TÜRKİYE’de BESLENME SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Prof. Dr. Gülay KOÇOĞLU

GRUPLARA GÖRE BESLENME SORUNLARI

0-5 YAŞ çocuklarda

Anemi, PEM, Raşitizm, Diş çürükleri

Okul Çağı ve Gençlerde

Zayıflık veya şişmanlık, Avitaminozlar, Anemi, Basit guvatr, Diş çürükleri

Yetişkin Kadınlarda

Şişmanlık, Anemi, Basit guvatr, Avitaminozlar

Yetişkin Erkeklerde

Şişmanlık, Zayıflık,

Gebe ve Emzikli Kadınlarda

Anemi, Basit guvatr, Avitaminozlar Osteomalasi

Yaşlılarda

Zayıflık, Avitaminozlar ( A, B 12, C, D, E), Mineral eksiklikleri (Ca, P, Fe) Kronik hastalıklar

-Osteoporoz (K % 9, E % 0.6) - Kalp-damar hastalıkları

- Hipertansiyon- Diyabet- Kanser

0-5 Yaş Grubunda PEM Sıklığı (%)

Araştırma Yeri

Yılı Sıklık (YGA/YGB)

Türkiye Ulusal

1974 20.0

Türkiye Ulusal

1984 10.9

Sivas (Ulaş) 1992 5.4 / 19.8

Sivas 1998 6.2 / 21.2

Türkiye NSA 1993 11.3 /24.8 / 3.4

Türkiye NSA 1998 9.7/ 22.1 / 2.3

Türkiye NSA 2003 4.5 / 15.8 / 1.0

Okul Öncesi Çocuklarda Raşitizm SıklığıAraştırma Yeri Yılı Sıklık (%)

Türkiye Ulusal 1974 4.4 aktif, 15.1 sekelli

Sivas (Poliklinik)

1992 6.3

Ulaş EAB 1992 32.0

Sivas Kırsalı 1993 23.0 Stronsiyumlu bölge 31.5Komşu bölge 20.6Stronsiyumsuz bölge 19.5

Okul Öncesi Çocuklarda Anemi SıklığıAraştırma Yeri

Yılı Sıklık(%)

Türkiye 1974 74.1 (< 11.0 g/dl)

24.1(10.0-10.9 g/dl))

33.0 (8.0-9.9 g/dl)

17.0 (<8.0 g/dl)

Ankara 1987 11.8

Diyarbakır 1986 68.1 (< 9.0 g/dl)

TNSA’na Göre 15-49 Yaş Kadınların BKİ Değerleri Dağılımı(%)

BKİ Değeri 1998 2003

<18.5 2.6 1.8

18.5-24.9 45.2 41.3

25-25.9 33.4 34.2

≥30 18.8 22.7Yaş ilerledikçe artıyor.Eğitim düzeyi düşük olanlarda daha fazlaBölgelere ve yerleşim yerine göre pek fark yok

BESLENME SORUNLARININ NEDENLERİ Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler Besinlerin işlenmesi, dağılımı,

pazarlanması ile ilgili faktörler Gelir düzeyi ile ilgili faktörler Genel eğitim düzeyi ve alışkanlıklarla

ilgili faktörler Çevre Sorunları Demografik Faktörler Yiyecek ve beslenme ile ilgili

mevzuatların yetersizliği

Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler

Kullanılan alanların endüstri, sanayi alanına dönüşmesi

Nadasa bırakma veya anız yakma gibi ilkel uygulamalar

Bilinçsiz gübre kullanımı Sulama olanaklarının yetersizliği Usulsüz krediler, gerektiği gibi

kullanılmaması Tarımsal üretimin ticari-sanayi

bitkilerine kayması

Sonuçta;

Hayvansal besin üretimi yetersiz (özellikle et, balık).

Tahıl, meyve, sebze, yağ, kurubaklagil üretimi yeterli düzeyde,

Süt sınırda.

Çeşitli Besinlerin Yıllık Üretim Miktarları

Yiyecek Grubu

Yıllık Üretim

(bin ton)

Kişi Başına Miktar(g/gün)

EtBalıkTavukYumurta

419 544

696 588

172228 22

Süt 8358 331

Meyve Grubu

16405 649

Sebze Grubu 26739 1059

Yiyecek Grubu

Yıllık Üretim(bin ton)

Kişi Başına Miktar(g/gün)

Tahıllar 30162 1194

Kurubaklagiller

1596 63

Yağlı Tohumlar

1758 73

Zeytin 1800 7

Buğday, şeker ve meyvelerin net kişi başına arz rakamları gelişmiş ülkelerdekinin üzerinde

Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına et üretimi domuz eti hariç 45-50 kg, bizde 7.9 kg

Avrupa Birliği ülkelerinde kişi başına süt üretimi 200-240 kg iken bizde 157 kg

Türkiye’de Enerji ve Besin Öğeleri Tüketim Durumu

Temel besin ekmek ve diğer tahıl ürünleridir. Enerjinin % 50’sini sağlamakta

Ekmek, süt-yoğurt, et, taze sebze-meyve tüketimi giderek azalmakta; kurubaklagil, şeker, yağ ve yumurta tüketimi artmaktadır.

