Microsoft Word - 3F07EA14-5DD0-084698.docΘΗΣΑΥΡΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΣΣΑΣ (TLG)
Λµπρος Πλκας, δ.φ.: lambros2@otenet.gr Ι. Εισαγωγ Σκοπεω να συστσω, κατ πρτο λγο, στοιχειδεις τρπους µε τους οποους ο Θησαυρς της Ελληνικς Γλσσας (Thesaurus Linguae Graecae, TLG) µπορε να υποστηρξει το ργο του φιλολγου στο µθηµα της αρχαας ελληνικς γλσσας και γραµµατεας στο Λκειο να θσω, κατ δετερο λγο, κποια ερωτµατα που προκπτουν απ τη χρση του ηλεκτρονικο προγρµµατος. ς παρδειγµα εµπειρικς εφαρµογς χρησιµοποιεται η ιστορα για τον πργονο του «ρχοντα των δαχτυλιδιν», τον πλατωνικ Γγη (Πολ. 359.c.6-360.b.2), η οποα φιλοξενεται στο εγχειρδιο Φιλοσοφικς λγος της τρτης λυκειακς τξης για τη θεωρητικ κατεθυνση (Κοπιδκης κ.., 2000: 104-112).∗ Προηγονται τα συστατικ στοιχεα του παραδεγµατος εφαρµογς και του ηλεκτρονικο προγρµµατος. ΙΙ. Η ιστορα του Γγη στον Πλτωνα Ο Γγης υπρξε βασιλις της Λυδας (675-650 περ.), ιδρυτς της δυναστεας των Μερµναδν, τελευταος απγονος της οποας ταν ο µοιραος Κροσος. Πολυσχιδς προσωπικτητα, απκτησε στο corpus της αρχαιοελληνικς γραµµατεας θρυλικ προσωπεο, στε νετεροι ερευνητς διχζονται ως προς τα αν υπρχουν δο ξεχωριστς µορφς µε το διο νοµα: νας ιστορικς και νας µυθικς Γγης (Frutiger, 1930: 235· Laird, 2001). Στην πλατωνικ Πολιτεα, που συντσσεται πιθανς γρω στο 375, η ιστορα του λυδο βασιλι προσεγγζει τα ρια του µθου. Ο Γγης, ο πργονς του υπονοε το κεµενο, εναι βοσκς στην υπηρεσα του βασιλι της Λυδας. Μια µρα, στερα απ ντονη καταιγδα και σεισµ, που νοιξαν βαθ ργµα στο δαφος, κατεβανει στο εσωτερικ της γης, βρσκει συµπτωµατικ και αποσπ να χρυσ δαχτυλδι απ το δχτυλο ενς πελριου νεκρο νδρα, το οποο βρισκταν µσα στο κουφρι ενς κολου, χλκινου αλγου, και ανεβανει επνω. Στη συνθροιση των βοσκν, οι οποοι εχαν µαζευτε για να δσουν την τακτικ τους αναφορ στον βασιλι, διαπστωσε τι, κθε φορ που γριζε το δσιµο (τν σφενδνην) του δαχτυλιδιο προς την παλµη του, γινταν αρατος, εν, ταν το επανφερε στη θση του, γινταν πλι ορατς. Επωφελοµενος απ τη δναµη του δαχτυλιδιο, κατφερε να ενταχθε στους δορυφρους του βασιλι, ξελγιασε στη συνχεια τη γυνακα του, εξντωσε µε τη βοθει της τον διο και πρε την εξουσα. Την εξαιρετικ συνοπτικ αυτ ιστορα διηγεται ο Γλακων, σαν δικηγρος που αγορεει µε βση τη «δικογραφα», αµφισβητντας τη θση του Σωκρτη τι η δικαιοσνη ως µφυτο αγαθ αντιπροσωπεει την ενεργ προδιθεση του ανθρπου
∗ Εισγηση στο συνδριο που διοργνωσε το Τµµα Φιλολογας του Πανεπιστηµου Ιωανννων (16- 17 Μαου 2003), υπ τον ττλο «Γλσσα και λογοτεχνα στη δευτεροβθµια εκπαδευση».
