O PRENJUSav greben je sastavljen iz drskih oblika visokih planina, koji su u vrlo lijepe grupe kombinovani, tako da je Prenj najljepa planina Bosne i Herce-govine.Dr. Jovan Cviji, naunik svjetskog ugleda (1897. g.)
Godine 1968. idem dobro poznatim putem kroz Rakov Laz da preko Skoka izaem na Jezerce. U sjeanju mi se javljaju mnogi trenuci i drage uspomene na sve ono to sam na tim stazama doivljavao. Zaista je bilo prekrasnih i uzbudljivih asova koji su bili ispunjeni prelijepim vidicima, bezbrojnim detaljima, obogaenim nesluenim djelovanjima prirodnih sila, koje su me ispunjavale radou, kao to su bokori planinskog cvijea, snane linije munike na smionim poloajima iznad provalija, trk poplaenih divokoza i njihovi skok-ovi. Zimski ugoaji uvijek su bili najuzbudljiviji i najljepi, kako u injem izvajanim oblicima, tako i u bogatstvu boja i sjena, lastvi, polica, vrhova i na njima udesnih streha, koje su znale biti pri-mamljive i opasne. Tu sam planinu najvie volio. Na njoj sam stekao najvie iskustva kao planinar i visokogorac alpinista... Volio sam tu planinu i na njoj uivao, nalazio sebe i bio sretan uvijek i kada je blagorodno sunce grijalo, kao i kada bi kia bub-njala nad glavom ili je snjegovi zagrtali... Prenj je zaista najljepa planina Bosne i Hercegovine.Drago efer, doajen planinarstva i alpinizma u BiH
I svi drugi: istraivai, planinari, alpinisti, rekrea-tivci, bilo domai ili strani, koji su bar jednom posjetili ovu planinu, nepodjeljenog su miljenja o Prenju. I ne samo da je najljepi i najatraktivniji zbog svog visokoplaninskog reljefa nego i zbog svog specifinog dolomitnog karsta (kra); zbog svog mikro reljefa stijena; zbog niza specifinih en-demnih i reliktnih biljnih vrsta; zbog svojih jedan-aest vrhova preko 2000 metara nadmorske vi-sine; zbog specifinog hidrolokog podzemlja; zbog prekrasnih podgorinskih dolina i potoka konjike Bijele, Idbra, Glogonice, mostarske Bijele; zbog svojih gorskih dolina Tisovice, Luina, Crnog polja, Bijelih voda, Vlasnog dola, Glogova, itd.
PRENJ
Prenj planina nije,Visok grad je vila,Sijelo je bogovaDrevnih bogumila:Jo vrijeme brazdePo elu mu ore;U njem se estokoDobro i zlo bore.
Prenj planina nije,Divova je kua,Kojom bitka bjesniSve vea i ljua:Rat naih vrlinaS naim porocima,Borba u jo divljimBarbarskim grudima.
I Prenj stoji. Sav jeOd jednog komada;Krvav je kad sunceU maglu zapada;U jesenje daneKao u se uti,Grozan kad prozbori,Straan kada uti.
Prenj planina nijertvovani je kamento eka da svetiOisti ga plamen.I Bijeli SveenikK njemu jednom stigne,Put k zvijezdama i SuncuSebe i nas digne.
Vladimir Nazor
GEOGRAFSKI POLOAJ
Prenj planina se nalazi u centralnom dijelu dinarskog planinskog lanca na prostoru sjeverne Hercegovine (BiH). Na sjeveru, sjeveroistoku i zapadu granica mu je kotlina rijeke Neretve (od Glavatieva do Bijelog polja); sa istoka granii sa planinskim masivom Crvnja (1921 m.n.v.); sa juga Veleom (1961 m.n.v.) i bjelopoljskom dolinom. Prostor Prenja sa podgorjem i dolinama rijeka obuhvata oko 600 km2; zranom linijom rastojanje iznosi oko 25 km na potezu sjever jug, a priblino toliko iznosi i na potezu istok zapad. Teritorijalno pripa-da opinama Konjic, Mostar i Jablanica. Visinska razlika iznosi od 2123 m.n.v. (Zelena Glava najvii vrh Prenja) do 350 m.n.v. (Glavatievo), odnosno 280 m.n.v. (Konjic), te 160 m.n.v. (Jablanica) i 120 m.n.v. (Bijelo polje). Prenj okruuju planine: Crvanj na istoku, Visoica na sjeveroistoku, Bjelanica i Bitovinja na sjeveru, vrsnica na zapadu i Vele na jugu.
