkleer enerjinin de

nasibini aldn hi kimse ciddi bir ekilde inkr etmez. Dnyadaki ticari reaktr-lerin ounun inasndan bu yana bilgi ve iletiim teknolojilerinde gerekleendevrim, nkleer santrallarn gnlk faaliyetlerinin kontrolunu, izlenmesinidaha effaf ve daha gvenilir kld. Bugn faaliyette olan nkleer reaktrler,henz proje izimi aamasndayken bilgisayarlarda delikli kartlar kullanlmak-tayd. Eskimi reaktrlerin birouna bile sonradan modern iletim sistemlerikurulmu ve kurulmaktadr. Bir nkleer reaktrn gnlk iletiminde ve dahada nemlisi arza durumlarnda gerekleen fiziksel olaylarn, dier karmaksrelerin, bilgisayar simlasyonlar ile deneyleri vastasyla daha iyi anlalr

olmas, ayn zamanda gvenlik seviyesinin de ykselmesi anlamna gelmektedir.Bu gnlerde nkleer santral iletmecileri, 20 veya 30 yl nce tasarlanmas bilemmkn olmayan ve dolaysyla bilinmeyen karmak kaza senaryolarn bilgi-sayar simlasyonlaryla deneyimliyor. Gvenlik teknisyenleri, yava yava eskireaktrlerde bile kurulmaya balayan, gelimi olaslk analizlerinden, dahahassas test ve kontrol sistemlerinden yararlanabiliyor. Nkleer reaktr iletme-cileri, Harrisburgdan, ernobilden ve Japonyadaki vahim kazalardan derslerkardn sylyor. Bilgi dei tokuunu organize eden ve kaza verilerinin yekurululara sratle datlmasn salayan Dnya Nkleer letmeciler Birliine

(WANO) vurgu yapyorlar. Dnyann her kesindeki reaktr iletmecileri, 2010 ylnda toplamda yaklak 13 bin yllk reaktr iletim sresinden elde edilendeneyime eriebilecek.

Ancak bu, nkleer santrallar iin kaliteli bir yeni gvenlik sistemini aslagarantilemez. Santrallarda ekirdek erimesi kazalarnn 1986dan beri gerekle-memi olmas, bunlarn bir daha hi yaanmayaca anlamna gelmez. Forsmark

yakn gemite duyulan en yksek sesli uyar sinyaliydi. Benzeri uyarlar Bruns-bttel ve Krmmeldeki Alman nkleer reaktrlerinden de geldi ve ardndan busantrallar yllarca hi elektrik retmedi. Dnyadaki nkleer reaktrlerin yaklak

drtte ernobil felketi zamannda var olanlarla ayn. Ciddi bir kazannbugn ya da bundan 100 yl sonra olmas, olaslk denen kavramn doasndavar. Bu yzden 13 bin yllk reaktr iletim zaman, aksi ynde herhangi bir kant


17/258

15


enler

salamaz. Nkleer enerji sektr, 1978 ylnda Harrisburgdaki bir ticari santraldailk nkleer ekirdek erimesi kazasyla kar karya kaldnda Almanyadakinkleer enerji kartlar nkleer teknisyenlerin tumturakl gvenlik vaatlerinialaya alan el ilnlar datmt. lanlrda yle deniyordu: Kaza olasl 100 bin

ylda bir. Zaman ne de abuk geiyor!Reaktrlerin yaam srelerinin uzatlmas dnya apnda bir kampanya ile

kamuoyuna benimsetilmeye allyor. Nkleer santral iletmecileri, byle birartn gvenlik asndan mutlaka gerekli olduunu ne sryor (FrankfurterRundschau, 12 Austos 2005). Alman Atom Enerjisi Forumu lobisinin bakanve nkleer santral iletmecisi E.on irketinin eski ynetim kurulu bakan WalterHohlefelder, reaktrlerin izin verilen yaam srelerindeki byle bir artn

elektrik arzn daha gvenli hale getireceini ciddi ciddi syleyebildi (BerlinerZeitung, 9 Austos 2005). Bu iddialarn en artc yan, nkleer enerjiyi destek-leyen politikaclar bata olmak zere artk kamuoyunun eitli kesimlerinden

itiraz grmemesi. artc, nk nkleer santrallarn otomobillerin ve uaklarnaksine eskidike daha gvenilir hale geldiini iddia etmek, her babayiidin harcdeildir. Ne yazk ki bu iddia sadece manta deil fizik kurallarna da aykr.

Dnyann reaktr filosu yalanyor. Halkn anlayabilecei bu basit teriminardnda halkn pek anlayamayaca muazzam bir bilgi yn yatyor. Malzemeteknolojisi ve metalurjinin alanna giren bu devasa bilgi yn, sadece basiteskime belirtilerini kapsamakla kalmyor, onlarn yan sra metal paralarnd yzeylerinde ve ilerindeki son derece karmak deiimleri de kapsyor.Nkleer yaplarn mikro ortamnda meydana gelen bu tr srelerin ve bunlarn

nceden tahmin edilmesi, sonularnn izleme sistemleri araclyla yeterli birzaman ncesinde tespit edilmesi zor. zellikle yksek scaklk, korkun mekanikgerilimler, saldrgan bir kimyasal ortam ve nkleer fisyon kaynakl ntronlarnsrekli bombardman, reaktrlerin ulalmas g yerlerindeki gvenlikle ilgili

yap elemanlarn ayn anda etkilediinde, bu zorluk daha da artyor. Son yllarda,nemli yap bileenlerinin d yzeylerinde ve kaynakl birleme noktalarnda,hatt ilerinde korozyon, radyasyon hasar ve atlak oluumuna defalarcarastland. Zayf noktalarn kh izleme sistemleriyle kh santraln kapal olduu

ya da muayeneden getii dnemlerde yaplan olaan kontrollerle son anda

tespit edilmesi sayesinde ciddi kazalar birok kez nlenebildi ama yine birokolayda bu ciddi hasarlarn zamannda tespit edilmesi tamamen ans eseriydi.

Bu durum, birok lkede enerji piyasalarnn serbestlemesinin bir yanetkisi olarak daha da ktlemitir. Serbestleme her enerji santralnda iletme-cilerin maliyetler konusunda daha hassas olmasn gerektirir. Bu hassasiyetise dorudan birtakm sonular yaratr; alan saysnn azaltlmas, dnemselgvenlik kontrollerinin seyrekletirilmesi, ilerin daha ksa srede bitirilmesininistenmesi nedeniyle denetim ve yakt deiimi sz konusu olduunda daha fazlazaman basks, gibi Bunlardan hibirinin gvenlii arttrmayaca gayet aktr.

n sonu: Reaktr iletmecileri nkleer santrallarn alma srelerini 40, 60ve hatt 80 yla karmay baarrsa, 2007de 24 yl olan dnyadaki nkleer tesis-lerin ortalama mr, gelecekte byk oranda artacaktr. Bu durumda ciddi bir


18/258

16

NkleerEn


kaza olasl da byk oranda artacaktr. III. kuak olarak adlandrlan yeninkleer reaktrlerin yapm bile bu olaslk artn pek etkilemeyecek zira bunlar

yllar boyunca dnya genelindeki reaktr mevcudunun ancak ufak bir blmnoluturacak. stelik bu tip nkleer reaktrlerde de ciddi bir kaza ihtimali gzard edilemez. rnein, tasarm 1980lerin sonlarndan beri bitirilemeyen ve birprototipi 2005ten bu yana Finlandiyada ina edilmekte olan Avrupa BasnlSu Reaktr (European Pressurized Reactor - EPR), onu eletirenlere gre halenFransa ve Almanyada alan basnl su reaktrlerinin i olsun diye birazckdaha gelitirilmi bir versiyonundan baka bir ey deildir. Bu reaktrlerdekifikir, ekirdek erimesi durumunda, erimi ekirdei tutacak karmak bir sistemsayesinde erimenin evreye zarar vermesinin nlenmesidir. Tm tesisin maliye-tini byk lde ykselten bu kavramn sonularndan biri de, reaktrlerin hemnkleer teknoloji alannda hem de bu alann dnda ekonomik adan rekabetedebilmesi iin gelitirme aamasnda daha verimli olacak ekilde tasarlanma-

snn gerekmesidir.Santral iletiminde edinilen tecrbeler ve baz reaktrlerin mrlerininuzatlm olmas sayesinde ciddi bir kaza ihtimalinin gerek anlamda azalpazalmad konusunda santral iletmecileri arasnda bile bir fikir birlii yoktur.Zaten dnyann drt bir yannda insanlar hop oturtup hop kaldran ciddinkleer reaktr arzalarnn saysnn ne kadar ok olduu dnldnde, bukonuda fikir birliinin olmas gerein inkr anlamna gelir.

Yakn gemite meydana gelen ve felkete dnme potansiyeli tayanolaylarn listesinde (ki bu liste doal olarak eksiktir) unlar yer alyor:

Fransz basnl reaktr Civeaux 1in fazla scak suyu dar atan sistemindebir boru patlad. Szntnn yeri tespit edilip durum kontrol altna alnncayakadar saatte 30 metrekp su ana soutma devresinden dar akt (1998).

ngilteredeki Sellafield Yeniden leme Tesisinde ve Japon nkleer santralTepcoda gvenlikle ilgili bilgilerinin alanlar tarafndan deitirildiiortaya kt (1999/2002).

Fransadaki Cattenom Nkleer Santralnn 3. nitesindeki nkleer yaktelemanlarnda daha nce hi grlmemi nitelikte hasar meydana geldi(2001).

Almanyada, Brunsbttel Nkleer Santralnn kaynar su reaktrnde,reaktrn basn tanknn hemen yaknndan geen bir boruda byk birhidrojen gaz patlamas oldu.

ABDdeki Davis-Besse Nkleer Santralnn reaktrnn haznesinde yllarcafarkedilmeyen dev bir korozyona rastland. Reaktrn tam kapasite altzamanlarda felket yaratabilecek bir sznty sadece reaktr kazannn inceelik cidarnn nledii grld (2002).

Macar nkleer santral Paksn ntralizasyon havuzunda yksek derecederadyoaktif 30 adet nkleer yakt elemannda ar snma meydana geldi.