Toplam enerji ve protein tüketimi yeterli olup bitkisel proteinler %85-90, hayvansal proteinler % 10-15 kadardır.

Yıllara Göre Enerjinin CHO,Protein,Yağ oranları

Dönemler CHO Protein Yağ1984-86 66.6 12.1 21.3 1989-91 65.4 11.7 22.81996-98 64.3 11.5 24.2

Hane Halkı Tüketim Harcamaları Araştırmasına göre;

En yüksek meyve tüketimi Ege’de En yüksek balık tüketimi Karadenizde, en az

Güneydoğu Anadoluda En yüksek kola tüketimi Akdenizde Meyve suyu tüketimi tüm bölgelerde sıcak

içeceklerden düşük oranda Kümes hayvanı tüketimi yalnız Ege

bölgesinde koyun ve kuzu eti tüketiminden fazla

Güneydoğu Anadolu’da yoğurt sütten daha fazla tüketiliyor.

Türkiye’de Kişi Başına Günlük Enerji ve Besin Öğelerinin Sağlandığı Kaynak

Besin Grubu Enerj i CHO Protein Yağ

Tahıllar 52 66 55 15

Sebzeler 7 9 12 1

Meyveler 5 9 4 3

Süt ve yumurta

7 2 15 13

Et ürünleri 4 0 13 11

Şeker 8 13 1 1

Diğerleri 1 0 1 1

Besinlerin işlenmesi, dağılımı, pazarlanması ile ilgili faktörler

Üreticiden tüketiciye gelene kadar arada çok el olması

Bazı grupların tekelinde bulunması Gıdalara uygulanan işlemlerin etkileri

- Paketleme ile fiyat yükselmesi, - Katkı maddeleri eklenmesinin sağlığa olumsuz etkileri, - Aşırı saflaştırmanın besin değerine

olumsuz etkisi gibi Mevsimsel kıtlıklar

Gelir düzeyi ile ilgili faktörler

Kişi başına düşen gelir az Gelir dağılımı çok dengesiz Hayvansal besinler pahalı, dar gelirliler

tahıla yöneliyor. Ailedeki kişi sayısının çok olması da

geliri olumsuz etkiliyor.

Türkiye’de % 20’lik gelir gruplarının 1987 ve 1994 yılı payları incelendiğinde;

En yoksul % 20’lik hane halkı gelir payı % 5.24’ten 4.86’ya düşmüş,

En zengin % 20’nin payı ise % 49.9’dan 54.9’a yükselmiştir.

Minimum gıda harcaması yöntemiyle yapılan yoksulluk çalışmalarına göre fertlerin % 8.4’ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Kır ve kentte bu oran 11.8 ve 4.6’dır. Güneydoğu Anadolu kırsalı % 19.3 ile en yüksek yoksulluk oranına sahiptir.

2003 Yılı verilerine göre; Yüzde 20'lik hanehalkı dilimlerinin

toplam kullanılabilir gelirden aldıkları paylar, 2002 yılı verileri ile kıyaslandığında; ilk dört % 20'lik dilimin gelirden aldığı pay artarken, beşinci % 20'lik dilimin gelirden aldığı pay azalmıştır.

Buna göre; 2002 yılında beşinci % 20'lik dilimde yeralan hanehalkları, birinci % 20'lik dilimde yeralan hanehalklarının yaklaşık 9.4 katı gelir elde ederken, bu 2003 yılında 8.1 kata düşmüştür.

Yerleşim Yerlerine Göre Gıda Harcamalarının Gelire Oranı

Türkiye 43 Kent 37 Kır 51 Marmara 35 Ege 38 Akdeniz 42 İç Anadolu 41 Karadeniz 48 Doğu Anadolu 54 Güneydoğu Anadolu 56

Genel eğitim düzeyi ve alışkanlıklarla ilgili faktörler Ülke genelinde eğitim düzeyi düşük.

Özellikle kadınlarda eğitim düzeyi çok düşük.

Beslenme eğitimi alan gruplar az. Annelerin aile ve çocuk beslenmesi

konusunda bilgileri yok. Çocuk beslenmesinde yanlış uygulamalar

yaygın • süte uzun süre su katılması, • çocukların güneşe çıkarılmaması, • yararsız besinlerin verilmesi, • ayrı tabaktan yemek yedirilmemesi

gibi.

1998 TNSA’YA göre;- 0-3 ay tek başına anne sütü alan %

9.4 olup giderek azalıyor.- 4-6 ay tek başına anne sütü alan %

1.3- % 49.3’üne ilk 1 ay ek besin

başlanıyor ve ilk verilenler şekerli su, mamalar vb gibi yararsız besinler

3 Yaş Altı Çocuklarda Yaşa Göre Beslenme Şekli(%)-2003 TNSA)

Ay ASalmıyo

r

Anne Sütü

AS +Su

AS+ M.Suy

u

AS + Süt

AS+ekgıda

<2 1.8 43.5 32.0 15.2 6.4 1.12-3 6.2 15.7 30.9 17.2 21.

