TUYN TP TM L HC

TUYN TP TM L HC

Tc gi: PHM MINH HC

TU S TC GI

Gio s - Vin s Phm Minh Hc sinh ngy 26-10-1935 ti thn ng Ph, x ng M, huyn Thanh Tr, ngoi thnh H Ni.

Hc i hc Vn khoa H Ni (1954-1955), tt nghip i hc Tm l hc (1962), Tin s Tm l hc (1971), Tin s Khoa hc Tm l hc (1977) ti trng i hc tng hpp Lmnxp, Nga, c phong Gio s (1984), phong Vin s Vin Hn lm khoa hc chnh tr Nga (1999).

U vin Trung ng ng kho VI, VII, VIII (1986 - 2001), i biu Quc hi kho VII, VIII (1981-1991), Vin ph ri Vin trng Vin Khoa hc gio dc (1980- 1987), Th trng ri B trng B Gio dc (1985- 1990), Th trng th nht B Gio dc v o to (1990-1996), Ph Ch nhim U ban Bo v v chm sc tr em Vit Nam (1989-1996), ph Ch tch ri y vin U ban UNESCO Vit Nam (1990 - n nay), U vin U ban dn s v k hoch ho gia nh (1990-1996), Ch tch U ban quc gia chng m ch (1989 - 2001), Ph trng ban th nht Ban Khoa gio Trung ng (1996 - n nay), Ph Ch tch Thng trc ri u vin Hi ng l lun Trung ng (1996 - n nay), Ch tch Hi tm l - gio dc hc Vit Nam (1990 - n nay). Ch tch Hi ng chc danh gio s nh nc (t 2001) Vin trng Vin Nghin cu con ngi (2000 - n nay), Tng bin tp Tp ch Nghin cu gio dc (1983 - 1988), Tp ch Thng tin khoa hc gio dc (1983-1987), bo Dn tr (1997-2001), Tp ch Nghin cu con ngi (t 5 - 2002).

LI TA

Cun sch ny bao gm nhng cng trnh khoa hc ti thc hin trong 40 nm qua (1962-2002), t ngy v cng tc ti T Tm l - Gio dc trng i hc S phm H Ni, sau khi tt nghip Phn khoa Tm l hc thuc Khoa Trit hc Trng i hc Quc gia Mtxcva mang tn Lmnxp. Lc , tuy mi l bc u, nhng ti p tng phi gp phn xy dng nn tm l hc nc nh, coi l nhim v thing ling ca i mnh, cng vi thc, tuy cha su sc rng ging dy i hc mun tt, phi nghin cu khoa hc. V vy, ngay t nm dy hc u tin ca ti, ti cng vi cc bn ng nghip trong T tin hnh mt cng trnh thc nghim tm l hc tr nh hc sinh ph thng c s v ph thng trung hc Yn Ho, T Lim, H Ni. y l cng trnh nghin cu tm l hc thc nghim u tin nc ta. Bn cnh cng trnh ny, ti tin hnh nghin cu l lun, th hin qua vic phn tch mt cun sch gio khoa xut bn Si Gn.

Sau vi nm, vi t cch l t trng T Tm l hc ca Khoa Tm l - gio dc, ti cng vi anh ch em trong t xy dng mt gio trnh tm l hc. Va son va dy th v rt kinh nghim, mc d trong nhng iu kin s tn cc k kh khn, khi trn rng i T, Thi Nguyn, khi Ph C, Hng Yn. Chng ti lao ng khng mt mi, say sa ln lp, tho lun sa gio trnh rt si ni, cn thn, lao ng mit mi... Nm 1969, trc khi c T c i hc nghin cu sinh, b gio trnh c hon thnh v c Nh xut bn Gio dc xut bn vo nm 1970. Cun sch ny n nay vn c nhiu ging vin, sinh vin s dng.

V nc sau khi bo v xong lun n ph tin s ti Hi ng khoa hc Khoa Tm l hc Trng i hc quc gia Lmnxp, Mtxcva, vi t cch l Ph trng ban Tm l hc Vin Khoa hc gio dc, ti i su vo tm l hc s phm. Cng trnh nghin cu tm l hc ng k trong thi k ny do ti ch o l nghin cu nhiu mt ca hot ng tm l ca hc sinh Bc L, H Nam. Ton th cc cn b Ban Tm l hc tp trung gn hai thng sng ti Bc L, hng ngy tin hnh thc nghim nghin cu tr nh, t duy, ch , nhn cch... hc sinh cp II (nay gi l trung hc c s) Bc L, chiu ti thm v tm hiu hon cnh gia nh, cuc sng thc ca cc em. S liu thu thp c c tnh ton rt cn thn, phn tch l lun kh chu o trong my thng ti Phng Thng, Sn Ty (nay thuc H Ty), a im s tn ca Vin. Rt tic, nay mi ch tm thy mt bi do ti vit v c a vo tp sch ny. y l mt cng trnh thc nghim u tin v tm l la tui v s phm nc ta.

Sau 18 thng cng tc ti Ban Tm l hc Vin Khoa hc gio dc, thng 12 nm 1972 ti c c i lm thc tp sinh cao cp vit lun n tin s (nay ta gi l tin s khoa hc). nh gi lun n ph tin s, Hi ng khoa hc Khoa Tm l hc Trng i hc Quc gia Mtxcva ngh cho ti tip tc ti nghin cu tm l hc thn kinh v tr nh lm lun n tin s khoa hc, nhng cc ng ch lnh o gio dc nc nh lc li giao nhim v cho ti khi lm lun n tin s khoa hc, phi lm "mt ti no rng hn mt phng th nghim". Ti Mtxcva, sau ba thng c sch, trao i vi cc gio s, nht l vi Gio s, Vin s N. Lnchip, ti hon thnh cng nghin cu theo hng tm ti con ng xy dng v pht trin khoa hc tm l. c Hi ng khoa hc Khoa Tm l hc thng qua cng nghin cu, ti bt tay vo trin khai ti vi s t vn ca GS.VS Lnchip, cui cng t tn cho lun n l Hnh vi v hot ng v bo v thnh cng vo ma h nm 1977.

Ln ny (7-1977) v nc, ti c phn cng lm Trng ban Ban Tm l hc Vin Khoa hc gio dc. Bn cnh cng tc qun l v ging dy trong my nm ny (1977-1980) ti ch tr ti nghin cu hc sinh trng ph thng - cng nng nghip ca B Cng an t ti Thy Nguyn, Hi Phng. Ti trc tip tin hnh thc nghim v tng kt tp trung vo vn nhn cch. C th coi y l mt trong cc cng trnh m u nhng thc nghim tm l hc nhn cch nc ta. Sn phm ging dy trong thi k ny - tc phm Nhp mn tm l hc c Nh xut bn Gio dc xut bn nm 1980, nay cc bn c th c trong Tuyn tp ny.

Nhng nm tip theo (1981-1987), mc d tuy qu bn rn vi cng tc qun l ti vn kin tr dnh mt s thi gian nht nh vo cng tc nghin cu khoa hc. Theo s xut ca ti, c lnh o Vin thng qua, ti tp trung ch o trin khai mt ti ln: "Nghin cu hot ng dy - hc t cp nhn cch n cp ton x hi" - ti ca ton Vin, trong ti trc tip cng vi anh ch em Ban Tm l hc tin hnh thc nghim Trng ph thng c s Ng S Lin, H Ni, thc hin ti c th "Nghin cu hot ng ch o ca hc sinh cp II (nay l THCS)". Rt tic v ti phi thuyn chuyn cng tc nn ti ca Vin khng tng kt c. Cn sn phm ca ti ca Ban Tm l hc mi n nm 2001 mi tp hp li c thnh mt tp k yu v c Vin Khoa hc gio dc cho xut bn vo dp k nim 40 nm thnh lp Vin Khoa hc gio dc. Bi ca ti trong tp k yu cng c tuyn vo tp sch ny. y l mt trong nhng vn dng nhng iu ti hc tp c v phn nh trong tp sch Hnh vi v hot ng trong vic xy dng nn tm l hc nc nh.

Cng t hai ti k y, ng thi vi cng v cng tc qun l mi, ti dnh mt phn thi gian v tr tu vo vic nghin cu l lun v thc tin gio dc nc nh. Kt qu nghin cu theo hng ny bt u t 1981, tc l t khi ti c c lm Vin trng Vin Khoa hc gio dc v mt phn kt qu nghin cu c phn nh trong tc phm Gio dc Vit Nam trc ngng ca th k XXI (NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 1999, ti bn 2002). Sau , t 1991, cc kt qu nghin cu tm l hc m ti thu c theo hng nhn hc vn ha - x hi, c c kt trong tc phm Nghin cu con ngi v ngun nhn lc trong thi k cng nghip ha v hin i ha (NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2001). Cc cng trnh trong Tuyn tp ny cung cp c s l lun cho hai tc phm trn cng vi hai hng nghin cu tng ng, sau ti tip tc nghin cu phng php lun, l lun tm l hc v ph bin khoa hc tm l trn mt s cc bi bo v chng c tp hp a vo phn cui ca Tuyn tp.

Vit my dng ta tp sch, trc ht ti xin by t lng bit n su sc i vi ng, Nh nc o to ti thnh mt cn b khoa hc v s cm n to ln i vi cc bn ng nghip, cc tp th khoa hc m ti c dp cng cng tc v s hp tc ht sc qu bu, v khng c s hp tc ca cc bn chc chn khng th c c tp sch ny, cng nh cc cng trnh khc ca ti. c bit, ti mun c gi li cm n trn trng ti Nh xut bn Gio dc, ni u cho cc tc phm ca ti ra i phc v bn c trong sut my chc nm qua.

Tp sch chc chn khng trnh khi thiu st. Mong c s ch gio ca bn c gn xa.

Ngc H, Tt Nhm Ng 2002TC GI

Nhp . TM L HC V CUC SNG BC U XY DNG TM L HC VIT NAM

Nn khoa hc ca nc ta l mt trong nhng thnh tu tt p nht ca Cch mng thng Tm. Trong nn khoa hc y, tm l hc l mt trong nhng ngnh khoa hc mi ra i trong khng chin chng thc dn Php v trng thnh trong cuc khng chin chng M cu nc, ri tip tc pht trin trong s nghip xy dng v bo v T quc.

Ngay t lc cn trng nc v trong sut qu trnh pht trin, Tm l hc ca chng ta lun lun gn b vi cuc sng. Bi ging tm l hc i hc mau chng chuyn thnh bi ni chuyn ph thng cho nng dn, cng nhn, b i v b con cng thng... T ch mi nghin cu tm l hc i cng, chng ta sm i vo nghin cu tm l hc s phm v la tui, tip m ra cc hng nghin cu tm l hc qun s, tm l hc t php, tm l hc y hc, tm l hc th thao, tm l hc dn tc, tm l hc qun l, tm l hc ngh thut, v gn y l tm l hc in nh, tm l hc ph n, tm l hc cng dn, tm l hc thng nghip, v.v...

Nh vy, tm l hc cng nh cc ngnh khoa hc khc, t cuc sng m ra v gn b vi cuc sng, phc v yu cu ca cch mng, ca t nc. Nh vy i ng nhng ngi nghin cu tm l hc ngy cng pht trin.

Tm l hc gn lin vi cuc sng l phng chm v nguyn tc ch o ton b hot ng ca tng c s nghin cu v ging dy tm l hc. cng l l tn ti ca khoa hc ni chung v ca tm l hc ni ring. Bi v, cuc sng ca con ngi v x hi loi ngi c mt cht lng c trng, mt thnh t khng th thiu - l tm l.

T th k IV trc Cng nguyn, Arixtt c ni ti ba loi tm hn tng ng vi ba cuc sng: cuc sng thc vt, cuc sng ng vt v cuc sng ca con ngi. Con ngi c nui dng v sinh n; con ngi khng th thiu cm th, c mong v vn ng; con ngi bao gi cng l con ngi c biu tng, thch tng tng, bit lp lun v l gii. Tt c cc chc nng con ngi (nui dng v sinh n, cm th v vn ng, c mong v biu tng, tng tng v l gii...) hp thnh cuc sng tm l. C th phn bit cuc sng tm l vi cuc sng sinh vt, ta nh cuc sng tinh thn vi cuc sng c th. C ngi cn ni ti ci cht tm l khc vi ci cht c th ca h.

Trnh by nhng iu trn y l nhm khng nh li mt ln na chn l n gin v vai tr ca tm l trong i sng cng nh xc nh li v tr ca tm l hc trong cuc sng. V tr y ch c th c c vi iu kin nhng ngi nghin cu tm l hc thc thi c vai tr y.

Chnh v vy, nu c mt bng phn loi cc khoa hc Vit Nam hin nay th ng nhin trong c tm l hc. C th coi y l mt thnh tu qu bu ca i ng cn b tm l hc Vit Nam. bng phn loi ny, tm l hc l khoa hc ht nhn trong nhm khoa hc o to con ngi; nhm khoa hc ny gi v tr ch cht trong c nhm cc khoa hc v con ngi.

Cuc sng ca con ngi l mt dng hot ng bao gm dng tnh tch cc, dng thc, dng t duy. Dng hot ng y nhm vo mt i tng c th thay i i tng hoc lnh hi ni dung phn nh nhn thc v i tng . y l vic khch th ha hot ng ra bn ngoi i tng, hoc tch vt th bin thnh hot ng bn trong.

Nghin cu mi lin quan gia hot ng v thc tin l mi quan tm thng xuyn ca cc nh trit hc, cc nh tm l hc. Thc tin ca loi ngi l thc tin do cc th h ni tip nhau to ra; do , hot ng ca loi ngi c gi l thc tin x hi - lch s. Trong trit hc cng nh trong tm l hc, t hot ng i lin vi t thc tin, cng nh vi t i tng. Phm tr hot ng vi tnh cch l mt phng php tip cn, bao hm ni dung ca c thut ng hot ng thc tin hay hot ng i tng.

Tm l hc vn dng phng php tip cn hot ng em li nhng kt qu to ln m ra trin vng tt p a tm l hc vo cuc sng. ng thi, nn tm l hc ny ngy cng c tc dng tch cc v thit thc cho cuc sng: mt mt, nghin cu c ch khch th ha hot ng, tc c ch to ra sn phm; mt khc, i vo nghin cu c ch tch khi vt th bin thnh lc lng bn cht ca ch th, tc l c ch hnh thnh v pht trin nhn cch. l l gch ca i tng khoa hc. Cn trong cuc sng, qu trnh ci to bin i, sng to th gii bn ngoi cng l qu trnh ci bin, sng to th gii bn trong ca ch th qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch.

Thc tin i mi ca t nc i hi phn b li cho ng sc lao ng, tc l lm cho mi ngi tch cc hot ng trong lnh vc c phn cng, nhm to ra nhiu sn phm c ch (sn phm vt cht, sn phm tinh thn, sn phm t tiu dng, sn phm hng ha). Tm l hc c th v phi ng gp vo vic y mnh hot ng ca x hi nhm nng cao cht lng v hiu qu hot ng ca tng con ngi. ng thi rt cn ch ti ng c v s nghip xy dng v bo v T quc, v li ch ca ngi lao ng v li ch ca mi ngi. chnh l ng c ca hot ng. cng l yu cu i vi nn gio dc ang i mi trong vic gio dc th h tr nhm nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti.

Nh vy, ni hot ng l ni ti hot ng thc tin, hot ng i tng. l hot ng ca ch th. Trong qu trnh hot ng, ch th tr thnh nhn cch v hoc hon thin, hoc ngc li, suy thoi nhn cch. Ni n nhn cch l ni n mt h thng thi : ch th - khch th, ch th - ch th, ch th - bn thn. Do , phm tr hot ng i hi phi i lin vi phm tr nhn cch; tng t nh vy, phng php tip cn hot ng nhn cch khng th tch ri phm tr giao lu (giao tip).