Reaktr tesisinin korumasz blmnde olas bir nkleer patlamay nlemekiin scakl 1200o santigrata ulaan bu elementlerin suyla soutulmasna


19/258

17


enler

karar verildi. Elementler suyla temas edince porselen gibi darmadan oldu.(2003) (Heinrich-Bll-Stiftung 2006).

Japon nkleer santral Kashiwazakide deprem sonucunda ar hasarmeydana geldi. Transformatrlerde yangn kt. Radyoaktif svlar darszd. Tesis yllarca devre d kald (2007).

Alman nkleer santral Krmmelde transformatrde kan yangn nce altodasnn dumanla dolmasna sonra da acil durdurma sisteminde ciddi arza-larn olumasna neden oldu. Olaydan hemen hemen iki yl sonra, tesisin

yeniden faaliyete girmesinin zerinden sadece birka gn gemiken, trans-formatrlerden birinde yine bir ksa devre olutu, ya sznts meydana geldive reaktrn almas hemen durduruldu. Ancak, bu defa transformatrdeyangn kmad (2007-2009).

Bu arada, nlenmesinin olanakszl aikr olan bu olaylar, Nkleer

Rnesansn destekilerinden ok santral iletmecilerinde endie yaratt vesorunlarn farkna varmasn salad. stelik bunun sebebi, arzalarn, kazalarnyol at hasar ve kayplarn santral iletmecileri iin milyarlarla ifade edilecekzararlar dourmasndan ibaret deildi.

Nkleer santrallarda sorumluluk sahibi mevkilerde olanlar, insanolunundoasnda derinlere kk salm bir olgudan giderek daha fazla endie duyuyor;tekdzeliin sinsi zehiri. Bu zehir yllarca hep ayn biimde tekrarlanan monotonilerin en yksek derecede dikkatle yaplmasn neredeyse imknsz klyor.Berlinde 2003 ylnda yaplan bir WANO toplantsnda konumaclar, nkleer

reaktr iletmecilerinin korkun derecede ihmalkr davrand ve benimreaktrm iyidir anlay ile hareket ettii ynndeki dncelerini saknmadandile getirdi. Bu tutumlarn ikisinin de sektrmzn ayakta kalmasna kar birtehlike olduuna dair bir uyarnn toplantya katlan onca uzman arasndanbir sveliden gelmesi de ilginti (Nucleonics Week dergisi, 6 Austos 2003).

WANOnun eski ynetim kurulu bakan Japon Hajimu Maeda, sektrn tehditeden korkun bir hastalk tehis etti. Motivasyon kayb, yapt ii yeterli bulmave enerji piyasalarndan dzenlemelerin kaldrlmasnn getirdii maliyet bask-snda kaynaklanan, emniyet standartlarn idame ettirmeyi ihmal eden yaklam

ile balayan bu hastaln varl kabul edilmeli ve ona kar klmalyd. Aksitakdirde ciddi bir kaza [...] tm sektr yok ederdi (Nucleonics Week dergisi,6 Austos 2003). yl sonraki Forsmark felketinde, svein kamulatrlmirketi Vattenfalln ilettii nkleer reaktrlerde yeni ihmal vakalar gn naktka bu endienin ne kadar yerinde olduu anlald.

Efsanelerin kinisi: Ktye Kullanm ve Terr Tehlikesi Kontrol AltnaAlnabilir

New York ve Washington D.C.de 11 Eyll 2001de meydana gelen terr saldr-larnn dorudan sonucu olarak yeni bir tehdit boyutu ortaya km bulunuyor.Saldrlar planlayanlarn gzaltndaki sorgulanmalar srasnda verdikleri


20/258

18

NkleerEn


ifadeler, bu boyutun ciddiyetini daha da arttrd. nde gelen Batl glerin, ABDye kar gerekletirilen saldrlarda ahit olduu bu yeni terr boyutugvenlik meseleleri balamnda daha nce hi dnlmemiti. Ancak, nkleerenerji kullanmnn ve bunun getirecei devasa risklerin yeni batan etraflcadnlmesini gerektiren de tam olarak buydu.

Hapisteki iki El Kaide liderinin itiraflarndan yola klacak olursa, nkleersantrallarnn hedef alnmasnn Mslman terristlerin planlarnda var olduu

yadsnamayacak bir gerektir. ABD Senatosunun saldrlar hakkndaki resmiraporunda da (Amerika Birleik Devletlerine Yaplan Saldrlar AratranUlusal Komisyon 2004) yer alan bu ifadelere gre Dnya Ticaret Merkezininkuzey kulesine arpan Boeing 767yi kullanan Muhammed Atta, Hudson Nehri

yaknlarndaki Indian Point Santralnn iki reaktrn olas bir hedef olaraknceden semiti. Manhattandan sadece 40 mil uzaklktaki bu nkleer santraladnlen saldrnn kod ad bile vard: Elektrik mhendislii. Ne var ki

uaklar kullanan terristler, enerji santralna yaklarken uaklarn yolununsavunma roketleri veya askeri jetler tarafndan kesilebileceini dndnden,bu plandan vazgeilmiti. Aslnda byle askeri nlemler yoktu. Terristlerinplandan vazgemesinin nedeni, artlar yanl deerlendirmesiydi. El Kaideliderlerinden Halid eyh Muhammed, daha da caniyane olan ilk plannda,toplam on adet ua karp birka nkleer santrala ayn anda saldrmay tasar-ladn ifadesinde belirtmiti. Nkleer santrallarn risk deerlendirmelerindeterrist saldrlara eskiden olduundan ok daha fazla yer verilmesi arttr. Bu trsaldrlarn gerekleme olasl 11 Eyll 2001 ncesine kyasla dramatik lde

artmtr.Dnyada alan 436 reaktrden hibirinin, 2010 yl balarnda yakt depolartamamen dolu, byk bir uakla kasten yaplacak bir saldrya dayanamayacagereini de kimse inkr etmiyor. New York ve Washingtondaki saldrlarn

yaratt korku henz devam ederken, Alman reaktr iletmecileri bile bu gereiaz birliiyle kabul etti. Batnn sanayilemi lkelerindeki nkleer santrallarnbirounun inasnda, ufak veya askeri uaklarn kazara santrala arpma olas-lnn dikkate alnd biliniyor. Ancak, yakt depolar tamamen dolu, byk biruan kazara bir nkleer santraln zerine dmesi olasl o kadar zayf olarak

deerlendirilmekteydi ki; bu tr bir senaryoya kar hibir lkede tek bir nlembile alnmamt. Bir yolcu uann bir fzeye dntrlerek kast bir saldrnngerekletirilmesi fikri ise nkleer reaktr yapmclarnn aklnn ucundan bilegememiti.

ABDdeki saldrlarn hemen ardndan merkezi Almanyann Kln kentindebulunan Tesis ve Reaktr Gvenlii irketi (GRS), Alman nkleer santrallarnnhava saldrlarna kar hassasiyetini lmek iin kapsaml bir aratrma balatt.

Alman hkmetinin yaptrd aratrmada tipik nkleer santrallarn dayankll-nn deerlendirilmesinin yan sra Berlin Teknik niversitesinde uu simla-

tr kullanan yarm dzine pilot, Almanyada faaliyet gsteren nkleer santral-larn simlatr kokpitine verilen geree uygun video animasyon grntlerineeitli hzlarda, vuru noktalar ve yaklam alar ile binlerce saldr gerekle-


21/258

19


enler

tirdi. Teste katlan pilotlardan bazlar, aynen New York ve Washingtona saldranterrist pilotlar gibi, daha nce yalnzca kk, pervaneli uaklar kullanmt.Buna ramen, simlasyonu yaplan her iki kamikaze saldrsndan birinin hedefeisabet kaydettii belirtildi.

Aratrmann sonular o kadar endie verici kt ki, kamuoyuna aklanma-sndan vazgeildi. Yksek derecede gizli olarak snflandrlan sadece bir adetzet kamuoyuna ulaabildi (Tesis ve Reaktr Gvenlii Dernei 2002). Buna gre,zellikle eski santrallarda yolcu uaann tipi, bykl ve arpma hz neolursa olsun her darbe bir nkleer cehennem tehdidi iermekteydi. Ya reaktrnkabuu dorudan delinecek ya da boru tesisat darbenin yaratt mthi titre-imlerden tahrip olacak ve hemen sonrasnda uan yakt alev alacakt.

Her durumda, ekirdek erimesi ve radyoaktivitenin geni bir alana yaylmasbaarl bir darbenin olas sonularn oluturacakt. Kullanlm yakt eleman-larnn su havuzlarnda soutulmaya brakld, elektrik santralnn iindeki

geici depolama tesisleri bile en yksek derecede riske maruz kalyor. ABDdekikorkun saldrlardan on yl sonra bile, Almanyada nkleer santrallarn bu trsaldrlara kar nasl korunacana dair herhangi bir kavram mevcut deil. EskiSosyal Demokratlar Birlik 90 / Yeiller koalisyonunun bir hava saldrsndasantrallar ksa bir sre iin dumanla gizleme planndan da herhangi bir sonukmad. Alman Federal Anayasa Mahkemesi iinde masum insanlarn bulun-duu sivil uaklarn drlmesini ubat 2006da kesin bir biimde reddedincebu fikirden vazgeildi. Nkleer santrallar yapay dumanla gizlemenin amac,hava kuvvetlerinin avc uaklarnn slerinden havalanp karlm ua

uzaklatrmaya veya gerekirse drmeye gelinceye kadar zaman kazanmakt.

11 Eyll glgede brakaak intihar saldrlar

Hedef gzeten hava saldrlar senaryosunun 11 Eyll 2001den nce de ulusla-raras gndemde olan baka korkular ortadan kaldrmaya hibir faydas olmad.Olan sadece bu korkularn somut ve daha gereki bir dayanak kazanmas oldu.Nkleer tesislerin modern tanklarla ve betonu delen mermilerle yahut patlay-clarla karadan hedef alnd ya da saldrganlarn gvenlikli alanlara g kulla-

narak veya gizlice girmeyi amaladklar terrist saldrlar, uzun zamandan beriyoun aratrmalara konu olmaktaysa da lmeye hazr saldrganlar ieren birsenaryo hi dnlmemiti. Baz insanlarn ilk kurbanlarn kendileri olacanbile bile bir nkleer santrala intihar saldrs dzenleme olasl, daha nce hiakla gelmeyen senaryolar tm oke ediciliiyle gndeme tad.