58.5

4-5 13.4 10.6 15.0 10.8 35.6

14.6

6-11 25.7 1.4 2.4 5.9 26.5

40.0

12-23 61.9 0 0.5 2.1 8.3 27.224-35 92.8 0 0 0.5 0.6 6.1

Beslenme Şekli <6 ay 6-9 ay

Emzirilmeyenler 7.9 23.4

Yalnız anne sütü 20.8 1.7

Anne sütü + su 24.9 2.6

Anne sütü + meyve suyu

14.2 2.7

Anne sütü + diğer sütler

23.2 31.9

Anne sütü + ek gıdalar 9.0 37.7

Biberon kullananlar 36.6 58.4

Ortalama emzirme süresi 14 ay

Besinleri satın alırken yanlış seçimler yapılıyor. Örneğin

• Pekmez yerine bal, • Küçük elma yerine muz veya gösterişli

elma, • Süt-ayran yerine meşrubat, • Yumurta fiyatına gofret, bisküvi, • Mercimek yerine şehriye, • Yaprağı bol marul yerine göbekli marul,

bulgur yerine makarna, • Mevsimlik sebze yerine turfanda sebze, • Hamsi yerine lüfer vb gibi

“ Ailede yemekleri hazırlama, saklama,

pişirmede yanlışlıklar yapılıyor. Örneğin • Sebzelerin önce doğranıp sonra

yıkanması, kesildikten sonra bekletilmesi, uzun süre pişirilmesi, haşlama sularının dökülmesi,

• Tarhananın güneşte kurutulması, • Yoğurdun suyunun süzülmesi, • Sütün uzun süre kaynatılması veya hiç

kaynatılmadan peynir yapılması,• Mayalanmamış ekmek tüketimi,

makarna-erişte-kurubaklagillerin haşlama sularının dökülmesi, kurubaklagillere soda eklenmesi, yağların yakılması gibi.

Demografik Faktörler

Nüfus artış hızı yüksek. Şu andaki uygulamalarla artış hızı yavaşlama eğiliminde.

Üreten nüfus daha az (% 42.6). 15-64 yaş grubu nüfusa üreten nüfus, 0-14 ile 65+ yaş grubuna da tüketen nüfus denir.

Endüstrileşme ile oluşan sorunlar Çalışan kadınların durumu Plansız şehirleşme. Alt yapısı olmayan

gecekonduların hızla artması. İşsizlik

Çevre sağlığı koşullarının uygunsuzluğunun yol açtığı sorunlar

Su ve yiyeceklerin kirliliği Enfeksiyonların fazla oluşu Parazitlerin fazla oluşu

Yiyecek ve Beslenme İle İlgili Mevzuatların Yetersizliği

Gıda Kontrol MevzuatıÇocuk Mamaları ile ilgili

mevzuatlarReklamlarla ilgili mevzuatlarHassas gruplar ile ilgili mevzuatlar

(Kreş – Yuva- Çocuk işçi)

BESLENME SORUNLARININ ÇÖZÜMÜ İÇİN ÖNERİLER

I- ÖrgütlenmeKonuyla ilgili bakanlıkların temsilcilerinden oluşan bir kurul oluşturularak ülkenin beslenme politikalarının işbirliği ile düzenlenmesiMilli Eğitim, Sağlık,Tarım, Ticaret ve Sanayi, Maliye Bakanlığı + DPT Müsteşarları

Ulusal Beslenme Kurulu

Başbakan veya Devlet Bakanı

II- Üretimin Arttırılması, Bulunmanın Sağlanması

Süt-Et-Su ürünleri üretiminin arttırılmasının teşvik edilmesi

Risk gruplarına ucuz dağıtılması Sütün pastörizasyonunun sağlanması

III- Halkın Satınalma Gücünün Arttırılması

İşsizliğin önlenmesi Gelir dağılımında denge

sağlanması

IV- Halkın Beslenme Konusunda Eğitimi

Eğiticilerin eğitimi, görevlendirilmesi

Kitle iletişim araçlarının kullanımı (özellikle televizyonlarda filmler)

Eğitimin sürekliliğinin sağlanması

V- Aile Planlaması

Herkesin etkin yöntemlerle korunmasının sağlanması, sorunların giderilmesi için düzenlemeler yapılması=Aile planlaması danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi

VI- Yasal Önlemler

Çalışan kadınların doğumdan sonra 6 ay ücretli izin alabilmeleri,

kreş vb. olanakların sağlanması, gıda güvenliğinin sağlanmasıgıda güvencesi konularında gerekli yasal

düzenlemelerin yapılması

VII- Çevre Sağlığı Koşullarının Düzeltilmesi

Sağlık örgütü ve diğer örgütlerin (özellikle belediyeler) işbirliği

VIII- Gıda Zenginleştirilmesi

Ekmeklik unlara Fe, Soya unu, Riboflavin katılması

Tuzun iyotlanmasıSüte D vitamini eklenmesiSulara Flor eklenmesi