TEMEL ATOMİK VE NÜKLEER FİZİK-2

TEMEL ATOMİK VE TEMEL ATOMİK VE NÜKLEER FİZİK-2NÜKLEER FİZİK-2

Doç. Dr. Mehmet TEKŞAMDoç. Dr. Mehmet TEKŞAM

Radyoloji A.B.DRadyoloji A.B.D

X-Işınları ve Gamma X-Işınları ve Gamma Işınlarının Madde ile Işınlarının Madde ile

EtkileşimiEtkileşimi Fotoelektrik olayFotoelektrik olay

Compton SaçılmasıCompton Saçılması

Çift OluşumuÇift Oluşumu

Thomson SaçılmasıThomson Saçılması

Fotoelektrik OlayFotoelektrik Olay

Fotonlar atomun elektronları ile Fotonlar atomun elektronları ile çarpışırçarpışır

Foton enejisinin Foton enejisinin tamamınıtamamını elektronlara aktarırelektronlara aktarır

Fotonun enerjisi elektronu atomun Fotonun enerjisi elektronu atomun yörüngesinden uzaklaştıracak kadar yörüngesinden uzaklaştıracak kadar yeterli ise elektron atomdan yeterli ise elektron atomdan kopartılır ve atom iyonize olur kopartılır ve atom iyonize olur (iyonizasyon) (iyonizasyon)













Foton atomun elektronları ile çarpışırFoton atomun elektronları ile çarpışır Foton enerjisinin bir kısmını elektrona Foton enerjisinin bir kısmını elektrona

aktarıraktarır Fotonun geriye kalan enerjisi düşük Fotonun geriye kalan enerjisi düşük

enerjili foton olarak yayılırenerjili foton olarak yayılır Düşük enerjili foton orijinal fotonun Düşük enerjili foton orijinal fotonun

yönünden farklı yöne gider (yönü yönünden farklı yöne gider (yönü değişmiştir)değişmiştir)








Fotonlar nükleer alanın varlığında Fotonlar nükleer alanın varlığında kaybolurlar, tüm enerjilerini kaybolurlar, tüm enerjilerini ayrıldıkları elektron ve pozitif ayrıldıkları elektron ve pozitif elektrona (pozitron) aktarırlarelektrona (pozitron) aktarırlar

Pozitron bir elektronla birleşir ve Pozitron bir elektronla birleşir ve kaybolurkaybolur

Bunu yapabilmesi için gelen fotonun Bunu yapabilmesi için gelen fotonun enerjisi 1.02 MeV’un üzerinde enerjisi 1.02 MeV’un üzerinde olması gerekliolması gerekli




10KeV’un altındaki düşük enerjili X-10KeV’un altındaki düşük enerjili X-ışını fotonları atomun çekirdeğinin ışını fotonları atomun çekirdeğinin çekim etkisi ile enerji kaybı çekim etkisi ile enerji kaybı göstermeksizin yön değiştirir.X-ışını göstermeksizin yön değiştirir.X-ışını yalnızca yön değiştirmiştir.yalnızca yön değiştirmiştir.


NötronlarNötronlar

Nükleer reaksiyon sonrası oluşurNükleer reaksiyon sonrası oluşur Termal; enerjileri Termal; enerjileri <0.025 eV<0.025 eV Orta; Orta; 0.5 eV 0.5 eV -1-1 keV keV Hızlı; Hızlı; 10 keV10 keV-1 -1 MeVMeV Relativistik; Relativistik; > 10 MeV> 10 MeV

NötronlarNötronlar Doğada madde ile etkileşimi Doğada madde ile etkileşimi

sekonder.Enerjisini atomun çekirdeğine sekonder.Enerjisini atomun çekirdeğine aktarır ve ortamda iyonizasyona neden oluraktarır ve ortamda iyonizasyona neden olur

Dışarıdan insana çok zararlıDışarıdan insana çok zararlı Yüksüz olduğu için uzak mesafelere gidebilirYüksüz olduğu için uzak mesafelere gidebilir Hızlı nötronlar yavaş olanlarda daha zararlıHızlı nötronlar yavaş olanlarda daha zararlı Bazı maddelerde termal nötronların Bazı maddelerde termal nötronların

yakalanması gamma ışınlarına neden olabiliryakalanması gamma ışınlarına neden olabilir

Radyasyon BirimleriRadyasyon Birimleri

ICRU - International Commission on ICRU - International Commission on Radiological Units and Radiological Units and Measurements.Measurements.

Radyoaktivite Şiddet BirimiRadyoaktivite Şiddet Birimi Işınlama BirimiIşınlama Birimi Fiziki Doz BirimiFiziki Doz Birimi Biyolojik Doz BirimiBiyolojik Doz Birimi Radyasyon Enerjisi BirimiRadyasyon Enerjisi Birimi

Radyoaktivite Şiddet BirimiRadyoaktivite Şiddet Birimi

Bekerel:Saniyede 1 çekirdeğin Bekerel:Saniyede 1 çekirdeğin parçalandığı bir maddede parçalandığı bir maddede radyoaktivitenin şiddeti 1 bekerel (Bq)radyoaktivitenin şiddeti 1 bekerel (Bq)

Eski birim:Curie (Ci)Eski birim:Curie (Ci)


Işınlama (ekspojur) BirimiIşınlama (ekspojur) Birimi

Coulomb/kg:NŞA’da 1 kg hava içinde 1 Coulomb/kg:NŞA’da 1 kg hava içinde 1 coulomb’luk elektrik yüküne eşdeğer coulomb’luk elektrik yüküne eşdeğer iyon çifti oluşturan X- yada gamma ışını iyon çifti oluşturan X- yada gamma ışını miktarımiktarı

Eski birim:Röntgen:NŞA’da 1 cm3 Eski birim:Röntgen:NŞA’da 1 cm3 havada 1 elektrostatik yük birimi havada 1 elektrostatik yük birimi oluşturan X- yada gamma ışını miktarı 1 oluşturan X- yada gamma ışını miktarı 1 röntgenröntgen


Fiziki Doz BirimiFiziki Doz Birimi

X-ışınlarının enerjisi hastanın vücudunda, oluşan X-ışınlarının enerjisi hastanın vücudunda, oluşan iyonizasyon nedeniyle depolanır. iyonizasyon nedeniyle depolanır.

Radyasyon ekspojuruna bağlı olarak bu enerji Radyasyon ekspojuruna bağlı olarak bu enerji depolanmasına radyasyon absorbsiyon dozu adı verilir.depolanmasına radyasyon absorbsiyon dozu adı verilir.

Gray (Gy):Bir ışınlama esnasında ortama 1 Joule (J)/kg Gray (Gy):Bir ışınlama esnasında ortama 1 Joule (J)/kg enerji aktaran radyasyon dozu.enerji aktaran radyasyon dozu.

Eski birim Rad:Bir ışınlama esnasında ışınlanan maddenin Eski birim Rad:Bir ışınlama esnasında ışınlanan maddenin 1 gramının abzorbe ettiği enerji 100 erg olduğunda alınan 1 gramının abzorbe ettiği enerji 100 erg olduğunda alınan doz.doz.


Biyolojik Doz (Eşdeğer doz) BirimiBiyolojik Doz (Eşdeğer doz) Birimi

Radyasyonun canlı dokularda soğurulan Radyasyonun canlı dokularda soğurulan miktarını ifade etmek için kullanılırmiktarını ifade etmek için kullanılır

Eşdeğer Doz = Radyasyon fiziki doz birimi x Eşdeğer Doz = Radyasyon fiziki doz birimi x Kalite FaktörüKalite Faktörü

Sievert (Sv):Gray x Kalite FaktörüSievert (Sv):Gray x Kalite Faktörü KF: X-ışını,Gamma Işını için “1”KF: X-ışını,Gamma Işını için “1”

1 Sv=1 Joule/kg1 Sv=1 Joule/kg Eski birim REM: Rad x KFEski birim REM: Rad x KF 1 Sv=100 rem1 Sv=100 rem


Tanısal radyoloji pratiğinde, kalite faktörü 1 Tanısal radyoloji pratiğinde, kalite faktörü 1 olarak kabul edildiğinden, radyasyon dozu olarak kabul edildiğinden, radyasyon dozu birimi ile eşdeğer doz birimi aynıdır.birimi ile eşdeğer doz birimi aynıdır.

Tanısal dozlardaki x-ışını için 1 röntgenlik Tanısal dozlardaki x-ışını için 1 röntgenlik yumuşak doku ekspojuru, vücutta 1 radyumuşak doku ekspojuru, vücutta 1 rad’’lık lık doz ve 1 remldoz ve 1 reml’’ik eşdeğer doz oluşturur.ik eşdeğer doz oluşturur.