Trong cuc sng cng nh trong khoa hc, vi t cch l s phn nh mt cch khi qut, mt cch tru tng l gch ca cuc sng, giao lu l iu kin ca hot ng, l mt trong nhng con ng cc k quan trng i vi s hnh thnh, pht trin v hon thin (hoc suy thoi) nhn cch. Trong nhng iu kin nht nh, giao lu c s th hin v vn hnh c th, v lc , giao lu xut hin nh mt dng hot ng thc tin ca con ngi.

Nhng nm qua, nht l trong nm 1985, gii tm l hc nhiu nc si ni tranh lun vn ny. C kin cho rng, v l lun, cn c s gn b hot ng vi giao lu. c nh vy th c th gii quyt c mt s kh khn m l lun tm l hc i cng v hot ng ang gp phi v m ra trin vng cho l lun ny. Nm 1982, ti Hi ngh tm l hc ton quc ln th VI, chng ta xut phng hng l lun gii quyt tha ng vn ny. Trong thi gian qua, c mt s cng trnh nghin cu ca Ban Tm l hc Vin Khoa hc gio dc v mt s n v khc thu c kt qu bc u v gp phn khng nh phng hng l lun thng qua tc ng nng cao hiu qu ging dy v gio dc.

S ra i v pht trin ca tm l hc Vit Nam gn b hu c vi thi i quang vinh nht trong lch s dn tc, m u t Cch mng thng Tm.

Lc u, tm l hc xut hin vi tnh cch l mt mn hc trng cao ng s phm v cc trng ltx (PTTH thi Php thuc). Gio trnh v sch gio khoa dng trong cc trng vit phng theo tm l hc ca Phunqui (Php), gii thiu cho hc sinh, sinh vin Vit Nam nn tm l hc nh nguyn duy tm ni quan. Tinh thn y tip tc trong chng trnh v sch gio khoa tm l hc xut bn min Nam Vit Nam (1954-1960). C mt iu khc bit l h b sung tm l hc nhn v.

Nhng bn cnh , c nhng t tng, quan nim v th gii, o l, con ngi,... bt ngun t cuc sng chn chnh ca ngi lao ng, t sc mnh ca dn tc c nn vn ha lu i, pht trin trong s nghip u tranh dng nc v gi nc. Nhng t tng quan nim y ni ring, nn vn minh ca dn tc ta ni chung ghi li trong th ca dn gian, s sch, truyn t th h ny sang th h khc, thnh tinh thn Vit Nam bt dit. Nghin cu th ca, mt s tc gi (Nguyn Hng Phong, v.v...) i n mt s nhn xt khi qut v tm l dn tc: cn c, dng cm, yu c lp t do, giu tnh sng to, v.v...

Nhng phm cht tin b y mang thm mt cht lng mi nh nh sng ca ch ngha Mc - Lnin do Ch tch H Ch Minh - ngi cng sn Vit Nam u tin em li.

cng vn ha ca ng Cng sn Vit Nam ra nm 1943 c thc hin v thu c kt qu ngay trong nhng nm khng chin cc k gian kh, cng nh trong nhng nm khi phc kinh t, xy dng ch ngha x hi.

Cng nh cc khoa hc khc, tm l hc c ng v Nh nc Vit Nam dn ch cng ha v Cng ha x hi ch ngha Vit Nam quan tm v to mi iu kin xy dng t nn tng. Cng vi vic thnh lp Trng HSP H Ni (1958), T Tm l hc v Gio dc hc ra i, mt s ngi c phn cng tm hiu hc tp v ging dy tm l hc. xy dng chng trnh gio trnh b mn ny, h tp trung sc vo nghin cu sch gio khoa tm l hc X-vit. Kt qu u tin ca cng vic ny l Nguyn c Minh, Phm Cc, Th Xun cng vi dch gi Chu Qu bin son c mt cun sch gio khoa tm l hc. Ln u tin mt s thnh tu ca tm l hc mc-xt, m i biu l tm l hc X-vit, c gii thiu c h thng vi sinh vin v bn c Vit Nam.

Nhng ngi lm cng tc tm l hc Vit Nam lc ra cho mnh nhim v hng u l hc tp cc c s ca tm l hc mc-xt. Nh nhng cng trnh ca cc nh tm l hc x-vit, nhng ngi u tin pht hin ra ch ngha Mc cho tm l hc, bit c rng, c mt nn tm l hc da trn c s phng php lun mc-xt. Theo ng li pht trin khoa hc ca ng Cng sn Vit Nam, nhng ngi lm cng tc tm l hc ngay t u khng nh cho mnh rng, nn tm l hc m h bt tay vo xy dng l nn tm l hc mc-xt.

Nm 1955, ln u tin trong s sinh vin c Chnh ph gi i hc nc ngoi, c sinh vin i Lin X hc Tm l hc v Gio dc hc.

Mt lp hc c t chc ko di hai nm (1959- 1961) cho cn b ging dy tm l hc v gio dc hc Trng HSP H Ni. Hai chuyn gia Lin X l P.A Praxtxki v P.I Xamaucp c mi ging bi v tm l hc v gio dc hc, vn dng vo nhiu mt cng tc thc tin ca trng s phm v tp dt phng php nghin cu ca cc khoa hc ny. C th ni, y l mt trong nhng vin gch u tin ca nn tm l hc v gio dc hc mi nc ta.

i ng nhng ngi lm cng tc tm l hc ngy mt ng o, cc t chc nghin cu tm l hc xut hin trong Vin Khoa hc gio dc (1961), Vin Trit hc (1966), v.v... Cng vi cc t chc y, cc t b mn Tm l - Gio dc hc trong cc trng s phm ln lt c thnh lp. ng thi, nhiu ngnh (qun i, cng an, th dc th thao v cc t chc qun chng) cng c nhng b phn nghin cu, ging dy b mn khoa hc ny.

Mt trong nhng vn t ra cho cc nh tm l hc ngay t nm 1962 v cng l s quan tm hng u ca cc c quan ph trch b mn ny l ng thi vi vic hc tp l lun chung, phng php lun mc-xt, phi lm sao cho ngy cng c ng o cn b cng tc trong lnh vc ny nm c cc phng php c th, nghin cu cc hin tng tm l con ngi Vit Nam. l cch ng nht chuyn tm l hc, vi t cch l mt b mn trong cc trng chuyn nghip, thnh khoa tm l hc, vi t cch l mt b phn ca nn khoa hc dn tc.

Trong nm 1964, ln u tin trn bo ch xut hin bi gii thiu mt cng trnh thc nghim v tr nh ca hc sinh Vit Nam. l kt qu nghin cu ca tt c cn b ging dy T Tm l hc Trng HSP H Ni, tin hnh trong nm 1962-1963. Ngoi vic luyn phng php nghin cu cho cc cn b y, cng trnh ny cn c mc ch xc nh cc ch s tm l ngi Vit Nam. Cc s liu cho thy, cc ch s pht hin y khng khc cc ch s v tr nh c trong cng trnh nghin cu ca tc gi cc nc: cng thy c con s thn k 7 +/- 2, cng thy s biu din s qun, v.v... Nhng khc bit gia hc sinh Vit Nam v hc sinh cng la tui cc nc trong lnh vc tr nh ngn ng l nhng khc bit c quy nh bi c im ca h thng ngn ng v c im x hi lch s.

Cc cng trnh nghin cu v ch theo cc phng php n gin c ph bin trong tm l hc v sinh l hc thn kinh cng i n kt lun rng, cc ch s ca cc qu trnh tm l trc tip hc sinh Vit Nam khng c g khc so vi hc sinh cc nc.

Cn nhng qu trnh tm l cp cao, nh tr nh gin tip, tr nh ngn ng, t duy, v.v... cho thy r tnh cht quyt nh lun lch s x hi ca cc qu trnh y. Mt biu hin ca quyt nh lun ny l nh hng ca phng php ging dy i vi s vn hnh ca qu trnh tm l y hc sinh. V d, nu tr hc mt bi kha lp 4 theo cch thng gp nh trng, mt bi chng 200 t, hc sinh lp trung bnh phi hc t 30 - 60 pht v n khi kim tra, qu na hc sinh trong lp ni c cc c bn v cc t "then cht". Nhng nu hun luyn cho cc em phng php "im ta" ca A.A. Xmicnp th gim c thi gian hc, tng s hc sinh t kt qu mong mun: c gio vin dy cho phng php hc mi, hc sinh bit cch t chc li tr nh ca mnh.

Mt lot cng trnh nghin cu khc cng c tin hnh nhm tip tc tm ch s tm l hc ca hc sinh Vit Nam, ng thi pht hin tnh hnh hc tp v ging dy trng ph thng gp phn chun b cho ci cch gio dc cng khng nh thm kt lun va nu v cc chc nng tm l cp cao. V d, cc cng trnh nghin cu v t duy. Cho thy phng php ging dy c truyn (thuyt gio) lm cho hc sinh cp II v cp III b hn ch trong khi s dng cc thao tc khi qut ha, nm bn cht khi nim, v.v...

i n gi nh rng, ch cn c phng php v iu kin ging dy tt, t chc cho hc sinh c hot ng tng ng th hc sinh tt c cc trng u c th nm c tri thc ca khoa hc hin i vi trnh tng ng cc nc tin tin. Thc vy, ch cn cho tr mu gio tp phn loi bng vt, li ni, v.v... tr em tham gia thc nghim cho ta kt qu ging ht tr em Nga tham gia thc nghim ca E.I.Tkhva v L.R.Clubva v cc tc gi khc.

Ta c mt bc tranh hon ton mi, khi im qua cc cng trnh nghin cu cc hin tng tm l thng gi l thuc tnh tm l, nh hng th hc tp, hng th ngh nghip, i din ca th gii tnh cm. Cc cng trnh nghin cu nhng thuc tnh ny cho thy v sao hc sinh cp III rt quan tm n nhng vn thi s, x hi. l nh hng ca tnh hnh t nc trong nhng nm 1965-1975. Cng nh nh hng v v tr ca cch mng khoa hc k thut lm cho s hng th i vi cc mn hc hc sinh cp II v cp III Vit Nam cng ging hc sinh cc nc: nh cao hng th ri vo cc mn khoa hc t nhin.

Cng trnh tp th ca Ban Tm l hc, Vin KHGD tin hnh nm 1972 ti trng Bc L cho thy, do c tham gia vo hot ng lao ng to ra sn phm c ngha trc tip n i sng gia nh, hc sinh lp 6, lp 7 sm hnh thnh c thc v mc ch x hi ca vic lm, vic hc ca bn thn. Quan h gia ngha v trong cc mi quan h x hi, cng vic m cc em c tham gia, sm c t ra. Quan h ngha v y sm c tnh cht thc ca cuc sng. Ni cch khc, qu trnh hnh thnh thc, t thc, t khng nh bng cc hot ng hc tp vn ha, lao ng v cng tc x hi, c hnh thnh kh r ngay t tui 12 - 15, tui hc sinh cp II.

Nh vy, cc cng trnh thc nghim v tm l hc hc sinh a ta n kt lun rng, hot ng nhn thc ca hc sinh c nhng biu hin c th bn cnh nhng c im chung. Chng hn, hc sinh cp II Vit Nam, trong "h thng cc chc nng tm l" (L.X.Vgtxki) i khi tr nh cn gi vai tr ch yu (nh th no, ngh th y). Ngc li, trong phm vi nhn cch, hc sinh Vit Nam li c nhng chuyn dch pht trin sm hn.

Nhiu c liu ca cc cng trnh tin hnh trong nhng nm 1900, c phn nh trong cun sch gio khoa Tm l hc th hai v cc tp sch mi v tm l hc, lm cho cc cun sch ny gn gi hn vi sinh vin v bn c Vit Nam. Quan im lch s thm nhun ti cc lun im c bn ca cc chng sch. Ln u tin trong cc ti liu Vit Nam c gii thiu t tng "vng phn x", v "h thng chc nng c ng" (EK.Ankhin, A.N.Bcstin, A.R.Luria).

Mt thnh tch bc u trong vic xy dng v pht trin tm l hc Vit Nam l vo nm 1967 xut bn cun Thut ng tm l v gio dc. Vn thut ng ny ngy cng phong ph hn, chun xc hn v c dng vo vic xy dng b T in bch khoa u tin Vit Nam.

T 1975, cng vi cc khoa hc khc, tm l hc c Nh nc ht sc quan tm, to iu kin pht trin. Nh vy, s lng v trnh cn b cng tc trong ngnh ny c tng cng, cc t chc nghin cu tm l c m rng.

Nu nm 1959-1960 mi c kha o to mt nm cho cn b tm l - gio dc, sau tng ln 2 nm, cui nhng nm 60 tng ln 3 nm, t nm 1973 c chng trnh dy 4 nm ti Khoa Tm l gio dc (t chc t nm 1962) o to cn b tm l hc v gio dc hc. ng thi, t nm 1974, Trng i hc Tng hp H Ni m Khoa Trit hc, trong c cc chuyn tm l hc. T nm 1979, theo quyt nh ca Chnh ph, Vin Khoa hc gio dc v Trng HSP H Ni I c h nghin cu sinh tm l hc.

V i ng cn b tm l hc, nhng nm gn y, ngoi s sinh vin c o to v tm l hc trong nc v nc ngoi, t 1971 n nay c gn nm chc ngi hon thnh lun n ph tin s trong nc v nc ngoi v c ba ngi bo v lun n tin s.

Trong cc vn phng php lun v l lun chung c vn xem xt nh hng ca tm l hc Hoa K ti min Nam Vit Nam. Tnh n nm 1975, Si Gn v Hu xut bn hng trm tn sch tm l hc phn tm, hin sinh,... C kin cho rng, tm l hc Hoa K du nhp vo min Nam Vit Nam ch yu l dng l thuyt Phrt v hnh vi ch ngha. Nhng c iu l l rt t thy sch ca cc tc gi hnh vi. Cc sch thun ty tm l hc hnh vi hu nh ch l ti liu dng ni b trng hc. Cng c mt s sch gio dc trnh by theo tm l hc hnh vi; mt vi trng ph thng thc nghim theo l thuyt hnh vi. Nhng s sch ny so vi sch ca Phrt, tle, Iung, tht khng ng k. C th gi nh rng, c nhng nh t tng ch trng: nn tim nhim cho dn thuc a tm l hc su thm Phrt h l gii cuc i, cn xy dng cuc i th ly cuc sng c th lm mc ch, theo kiu "con ngi trung bnh ch ngha". V, khi hun luyn cho h, th theo cng thc hnh vi, bin h thnh ngi my". u tranh chng li cc quan nim phi nhn vn ny l cng vic cn lm trong tm l hc, trong cuc sng. Mt phn cuc u tranh c phn nh trn bo ch, trong gio trnh, sch gio khoa dy cc trng min Nam.

Nhng, xy dng c mt nn tm l hc vi tnh cch l mt b phn ca nn khoa hc dn tc, nhim v ch yu l tin hnh c nhng cng trnh tm l hc l thuyt, c bit l cc cng trnh thc nghim da trn phng php lun mc-xt. ng nhin, phi kt hp cht ch vic nghin cu vi o to bi dng, vic nghin cu v ph bin khoa hc vo cc tng lp nhn dn ng o y mnh vic ng dng tin b khoa hc tm l vo cuc sng.