Ar utaki intihar bombaclar asndan bir nkleer santrala saldrmakhi de rasyonellikten uzak deildir. Aksine, ar utakiler baarl bir sald-rnn ortal annda cehenneme evirip milyonlarca insana aclar yaatmaklakalmayp, byk bir olaslkla birok baka santraln da nleyici bir tedbir olarak

kapatlmasna yol aacan ve dolaysyla 11 Eyll 2001 sonrasnda yaanan okdalgalarn kat kat glgede brakacak boyutlarda bir ekonomik deprem yarata-can bilir. Dnya Ticaret Merkezi ve Pentagona ynelik saldrlar ne kadar


22/258

20

NkleerEn


canavarca olsa da bunlar sonuta sembolik, protestocu bir amaca hizmet etmek-teydi; yani, sper g ABDyi ekonomik, siyasi, ve askeri kalbinden vurarak onukk drmek. Nkleer santrala yaplacak bir saldr ayn sembolizmi iermez.Elektrik arzn, yani sanayilemi bir lkenin sinir merkezini, ksaca tm altya-psn etkiler. Koca bir blgenin batan baa radyoaktiviteyle kirlenmesi ve belki

yzbinlerce belki de milyonlarca kiinin yaad yerlerden geri dnmemecesinetahliye edilmesi, sava ile terrizmi birbirinden ayran izgiyi temelli ortadankaldrr. Sanayi altyapsna yaplacak baka hibir saldr Batl sanayilemilkeler zerinde bu tr bir psikolojik etki yaratamaz; Rotterdamdaki petroldepolarnn hedef alnmas bile. Byle bir saldr, bir sper felkete yol amaybaaramasa bile yarataca sonular yine de ok ykc olur. Bu tr bir saldrsonrasnda nkleer enerjinin tad felket riskleri ile ilgili gr ayrlklar daha

youn biimde tartlr hale gelecek ve muhtemelen baz sanayilemi lkelerinnkleer santrallarnn birounu, hatt tmn kapatmasna yol aacaktr.

Terrizmin bu yeni biiminin nda nkleer enerjinin barl kulla-nm ve savaa yol aabilecek atmalarn dourduu tehdit ile ilgili tart-malar nem kazanyor. imdiye kadar nkleer camiada bu konunun tartlma-sndan kanld ve hl kanlyor. Kore Yarmadas, Tayvan, ran, Hindistanveya Pakistan gibi potansiyel atma blgelerindeki nkleer reaktrlerin kaste-dilmeyen ama ldrc bir yan etkisi var. yle ki; bu nkleer reaktrler faali-

yete girdiinde, potansiyel bir saldrgan lkenin reaktrlerin sahibi lkeyi yerlebir etmek iin artk nkleer silaha ihtiyac kalmaz, hava kuvvetleri veya toplarbunun iin yeter. Bu olaslk dikkate alndnda nkleer enerji konusunda kim

arz gvencesinden sz ediyorsa, yeterince ileriyi dnmyor demektir. Bir tekolayn enerji arznn btn ayaklarn tmyle kertebilecei baka bir teknolojidaha yoktur. Byle bir teknolojiye bel balayan bir lke ekonomisinin enerji arz,her ey olabilir ama gvencede olamaz. Sava kt takdirde, bu teknolojiyesahip bir lkenin ekonomisinin konvansiyonel silah saldrlarna maruz kalmaihtimali ona sahip olmayana gre daha fazladr.

Alman fiziki ve filozof Carl Friedrich von Weizscker, 1985 ylnda nkleerenerji destekiliinden nkleer enerji kartlna geiinin gerekesini yle izahetmiti: Nkleer enerjinin dnyann her yerinde uygulanmas, gnmzdeki

btn kltrlerin siyasi yaplarnda kkl bir deiiklii gerektiriyor. En azndanuygar dnyann kuruluundan beri varln srdren savan siyasi kurum-larnn ortadan kaldrlmasn gerektiriyor (Meyer-Abich/Schefold, 1986 ilekarlatrnz). Weizscker dncelerini zetlerken siyasi ve kltrel yndengvenceye alnm bir dnya barnn ufukta grnmediine de iaret etmiti.

Youn ideolojik gdlerle hareket eden arlarn kendilerini gl sanayilemilkelerle savaa hazrlad asimetrik iddet dnemlerinde veya hatt her eyikapsayan medeniyetler savanda kalc bir bar olasl, Weizsckerin gr-lerini aklad, Dou ve Bat bloklar arasndaki gerginliin hl hkm srd

1985 ylna gre ok daha uzaktr.Aslnda enerji santrallarnn savaa yol aabilecek atmalar balamnda

dourduu tehdit, teorik bir deerlendirmeden ibaret deil. Balkanlarda


23/258

21


enler

1990larn balarndaki atmalarda Slovenyann Krko Nkleer Santral sk skhava saldrlar tehdidine maruz kalmt. Yugoslav avc uaklar atmay bylebir trmanmaya gtrebileceini gstermek iin tesisin zerinden uuyordu.

Irakn 40 megavattlk kurulu gcndeki aratrma reaktr Tammuz 1(Osirak) 1981de alyor olsayd, srail jetleri onu bombalamadan brakrlarmyd sorusu bir speklasyon konusu olmaya devam ediyor. Saldr, SaddamHseyinin ilk slam bombasn yaptran kii olma giriimine kar bir nleyicidarbe olarak grlmekteydi. Amerikan bombardman uaklar, 1991 KrfezSavanda reaktrn bulunduu yere yeniden saldrd. Saddam Hseyin bunamisilleme olarak Scud fzelerini srailin Dimona Nkleer Tesisine gnderdi.Son bir rnek; Tahrandaki mollalarn ynetimi ile aras iyi olmayan srailinrandaki szde gizli nkleer tesislere hava saldrs planladna dair giderekdaha fazla haber ortalkta dolayor.

lml Siyam kizleri: Atom enerjisinin sivil ve askeri kullanmAtom enerjisinin kontroll bir ekilde enerji retimi iin kullanlmas fikri ortayaktndan beri askeri kullanm da gndemden dmedi. Bu kimse iin artcdeil. ABDnin 1945 ylnn Austos aynda Hiroima ve Nagasakiyi bombala-mas, nkleer enerjinin cehennem potansiyelini tm dnyaya zaten gstermiti.

ABD Bakan Dwight D. Eisenhowerin 1953te iln ettii Bar in Atom (Peacefor Atom) program nkleer enerjinin barl kullanm iin bir balama iaretigibi dnlmt. Bu yaklam birtakm ihtiya ile endielerden kaynaklan-

mt; zira ABD o dnemde atomun paralanmas konusunda kendinden bakaneredeyse hibir lkede bulunmayan ve gizli tuttuu bilgileri cmerte akla-makla kendi atom silah programlarn balatacak lkelerin saysnn katlanarakartmasn dizginlemek istiyordu. Atom bombas sayesinde dnyadaki tek sperg statsne kesin biimde ykselmi olan ABDnin bakannn dnyaya teklifettii dzenleme gayet basitti. steyen her lke kendi nkleer silahlarn imaletme emellerinden vazgemesi artyla nkleer enerjinin barl kullanmndan

yararlanabilecekti. ABD Bakan bu hamlesiyle, kinci Dnya Savandan sadecebirka yl sonra ABDnin yan sra Sovyetler Birlii, ngiltere, Fransa ve inin de

nkleer silah sahibi lkeler haline gelmesi ile sonulanan gelimeleri durdur-may mit ediyordu. Aralarnda sve ve svire gibi mutlak barsever olarakbilinen lkelerin de bulunduu baka lkeler de, az veya ok iddial bir ekildeama byk bir gizlilik iinde, silahlarn bu en glsn gelitirmeye alyordu.kinci Dnya Savann sonundan 1955e kadar kendi egemenlik haklarna sahipolmayan Federal Almanya Cumhuriyeti bile dnemin Nkleerci Bakan FranzJosef Straussun dneminde benzer emeller sergilemiti.

1970te yrrle giren Nkleer Silahlarn Yaylmasn nleme Antlamasda (Nuclear Non- Proliferation Treaty-NPT), Viyanadaki BM Uluslararas Atom

Enerjisi Ajans gibi Eisenhowerin sz konusu giriiminin bir sonucuydu. 1957dekurulan Viyana merkezli UAEAnn grevi, bir taraftan nkleer enerjinin reti-mini tevik etmek ve dnya apnda desteklemek, dier taraftan giderek artan


24/258

22

NkleerEn


sayda lkenin nklere silah gelitirmesine engel olmakt. Kuruluundan bu yana yarm yzyldan fazla zaman gemesine ramen UAEAnn yapabildikleri ilkbataki amac kadar birbirine zttr. UAEA, sivil nkleer santrallarn ve bunlarnkulland blnebilir malzemeleri izleyerek nklere silah yaylmasnn hznkesmitir. Bunun iin Viyanadaki ajansa, geen dnem bakan Muhammedel-Baradey ile birlikte 2005 Nobel Bar dl verilmitir. Ne var ki ajans, nkleersilahlarn yaylmasn kesinlikle nleyememitir. Resmen nkleer silah sahibiolan be lkeye souk savan sonunda lke daha, srail, Hindistan ve Gney