Röntgen tanıda, Röntgen, RAD ve REM Röntgen tanıda, Röntgen, RAD ve REM değerleri oldukça yüksek rakamlar değerleri oldukça yüksek rakamlar oluşturduğundan bu birimlerden 1000 kat az oluşturduğundan bu birimlerden 1000 kat az olan miliröntgen, milirad ve milirem birimleri olan miliröntgen, milirad ve milirem birimleri kullanılırkullanılır


Radyasyon Enerjisi BirimiRadyasyon Enerjisi Birimi

Bir elektronun vakum içerisinde ve 1 Bir elektronun vakum içerisinde ve 1 voltluk potansiyel farkına sahip bir voltluk potansiyel farkına sahip bir elektriksel alanın etkisi ile elektriksel alanın etkisi ile hızlandırıldığında kazandığı kinetik hızlandırıldığında kazandığı kinetik enerji.enerji.

Birimi eV.Birimi eV.


İYONİZE RADYASYONUN ÖLÇÜLMESİİYONİZE RADYASYONUN ÖLÇÜLMESİ

İnsan tarafından alınan iyonize edici radyasyon enerji İnsan tarafından alınan iyonize edici radyasyon enerji miktarı veya dozu, SI de Gray (Gy) olarak tanımlanır. miktarı veya dozu, SI de Gray (Gy) olarak tanımlanır. Bir Gray, SI de her bir kg’lık kütle tarafından biriktirilen-Bir Gray, SI de her bir kg’lık kütle tarafından biriktirilen-soğurulan bir joule’lük enerjidir. soğurulan bir joule’lük enerjidir.

1 Gy = 1 J /kg = 1 m1 Gy = 1 J /kg = 1 m22.sn.sn-2 -2 = 100 rad= 100 rad

Ancak farklı tip radyasyonun bir graylık etkimesi aynı Ancak farklı tip radyasyonun bir graylık etkimesi aynı biyolojik etki üretmez. Örneğin bir graylık alfa ışıması, bir biyolojik etki üretmez. Örneğin bir graylık alfa ışıması, bir graylık beta ışımasından daha büyük etki yaratır. graylık beta ışımasından daha büyük etki yaratır.

Dolayısıyla Dolayısıyla ışımaların biyolojik etkisi için Sievert(Sv) ışımaların biyolojik etkisi için Sievert(Sv) diye anılan bir effektif doz birimi tanımlaması diye anılan bir effektif doz birimi tanımlaması yapılmıştır.yapılmıştır. Binde birine milisievert (mSV) denir. Binde birine milisievert (mSV) denir.

(1 Sv = 100 rem)(1 Sv = 100 rem)

1000 mrem = 1 rem = 0.01 Gy dir1000 mrem = 1 rem = 0.01 Gy dir

1-1- GAZLI DEDEKTÖRLER:GAZLI DEDEKTÖRLER: Alfa, Beta duyarlığı fazla, Alfa, Beta duyarlığı fazla, gama duyarlığı azdır. Yüksek sayım hızı alınmaz.gama duyarlığı azdır. Yüksek sayım hızı alınmaz.

Yüklerin deşarjı sırasında detektöre giren başka ışınlar sayılamaz. Yani ikinci sayım belli bir süre sonra yapılmaktadır. Sayıcının yeniden sayım yapabilme durumunu kazanması için gereken süreye

ÖLÜ ZAMAN denir.

2- SİNTİLASYON DEDEKTÖRLERİ2- SİNTİLASYON DEDEKTÖRLERİ

A)A) SOLID SİNTİLASYON ARACI:SOLID SİNTİLASYON ARACI: Kiristal, fotoelektrik, compton ve Kiristal, fotoelektrik, compton ve çift teşekkül gibi karşılıklı etkileşme sonucunda gama çift teşekkül gibi karşılıklı etkileşme sonucunda gama ışınımlarından soğurduğu enerjiyi görünür ışık haline çevirir.ışınımlarından soğurduğu enerjiyi görünür ışık haline çevirir.

B)B) LİKİD SİNTİLASYON ARACI:LİKİD SİNTİLASYON ARACI: Kullanılma amaçlarına göre Kullanılma amaçlarına göre değişik fosfor çözeltilerle sintilasyonlu gözlem aygıtı üretilir.değişik fosfor çözeltilerle sintilasyonlu gözlem aygıtı üretilir.

DETEKTÖRLERİN KIYASLANMASIDETEKTÖRLERİN KIYASLANMASI

Gazlı: Sintilasyonlu:

Duyar Hacım Hava veya soy gaz Katı kristal (NaI) ve sıvı fosfor

Ölçtüğü ışıma Alfa, beta, gamaBeta duyarlığı yüksek, gamaya az,

Beta, gama,Gama duyarlığı yüksek

Diğer özellikleri Sınırlı sayım hızı, ölü zamanı büyük, basit yapıda ve portatif, personellerin radyasyon korumasında kullanılır

Yüksek sayım hzı, ölü zamanı küçük, enerjiyi ölçer, in vivo ve in vitro radyasyon ölçümü yapabilir.

RADYASYON VE ÇEVRESEL ETKİLEŞİM

Canlılar çevresinden oldukça anlamlı düzeyde iyonize edici ışıma alırlar. Yine tıp ve diş hekimliğinde kullanılan X-ışımalarından korunma bir sağlık sorunudur. Aynı şekilde teşhis ve tedavide kullanılan ışımalarda sağlığımızı ayrıca tehdit eder. Yine soluduğumuz havada bulunan radon yüzünden de bir miktar ışımaya maruz kalmaktayız.

RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA YÖNTEMLERİYÖNTEMLERİ

ZAMANZAMAN

ENGELENGEL

UZAKLIKUZAKLIK

RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA RADYASYONDAN TEMEL KORUNMA YÖNTEMLERİYÖNTEMLERİ

ZAMAN:ZAMAN: Radyasyona maruz kalan kişinin Radyasyona maruz kalan kişinin kaynakla karşı karşıya kaldığı süredir. Bu kaynakla karşı karşıya kaldığı süredir. Bu süre içinde maruz kalınan ışınım şiddeti süre içinde maruz kalınan ışınım şiddeti genel olarak saatte miliröntgen olarak ifade genel olarak saatte miliröntgen olarak ifade edilir.edilir.

UZAKLIK:UZAKLIK: Radyasyon şiddeti uzaklığın Radyasyon şiddeti uzaklığın karesi ile ters orantılı olarak azalmaktadır.karesi ile ters orantılı olarak azalmaktadır. Örneğin aynı kaynaktan 4 m uzakta olan bir kişi, Örneğin aynı kaynaktan 4 m uzakta olan bir kişi, 2 m uzakta olandan 1/4 kadar şiddette 2 m uzakta olandan 1/4 kadar şiddette radyasyona maruz kalmaktadır. Bunu formülüze radyasyona maruz kalmaktadır. Bunu formülüze edecek olursak:edecek olursak: I : şiddet, R : uzaklık olmak I : şiddet, R : uzaklık olmak üzere,üzere,

II11 . R . R1122 = I = I22 . R . R22

22 dır. dır.

KAYNAĞA OLAN UZAKLIKKAYNAĞA OLAN UZAKLIK

2 metrede etkileşim

4 metrede etkileşim

ENGEL OLUŞTURMAENGEL OLUŞTURMA

Kurşun, beton ve su radyasyona karşı oldukça iyi Kurşun, beton ve su radyasyona karşı oldukça iyi koruma ve şiddette azalmayı sağlamaktadır.koruma ve şiddette azalmayı sağlamaktadır. Bu Bu nedenle radyasyonla yapılan uygulama ve çalışmalarda bu nedenle radyasyonla yapılan uygulama ve çalışmalarda bu engeller kullanılmaktadır.engeller kullanılmaktadır.

Radyasyon şiddetindeki azalma exponansiyeldirRadyasyon şiddetindeki azalma exponansiyeldir. .

II22 = I = I11 . e . e-µx-µx Burada Burada µ :µ : lineer soğurma katsayısı, lineer soğurma katsayısı, x :x : kalınlık miktarıdır. kalınlık miktarıdır.

Engel oluşturuken, Engel oluşturuken, Radyasyon şiddetini yarıya indiren Radyasyon şiddetini yarıya indiren kalınlık Yarı Tabaka Kalınlığı (YTK)kalınlık Yarı Tabaka Kalınlığı (YTK), veya Onda Bir , veya Onda Bir Tabaka Kalınlığı (OTK) kullanılmaktadır.Tabaka Kalınlığı (OTK) kullanılmaktadır.

0,6930,693 2,3032,303YTK = YTK = OTK =OTK =

µ µ µµ

ÖRNEK:ÖRNEK: Bir radyoizotop labaruatuarında çalışan bir kişi 200 Bir radyoizotop labaruatuarında çalışan bir kişi 200 mCi I-131, 100mCi Au-198 ve 10 mCi Na-24 radyoizotopları ile mCi I-131, 100mCi Au-198 ve 10 mCi Na-24 radyoizotopları ile haftada bir saatlik sürede ve 40 cm lik çalışma uzaklığında haftada bir saatlik sürede ve 40 cm lik çalışma uzaklığında alacağı toplam dozu hesaplayalım.alacağı toplam dozu hesaplayalım.

