TUMAČENJE PRAVA(seminarski rad)

Pojam tumačenja (uopšte): Radi se o tumačenju materijalne pojave gdje postojiodašiljač koji odašilje materijalnu pojavu (znak) i drugo lice koje prima i tumači taj znak. Npr.Brodovi komuniciraju svjetlosnim znacima (morzeova azbuka) ili zastavicama.Što se tiče prava, odašiljač je parlament, a primalac je tumač zakona.Tumači zakona (mogu biti državni i nedržavni):

a) Državni organib) Privatna lica u postupku primjenjivanja prava. Ovo tumačenje nijeobavezno i nema onu snagu koju ima tumačenje koje vrše državni organic) Naučnici (pravna nauka) Ovo tumačenje ima određeni značaj i ulogu, madanije obavezno, tj. obavezuje snagom svog autoriteta

Najveći autoritet kod tumačenja imaju sudovi jer svaki dan tumače pravo.Tumačenjeprava znači utvrđivanje pravnog smisla pravne norme.Tumačenje može biti široko(sistemsko) i tumačenje pojedine pravne norme.Sredstva tumačenja su jezik, logika,istorija norme, cilj norme, itd.Pojam tumačenja prava može se posmatrati kao posebna djelatnost u okviru pojmatumačenja uopšte.Pojam tumačenja je predmet proučavanja raznih nauka,kako književnosti iistorije tako i raznih duhovnih oblasti poput teologije.Međutim,tumačenje prava se razlikujeod tumačenja uopšte po tome što se pod tumačenjem prava podrazumijeva tumačenjepostojećih pravnih normi,dok se pod tumačenjem uopšte podrazumijeva popunjavanje pravnepraznine,i samim tim tu nema norme.Takođe,tu možemo napraviti i razliku između užeg išireg pojma tumačenja.Pod užim pojmom tumačenja stoji pravna norma,jedna ili više njih,dokpod širim pojmom podrazumijevamo čitav pravni sistem.Međutim,takve stvari su veomarijetke i dešavaju se uglavnom kada se želi proučiti ,,duh“ nekog sistema.Predmet tumačenja pravnih normi mogu biti i pojedinačne i opšte pravne norme,uslovnei bezuslovne,one koje stvaraju pojedinci,kao i one koje stvara država ili neki nedržavnisubjekti.Međutim,u nauci o tumačenju pravna norma je u početku shvatana uže i obično sesmatralo da je predmet proučavanja samo opšta norma,ali ne i pojedinačna.Nauka koja imavelikog uticaja na tumačenje prava je hermenautika.Samo značenje ove riječi nas možepreusmjeriti na ovu temu,jer riječ hermenautika znači tumačenje.Tumačenje može biti iotkrivanje nekog značenja,mada ne može se okarakterisati kao utvrđivanje veze između dvijepojave.Tako lavež karakterišemo kao običan znak da je pas u blizini i to ne spada utumačenje,već spada u obično posmatranje pojava.Ovo možemo okarakterisati i kao tumačenjeznakova.Dogovor o značenju znakova naziva se zakonik znakova ili kodeks.,,Zakonik označenju raznih reči sačinjen je od pravila odnosnog jezika o značenju i upotrebi njegovihreči.”1Kao znak se najčešće upotrebljava jezik i to u obliku govora,ali postoji i znak kao zvukili znak kao slika i to se može okarakterisati kao slikani znak.Postoje tri stvari koje se morajurazlikovati prilikom svakog tumačenja.Tu razlikujemo značenje koje pridaje stvaralac,zatim

značenje koje postoji objektivno i značenje koje pridaje tumač.Da bi došlo do idealnogtumačenja ove tri stvari moraju da se poklope.Međutim,ove tri stvari se rijetko kadpoklope,najčešće zbog nedostatka jedne od ove tri stvari.Tako se umjesto jedinstvenogznačenja pojavljuju tri različita.

