Tema 1-Trendovi u Razvoju Bankarstva

UNIVERZITET U SARAJEVU

Ekonomski fakultetu Sarajevu

Predmet Komercijalno bankarstvo Seminarski rad

Tema:TRENDOVI U RAZVOJU BANKARSTVA

MENTOR: Prof.dr.Fikret Hadi

STUDENTI: Dizdarevi Selma 188-64893-BiO/08 Jusi Jasmin 182-65478-BiO/08 Muharemovi Azur 194-64902-BiO/08

Sarajevo, mart 2009. godine

1

SADRAJ

1. Uvod ............................................................................................................................ 3 2. Novi bankarski proizvodi i koncepti ........................................................................... 4 2.1. Novi bankarski proizvodi u BiH .................................................................... 5 3. Elektronsko bankarstvo ............................................................................................... 6 3.1. Oblici koritenja elektronskog novca (ATM i POS terminali......................... 6 3.2. Kartice za elektronski transfer sredstava ........................................................ 7 3.3. Ostali proizvodi elektronskog bankarstva ...................................................... 8 3.4. Elektronsko bankarstvo u BiH ....................................................................... 9 3.5. Elektronsko meubankarsko trite ............................................................. 10 4. Bankarsko osiguranje .................................................................................................. 11 4.1. Bankoosiguranje u Sloveniji i BiH .............................................................. 13 5. Konkurencija i koncentracija u bankarstvu ................................................................ 14 5.1. Konkurencija u bankarstvu .......................................................................... 14 5.2. Koncentracija u bankarstvu .......................................................................... 15 5.2.1. Merderi i akvizicije banaka .......................................................... 15 5.2.2. Bankarske grupe ............................................................................. 17 5.2.3. Finansijski konglomerati ................................................................ 18 5.2.4. Bankarski konzorcijumi ................................................................. 18 6. Globalizacija ............................................................................................................... 19 7. Bankarske krize, sanacija banaka i zatita klijenata .................................................... 20 7.1. Uee loih u ukupnim kreditima u BiH ................................................. 21 8. Opadanje tradicionalnog bankarstva ........................................................................... 23 9. Poduzetniko bankarstvo ............................................................................................ 24 10. Privatizacija banaka i kreditni bum u zemljama u tranziciji ..................................... 25 10.1. Kreditni bum u BiH ..................................................................................... 26 11. Trendovi u bankarstvu .............................................................................................. 27 12. Zakljuak ................................................................................................................... 29 13. Literatura ................................................................................................................... 30

2

1. UVODU bankarstvu u svijetu se posljednjih decenija ispoljavaju odreeni trendovi, od kojih e se u ovom seminarskom radu prezentirati neki u osnovnim crtama kako bi se stekla orijentaciona predstava. Stalno je prisutan trend kreiranja novih bankarskih proizvoda" kao rezultat zahtjeva i elja potroaa, ali i sve jaa konkurencija. Dostignua savremene informacione tehnologije i njihova praktina poslovna primjena znatno su promjenili svijet bankarstva, koji ni izdaleka ne lii na srazmjerno tradicionalno bankarstvo od prije samo dvadesetak godina. Granice izmeu bankarstva i drugih finansijskih institucija su sve manje. Deregulacija i liberalizacija finansijskog poslovanja, te razvoj finansijskog trita, omoguuju nebankarskim finansijskim institucijama bavljenje poslovima koji su bili rezervisani za banke, a banke ulaze u nove oblasti i poslove kako bi se odrale na tritu. Konkurencija i koncentracija u bankarstvu je sve izraenija, a posebno kroz proces merdera i akvizicija, to rezultira mega bankama meunarodne poslovne orijentacije, koje dominiraju tritem. Sve jaa globalizacija ima svoje efekte, prije svega preko poslovanja banaka u drugim zemljama. Uz ove bankarske trendove, dolazi do estih bankarskih kriza koje imaju svoje efekte na bankarski sektor, ali i privredu jedne zemlje. Pored spomenutog opadanja znaaja tradicionalnog bankarstva, dolazi do razvoja novog oblika bankarskog poslovanja, poduzetnikog bankarstva, gdje banke putem ulaganja rizinog kapitala nastoje ostvariti profit. Znaajan trend koje se desio u jugoistonoj Evropi i kojem je bila izloena i naa zemlja je privatizacija bankarskog sektora te kreditni bum koji se desio kao posljedica te iste privatizacije. O svemu ovome te o nekim novim trendovima i neophodnim mjerama za odravanje stabilnosti bankarskog sektora bie govora u ovom seminarskom radu.