(Doz faktörleri: I-131 için 2,18, Au-198 için 2,35, (Doz faktörleri: I-131 için 2,18, Au-198 için 2,35, Na-24 için de 18,4 dür)Na-24 için de 18,4 dür)

İyot için:İyot için: D = (2,18 x 200) / (40)D = (2,18 x 200) / (40)22 = 0,273 rem = 273 mrem olur, = 0,273 rem = 273 mrem olur, Altın için :Altın için : D = (2,35 x 100) / (40) D = (2,35 x 100) / (40)22 = 0,147 rem = 147 mrem = 0,147 rem = 147 mrem Sodyum içinSodyum için : : D = (18,4 x 10) / (40) D = (18,4 x 10) / (40)22 = 0,115 rem = 115 mrem = 0,115 rem = 115 mrem

bulunur.bulunur. Toplam doz miktarıda:Toplam doz miktarıda: D = 273 + 147 + 115 = D = 273 + 147 + 115 = 535 mrem 535 mrem dir. Bu dir. Bu

değerde izin verilen dozun 5 katına eşittir. değerde izin verilen dozun 5 katına eşittir. 0,3 cm lik kurşun tabakanın 0,3 cm lik kurşun tabakanın

gelen dozu yarıya indirdiği bilindiğinden,gelen dozu yarıya indirdiği bilindiğinden, I için, 3 x 0,3 = 0,9 cm, kurşunla doz miktarı: 34 mrem I için, 3 x 0,3 = 0,9 cm, kurşunla doz miktarı: 34 mrem Au için, 4 x 0,3 = 1,2 cm kurşunla doz miktarı: 10 mrem Au için, 4 x 0,3 = 1,2 cm kurşunla doz miktarı: 10 mrem Na için de, 3 x 0.3 = 0,9 cm lik kurşunla doz miktarını: 15 mrem Na için de, 3 x 0.3 = 0,9 cm lik kurşunla doz miktarını: 15 mrem

olabilirolabilir

SONUÇTA maruz kalınan doz miktarı: SONUÇTA maruz kalınan doz miktarı: 34 + 10 + 15 = 59 34 + 10 + 15 = 59 mremmrem olacaktır. olacaktır.

KORUNMA KORUNMA STANDARTLARISTANDARTLARI

Uluslararası Radyolojik Korunma Komisyonu Uluslararası Radyolojik Korunma Komisyonu (ICRP)(ICRP) tarafından önerilen temel radyasyon tarafından önerilen temel radyasyon korunma standartları:korunma standartları:

1- 1- Mesleği gereği radyasyonla çalışanlar için Mesleği gereği radyasyonla çalışanlar için bütün vücudun ışınlanma doz limitleri:bütün vücudun ışınlanma doz limitleri:

50 mSv/yıl50 mSv/yıl veya veya 5 rem/yıl 5 rem/yıl1 mSv/hafta1 mSv/hafta veya veya 100 mrem/hafta 100 mrem/hafta

0,2 mSv/gün0,2 mSv/gün veya veya 20 mrem/gün 20 mrem/gün2- 2- Halk için bütün vücudun ışınlanma doz Halk için bütün vücudun ışınlanma doz

limitleri:limitleri: 5 mSv/yıl5 mSv/yıl veya 0,5 rem/yıl veya 0,5 rem/yıl

Işınlama(rem) Sağlığımıza etkisi Süre

5 -10 Kanda kimyasal değişim saatlerce

50 Mide bulantısı “

55 Bitkinlik “

70 Kusma “

75 Saç dökülmesi 2-3 hafta

90 Diare “

100 Kanamalar “

400 Ölümcül doz (ÖLÜM) 2 ay içinde

1000 Bağırsak çeperinde hasar

İç kanamalar

ÖLÜM 1- 2 haftada

2000 MSS nin hasarlanması Dakikalar

Bilinç kaybı İçinde

ÖLÜM Ölüm

RADYASYON ETKİMESİ, RADYASYON ETKİMESİ, EXİTASYON VE İYONİZASYONEXİTASYON VE İYONİZASYON

Enerji taşıyan bir radyasyon dalgasının herhangi bir atomun elektronuna Enerji taşıyan bir radyasyon dalgasının herhangi bir atomun elektronuna vereceği enerji miktarına göre olası durumları inceleyecek olursak:vereceği enerji miktarına göre olası durumları inceleyecek olursak:

1-1- Elektrona yüklenen enerji miktarı az ise, elektron kendisini Elektrona yüklenen enerji miktarı az ise, elektron kendisini çekirdeğe bağlayan kuvveti yenemez ve atomdan kopamaz, sadece çekirdeğe bağlayan kuvveti yenemez ve atomdan kopamaz, sadece yörüngesini biraz daha büyütebilir, bir üst yörüngeye geçer.yörüngesini biraz daha büyütebilir, bir üst yörüngeye geçer. Bu elektrona bekar elektron denir. Bu elektrona bekar elektron denir.

2-2- VeyaVeya e elektron, söz konusu enerji yüklemesi ile atomdan lektron, söz konusu enerji yüklemesi ile atomdan tamamen koparsa, atom İYONLAŞMIŞ demektir.tamamen koparsa, atom İYONLAŞMIŞ demektir. Yani artık bir Yani artık bir elektronu eksik olup, (+) yüklü bir yapı haline dönüşmüştür.elektronu eksik olup, (+) yüklü bir yapı haline dönüşmüştür.

Atomdan kopan ve yüksek bir hız kazanan elektronlar ortamda ilerlerken Atomdan kopan ve yüksek bir hız kazanan elektronlar ortamda ilerlerken bir bilardo topu gibi diğer elektronlara çarpa çarpa enerjisini kaybeder. bir bilardo topu gibi diğer elektronlara çarpa çarpa enerjisini kaybeder. Bu çarpışmalar sonucu daha Bu çarpışmalar sonucu daha birçok elektron da yörüngelerinden birçok elektron da yörüngelerinden koparak radyasyonun indirekt etkisi ile yeni birçok İYONLAŞMIŞ koparak radyasyonun indirekt etkisi ile yeni birçok İYONLAŞMIŞ ATOMLAR’ın ortaya çıkmasınaATOMLAR’ın ortaya çıkmasına neden olurlar. neden olurlar.

Bu çarpmalar sırasında elektronlar, moleküllerin değişik atomlarını Bu çarpmalar sırasında elektronlar, moleküllerin değişik atomlarını bağlayan elektronlara çarpmış ve onların kopmalarına neden olmuşsa, çift bağlayan elektronlara çarpmış ve onların kopmalarına neden olmuşsa, çift elektron yapılı organik molekül o yerde hemen ikiye ayrılır. elektron yapılı organik molekül o yerde hemen ikiye ayrılır. Böylece o Böylece o molekül veya sistemin tümü inaktif hale geçebilir.molekül veya sistemin tümü inaktif hale geçebilir.

Örneğin,Örneğin, su molekülüne bu enerji yüklü elektron çarpınca, su molekülüne bu enerji yüklü elektron çarpınca, bağlayıcı elektronlardan biri dışarı çıkabilir ve su molekülü bağlayıcı elektronlardan biri dışarı çıkabilir ve su molekülü parçalanarak parçalanarak bir hidrojen (Hbir hidrojen (H++) iyonu ve bir hidroksil ) iyonu ve bir hidroksil ((00OH) RADİKALİOH) RADİKALİ meydana gelir. meydana gelir.

Veya radyasyon nedeni ile enerji yüklü elektron çarpması Veya radyasyon nedeni ile enerji yüklü elektron çarpması ile dışarı çıkan suya ait elektron başka bir su molekülü ile dışarı çıkan suya ait elektron başka bir su molekülü tarafından da tutulabilir. Negatif yüklü hale gelen su tarafından da tutulabilir. Negatif yüklü hale gelen su molekülü bu kez de molekülü bu kez de bir hidrojen (bir hidrojen (00H) RADİKALİ ve bir H) RADİKALİ ve bir hidroksil (OHhidroksil (OH--) iyonu) iyonu şeklinde iki parçaya bölünebilir. şeklinde iki parçaya bölünebilir.

Hidrojen radikalinden ara reaksiyonlar sonucu sırasıyla Hidrojen radikalinden ara reaksiyonlar sonucu sırasıyla hidrojen peroksit (Hhidrojen peroksit (H22OO22

--) ve hidroksil () ve hidroksil (00OH) oluşur. OH) oluşur. Hidrojen peroksit hücre için toksikdir ve hücrenin Hidrojen peroksit hücre için toksikdir ve hücrenin ölümüne sebep olur.ölümüne sebep olur. Bu oluşumlar sırasında ortaya çıkan Bu oluşumlar sırasında ortaya çıkan

radikaller birer organik molekül daha parçalarlar.radikaller birer organik molekül daha parçalarlar.