Λµπρος Πλκας ____________________________________________________________________________________________
2
να συµπεριφρεται δκαια προς τους συνανθρπους του (Vlastos, 1994: 171). Αντθετα, ο αδελφς του Πλτωνα, µεταφροντας απψεις που ευδοκιµοσαν στους κκλους των σοφιστν της εποχς, επικαλεται την παραδειγµατικ ιστορα του Γγη, για να δεξει τι κανες νθρωπος δεν εναι απ τη φση του δκαιος, και τι ασκε τη δικαιοσνη εξαιτας του φβου της τιµωρας. Τσο ο δκαιος σο και ο δικος, αν διθεταν το µαγικ δαχτυλδι του Γγη, που θα τους εξαφνιζε απ τη θα των λλων, θα προβαιναν σε κθε εδους γκληµα και αδικα χωρς κανναν ενδοιασµ. ΙΙΙ. Ο TLG Ο Θησαυρς της Ελληνικς Γλσσας εναι ηλεκτρονικ βση δεδοµνων πλρους κειµνου. Στην τελευταα, πµπτη κδοσ του σε ψηφιακ δσκο, που κυκλοφρησε το 2000 (Heslin, 2001), περιλαµβνει τα σωζµενα αρχαιοελληνικ κεµενα απ τον 8ο αι. π.Χ. ως το 600 µ.Χ., καθς επσης λεξικογραφικ, ιστοριογραφικ κεµενα και εκδσεις µε αρχαα σχλια, που καλπτουν την περοδο απ το 600 µ.Χ. µχρι το 1453. Συνολικ: περισστεροι απ 3.000 συγγραφες εκπροσωπονται στην ψηφιακ συλλογ µε 10.000 περπου ργα τους. Στον Θησαυρ χει ενσωµατωθε, επσης, ο Kαννας ελλνων συγγραφων και ργων (Berkowitz & Squitier, 1990 Berkowitz, 1993: 34-61). Πρκειται για βιβλιογραφικ οδηγ, ο οποος ταξινοµε τους συγγραφες και τα ργα που περιχονται στη βση δεδοµνων. Η εκπνηση του ερευνητικο προγρµµατος ξεκνησε το 1972 στο Πανεπιστµιο Irvine της Kαλιφρνια. κτοτε, εµπλουτζεται συνεχς µε να κεµενα, φιλοδοξντας να προσδσει «νου στο χος» της ελληνικς γραµµατεας (Pantelia, 2000: 2). Στα ιδιτροπα χαρακτηριστικ του Θησαυρο ανκουν: (α) η «αποκειµενοποηση» των δεδοµνων, καθς, µε την απουσα του apparatus criticus απ τα φιλοξενοµενα ργα, διαγρφεται το ιστορικ και θεσµικ περιβλλον παραγωγς τους (Ruhleder, 1994: 225) (β) το σστηµα κωδικοποησης των κειµνων στη µορφ Beta Code, το οποο σµερα τενει να αντικατασταθε απ το πλουσιτερο πρτυπο Unicode (Hockey, 2000: 31-32) (γ) το ξεχωριστ λογισµικ, το οποο χρειζεται, προκειµνου να εξασφαλιστε η ανκτηση των δεδοµνων του Θησαυρο στη µορφ των υπερκειµνων (Bolter, 1991: 542). Για τις ανγκες της προκεµενης εισγησης χει χρησιµοποιηθε, εκτς απ τον ψηφιακ δσκο του Θησαυρο (TLG E), το λογισµικ TLG Workplace 7.01 της εταιρεας Silver Mountain Software. IV. Ανκτηση των λεξικογραφικν δεδοµνων του Θησαυρο Η ανκτηση των δεδοµνων του Θησαυρο µσα απ το λογισµικ µπορε να γνει µε ποικλους, εναλλακτικος τρπους. Για λγους οικονοµας χρου και χρνου επιλγονται τρεις, µε βση τους οποους συσχετζονται µσω λξεων αντιπροσωπευτικς µορφς, ννοιες και ιδες της ιστορας του Γγη µε λλες: (α) της Πολιτεας (β) των υπολοπων ργων του Πλτωνα εκτς της Πολιτεας (γ) προγενενστερων και µεταγενστερων του Πλτωνα ργων. Παραδειγµατικς εφαρµογς αναζτησης και ανκτησης των δεδοµνων του Θησαυρο µσα απ το λογισµικ δνονται στο Παρρτηµα.