Afrika katlmtr. Gney Afrika, 1990larn banda rk rejimini terk ettiindenkleer silahlarn da imha etmitir. UAEAnn titiz kontrollerine ramen, 1991Krfez Savandan sonra denetiler Saddam Hseyinin Iraknda hayli ileridzeye ulam gizli bir nkleer silah programn ortaya karmtr. srail gibiantlamay imzalamaya yanamayan Hindistan ve Pakistann 1998deki nkleersilah denemeleri dnyay oka sokmutur. Be yl sonra ise Kuzey Kore NPTden

km ve nkleer silah sahibi olduunu iln etmitir.Btn bu tehdit ieren gelimelerin kk, nkleer enerjinin temel birsorununa uzanmaktadr: en iyi niyetlerle hareket edilse, en modern kontrolteknolojisi kullanlsa bile nkleer enerjinin sivil ve askeri kullanm arasnda incebir ayrm yaplamaz. zellikle nkleer yakt ve blnebilir malzeme evrimle-rinde, maksat ister sivil ister askeri olsun sre hemen hemen ayndr. Teknolojive teknik bilginin ou kez ifte kullanma, yani hem sivil hem de askeri kulla-nma ak olmas, lmcl bir sonu dourmaktadr. UAEA veya Avrupa AtomEnerjisi Topluluu (Euratom) tarafndan desteklenen sivil nkleer teknolojiyi

tam anlamyla deerlendirebilen her lke eninde sonunda nklere silah yapabilir.Nkleer an bandan beri, ilkesiz ve hrsl baz gler bir yandan sivil nkleerprogram yrtrken bir yandan da kendi emelleri dorultusunda iin askeritarafna ynelmekten geri kalmamtr. rann bugn ve yllardr bunu yapt-ndan phe edilmektedir. Nkleer yakt evriminin sivil bileenlerinin askeriyedntrlmesi sz konusu lkelerin hkmetlerince desteklenen gizli paralelprogramlarla gerekletirilebilmektedir ya da ayn ilem sivil blnebilir malze-meleri gizlice baka yerlere kaydrma, bylece ulusal ve uluslararas denetileriatlatma yntemi ile de yaplabilir. Bu malzemelerin, askeri ama tayan tekno-

lojinin ve teknik bilginin alnmas da korkulacak dier bir husustur. Yakndou ve Ortadouda ran, Trkiye, Msr, Suudi Arabistan, rdn,

Libya, Cezayir, Tunus, Fas ve Birleik Arap Emirliklerinde 2010 ylnn banda 15yeni nkleer santral kurulmas planlanm bulunuyor. Bu projelerden hepsininbirden gereklemeyeceini bilmek iin khin olmak gerekmiyor ama dnyadaha gvenli bir yer olsayd bunlardan acaba yars bile ina edilir miydi? urastartlamaz ki, nkleer teknoloji halen onu ticari maksatlarla kullanmakta olan30 lkede daha da yaygnlatka onun askeri alandaki yaylmasn nlemek iindaha fazla aba harcamak gerekecektir. Atomu paralama teknolojisine sahip

50, 60 veya daha fazla sayda lkenin ortaya kmasna yol aacak, 1970 yllarda-kine benzer bir nkleer enerji furyasnn gereklemesi halinde, gemite zatenimknlar yetersiz kalan ve her zaman bte sknts eken UAEA, zlmesi


25/258

23


enler

olanaksz sorunlarla kar karya kalacaktr. te yandan, bir kirli bombaypatlatmaktan bile ekinmeyecek terristler de yeni tr bir tehlike oluturuyor.Sivil meneli radyoaktif malzeme ieren konvansiyonel bir bombann patlatl-mas ok sayda can kaybna yol amakla, terristlerin potansiyel hedefi olanlkelerde korku ve gvensizlik duygusunu dramatik boyutlara karmaklakalmayp, patlamann olduu yeri de yaanlmaz hale getirir.

Efsanelerin ns: Nkleer Atk m? Hi Sorun Deil!

Nkleer yakt evrimi denilen rahatlatc kavram, nkleer enerji sektrnnortaya att ve gerekler karsnda yanll tekrar tekrar grlse bile bir trl

yok olup gitmeyen artc uydurma terimlerden biridir. Nkleer evrim masal,nkleer teknoloji yanllarnn eski bir hayaliyle balamt. Bu hayale gre, ticariuranyum reaktrleri ile ie balandktan sonra yeniden ileme tesisleri bu

reaktrlerin ekirdeinde oluan blnebilir pltonyum elementini ayrtrabi-lecek ve ardndan hzl retken reaktrlerde blnemez uranyumdan (U-238)srekli pltonyum (Pu-239) retebileceklerdi. Bu rn baka hzl retkenreaktrlerde kullanlacak ve bylece bir tr devirdaim mekanizmas olutu-rulacakt. Bu ekilde dnyann drt bir yannda bin adetten fazla hzl retkenreaktr ile dzinelerce yeniden ileme tesisinin grev yapt, sivil ve endstriyellekte imdiye kadar sadece Fransada La Hagueda, ngilterede Sellafielddegerekletirilebilen tesislerin benzeri dev bir sanayi evrimi yaratlacakt.Nkleer strateji belirleyicileri, 1960l yllarn ortalarnda sadece Almanyada

yzyln sonuna kadar kurulu gleri 80 bin megavata ulaacak sayda hzlretken reaktr kurulacan hesaplyordu. Bir karlatrma yapmak iin bugnAlmanyada faaliyet gsteren konvansiyonel basnl ve kaynar sulu reaktrlerin20 bin megavat kadar kurulu gce sahip olduu belirtilebilir. Ne var ki, balan-gta Aa Ren havzasndaki Kalkar ehrinde bulunan Alman hzl retkenreaktr projesinin banda bulunan enerji bilim adam Klaus Traube tarafndan,

1950lerin kurtulu topyas (Traube 1984) olarak adlandrlan nkleer tekno-lojinin pltonyumlu yolu, dnyann grd belki de en byk fiyasko olarakekonomi tarihine gemitir. Ar derecede pahal, yanl tasarlanm ve gvenlik

asndan konvansiyonel nkleer santrallardan bile daha tartmal olan hzlretken reaktr teknolojisi, dnyann hibir kesinde kendisine yer bulama-mtr. lk gelitirme aamalarndan kalma bir hzl retken reaktr hl iletentek devlet Rusyadr. Japonya (Monjudaki tantm amal reaktr 1995te kanbyk bir sodyum yangnnn ardndan kapatlmt) ve Hindistan ise hl bu

yolda gitmeye resmen devam etmektedir.Hzl retken reaktr seenei sz konusu olmaynca, pltonyumu sivil

kullanm iin yeniden ileme tesislerinde ayrtrmann esas nedeni de ortadankalkm oluyor. Ancak, Fransa ile birlikte ngiltere, Rusya, Japonya ve Hindistan

kk yeniden ileme tesisleri altrmaktadr. Bu lkeler sonradan yaptaklamalarda, bu tesislerin amacnn orada elde edilen pltonyumun, uranyum-pltonyumoksid karmndan yaplm MOX denilen yaktn konvansiyonel


26/258

24

NkleerEn


hafif su reaktrlerinde yeniden kullanlmasn salamak olduunu beyanetmitir. Yeniden ileme tesisleri teknik arzalar yznden devre d kalmazamanlarda, pltonyum ile uranyumun yan sra korkun maliyet rakamlar vedepolanmas gereken yksek derecede radyoaktif atklar retir. Yeniden ilemetesislerinin evresi ise bir hafif su reaktrnn yaydnn on binlerce kat seviye-sinde radyasyona maruz kalr. Ayrca, yeniden ileme faaliyeti yksek derecederadyoaktif malzemelerin sk sk tanmasn gerektirir ki, bu gvenlik asndanriskli olduu kadar, malzemelerin askeri gler veya terristler tarafndan elegeirilmesine elverili koullar yaratr.

Dnya genelindeki ticari nkleer santrallarn rettii yksek derecedekiradyoaktif malzemelerin ancak nispeten ufak bir blm yeniden ilemeye tabitutulduundan ve tkenmi MOX yakt elemanlar geri dnme alnmad-ndan, nkleer yakt evrimi kt zerinde kalan bir szden ibarettir. Gerekhayatta bu evrimin ucu aktr. Nkleer santrallar elektrikten baka, hayli

toksik, yksek, orta ve dk seviyede radyoaktif atk retir. Bu atklarn okuzun sreler boyunca gvenli ve kesin biimde doadan yaltlmas gerekir. Busrenin uzunluu radyonklidlerin doal yarlanma mrlerine gre deiir kibunlar arasnda da ok byk farklar vardr. rnein pltonyum-239 (Pu-239)izotopu radyoaktivitesini 24 bin 110da kaybederken, bu durum kobalt-60(Co-60) izotopu iin neredeyse 5,3 gndr.

Kal bir son depolama alan iin uygun hibir yer yoktur

Nkleer enerji retiminin balamasnn zerinden yarm yzyldan fazla zamanngetii gnmzde dnyada yksek derecede radyoaktif atklarn doadanyaltlmas (izole edilmesi) iin onaylanm ve faal durumda olan tek bir yer bileyoktur. Bu durum nereye ineceini hi dnmeden havalanan nkleer yaktlbir ua akla getiriyor. Fransa, ABD, Japonya, Gney Afrika gibi baz lkelerde,nispeten ksa mrl ve orta ya da dk seviyeli nkleer atklar zel kontey-nerler iinde yzeye yakn derinliklerde saklanmaktadr. Almanya, nkleer tesis-lerin yan sra aratrma reaktrlerinden ve tbbi amal kullanmdan gelen, sretmeyen atklarn yeraltnda depolanmas iin Aa Saksonyann Salzgitter

kentindeki eski bir demir madeni olan Konrad semitir. Bu eski maden oca Almanyadaki ilk ve tek onaylanm nkleer atk tesisi olup, halen atklarndepolanmasna hazrlanmaktadr. Tesisin 2014 ylnda faaliyete gemesi planla-nyor. Yukarda da alntlanan Carl Friedrich von Weizsckerin 1969da sylediibir sz, nkleer atk sorununa balangta ne kadar lkayt bir ekilde yaklald-n gzler nne seriyor. Fiziki ve filozof Weizscker, o tarihte nkleer atklarndoadan yaltlmas hakknda unlar sylemiti: Bu hi sorun deil. Banasylendiine gre Almanyann 2000 ylndaki nkleer atklarnn tm bir kenaruzunluu 20 metre olan kbik bir kutuya sabilecek. Bu kutuyu iyice szdrmaz

hale getirip skca kilitler ve bir maden oca galerisinin iine koyarsanz sorununzmlenmi olacan mit edebiliriz. (Fischer ve dierleri 1989 ile karlat-rnz)


27/258

25


enler

Ancak yine balangta, kamuoyunda pek sk dile getirilmese de baka fikirlerde vard. Atom Enerji Yasas teklifinin taslak metninin tartld bir bakanlartoplantsnn ardndan Bonndaki bir bakanlk yetkilisi, durumun ciddiyetininfarknda bir ifadeyle unlar sylemiti: Radyoaktif atklarn zararsz biimdedoadan yaltlmas, nfus younluunun ok olduu Almanyada reaktr inaetmeyi dnmeden nce halledilmesi gereken bir sorundur. (Mller 2009 ilekarlatrnz) Bu szler, 1955 ylnn ubat aynda sylenmiti. Aradan geenzamanda Almanyada 19 adet enerji ve prototip reaktr, radyoaktif atklarnzararsz biimde doadan yaltlmas konusunun lf bile edilmeden kapatl-mtr. Sonuta, radyoaktif atklarn biyosferi etkilemesinin yz binlerce hattmilyonlarca yl boyunca engellenip engellenemeyecei olduka felsef birmeseledir. nsann hayal gcn aan bir ey. Msrdaki piramitlerin abundan 5 bin yl nceydi. Alman nkleer santrallarnn 2010 ylnda rettiiradyoaktif atklarn ise 10010 hatt 100010 ylnda hl gvenli biimde sakla-

nyor olmas gerekecek ama baka bir seenek yok. Nkleer atk diye bir eyvar ve bu konuda mutlak bir kesinlik sz konusu olamayacandan bugn sahipolduumuz bilgilere gre en iyi teknik zm arayp bulmak zorundayz.