Sonuç olarak, enerji yüklü bir fotonun su molekülüne Sonuç olarak, enerji yüklü bir fotonun su molekülüne çarpması sonucu, indirekt yoldan 4 organik molekül çarpması sonucu, indirekt yoldan 4 organik molekül parçalanmış olur. parçalanmış olur. Yapılan çalışmalar, bir organik ortamda oksijenin Yapılan çalışmalar, bir organik ortamda oksijenin olmaması veya az olması halinde, radyasyon etkimesi olmaması veya az olması halinde, radyasyon etkimesi sonucu ortaya çıkan indirekt yollarla, oksijenli sonucu ortaya çıkan indirekt yollarla, oksijenli ortama göre yarısı kadar organik molekülün ortama göre yarısı kadar organik molekülün parçalandığı bulunmuştur parçalandığı bulunmuştur (antioksidanların (antioksidanların kullanılmasına yol açtı).kullanılmasına yol açtı).

Ayrıca indirekt etkinin, fiziko-kimyasal evrede Ayrıca indirekt etkinin, fiziko-kimyasal evrede

durdurabilme veya zayıflatabilme olanağı vardır. durdurabilme veya zayıflatabilme olanağı vardır. Çünkü aynı enerjiyi biyomoleküle gitmeden bir başka Çünkü aynı enerjiyi biyomoleküle gitmeden bir başka moleküle bağlamak olasıdır.moleküle bağlamak olasıdır. Bu eylem, radyasyona Bu eylem, radyasyona karşı koruma amaçlı maddelerin etkinliğini içerir.karşı koruma amaçlı maddelerin etkinliğini içerir.

Bu konuda yapılan araştırmalar, Bu konuda yapılan araştırmalar, glikoz, sistein ve glikoz, sistein ve sisteaminsisteamin gibi indirgemeye neden olan maddelerin, gibi indirgemeye neden olan maddelerin, serbest radikallerle birleşerek onları inaktif (etkisiz) hale serbest radikallerle birleşerek onları inaktif (etkisiz) hale getirmek suretiyle biyomolekülleri koruyucu hale getirmek suretiyle biyomolekülleri koruyucu hale dönüştüklerini ortaya çıkarmıştır.dönüştüklerini ortaya çıkarmıştır.

HÜCRESEL DÜZEYDE ETKİMEHÜCRESEL DÜZEYDE ETKİME

Dört ana evreden oluşan bu olaylar arasında kesin sınırlar Dört ana evreden oluşan bu olaylar arasında kesin sınırlar yoktur.yoktur. Öyle ki bazı olaylar fizikokimyasal evrede iken bazı olaylar Öyle ki bazı olaylar fizikokimyasal evrede iken bazı olaylar kimyasal evreye geçmiş olabilir. Bu olaylar:kimyasal evreye geçmiş olabilir. Bu olaylar:I- FİZİKSEL EVRE:I- FİZİKSEL EVRE: (10(10-13-13 ile sn içinde oluşur) ile sn içinde oluşur)Işımanın hücrenin bir atomu veya molekülü ile etkileşmesi sonucu Işımanın hücrenin bir atomu veya molekülü ile etkileşmesi sonucu enerjisinin enerjisinin biyomoleküllerce soğurulması ile iyonlaşmanın ve biyomoleküllerce soğurulması ile iyonlaşmanın ve uyarılmanınuyarılmanın meydana gelmesi. meydana gelmesi.

II- FİZİKO KİMYASAL EVRE:II- FİZİKO KİMYASAL EVRE: (10(10-10-10 sn içinde oluşur) sn içinde oluşur)Bu iyonlaşma sonucu hücre içinde yeni ürünler oluşur. Örneğin Bu iyonlaşma sonucu hücre içinde yeni ürünler oluşur. Örneğin hücredeki hücredeki makromoleküllerde birinci kırılma oluşur ve makromoleküllerde birinci kırılma oluşur ve hücredeki suyun ışıma ile etkileşmesi sonucu kimyasal yönden hücredeki suyun ışıma ile etkileşmesi sonucu kimyasal yönden son derece aktif yüksüz radikaller oluşabilir.son derece aktif yüksüz radikaller oluşabilir.

III- KİMYASAL EVRE:III- KİMYASAL EVRE: ( 10( 10-6-6 sn içinde oluşur) sn içinde oluşur)Bu radikaller arasında veya radikallerle hücre molekülleri Bu radikaller arasında veya radikallerle hücre molekülleri arasında arasında ısı, basıç ve oksijen miktarıısı, basıç ve oksijen miktarı gibi çevresel etkiler gibi çevresel etkiler yardımıyla çeşitli kimyasal reaksiyonlar oluşur.yardımıyla çeşitli kimyasal reaksiyonlar oluşur.

IV- BİYOLOJİK EVRE:IV- BİYOLOJİK EVRE: ( 1 sn ile 40 sene içinde oluşur)( 1 sn ile 40 sene içinde oluşur)Hücrede oluşan zarar sonucu ışımanın Hücrede oluşan zarar sonucu ışımanın dozuna, dozun verilme dozuna, dozun verilme hızına, LET’in (ışımanın türü ve enerjisine), dozun dokularda hızına, LET’in (ışımanın türü ve enerjisine), dozun dokularda dağılımına ve dokuların ışımaya karşı duyarlılığınadağılımına ve dokuların ışımaya karşı duyarlılığına bağlı bağlı olacak şekilde biyolojik etkimeler ortaya çıkar.olacak şekilde biyolojik etkimeler ortaya çıkar.

Radyasyonun Biyolojik EtkileriRadyasyonun Biyolojik Etkileri

Fiziksel olaylarFiziksel olaylar ATOM DÜZEYİNDEATOM DÜZEYİNDE(iyonlaşma, uyarma)(iyonlaşma, uyarma)

Fizikokimyasal olaylarFizikokimyasal olaylar MOLEKÜL DÜZEYİNDEMOLEKÜL DÜZEYİNDE(Radikallerin oluşumu)(Radikallerin oluşumu)

Direkt ve indirekt etki Direkt ve indirekt etki HÜCRE DÜZEYİNDEHÜCRE DÜZEYİNDE(Hücresel zarar)(Hücresel zarar)

Somatik Hücreler Germ HücreleriSomatik Hücreler Germ Hücreleri

Somatik etkiSomatik etki ORGAN DÜZEYİNDEORGAN DÜZEYİNDE

Akut etkiAkut etki Kronik etkiKronik etki

LösemiLösemi Kanser Kanser Genetik etki Genetik etki (Mutasyon)(Mutasyon)

Eşik doz (50 rem)Eşik doz (50 rem) Eşik doz yokEşik doz yok

(Rastgele olmayan etki)(Rastgele olmayan etki) (Rastgele etki)(Rastgele etki)

İNSAN DOKU VE ORGANLARININ İNSAN DOKU VE ORGANLARININ RADYASYONA KARŞI DUYARLIĞIRADYASYONA KARŞI DUYARLIĞI

YÜKSEK NORMAL DÜŞÜK

Kemik iliğiMemeTiroid (çocuklarda)Akciğerler

MideOverlerKolonDeri

BeyinKemikUterusBöbrekÖzafagusKaraciğer

Radyasyonun zararlı etkisine karşı oluşan duyarlık,Radyasyonun zararlı etkisine karşı oluşan duyarlık, bazı insanlarda da faklıdır. bazı insanlarda da faklıdır.

Bireysel duyarlığı içeren bu faktörler:Bireysel duyarlığı içeren bu faktörler: YAŞ:YAŞ: Genelde çocuklar, yetişkinler göre daha büyük risk Genelde çocuklar, yetişkinler göre daha büyük risk

altındadır.altındadır. Kadınlarda 20 yaşın altında radyasyona maruz Kadınlarda 20 yaşın altında radyasyona maruz kalıdığında daha fazla kanser oluşum riski vardır ve mepozdan kalıdığında daha fazla kanser oluşum riski vardır ve mepozdan sonra ise en azdır. Yine çocuklar tiroid kanserinde, büyüklere sonra ise en azdır. Yine çocuklar tiroid kanserinde, büyüklere nazaran daha fazla risk altındadır.nazaran daha fazla risk altındadır.

CİNS:CİNS: Kadınlarda radyasyon nedeni ile göğüs ve yumurtalık Kadınlarda radyasyon nedeni ile göğüs ve yumurtalık kanseri oluşma riski büyüktürkanseri oluşma riski büyüktür,, ama erkeklerde aynı risk göğüs ama erkeklerde aynı risk göğüs ve prostat için ortaya konulamamıştır. Erkeklerde de kadınlara ve prostat için ortaya konulamamıştır. Erkeklerde de kadınlara göre daha fazla tiroid kanseri olma riski vardır. göre daha fazla tiroid kanseri olma riski vardır.