«Ο ρχοντας των δαχτυλιδιν» στον Θησαυρ της Ελληνικς Γλσσας (TLG) ____________________________________________________________________________________________
3
1. Ο Γγης στην πλατωνικ Πολιτεα Το σχολικ εγχειρδιο και το βιβλο του καθηγητ δνουν την εντπωση τι ο Γγης και το δαχτυλδι του απασχολον τον Πλτωνα και τους συνοµιλητς του µνο στην προκεµενη ιστορα. Ανατρχοντας, ωστσο, στα ανακτηµνα δεδοµνα του Θησαυρο σχετικ µε τον Γγη στην Πολιτεα εντοπζουµε να ακµη χωρο, που ο Σωκρτης τρα, κλενοντας το φιλοσοφικ δικαστριο του λυδο βασιλι, διαπιστνει, µε τη σµφωνη γνµη του Γλακωνα, τι (612.b.2-5): «…η δια η δικαιοσνη εναι απ µνη της ,τι καλτερο για την ψυχ αυτ καθεαυτν, και τι η ψυχ οφελει να πρττει τα δκαια ετε χει το δαχτυλδι του Γγη (τν Γγου δακτλιον) ετε χι –ακµη κι αν µαζ µε αυτ χει και του δη την περικεφαλαα» (Σκουτερπουλος, 2002: 755-756). Ο εντοπισµς του συµπερασµατικο αυτο χωρου και η επισµανσ του επιβλλεται τουλχιστον για τους εξς τρεις λγους: (α) αναδεικνεται η εµβλεια του παραδεγµατος στη συζτηση για την πλεονεξα και τη δικαιοσνη ανµεσα στον Γλακωνα και στον Σωκρτη (β) αποδεικνεται τι η ιστορα του Γγη προσφρεται ως υπθεση προς αναρεση (γ) κατοχυρνεται ενµρει η πολυσυζητηµνη ταυττητα του πρωταγωνιστ της ιστορας, καθς ο Γλακων (359.d.1) αναφρεται ετε «στον πργονο [του Γγη] του Λυδο» ετε -µε την διαγραφ της προσθετικς αγκλης- «στον πργονο του Λυδο», δηλ. του Κροσου, που ταν ο διος ο Γγης. Την αµφιλογα αυτ δεν δικαιολογον οι συντκτες του σχολικο εγχειριδου, τουλχιστον µσα απ λλες σχετικς παραποµπς (Κοπιδκης, 2000: 106· σε σχση µε τον Adam 1963: 70, 126-127). στσο, µε την επιλογικ αναφορ του Σωκρτη στον Γγου δακτλιον, η κειµενικ αµφιλογα προσωριν επιλεται.1 Ο Γγης απασχολε τελικ τον Πλτωνα µνο σε δο περιπτσεις µσα στην Πολιτεα. Αν θα θλαµε να αποκαταστσουµε επιπρσθετες διασυνδσεις (αναλογικς αντιθετικς) χωρων της συζητοµενης διδακτικς εντητας µε λλα της Πολιτεας ανακαλοµε απ τον Θησαυρ λξεις-κλειδι, που δραστηριοποιον αντιπροσωπευτικ θµατα µοτβα της σχετικς ιστορας: λγου χριν, του ποιµνα, του δαχτυλιδιο, της κατβασης, κλπ. (Fauth, 1970). Παρδειγµα ο ποιµν, που παραπµπει στην αρχικ ιδιτητα του Γγη. Αναζητντας τη σχετικ λξη στα συµφραζµενα της Πολιτεας, οδηγοµαστε, µεταξ λλων, στον ποιµνα τον οποο επικαλεται στο πρτο βιβλο ο Θρασµαχος (343.b.1 κ.ε.), προκειµνου να στηρξει τη γενικτερη θση του τι η δικαιοσνη εναι το συµφρον του ισχυρο, του εξουσιαστ. Για τον σοφιστ, ο τσοπνος βσκει τα πρβατα χι για το συµφρον των προβτων, αλλ για το πς ο διος θα ωφεληθε απ τη βοσκ τους. Αντθετα, ο Σωκρτης (345.d.1 κ.ε.) υποστηρζει τι ο βοσκς φροντζει για το καλ των προβτων, διαφορετικ συµπεριφρεται σαν χρηµατιστς. Επιµνοντας στα συµφραζµενα της προκεµενης αντιλογας, διαβζουµε τι για τον Θρασµαχο, ο οποος µνο µε την υπσχεση τι θα δεχθε «φακελκι» αναλαµβνει να τοποθετηθε (337.d.9), ο τλειος εξουσιαστς-ποιµνας συνδεται
1 Στα ανακτηµνα δεδοµνα απ το συνολικ corpus του Θησαυρο σχετικ µε τον Γγη, για τα οποα γνεται λγος παρακτω, διαπιστνεται τι ο Πρκλος αναφρεται στο Υπµνηµα της Πολιτεας (111.4): τ κατ τν Γγου πργονον διηγµατι.