Trong bc u xy dng khoa hc tm l, chng ta rt quan tm n vic hp tc quc t. Hn hai mi nm qua, ta dch v xut bn. Gn 50 cun sch tm l hc, dch v in rn trn 5000 trang ca cc tc gi ni ting cc nc. Chng ta va hc tp cc bn ng nghip, va gp phn xy dng khoa hc tm l. n nay, xut bn c hn 30 cun sch gio khoa, chuyn kho, k yu, c hng trm bi bo v tm l hc v chng ta tng tham gia nhiu cuc hi ngh quc t v tm l hc vi nhiu bi ging, bo co, tham lun, trong c hng chc bi bo ng nhiu nc trn th gii.

Phng hng l thuyt c bn ca cc cng trnh nghin cu l lnh hi tt phm tr hot ng i tng ca ch ngha Mc v vn dng phm tr vo vic nghin cu cc qu trnh, cc thuc tnh tm l.

Vic nghin cu tm l hc hin nay ang tin hnh bao gm cc cng trnh pht hin ch s, cc cng trnh thc nghim nhm gp phn thc s xy dng thc tin gio dc, an ninh, quc phng, y t, th dc th thao, qun l lnh o, v.v... Kt qu ca cng trnh ny ln lt phn nh trong cc bo co khoa hc, c ti Hi ngh tm l hc min Bc mi nm mt ln (1974- 1977), ba Hi ngh ton quc (1978, 1982, 1985) v i hi thnh lp Hi Tm l Gio dc Vit Nam (31 -12-1990).

Vic nghin cu tm l hc nc ta tp trung trong cc lnh vc sau y:

1. Cc vn phng php lun,

2. Tm l hc dy hc,

3. Tm l hc gio dc,

4. Tm l hc x hi, trong c tm l hc giao lu,

5. Tm l hc qun s v an ninh,

6. Tm l hc y hc v.v..

Hin nay, c mt s ti ln trin khai, trong c th k n cc ti: "Hot ng ch o v s hnh thnh nhn cch hc sinh" (Vin tm l hc v sinh l hc la tui - Vin KHGD), "Nghin cu quy lut pht trin tm l tr em qua thc nghim ging dy cc mn hc theo chng trnh v phng php mi hc sinh Tiu hc" (Trung tm thc nghim gio dc ph thng - B Gio dc), "Cc vn ca tp th hc sinh x hi ch ngha (Khoa Tm l - Gio dc Trng HSP H Ni), "Tm l hc nhn cch ngi chin s" (Hc vin chnh tr Qun i nhn dn Vit Nam),v.v...

Gn y, pht trin nghin cu tm l hc giao tip, tm l hc x hi, tm l hc th trng, mng nghin cu nhn cch c tng cng, nht l t khi tm l hc tham gia vo Chng trnh Nh nc "Con ngi - mc tiu v ng lc ca s pht trin kinh t x hi" (KX - 07).

C s l lun ca vic xy dng tm l hc nc ta xut pht t "Cc c th thc, hot ng ca h v cc iu kin vt cht ca cuc sng ca h." (C.Mc) v tm l ngi ch c th ra i nh hot ng v giao lu din ra trong cc mi quan h x hi ca ch th.

Ni cch khc, vic nghin cu tm l hc c tin hnh theo quan im hot ng mc nhn cch, gi l phng php tip cn hot ng nhn cch.

L con ca ng li xy dng khoa hc ca Vit Nam, sinh ra trong th thch khng chin v kin quc, ngay t u gn b vi nn tm l hc tin b trn th gii, khoa tm l hc Vit Nam s ngy mt pht trin mnh m hn, nhm p ng nhng nhim v, yu cu ca s nghip xy dng ch ngha x hi v bo v T quc Vit Nam x hi ch ngha.

Quyn I. CC CNG TRNH NGHIN CUPhn 1. CC CNG TRNH NGHIN CU T NM 1962 N NM 1968I. VI S LIU V GHI NH MY MC CA HC SINH VIT NAM

Tm l hc l mt khoa hc cn tr. Ring Vit Nam, n cn mi hn hu ht cc ngnh khoa hc khc. Cng nh trc y, hin nay nc ta tm l hc mi tn ti nh mt mn hc trng s phm. Cc bi ging tm l ch yu da vo cc nguyn l ca ch ngha Mc v con ngi v ti liu tm l hc nc ngoi, hu ht l ca cc nh tm l hc x-vit. l vic lm cn thit v tt yu giai on m u. Tm l hc l khoa hc v con ngi, c phn gn vi khoa hc t nhin, c phn gn vi khoa hc x hi. N c tnh ph bin, c cc nguyn l chung, quy lut chung, nhng ng thi cng c tnh c th, c c im ring ca tng dn tc. T Tm l hc Trng i hc S phm H Ni ch n im , nht l trong thi gian gn y. Trong cc bi ging l t c mt s v d ca Vit Nam do anh em quan st c hay ly t bo co ca trng ph thng, cc ty gio dc, s gio dc, cc v chc nng... l u im ban u ng khuyn khch. Nhng nu ch lm nh vy th cha p ng c yu cu ca trng ph thng, khng phc v c thc tin. Mun ging dy tt, phi nghin cu khoa hc, i vi tm l hc phi ni trn thc nghim khoa hc.

Xut pht t nhng nhn thc y, t lu, T tm l hc mun lm mt s thc nghim tm l hc vi hc sinh Vit Nam. Nm 1962-1963, chng ti bt u tin hnh mt s thc nghim tm tiu k c my mc ca hc sinh cp I (do hu sinh vin lp gio dc hc kha 1962-1964 thc hin) v mt s thc nghim tm tiu ghi nh c ngha hc sinh cp II. Ngoi ra, t nm hc 1963 - 1964, T chng ti phi hp vi Vin Nghin cu khoa hc gio dc bt u nghin cu t duy ca hc sinh cp II.

Nghin cu qu trnh k c, qu trnh t duy ca hc sinh cng nh cc hin tng tm l khc khng phi ch pht hin ch tiu ny hay ch tiu khc, m ch yu l tm ra phng php c th tc ng vo hc sinh nhm nng cao hiu qu ging dy v gio dc. Nhng thc nghim u tin m chng ti tin hnh l nhng thc nghim rt n gin v cng ch mi cung cp c mt s ch tiu v k c ca hc sinh, trc mt nhm phc v cho gio trnh tm l hc.

Bi ny gii thiu vi s liu v k c ca hc sinh cc lp 5,6,8. ng thi, gii thiu s liu ca hai sinh vin lm vi hc sinh lp 3, 4 v mt s nhn xt rt ra t cc s liu thu thp c. l kt qu ch yu do cc ng ch ng Xun Hoi, L Vn Hng, Bi nh M, Nguyn c Anh v Phm Minh Hc cng ph trch. Ngoi ra, c s tham gia ca cc ng ch Phng c Hi, Phm Hong Gia, L Thu Cc, Bi c Vn v s gip nhit tnh ca n ng ch Cnh, hiu trng Trng cp II Yn Ha huyn T Lim, H Ni v mt s ng ch gio vin ch nhim Trng cp II - III Yn Ha.

A. PHNG PHP THC NGHIM

Cc thc nghim tin hnh hai lp 5, hai lp 6 Trng cp II Yn Ha v mt lp 8 Trng cp III Yn Hoa, vi tng s hc sinh ca 5 lp l 120 em, trong c c cc em hc lc kh, trung bnh, km; sc khe trung bnh tr ln; tui theo quy nh ca B Gio dc (lp 5: 12. 13 tui; lp 6: 13 - 14 tui, v.v) Ring thc nghim u tin hnh 8 lp ca 8 trng khc nhau Thi Nguyn, Hng Qung, H Ni.

Chng ti tin hnh thc nghim theo phng php thc nghim t nhin. Tt c c 5 thc nghim:

Thc nghim 1. o khi lng ghi nh nhng t khng c lin h v (t ri rc). hai lp 5A, 6A v cc lp 3, 4 chng ti dng 10 t: sung sng, nh ca, thng yu, thnh th, cm ght, inh c, cha m, ni rng, s st, sch v cc lp 5B, 6B, 8 chng ti dng 20 t: hoa l, nh ca, sung sng, vin gch, nc n, thuyn b, kh s, lnh lng, xe p, gh u, s st, thnh th, cm ght, thng yu, ni rng, inh c, on kt, phn khi, cha m, sch v.

Sau khi n nh trt t, chun b giy bt, c nghe gii thch v yu cu, mc ch v cch thc thc nghim, tt c hc sinh nghe ngi hng dn c mt lt nhng t theo th t nu trn. c th th, u ging, khng nhn mnh ring mt t no; khong cch thi gian gia cc t bng nhau, c to va cho c lp nghe. Ngay sau khi c xong, cho cc em ghi li nhng t no cc em nh c. Trong thc nghim ny, cc em ghi li cc t theo th t ty , khng cn phi theo trt t cc em nghe c.

Thc nghim tin hnh nhm tm hiu xem mi hc sinh mi lp nh c bao nhiu t v tm hiu s lng t ghi nh c thay i nh th no khi thay i s lng ti liu phi ghi nh.

Thc nghim 2. o khi lng ghi nh s. tt c cc lp, chng ti dng 10 s, t s c 3 ch s n s c 12 ch s (theo tuc, c) sau y:

972

1406

39418

067285

3516927

58391204

764580129

2164089573

45382170369

870932614280

Trong thc nghim ny, chng ti khng c mt lt c 10 s, m c tng s mt, ri cho ti hin ngay. Khi c, c tng con s mt, ch khng c triu, vn, nghn, trm, chc. V d s 972 s c nh th ny: chn, by, hai. Xong, cho cc em vit li ngay nhng s cc em nh c. Sau , c s 1406: mt, bn, khng, su, ri cho cc em ti hin ngay. C th lm ht 10 s. y yu cu phi ghi ng v cc s nghe trong mi lt. V d, sau khi nghe c s 39418, nu cc em ghi 34918 hay 3941,... u coi l sai. Thc nghim ny cho ta bit mi hc sinh mi lp nh c s ln nht gm bao nhiu ch s.

Thc nghim 3. Cng o khi lng t, nhng khc thc nghim trn: trong thc nghim ny cc em phi ghi nh v ti hin t theo ng trt t c cho cc em nghe. y, yu cu cao hn.

Trong thc nghim ny, cc lp 3, 4, 5A, 6A, chng ti dng 10 t: thuyn b, phn khi, nc n, hoa l, xe p, c nhi, lnh lng, nh ca, on kt, kh s, cc lp 5B, 6B, 8 dng 20 t: cy c, say m, sng ngi, thn i, bu tri, lc lng, dao qum, ha bnh, l mc, mi ngi, nh ngha, n in, rau mung, m mng, t in, c nhi, va li, lnh nht, t ng, tranh nh. Cch c ging cch c trong cc thc nghim trn.

Thc nghim 4. Thc nghim "nhn t". Mi t vit ln mt t giy. Sau khi chun b xong, cho cc em nhn ln lt cc t, t u n cui. S thi gian cho nhn mi t tng ng s thi gian nghe mt t. Khong cch t khi nhn t ny n khi nhn t kia bng khong cch khi c t. Nhn xong cho cc em ti hin ngay, v khng bt buc phi theo trt t nhn thy. Di y l cc t dng trong th nghim ny. Cc lp 3, 4, 5A, 6A: cn ging, hp phn, tm lng, bi c, hnh hc, khc khuu, con g, hc thuyt, my cy, tr nh... Cc lp 5B, 6B, 8: khn ngoan, cn ging, rung la, tm lng, hnh hc, khc khuu, ni la, bi c, cay ng, hp phn, qu tim, khim tn, con g, my cy, hoa qu, tr nh, c chp, chui tiu, hnh phc.

Thc nghim 5. Va nghe t, va xem tranh ni ln ni dung t y. c ln lt tng t cho cc em nghe, c xong 1 t, cho xem 1 tranh tng ng. Cch c, qung cch thi gian... nh cc thc nghim trn. Sau khi nghe t, nhn tranh, cc em ti hin nhng t cn nh, khng buc theo trt t nghe. Nhng t dng trong thc nghim cc lp 3, 4, 5A, 6A: xe p, khc lc, ci nh, chin thng, cy ci, gp g, mt tri, vui ci, ci bn, nhy ma. Cc lp 5B, 6B, 8: xe p, khc lc, ci nh, chin thng, cy ci, gp g, mt tri, vui ci, ci bn, nhy ma, ng h, T quc, ha bnh, qu da, hc tp, hoa hng, con b, tng gia, con hu, tht th.

Cch tnh kt qu cc thc nghim rt n gin: ly trung bnh cng hoc trung bnh tuyn.

B. KT QU

Thc nghim 1

Mt HS lp 3, nghe 10 t, s t trung bnh nh c 5 t

Mt HS lp 4, nghe 10 t, s t trung bnh nh c 5,5 t

Mt HS lp 5A, nghe 10 t, s t trung bnh nh c 7,0 t

Mt HS lp 6A, nghe 10 t, s t trung bnh nh c 9,0 t

Mt HS lp 5B, nghe 20 t, s t trung bnh nh c 8,0 t

Mt HS lp 6B, nghe 20 t, s t trung bnh nh c 11 t

Mt HS lp 8, nghe 20 t, s t trung bnh nh c 11 t

- C mt s trng hp c bit: 12 trong s 60 em nh c 16/20 t; 11 trong s 40 em nh c 10/10 t, trong c 2 em nh 9/10 t theo ng th t nghe.

- Cc s liu trn cho thy, nu hc sinh cc lp khc nhau cng ghi nh my mc 10 t ging nhau cho kt qu khc nhau (theo tuc, trung bnh nh 7/10 t). Nu tng s t (10-20 th khi lng nh tuyt i c tng theo (7 tng ln 8 t), nhng khi lng tng i nh c gim (70% xung 40%).

Thc nghim 2

Mt hc sinh lp 3 trung bnh nh c s c 5,5 ch s

Mt hc sinh lp 4 trung bnh nh c s c 6,3 ch s

Mt hc sinh lp 5 trung bnh nh c s c 7,0 ch s

Mt hc sinh lp 6 trung bnh nh c s c 7,5 ch s

Mt hc sinh lp 8 trung bnh nh c s c 8,5 ch s

- Theo ti liu ca tuc, mt ngi trung bnh nh c t 6 n 8 s, ngi ln (sinh vin) nh khng qu 10 s. Trong thc nghim ca chng ti c mt s trng hp c bit:

1 trong 120 em nh n s c 12ch s

3 trong 120 em nh n s c 11ch s

3 trong 120 em nh n s c 10 ch s

3 trong 120 em nh n s c 9 ch s

Thc nghim 3

Mt hc sinh lp 3 nh trung bnh 2 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 4 nh trung bnh 2,2 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 5A nh trung bnh 6 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 6A nh trung bnh 7 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 5B nh trung bnh 7 t trn 20 t

Mt hc sinh lp 6B nh trung bnh 9 t trn 20 t

Mt hc sinh lp 8 nh trung bnh 9 t trn 20 t

- Mc d yu cu cao, c mt s em vn t kt qu cao. C em nh c 15 trn 20 t; c em nh 9 trn 10 t. Trong khi , phn ln hc sinh tham gia thc nghim ny nh km i so vi thc nghim 1.

Thc nghim 4

Mt hc sinh lp 3 nh trung bnh 6 t trong 10 t

Mt hc sinh lp 4A nh trung bnh 8 t trong 10 t

Mt hc sinh lp 5A nh trung bnh 9,5 t trong 10 t

Mt hc sinh lp 6A nh trung bnh 9 t trong 10 t

Mt hc sinh lp 5B nh trung bnh 9 t trong 20 t

Mt hc sinh lp 6B nh trung bnh 10 t trong 20 t

Mt hc sinh lp 8 nh trung bnh 14 t trong 20 t

- Trong s 40 em nhn 10 t c 8 em nh c 10 t: 1 trong 80 em nh c 18 trong 20 t.