DİĞER IŞIMALAR:DİĞER IŞIMALAR: Yeraltında çalışan madencilerde Yeraltında çalışan madencilerde radondanradondan dolayı akciğer kanseri olma riski artmaktadır ve bunlar sigara da dolayı akciğer kanseri olma riski artmaktadır ve bunlar sigara da içiyorsa risk çok daha büyük olmaktadır. Güneşten gelen içiyorsa risk çok daha büyük olmaktadır. Güneşten gelen UV ve UV ve X-ışınınX-ışının kullanımı nedeni ile deri kanserleri olmaktadır. kullanımı nedeni ile deri kanserleri olmaktadır.

GENETİK FAKTÖRLER:GENETİK FAKTÖRLER: Özellikle radyoterapi sırasında, Özellikle radyoterapi sırasında, bireysel genetik hastalığı olanlarda radyasyona karşı duyarlık bireysel genetik hastalığı olanlarda radyasyona karşı duyarlık artmaktdır. Örneğin, çocuklarda retina kanserinin radyasyonla artmaktdır. Örneğin, çocuklarda retina kanserinin radyasyonla tedavisi sırasında ve sonrasında kemik iliği kanseri olma riski tedavisi sırasında ve sonrasında kemik iliği kanseri olma riski artmaktadır. artmaktadır.

RADYASYON KAZALARI, TANI VE TEDAVİLERİRADYASYON KAZALARI, TANI VE TEDAVİLERİ

Radyolojik kaza, kişilerin veya çevrenin, beklenmedik bir Radyolojik kaza, kişilerin veya çevrenin, beklenmedik bir zamanda aşırı dozda radyoaktif madde ile ışınlanmasıdır.zamanda aşırı dozda radyoaktif madde ile ışınlanmasıdır.

Nisan 1986Nisan 1986 da koruyucu zırha sahip olayan da koruyucu zırha sahip olayan Çernobil NükleerÇernobil Nükleer santralinde buhar patlaması sonucu, aşırı radyasyon ışımasına santralinde buhar patlaması sonucu, aşırı radyasyon ışımasına maruz kalan maruz kalan 237 kişiden 134 ünde237 kişiden 134 ünde Akut Radyasyon Sendromu Akut Radyasyon Sendromu (ARS)(ARS) oluştu ve bunların oluştu ve bunların 28 inde radyasyon yanıkları sonucu 28 inde radyasyon yanıkları sonucu ölümölüm oluştu. oluştu.

Eylül 1987’de, Brezilya, Goiania’daEylül 1987’de, Brezilya, Goiania’da terkedilmis bir teleterapi terkedilmis bir teleterapi aygıtında bulunan zırhlanmıs aygıtında bulunan zırhlanmıs 137137CsCs kaynağı (50,9 TBq) koruyucu kaynağı (50,9 TBq) koruyucu muhafazasından çıkartılarak kaynak etrafındaki zırh parçalandı. muhafazasından çıkartılarak kaynak etrafındaki zırh parçalandı. Kazazedelerden 4 kisi öldü, 28 kiside lokal radyasyon hasarları Kazazedelerden 4 kisi öldü, 28 kiside lokal radyasyon hasarları gelisti. gelisti. 249 kiside radyoaktif bulasma249 kiside radyoaktif bulasma belirlendi, bunlardan belirlendi, bunlardan 129’unda hem iç hem dıs kontaminasyon-bulasma söz konusuydu129’unda hem iç hem dıs kontaminasyon-bulasma söz konusuydu

1989 San Salvador, El Salvador’da1989 San Salvador, El Salvador’da endüstriyel sterilizasyon endüstriyel sterilizasyon ünitesinde bir radyolojik kaza meydana geldi. Kaza ünitesinde bir radyolojik kaza meydana geldi. Kaza 6060Co Co kaynağının açık pozisyonda takılı kalmasıyla gerçeklesti. kaynağının açık pozisyonda takılı kalmasıyla gerçeklesti. Üç isçi Üç isçi yüksek radyasyonyüksek radyasyon dozlarına maruz kaldı ve ARS gelisti. Özel dozlarına maruz kaldı ve ARS gelisti. Özel tedavi ile akut etkiler sınırlandırıldı. Yine de bacakları çok ciddi tedavi ile akut etkiler sınırlandırıldı. Yine de bacakları çok ciddi hasar gören hasar gören iki isçinin bacakları nerede ise tamameniki isçinin bacakları nerede ise tamamen kesilmek zorunda kaldı. En çok ışınlanan kişi 6 ay sonra öldü, kesilmek zorunda kaldı. En çok ışınlanan kişi 6 ay sonra öldü, ölümün residüel akciğer hasarı ve diger hasarların katkısına bağlı ölümün residüel akciğer hasarı ve diger hasarların katkısına bağlı oldugu düşünüldü. oldugu düşünüldü.

Uygulama Alanı

Kaynak, Radyonüklid

Işınlanan Vücut Kısmı

Hasar Gören kişi

1 EndüstriSterilizasyonRadyografiÖlçüm sistem

Co- 60, Cs-137Ir-192, Cs-137Ir-192, Cs-137

Eller, tüm vücutEller, diğer kısımlarEller, diğer kısımlar

1 – 31 – 101 - 2

2 TıpTanıTedavi

X ışını üreteçleriCo-60 , Cs-137Hızlandırıcılar

Eller ve yüzTüm vücut, eller, diğer kısımlar

1 – 101 - 10

3 Araştırma Reaktörleri de içeren geniş spektrumdaki kaynaklar

Eller, yüz ve diğer kısımlar

1 - 3

4 Kullanılmış kaynaklar

Co-60 , Cs-137Ve diğerleri

Eller, diğer kısımlar 1 - 20

5 Nükleer Reaktörler

Cs-137, Sr-90I-131, Pu-210

Tüm vücut,Tiroid beziAkciğer

1 - 500

Bir kaza oluşumu sonucu, erken safhalarındaki en Bir kaza oluşumu sonucu, erken safhalarındaki en önemli ışınlanma yolları şöyle sıralanabilir:önemli ışınlanma yolları şöyle sıralanabilir:

1-1- Radyoaktif kaynak, nükleer tesisten ve Radyoaktif kaynak, nükleer tesisten ve salınan herhangi bir radyoaktif salınan herhangi bir radyoaktif maddeden kaynaklanan maddeden kaynaklanan direkt direkt (dogrudan) radyasyon,(dogrudan) radyasyon,

2-2- Hava ile taşınan radyoaktif maddelerin Hava ile taşınan radyoaktif maddelerin (uçucular, aerosoller, partiküller), (uçucular, aerosoller, partiküller), solunmasından,solunmasından,

3-3- Radyoaktif maddelerin toprakta veya Radyoaktif maddelerin toprakta veya yüzeyde birikimi nedeni ile dogrudan yüzeyde birikimi nedeni ile dogrudan radyasyon ışınlanmalarından,radyasyon ışınlanmalarından,

4-4- Cilt ve giysilere Cilt ve giysilere bulaşanbulaşan radyoaktif radyoaktif maddelerden kaynaklanır.maddelerden kaynaklanır.

20 ila 30 Gy arasında bir doza maruz kalmış bir 20 ila 30 Gy arasında bir doza maruz kalmış bir işçinin işçinin

ellerinde meydana gelen yanık ve su kabarcıkları.ellerinde meydana gelen yanık ve su kabarcıkları.

5 – 10 Gy lik, Ir-192 radyoaktif kaynağını iş önlüğünün 5 – 10 Gy lik, Ir-192 radyoaktif kaynağını iş önlüğünün cebinde 2 saat taşıyan bir işçinin, göğsünün ön ve sağ cebinde 2 saat taşıyan bir işçinin, göğsünün ön ve sağ

tarafında ışınlanmadan 5 ve 11 gün sonra oluşan kızarıklıklartarafında ışınlanmadan 5 ve 11 gün sonra oluşan kızarıklıklar

20 ile 30 Gy lik ışımaya maruz kalan işçinin, 20 ile 30 Gy lik ışımaya maruz kalan işçinin, 21 gün sonra, ışınlanan bölgesinde meydana gelen deri 21 gün sonra, ışınlanan bölgesinde meydana gelen deri

dökülmesidökülmesi

Lokal ışınlanmanın şiddetini Lokal ışınlanmanın şiddetini değerlendirmek için iki tanısal işlem değerlendirmek için iki tanısal işlem

kullanılabilir:kullanılabilir: Bunlar Bunlar termal ve radyoizotopik yöntemlerdir.termal ve radyoizotopik yöntemlerdir. Her iki Her iki yöntem de, ısınlanmıs ve ışınlanmamış bölgeler birbiriyle yöntem de, ısınlanmıs ve ışınlanmamış bölgeler birbiriyle karşılaştırıldığından son derece güvenilirdir.karşılaştırıldığından son derece güvenilirdir.