Λµπρος Πλκας ____________________________________________________________________________________________
4
(344.e.1) µε τν µεγλα δυνµενον πλεονεκτεν στο καθεστς της τυραννδας (344.a.4): τν τελεωττην δικαν. Κριο χαρακτηριστικ του τυραννικο πολιτεµατος εναι τι (344.a.6-b.1): «δεν αφαιρε λγο-λγο απ τον λλο, πτε κρυφ και πτε µε τη βα, τα ιερ και τα σια, τα ατοµικ και τα δηµσια, αλλ λα µαζ!» (Σκουτερπουλος, 2002: 73). Ερωτται, λοιπν, αν στον διλογ του µε τον Σωκρτη ο Γλακων, ανανενοντας τη διακοπεσα αντιλογα του φιλοσφου µε τον σοφιστ, παραδειγµατζει την επιχειρηµατολογα του µε την εικνα ενς ποιµνα περπου ανλογης µε εκενην του επηρµνου Θρασυµχου. Αν, µε λλα λγια, ο Γγης στον Πλτωνα, στοχεοντας στο προσωπικ του φελος, µετατρπεται, πως αναφρεται και παρακτω, µε το παντοδναµο δαχτυλδι του, σε πληστο τραννο και διαπρττει στον σκοπµως τηλεγραφικ επλογο της ιστορας, κατ το παρδειγµα του τυρννου του σοφιστ, κθε εδους αδικα. Με αυτ τα δεδοµνα, ο πλατωνικς Γγης, σκπιµα σως, εµφανζεται στην αρχ ως περιθωριακς βοσκς των ποιµνων του βασιλι, για να µετατοπιστε, µε το δαχτυλδι του, στη θση του ποιµνος λαν· αντιστρφοντας, ωστσο, τους ρους σχσης της γνωστς µεταφορς, πως τουλχιστον τους γνωρζουµε απ την προηγοµενη επικ και µεταγενστερη χριστιανικ παρδοση: αντ, δηλαδ, ο «ποιµνας» να φροντζει για το καλ των λαν, οι λαο υπηρετον τον «ποιµνα» (Haubold, 2000: 22-23). 2. Μοτβα της ιστορας του Γγη στα ργα του Πλτωνα εκτς της Πολιτεας Ανακτντας επιπρσθετες λξεις-κλειδι της ιστορας του Γγη, κατοχυρνουµε τη σταθερ αρνητικ χροι που παρνουν οι ιδες τους στα ργα του Πλτωνα εκτς της Πολιτεας. Μερικ παραδεγµατα: αν αποσυνδσουµε τον Γγη απ το δαχτυλδι του, διαπιστνουµε εκλεκτικς συγγνειες του δακτυλου µε τον πλοτο, τη δναµη και το µυστηριακ «δσιµο» των κατχων του. τσι, στον Ιππα Ελττονα (368.b.7, 368.c.1) ο Σωκρτης ειρωνεεται τον σοφιστ, επειδ, δεχνοντας το δαχτυλδι του, που ο διος εχε φτιξει, γυρνει τα τραπζια στην αγορ της Ολυµπας, ανταλλσσοντας σαν χρηµατιστς τη δοκησισοφα του µε χρµα. Απ την λλη µερι, στον ωνα (533.d.5, 533.d.6, 533.e.1, 533.e.2),2 που λανθνει η εναντωση της -λογης ποησης προς την λλογη φιλοσοφα, ο Σωκρτης εκτιµ τι ο ποιητς, ο ραψωδς και ο ακροατς λκονται και συνχονται µεταξ τους µε σιδερνιους κρκους (δακτυλους) απ τη Μοσα, που σαν µαγντης τους µεταδδει θεκ δναµη, την οποα και µεταβιβζουν αυτµατα ο νας στον λλον (Suzanne, 1996). Αξιοσηµεωτη, επσης, εναι η αντιθετικ σχση του