Nkleer santral sahibi lkelerin en bykleri, daimi bir son depolamaalannn teknik ya da bilimsel bir meseleden ibaret olmadn yeni yeni veistemeye istemeye anlamaya balyor. Bir son depolama sahas semek iin,ounlukla 1970li yllarda yrtlen ulusal prosedrlerin hibiri imdiye kadaronaylanm bir son depolama alannn belirlenmesini salamad. Bunun sebebimevki seiminde toplumsal direniin, demokratik katlmn ve effafln ok

uzun sre umursanmamas veya esirgenmesidir. Uygun bir son depolamasahasnn seiminde ou kez ilgisiz ve siyasi stratejiyle ekillenen dncelerbelirleyici rol oynad. Almanyada bu hatalardan ders alma gayreti ile kamuo-

yunun srekli katlmna ak, birka aamadan oluan bir seim prosedrgelitirilip formle edildi. Yllarca sren youn tartmalarn ardndan 2002dearalarnda hem nkleer enerji taraftarlarnn hem de kartlarnn yer ald bilimadamlar tarafndan zerinde nihayet mutabk kalnan kavramn gerektensemeresini vermi olmas gemite ne kadar ihtimal d idiyse, imdi de okadar grnyor. 2009 sonbaharnda seilen Alman Hristiyan Demokrat (CDU/

CSU) ve Liberaller (FDP) koalisyon2 hkmetinin son depolama sahas aray-larna tekrar dahil olmaya hi niyeti yok. Hkmet 1970lerden beri hazrlananSalzstock von Gorlebendeki mevkide srar ediyor. Oysa bu mevkinin zelliklestndeki kaya tabakasnn jeolojik uygunluu konusunda ciddi kukularvar. stelik gnmzdeki tanklardan ve son yllarda ortaya kan belgelerdenedinilen kantlar, 1970lerde bu mevki seilirken Salzstockun jeolojik uygunlu-una dair bilimsel bulgulardan ziyade siyasi tartmalarn byk, hatt belirleyicibir rol oynadna dair pheleri glendiriyor. Radyoaktif atklarn kalc olarakdoadan yaltlmas iin bugn sahip olduumuz bilgilere gre en iyi teknik

zm arayan herkesin, mevcut alternatifleri de deerlendirmesi gerektii



28/258

26

NkleerEn


aikrdr. Ancak, bu hibir zaman yaplmad. Nitekim politikaclar Gorlebendesrarlarn srdrrse, mahkemeler bu tartmal mevkinin aleyhinde kararverebilir. O zaman harcanan onlarca yl boa gitmi olur ve yer arama alma-lar yeniden balar. Almanyada CDU/CSU ve FDP koalisyonu tarafndan 2009

ylndan beri yrtlen gzlerini kapa ve en iyisi iin dua et stratejisinin birmevki belirlenmesini salayp salamayaca bu yzden kukuludur. Kukuluolmayan ey ise Gorlebeni bir son depolama sahas olarak belirlemenin veayn zamanda reaktrlerin mrlerini uzatmak iin gsterilen srarl abalarnetkisidir, yani Almanyada nkleer enerji konusundaki temel fikir ayrlklarnn

yeniden canlanmasdr. Alman evresel Yardm Derneinin 2010 balarnda yaymlad bir

raporda, doadan yaltlmas sorunu zmlenmedii iin Federal AlmanyaCumhuriyetinin nkleer santrallarnn mrn uzatmaya ynelik planlarnnanayasaya aykr olduu sonucuna varlmt (Ziehm 2010).

Alman devleti ile nkleer enerji sektrnn dk ve orta dereceli radyoaktifnkleer atklarn Saltzgitter yaknlarnda Salzberg Asse 11deki terk edilmi birtuz madenine depolanmas iin birlikte yrtt giriimin bundan sadece 30

yl sonra muazzam bir felketle sonulanma tehlikesi, bu olasl ok daha glklyor. Federal Radyasyondan Korunma Brosunun (BfS) 2010 yl balarnda

yapt tahmindeki gibi on yl veya daha fazla bir sre sonra yaklak 126 bin varilradyoaktif atn su basma tehlikesi altndaki maden ocandan karlp, tekrarambalajlanp, geici bir sre baka bir yerde muhafaza edilip, nihayet dahauygun bir mevkide yeraltna gmlmesi gerekecekse, bu ilem milyarlara mal

olan bir enerji politikasnn iflsn simgeleyecektir. Muhtemelen dnyada ilkkez bir on yl boyunca her evin oturma odasna nkleer teknolojinin sonularn,ebeveynler tarafndan masum ocuklarna ve torunlarna miras braklan klfet-leri gsteren televizyon filmleri yaymlanacaktr. 16 Ekim 2009 tarihinde kontey-nerlerin toprak altndan karlmas kararnn ardndan Almanyann gnlkgazetelerinden Frankfurter Allgemeiner Zeitung u gzlemi yapmak zorundakalmt: Bylece Almanyada nkleer enerjinin tabutuna bir ivi daha aklmoldu. Atom Yasasnn 9a sayl fkrasna gre nkleer santrallarn iletmecileri

ortaya kan radyoaktif atklar dzenli bir ekilde doadan yaltmakla sorum-

ludur. Bu konuda yasa, yarm yzyldan fazla bir sredir gayet aktr. Ancak, yasann gereklerinin nasl, nerede ve en nemlisi ne zaman yerine getirileceihususu 1960ta ne kadar belirsizse, 2010da da o kadardr. Yine de Almanya bukonuda can skc bir istisna olarak grlemez. Durum bunun tam aksidir. nknkleer enerjinin ticari maksatlarla kullanld lkelerin neredeyse tmndedurum ayndr. u anda kalc bir son depolama sahasna ilikin planlarn ileribir aamaya ulam olduu tek lke, dnyadaki 436 adet nkleer reaktrdensadece drdne ev sahiplii yapan Finlandiyadr. Finlandiyann bat kysndaOlkiluoto yaknlarnda granit kaya ktlesine oyulmu, inaat yaknda tamamla-

nacak olan son depolama sahas yerel ve blgesel halk tarafndan byk orandakabul grmesi bakmndan ansl bir tesistir. Ayn yerde bir nkleer santraln

yllardr byk bir vukuat yaratmadan ilemekte olmas, dk ve orta derecede


29/258

27


enler

radyoaktif atklar iin bir son depolama alannn bulunmas, blge sakinlerininounluunun endielerinin giderilmesini salamtr. Yksek dzeyde radyo-aktif atklara mahsus bir son depolama alan ise 2020 ylnda faaliyete geecektir.

Ancak, dnyada alr durumdaki nkleer santrallarn Finlandiyayakyasla ok daha fazlasn topraklarnda barndran lkelerin hibirinde kalcbir depolama sahas ufukta grnmektedir. Bu lkelere, 104 adet reaktrnelektrik talebinin yzde 19unu karlad ABD de dahildir. Yllarca srensert tartmalarn ardndan, ABDnin Nevada eyaletindeki Yucca Dalarndakalc bir son depolama sahas oluturulmasna ilikin planlar 2009 balarndaObama ynetimi tarafndan askya alnmtr. Bunun gerekesi, sahann gven-liinin uzun vadede nasl salanacana dair kukularn sregelmesi, depolamasahasnn boyutlarnn yarm asrdr ABDde biriken ve ngrlebilir gelecektede birikmeye devam edecek olan yksek seviyedeki radyoaktif atklar almayamuhtemelen yetmeyecek olmasdr.

Efsanelerin Drdns: Yeterli Miktarda Uranyum Vardr.

Nkleer yakt evriminin halkalar sadece bir tek noktada kopmamtr. Daha ilkbaladndan beri hatt balang noktasnda bile sorun vardr. Hem nkleersilah hem de nkleer santrallarda kullanlan blnebilir malzemeyi salayanuranyumun karld maden ocaklarnda, zellikle atom ann ilk yllarndamuazzam sayda can kayb meydana gelmitir. nceleri yer kabuunun iindeemniyetli bir ekilde muhafaza edilen, haliyle radyoaktif, byk miktarda nklid

biyosfere karmtr. Nkleer enerji kullanm devam ettike, hatt arttka,uranyum madenlerinin salk ve evre zerindeki olumsuz etkileri de byklde artacaktr.