3

2. NOVI BANKARSKI PROIZVODI I KONCEPTINovi bankarski poslovi i proizvodi predstavljaju neprestano odgovaranje banaka na promjene u okruenju i jedinu alternativu za ouvanje njihove konkurentske pozicije na tritu finansijskih usluga. Bankarski proizvod je, sa gledita cilja, kategorija bankarskog marketinga, a sa gledita njegovog ostvarivanja predstavlja skupinu mjera, postupaka, radnji i odluivanja, koja podrazumijeva meusektorsku saradnju u samim bankama i odreene oblike meubankarske saradnje.1 Velike banke su prve krenule da reaguju na promjene u okruenju i to iz dva razloga: to su one bile najvie izloene posljedicama tih promjena i to su imale najveu koncentraciju strunjaka koji mogu da ocijene situaciju i formuliu strune odgovore na faktore iz okruenja. Da bismo razumjeli kako se sektor bankarstva razvijao, moramo razumjeti proces finansijskih inovacija. Na primjer ukoliko neka hemijska kompanija ustanovi da na tritu postoji tranja za deterdentom koji sadri i omekiva rublja, ta kompanija razvija takav proizvod da bi zadovoljila potrebe trita ali i ostvarila vei profit. Slino tome, i finansijske institucije razvijaju nove proizvode da bi ostvarile profit i zadovoljile svoje potrebe kao i potrebe svojih klijenata. Stoga, finansijske institucije konstantno moraju da tragaju za novim, profitabilnim proizvodima i uslugama koje bi zadovoljile potrebe klijenata a to je proces koji nazivamo finansijskim inenjeringom. Za 21. vijek idealan bankar e biti onaj koji umije da daje savjete komitentima u vezi sa njihovim finansijskim potrebama. Veliki je spektar znanja koje bankari trebaju da posjeduju jer prosjena banka u svijetu rukuje sa vie od 200 finansijskih proizvoda i usluga u razliitim kombinacijama i ve posluju u osiguranju, investicionim aktivnostima i trust uslugama. Za uspjeh u realizaciji (starih i novih) bankarskih proizvoda neophodno je ostvarivanje organizacionih preduslova izraenih u postojanju2: 1) visokokvalitetnog i efikasnog osoblja koje ine dobro motivisani, kreativni specijalisti, 2) savremene tehnike opremljenosti: hardvera, softvera i telekomunikacija, 3) optimalne organizacije,

1

Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005. 2 Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005.

4

4) adekvatnog menadmenta. esto je prisutno grupisanje poslovanja u bankama u tri prirodna segmenta3: 1) poslovi sa graanima i poslovno bankarstvo, 2) upravljanje imovinom, 3) privredno i investiciono bankarstvo. Poslovi sa graanima i poslovno bankarstvo obuhvataju etiri cjeline: line finansijske usluge, kreditne kartice, osiguranje i poslovno bankarstvo. Upravljanje imovinom obuhvata imovinsko starateljstvo (trust), uzajamne fondove, privatne usluge klijentima od strane investicionih dilera i brokerske usluge. Privredno i investiciono bankarstvo obuhvata multinacionalno bankarstvo, finansijske institucije i trgovinu hartijama od vrijednosti.

2.1. Novi bankarski proizvodi u BiH U izradi ovog seminarskog rada istraili smo koji su to bankarski proizvodi koje pojedine banke iz Bosne i Hercegovine nude i predstavljaju u okviru svoje ponude. Pa tako u UniCredit banci najnoviji bankarski proizvodi su: JES paketi (Student, Senior, Optimum, Ekspert)4, 7 razliitih kartica u ponudi, tedni program: tednja jeste moja dobra navika. Fima banka u okviru svoje ponude predstavlja: Najpovoljnije kamatne stope na tednju, pod nazivom tednja da ne povjeruje. Intesa Sanpaolo banka reklamira dvije najnovije kartice, a to su: Visa Charge kartica, American Expres kartica. U ovom kontekstu treba ukazati na pojavu da se mnogi bankarski proizvodi koji su ve vie godina (pa i decenija) prisutni na tritima razvijenih zemalja kod njihovog uvoenja na trite zemalja u razvoju i zemalja u tranziciji proglaavaju za nove bankarske proizvode.