µθου προς τον λγο, πως αυτ υποδηλνεται µσω ενς ρηµατικο τπου που σχετζεται µε την καταστατικ λειτουργα της θασης των πραγµτων και του κσµου: το θαυµζειν. Στην ιστορα του Γγη εκφρζει τσο τα «περεργα» πργµατα, που λγεται τι εδε στον κτω κσµο ο λυδς ποιµνας, σο και το υποψιασµνο σστισµ του, πριν και µετ την ανερεση του δαχτυλιδιο (359.d.5, 359.d.6, 360.a.2), εν ο διος τπος στον Θεατητο (155.d.2-4) αποτελε, κατ τον Σωκρτη, το πθος του φιλοσφου και την ρχν της φιλοσοφας. Τλος, το χσµα (τς γς, 359.d.4), λξη µε οριακ σηµασα 2 Πρβλ., επσης, 535.e.7, 536.a.6, 536.b.2 Θεατ. 191.d.7, 193.c.1 Αλκιβ. 128.a.8, 128.e.7, 128.e.8.
«Ο ρχοντας των δαχτυλιδιν» στον Θησαυρ της Ελληνικς Γλσσας (TLG) ____________________________________________________________________________________________
5
για τον προσδιορισµ της τοπογραφας του κτω κσµου (Φαδ. 111.c.8, 111.e.6, 112.a.5 πρβλ. Πολ. 614.c.2, 614.d.4), δνει τη δυναττητα κατβασης του λυδο ποιµνα στα γκατα της γης, αποτελντας αστερευτη πηγ δναµης. 3. Η ιστορα του Γγη σε προγενστερα και µεταγενστερα του Πλτωνα ργα Το παλµψηστο χωρων (συνοπτικν και εκτεταµνων), που µπορε να ανακτηθε στην προκειµνη περπτωση, εναι εξαιρετικ πλοσιο. 3.1. Γγου δακτλιος: π τν πολυµηχνων κα πανοργων Ελγχοντας τα ανακτηµνα λεξικογραφικ δεδοµνα σχετικ µε τον Γγη στο συνολικ corpus του Θησαυρο, διαπιστνουµε τι απ τον δετερο µεταχριστιανικ αινα και εξς, αρχς γενοµνης απ τον ιογενιαν τον Γραµµατικ (2ος αι. µ.Χ.), ο πλατωνικς Γγης µοιρζεται κατηγορµατα παραπλσια µε του οµηρικο Οδυσσα, καθς ο Γγου δακτλιος αναφρεται ως παροιµοιδης κφραση π τν πολυµηχνων κα πανοργων (Παροιµ. 3.99.1 2.20.1-2).3 Το ερτηµα που τθεται εναι αν εναι δυνατν ο πλατωνικς Γγης να θεωρηθε ρεπλκα του πολυµχανου και πανοργου οµηρικο ρωα, εφσον συνυπολογιστον τα εξς δεδοµνα: (α) η σχση του κολου, χλκινου αλγου µε τον δορειο ππο, την οποα υπαινσσεται το σχολικ εγχειρδιο, παραπµποντας µλιστα στον δισηµο πθο της Μυκνου (Κοπιδκης, κ., 2000: 106 Schuhl, 1968: 66) (β) η αναφορ που εντοπζουµε στον Θησαυρ, συγκεκριµνα στον Λουκιαν (Πλοο ευχς, 42.6), τι τα µαγικ δαχτυλδια, παρχοντας δναµη στον κτοχ τους, εναι δρα του θεο Ερµ· (γ) η αναλογικ σχση του Ερµ ως θεο της τχης4 µε τον Γγη, ο οποος, ευνοοµενος απ διαδοχικ συµπτωµατικ περιστατικ, ανακαλπτει στα γκατα της γης τον παντοδναµο θησαυρ του (δ) η γενεαλογικ συγγνεια του Οδυσσα, που και αυτς κερδζει τον νστο του µε την κθοδο στον δη, µε τον Ερµ, θε της κλεπτοσνης, ο οποος µποροσε να αφαιρε τα πντα αθατος απ τους λλους (Μαρωντης, 1984: 160-165). 