Doada ok nadir bulunmamasna ramen, maden iletmeciliine elveriliyounluklarda pek az yerde bulunan ve bir ar metal olan uranyuma hcum,kinci Dnya Savandan ksa bir sre sonra balad. ABDnin Japonyaybombalamasnn dehet verici etkisi mttefiklerin bu stratejik kaynaa eriimigvenceye alma abalarn dizginlememi, aksine daha da krklemiti. Mtte-fikler, uranyum kaynaklarna eriebilmek ve bu kaynaklar gvenceye almak iin

muazzam bir aba harcad. ilerin sal zerindeki etkileri, ikinci plana itildi.ABD kendi topraklarndaki ve komusu Kanadadaki madenleri iletti. SovyetlerBirlii, Dou Almanya, ekoslovakya, Macaristan ve Bulgaristanda uranyummadenciliine hz verdi. Tozla ve radyoaktif radon gazyla kirlenmi, iyi havalan-drlmayan tnellerde yllarca ar artlarda alan binlerce maden iisi, akcierkanserinin penesinde ac ekerek ld. i saysnn zaman zaman 100 biniat Dou Almanyadaki Wismut ocanda alan iiler, bu koullardan enok etkilenenler oldu. Maden ocaklarndaki uranyumun younluu genellikle

yzde 10 gibi dk oranlarda olduundan, almalar sonucunda radyoaktif

kirlenmeye maruz kalm byk miktarlarda moloz ortaya kyordu. Bu isesadece madencilere deil ocan evresine ve orada yaayan insanlara da ciddiboyutlarda kalc radyolojik zarar veriyordu.


30/258

28

NkleerEn


Nkleer enerji retiminin balamasyla birlikte 1970lerde durum bir sre iindzeldi. Artk blnebilir malzemenin tek alcs devletler deildi. Uranyumdabir zel sektr piyasas oluunca, madenlerdeki son derece olumsuz almakoullar bu ar metalin olaanst askeri stratejik nitelii ne srlerek mazurgsterilemez oldu. Souk Savan sonunda durum tekrar kkten bir deiik-lie urad. Askeri uranyum talebi byk lde azald. ABD ve eski SovyetlerBirliindeki ihtiya fazlas uranyum stoklar sivil blnebilir malzeme pazarna

ynlendirildi. Ayrca, nkleer silahszlanmada kaydedilen ilerlemenin sonucuolarak envanter d braklan Amerikan ve Sovyet nkleer silahlarndan daksa srede yksek oranda blnebilir malzeme ieren byk miktarlarda silah

yapmna uygun kalitede uranyum kt. Bunun sonucunda, sava silahlarnnsivil ekonomik evrimde kullanlmasn salayan, gelmi gemi en kapsamlprogram yrtld. Bomba yapmnda kullanlan patlayc malzeme, doal veyakullanlm uranyumla (iinden blnebilir izotop Uranyum 235in karlm

olduu Uranyum-238) ok byk lekte seyreltilip konvansiyonel nkleersantrallarda yakt olarak kullanlr. Uranyum piyasasndaki bu olaan d durumreaktrlk uranyumun dnya piyasasndaki fiyatnda byk bir de yol at.

Ayakta kalabilen yegne madenler nispeten yksek younluklu uranyuma sahipolanlard. 2010a gelindiinde dnya genelinde nkleer santrallarda kullanl-makta olan uranyumun yarsna yakn artk zenginletirilmi taze uranyumdandeil, dman sper glerin askeri mirasndan elde edilmekteydi.

Souk Sava dneminden kalma uranyum stoklar yava yava tkeniyor.Bunun sonucunda uranyumun fiyat imdiden nemli oranda artm bulunuyor

ve bu eilimin devam etmesi muhtemel grnyor. Mevcut santrallarn faaliyet-lerini srdrmesi veya kresel nkleer filonun oalmas halinde geici olarakkapatlm maden ocaklarnn yeniden almas ve retimi daha da dk yeniocaklarn gelitirilmesi gerekebilir. Bu da cevher damarlarnda giderek daha azmiktarda uranyum ve giderek daha fazla miktarda ortalamay aan oranlardaradyoaktif izotop ieren tehlikeli molozun kmasna neden olacak madenlerdemek. Bu durum hem evre hem de etkilenecek blgelerde yaayan halknsal asndan devasa bir problem arzedecektir.

Uranyum arznda beklenen noksanlk onu reten ve tketen lkelerin arasn-

daki muazzam dengesizlik yznden artmaktadr. Dnyada uranyum ithalatnabaml olmadan nkleer enerji kullanan ve elektrik reten yalnz iki lke var;Kanada ve Gney Afrika. Nkleer enerjiyi kullanan lkelerinin en nemlileri yahemen hemen hi uranyum retmemekte (Fransa, Japonya, Almanya, GneyKore, Byk Britanya, sve ve spanya) ya da reaktrlerini uzun vadede alrvaziyette tutacak yeterli rezervden yoksun bulunmaktadr (ABD ve Rusya). Yaktarz asndan bakldnda nkleer enerji dnyann neredeyse hibir yerinde bir

yerli enerji kayna deildir. zellikle Rusya ksa bir sre sonra kendisini uranyumarzyla ilgili ciddi bir krizle kar karya bulabilir. Byle bir durum yaktlarnn

yaklak te birini Rusyadan ithal eden ABdeki nkleer santrallarn iletmeci-lerini de etkileyebilir. Rusyann yan sra in ve Hindistan da reaktr saylarnarttrma niyetlerini uygulamaya koyduu takdirde yakt ktl yaayabilir.


31/258

29


enler

Btn bunlarn sonucunda kesin bir tek ey var; 2010 yl balarnda dnyadaalr durumdaki 436 adet nkleer santral ile ilgili olarak ne yakt arz ne deatklarn doadan yaltlmas meselesinde uzun vadeli bir zm bulunduusylenebilir. Birok lkede tartma konusu olan ve baz devletlerin hararetle

yapmaya giritii yeni santral inaatlar, sorunu ancak daha iinden klmaz halegetirir. Uranyum kaynaklar kstl olduundan ve zellikle bu madenin karl-mas ok byk maliyetler gerekdiinden kresel lekte kararl bir bymestratejisi ksa srede bir pltonyum ekonomisinin bir anda ve herkes iindomasna yol aar. Bu durumda tkenmi yaktn yeniden ilenmesi yaygnlarve hzl retken reaktrler standart hale gelir. Byle bir eilim ise gnmzdekinkleer riskleri kat ve kat arttrr. Doadan yaltlmas gereken nkleer atklarnmiktar byr. Miktar byynce kapasitesi daha byk son depolama sahalarbulmak iin daha fazla yerde aratrma yaplmas gerekir.

Efsanelerin Beinisi: Nkleer Enerji klimin Korunmasna Katk SalarGerek gnmzde artk tamamen kabul gren bilimsel bulgular, gereksednyann drt bir yanndan toplanan kantlar iklim deiikliinin gerekliikonusunda hibir pheye yer brakmamaktadr. Dnya devletlerinin kreselsnmay sanayi a ncesine gre 2 santigrat derecelik bir artla snrlamahedefine iyi kt ulalmas iin seragaz salmlarnn byk lde azaltl-mas zorunludur. Sanayilemi lkelerdeki iklim uzmanlar, bu yzyln ortala-rna kadar karbondioksit salmnn (CO2) yzde 80 il 95 orannda azaltlmasn

istiyor. Nfusu yksek ve ekonomisi hzla gelimekte olan lkelerde de salmmiktarlarndaki muazzam artn makul deerlere indirilmesi, sabitlenmesininngrlmesi, zaman iinde azaltlmas gereklidir. nsan nesli varln srd-recekse in, Hindistan, Endonezya ve Brezilya gibi lkeler sanayilemi kuzey

yarmkre lkelerinin byk oranda fosil yaktlarn yaklmasna dayal refahmodelini taklit etmekten artk vazgemek zorundadr. Sanayilemi lkelerin deeskisi gibi davranamayaca ortadadr.

Nkleer enerji destekilerinin bu tehlikeli durumda zmn bir parasolarak nkleer teknolojiyi ne srmesi, hi kimseyi artmyor. Birok sanayi-

lemi ve gelimekte olan lkede tekrar alevlenen fikir ayrlklarn tetikleyeney, nkleer enerjinin kresel seragaz salmlarn azaltma potansiyeline sahipolduu iddiasdr. Yllarca sren duraanlktan ve nkleer enerjinin gzdendmesinden sonra bu destekileri bir Nkleer Enerji Rnesansnda sraretmeye yreklendiren ey ite bu ihtimaldir. Nkleer santrallar, alrken hemenhemen hi CO2 karmaz. Bu yzden nkleer enerji destekileri, bu santrallarkresel snmann yavalatlmasnda vazgeilmez bir temel ta olarak grr.Dsseldorflu enerji irketi E.onun yneticisi Wulf Bernotatn yllar nce ifadeettii gibi, Nkleer enerjiden vazgeme ile CO2 salmlarn byk oranda azalt-

mann fayda ve zararlarnn birbiriyle karlatrlmas gerekir. Bunlarn ikisinibirden ayn anda yapamazsnz. Bu bir hayalden ibarettir. (Berliner Zeitunggazetesi, 3 Aralk 2005) Dnyann en byk enerji irketinin yneticisi bu szleri


32/258

30

NkleerEn


ile geleneksel enerji sektrnn birok dier yanda gibi nkleer enerjiye devametmenin bir numaral argmann kullanmaktayd. Bu argman yle: Nkleerenerji olmadan iklimin korunmas baarsz kalmaya mahkumdur. Almannkleer lobisinin tarihindeki en byk reklam kampanyasnn slogan cieribe para etmez iklim eylemcileri mealinde bir szd. Kullandklar foto-raflar da pek hotu. Elbe nehrinin kysnda koyunlar sakin sakin otlarken arkaplanda Brunsbtteldeki nkleer santral gnein yumuak klar ile ykan-

yordu. Grntye elik eden metinde u yazyordu: Bu iklim eylemcisi KyotoProtokolnn uygulanmas iin gnde 24 saat alyor. Gerekte bu eskireaktr, 2007 yl yazndan beri teknoloji sorunlar ile bouuyordu. Ayrca iki

yldan fazla bir sredir, gvenlii ile ilgili phelerin olduu bu reaktr, tek birkilovatsaat elektrik bile retmemiti.