3

Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005. 4 JES! Jedinstveni paket-raun sasvim je novi proizvod koncipiran prema najmodernijim evropskim standardima. Njegovim koritenjem klijentima je na raspolaganju cijela paleta atraktivnih bankarskih i nebankarskih proizvoda i usluga. Dostupan je u nekoliko modela i to: Optimum, Ekspert, Student i Senior. Sadraj svakog modela je paljivo odreen kako bi zadovoljio potrebe klijenata u razliitim ivotnim razdobljima i situacijama. Karakteristike svakog pojedinog modela nalaze se u Prilogu ovog seminarskog rada.

5

injenica je da mnogi od tih proizvoda nisu, do tada, bili prisutni na tritima zemalja u razvoju i zemalja u tranziciji ili su bili prisutni u nekom simplificiranom obliku. Meutim, rei da je kreditna kartica ili ATM ili kredit ili neki oblik tednje novi proizvod" ne bi bilo primjereno i ovo bi se prije moglo tretirati kao sastavni dio marketinke kampanje i opte promocije u cilju pridobijanja komitenata, te vrenje njihove finansijske edukacije. Izvrili smo i usporedbu bankarskih proizvoda i usluga koje nude banke u BiH i koje nude banke u Hrvatskoj. Zakljuak je da banke u Hrvatskoj banke nude sline bankarske proizvode kao i nae banke. Naglasit emo neke proizvode koji se nude u Hrvatskoj, ali ne i u BiH, a to su: ivotno osiguranje, kao rezultat reforme u Hrvatskoj, Finansiranje privrede, faktoring.

3. ELEKTRONSKO BANKARSTVORazvoj informacione i telekomunikacione tehnologije doveo je do globalizacije bankarskog poslovanja. Glavni cilj je postao da se to bre i efikasnije poveu klijenti i tokovi informacija, ali i da se smanje trokovi i uspjenije upravlja rizikom. Najvee tehnoloko dostignue u razvoju bankarstva su pojava elektronskog novca5, a samim tim i elektronskog bankarstva, te komunikacije putem Interneta, koje su brze, jeftine i masovne. Poeci elektronskog bankarstva nastali su osamdesetih godina u V. Britaniji kada je stambena tedionica (banka) Nottingham Building Society formirala Homelink6. 3.1. Oblici koritenja elektronskog novca (ATM i POS terminali) Dominantan oblik elektronskog novca je elektronski transfer sredstava na taki prodaje (EFT/POS - point of sale) pomou instaliranih terminala u trgovakoj i uslunoj mrei. Drugi oblik korienja elektronskog novca je preko bankomata (ATM).5

Elektonski novac predstavlja specifinu monetarnu informaciju" koja se putem elektronskih impulsa prenosi izmeu transaktora koji obavljaju plaanja. Elektronski novac omoguava kupovinu roba i usluga pomou raunara u okviru komercijalne raunarske mree (na primjer, Internet) ili preko poslovnih bankarskih mrea (na primjer,SWIFT). 6 Homelink je elektronski informacioni sistem koji je omoguavao klijentima ove stambene banke, koji na svom raunu imaju novana sredstva iznad odreenog limita, da mogu da koriste Homelink da iz svojih stanova daju banci naloge za obavljanje novanih transakcija (elektronski transfer novca, kupovina hartija od vrijednosti itd.).

6

Bankomati (ATM) ve vie od dvadeset godina standardno omoguavaju: podizanje gotovine, polaganje depozita, uvid u stanje na raunu, prenos sredstava sa rauna na raun, pruanje raznih servisnih informacija (u tom pogledu uspjeno zamjenjuju alterske slubenike u bankama i smanjuju operativne trokove, ukljuujui i one povezane sa otvaranjem novih filijala), ali i zahtjevaju poveana ulaganja u ove i druge tehnoloke inovacije. Prema instaliranim funkcijama, bankomati (ATM) se dijele na7: 1) ke bankomate (slue kao ureaji za isplatu gotovine), 2) info bankomate (slue za pruanje informacija i izdavanje bankarskih naloga), 3) bankomate za mijenjake poslove (slue za konverziju valuta), 4) bankomate za plaanje rauna, bankomate za deponovanje dnevnog pazara, 5) bankomate za prodaju vrijednosti (polisa osiguranja i sl.) i 6) multifunkcionalne bankomate (obavljaju vie funkcija istovremeno). Mada se ke bankomati najvie koriste, pogreno bi bilo bankomate identifikovati samo sa isplatom gotovine, ve bi ih trebalo gledati kao multifunkcionalne ureaje.