3.2. Γγης: πολχρυσος τραννος Ευρεα δσµη αναφορν που αντλοµε απ τον Θησαυρ αναφρεται µε απαξιωτικ κυρως τρπο στον παροιµοιδη πλοτο του Γγη σε συνδυασµ µε την τυραννικ του εξουσα. Η πρτη αποδδεται στον σγχρονο του λυδο βασιλι, πως αναφρεται στον Ηρδοτο (1.12.7), ποιητ Αρχλοχο (απσπ. 19): «Του Γγη του πολχρυσου τα ελη δεν θλω, / δεν χω ζλεια οτε φθον των θεν τα ργα, / την τυραννα δεν αγαπ µεγλη ας εναι / µακρι, µακρι απ τα δικ µου µτια κεται»
3 Πρβλ. Σοδα, s.v. Γγου δακτλιος Γρηγ. Κπρ., Παροιµ. 2.5.1, 2.58.1 Μακρ. Χρυσ., Παροιµ. 3.9.1 Ψ-Ζων., Λεξ. s.v. Γγης Μιχ. Απ., Συλλ. Παροιµ. 5.7.1-2, 15.85.1-4. 4 Πρβλ. την κφραση ρµο κλρος, για την οποα ο Ευστθιος στο Υπµνηµα της Ιλιδας (2.441.4- 8) αναφρει τι λγεται τσι… να ετυχοεν ο κληροµενοι εερµαν χοντες, στιν ετυχαν, ξ ο κα µα τ εερµεν πρβλ. Ησχ., Λεξ. s.v. Φτ., Λεξ. s.v.
Λµπρος Πλκας ____________________________________________________________________________________________
6
(λλας, 1976: 23). Την αναφορ αυτ µιµονται, µε παραλλαγς, πολλο µεταγενστεροι συγγραφες.5 Επιπρσθετες, ιστορικς και λεξικογραφικς, πηγς του Θησαυρο αναφρονται στα µεταλλεα απ που αντλοσε ο Γγης τον πλοτο του και τον κατοχυρνουν ως τον πρτο τραννο.6 Μνει να διερευνηθε αν και µε βση ποια υποκεµενη λογικ ο πλατωνικς Γγης, µσω της στροφς τς σφενδνης, απ περιθωριακς ποιµνας τρπεται σε τραννο αφενς και πλοσιο αφετρου.7 Πντως, µερικο νετεροι ιστορικο (Radet, 1893 Ure, 1962), ακολουθντας τον Ηρδοτο (1.94.1-4), συνδουν τη γνεση της τυραννδας στη Λυδα µε την επινηση της νοµισµατοκοπας, αποδδοντας στη σφραγδα του δαχτυλιδιο του πλατωνικο Γγη διακεκριµνη θση στο σηµειολογικ σστηµα της πολιτικς και της οικονοµας. 3.3. Γγης: αρατος και ορατς Η «λυδα λθος» της ιστορας του Γγη στον Πλτωνα γκειται στο µαγικ του δαχτυλδι. Αυτ το ργανο δναµης και απτης τον καθιστ στην αρχ, µπροστ στους λλους βοσκος, αφαν και φανερ, εν στη συνχεια, αν και δεν δηλνεται κτι σχετικ απ τον Πλτωνα, προφανς µε το διο πλο ο ποιµνας γνεται δορυφρος, ξελογιζει τη βασλισσα, σκοτνει τον βασιλι και παρνει την εξουσα. Τελικ, στην πλατωνικ ιστορα το δαχτυλδι, ως σµα πολιτικς δναµης, συµπυκννει την ικαντητα του κατχου του να εξαφανζεται απ το βλµµα τη θα των λλων: να τρπεται απ ορατς σε αρατο και, αντιστρφως, απ αρατος σε ορατ. Αξιοποιντας τα ανακτηµνα δεδοµνα σχετικ µε τον Γγη απ το συνολικ corpus του Θησαυρο, χουµε