Thc nghim 5

Mt hc sinh lp 3 trung bnh nh 9,5 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 4A trung bnh nh 9,5 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 5A trung bnh nh 9,5 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 6A trung bnh nh 9,5 t trn 10 t

Mt hc sinh lp 5B trung bnh nh 12 t trn 20 t

Mt hc sinh lp 6B trung bnh nh 13 t trn 20 t

Mt hc sinh lp 8 trung bnh nh 16 t trn 20 t

- S em nh 10 t tng hn cc thc nghim khc: 12 trong 40 em nh c 10 t 3 em nh 19 trong 20 t, 1 em nh 20 t, hin tng ny khng thy cc thc nghim trn.

C. TNG KT S B V CC KT QU

Trn y l cc s liu ch yu thu c trong thc nghim. Ngoi ra, chng ti cn ly mt s s liu b sung trong mt s thc nghim khc. T cc s liu trn, c th nhn xt v nhiu pha, y gii hn trong mt s vn :

1. So snh khi lng ghi nh t ri rc v s

Kt qu thc nghim 1 v thc nghim 2 cho thy: khi lng nh t ln hn khi lng nh s. V sao? Trc ht, mc d cc t dng y khng lin h vi nhau v , nhng mi t nht nh mang mt ni dung no nn d to ra mi lin h ny hay mi lin h kia gia chng. Hn na, t d gy ra cc lin tng vi nhng mi lin h do cc tc ng khc to thnh trc y. Thc nghim ny nhc nh mt ln na rng, phi thn trng khi yu cu hc sinh nh s.

2. So snh khi lng ghi nh theo s tham gia ca cc gic quan vo qu trnh tri gic

Qua kt qu ca cc thc nghim 1, 4, 5, ta rt ra nhn xt: Khi lng ghi nh th gic nh l tt nht: kt qu thc nghim 1: 7 t; thc nghim 4: 9 t; thc nghim 5: 9,5 (5A). Khi lng ghi nh ring r bng thnh gic, th gic nh hn khi lng ghi nh th gic, thnh gic phi hp. V sao ghi nh th gic tt hn ghi nh thnh gic? C nhiu l do. Mt trong nhng l do l v khi ta tc ng vo b my phn tch th gic th d gy nh hng gin tip tc ng vo c quan thnh gic, do cc b phn ca c quan pht m hot ng tch cc hn khi ta tri gic thnh gic. hc sinh, s h tr qua li gia cc vng i din trn v no ca cc c quan phn tch cha c thnh lp mt cch chc chn. Khi nhn t, mun hay khng, t nhiu hc sinh cng nh vn thm cc t ang nhn, d lin tng n cc m thanh m cc t c th to ra. V vy, nhn t d lp nn ng lin h thn kinh tm thi do cc tc ng ca t hn l nghe t. Chc rng cc mi lin h c th bn hn.

V sao ghi nh thnh gic, ghi nh th gic ring r u km ghi nh thnh gic + th gic? Mt l do rt n gin l, trng hp sau, hc sinh nhn c hai ln tc ng - nghe t v nhn tranh v v t y, tc l gp i cc trng hp trn. L do th hai l y hai b my phn tch u tch cc hot ng, trc tip tham gia vo vic to ra cc mi lin h tm thi do cc t v tranh v ng thi gy ra.

Qua ba thc nghim 1, 4, 5, ta thy hc sinh cc lp tham gia cc thc nghim ny, th gic ng vai tr ln hn thnh gic trong qu trnh ghi nh.

3. So snh kt qu thc nghim 1 vi thc nghim 3

Kt qu thc nghim 1 tt hn kt qu thc nghim 3:

C th gii thch s chnh lch nh sau: thc nghim 3 c nhiu yu cu hn; hc sinh phi phn tn ch theo cc yu cu y; do , c nh hng khng nhng n vic ghi nh t, m cn nh hng c ti vic tri gic t. V sinh l, l hu qu ca "ni c ch" gy ra tng h tiu cc.

Lp

Thc nghim 1

Thc nghim 3

3

5

2

4

5,5

2,2

5A

7

6

6A

9

7

5B

8

7

6B

11

9

8

11

9

4. Khi lng ghi nh theo v tr ca t

Qua cc thc nghim 1, 3, 4, ta u thy nhng t u (1, 2, 3) c nh nhiu nht: nhng t cui (8, 9, 10 hay 16, 17, 18, 19, 20) cng c nh nhiu, cn nhng t khong gia c nh km nht (tr mt s trng hp). V sao nhng t u c nh nhiu? C nhiu kin gii thch khc nhau (tuc, Sacacp). Theo chng ti, v tm l, nhng t u c nh nhiu v chng c tnh mi hn so vi cc t sau. V sinh l, do trc cc t u khng c cc tc ng khc gy c ch, nh hng n s tri gic v ghi nh cc t y, tc l v khng c "tin c ch. Nhng t cui cng c nh nhiu, v sau chng khng c cc t khc tc ng na: C th c s xc ng v trng thi xc cm y c nh hng tt ti qu trnh ghi nh. Nhng t cui khng b nh hng ca "hu c ch.

Trong mi thc nghim, chng ta thy mt s t ng khong gia m cng c nhiu em nh. V d: thc nghim 1, nu t "sung sng" (t u tin) c 95% hc sinh nh, t "nh ca" (t th hai): 93%, th t "inh c" (t th su trong 10 t) cng c 93% hc sinh nh. Hoc t "cm ght" (t th nm trong 10 t) cng c nhiu hc sinh nh nh vy. thc nghim 3, t "c nhi" ng th su trong 10 t cng c nhiu hc sinh nh nh nhng t u (thuyn b, phn khi). T "con g" ng th by trong 10 t, t "cy ci (ng th nm) cng c nhiu hc sinh nh, v.v... Nh vy l trong cc t khong gia cng c t c nh nhiu; l cc t d gi ra mt hnh tng quen thuc, nht l vi hc sinh cp I, nh "con g", cy ci" v.v... Bn cnh nhng t loi c nhng t (inh c, c nhi,...) c m thanh hi khc thng so vi cc t khc. Hnh nh n "lc lng", d gy nn hnh tng sc nt, c nhiu kh nng to ra trng thi xc cm. V sinh l, cc t c th gy ra phn x nh hng rt mnh, do chng d to ra cc ng lin h tm thi do s tc ng ca cc t gy nn. Qua cc hin tng nu y, c th rt ra mt nhn xt l khng phi nhng t cha ng mt ni dung tnh cm hay trng thi xc cm no c ghi nh tt nht, m ch yu l lm th no t ny hay t kia c th to ra mt trng thi tnh cm - l iu kin thun li ghi nh tt.

5. Cc t ti hin gn ng trong thc nghim

Trong cc thc nghim ta u thy c hin tng "ti hin gn ng". V d t thng yu, khi ti hin nh li l thn yu; thnh ph - thnh th; nh ngha - nh l; hp phn - cc phn; vui ci - ti ci - ci a - ci vui - vui a... So snh s t "ti hin gn ng" trong cc thc nghim th thc nghim 5 t s lng cao nht. Thc nghim 5 khc cc thc nghim khc ch, bn cnh mi t u km theo tranh v ni ln ni dung t y. Tranh v c tc ng rt mnh, gip cho s ghi nh rt nhiu. Tranh v d to ra nhiu lin tng c lin quan n t va tc ng v cc t quen bit trc. Do , khi cho hc sinh xem mt bc tranh no , phi xc nh ni dung cn lnh hi v gii thch ngn hng bc tranh vo vic phc v bi ging. Nu khng, bc tranh minh ha bi hc c th gy tc hi, ng nh ta ni: dng dy hc trc quan l con dao hai li.

6. Qu trnh qun

Chng ti tin hnh thc nghim 1 ba ln ti lp. Ln th hai lm sau ln th nht mt tun. Ln th ba sau ln th hai 8 tun. Sau ln th nht, ch ly cc em ti hin c c 10 t. Kt qu:

Ln th nht nh 10 t,

Ln th hai nh 8 t,

Ln th ba nh 6 t,

iu chng t: qu trnh qun xy ra, v xy ra khng t l thun vi thi gian.

7. S b so snh c im la tui

Qua 5 thc nghim, ta thy khi lng ghi nh my mc t l thun vi la tui cc lp; thp nht lp 3, 4, cao nht lp 8. Ngoi ra, chng ti tin hnh thc nghim 1 hai lp 7 Trng S phm s cp Hng Qung lp 7A gm cc hc sinh hc ht cp II, tui t 18 - 21; lp 7D gm cc gio vin cp I v hc b tc, tui t 24 n 30.

Kt qu l c 16 hc sinh lp A nh 10 t, trong khi ch c 3 hc sinh lp D nh 10 t; 26 hc sinh lp A nh 9 t; trong khi c 14 hc sinh lp D nh c tng y t. so snh, chng ti lp bng kt qu sau y:

S t nh c

S ngi nh

Lp A

Lp D

10

9

8

16

26

28

3

14

37

Sau mt tun, chng ti yu cu hc sinh hai lp ti hin cc t nghe ln trc, kt qu:

S t nh c

S ngi nh

Lp A

Lp D

10

9

8

0

9

16

0

3

0

Nhng c liu trn cho thy khi lng ghi nh my mc hc sinh ln (24 - 30 tui) nh hn hc sinh t tui (17 - 20). Trong cng mt la tui, khi lng ghi nh my mc tng dn theo tui, th mt la tui khc, khi lng ghi nh my mc t l nghch vi la tui. Da vo c liu ca thc nghim ny, chng ti c th ng vi nhn xt: khi lng ghi nh my mc ca hc sinh b tc vn ha km hc sinh ph thng.

Trn y, chng ti gii thiu tm tt mt s thc nghim thu c trong nm hc 1963 - 1964. l cc thc nghim n gin, kt qu cn ngho, phn tch cn s lc. Cc ti liu y ch yu dng phc v bi ging trng s phm vi nhng c liu Vit Nam. l kt qu bc u.

II - KIN V MT CUN TM L HC XUT BN SI GN

Cch y t lu, chng ti c dp tham kho mt vi ti liu tm l hc xut bn Si Gn, Hu, trong c cun Tm l hc ca Trn Vn Hin Minh. y l mt cun sch gio khoa, theo tc gi vit "Li ta", " c gii hc sinh nht v sinh vin i hc n tip nng nhit". Trong vng 4 nm, cun sch c xut bn ba ln (1957, 1959, 1961), hon ton p ng theo chng trnh tm l hc, cng b trong Ngh nh 1268 GD/KD, ngy 12-8-1958 ca chnh quyn Si Gn v c dng nh l mt ti liu chnh thc trong cc trng.

T tng c truyn b trong cun sch ny cng vi cc ti liu trit hc v tm l hc khc chnh thc tr thnh l lun ch o vic xy dng h thng gio dc min Nam v chng trnh dy hc . Bi vy, rt cn em nhng iu c khoa hc th gii khng nh lm sng t t tng ch o ca cun sch ny.

Tm l hc ca Trn Vn Hin Minh xut bn nm 1961 dy 345 trang, gm ba phn, 9 chng. Phn th nht ni v tm l hc tng qut (117 trang) c 4 chng: Tm l hc - mt b phn ca trit hc, i tng ca tm l, Phng php tm l hc thc nghim, nh lut v trit thuyt trong tm l hc. Phn th hai: "Cuc sinh hot tm l" (185 trang) c 3 chng: Sinh hot tri thc, Cuc sinh hot ng v cm tnh, K hiu i sng tm l. Phn cui cng gii thiu ch th tm l qua hai chng: i tm bn ng v nhn cch, nhn v.

Mi qua u ca cc chng mc cng thy tm l hc khc hn vi tm l hc m chng ta quen bit. Khc v thut ng, khc v nhng iu ct yu. Ly tit hai trong chng "Sinh hot tri thc" lm v d. y l tit ni v tr nh m tc gi t tn l "Bo tn tri thc", trong ni ti nhiu loi tr nh: k c chuyn ng, k c cm gic (cc loi tr nh phn loi theo cc gic quan - PMH), "k c tinh thn c i tng l s kin tm linh". Loi sau vi hai loi trc hon ton khng c lin h g vi nhau. l l thuyt ca Bc xng, nh trit hc Php. Th hi k c tinh thn u n? Li cn loi "k c h ng", vi ni dung thng gi l nh li v cho l phn x c iu kin v loi "k c nh ng" vi ni dung thng gi l nhn li. (C phi phn x c iu kin ch c lin quan vi qu trnh nhn li khng?). Ngoi ra, tc gi cn a ra "k c hi c" ch vic "khu gi li qu kh" v "k c hng lai" (mmoire rtrospective v mmoire prospective) ch vic nh ti ci xy ra v ci s xy ra. gii thch c ch ca s qun, qua cc thc nghim, ngi ta tm ra c chrtrospective v c ch prospective. Cn "k c hng lai" ch c th dng ni v mc ch ca tr nh s hng vo ci s xy ra, cng nh xut pht t ci t chc vic ghi nh. C ch thn kinh ca qu trnh ny l "phn nh i trc" (Ankhin). Ngoi cch phn loi tr nh theo c nng (k c chuyn ng, k c cm gic,...), theo i tng (k c nht dng, k c nh dng,...), theo thi gian (k c hi c, k c hng lai), cn c cch phn loi tr nh theo phng php ghi nh (k c t nhin - ta gi l ghi nh khng ch nh, k c nhn to - ta gi l tr nh c ch nh).

Chng ti xin dng li mt iu c l kh l th, l nh ngha v tr nh: "K c c coi l mt c nng thng nht ha i sng tm linh" - mt i sng tm linh gm nhng "s kin tm linh", c tinh luyn trong giai on tinh thn", l mt "giai on tri thc c bit ca con ngi linh vn vt", thuc v "k c tinh thn", khng xut pht t nhng c liu cm tnh. T ng nhin dn ti kt lun rng "k c tinh thn" qu l mt ci g b him, tn ti trong con ngi m con ngi ch bit n l mt th "c bit con ngi", t mt khng trung xa thm lui ti, lm nhim v "thng nht ha i sng tm linh". Tr nh l ci g v n t u ti m li c th lm c ci nhim v nghe c v gh gm m khng ai hiu n l ci g? y, theo lgc ca tit ny, ch c th c mt cu tr li duy nht: l "mt th c bit"! Tr nh con ngi b chia lm hai, v do , con ngi cng khng cn l mt, n cng l hai: mt bn l "xc", mt bn l "hn". chnh l quan nim nh nguyn do nh bc hc Php cc khng nh t gia th k XVII, khi ng phn loi cc hin tng th gii ra lm cc hin tng vt l v cc hin tng tm l, v quan nim duy tm ca Bcxng v tr nh ngi. Di y s cn nhiu dp cp n vn ny, khi s thy trong quan h gia "xc" v "hn" l quan h "hn ng vai t quy t hay hi t tt c nhng hin tng tm linh" (tr 336).

Thy vy ri, ta khng ngc nhin khi tit ny tc gi n ni n thin ti tuyn truyn cho "thuyt tm l" coi "thin ti do thin thu, tri cho ai ngi ny c". Tc gi cng li vit v chim bao: "Ci g khng c tha mn, ci c chim bao". Chng kh khn g m khng nhn ra iu th nht l th trit hc m tn tn ti bao th k; nht l trong thi Trung c; v iu th hai thuc v Phrt (1856-1939). Khng i su phn tch nhng iu va trch, ch cn nhn mnh rng, hai iu kt hp vi nhau bo v cho quan im ni trn: c mt con ngi l ngi trn mt tht cng vi mt tm hn Thng .

