1

Ivar Aasen

www.stavanger-kulturhus.no

10 tips for å skrive betre nynorsk

Tips til eksamen i norsk.

Marita Aksnes og Åsmund Ådnøy, mai 2015

www.stavanger-kulturhus.no

«Eg skriv betre på eit språk som ligg så tett på talemålet mitt.»

Jan Zahl, journalist i Stavanger Aftenblad

1IKKJE BRUK FANTASIEN. BRUK ORDBOKA.

10 ordklasser

Substantiv (s.) elev (m), jente (f), hus (n)

Verb (v.) gå, vere, skrive, lese

Adjektiv (a.) sint, glad, raud, gul

Pronomen (pron.) eg, du, han, ho

Determinativ (det.) min, vår, denne, ingen, alle

Adverb (adv.) gjerne, veldig, ikkje

Preposisjon (prep.) i, på, over, under

Konjunksjon (konj.) og, men, eller, for, så

Subjunksjon (sub.) at, om, viss, derfor

Interjeksjon (interj.) hurra, ja, nei

2UNNGÅ HYPERNYNORSK

Sensor blir litt oppgitt når…

…du legg til bokstavar som i eller a der du føler dei passar inn fordi du føler det blir meirnynorsk…

Desse orda finst IKKJE i nynorsk:

kvisleis, kvaleis, meist, fleist, beitre, detta, denna, dessa, honom, hu, kvem, noken, meinar

7

3SUBSTANTIV:TRE KJØNNTRE BØYINGSMØNSTER

9

EintalUbunden form

EintalBunden form

FleirtalUbunden form (mange)

FleirtalBunden form (alle)

Hankjønn ein gutein romanNB! ein politikarNB! ein son

gutenromanenpolitikarensonen

gutarromanarpolitikararsøner

gutaneromananepolitikaranesønene

Hokjønn ei jenteei novelleNB! ei setning

jentanovellasetninga

jenternovellersetningar

jentenenovellenesetningane

Inkjekjønn eit eple eit verkemiddeleit menneske

epletverkemiddeletmennesket

epleverkemiddelmenneske

eplaverkemidlamenneska

Sei høgt i kor: ADLRI -r i fleirtal i inkjekjønnsord

4VERB:STOR OG VIKTIG ORDKLASSE.DU MÅ BRUKE ORDBOKA.

I infinitiv kan du bruke endinga -a eller -e:

å lese

å lesa

Vel éi form og ver konsekvent i ein og same tekst!

Ikkje bland saman endinga du vel i infinitiv, med det neste punktet: e-verb og a-verb.

11

Svake verb

a-verb: å kalle – kallar – kalla – har kalla

e-verb: å meine – meiner – meinte – har meint

a-verb og e-verb:

å bruke – bruker – brukte – har brukt

å bruke – brukar – bruka – har bruka

12

Hugs å velje riktig ordklasse

e-verb:

å tenke – tenker – tenkte – har tenkt

substantiv:

ein tenkar = ein person som tenker,

ein filosof

Ein tenkar som tenker.

13

Pass på at du bruker riktig verb

e-verb:

å føle – føler – følte – har følt

Eg føler at dette er riktig.

a-verb:

å føle – følar – føla – har føla

Merra har føla.

14

Sterke verb Mange endrar vokal

Ikkje ending i presens og preteritum

15

INFINITIV PRESENS PRETERITUM PRESENS PERFEKTUM

å vere er var har vore

å skrive skriv skreiv har skrive

å lese les las har lese

å bli blir blei har blitt

å verte vert vart har vorte

st-verb

Verb som sluttar på -st i infinitiv:

å finnast – finst – fanst – har funnest

å synast – synest – syntest – har synst

Ofte har ein bruk for presens- eller preteritumsforma av -st-verb:

Eg synest is er godt, men det finst dei som ikkjeliker is.

16

5SAMSVARSBØYING: ADJEKTIV OG PARTISIPP GRADBØYING: ADJEKTIV

Samsvarsbøying av adjektiv

Adjektiv står gjerne til eit substantiv.

Du må bøye adjektivet i samsvar med kjønn og tal hos substantivet:

ein raud strek ein god roman

ei raud lue ei god novelle

eit raudt hus eit godt dikt

mange raude hus mange gode tekstar

18

Samsvarsbøying av partisipp

Partisippforma av verbet (forma etter har –har skrive) er som eit adjektiv, og må bøyastetter substantivet det står til:

Romanen er skriven av Knut Hamsun.

Novella er skriven av Knut Hamsun.

Diktet er skrive av Knut Hamsun.

Romanane er skrivne av Knut Hamsun.

NB! Etter ha alltid inkjekjønnsform:

Hamsun har skrive dette diktet.

19

Gradbøying av adjektiv

Skal du gradbøye, bruker du i hovudsakendingane -are og -ast:

Eksamen i sidemål er lettare enn eksamen i hovudmål.

Mitt hus er raudare enn naboen sitt hus.

Dette er den lettaste oppgåva eg har skrive.