τη δυναττητα να ανακαλσουµε «υπο-κεµενα» και «υπερ-κεµενα» (Genette, 1982: 11-13) της σχετικς ιστορας και, συγκρνοντς τα µε την πλατωνικ εκδοχ, να διερευνσουµε µε ποιον τρπο το δδυµο ζεγος «αρατο- ορατ» εντοπζεται σε λλα ργα της αρχαιοελληνικς γραµµατεας, που αναφρονται στην ιστορα του Γγη· κατ’ επκταση, ποιες ακριβς σχετικς ψεις τους αποτυπνονται στη µαγικ ικαντητα του δαχτυλιδιο στον Πλτωνα. τσι, η πλατωνικ ιστορα µπορε να συγκριθε µε χωρα και µρη απ τουλχιστον λλες τσσερις εκδοχς. Συγκεκριµνα: • Με την «υπο-κεµενη» εκδοχ του Ηροδτου (Ιστορ. 1.8.7-12.9), την οποα προτενει και το σχολικ εγχειρδιο. Στην ηροδτεια «αιτιολογικ» νουβλα (Μαρωντης, 2001: 17-18) το ζεγος «αρατο-ορατ» µετατοπζεται στην ντριγκα που υποκινε ο Ηρακλεδης Κανδαλης. Ο ερωτοµανς βασιλις, πιστεοντας στο 5 Πρβλ. Ανακρεντ. 8.1. Αριστλ., Ρητ. 141.b.31 Πλοτ., Περ συχας τς ψυχς 470.B.11 Λουκ., Παρσ. 58.10 Φλβ. Φιλστρ., Βος Απολ. Τυαν. 8.21.8 Γρηγ. Ναζ. περ ρετς 683.4, ες τν αυτο ψυχν 1435.10 στην Ελλ. Ανθολ.: Λεωνδ. 7.740.3, Αλφ. Μιτυλ. 9.110.2, Βιν. 9.423.1. 6 Πρβλ., για παρδειγµα, Στρβ., Γεωγρ. 14.5.28.18 Καλλισθ., απσπ 54.14 ηµτρ. Γραµµ., απσπ. 44.13. ς πρτον τραννον χαρακτηρζει τον Γγη ο Ευφορων βλ. τις αναφορς των Θεποµπ., αποσπ. 2b,115,F.205.4 και Κλµ. Αλ., Στρωµ. 1.21.117.9-10. Επσης, Et.Gud. και EΜ, s.v. τραννος. 7 Πρβλ., για παρδειγµα, τις σχετικς ερµηνεες (Αννυµ., Σχλ. στη Ρητορ. του Αριστλ. 256.6): Γγης πλοσιος ν δι γρ τς σφενδνης πολλ συνξε χρµατα (Γρηγ. Ναζ., Ες τν Μγαν Βασλειον…πιτφιος 21.3.1-3): τ στροφ τς σφενδνης Γγης… Λυδν τυρννησεν.
«Ο ρχοντας των δαχτυλιδιν» στον Θησαυρ της Ελληνικς Γλσσας (TLG) ____________________________________________________________________________________________
7
απφθεγµα του Ηρκλειτου «οι νθρωποι εµπιστεονται τ’ αυτι λιγτερο απ’ ,τι τα µτια τους» (1.8.10-11 πρβλ. Πολβ., Ιστορ. 12.27.1.4-5), πεθει τον πιστ του δορυφρο Γγη να δει κρυφ γυµν τη γυνακα του, ταν αυτς θα πλαγισει µαζ της στον βασιλικ κοιτνα. Το επεισδιο καταλγει σε φισκο µε τραγικς συνπειες: κρυµµνος απ τον Κανδαλη πσω απ το θυρφυλλο, ο Γγης «θαυµζει» τη βασλισσα. Εκενη, µως, τον βλπει την ρα που βγανει ξω απ τον κοιτνα, και τον υποχρενει την εποµνη µρα να εξοντσει τον δλιο σζυγ της µε τον διο τρπο: κρβοντς τον, δηλαδ, απ τη θα του Κανδαλη στο διο ακριβς σηµεο απ’ που ο πιστς δορυφρος εδε τη βασλισσα. • Με την περιφερειακ του Νικλαου αµασκηνο (ιστορικο του πρτου προχριστιανικο αιν&alph