TermografiTermografi herhangi bir hasarı tanımak ve derecesini herhangi bir hasarı tanımak ve derecesini tayin etmekte kullanılabilir.tayin etmekte kullanılabilir. Özellikle klinik bulguların Özellikle klinik bulguların belirgin olmadıgı erken ve gizli-latent- dönemlerde lokal belirgin olmadıgı erken ve gizli-latent- dönemlerde lokal radyasyon hasarlarının tanınmasında faydalı ve hassas bir radyasyon hasarlarının tanınmasında faydalı ve hassas bir tekniktir. İlave olarak hem kontak termografi, hem de tekniktir. İlave olarak hem kontak termografi, hem de infrared teletermovision faydalıdır. İkinci teknik, özellikle infrared teletermovision faydalıdır. İkinci teknik, özellikle el ve kolların etkilendigi kısmi vücut ısınlanmasının el ve kolların etkilendigi kısmi vücut ısınlanmasının tanısında muhtemelen daha üstün olmakla beraber oldukça tanısında muhtemelen daha üstün olmakla beraber oldukça pahalıdır.pahalıdır.

RadyoizotopikRadyoizotopik yöntemde, yöntemde, 9999 Tm perteknatın damar içine Tm perteknatın damar içine

enjeksiyonunu takiben dagılımı bir sintilasyon kamerası ile enjeksiyonunu takiben dagılımı bir sintilasyon kamerası ile izlenerek, vücudun bir kısmında veya organlardaki kan izlenerek, vücudun bir kısmında veya organlardaki kan dolasımı kaydedilebilir.dolasımı kaydedilebilir.

AKUT RADYASYON TANISI TEDAVİSİAKUT RADYASYON TANISI TEDAVİSİ

Tanı:Tanı: ARS’ nun tanısı klinik ve laboratuvar verilerine dayanır. ARS’ nun tanısı klinik ve laboratuvar verilerine dayanır. Prodromal faz,Prodromal faz, ısınlanmadan sonra birkaç saat içinde meydana gelebilir ısınlanmadan sonra birkaç saat içinde meydana gelebilir ve anoreksia, bulantı, kusma ile karakterizedir. ARS’ nun bu fazında, ve anoreksia, bulantı, kusma ile karakterizedir. ARS’ nun bu fazında, yaklasık yaklasık 0,5 Gy bir0,5 Gy bir ısınlanmadan sonra laboratuar bulguları ısınlanmadan sonra laboratuar bulguları hematopoetik hasarı gösterebilir.hematopoetik hasarı gösterebilir.

Bu fazı semptomların genellikle geriledigi, doza baglı olarak nispeten Bu fazı semptomların genellikle geriledigi, doza baglı olarak nispeten

bulguların gözlenmedigi bir ile üç hafta süren bir bulguların gözlenmedigi bir ile üç hafta süren bir latent fazlatent faz takip eder. takip eder. Latent fazı Latent fazı kritik fazkritik faz izler. Dolasan kandaki lenfositler radyasyona en izler. Dolasan kandaki lenfositler radyasyona en

hassas hücre türlerinden biridir ve mutlak lenfosit sayısındaki düsme hassas hücre türlerinden biridir ve mutlak lenfosit sayısındaki düsme erken gözlem fazında radyasyon ısınlanmasının seviyesini tayin etmek için erken gözlem fazında radyasyon ısınlanmasının seviyesini tayin etmek için en iyi ve yararlı laboratuar testidir. en iyi ve yararlı laboratuar testidir.

İmmünolojik bozukluklarİmmünolojik bozukluklar 48 saat içinde ortaya çıkar.48 saat içinde ortaya çıkar. Gastrointestinal semptomlar Gastrointestinal semptomlar 10-15 Gy’i asan10-15 Gy’i asan dozlarda gözlenir ve hatta dozlarda gözlenir ve hatta

bazen daha düsük dozlarda kemik iligi sendromu ile bir arada olabilir. bazen daha düsük dozlarda kemik iligi sendromu ile bir arada olabilir.

Hızlanmıs prodromal ve kısalmıs latent fazları Hızlanmıs prodromal ve kısalmıs latent fazları diare izleyebilirdiare izleyebilir..

Nörovasküler sendromlar Nörovasküler sendromlar 20 Gy’i asan20 Gy’i asan ısınlamalardan sonra meydana ısınlamalardan sonra meydana gelir ve siddetli prodromal belirtilerin hemen baslaması ve vazomotor gelir ve siddetli prodromal belirtilerin hemen baslaması ve vazomotor kollaps ile 1-2 gün içinde ölüme götüren belirtilerle karakterizedir.kollaps ile 1-2 gün içinde ölüme götüren belirtilerle karakterizedir.

Alınan akut doza bağlı olarak, ciltteki Alınan akut doza bağlı olarak, ciltteki hasarların hasarların

ve klinik bulgularının başlangıç zamanıve klinik bulgularının başlangıç zamanı

Bulgular Doz aralığı (Gy)

Başlangıç zamanı (gün)

Eritem 3 - 10 14 – 21

Epilasyon >3 14 – 18

Kuru döküntü 8 - 12 25 – 30

Islak döküntü 15 -20 20 – 28

Blister oluşumu 15 - 25 15 – 25

Ciltte yaralar >20 14 - 21

Nekrosis >25 >21

AKUT RADYASYON TEDAVİSİAKUT RADYASYON TEDAVİSİTedavi gerçek semptomlar, bulgular ve rutin laboratuvar Tedavi gerçek semptomlar, bulgular ve rutin laboratuvar testlerinin sonuçlarına dayandırılmalıdır. Baslangıç testlerinin sonuçlarına dayandırılmalıdır. Baslangıç semptonları ve bulguları radyasyona özel degildir. Klinik semptonları ve bulguları radyasyona özel degildir. Klinik belirtilerin aşikar hale gelmesi ve daha fazla bilgi belirtilerin aşikar hale gelmesi ve daha fazla bilgi toplanıncaya kadar degerlendirme yapabilmenin tek yolu toplanıncaya kadar degerlendirme yapabilmenin tek yolu dikkatli gözlem ve tekrarlı laboratuardikkatli gözlem ve tekrarlı laboratuar çalısmalarıdır. çalısmalarıdır.

Siddetli hasarı 48 saat içindeSiddetli hasarı 48 saat içinde ortaya çıkarabilmek için en ortaya çıkarabilmek için en yararlı ve tek laboratuar analizi yararlı ve tek laboratuar analizi absolü lenfositabsolü lenfosit sayımıdır. sayımıdır.

Acil serviste Acil serviste bulantı ve kusmabulantı ve kusma yakınmaları olan hastalara yakınmaları olan hastalara belirtilere dönük tedavi yapılmalı ve günlük kan sayımları belirtilere dönük tedavi yapılmalı ve günlük kan sayımları kontrol edilmelidir. Dış radyasyon dozu 1 Gy’den daha az olan kontrol edilmelidir. Dış radyasyon dozu 1 Gy’den daha az olan kazazedeler eger absolu lenfosit sayımı ve doz degerleri kazazedeler eger absolu lenfosit sayımı ve doz degerleri uyumlu ise ayakta takip edilebilir. Dıs radyasyon dozu 1 Gy’i uyumlu ise ayakta takip edilebilir. Dıs radyasyon dozu 1 Gy’i aşanlar gözlenmelidir.aşanlar gözlenmelidir.

ARS’nun daha ileri tedavisinde takip edilecek prensip, kemik ARS’nun daha ileri tedavisinde takip edilecek prensip, kemik

iligi depresyonunda ortaya çıkabilecek komplikasyonları iligi depresyonunda ortaya çıkabilecek komplikasyonları önlemektir. Bu yaklasım, profilaktik antibiyotiklerin önlemektir. Bu yaklasım, profilaktik antibiyotiklerin uygulanması ile kan ürünlerinin (plateletler ve eritrositler) uygulanması ile kan ürünlerinin (plateletler ve eritrositler) transfüzyonunun yerine geçmistir.transfüzyonunun yerine geçmistir.

Profilaktik platelet ve eritrosit transfüzyonları, Profilaktik platelet ve eritrosit transfüzyonları, platelet sayısı 20G/L (1G/L= 109 hücre/L) ve platelet sayısı 20G/L (1G/L= 109 hücre/L) ve hemoglobin 100g/L’den az oldugunda yapılır.hemoglobin 100g/L’den az oldugunda yapılır. Profilaktik antibiyotiklerin kullanılmasına ve kan Profilaktik antibiyotiklerin kullanılmasına ve kan ürünlerinin uygulanmasına, hastaların antiseptik bir ürünlerinin uygulanmasına, hastaların antiseptik bir kogusta izolasyonundan ve ates, kanama, orofaringeal kogusta izolasyonundan ve ates, kanama, orofaringeal ülserasyonlar, nörolojik ve vasküler degisiklikler gibi klinik ülserasyonlar, nörolojik ve vasküler degisiklikler gibi klinik semptonların dikkatli gözlemlenmesinden sonra karar semptonların dikkatli gözlemlenmesinden sonra karar verilir. verilir.