C mt iu ng tic na l, khi ni v tr nh, cun sch khng gii thiu nhng nt ch yu ca thuyt lin tng do Hcli (1705-1757), nh trit hc v tm l hc ngi Anh, tip tc t tng ca Niutn v Lc, a thnh mt phm tr tng qut gii thch ton b cc hin tng tm l trong cun Quan st con ngi. Tt nhin thuyt lin tng khng gii thch c ton b c ch ca tr nh ni ring, ca hot ng tm l ni chung. Nhng l mt thnh tu khoa hc ng k, c cc nh khoa hc tin b tha k ni tip nhau pht trin, v n phn nh ng c phn no nhiu hin tng tm l, trong c nhng hin tng lin quan n tr nh, nh lin tng gn nhau, lin tng tng quan, lin tng k tip, v.v... V t khi thuyt lin tng c hc thuyt phn x c iu kin ca Pplp lm c s th c thm sc mnh khoa hc mi, c nhiu ng dng vo y hc, gio dc v.v... Hoc gi nh tit ny cho ngi c bit mt s cch thc nghim ca bingaox hay ca tuc lm tri thc ti thiu th cn ch i cht. l cha dm mong mun c bit cc qu trnh khm ph ra c s sinh ha ca tr nh ca Hyen. Hon ton cha i hi phi k n l thuyt ghi nh gin tip ca Vgtxki v Lnchip, v vai tr hot ng i vi vic hnh thnh tr nh ca Smicnp v.v... Cc cng trnh ni ln c nhng nt ng l c trng cho tm l ngi. Tt nhin, y l mong mun ca ngi c. Nhng chc chn chng ta cng ng l phi lm sao hc c ci chn xc, ci tinh ty, ci b ch ca khoa hc m th gii vn minh t c.

iu mong mun mang tinh thn khoa hc y li hon ton mau thun vi tinh thn t bin trn ngp trong cun sch, t tng lun cho ti nhng tit ni v cc hin tng, cc qu trnh tm l, c bit trong phn th ba: "Li ni, chnh l tinh thn nhp th" (tr 57): nh ch ta mi c th thot khi vng n l vt cht v vt dc, ngng u ln cao hng v nhng li ch cao thng ca i sng (tr 222); khng phi ng gic quan, m chnh l tr thng minh tri gic gic quan (tr 199); v. v... R rng y l nhng t hp t mang mu sc b n, hon ton khng mang li mt t tri thc tch cc no c ch cho cuc sng.

C phi "ngn ng l tinh thn nhp th" khng? Theo cc cng trnh nghin cu v ngn ng v t duy ca Piagi, Vgtxki th s hnh thnh ngn ng l t ngoi x hi vo, t s vt n li ni, t hnh ng n ngn ng ni, qua ngn ng thm n ngn ng trong. Vi quan nim da vo "ch thot vng n l vt cht v vt dc" th lm sao c th so snh vi nhng pht hin ra "sng i ch" ca mt s t bo thn kinh, hay "hnh mu ca tc ng thn kinh" ca Xacalp, v.v... - cc cng trnh gp phn quan trng lm sng t c ch gii phu sinh l ca ch .

Tm l hc trong cun sch ny c coi l mn hc "xc nh nhng nguyn nhn gn xa v cc nh lut" ca cc hin tng tm linh, ng thi li khng nh nhng s kin tm linh l nhng s kin ch "ni ti trong thc".

"S kin tm linh" l ci g? phn hai ca cun sch, cc s kin tm linh cng m u bng cm gic, cm gic cng lm vic "thu thp nguyn liu cho tri thc. Nhng cm gic va ph thuc vo gic quan, va ph thuc vo kch thch. Cui cng, do ch quan, con ngi quyt nh c cm gic ny hay khng c cm gic kia, ch khng phi trc ht phi c th gii chung quanh tn ti khng ph thuc vo thc, tc ng vo gic quan ta v nh s hot ng ca con ngi m c hnh nh ch quan v th gii khch quan y. Cun sch cng ni rng, "nguyn liu c tinh luyn bng gic quan l hnh nh hay "nh tng", nhng l hnh nh hay "nh tng" ca cm gic ch khng phi ca chnh s vt c cm gic, coi cm gic l hnh, nh tng l bng. Thm ch cn c th coi nh tng "l mt cm gic do mt kch thch sinh l t c s thn kinh trung ng ch khng phi ngoi in vo". Hon ton l theo l thuyt duy tm sinh l ca Mul.

Qua giai on gic quan, cun sch vit tip, n "giai on tinh thn", mt "giai on tri thc c bit ca con ngi linh u vn vt", m u bng tng, m tng li l s tng ngh trong tr, l "nh tng tri thc", hon ton khng c lin h g vi "nh hng biu th" v "nh hng cm tnh" l bng ca cm gic, m nu c mt mi lin h no th "nh hng" ch l "ci tr ca tng bm vo bo tn". Ni n s ngn cch ny l thy r hn quan nim coi cc hin tng tm linh, ni theo ngn ng trong sch, l cc hin tng hon ton ng khung trong mi con ngi, sau khi c du nhp t mt khng trung xa xi. Trong trng hp nu c mi quan h gia con ngi vi ci g khc ngoi con ngi th li l mt ci tru tng ti t mt ci khng tng xa xm, "nh tng cm tnh" v "nh tng biu th" l do ta v thn kinh ta t sinh ra. Cn "nh tng tri thc" l tng ngh trong tr ta. Tip , "khi nim l tng tng qut", "phn on l ng tc lin tng nhiu tng li vi nhau, v.v... Mt vng v cng lun qun!

Ngy nay, tm l hc t duy c nhng cng trnh vch ra cc con ng, cch thc i t th gii vt, t cuc sng v yu cu ca cuc sng m hnh thnh nn khi nim, k nng, k xo v em nhng th ng dng vo thc tin. Bng cch , tm l hc em li li ch to ln cho cuc sng, ng thi cng lm cho ta r ni dung thc ca ci gi l tinh thn, thc l ci g.

Ton b cc s kin tm l, theo cun sch ny, tp hp li cho ta ci gi l "bn ng". Bn ng, theo trit hc nhn v, l biu hin ca nhn v trong mt hon cnh nht nh. Tm im ca bn ng l "ci ti", "ci ti hin ti", l ni hn h ca cc hin tng tm l. Cc hin tng tm l, mt khi c thc thng qua trc gic soi ri vo, gip nhn ra gi tr ca bn ng, s lm ch th bin thnh nhn v. "Nhn v l ni gp g ca thc v mnh, v ngi, thc "v chng ta". "Hn nhp th" (hn qua cc gic quan sinh l) kt hp vi "hn thing ling" (hn - hn) cho ta ci gi l "nhn v".

Nhn v l i tng ca tm l hc siu hnh, tc l hon ton t bin. Tm l hc siu hnh trit dng nguyn tc ti s ca l tr xt tm l con ngi. Chnh v vy, nhng ngi theo ci tm l hc ny c th t tin a ra, no l "ti", " thc", "tinh thn thing ling", v.v... ri em nhng ci vo "bn ng" tm ra gi tr ca n v c c ci gi l "nhn v hu ng". Mi xem, ta thy c tm l hc thc nghim v tm l hc siu hnh, mt ci i vi "xc", mt ci i vi "hn", tng u c c mt th nh nguyn. Nhng c thm cht na ta thy ci siu hnh, ci l tr li c em vo soi ri cc c liu thc nghim. Th l tm l hc cho n ngy nay, theo sch ni, vn cn l mt b phn ca trit hc, trong thc t tm l hc tr thnh mt khoa hc c lp gn mt th k nay. Hn na, tuy ni l c tm l hc thc nghim, nhng li thc nghim bng phng php ni quan, tc l c liu ch yu m tm l hc da vo l ci m tng con ngi t th nghim thy, n t nhn ra, t m t, qua m hiu mnh v hiu ngi. Cn phng php ngoi quan, nh phng php sinh l hc, nghin cu qua sn phm, v.v... ch l cc phng php ph. Sau khi nu im yu, im mnh ca phng php ni quan, Chng ba, phn mt cun sch khng nh: "Vi ni quan, ta c ti liu chnh cng nht. Cc s kin bit c bng cch khch quan ch b tc thm... Vic quan st tm l cng ch quan bao nhiu th cng khch quan by nhiu!. n y cng thy r si ch xuyn sut ca cun sch l duy tm ton din!

Cch y va ng 60 nm, tip theo Tocai, atsn v cc nh hnh vi ch ngha khc pht cao ngn c tm l hc khch quan (khch quan nh th no, n mc no li l vn khc, y cha c iu kin ni ti) chng tm l hc ni quan ca Vunt. Trc t nm (1907), Nga, Bchrp hnh thnh "Phn x hc"; sau t lu (1921), Cocnhilp a ra "Phn ng hc", cng nhm chng tm l hc ni quan. Cc tc gi ny u tch cc a ra cc phng php thc nghim khch quan vo tm l hc: Do t nhiu h cng c nhng ng gp nht nh i vi tm l hc, trc ht l pht hin nhiu hin tng l th. Tuy nhin, tm l hc ni quan m vi t cch l mt h thng tm l hc th hon ton l sai lm, cn ni quan vi t cch l mt phng php quan st th c th dng mc nht nh, nhng phi "di s kim sot ca thc nghim"(Cocnhilp). Thc tin hn na th k qua chng minh rng, tm l hc thc nghim khch quan c mt sc sng kh mnh. N gp phn tch cc vo vic xy dng tm l hc, a tm l hc phc v dn sinh.

Khi ni ti cc hin tng tm l, ta thng trn c s sinh l ca chng. Cuc sng hng ngy gi cho ta suy ngh nh th v t thnh mt vn khoa hc cho cc nh khoa hc nghin cu, nht l t gia th k XIX. T n nay, cc cng trnh nghin cu tip din khng ngng v cuc u tranh ginh ly cc quan im khoa hc tin b cng din ra lin tc. Thnh tu ng k trong lnh vc ny l kt qu nghin cu thc nghim v l thuyt ca cc nh bc hc Nga v X-vit Xtrnp, Pplp, Vgtxki, Luria, Ankhin, Bcstin, Lnchip, v.v... vi hc thuyt tm l hc duy vt bin chng v duy vt lch s: hc thuyt phn x, "h thng chc nng", khi nim "b phn hnh ng", "vng phn x" v hc thuyt nh khu cc chc nng tm l ngi,...

Lm khoa hc c khi khng kp tip thu mt pht minh mi hay hiu cha ng mt chn l c khm ph, l chuyn bnh thng. Ch ct sao c lng mong mun thc s i trn chn l khch quan, lun lun rt kinh nghim tm ra ch lc hu, ch sai tri. Hn na, thi khoa hc bao gi cng phi loi tr thi bp mo s tht.

Bn v tm l nh hng n x hi, sau khi nhn mnh vai tr ca c nhn trong lch s, tc gi vit: Mtxlini, Htle, Stalin gy ra mt th gii lung lc (tr 73). Lm sao li c th ln ln gia k gy ra chin tranh xm lc vi ngi lnh o nhn dn Lin X cng lc lng dn ch th gii chng chin tranh, bo v T quc mnh v ha bnh th gii?

Vi thi khng khoa hc, hn na, vi thi xuyn tc s tht, bng li t bin, tru tng, mp m, tc gi dng ngi bt v bc ging ni xu nhng ngi cng sn: "Mt i sng l tng phi l i sng, trong m mang s chun b hnh ng, s nng cao hnh ng. Ch lm vic m khng i sng tm linh sng i sng ring ca n, ta s km l ngi, s tr thnh b nhn, hay my t ng (phng php ca cng sn dng h phm gi con ngi)". y c l khng phi ch ni nhiu v tnh cht nhn o ca ch ngha cng sn khoa hc v nhng phm cht tt p ca nhng ngi theo ch ngha y. Ch xin bnh tm nhn vo lch s nc nh bng i mt khch quan th s thy nhng iu m mi ngi dn lao ng chim s ng trong dn ta u thy r. Hn na, ni theo thut ng tm l hc, h u th nghim v thc y v nhng iu . V chnh h thy r l phi v t nguyn ng vo i ng nhng ngi ging cao ngn c chn l "Khng c g qu hn c lp t do", v ang vit nn nhng trang s huy hong ca dn tc ta sut gn na th k nay. V khi s thy rt r, ton b s nghip ca nhng ngi cng sn l nhm bo v v nng cao phm gi con ngi: con ngi ch c phm gi khi c sng t do trong mt nc c lp. l mc ch ca ngi cng sn.

Tm l ca nhng con ngi y l i tng nghin cu ca tm l hc mc-xt. Xy dng con ngi y, gp phn pht trin x hi y l mc ch ti cao ca tm l hc ang c xy dng nc ta. cng chnh l ngun ng vin v bo m cho khoa hc tm l t c kt qu tt p.

III - KHOA HC TM L

A. TM L HC L MT KHOA HC

1. Nhng hin tng tm l ca con ngi

T khi con ngi xut hin trn Tri t bt u c mt loi hin tng mi hin tng tm l ngi. Nhng hin tng ny khc hn vi nhng hin tng c hc, vt l hc, ho hc v sinh hc. V d nh s i li ca con ngi, v mt mt no m ni, l mt s di chuyn n thun ca mt khi lng nht nh. N cng l mt hin tng c hc. Nhng khc vi con tu ln bnh trn ng st bnh thng khi i con ngi ta bit rng h ang i v t iu chnh, iu khin chuyn ng theo chng trnh ra. S di chuyn n gin y trong con ngi c th lm cho ngi vui hay bun, thoi mi hay kh chu, hng hi hay u oi v.v Con ngi bit n s chuyn ng ca mnh, bit rng mnh iu khin, iu chnh s chuyn ng y - l nhng hin tng tm l.

Hin tng tm l khng ging hin tng vt l. cun sch trc chic gng vi iu kin nh sng bnh thng, trong gng s c nh cun sch. cun sch trc mt ta trong iu kin nh sng bnh thng, trong c ta cng c nh cun sch. Thot xem ta h y khng c g khc bit, nhng tht ra c s khc bit rt xa khc nhau v bn cht. Chic gng khng th bit c rng trong gng c nh cun sch. Cn ta, ta bit r lm. Ct sch i, nh trong gng cng bin theo, cn trong u ta cha bit bao gi mi mt hnh nh cun sch . Hn th na, khi thy cun sch ta c th hi l vi nh n trong gng. Nhng hai nh ca cng mt vt trong no ngi v trong gng rt khc nhau: trn ba sch c ci g - trong gng c ci y ty theo nh sng m ch ny t ch kia m. Cn con ngi cha chc thy ht nhng g c trc mt n hoc nhn k nt ny, b qua im kia cng khng hon ton ph thuc vo iu kin nh sng. y r rng c hai hin tng: hin tng vt l v hin tng tm l.

Ta c th tip tc ly v d phn bit hin tng tm l vi hin tng ho hc, sinh hc v s thy hin tng tm l c bn cht khc hn vi cc hin tng ho hc hay sinh hc.

Nh vy l, mt khi c con ngi v c s vt, hin tng tc ng vo con ngi, ngoi cc hin tng thin nhin ra cn c hin tng tm l na.