3.2. Kartice za elektronski transfer sredstava

Na bankomatima (ATM), kao i POS terminalima se koriste kartice za elektronski transfer sredstava, prije svega debitne kartice (debit card) ili ekovne kartice (check card) koje omoguavaju njihovim vlasnicima da povlae sredstva direktnim zaduivanjem svog rauna do visine sredstava na raunu. Tu su i kreditne kartice koje omoguavaju koritenje sredstava i preko iznosa sredstava na raunu do iznosa odobrenog prekoraenja (kredita). Pored ovih vrsta kartica, postoje i kartice sa uskladitenom vrijednou" kod kojih je monetarna vrijednost uskladitena" prethodnim uplatama ili depozitima. Platna kartica (payroll card) je jedna vrsta ovih kartica koje izdaju poslodavci umjesto isplatnog eka za platu (i elektronski vre uplate) i ona omoguava zaposlenima da podignu platu ili da koriste sredstva na bankomatima i POS terminalima. Kartica sa prethodnim uplatama (prepaid card) je druga vrsta kartice sa uskladitenom vrijednou" koja se ostvaruje avansnim uplatama emitentu. Na primjer kada roditelji umjesto deparca u novcu daju djeci karticu sa uplaenim eljenim iznosom. Od ovih kartica

7

Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005.

7

najsofisticiranija je tzv. pametna kartica" (smart card) koja ima jedan ili vie ipova ili mikroprocesora koji joj pored raspolaganja sredstava, omoguavaju skladitenje" podataka, sprovoenje kalkulacija i transakcija.

3.3. Ostali proizvodi elektronskog bankarstva Obavljanje kompletnog bankarskog poslovanja direktno iz kue (home banking), bez fizikog prisustva u banci, danas je uobiajena pojava u razvijenim zemaljama.8 Razvoj telekomunikacionog servisa jo je vie otvorio vrata kunog bankarstva u obliku digitalnih govornih tehnologija i sistema telefonskih govornih automata. Poziv moe da se uputi sa bilo kog tipa telefona. Korienje tonskog biranja kod telefonskog bankarstva (direct banking) je bre i pouzdanije i preporuuje se svuda gdje za to postoji mogunost. Govorni sistem banke (call centar) koji radi 24 asa se poziva kao i svaki drugi telefonski broj, s tim to se uz broj rauna za koji se postavlja upit unosi lina ifra (PIN) i dobija se eljena informacija u zavisnosti od izabrane opcije. On-line bankarstvo predstavlja obavljanje bankarskih transakcija direktnom vezom klijenta i banke preko raunara uz pomo specijalizovanog softvera. Nedostatak ovog vida bankarstva je u tome to je on ogranien samo na onaj raunar na kome je instaliran relativno skup softver, kao i nezatienost podataka na hard disku korisnika na napade iz okruenja, okrenuli su veliki broj korisnika ka internet bankarstvu. Internet bankarstvo ili sajber bankarstvo predstavlja obavljanje bankarskog poslovanja direktno iz kue posredstvom Interneta. Za to nije potreban specijalni softver, niti postoje podaci uskladiteni na hard disk to poveava sigurnost, pristup banci je mogu sa bilo kog mjesta u svijetu, tj. raunara pod uslovom da je on prikljuen na Internet i mogue je obavljanje on-line transakcija. Internet bankarstvo je najjeftiniji oblik bankarskih usluga, dostupan 24 asa, dnevno 365 dana u godini. Inae, u razvoju elektronskog bankarstva zasnovanog na Internetu postoje dva osnovna modela, a to su: 1) elektronska banka (e-banks) i 2) elektronska filijala (e-branches).

8

Tako danas u SAD oko 80% banaka nudi kuno elektronsko bankarstvo, s tim da se oko 50% ukupnih transakcija obavlja putem elektronskog bankarstva, a u Japanu ak 90%.