GEOMORFOLOKE KARAKTERISTIKE
Upravo geomorfoloke specifinosti su osnovni atribut koji ini Prenj najljepom bh. planinom, osebujnom i atraktivnom u svakom pogledu. Po geolokom sas-tavu Prenj je kompleks mezozojskih tvorevina. Podnoje i podgorje planine sastavljeno je iz tankih slojeva verfen-skog kriljca koji se brzo troi i stvara plodno zemljite (prostor uz Neretvu; sjeverno i sjeveroistono: dolina Bijele, Borci i Glavatievo). Ogranci planine i predgorje sastavljeno je iz trijaskih do-lomita, uglavnom preovladavajuim u sjevernoj polovini Prenjskog masiva, dok je sav ostali planinski masiv Velikog Prenja, te centralni i juni dio, sastav-ljen od jurskih krenjaka, izuzimajui neke manje dijelove centralnog Prenja sa krednim krenjacima. Inae, Prenj se odlikuje posebnim tipom krenjaka dolomitinim krenjakom.
Ovaj specifini geoloki sastav Prenja, uz glacijalne i klimatske uticaje, osnovni je uzrok svih specifinosti reljefa ove planine: lijepih vrhova, zupastih gre-bena, velikih plazina, strmih odsjeka, kotlastih cirkova irokog dna, ali i mikro reljefa: vrtaa, krapa, ljebova i kripa. Geoloki sastav uzrokom je i nastanku bujnih uma bukve i munike u niim i srednjim katovima, kao i klekovine koja dopire skoro do samih vrhova, ali i podruja totalnog kra (karsta) u potpu-nosti bez vegetacije.
ReljefPrenj je mozaik raznolikih oblika reljefa. Tu se nalaze prostrane visoravni, zara-vni, povri, poljane; zaobljeni, zupasti, vitki, ploasti grebeni; planinski lanci, vijenci, okomite litice, terase, cirkovi,
sjevera teren se strmo sputa niz Rakov laz u dolinu konjike Bijele predjelom obraslim umama munike, crnog bora i bukve. Drugi dio je dugaki greben Konjike (Prenjeve) Bjelanice (1909 m.n.v.) koji se prema jugu uspinje do vrha Velika kapa (2007 m.n.v.). Prema sjeveru greben se lagano sputa preko Rapta (cca 1300 m.n.v.) i Ljubine (1110 m.n.v.) sve do Konjica, odnosno Ner-etve, dok se zapadno manjim odsjeci-ma preko Vranovine sputa u dolinu Ti-sovicu. Sjeverna strana doline Tisovice pored Djevojakog kuka (1502 m.n.v.) sputa se niz strmi Zmijinac, te kroz Bukov laz u dolinu Idbra. U ovom dijelu Prenja svakako vrijedi istai dva mar-kantna iljata vrha Tara (1742 m.n.v.) i Zubac (1916 m.n.v.), kao i najljepu lje-vkastu vrtau kod izvora Jezerce ispod Taraa. Velike udoline sjeveroistonog dijela Prenja Crno polje, Vlasni do, Ve-like bare, Tisovica predstav-ljaju najpoznatije destinacije ovog dijela planine.
morene, mutonirane stijene, preage, izvorine elenke, kanjoni, klisure, drage, kotline, vrtae, provalije, jame, peine, potkapine, kao i niz drugih reljefnih oblika kakvi se mogu nai samo na Prenju. Na Prenju se prema visini izdvajaju tri kata (nivoa) reljefa: niski dolinski, srednji kraki i visinski ledniki. Za srednji i visoki kat znaajni su kraki i ledniki oblici reljefa.