Tm l con ngi phong ph lm. Nhn mt vt trc mt, ta gi li hnh nh ca vt . Nghe mt bi ca, ta tng tng ra ni qu hng yu du. Thy mt cnh l, ta ch ngm nhn v.v... Hn na, con ngi khng phi ch bit nghe ting ng, ngn ng, li ca, m nhc, m cn bit nghe ting ni ca lng mnh na. Con ngi khng phi ch thy nhng g c ngoi cnh vt thin nhin, x hi, m cn bit nhn nhng din bin trong u, trong tim n. Con ngi c kh nng phn tch chnh mnh. Ri con ngi cn c lc vui, lc bun, khi a, khi ght... vi s vt ny hay s vt kia, hoc lm lc thy t mnh hn ti, hay nhiu khi thy t ho v bn thn. Tt c nhng hin tng , t cm gic n t duy, t xc cm n tnh cm l mt phn ca th gii tm l con ngi.

Tm l con ngi cn c nhiu hin tng phc tp hn. Nhu cu sinh sng ca con ngi khng phi ch c n, , mc, sinh n. Con ngi cn phi sng bng nim tin, l tng, c m. Nng lc lm vic c li cho x hi - chn gi tr ca mi con ngi, phm cht o c, t cch cch mng l nhng nt khng th thiu c trong mi con ngi x hi ch ngha.

Cm gic, tri gic, tr nh, tng tng, ch , t duy, xc cm, tnh cm, nim tin, l tng, c m, tnh cch, nng lc... hp li thnh th gii tm l th gii ni tm (cn gi l hot ng tm l) ca con ngi. Tm hiu hc sinh l tm hiu tm l ca em . Ton b vic gio dc v bn cht l tc ng vo tm l, l tc ng vo s hnh thnh v pht trin tm l ca hc sinh.

Th gii tm l v cng phong ph v phc tp i hi c mt khoa hc chuyn nghin cu n. Khoa hc l Tm l hc.

Tm l hc nghin cu cc hin tng tm l. Ngi ta thng chia cc hin tng tm l ra ba loi sau y:

a) Qu trnh tm l: cm gic, tri gic, t duy, v.v...

b) Trng thi tm l: ch , tm trng, v.v...

c) Thuc tnh tm l: xu hng, tnh cch, v.v...

2. Chc nng chung ca cc hin tng tm l

Bt c lm mt vic g cng u phi c s chun b. S chun b u tin l nh hng cho hot ng no s gii quyt vic . Vic nh hng phi da vo cc hnh nh tm l c to ra trong no chng ta. Chng hn nh ngi i sn ang tm chim m nghe thy ting chim ht, lin hng v pha ting ht m i. Hay mt em hc sinh mun gii mt bi ton th, phi nh u bi cho g v yu cu tm g. Ngi chin s c th qun i kht, bng qua trm sng ngn ni v s nghip gii phng v thng nht T quc, v l tng x hi ch ngha. Qua nhng v d , ta thy hnh nh m thanh ch ng cho ngi i sn bc ti, hnh nh cc d kin bi ton l ch ta cho no ca em hc sinh lm ton, hnh nh T quc c lp t do thng nht dn ngi chin s n nhng hnh ng anh hng. Nh vy l hnh nh tm l c chc nng chung l nh hng cho mi hot ng ca con ngi.

Mt m thanh n gin, mt nt v ngy th, mt mu sc bnh thng c th khuy ng c th gii tm l, to ra mt khoi cm thm m v a con ngi ti nhng hnh ng cao qu. Nhng hnh nh tm l khng nhng nh hng, m cn iu khin hnh ng ca con ngi. Trong khi lm vic, ngi ta c th c sai lm ny sai lm khc, nhng c th sa cha (iu chnh), thay i hot ng mong sao t c mc ch ra. Da vo hnh nh tm l m iu khin, iu chnh hnh ng, tc l hnh nh tm l iu khin, iu chnh hnh ng (hnh ng l mt khu ca hot ng tm l).

Tm l c vai tr to ln nh vy i vi hot ng ca con ngi, cho nn ta phi c tinh thn trch nhim rt cao trong vic hnh thnh v pht trin tm l hc sinh. Phi to mi iu kin hc sinh c th c c nhng hnh nh tm l phn nh trung thc tn ti t nhin v x hi, v to mi iu kin hc sinh c th hot ng mt cch c kt qu.

3. i tng v v tr ca tm l hc

trn gii thiu mt s hin tng tm l v ni v chc nng ca cc hin tng tm l. Nhng hin tng tm l l i tng ca tm l hc - mt trong nhng khoa hc nghin cu v con ngi, nghin cu hot ng tm l ca ngi. Trong cun sch ny, trc ht v ch yu, s ni n nhng hin tng tm l ca ngi.

Nhng khoa hc phn tch cc dng vn ng ca thin nhin thuc nhm khoa hc t nhin. Nhng khoa hc phn tch cc dng vn ng ca x hi thuc v nhm khoa hc x hi. Cng c nhng khoa hc phn tch mt dy nhng dng vn ng lin quan v chuyn tip t dng vn ng ny sang dng vn ng kia. l khoa trung gian nh khoa hc sinh vt l hc, khoa ha sinh hc, ton l gch hc, tm l hc v.v... Nhng hin tng tm l - i tng ca tm l hc, gm nhng hin tng nm c trong th gii t nhin ln th gii x hi. Mt b phn ca th gii t nhin - c th v b no ngi v hot ng ca chng - cng vi mt b phn ca th gii x hi - t duy, thc... ca con ngi - kt hp hu c sn sinh ra tm l ngi. Tm l hc va c tnh cht mt khoa hc x hi va c tnh cht mt khoa hc t nhin.

Tm l hc gn b cht ch vi khoa hc x hi v khoa hc t nhin, cng nh thng qua tm l hc, khoa hc t nhin v khoa hc x hi kt hp cht ch vi nhau. Mc ni: "V sau khoa hc t nhin bao hm trong n khoa hc v con ngi; s l mt khoa hc".

Tm l hc c quan h vi nhiu khoa hc; c bit c quan h mt thit vi trit hc, sinh l hc thn kinh cp cao v gio dc hc. Tm l hc cn c quan h vi iu khin hc v l thuyt thng tin. V vy khi thc hnh, nghin cu tm l va phi ch y n tnh cht x hi ca cc hin tng tm l, va phi ch mt cch thch ng n c s khoa hc t nhin ca n. Tm l hc c v tr trung gian nh vy khng c ngha n l mt khoa hc "chung chung". Ngc li khi gii thch, hc tp, nghin cu tm l phi qun trit y th gii quan mc-xt v ng trn lp trng ca giai cp cng nhn.

Cng nh cc khoa hc khc, tm l hc t thc tin m ra, nh thc tin m pht trin v quay v phc v thc tin. Ty theo tnh cht phc v thc tin ca tm l hc m ta c cc ngnh tm l hc khc nhau. Nhng kin thc chung nht v cc hin tng tm l l ni dung ca ngnh tm l hc i cng: Nhng kin thc tm l hc vn dng vo nhiu cng tc khc nhau nh gio dc, y t, lao ng, th thao, qun s... hp li thnh cc ngnh tm l hc s phm, tm l hc y hc, tm l hc lao ng, tm l hc th thao, tm l hc qun s. Tm l hc chuyn nghin cu nhng c im tm l tr em cc la tui khc nhau l ngnh tm l hc la tui. Ngi ta cn ni n tm l hc ng vt l mt b mn trung gian gia ng vt hc v tm hc (Rubinstin).

B. BN CHT CA HIN TNG TM L

1. Tm l l s phn nh th gii khch quan thng qua bn thn mi ngi

Ch ngha duy vt bin chng khng nh rng thc ti khch quan l tt c nhng g tn ti ngoi thc ca ta. Thc ti khch quan bao gm hin tng vt cht v hin tng tinh thn. Trong thc ti khch quan c ci ta s m, nhn thy, c ci ta khng nhn thy, khng nghe thy c. Nhng tt c nhng ci vn tn ti trong thin nhin, tn ti v pht trin theo quy lut t nhin ca n. Nhng hin tng tinh thn cng tn ti ngoi mun ca ta, cng din bin v pht trin theo nhng quy lut khch quan ca chng. Thc ti khch quan tc ng vo gic quan ca ta v no ta to ra tm l v thc. Chng hn nhn mt bc tranh xong, nhm mt li c th hnh dung c mu sc, cnh vt v trong tranh. Nghe xong mt bi ht trong u ta cn vng vng li ca, nhc iu ca bi ca y. Cm mt hn bi (khng nhn hn bi), xong ri ct bi i, c th m t c hnh dng, trng lng hn bi. Nh vy l cc vt th tc ng vo mt, tai, da ca ta s to ra trong c ta nhng hnh nh ca chng, ngha l cm gic, tri gic l nhng hnh nh ca thc ti khch quan.

Tng tng cuc u tranh anh dng ca min Nam chnh l to ra v gi li trong u ta nhng hnh nh ca cuc sng chin u gian kh, anh hng, v i ca min Nam bt khut. Nh ngi thn yu l ghi li trong u hnh nh nt mt, khe mt, dng i, ging ni ca ngi y. Tng tng, tr nh cng l hnh nh ca thc ti khch quan.

Nhng khi tri gic cc s vt v hin tng, con ngi khng dng li nhng tc ng trc tip vo tai, mt m cn "i" vo nhng ci gin tip, tru tng: con ngi bnh thng bao gi cng c suy ngh v nhng ci nhn, nghe, nh... v da vo nhng ci suy ngh. V vy suy ngh (t duy) cng l hnh nh v thc ti khch quan.

Nhng nt c tnh ca tng ngi cng vy. Con ngi ca x hi t bn ly li nhun lm mc tiu ca cuc sng. Con ngi x hi ch ngha ly cuc i phc v nhn dn lm l tng ca mnh. Hai l tng phn nh hai tn ti x hi. Con ngi l "ci gng soi" ca x hi, c tnh con ngi l cc quan h x hi nhu nh li". Tm l c nhn con ngi l hnh nh ca tn ti x hi.

Tm li, nh L nin ni, mi hin tng tm l, "cm gic ca chng ta, thc ca chng ta ch l hnh nh ca th gii bn ngoi".

Phn nh tm l ging cc loi phn nh khc ch chng u to ra nhng hnh nh ca cc s vt v hin tng. Nhng hnh nh tm l khc cc loi hnh nh khc ch bao gi n cng mang "du n" ring ca ngi phn nh. Ni mt cch khc, tm l s phn nh thc ti khch quan thng qua bn thn ca ngi phn nh. Ci gi l "thng qua bn thn ca ngi phn nh" biu hin my im sau y:

Tm l ca mi ngi phn nh thc ti khch quan thng qua vn kinh nghim ring ca ngi . Hai ngi cng xem mt s vt, h u gi li hnh nh s vt trong no. Hai hnh nh ca cng mt s vt trong hai b no c nhng nt khc nhau. Trc mt s kin lch s, ngi ny c th bun bc, ngi kia c th li phn khi. Giai cp khc nhau, ngh nghip khc nhau, hon cnh sng khc nhau s to ra ci khc nhau trong tm l. y l cha ni trng hp mt ngi i vi chnh mt s vt trong hai thi im khc nhau cng c th to ra hai hnh nh ca cng s vt vi nhng nt khc nhau. Lp trng, t tng, o c, t cch, tm trng, tnh cm ca ngi no u c "du n" trong s phn nh thc ti khch quan ca ngi y. Hay nh ta thng ni l mi ngi phn nh thc ti khch quan thng qua "lng knh ch quan" ca mnh: "Ngi bun cnh c vui u bao gi". (Nguyn Du).

Ngi mang hnh nh tm l trc tip bit c mt cch c th, sinh ng cc hnh nh tm l c to ra ngi y. Mi hin tng tm l bao gi cng xy ra trong mt con ngi c th no y. Trc mt ta c rt nhiu s vt v hin tng, nhng ta ch phn nh mt s vt hay hin tng no . V ch c ngi to ra hnh nh mi bit hnh nh y mt cch r rng, c th, sinh ng. Nhng ni nh vy khng c ngha rng tm l l ci g thn b nm trong mi con ngi, m ngi khc khng th bit c. Tm l khng phi l ci g b him nm kn trong chic "hp en", ngi khc khng th bit c - nh phi tm l hc hnh vi M khng nh. Thc ti khch quan l ngun gc ca tm l. Hot ng tm l da vo c s vt cht l no; n c biu hin ra bn ngoi. Thng qua thc ti khch quan, hot ng ca no v nhng biu hin ra bn ngoi ca tm l m tm hiu tm l ca ngi ny hay ca ngi kia. Ngi gio vin c th v phi nghin cu, nhn xt, rt ra kt lun v tm l ca hc sinh tin hnh cng tc gio dc v dy hc.

Thng qua hnh nh tm l, con ngi c thi ring vi thc ti khch quan. C hnh nh tm l ca bn thn khng phi m bit, m nh hng cho hot ng v hot ng tm l. Tinh thn, t tng c mt sc mnh v cng to ln cng chnh l ch . V cng chnh v vy, cng tc t tng phi gi vai tr quyt nh v phi ng hng u.

Hnh nh tm l phn nh thc ti khch quan bao gi cng c mu sc ring ca tng ngi. V vy mi ngi u c mt thi ring i vi thc ti khch quan. Nh vy l mi ngi tip thu ci chung vn c trong thc ti khch quan, da trn c s ci chung y to ra ci ring ca tng ngi. ng ch L Dun vit: l mt ngi th phi c ci ring ca con ngi, khng c th c con ngi siu hnh. Khng th ph n v con ngi. Ci chung v ci ring trong tm l ngi ta ha vi nhau, lin kt vi nhau rt cht ch. Ci chung ch o ci ring, ci ring nm trong ci chung trong mt con ngi c th. Chnh v c ci ring y m khi ging dy v gio dc phi to mi iu kin hc sinh, trc ht c th phn nh y nhng nt cn thit (ci chung) ca s vt v hin tng lm c s vng chc cho nhng mu sc ring bit ca hnh nh v s vt v hin tng . Trnh khuynh hng qu thin v ci chung hay ch to ra ci chung. ng thi cng khng th ch xy dng, hay qu ng v ci ring. Ging dy v gio dc l gy cho hc sinh nhng hot ng tm l ton din, phong ph hc sinh tip thu ci chung v sng to ci ring ca mnh.

Trong tm l con ngi c ci ring, nn chng ta phi nghin cu, tm hiu ci ring ca tng hc sinh. Cng chnh v vy m trong ging dy, c bit trong cng tc gio dc, nht thit phi c cch i x ring cho ph hp vi tm l hc sinh v vi yu cu gio dc.

2. Tm l l chc nng ca no

Nh trn ni, tm l l hnh nh ca s vt, hin tng khch quan. N l bn sao, bn chp ca s vt, hin tng. Ngha l hin tng, s vt tc ng vo gic quan v no, li trong no nhng du vt no . Tm l l hin tng tinh thn do s vt, hin tng tc ng vo no gy nn: tm l c quan h cht ch vi vt cht. Tm l, "cm gic, t duy, thc l sn phm cao nht ca vt cht c t chc theo mt cch nht nh" l no.

Khng phi t nhin c cc hin tng tm l, hay tm l do Tri ban cho, m n l kt qu ca s pht trin ca vt cht t v c n hu c, t ch khng c s sng n ch c s sng, t ch s sng cha c tm l n ch c mm mng ca tm l. S sng c tm l t khi vt cht pht trin n lc c cc t bo thn kinh hp li thnh h thng tng i cht ch (A.Lnchip. S pht trin tm l). Tm l l kt qu ca s pht trin lu di ca vt cht.