Mikrobiyolojik izlemeMikrobiyolojik izleme etkili bir enfeksiyon tedavisi için etkili bir enfeksiyon tedavisi için önemlidir. Ateş 38 önemlidir. Ateş 38 00C (98.6 C (98.6 00F) den daha yüksek oldugunda F) den daha yüksek oldugunda kan kültürüne baslanmalıdır.kan kültürüne baslanmalıdır.

Semptomatik ve destekleyici tedaviSemptomatik ve destekleyici tedavi de gereklidir. Bu, de gereklidir. Bu, sakinlestirici ve ağrıyı hafifleten ilaçların, destekleyici sakinlestirici ve ağrıyı hafifleten ilaçların, destekleyici sıvıların kullanılmasını ve yeterli beslenmeyi içerir. Gerekli sıvıların kullanılmasını ve yeterli beslenmeyi içerir. Gerekli oldugunda sıvı, elektrolit ve beslenmeyi desteklemek için oldugunda sıvı, elektrolit ve beslenmeyi desteklemek için damar yolu açık tutulmalıdır. damar yolu açık tutulmalıdır. Hastane enfeksiyonunu Hastane enfeksiyonunu önlemek için steril gıdalar tercih edilmeli, çiğ sebze önlemek için steril gıdalar tercih edilmeli, çiğ sebze ve meyvelerden kaçınmak gerekmektedir.ve meyvelerden kaçınmak gerekmektedir.

ARS İLK GÜNLERİNDE LENFOSİT DEĞİŞİMLERİARS İLK GÜNLERİNDE LENFOSİT DEĞİŞİMLERİ

ARS derecesi Doz (Gy) Işınlamadan 6 gün sonra lenfosit Sayıları (109 hücre/L)

Klinik öncesi faz 0.1 - 1 1,5 – 2,5

Hafif 1 - 2 0,7 – 1,5

Orta 2 – 4 0,5 – 0,8

Şiddetli 4 – 6 0,3 – 0, 5

Çok şiddetli 6 – 8 0,1 – 0,3

Öldürücü > 8 0 – 0,05

RADTONÜKLİTLERLE KONTAMİNASYONRADTONÜKLİTLERLE KONTAMİNASYON

RADTONÜKLİTLERLE KONTAMİNASYONRADTONÜKLİTLERLE KONTAMİNASYON

Radyoaktif kontaminasyon-bulasma Radyoaktif kontaminasyon-bulasma internal (iç) veya external internal (iç) veya external (dıs)(dıs) olabilir. Biyolojik ve olası saglık sonuçları asagıdaki olabilir. Biyolojik ve olası saglık sonuçları asagıdaki faktörlere baglıdır:faktörlere baglıdır:

a) Giris yolu;a) Giris yolu;

b) Dağılım sekli;b) Dağılım sekli;

c) Radyonüklidlerin organlardaki birikim bölgeleri;c) Radyonüklidlerin organlardaki birikim bölgeleri;

d) Kontaminasyona sebep olan radyonüklidden yayılan radyasyonun d) Kontaminasyona sebep olan radyonüklidden yayılan radyasyonun özelliği;özelliği;

e) Vücut içindeki veya üzerindeki radyoaktivite miktarı;e) Vücut içindeki veya üzerindeki radyoaktivite miktarı;

f) Kontamine edicinin fizikokimyasal yapısı.f) Kontamine edicinin fizikokimyasal yapısı.

Bu bilgiler kontamine olmus bir kisinin yeterince değerlendirilmesi Bu bilgiler kontamine olmus bir kisinin yeterince değerlendirilmesi ve tıbbi bakımı için gereklidir.ve tıbbi bakımı için gereklidir.

KORUYUCU ÖNLEMLERKORUYUCU ÖNLEMLER

Çalışmalara katılanlar için:Çalışmalara katılanlar için: İlgili tüm İlgili tüm personele baslık, eldivenler, maske ve personele baslık, eldivenler, maske ve koruyucu giysiler dagıtılmalıdır.koruyucu giysiler dagıtılmalıdır. Maske ve Maske ve eldiven kenarları bantlanmalıdır. Yardımcı ve eldiven kenarları bantlanmalıdır. Yardımcı ve ambulans personeli isleri bittikten sonra ambulans personeli isleri bittikten sonra kontaminasyon taramasından geçirilmelidir.kontaminasyon taramasından geçirilmelidir.

Oda hazırlanması:Oda hazırlanması: Özel bir izolasyon odası Özel bir izolasyon odası veya genel acil servis alanından uzakta bir veya genel acil servis alanından uzakta bir oda kullanılmalıdır.oda kullanılmalıdır. Hava sirkülasyonu Hava sirkülasyonu engellenmeli, direnaj sistemi olan bir küvet veya engellenmeli, direnaj sistemi olan bir küvet veya hasta masası saglanmalıdır. Atık su ve kontamine hasta masası saglanmalıdır. Atık su ve kontamine olması muhtemel olan her türlü malzemenin olması muhtemel olan her türlü malzemenin toplanacagı kaplar ve plastik torbalar gibi toplanacagı kaplar ve plastik torbalar gibi gereçlerin bulunması yararlı olacaktır.gereçlerin bulunması yararlı olacaktır.

Yüzey ölçümleri:Yüzey ölçümleri: β ve γ dedeksiyonu için β ve γ dedeksiyonu için kapasitesi iyi olan bir Geiger-Müller sayıcısı kapasitesi iyi olan bir Geiger-Müller sayıcısı genellikle yeterlidir.genellikle yeterlidir. Cihaz göstergesinin Cihaz göstergesinin yetersiz kalması yüksek ısınlama hızını belirtir ve yetersiz kalması yüksek ısınlama hızını belirtir ve ölçüm sınırı daha yüksek bir cihaz (iyon odası) ölçüm sınırı daha yüksek bir cihaz (iyon odası) gerekebilir. Tarama kisinin vücudundan yaklasık gerekebilir. Tarama kisinin vücudundan yaklasık 25 mm mesafede yapılmalı ve dedektör, 25 mm mesafede yapılmalı ve dedektör, 50mm/sn’den daha hızlı hareket etmemelidir.50mm/sn’den daha hızlı hareket etmemelidir.

Personel dozimetreler:Personel dozimetreler: Film badge veya Film badge veya termolüminesans dozimetreler minumum termolüminesans dozimetreler minumum gereklilik olarak kabul edilmekle birlikte, gereklilik olarak kabul edilmekle birlikte, direkt direkt okunan personel dozimetreler tercih edilir.okunan personel dozimetreler tercih edilir. Isınlanma seviyeleri makul olan en düsük Isınlanma seviyeleri makul olan en düsük seviyelerde tutulmalı fakat her sart altında ulusal seviyelerde tutulmalı fakat her sart altında ulusal yetkili otoritelerce tespit edilen limitler yetkili otoritelerce tespit edilen limitler asılmamalıdır. asılmamalıdır.

DEKONTAMİNASYON İŞLEMLERİDEKONTAMİNASYON İŞLEMLERİ

Gerekli Maddeler:Gerekli Maddeler: Ilık su, sabun veya sıradan Ilık su, sabun veya sıradan deterjanlar, yumusak fırça, sünger, plastik deterjanlar, yumusak fırça, sünger, plastik örtüler, bantlar, havlular, çarsaflar, iyot tabletleri örtüler, bantlar, havlular, çarsaflar, iyot tabletleri veya solüsyonu.veya solüsyonu.

İşlem önceliği:İşlem önceliği: Bütün giysiler çıkarılır ve Bütün giysiler çıkarılır ve plastik torbalara konur.plastik torbalara konur. Önce hayat kurtarıcı Önce hayat kurtarıcı önlemler alınır. Kontamine olmus bölgeler önlemler alınır. Kontamine olmus bölgeler belirlenir, açık bir sekilde isaretlenir ve belirlenir, açık bir sekilde isaretlenir ve dekontaminasyon yapılıncaya kadar üzeri örtülür. dekontaminasyon yapılıncaya kadar üzeri örtülür. Eger varsa ilk önce yaraların Eger varsa ilk önce yaraların dekontaminasyonuna baslanır ve sonra en çok dekontaminasyonuna baslanır ve sonra en çok kontamine olan alana geçilir.kontamine olan alana geçilir.