Pod tumačenjem prava najčešće se podrazumijeva tumačenje teksta koji u sebi sadržipravnu normu koja služi kao pravilo za ponašanje ljudi.Takođe se tumačenje prava shvata kaoutvrđivanje pravog značenja pravnih normi.U početku se tumačenje prava nije samo uskopovezivalo sa predmetom,već sa subjektom tumačenja.Tako se tumačenjem prava u pravomsmislu smatralo samo ono tumačenje koje su vršili državni organi ili pravna nauka.Kada sutumačenje vršili državni organi,pravila se podjela na dvije vrste tumačenja i to zbog postojanjadvije vrste državnih organa.Prvo je autentično ili interpretaciono tumačenje,kad zakonodavacsam tumači svoje norme i sudsko tumačenje.Međutim, broj tumača pravnih normi je mnogoveći, a radnja tumačenja je u osnovi uvijek ista,bez obzira koji je od ovih tumača vrši.Jedinarazlika između ova dva tumačenja je u tome kolika je pravna snaga samog tumačenj,odnosnokoliko to tumačenjenorme obavezuje određene subjekte da ga se drže.S obzirom na to,jasno jeda sudsko tumačenje ima važniju ulogu jer je sud taj koji daje konačno tumačenje pravnenorme i daje smisao pravnim normama.Međutim,može se desiti da neka pravna norma ilizakon nisu toliko jasni iz prostog razloga da se ne bi pisali za bukvalno svaku situaciju,pa takoimamo i nekoliko primjera.,,U članu 170. Krivičnog zakonika Crne Gore propisuje se:,,Službeno lice koje u vršenju službe protivzakonito vrši pretresanje stana,prostorija ililica,kazniće se zatvorom do tri godine.”Gotovo svaka od upotrebljenih reči ima više značenja Isamim tim i pravna norma.Najpre,postavlja se pitanje koja vrsta zlužbenih lica može bitiovlašćena da vrši pretres stana (službeno lice iz organa unutrašnjih poslova,sudija,liceovlašćeno za naplatu utrošene električne energije,vode ili za druge komunalne usluge),koje jeznačenje izraza vršenje službe,šta je protivzakonito pretresanje stana (pretresanje bezodobrenja suda,pretresanje sa odobrenjem suda ali bez prisustva određenihsvedoka).Najzad,kako se određuje konkretna sankcija,koja se može kretati od minimumazatvorske kazne do predviđenog maksimuma za to krivično delo do tri godinezatvora(očigledno,to zavisi kako od stepena nezakonitosti u pretresanju stana do svojstavaslužbenog koji to pretresanje obavlja).”2Sa druge strane,tumačenje prava može se razlikovati ikod sudova i na taj način može doći do donošenja drugačije sudske presude.Tako BudimirKošutić navodi primjer tumačenja člana 252. stava 4 Porodičnog zakona Srbije: ,,Muškarackoji tvrdi da je otac deteta može podneti tužbu radi osporavanja očinstva muškarcu koji se poovom zakonu smatra ocem deteta u roku od godinu dana od dana saznanja da je on otacdeteta,a najkasnije 10 godina od rodjenja deteta”.3U ovom primjeru,isti stav su zauzeliVrhovni i prvostepeni sud,dok je mišljenje drugostepenog suda bilo drugačije.Ovakve situacijese događaju iz prostog razloga zato što su pravne norme neodređene.Stvarnost ne može bitiobuhvaćena svim pravnim normama i zbog toga se određuju samo određene vrste društvenihodnosa.

Postoji nekoliko sredstava tumačenja norme i to su: jezičko tumačenje,logičkotumačenje, istorijsko tumačenje,sistematsko tumačenje i ciljno (teleološko) tumačenje norme.Jezičko tumačenje je najvažnije tumačenje jer je vezano za jezički tekst norme i normase tumači po pravilima jezika, interpunkcijskih znakova. Jezičko tumačenje predstavljautvrđivanje značenja (sadržaja) norme upotrebom pravila jezika koja su standardizovana i