T khi c h thn kinh mu (hch) bt u c mm mng tm l. H thn kinh dn dn tin ha thnh mt h thng ngy cng cht ch, c t chc ngy cng cao, v cui cng thnh no v v no. V no ngi c nhim v nhn cc tc ng ngoi gii, to ra nhng hnh nh tm l trong v no. V no l c s vt cht, l ni tn ti ca cm gic, tri gic, tng tng, tr nh, t duy v cc hin tng tm l khc, l ni chun b cho c ch, hnh vi, hnh ng v hot ng. Khng c no v v no, hay no v v no khng bnh thng, th khng c tm l. Hnh nh tm l gn lin vi hot ng ca no, nhng tm l khng phi l no, v cng khng phi l cht g do no tit ra ging nh mt do gan tit ra, nh nhng ngi duy vt my mc (Mlst, nh sinh l hc ngi H Lan (1822-1893) quan nim). Ngoi gii tc ng vo no to ra hot ng thn kinh v hot ng tm l v ngoi gii.

Nh vy, no thc hin c chc nng phn nh hin thc khch quan. Nh no, v c bit l v no, thng qua cc hnh nh tm l ngi ta iu khin hot ng ca c th.

Tm l l chc nng ca no. Thng qua hnh nh tm l, no iu khin hot ng ca ngi. Tc ng n tm l tc l tc ng vo thn kinh, v vy khi dy d hc sinh ta phi ch thch ng n cc quy lut hot ng thn kinh v cc quy lut hnh thnh nhng hnh nh tm l trong v no.

3. Tm l ngi l kinh nghim lch s loi ngi bin thnh ci ring ca tng ngi

S xut hin con ngi hon thnh vic pht trin tin ha ca sinh vt. l kt qu ca mt loi hot ng mi ch c ngi, l hot ng lao ng. Thot tin, nh lao ng, sau l nh lao ng v ngn ng, con ngi xut hin v x hi loi ngi hnh thnh (ngghen). Tm l ngi ch ny sinh v pht trin trong qu trnh hot ng. Nhng con ngi bao gi cng hot ng, sinh sng trong mt iu kin x hi lch s nht nh. ng ch L Dun ni: Con ngi lun lun l con ngi lch s, con ngi x hi. N l sn phm ca mt x hi nht nh."

Con ngi sng trong x hi th nht nh phi chu s chi phi ca cc quan h x hi. Con ngi khng th thot khi nh hng ca quan h gia ngi v ngi, quan h a phng, giai cp, dn tc, quc gia. Mt khc, con ngi l k biu hin cc quan h x hi y. Mc ni: Con ngi l tng ha cc quan h x hi. Nh vy con ngi c bn cht x hi, l sn phm ca mt x hi nht nh, cho nn tm l ngi mang ni dung lch s x hi loi ngi. Con ngi khng ch l thc th sinh vt, tm l ngi khng phi l mt tng s nhng bn nng sng, cht, sinh dc, nh Phrt - bc s tinh thn kinh ngi o (1856-1939) v nhng ngi theo phi sinh vt ho thng ni. V vy, khng th c con ngi chung chung phi giai cp trong x hi c giai cp. Trong tm l ngi c ci ring ca mi ngi, nhng ci ring y li l ci ring ca mt con ngi c th, thuc mt giai cp, mt a phng trong mt dn tc c th no . Trong tm l ca tng ngi nht nh c ci chung ca loi ngi, thi i, dn tc, giai cp. V vy Mc ni: nm gic quan ca con ngi l kt qu pht trin ca lch s.

Trong qu trnh pht trin lch s x hi, loi ngi thu thp c v vn kinh nghim, tri thc v mi mt ca cuc sng. Nhng kinh nghim, tri thc y biu hin trong cng c lao ng, cng trnh kin trc, tc phm khoa hc, vn hc, ngh thut, v c truyn t t th h ny sang th h khc. Mi ngi lnh hi kinh nghim v tri thc chung ca loi ngi, bin thnh vn sng, kinh nghim tri thc ca ring mnh, tc l to nn tm l ca bn thn. Cng sng nhiu, cng hng hi lao ng, cng kin tr hc tp, cng tch cc tham gia u tranh cho s tin b x hi, th th gii tm l cng phong ph. ng l "Tri bin nhiu th lo ngh su, tnh ton xa th thnh cng ln" (Nguyn Tri. Ph Ch Linh). V vy mun hnh thnh v pht trin tm l cho hc sinh phi gn nh trng vi cuc u tranh cch mng, vi i sng, vi lao ng sn xut, kt hp l lun vi thc tin, gio dc nh trng vi gio dc x hi. Trong khi thu thp nhng ci ca th h trc truyn li, mi con ngi tm ti ra tri thc khoa hc mi, ci tin sn xut, sng to ngh thut... lm cho vn kinh nghim v tri thc ca loi ngi ngy mt phong ph hn. Ly mt v d minh ha: kh nng quan st ca con ngi ngy nay khng phi ch l kt qu ca hot ng n thun ca hai con mt, cc dy thn kinh th gic v mt s vng tng ng trong v no, m cn c c thnh tu ca ha hc (nh ha hc ch bin mu chng hn), ca vt l hc (nh quang hc), ca ngh thut ha hnh, to hnh, v.v... Con ngi bit nhn nhng ci c ch to ra, bit ngh v nhng ci , v con ngi cn c kh nng ch to ra mu sc mi, bit iu chnh nh sng tinh vi hn, bit sng tc cc bc tranh hi ha hn, c ni dung su sc hn, lm cho con mt ca chng ta tuy v cu to khng c g thay i, nhng nhn thy nhiu hn, xa hn.

Tm l ngi c ni dung lch s x hi loi ngi, v vy khi gio dc v nghin cu con ngi phi lu thn trng n cc c im ca thi i, dn tc a phng, giai cp, gia nh... ca tng hc sinh m nh hng, hnh thnh v pht trin tm l ca hc sinh. Tm l l kinh nghim lch s x hi loi ngi bin thnh ci ring ca mi ngi, nn khi tin hnh cng tc gio dc phi ch thch ng n nng lc, nguyn vng, c tnh ca tng hc sinh, ng thi cng cn to ra nhng hot ng tng ng cn thit c th pht trin kh nng tim tng ca hc sinh n mc ti a v vi tc nhanh nht.

Tm li, hin tng tm l ngi l mt loi hin tng tinh thn do thc ti khch quan tc ng vo gic quan v no mt ngi c th, gy ra. N c tnh cht x hi, lch s, giai cp, dn tc v mang mu sc ring ca bn thn mi ngi v thc ti y trong v no, gip con ngi nh hng hot ng.

C. NGUYN TC, PHNG PHP V PHNG CHM NGHIN CU TM L

1. Nhng nguyn tc ch o chung

i vi vic nghin cu cc hin tng tm l, nhng nguyn tc ch o chung nht, khoa hc nht l nhng nguyn tc duy vt bin chng. Nhng nguyn tc th hin nhng mt sau.

Th nht, phi nghin cu mt cch khch quan. Nghin cu mt cch khch quan trc ht l phi nghin cu chnh s vt, v y l phi nghin cu chnh cc hin tng tm l, phi "t c c s khoa hc cho vic nghin cu cc s kin ni ln qu trnh tm l ny hay qu trnh tm l khc" (Lnin. Th no l nhng ngi bn dn" v h chng li cc nh dn ch x hi nh th no?). Cc hin tng tm l l hin tng tinh thn, l th gii ni tm. C nghin cu chng mt cch khch quan c khng? Hon ton c th c, v ta da vo din bin bn ngoi ca tng hnh vi, c ch v ton b hnh ng m xt ni dung, bn cht ca hin tng tm l v da vo din bin sinh l c th ghi chp chnh xc m xt cc quy lut tm l. Lnin ch th cho cc nh tm l hc khoa hc "bt tay ngay vo vic nghin cu c s ca cc hin tng tm l - nghin cu cc qu trnh thn kinh v a ra - chng hn nh s phn tch v gii thch mt qu trnh tm l...". S d lm c nh vy l v nhng biu hin bn ngoi v bn trong, tm l v hnh vi, thc v hot ng bao gi cng l mt khi thng nht. V th c th v phi nghin cu tm l mt cch khch quan. Tt nhin khng phi mt lc c th tho mn yu cu . Mc khch quan ca cc phng php nghin cu l mt qu trnh pht trin dn dn v ngy cng hon chnh. Nhng d mc no, nu mun nghin cu mt cch khch quan, th trc ht phi thu thp v tch ly cc s kin khch quan, "cc s kin l khng kh ca nh khoa hc" (Pplp).

Th hai, phi nghin cu cc hin tng tm l trong mi quan h gia hin tng y vi cc hin tng khc. Khi nghin cu tm l ngi phi t con ngi c nghin cu vo trong hon cnh c th, cng nh khng th tch ri vic nghin cu tm l v vic nghin cu c s sinh l, c bit l c s sinh l thn kinh; nghin cu qu trnh tm l ny khng tch ri vi qu trnh tm l khc nghin cu cc qu trnh tm l khng tch ri cc thuc tnh tm l v trng thi tm l.

Th ba, phi nghin cu chnh s vn ng, s pht trin ca cc hin tng tm l. Nghin cu mt hin tng tm l l phi thy c qu kh, hin ti v tng lai ca hin tng y, phi thy c ngun gc chng loi v s pht trin c th ca n. Qun trit nguyn tc pht trin c ngha l phi thy c th thay i c cc hin tng tm l, c th lm n pht trin nhanh hn hay chm li. Do phi nghin cu theo nguyn tc: va tc ng, va gio dc, va nghin cu. Ta c th thy s biu hin rt r rt ca nguyn tc trong cng tc dy hc v gio dc. Ngi gio vin thng qua cc bin php ging dy v gio dc c th nghin cu s pht trin v hnh thnh tm l ca hc sinh.

Th t, phi tm ra bn cht ca hin tng tm l v quy lut hnh thnh v pht trin tm l. Nh trn ni, mun nghin cu tm l trc ht phi thu thp cc ti liu khch quan, phi nghin cu tng hin tng tm l trong s pht trin ca n v trong mi tng quan vi cc hin tng tm l khc. Hin tng v bn cht c quan h bin chng mt thit vi nhau: bn cht th hin qua hin tng, da vo hin tng m tm bn cht... Mi cng trnh nghin cu ni chung cui cng phi i n bn cht ca hin tng. Trong th gi thanh nin, Pplp ni khng nn dng li bn ngoi cc s kin, m hy tm cch i su vo nhng iu b n pht sinh ra cc s kin , v kin nhn tm ti quy lut chi phi cc s kin.

2. Mt s phng php nghin cu tm l

Tm l hc dng nhiu phng php nghin cu: quan st, thc nghim, nghin cu sn phm, nghin cu tiu s, v.v... Di y ch gii thiu s lc mt s phng php.

a) Phng php quan st. Cng nh i vi nhiu khoa hc khc, quan st l mt phng php quan trng khng th thiu c i vi tm l hc. Hy quan st, quan st v quan st na! l li khuyn ca Pplp i vi chng ta. Phng php quan st l mt trong nhng phng php ch yu trong tm l hc. Dng phng php quan st, ta ghi li c nhng iu ta trng thy, nghe thy v mt hin tng tm l xy ra trong iu kin bnh thng, t nhin. V d: trn lp hc ngi gio vin quan st qu trnh ch ca hc sinh, trong vn tr ngi bo mu quan st s pht trin ngn ng ca tr em v.v...

Phng php quan st khc vi s quan st bnh thng ch, phng php quan st l mt s quan st c h thng theo mt chng trnh, k hoch, mc ch nht nh. Ngi quan st phi c thc mt cch rt r rt v ton b nhng quan st ca mnh. C th thc hin s quan st bng nhng bin php nh ghi chp, chp nh, quay phim... Sau khi quan st c cc hin tng phi phn tch chng mt cch khoa hc, ngha l phi p ng cc nguyn tc chung ra trn, v rt ra nhng kt lun cn thit. Tip mang nhng kt lun ra kim nghim thc t, hay tip tc nghin cu bng nhiu phng php khc nhau lm sng t thm kt lun rt ra.

T quan st l t mnh th nghim tm l xy ra trong chnh mnh ri t ghi chp, m t, xt on, kt lun. T quan st cng c th c dng nh l mt phng php h tr cho phng php quan st khch quan. Cc nh tm l hc theo phi ni quan ch dng phng php t quan st (theo thut ng ca h l phng php ni tnh). Theo h, phng php ni tnh l phng php duy nht c th dng nghin cu tm l. Thc t cho thy rng phi tm l hc ni tnh hon ton sai lm, v tm l khng phi l ci g b n hon ton ca mt c nhn no , khng phi l mt "hp en kn" khng ai c th nghin cu, ngoi ngi mang "ci hp" y, m tm l - nh trn ni, c ngun gc khch quan, c nhng biu hin khch quan, c c s vt cht... Cho nn c th v phi dng nhiu phng php khc nhau nghin cu tm l. Phng php t quan st ch l mt phng php h tr cho nhng phng php khc m thi.

Phng php quan st c mt tt, ng thi c mt hn ch ca n. N c th cung cp cho ta nhng ti liu t nhin xy ra trong hot ng bnh thng ca con ngi. Song nhiu khi kh phn bit trong cc hin tng quan st c hin tng no l hin tng ngu nhin, hin tng no l hin tng xy ra theo quy lut v ngi quan st nhiu khi phi ch mt cch th ng s din bin mt hin tng no quan st. Chnh v vy phi dng phng php thc nghim v cc phng php khc h tr.

b) Phng php thc nghim. Phng php thc nghim rt cn cho vic nghin cu tm l, nh Pplp ni: "Hin tng nghin cu cng phc tp, th s thc nghim cng cn thit". Trong tm l hc, phng php thc nghim c dng t lu v ngy nay n ang c s dng mt cch rng ri vi nhng phng tin rt hin i.

C hai loi phng php thc nghim: phng php thc nghim t nhin v phng php thc nghim trong phng th nghim.

Ni dung ca phng php thc nghim t nhin l tin hnh thc nghim trong hot ng bnh thng, nh trong vui chi ca tr em, trong hc tp v lao ng ca hc sinh. V d, trong mt gi ging vn theo ng thi kha biu mt lp hc, ngi gio vin tin hnh nghin cu tc , khi lng, cht lng ghi nh ca hc sinh bng cch a vo bi ging mt cu gm 10 t ri rc, khng c hoc t c lin quan v , v mt on khc 10 t c ghp li thnh hai cu th. Gia gi hoc cui gi kim tra xem cc em nh nhng t ra sao. Nh th l ta lm thc nghim nghin cu qu trnh ghi nh ca hc sinh mt cch t nhin. C th coi phng php ny l phng php qu t phng php quan st n phng php thc nghim phng th nghim. N pht huy c mt tt ng thi khc phc c mt hn ch ca phng php quan st. Trong iu kin hin ti ca nc nh chng ta phi s dng trit phng php ny.

Phng php thc nghim trong phng th nghim l ngi lm th nghim to ra nhng iu kin lm ny sinh hay pht trin mt hin tng tm l no nghin cu. Do c th tin hnh nghin cu mt cch tng i ch ng hn cc phng php k trn. Nh phng php thc nghim trong phng th nghim, ta c th ghi tng i chnh xc cc biu hin bn ngoi v cc biu hin sinh l ca cc hin tng tm l. Ngy nay ngi ta s dng rng ri phng php phn x c iu kin nh l mt phng php thc nghim trong phng th nghim vo vic nghin cu tm l v thu c nhiu kt qu ng k. Ngi ta cn dng nhiu my mc nghin cu tm l, c bit l i vi nhng qu trnh tm l v c ch sinh l ca nhng hin tng tm l.