Nkleer enerjiyi iklimin kurtarcs gibi gsteren bu kampanyann temeldenne kadar yanl olduunu, kamuoyu ancak yava yava bilincine varyor. Nkleer

enerji, sorunun kresel lekte zmne kayda deer bir katk yapma potan-siyeline sahip deil. Zaten Nkleer Rnesans hakknda edilen tm laflararamen nkleer enerjinin kresel elektrik arz iin tad nemin nmz-deki yllarda byk lde azalaca tahmin ediliyor. Bu husus svire irketiBasler Prognos AG tarafndan ksa sre nce, 2009 yl sonbaharnda ifadeedilmiti. Federal Radyasyondan Korunma Brosunun yaptrd bir analizde,irketin gelecek bilimcileri nkleer enerji sektrnn balonunu u ngrlerlesndrd: Nkleer enerjinin kresel elektrik talebinin karlanmasna katks2020 ylna kadar yzde 14,8den yzde 9,1e ve 2030 ylna kadar da yzde 7,1e

decek.(Prognos AG 2009) Bu konuya tekrar dneceiz.

Nkleer enerji srdrlebilir bir iklim korumasn nasl engelliyor?

Sadece bu az saydaki bulgular bile dnya genelinde dnldnde, nkleerenerjinin iklim sorununun zmnn bir parasn tekil edebilecek lekteolmadn grmeye yeterli. zm bir yana, kresel enerji sisteminde kapyadayanan yeniden yaplanma yznden nkleer enerji artk sorunun bir parasolma yolunda gitmektedir. Bunun nedeni de sistemdeki kararl yeniden yaplan-

mann, giderek daha fazla sayda lkenin rzgr, su, gne, jeotermal ve biyoenerjiler gibi srdrlebilir kaynaklar temel almasndan kaynaklanacakolmasdr. Byle bir dnyada yeni nkleer santrallar hibir ekilde rekabetiolamaz. Aksine, iklim sorununa getirilecek kapsaml bir zmn nnde birengel olarak dururlar.

ronik bir ekilde asl niyeti bu olmasa da durumun akla kavuturul-mas iin gereken hayati nemdeki ilk adm atanlarn banda Wulf Bernotatnbulunduu E.ondan bakas deildi. ngiliz htmeti, 2009 yl balarnda dahance uygulamaya koymu olduu yenilenebilir enerjiler konusundaki stratejisini

gzden geirme amacyla bir inceleme komisyonu kurdu. Plann amac, ilgili ABhedeflerine ulaabilmek iin ngilterenin elektrik arznn imdilik neredeysete birini yeil kaynaklardan salanan elektrikle karlamakt. Bu orann ileride


33/258

31


enler

artmas beklenmektedir. Oturum zabtlarna gre, hem E.on hem de nkleerenerjiyi yaygnlatrmaya azimli Fransz irketi Electricit de France (EDF)grlerini ifade etti. E.on yenilenebilir enerjinin bitmez tkenmez biimdedesteklenmesine kar uyarda bulundu. ayet bu byle devam ederse irketngilterede yeni nkleer santrallar ina etme planlarn yrrle koyamaya-cakt. E.onun lobicileri ngiliz hkmetine yapt aklamalarda, yeil elektriinorannn en fazla te bir olmasn teklif etti. Bu deer, siyah-sar koalisyonhkmetinin planlarna gre Almanyada 2020 yl gibi erken bir zamanda ulal-mas ngrlen bir deerdi. EDF ise yeil elektriin orannn yzde 25i amashalinde ngilterede yeni nkleer santrallar ina etme amalarna glge dre-ceini aka ifade etti.

Bunun aksine Almanyada, E.on ile onun gibiler, rzgr ve gne enerji-sinden elde edilen deiken elektrik arz ile nkleer enerji arasnda bir sistemleratmas olduunu kesin bir dille reddediyor. Bu iki yzl argmann ardnda

neyin yatt ak. Belli ki ngilterede yeni reaktrlerin inasna engel olan ey,2009 ylnda elektriin yzde 16snn yenilenebilir kaynaklardan retildii Almanyada irketlerin eskimi nkleer reaktrlerin mrn uzatma abala-rna engel deil. Ancak tartma gtrmeyen konu, gelecekte ekonomi, gvenliknedenleriyle, nkleer santrallarn srekli artmakta olan inili kl yeil elektrikarzna ve yine byk dalgalanmalarn grlebildii elektrik talebine uyum sala-

yamayacadr. Nkleer santrallar her ay azami retimle alr. Bu amala inaedilmilerdir ve bu yzden iletmecileri iin bu kadar krldrlar.

Gnmzde baz nkleer reaktrlerin elektrik retiminin, yksek perfor-

mans aralnda alrken oaltlp azaltlmas mmkndr ama bu tr all-madk bir uygulama enerji santrallarnn ekonomik yaama gcn etkiler,nk bunlar yk miktarna bal olarak altnda daha az enerji retir, dolay-syla daha az enerji satar. Bu durum gvenlik asndan da olumsuzdur, nknkleer reaktrn retim miktarndaki her deiiklik onun nemli paralarzerinde ilve mekanik, sl ve kimyasal basklar yaratr. Fransz devlet irketiEDFnin ngiliz hkmetinin yenilenebilir enerji stratejisi hakknda yukardasz edilen aklamalarnda teyit ettii ey de tam budur. EDF szcleri, AvrupaBasnl Su Reaktrn (EPR) rnek gstererek gelecekte ngilterenin elektrik

retiminde yeil enerjinin paynn niin en fazla yzde 25 olmas gerektiiniayrntlaryla ifade etmitir. Bunun iin belirttikleri sebep, nkleer santrallardakig kontrol sisteminin yetersizliidir. EPR gibi modern reaktrlerin bile yenile-nebilir enerji kaynaklarndaki beklenen dalgalanmalara ayak uydurabilmesi iinbu kaynaklarn elektrik arzndaki paylarnn pek byk olmamas gerekmektedir.Dolaysyla dayankll ve iklimi korumay esas alan bir arz sisteminde nkleerenerji ve yeil enerji birbirini engeller.

Ancak, yeil enerji 2010 yl ngilteresinde enerji ihtiyalarnn sadece ufak birblmn karladndan, sz konusu sorun epey uzaktadr. Sistemler arasn-

daki elikinin bugnden farkedilmekte olduu ve her geen yl daha da youn-lat Almanyada ise durum farkldr. Bir gn gelecek, nkleer santrallarn kendiretimlerini azaltp oaltmadaki snrl kabiliyeti, rzgr ve gne enerjisinin


34/258

32

NkleerEn


ebekeye giderek artan miktarlarda salad elektrie istenildii anda uyumsalamakta yetersiz kalacaktr. Bu olgunun etkileri elektrik fiyatlarnn sk skeksiye dmeye balad Leipzig Enerji Borsas EEXte grlmtr. Bu, enerjiirketlerinin retip ebekeye verdii elektrikten zarar ettii anlamna gelmektedir.lk bakta insana sama gibi gelen bu durumun, Almanyada rzgrlarn glestii ya da hafta sonu veya tatiller gibi elektrik talebinin az olduu zamanlardaortaya kt grlmektedir. Bunun bir rnei 2009 yl Noelinde grlm, spotpiyasasnda 11 saat boyunca sfrn altnda kalan elektrik fiyatlar zaman zamanmegavatsaat bana eksi 120 avroya kadar dmtr. Ortalama fiyat, 26 Aralktatm bir gn boyunca megavatsaat bana eksi 35 avronun altnda kalmtr.Bu duruma ramen ebekeye elektrik vermeye ve borsada elektriin ticaretini

yapmaya devam eden byk santral iletmecileri iin bu zarar ksa zamanda altveya yedi basamakl meblalara ulamaktadr. imdiye kadarki uygulamalardan,dev elektrik santrallarnn retimini azaltp ksa bir sre sonra tekrar arttrmak-

tansa, ihtiya fazlas enerjiyi zararna da olsa birka saat sreyle baz yk denenenerji santrallarndan ebekeye vermenin enerji irketleri iin daha ekonomikolduu anlalyor.

Nkleer enerji ile yenilenebilir enerji arasndaki rekabet iddetleniyor

iddetli bir ztlamann tehdidi altnda olduumuz tartlmaz. Yenilenebilirenerji santrallarndan retilen elektrik her yl daha fazla artyor. Hava artlaruygun olduunda bu santrallar toplam elektrik talebinin giderek daha byk

bir blmn karlayabiliyor. Byk enerji santrallarnn retiminin ise saatlerveya gnlerce ya da ebeke yeil elektrie ncelik verdii srece azaltlmasgerekiyor. Enerji irketlerine 2009 yl sonunda tatsz bir Noel hediyesi eklindebalayan bu olgu, giderek gnlk bir olay haline gelecek ve onlarn hakimiye-tini tehdit edecektir. Yeil enerjinin 2009 ylnda toplam elektrik retimine yzde16 olan paynn 2020 ylna kadar iki katna kmas bekleniyor. Federal AlmanYenilenebilir Enerji Kaynaklar Birlii (BEE) bunun katna kma olasln bilednyor. Kasseldeki Fraunhofer Rzgr Enerjisi ve Enerji Sistemleri TeknolojiEnstitsnn Almanya iin yapt bir simlasyonda, bu ngrye dayanarak,

gelecekteki enerji sisteminde srekli almak iin tasarlanm byk enerjisantrallarnn yerinin giderek azalaca sonucuna varld. Bu manzara karsndankleer enerji irketlerinin tm lobi olanaklarn yenilenebilir enerjinin dahafazla yaygnlamasn nlemek iin seferber etmesi, onlar iin neredeyse birzorunluluk haline gelecek ve ebekeye hl bal olan nkleer santrallarn saysne kadar oksa, bu zorunluluk o kadar aciliyet kazanacaktr. Parlamentodanreaktrlerin mrlerini uzatma lehinde bir karar karsa, Almanyada Hristiyan-Demokratlar ve Liberaller koalisyonu3 ile bu koalisyonun bilfiil desteklemiolduu irketler arasnda kacak yeni, byk atma imdiden bellidir.



35/258

33


enler

Nkleer reaktrlerin mrnn uzatlmasna kar klmasnn nedeni,sadece onlarn tehlikeli olmas deil, ayn zamanda bunlarn faaliyetlerinisrdrmesi halinde enerji sisteminin yenilenebilir enerji lehine yeniden yaplan-drlmasnn yavalatlmas ve hatt tamamen durdurulmas endiesidir.