8

Elektronska banka postoji iskljuivo na Internetu i kao takva nema geografskih i vremenskih ogranienja koja su prisutna kod klasinog bankarstva, dok je elektronska filijala prva faza u razvoju Internet bankarstva kada ve postojee klasine banke, koje zadravaju svoj dotadanji nain poslovanja, proiruju svoje usluge i na Internet bankarstvo. Pristalice Internet bankarstva istiu niz prednosti ovog virtuelnog bankarstva" nad klasinim ili tradicionalnim" bankarstvom, koje se ogledaju u: 1. znatno niim trokovima poto je realizacija naloga za plaanje preko Interneta 8 do 10 puta jeftinija nego kod klasinog bankarstva, 2. veim neto operativnim prihodima, poto operativni rashodi ine 15-20% prihoda u Internet bankarstvu, dok je to kod klasinog bankarstva oko 60%, 3. maksimalnom korienju radnog vremena 365 dana u nedelji 24 asa dnevno. Dalje pribliavanje bankarskih usluga komitentu se ostvaruje i korienjem mobilnih telefona (mobile banking) koji omoguavaju slanje i prijem tzv. servisa kratkih poruka (SMS poruka). Dalji razvoj elektronskog bankarstva, a posebno Internet bankarstva, zavisit e u najveoj mjeri od eliminisanja rizika povezanih sa elektronskim bankarstvom, a prije svega osiguranja povjerljivosti transakcija i zatite privatnosti komitenata. Kao primjer zloupotrebe Internet bankarstva navest emo jednog hakera koji je 2003. ostvario pristup podacima o 8 miliona kartica. 3.4. Elektronsko bankarstvo u BiH

Ukupno je u BiH u 2006. godini obavljeno vie od 16,8 miliona transakcija u kartinom poslovanju, od ega je oko 10,8 miliona transakcija realizovano putem ATM, a oko 6,0 miliona transakcija putem POS terminala. Ukupno je u BiH u 2007. godini obavljeno vie od 24 miliona transakcija u kartinomBroj transakcija u milionima

poslovanju, od ega je preko 13,8 miliona transakcija realizovano putem ATM terminala, a oko 10,3 miliona transakcija putem POS terminala. To je i prikazano na slijedeem grafiku.

16 14 12 10 8 6 4 2 0 2006 Godina 10.8

13.8 10.3 ATM 6 POS terminali

2007

Grafik 1: Broj transakcija u BiH u elektronskom bankarstvu (Izvor:CBBiH)

9

U BiH je instalirano u 2006. godini16000

ukupno 538 ATM terminala i 11.448 POSova, dok je u 2007. godini taj broj sljedei: 655 ATM i 14.076 POS terminala. Taj trend rasta je prikazan na slijedeem grafiku.Broj ureaja

14076 11448 ATM POS terminali

14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 538

655 2007 Godina

2006

Grafik 2: Broj instaliranih ureaja: ATM i POS terminala (Izvor: CBBiH)

Od ukupnog broja banaka u Bosni i Hercegovini (31) prema podacima od decembra pruaju 2007.godine, usluge putem 27 banaka

88% 86% 84% 82% 80%

87%

elektronskog

78% 76% 74% 72%

77%

bankarstva, to je za tri vie u odnosu na prolu godinu. To se moe vidjeti i na slijedeem grafiku.

2006

2007

Grafik 3: Broj banaka koje pruaju usluge elektronskog bankarstva (Izvor: CBBiH)

Ipak, relativno je mali broj klijenata koji obavljaju transakcije kroz neki vid elektronskog bankarstva: 2006. godina: 6.813 pravnih lica i 5.308 fizikih lica, 2007. godina: 10.692 pravna lica i 5.308 fizikih lica je ukljueno u promet elektronskim bankarstvom. 3.5. Elektronsko meubankarsko trite Krajem januara u Bosni i Hercegovini je postalo operativno elektronsko meubankarsko trite iralnog i gotovog novca9. Idejni projekat osmislila je Centralna banka. Izrada trgovinske platforme je povjerena Tenfore-u. Zahvaljujui platformi koju je Tenfore

9

Bri protok novca u bankama BANKE U BIH Broj 93, veljaa/februar 2008.