Bölgesel Kontaminasyon:Bölgesel Kontaminasyon: Kontamine olmamıs bölge Kontamine olmamıs bölge plastik örtü ile tamamen kapatılır ve kenarları plastik örtü ile tamamen kapatılır ve kenarları bantlanır.bantlanır. Kontamine bölge sabunla dikkatlice ovulur ve Kontamine bölge sabunla dikkatlice ovulur ve durulanır. Bu islem aktivitede degisiklik gözleninceye durulanır. Bu islem aktivitede degisiklik gözleninceye kadar tekrar edilir. Her bir yıkama 2-3 dakikadan fazla kadar tekrar edilir. Her bir yıkama 2-3 dakikadan fazla sürmemelidir. Siddetli fırçalama ve ovmanın olusturacagı sürmemelidir. Siddetli fırçalama ve ovmanın olusturacagı tahristen kaçınılmalıdır. Kararlı bir izotop çözeltisi ile tahristen kaçınılmalıdır. Kararlı bir izotop çözeltisi ile yıkama, islemi daha da kolaylastırabilir.yıkama, islemi daha da kolaylastırabilir.

Yaygın kontaminasyon:Yaygın kontaminasyon: Ciddi yaralanması olmayan Ciddi yaralanması olmayan kisilere dus aldırılır.kisilere dus aldırılır. Daha ciddi yaralanması olanlara Daha ciddi yaralanması olanlara sedyede veya operasyon masasında banyo yaptırılır. sedyede veya operasyon masasında banyo yaptırılır. Sabunla yıkama, ovalama ve durulama sırası takip edilir. Sabunla yıkama, ovalama ve durulama sırası takip edilir.

Beklenen Sonuç:Beklenen Sonuç: Radyonüklid aktivitesi daha fazla Radyonüklid aktivitesi daha fazla dedekte edilemez veya azalır.dedekte edilemez veya azalır.

Profilaktik önlemler:Profilaktik önlemler: Kontamine bölgeyi plastik örtü Kontamine bölgeyi plastik örtü ile örtmek ve kenarlarını bantlamak.ile örtmek ve kenarlarını bantlamak. Eller için eldiven Eller için eldiven kullanılabilir. Cildi belli bir süre dinlenmeye bıraktıktan kullanılabilir. Cildi belli bir süre dinlenmeye bıraktıktan sonra yıkama-kurulama islemleri tekrarlanır. sonra yıkama-kurulama islemleri tekrarlanır.

RADYASYON HASARLARINA BİR ÖRNEK: RADYASYON HASARLARINA BİR ÖRNEK: HİRİSHOMA (6.08.1945) SERGİ SARAYI ve ŞEHİRHİRİSHOMA (6.08.1945) SERGİ SARAYI ve ŞEHİR

Patlamadan 5 dak sonra oluşan bulutlar 8000 m ye yükselmiş. 69 kg lık URANYUM-235 içeren bomba yerden 600m yüksekte patlatılmış ve 140 000 kişi ölmüş. 13 000 tonluk TNT ye eşdeğer olan bombanın esas olarak 1,6 km çapındaki yeri yıkmış ve 11,4 km2 alanı da yakmış

RADYASYON HASARLARINA BİR BASKA ÖRNEK: RADYASYON HASARLARINA BİR BASKA ÖRNEK: NAGAZAGİ (9.08.1945)NAGAZAGİ (9.08.1945)

Nagazagide oluşan bulutlar 12.000 m ye kadar ulaşmış. 6,4 kg PULOTONYUM-239 içeren bomba yerden 469 m yüksekte patlatılmış ve 74 000 kişi ölmüş. 21 000 tonluk TNT ye eşdeğer olan bomba 70000 F lık

sıcaklık ve 624 MPH luk yıkıcı rüzgar yaratmış.

Hiroşhimaya atılan bombanın RADYASYON Hiroşhimaya atılan bombanın RADYASYON IŞIMASI sonucu deride oluşan yanmalarIŞIMASI sonucu deride oluşan yanmalar

Sırtta oluşan yanmalarSırtta oluşan yanmalar

16 yaşında ve patlama merkezinden yaklaşık 2 km 16 yaşında ve patlama merkezinden yaklaşık 2 km uzakta bisiklete binerken, oluşan patlama sonucu, uzakta bisiklete binerken, oluşan patlama sonucu,

radyasyon ışımasından vücudunun 1/3 yanmış,radyasyon ışımasından vücudunun 1/3 yanmış,

Bombalama ile yayılan UV sonucu Bombalama ile yayılan UV sonucu

gözde oluşan kataraktgözde oluşan katarakt

Radyasyonun öldürücü kullanımına bir başka örnek:Radyasyonun öldürücü kullanımına bir başka örnek: (Suikast silahı polonyum-210) (Suikast silahı polonyum-210) Eski KGB ajanı Albay Eski KGB ajanı Albay

Aleksandr Litvinenko'nun Aleksandr Litvinenko'nun Londra’da Londra’da öldürülmesinde öldürülmesinde siyanürden 250 milyar kez daha zehirli olan polonyum-siyanürden 250 milyar kez daha zehirli olan polonyum-

210 elementinin kullanılması210 elementinin kullanılması..

Ölüm spreyi :Ölüm spreyi :Londra'daki Çeçen sürgünlerden Ahmed Zakayev, Londra'daki Çeçen sürgünlerden Ahmed Zakayev, Litvinenko'yu yemek yerken gördüğünü söyledi. Bu yemekten Litvinenko'yu yemek yerken gördüğünü söyledi. Bu yemekten sonra Albay Litvinenko şiddetli mide ağrısı ve bulantısı şikâyetiyle sonra Albay Litvinenko şiddetli mide ağrısı ve bulantısı şikâyetiyle hastanelik oldu, iki hafta sonra da 43 yaşında öldü. Uzmanlar hastanelik oldu, iki hafta sonra da 43 yaşında öldü. Uzmanlar Litvinenko'ya polonyum-210 elementinin yiyecek veya içeceğine ya Litvinenko'ya polonyum-210 elementinin yiyecek veya içeceğine ya sprey halinde püskürtülerek ya da toz olarak serpildiğine sprey halinde püskürtülerek ya da toz olarak serpildiğine inanıyorlar. Bir kere polonyum alan kişinin tedavi imkânı inanıyorlar. Bir kere polonyum alan kişinin tedavi imkânı bulunmuyor. bulunmuyor. Polonyum vücut içinde kanla hareket ederken Polonyum vücut içinde kanla hareket ederken yaydığı alfa ışını vasıtasıyla organları birer birer öldürüyor.yaydığı alfa ışını vasıtasıyla organları birer birer öldürüyor.

Otopsi yapılamıyor:Otopsi yapılamıyor: Litvinenko'nun Londra'nın kuzeyinde Litvinenko'nun Londra'nın kuzeyinde Muswell Hill'deki evinde de radyoaktivite izine rastlandı. Muswell Hill'deki evinde de radyoaktivite izine rastlandı. Litvinenko'ya vücudunda radyasyon olması nedeniyle otopsi Litvinenko'ya vücudunda radyasyon olması nedeniyle otopsi yapılamıyor.yapılamıyor. Hükümet ise Cobra adlı acil güvenlik komitesini Hükümet ise Cobra adlı acil güvenlik komitesini toplayarak İngiltere'de meydana gelen toplayarak İngiltere'de meydana gelen bu ilk nükleer suikastı bu ilk nükleer suikastı ele aldı.ele aldı. Suikast söz konusu kamuya açık mekanlarda Suikast söz konusu kamuya açık mekanlarda düzenlendiği için sinsi saldırı sırasında aynı mekânlarda olanların düzenlendiği için sinsi saldırı sırasında aynı mekânlarda olanların da radyasyona maruz kalma ihtimali belirdi. da radyasyona maruz kalma ihtimali belirdi. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, kasım başlarında bu mekânlara uğrayanların kontrol için kasım başlarında bu mekânlara uğrayanların kontrol için hastanelere gitmesi çağrısı yaptı. hastanelere gitmesi çağrısı yaptı.

2 British Airways uçağında polonyum-210 kirliliği için2 British Airways uçağında polonyum-210 kirliliği için33 bin yolcuya radyasyon çağrısı:33 bin yolcuya radyasyon çağrısı: 25 Ekim-29 Kasım 2006 25 Ekim-29 Kasım 2006 tarihleri arasında, aralarında İstanbul'un da bulunduğu tarihleri arasında, aralarında İstanbul'un da bulunduğu çeşitli merkezlere, eski ajan Litvinenko'nun öldürülmesinde çeşitli merkezlere, eski ajan Litvinenko'nun öldürülmesinde kullanılan polonyum-210 izi saptanan uçaklarla seyahat kullanılan polonyum-210 izi saptanan uçaklarla seyahat edenlerin doktora başvurması istendi.edenlerin doktora başvurması istendi.

Documents

TEMEL ATOMİK VE NÜKLEER FİZİK-2