Prenj je velikom dolinom Crnog polja, Vlasnog dola, Velikih bara i Tisovice podijeljen na nii, sjeveroistoni dio i vii, jugozapadni dio planine. Nii, sjeveroistoni dio Prenja moemo opet podijeliti u dva dijela. Prvi se sastoji iz zaravni koja se prostire izmeu udo-lina konjike Bijele i Borake drage. Na njoj se izdiu Osobac (2099 m.v.n.), Poslunik (1739 m.n.v.) i Boranica (1886 m.n.v.). Sa istoka, jugoistoka i sjeveroistoka padine se sputaju u dolinu Borakog potoka i Neretve. Sa zapada je strmi odsjek gdje se nalazi Osobac. Sa sjeverozapada, zapada i
Greben planinskog lanca Botini sa Velikim Kapljuem u pozadini
Kamena piramida Lupoglava sa velikim siparom na sjevernoj strani
Vrh Tara iznad Jezerca predstavlja jedan od klasinih geomorfolokih ukrasa Prenja
Crni borovi rastu uglavnom na strmim kamenim liticama
Crno polje (cca 1300 m.n.v.) sastavljeno je od dvije udoline razliitog pravca sa preagom (1420 m.n.v.) koja ih dijeli. To je velika karstna uvala izmeu Os-obca, Sivadijskog Osobca (1922 m.n.v.) i lanca Sivadija (1967 m.n.v.). Crno polje je prekriveno tipskim vrtaama nepravil-nog oblika i izlomljenim dolomitskim sti-jenama. Tokom ljeta obraslo je bujnom planinskom travom i okrueno visokim umama. Vlasni do (cca 1400 m.n.v.) i Velike bare (cca 1450 m.n.v.) ine praktino jednu uvalu lociranu izmeu Otia (2097 m.n.v.), Osobca i Taraa. Vlasni do je otvoren sjeverno prema Tisovici, prema jugoistoku sputa se u Crno polje, a prema jugu vodi u Bijele vode preko sedla Prijevorac. Tisovica je najpoznatija i najprostranija dolina Pren-ja. Sa sjeverozapada je okruuju strmi odsjeci Velikog brda (1864 m.n.v.), sa istoka Konjika (Prenjeva) Bjelanica, sa zapada Kantar (1883 m.n.v.) i sa juga Oti i Zelena glava. Tisovica predstav-lja preglacijalnu slijepu dolinu duine 5 km, irine oko 1 km, pravca pruanja SZ JI. Ovo je bila dolina i prije glacijacije pa ju je gleerska erozija transformi-rala. Najnii dio doline Tisovice nalazi se na 1280 m.n.v. i ispunjen je niskim morenskim bedemima, koji praktino predstavljaju preagu prema dolini Id-bra. Dolina je poznata po obilju trave (pogodne za ispau stoke), a okolina je uglavnom prekrivena umom munike, a na vrhovima klekovinom.
Jugozapadni dio Prenja nalazi se ju-gozapadno od dolina Crnog polja i Ti-sovice. ine ga najvei grebeni: Oti, Zelena glava, Botini (2015 m.n.v.) Vje-trena brda (2082 m.n.v.), Lupoglav (2102 m.n.v.), Ova (2021 m.n.v.), Vid-
ina kapa (2023 m.n.v.), Hera (2042 m.n.v.). Glavni greben ima pravac pruanja SZ JI, a najvii vrhovi idu sredinom
grebena koji je sastavljen poglavito od dolomita, a toilima i ljebnicama duboko je razriven u pojedine visoke, osamljene vrhove. Strane vrhova i grebena neobino su strme sa velikim nagibima. Karakteristike udolina ovog dijela Prenja su bunaraste vrtae koje su esto ispunjene snijegom. Dolina Bi-jele vode (cca 1400 m.n.v.) lei izmeu Kamenca (1867 m.n.v.) na zapadu i Si-vadija na istoku. Sa sjevera je omeena sedlom Prijevorac (1673 m.n.v.), a prema jugu se otvara prema Rujitu. Poljica je lijepa amfiteatralna dolina koja se nalazi izmeu Vjetrenih brda na sje-veru, Lupoglava i Ove na zapadu, te Kapljua na jugu (1946 m.n.v.). Obzirom da ima karakter slijepe doline, te da je prilaz do nje veoma nepristupaan, tako je i slabo posjeena. Luine su duboka i dugaka kotlina pravca pruanja SZ JI. Na jugu je omeena Lupoglavom dok je sa jugozapada nadvisuje greben Heraa ije se strane str