10

uspostavio u saradnji sa CBBiH, banke e svakodnevno dostavljati podatke o ponudi i potranji gotovine i na meubankarskom tritu trgovati u skladu sa potrebama. Prije nego je uspostavljena elektronska platforma za trgovinu novcem, banke u BiH su tradicionalno kontaktirale i nudile vikove sredstava. Po pravilu to je rok posuivanja novca bio krai, kamata je bila vea. Centralna banka prije nije mogla utjecati na meubankarske kamate i bilo je nepoznato koje su kamate u pitanju jer je to smatrano poslovnom tajnom. Uspostavom ove platforme CBBiH e o tome redovno izvjetavati. Sada e se ti kontakti odvijati preko softvera koji sadri tri platforme za trgovanje izmeu komercijalnih banaka i to: 1) trgovanje depozitima u domaoj valuti, 2) trgovanje deviznim sredstvima i 3) trgovanje gotovim novcem, ukljuujui tu i najave transporta. Softver je instaliran u svim komercijanim bankama, a CBBiH je pored opreme i softvera koje je isporuio dobavlja, morala nabaviti i dodatnu raunarsku opremu kako bi platforma mogla uspjeno funkcionirati. Kao komunikacioni kanal elektronskog meubankarskog trita koristit e se Internet.

4. BANKARSKO OSIGURANJETradicionalne barijere izmeu banakarstva i osiguranja se sve vie gube u posljednjih nekoliko decenija. Ovo je rezultat deregulacije i liberalizacije trita finansijskih usluga, ali i pojave gigantskih finansijskih kompanija. Bankarsko osiguranje podrazumijeva ponudu paketa finansijskih usluga koje obuhvataju bankarske usluge i usluge osiguranja u isto vrijeme i na jednom mjestu.10 Koristi bankarskog osiguranja za banke se ogledaju u: 1. Poveanju prihoda u formi provizija i/ili profita iz poslovanja, 2. Smanjenju visokih operativnih fiksnih trokova mree filijala, 3. Mogunosti da se povea "produktivnost" stalno zaposlenog osoblja, 4. Dodatni i stabilni izvor prihoda koji banke kroz bankarsko osiguranje obezbeuju, 5. Vri se diversifikacija kojom se smanjuje oslanjanje na razliku izmeu aktivnih i pasivnih kamatnih stopa kao glavnih izvora prihoda za banke,10


11

6. Poveava se stepen zadravanja klijenata prodajom cijele palete finansijskih usluga, 7. Mogue je plasirati i posebne proizvode koji su skrojeni" prema ivotnom ciklusu kupca. Koristi od bankarskog osiguranja za osiguravajue kompanije se ogleda u tome: 1. to im ono omoguava da proire svoj obuhvat na nove klijente, tj. klijente banke, 2. Da proire svoj obuhvat na nova podruja gdje osiguravajua kompanija nije imala neki vid teritorijalnog prisustva, a banka tu ima svoje poslovne jedinice, 3. Banka ne mora da gradi sopstvenu mreu agenata osiguranja za koju treba dosta novaca i vremena, 4. Demografski razlozi, poto klijenti banke predstavljaju sasvim drugi populacioni segment (po godinama, polu, navikama kupovine) u odnosu na onaj koji je osigurava ranije uglavnom imao, 5. Da proire svoju paletu proizvoda osiguranja koje nude, 6. Da kroz bankarske kanale plasiraju proizvode koji nisu podesni za tradicionalne kanale distribucije osiguravajuih kompanija, 7. Da pod relativno povoljnim uslovima doe do dodatnog kapitala, a i 8. Razvoj novih finansijskih proizvoda je za osiguravae mnogo efikasniji ako to radi sa bankom partnerom. Prednosti za klijente (osiguravajuih kompanija i banaka): 1. Njima sve vei znaaj imaju ponude usluga tipa sve u jednom", 2. Uteda vremena, 3. Nie provizije i premije i 4. Mogunost da se dobiju kompleksne informacije na jednom mjestu. Postoji vie naina na koje se moe ostvariti bankarsko osiguranje, ali se to u sutini svodi na etiri osnovna modela, sa podvarijantama.11 Prema prvom modelu tzv. distribucionog aranmana distribucioni kanal jednog partnera dobija pristup bazi podataka drugog partnera. Ovo je najjednostavnija forma bankarskog osiguranja, bez dublje saradnje i potrebe za veim investicijama, ali vrlo lako moe i da bude neiskoritena, ako partneri ne sarauju dovoljno u razmjeni podataka. Drugi model je strateka alijansa koja predstavlja vii nivo poslovne integracije, sa koordinacijom upravljanja, uz zajedniki razvoj proizvoda i mogue dijeljenje baze komitenata. Zahtijeva manje investicije, prije svega u informacione tehnologije i prodajno11