20

6PRONOMEN OG DETERMINATIV

Personleg pronomen

22

Eintal Subjektsform Objektsform

1. person eg meg

2. person du deg

3. person hanhodet

hanhenne/hodet

NB! Hugs at den ikkje er pronomen i nynorsk:Eg har kjøpt ny bil. Han er blå.

23

Fleirtal Subjektsform Objektsform

1. person vi/me oss

2. person de/dokker dykk/dokker

3. person dei dei

BM: Dere må lære dere pronomen!NN: De må lære dykk pronomen!NN: Dokker må lære dokker pronomen!

Vanskeleg? Test med 1. person eintal:Eg må lære meg pronomen.

Ubunden pronomen - ein

Hugs at det heiter ein, ikkje man.

Ein kan meine at dette er viktig.

Det ein kan tolke ut frå dette,

er at novella handlar om kjærleik.

24

Lær deg spørjepronomen

Kva: Kva heiter du?

Kven: Kven er du?

Kvar/kor: Kvar bor du? Kor bor du? (stad)

Kor: Kor gammal er du? (grad)

Korleis: Korleis veit du det?

Kvifor/korfor: Kvifor/korfor veit du det?

Kva for ein/kva slags/kven av:

Kva for ein is vil du ha?

25

Determinativ –nokon viktige ord å lære seg

Sjølv kan du bruke i eintal og fleirtal:

Du må sjølv ta ansvar for å pugge dette.

De må sjølv/sjølve ta ansvar for å pugge dette.

26

annan, ingen, nokon

Hankjønn Hokjønn Inkjekjønn Fleirtal

ein annantekst

ei annanovelle

eit anna dikt andreverkemiddel

ingenforfattar

inga novelle ikkje nokodikt

ingenverkemiddel

nokon tekst noka novelle noko dikt nokon/nokreverkemiddel

27

Nokon eller nokre i fleirtal? Enkelt: Bruk alltid nokon.

Eg kjenner nokon elevar som kan hjelpe deg.

Det er ikkje nokon som kan hjelpe meg.

Vanskeleg: Du kan forskjellen på nokon og nokre.

Nokre i forteljande setningar.

Eg kjenner nokre elevar som kan hjelpe deg.

Nokon i nektande og spørjande setningar.

Det er ikkje nokon som kan hjelpe meg.

28

7AKTIV OG PASSIV

Aktive setningar gir betre språk

Aktiv: Eg leverte boka. Eg skal levere boka.

Passiv: Boka blir levert i morgon.

30

Passiv

Hjelpeverbet bli/verte:

Boka blir levert i morgon.

Gi verbstammen endinga -ast etter dei modale hjelpeverba:

Boka må leverast i dag.

31

Ikkje bland st-verb med passiv på -ast:

Han synest at huset kan seljast i morgon.

å synast – synest –syntest – har synst

å selje – sel –selde – har selt

8FIRE GREP FOR GODE SETNINGAR

Etterstilt eigedomspronomen

Mor mi har bedt meg om å vaske opp.

I analysen min har eg fokusert på tre moment.

I oppgåva mi vil eg sjå nærmare på novella «Karen» av Alexander Kielland.

Men:

Mi mor, ikkje di mor, har bedt meg om å vaske opp.

33

Dobbel bestemming

Bunden artikkel + bunden form av substantivet:

Nasjonaldagen er viktig for det norske folket.

Den norske regjeringa drog frå hovudstaden då andre verdskrig braut ut.

Ikkje: det norske folk, den norske regjering

34

Genitiv

Genitiv-s kun ved særnamn og tid:

Noregs land, Ibsens skodespel, ei vekes tid

Skriv om med preposisjon eller pronomen:

fars bil bilen til far/far sin bil

novellens tema temaet i novella

forfatterens språk forfattaren sitt språk

språket til forfattarenforfattaren skriv/bruker…

35

Unngå substantivsjuke –skriv om med verb Dårleg setning:

For mange menneske er det knytta store vanskelegheitar til ei gjennomføring av dette.

God setning:

For mange menneske vil det vere vanskelegå gjennomføre dette.

ei forklaring – å forklare

ei gjennomføring – å gjennomføre

gjere ei vurdering – å vurdere

36

9VEL NYNORSKE ORD

Vel nynorske ord

Ord som byrjar med an-, be, hen- og sluttar på -het og -else er mindre vanleg i nynorsk.

BM: NN:

antall talet på

begrep omgrep

budskap bodskap

gjentakelse gjentaking

opplevelse oppleving

virkelighet verkelegheit

38

10 VER KONSEKVENT

To viktige prinsipp når du skriv

Valfridom: Du kan velje ei form av ordet som ligg nært talemålet ditt.

Ver konsekvent: Hald deg til éi form.

vi me

da då

nå no

skole skule

først fyrst

for eksempel til dømes

40

Kjelder

Fridtun, Kristin (2013): Nynorsk for dumskallar, Samlaget

Språkrådet.no: «Minigrammatikk» http://elevrom.sprakradet.no/skolen/minigrammatikk

Wikipedia: «Hest»

https://no.wikipedia.org/wiki/Hest

41