kodifikovana u nauci o jeziku. S obzirom da se jezik sastoji od riječi, skupova riječi iinerpunkcijskih znakova, to se jezičko tumačenje dijeli na leksičko, gramatičko, sintasičko iinterpunkcijsko. Svaki jezički znak ima svoju sopstvenu ulogu i značenje u tekstu, tj. nijesuvišan i beznačajan i ne smije se nanemarivati. Ukoliko znak ima više značenja, prvenstvenose uzima ono koje je uobičajeno i normalno, odnosno glavno značenje, a ne sporedno iizuzetno značenje.Jezičko tumačenje ima tri značenja i to su: leksičko,sintaksičko iinterpunkcijsko-jezičko,zatim objektivno i subjektivno,i na kraju statičko i evolucionističko.Subjektivno tumačenje: kod ovog tumačenja tumač tumači volju tvorca norme. Tu se postavljaproblem tvorca jer on nikada nije jedno lice.Objektivno tumačenje je ono tumačenje koje normi daje cjelokupno društvo.Statičko ievolucionističko tumačenje :statičko je ono koje je norma imala u momentu donošenja norme,a evolucionističko je ono koje norma ima u momentu tumačenja. Osnova evolucionističkogtumačenja je pretpostavka da se taj smisao mijenja (evoluira) od trenutka donošenja samenorme do trenutka njene primjene. Npr. Prije 30 godina je bilo zabranjeno voziti preko 30km/h. Statičkim tumačenjem, to bi značilo da je i danas zabranjeno voziti preko 30 km/h.Metoda logičkog tumačenja sastoji se u utvrđivanju smisla teksta pomoću pravilalogičkog mišljenja. Logičko tumačenje predstavlja provjeru i utvrđivanje značenja normeprimjenom pravne logike na značenja dobijena trugim sredstvima tumačenja.Pravo tumačenjeje ono tumačenje koje utvrđuje pravi smisao norme, a do njega se dolazi primjenom svih ovihvrsta tumačenja, ali se najvažnije jezičko tumačenje. Sva ostala moraju se bazirati na tome.Sukob se vodi oko pitanja koja je vrsta logike primjerena pravniku – da li analitička, odnosnoformalna, svojstvena matematičaru, ili dijalektička, svojstvena retoru. Pobornici formalnologičkogzaključivanja smatraju da se prilikom tumačenja pravnik služi prije svegasilogizmima.Silogizam je zaključivanje kod kojeg, “kad se izvjesne stvari pretpostave, drugajedna stvar, različita od njih proizilazi nužnim načinom, na osnovu pretpostavljenih stvari.”(Aristotel, Topika). U pravu se najčešće susrijećemo sa hipotetičko-kategoričkim silogizmomako-onda.Primjer: Ako službeno lice primi poklon ili kakvu drugu korist da u okviru svogslužbenog ovlašćenja izvrši službenu radnju koju ne bi smelo izvršiti, izvršilo je krivično deloprimanja mita; Petar je primio novac da bi izdao građevinsku dozvolu tamo gdje nije bilouslova za njeno izdavanje; stoga je Petar kriv za primanje mita.Kod istorijskog tumačenja ispituju se istorijske okolnosti od nastanka norme domomenta tumačenja norme. Istorijsko tumačenje prava predstavlja utvrđivanje značenja normetako što se ispituje uticaj različitih društvenih okolnosti na donošenje pravnih normi kao iuslovi i razlozi za promjene koje je pravna norma doživjela od trenutka donošenja domomenta tumačenja

Kod sistematskog tumačenja se norma tumači u odnosu na cijeli sistem normi kojičine pravni sistem. Ovim tumačenjem se utvrđuje pravo (istinito) značenje pravne normepomoću njenog povezivanja sa drugim normama u pravnom poretku i sistemu prava.I na kraju ciljno(teleološko) tumačenje tumači kakav cilj treba norma da postigne.Zadatak ciljnog tumačenja je da bliže ispita krajnji cilj norme i njenu vezu sa opštim ciljevimapravnog poretka. Npr. norma je da se ide u vojsku sa 18 godina ili u školu sa 7. Za vojskumoramo imati 18, ali za školu ne moramo imati 7.