Almanyada gne ile uranyum arasndaki sistemler aras eliki, ngiltereya da ABDdekinden ok daha hararetli bir mesele olsa da, politikaclar bununpek farkndaym gibi grnmyor ama ekonomistler yle deil. Yenilenebilirenerjinin youn bir ekilde artmas halinde Prognos AG irketi nkleer santral-larn retiminin giderek artan bir sklkta azaltlmas gerekeceini tahmin ediyor(Prognos AG 2009). Almanya evre Danma Konseyi (SRU) yaymlad birraporda, kmr veya uranyumla alan byk santrallarn faaliyetlerine devametmesi, hatt saylarnn artmasnn yenilenebilir kaynaklardan elektrik eldeetme ynnde srekli artmakta olan kapasite ile uyumlu olmadn ifade etti.

Sistem konusunda bir karar verilmelidir. ki yolu birden izlemek, ne teknik ne

de ekonomik adan anlamldr diyen evre uzmanlar, yenilenebilir enerjileredayal bir sistemden yana karar verilmesi gerektiini kesin bir ifadeyle belirtti.irketler ise bu yaymlar hakknda yorum yapt takdirde nkleer reaktrlerinmrlerinin uzatlmasnda srar etmenin samalnn iyice ortaya kacakorkusuyla sessiz kalmay tercih etti. Yanlz nkleer reaktrlerin mrlerininuzatlp uzatlmamas konusunda karar verildikten hemen sonra,Alman elektrikebekesinde yenilenebilir enerjilere yasayla ncelik tannmasna kar tekrarmcadeleye balamalar kuvvetle muhtemeldir.

Bu durum, nkleer enerji propagandaclarnn bizi inandrmaya alt-

nn aksine, sregelen ekimenin hem bu hem o izgisinden oktan kt-n ve gelecein enerji sistemi hakknda, yani nkleer enerji ile yenilenebilirenerji arasndaki iliki hakknda olduunu aka gsteriyor. Burada mesele yabiri ya tekidir. Enerji irketlerinin btn o cilal szleriyle reklamn yapt

enerji arznn eitlendirilmesi ilemiyor. Yenilenebilir enerji kaynaklarnnenerji arznn ounluunu ele geirmesinin sz konusu olduu bir sistemdeenerji arznn eitlendirilmesi yrmez ama bu, Almanyada halen iktidardaolan koalisyon hkmetinin Ekim 2009 tarihli koalisyon anlamasnda yer alanamalardan biri. Bu ama ierisinde nkleer santrallarn mrlerinin uzatlmas

iin enerji irketlerine verilen bir vaat de yer alyor. Bu i yrmez. Alman federalhkmeti olmayacak duaya amin demeye alyor.

Almanyann enerji ve iklimin korunmas konusundaki uzun vadeli siyasiamalarna nasl ulaaca, Dnya Doal Hayat Koruma Vakfnn (WWF), 2050

ylna kadar iklimin korunmasnda bir model olarak Almanya (WWF ModellDeutschland Klimaschutz bis 2050) (WWF Deutschland 2009) balkl aratr-masnda ortaya konulmutur. Aratrmann verdii mesaj; bunun ancak enerjisektrnn kkten yeniden yaplanmas ve aralarnda elektrik retiminin debulunduu birtakm sektr bileenlerinin 40 yl iinde neredeyse tamamen

CO2den arnmasyla mmkn olabileceidir. Bunun n art ise bu yapsaldeiimi, ekonominin geleneksel sektrlerinin direniine ramen gerekle-tirecek siyasi iradedir. Aynen Almanyada olduu gibi dnyann dier lkele-


36/258

34

NkleerEn


rinde de sorun daha ziyade, enerji retimi ve tketiminde verimlilik meselesidir.Verimlilik kavram inaat sektrn, eve ait her eyi ulam sektrn ve elbettesanayi srelerini iine alr. Verimlilik kmrden doalgaza gemeyi, enerjiarzn giderek artan oranda, eninde sonunda yeryznde kalacak yegane enerjitrleri gne, rzgr, su, biyoktle ve jeotermal enerjiden elde etmek demektir.

Temiz kmr teknolojisinin, yani kmr ve doalgazn yanmasyla aa kanseragazlarn, karbondioksiti, ayrtrarak derin jeolojik oluumlarn iindesaklanmasnn gelecekte nemli bir katk salayp salayamayaca, salaya-caksa dnyann neresinde ve ne zaman salayaca zamanla belli olacaktr.

Kesin olan bir tek ey var; bu muazzam deiim srecinde nkleer enerji,Almanya evre Danma Konseyinin de belirttii gibi birok nedenlerden dolayengelleyici bir teknoloji rol stleniyor. Bunun sebebi sadece baz yk santral-larnn yenilenebilir enerjiden elektrik elde edilmesini ok byk lde engel-lemesi deil, ayn zamanda mevcut felket riskleri, aslnda enerji sisteminin

yeniden yaplanmasna tahsis edilmesi gereken mhendislik ve finansmanolanaklarnn bu alana tahsis edilememesidir. Bir de baka hibir teknolojideolmayan bir tehdit unsuru var: Bir nkleer santralda meydana gelecek tek birciddi kaza veya terr saldrs, bu teknolojinin kamuoyunda grd kabul birkalemde silip atabilir. Byle bir olay meydana gelirse en azndan demokratiklkelerdeki reaktrlerin byk bir blm, yksek bir olaslkla vaktinden ncekapatlmak zorunda kalacaktr.

Nkleerin iklimi koruduu doru deil

klime ilikin uzun vadeli uluslararas amalara uallacaksa, fosil ve nkleerenerji kaynakl halihazrdaki enerji sisteminden tamamen yenilenebilir enerjidenoluan bir arz sistemine gemekten baka bir alternatif yoktur. Byle bir gei,bugn byk lde sahip olduumuz teknoloji ile pekala gerekletirilebilir. Nekadar erken balarsak bu geiin maliyeti de o kadar dk olur. Sonunda ikidev tehlikeyi yani kresel iklim deiiklii ve felket boyutundaki kaza tehlike-sini, eit derecede en aza indiren bir srdrlebilir enerji sistemine sahip oluruz.klimi etkin biimde korumakla nkleer enerjiden vazgemenin birbiriyle elien

amalar olduu yolundaki sonu gelmez iddialar, nkleer enerji destekilerininkendi menfaatlerini gzetmek iin uydurduu safsatalardr. ki musibetten birinisemeye hi gerek yok.

Hristiyan Demokratlar ve Liberaller koalisyonunun amalad,elektrikenerjisi retiminde karbondioksit salmnn 2020 ylna kadar yzde 40 orannda(1990a gre) azaltlmas iin nkleer enerjinin yaygnlatrlmas tercih edilirse,o tarihe kadar Almanyada en az 10 adet yeni nkleer santraln ina edilmesigerekecektir. Ayrca, eskidikleri iin kapatlacak nkleer reaktrlerin yerine

yenilerinin yaplmas da art olacak.. Daha 2002 ylnda Alman Bundestagnn

bir soruturma komitesi, CO2nin 2050 ylna kadar bata nkleer santrallarnnkullanmyla azaltlmasn ieren bir senaryonun neler getirebileceini belirle-miti. O tarihte bilim adamlar, 60 il 80 adet yeni nkleer reaktrn lazm olaca-


37/258

35


enler

n dnmt. Bir de Almanyada 2010 ylnda faal durumda olan nkleersantrallarn saysnn 17 olduunu hatrlayn.

Sadece Almanyada bu kadar nkleer reaktre ihtiya duyulduu gz nnealndnda, iklim deiikliinin olumsuz etkilerini snrlamak iin uygula-nacak bir stratejinin dnya genelinde getirecei istenmeyen sonular nceden

grebilmek iin fazla hayal gc gerekmiyor. Karbondioksit salmn, Hkmetleraras klim Deiiklii Panelinin (Intergovernmental Panel on Climate Change-IPCC) ngrd kadar azaltmak iin binlerce yeni nkleer reaktrn inaedilmesi gerekir ki, bunlarn bile etkisi ancak bir nebze hissedilebilir. Elektrie

ynelik riskler ve elektrik retimi kaynakl felket riski artk sadece 30 lkededeil, 50, 60, hatt daha fazla lkede sz konusu olur. Dnyann her tarafnda

yeni potansiyel sorunlu alanlar ile atma blgelerinde askeri ve terr saldr-lar iin yeni hedefler oluur. Atklarn kalc bir ekilde doadan yaltlmasnda

yaanacak sorunlar ve nkleer silahlarn kontrolsuz biimde yaylmas tehlikesi

dnyann tm blgelerinde yeni bir boyuta ular. Ayn derecede nemli birsorun da, ortaya kacak uranyum ktl yznden bugn yaygn olan hafif sulureaktrlerin ksa bir sre sonra dnyann her yerinde yeniden ileme tesisleri,hzl retken reaktrleriyle birlikte daha tehlikeli ve saldrlara kar daha korun-masz bir pltonyum endstrisi ile deitirilmesi ihtiyacnn duyulmas olacaktr.Dnyada fakirlikle mcadelede kullanlabilecek muazzam boyuttaki finansalolanaklarn nkleer altyapnn geniletilmesine yatrlmas da cabas.

Efsanelerin Altns: Reaktrlerin mrleri illki uzatlmal

Almanyada yeni bin yln bandan beri nkleer santrallar konusu, gndemebu sektr dndakiler sayesinde getirilmeye alld. Bu kiiler arasnda zamanzaman Roland Koch veya sonradan AB Enerji Komisyonu Bakan oluncayakadar Gnther Oettingerin (her ikisi de Alman Hristiyan Demokratlarndan

- CDU) isimlerine rastlanr. Ancak, CDUnun byk isimleri bile srekli olarakpartideki meslektalarnn protestolaryla dizginlendi. Hatt 2008 ylnn Aralkayndaki federal parti kongresinde bile bu yaand. Dileke komisyonunun

iradesinin aksine, delegelerin ou Almanyada yeni bir nkleer reaktr inaa-sna kar kt. Bu, zaten havada kalacak anlamsz bir karard, nk herhangibir enerj

Documents

Nükleer Enerji Masalı