Phng php thc nghim c u im ln l c kh nng thu thp ti liu chnh xc v ch ng trong nghin cu, "quan st ch thu thp c nhng ci m t nhin cung cp cho, cn phng php thc nghim ly t nhin ci m ta mun". Nhng phng php thc nghim cng c hn ch ch l n nghin cu cc hin tng tm l trong nhng iu kin c th gi l c bit, khc vi iu kin sng bnh thng. Tuy nhin, nh trn ni, phng php thc nghim trong phng th nghim c th cung cp rt nhiu s liu cn thit, v vy nn c gng to iu kin s dng phng php ny.

c) Phng p hi - p: C th tin hnh nghin cu tm l bng phng php hi ming, hi vit. Mun tin hnh nghin cu mt loi hin tng tm l no y ta c th xut pht t tnh hnh thc t ca nhng i tng c nghin cu m t ra nhng cu hi, ri trc tip gp nhng i tng y m hi, hoc c th ra cu hi cho h tr li trn giy. Phng php hi ming v hi vit c th cung cp nhiu ti liu hay, nhng phi thn trng khi xem xt nhng ti liu . Khng th cn c vo s tr li nhng cu hi ta ra trc cho h ri tnh ra mt con s no y (mt hng s) v kt lun ngay v hin tng tm l ny hay hin tng tm l kia, (nh nhng ngi thng hay dng phng php trc nghim cc nc t bn v nhng ngi theo phi "Nhi ng hc" trc y Lin x lm). Nhng ti liu do phng php hi ming v hi vit em li ch gip ta c mt s cn c nht nh v gp phn tm gip ta hiu cc hin tng tm l m thi. Mun tin hnh phng php ny tt, ta phi thc hin "ba cng" vi i tng c nghin cu, ngha l phi tm hiu r hon cnh sng, lm vic ca tng ngi, phi nghin cu nhng hin tng tm l trn "thc a" (nghin cu nng lc lm vic ngay trong cng tc ca i tng c nghin cu chng hn nh nghin cu qu trnh nhn thc ngay trong qu trnh hc tp lp, nh... ca hc sinh). Nh "ba cng" m c th c s "thng cm" gia ngi nghin cu v ngi c nghin cu, v o c th d dng hi v c th thu c nhng ti liu chn tht.

3. Phng chm nghin cu

Ton b nhng nguyn tc, phng php ni trn ch c th dn n cc kt qu tt p, khi s dng chng theo cc phng chm sau:

Th nht, vic nghin cu tm l phi phc v nhn dn, phc v s nghip cch mng ca ng, ca dn tc; l phng chm bt di bt dch, bt c cn b tm l hc no, bt c tin hnh nghin cu u cng phi nghin cu theo phng chm ny. "Phi lo sao cho khoa hc tht n su vo phong tc tp qun, hon ton v tht s tr thnh mt b phn khng kht vi i sng ca chng ta" (Lnin. Th t m tt).

Th hai, l lun gn lin vi thc tin l mt phng chm khng th thiu c trong nghin cu tm l. t lu v nhiu ln, H Ch Tch dy chng ta phi gn lin l lun vi thc tin. Nghin cu tm l cng phi xut pht t thc tin v mi kt lun khoa hc phi c kim nghim trong thc tin, ng thi em kt qu nghin cu khoa hc gp phn pht trin thc tin.

IV. C S SINH L THN KINH CA CC HIN TNG TM L

Mun xy dng tm l hc tht s khoa hc phi xut pht t nhng lun im c bn ca trit hc mc-xt v hc thuyt Pplp v hot ng thn kinh cp cao. Nh trit hc duy vt Nga ni ting Blinxki ni: "Tm l hc m khng da vo sinh l hc th cng ging nh sinh l hc khng da vo gii phu hc, u khng c cn c".

Sinh l hc thn kinh cp cao l mt khoa hc rt non tr, c lch s khong na th k nay. Mt nh hnh thi hc c vit: "Nhng hiu bit ca loi ngi v hot ng thn kinh cp cao cng m h nh hiu bit v ha tinh vy". Pplp cng vit: "Sut 23 th k nay (t th k th IV trc Cng nguyn n ht th k XIX - P.M.H. ch thch) ngi ta mun tm hiu c quan sinh ra thc, nhng 23 th k nay ngi ta cng phi dng li y. l im khng hong ca khoa hc t nhin hin i". Hc thuyt Pplp ra i gii quyt im khng hong y. Pplp v nhng ngi cng tc ca ng pht hin nhng quy lut c bn ca hot ng thn kinh cp cao, mt thnh tu v i ca khoa hc th gii hin i. Trong chng ny chng ta nghin cu nhng quy lut c bn y gii thch s hnh thnh tm l. Nhng mun tm hiu cc quy lut hot ng thn kinh ta cn bit qua t chc ca h thn kinh.

A. S LC V CU TO V CHC NNG CA H THN KINH TRUNG NG

Ton b hot ng ca c th vn hnh di s iu khin ca h thn kinh trung ng. n v t chc gii phu ca h thn kinh l t bo thn kinh (cn gi l n-ron thn kinh). H thn kinh trung ng gm nhiu b phn khc nhau. Di y s gii thiu s lc t chc v chc nng ca t bo thn kinh, cc b phn ca h thn kinh trung ng, c bit l v no - mt b phn c nhiu quan h trc tip vi hot ng tm l.

1. S lc cu to v chc nng ca t bo thn kinh

H thn kinh trung ng c to nn bi s kt hp cc n v thn kinh gi l t bo thn kinh (n-ron). Trong mt t bo thn kinh c thn bo, nhiu nhnh ngn, mt hoc hai nhnh di (Hnh 1a). Thn bo c nhim v nui c n v thn kinh, s b phn tch cc xung ng thn kinh qua n v gi li cc "vt" do cc xung ng thn kinh li. Cc nhnh ngn nhn cc xung ng thn kinh t cc t bo khc v dn vo thn t bo thn kinh. Cc nhnh di truyn cc xung ng thn kinh sang cc t bo thn kinh khc. Nhiu nhnh di ca nhiu t bo thn kinh hp li thnh cc b dy thn kinh, c bao bc bi mt lp v. C hai loi dy thn kinh: loi hng tm a cc lung thn kinh t cc b phn nhn cm vo trung khu thn kinh, loi ly tm dn cc lung thn kinh t trung khu thn kinh n cc b phn hot ng ca c th.

Ton b hot ng ca t bo thn kinh tp trung vo hai nhim v ch yu sau y:

a) Khi nhn mt kch thch no y, tng b phn ca t bo thn kinh v ton b t bo thn kinh to ra mt lung xung ng thn kinh, trong n-ron c qu trnh hng phn xy ra, t bo thn kinh bt u hot ng.

b) Khi hng phn t n mt nht nh, cc b phn ca t bo thn kinh cng nh ton b t bo c nhim v dn truyn hng phn t im ny qua im kia, t n-ron ny qua n-ron kia. Cc dy thn kinh c kh nng dn truyn hng phn theo hai chiu, nhng t n-ron ny sang n-ron khc hng phn ch c truyn theo mt chiu. S d nh vy l v gia cc n-ron c mt cu to chuyn bit gi l xi-np (Hnh 1b).

2. S lc cu to v chc nng ca cc b phn nm di v no trong h thn kinh trung ng

H thn kinh trung ng gm c no ty (ty sng) v no b. No ty nm trong xng sng, no b nm trong hp s. No b hp bi hnh ty (hnh no), tiu no, no gia, no trung gian, cc mu (hch) di v v v no. V no l b phn cao nht ca h thn kinh trung ng tt c cc phn cn li u nm di v no (Hnh 2).

Tt c cc b phn ca h thn kinh trung ng u c nhim v dn truyn hng phn t di ln, t b phn ny qua b phn kia v t trn xung. Trong ty sng, hnh ty, tiu no, no gia v no trung gian c cc trung khu thn kinh ca cc phn x khng iu kin trc tip iu khin vn ng, thng bng, cc tuyn ni tit, cc c quan ni tng v mt phn ca hot ng nh hng. Mt phn ca no trung gian (i th) v cc hch di v m bo nhng hot ng phn x khng iu kin phc tp nht trong h thng cc hot ng phn x khng iu kin.

Trong h thn kinh trung ng c mt t chc gm cc t bo c hnh th to kt li vi nhau theo kiu an li nm khp hnh ty, no gia, no trung gian. B phn ny c gi l cu to hnh li hay vng trng (Megun, gitpe, Ankhin, v.v...). Khi nhn c lung thn kinh t cc dy thn kinh ca cc gic quan i qua cc trung khu ca chng trong cc b phn nm di v no, vng trng khng ch truyn ln mt vng tng ng no vo mt b my phn tch trong v no, m thng truyn ln mt s vng ca v no hoc ton b no. Nh vy vng trng gip nhiu vng trn v no sn sng chun b thc hin chc nng thnh lp cc phn x c iu kin. Vng trng gi vai tr ng k i vi cc trng thi tch cc v tiu cc, tnh to v u oi, vui v v bun ru, v.v... trong c th.

Tt c cc phn nm di v no - t no trung gian n ty sng v vng trng, u chu s iu khin ca v no. Cc trung khu thn kinh ca cc phn x khng iu kin u c i din trn v no.

3. Cu to v chc nng ca v no

V no l b phn cao nht ca no, ra i mun nht trong lch s pht trin vt cht sng, c t chc phc tp v c chc nng quan trng nht phong ph nht v no ngi c hp thnh bi 6 lp t bo dy chng 2 - 3mm, c din tch trn di 2200cm2, chia lm nhiu thy, nhiu hi no (Hnh 3). V no c khong 14 - 16 t n-ron, c khi lng trung bnh 1,4 kg.

V no cng vi cc mu (hch) di no hp li thnh bn cu i no. Bn cu i no phi v bn u i no tri ngn cch bi khe lin bn cu sut t pha trn n pha gy v ni vi nhau nh th chai (Hnh 2). Bn cu i no bn ny iu khin na bn kia ca c th. V d ph min nhn cm ng xc gic trn v no bn phi th tay tri, chn tri, na thn tri khng cn cm gic do da v cc c bp to nn.

mt ngoi mi bn cu i no ta thy c 3 khe: khe Xinviut, khe Rlng v khe thng gc (Hnh 3).

Trn v no, gia cc khe c 4 thy (min): thy trn, thy nh, thy thi dng v thy gy (chm) (Hnh 4). Thy trn chim phn trc ca bn cu i no cho n khe Rlng v u khe Xinviut, thy nh gia 3 khe, thy thi dng chim phn gia v phn di ca bn cu i no, thy gy pha sau bn cu i no. Trong mi thy c vng trc tip lin h vi cc b dy thn linh ca cc gic quan v cc c. Ngy nay thng thng ngi ta chia v no ra thnh hn 50 vng, mi vng nhn kch thch hoc iu khin mt b phn trong c th. V d vng 17 trong thy gy trc tip nhn cc xung ng t dy thn kinh th gic, vng 40 trong thy thi dng nhn cc xung ng t dy thn kinh thnh gic, vng 3 pha trc thy nh, sau khe Rlng trc tip nhn cc xung ng t da, c bp chn tay v.v... Mi thy c quan h trc tip vi mt loi cm gic, v ngi ta ly loi cm gic t tn cho chng: thy gy - min th gic, thy thi dng - min thnh gic, pha trc thy nh - min xc gic, pha sau thy trn - min vn ng. Nhng min va k trn c cc trung khu tng ng vi cc gic quan nht nh gi l cc min tng ng.

Ring trn v no ngi c cc min thc hin chc nng ngn ng: min ni (do nh bc hc Brca tm ra nn gi l trung tm Brca hi no di thy trn tri), min nghe ngn ng (do nh bc hc Vcnchke tm ra nn cn gi l trung tm Vcnchke) phn sau ca hi no tri ca thy thi dng, min nhn ch (do girin tm ra) phn trc ca thy gy (Hnh 4). y l cc min c quan h trc tip vi ni, nghe ngn ng v nhn ch vit. Hot ng ngn ng l chc nng ca nhiu min ca v no.

Ngoi cc min tng ng c cc min trung gian chim qu na din tch ton b bn cu i no. l phn sau ca thy nh, phn nm gia thy nh, thy gy v thy thi dng. Thy ny gi vai tr quan trng i vi cc hot ng th cm v vn ng. Khi phn ny ca thy nh hng, b t lit c th lm mt kh nng nh hng trong khng gian. Thy trn cng thuc vo loi min trung gian, c nhiu lin h vi tt c cc thy khc. Thy trn tham gia vo thc hin cc c ng phc tp, cc hnh ng c ch nh v vic pht cc m thanh ngn ng v.v...

V no c hai chc nng chung l iu khin, iu chnh cc hot ng ca cc c quan ni tng v m bo cn bng gia hot ng ca c th vi mi trng. C th mun tn ti v pht trin phi bo m c cc chc nng h hp, bo v, v.v... Cc chc nng ny c cc trung khu thn kinh nm trong cc phn di ca v no. Cc chc nng y khng thc hin ring r, khng hot ng hon ton c lp, m ngc li chng phi hp vi nhau rt cht ch, nh hng qua li ln nhau rt r rt. l kt qu ca s tham gia ca hai bn cu i no, c bit l v no.

C th lun lun nhn cc tc ng ca mi trng v phi tr li cc tc ng y. Mi trng lun lun thay i. C th phi t iu chnh cc hot ng ca mnh cho ph hp vi nhng iu kin lun lun thay i n ca mi trng. Vi s h tr ca cc b phn khc trong h thn kinh trung ng, v no gip c th thc hin nhim v v cng quan trng ny.

Hai bn cu i no bo m hot ng ca cc c quan ni tng sao cho ph hp tt nht vi iu kin ngoi gii xung quanh. V no gip c th nhn bit cc tc ng ngoi gii, bo hiu cho c th bit s thay i ca mi trng v ng thi iu khin cc c quan khc thay i cho ph hp vi nhng thay i ca mi trng. Nh v no cung cp nhng hnh nh ca s vt v c th to ra hot ng ny hay hot ng kia m con ngi c th tr li cc tc ng ngoi gii v thay i ngoi gii. Mun c cm gic au, ngoi kch thch ngoi gii (kim chm chng hn) v dy thn kinh hng tm, phi c v no bnh thng. Mun thy c mt vt trn vn cng tng t nh vy. Mun suy ngh nht thit phi c v no. Ni tm li, mt trong nhng iu kin c tm l l v no. Vy v no l c quan phn nh tm l va iu khin cc c quan ni tng, va gi cn bng gia c th v ngoi gii.

V no v cc phn khc ca no. V no mun thc hin c chc nng ca n phi da vo s cng tc ca cc b phn nm di v no. Cc b phn pha di v no lm nhim v dn truyn xung ng thn kinh t cc c quan nhn tc ng ngoi gii n v no v t v no xung cc c quan hot ng. Cc b phn y cung cp lung hng phn cho v no, gip v no to ra trng thi tch cc, sn sng hot ng. V no v cc phn di v kt hp vi nhau rt cht ch, trong v no gi vai tr ch o - phi hp iu ha, kim tra, thay i hot ng cc trung khu pha di. Cc phn pha di ca no gi vai tr ng h, h tr, gip v no tp trung thc hin nhim v gi cn bng hot ng ton c th v thch nghi vi s thay i mi trng. Pplp vit v mi quan h gia v no v cc phn di ca no nh sau: "... di tc dng ca v no, mi hot ng ca c th s thc hin mi tng quan v s cn bng vi iu kin bn ngoi. Mt khc, cc phn di ca no tr