12

osoblje. U prvom i drugom modelu nedostatak integracije predstavlja i mogunost da se sistemi i resursi esto dupliraju, te da se ostvaruje sinergija. Trei model je zajedniko ulaganje (joint venture) i podrazumijeva zajednika vlasnitva nad proizvodima i klijentima (bazama podataka) koje zahtjeva dugoronu saradnju i znaajnija investiciona ulaganja. Institucionalno ovo zajedniko ulaganje se moe ostvariti na korporativnoj osnovi stvaranjem nove osiguravajue kompanije od strane ve postojee banke i osiguravajue kompanije. etvrti model je stvaranje grupe kompanija za pruanje finansijskih usluga putem kupovine (akvizicije) postojee banke od strane osiguravajue kompanije, odnosno osnivanje nove banke od strane osiguravajue kompanije. Naravno, ovim se ne iscrpljuju mogui oblici bankarskog osiguranja. Na primjer, mogui model na bazi holding kompanije gdje finansijska institucija, organizovana kao holding kompanija, ima u vlasnitvu nekoliko kompanija (osiguravajua kompanija, banka, finansijska kompanija, broker i si.) koje su zavisna" preduzea. Model zasnovan na holdingu omoguava disperziju rizika, ali oteava integraciju, to dovodi esto do dupliranja sistema i resursa. 4.1. Bankoosiguranje u Sloveniji i BiH Bankoosiguranje su u Sloveniji12 uvele banke u stranom vlasnitvu. Prvi pokuaji su bili 90tih godina i nisu zavrili uspjeno. Bankoosiguranje se razvilo tek uvodjenjem unit linked proizvoda kod ivotnog osiguranja jer se tada desilo neto vano i za banke i za osiguravajua drutva. Kamatne stope u banci su znaajno pale. Bankarski proizvodi vie nisu bili interesantni za fizika lica. Kod investiranja u fondove bile su visoke stope zarade, tako da su svi bili okrenuti fondovima. Poreska politika u Sloveniji je bila takva da favorizuje ivotno osiguranje ukoliko nije bilo direktnog investiranja u fondove. Tu se naao sistem da je najbolje ako je to ivotno osiguranje vezano za investicione fondove, to je sa stanovnitva poreza najbolje, i da to prodaje banka koja zna koji klijenti imaju novac koji bi se transformisao iz depozita u taj produkt. Na taj nain banka nije gubila svoje klijente, nego je to prodavala umjesto depozita. Ova saradnja je najvie dola do izraaja u NLB sistemu (Nova Ljubljanska banka) koja je tada bila u vlasnitvu KBC grupe iz Belgije i imala vlastite fondove, zajedno su otvorili novo ivotno osiguranje , NLB Vita, koja je imala najvei rast i ivotnim osiguranjima.12

Bankoosiguranje je trend BANKE U BIH Broj 98, srpanj/juli, kolovoz/avgust 2008.

13

U BiH je nastao problem kod Zakona o posredovanju u osiguranju gdje se ni u jednom dijelu ne predvia mogunost da druge institucije, izuzev ovlatenih zastupnika i brokera, mogu da se bave posredovanjem u osiguranju.

5. KONKURENCIJA I KONCENTRACIJA U BANKARSTVUKonkurenciju prije svega treba gledati kao pozitivnu pojavu iz razloga to u svakoj trinoj privredi uestvuje u eliminisanju sa trita neefikasnih ili manje efikasnih banaka. Konkurencija bankarsko trite ini efikasnijim. Koncentracija u bankarskom sistemu je prirodan proces. Odvija se kroz spajanja, pripajanja i kroz konkurentsku borbu diverzifikovanih finansijskih konglomerata. Konkurencija i koncentracija u bankarstvu13 i poslovanju banaka u svim privredama u razvoju odvijala se u nekoliko pravaca, kao to su:

Bolja organizacija i upravljanje, Porast inovacija u pruanju bankarskih usluga, Bri razvoj tehnoloke infrastrukture i informatike u bankarstvu, Realizacija velikih projekata na kojima se okupljalo vie banaka, Razvojno povezivanje sfere kapitala i proizvodne sfere, Harmonizacija regulative u bankarstvu i ujednaavanje poslovanja banaka itd.

5.1. Konkurencija u bankarstvu Konkurenciju u bankarstvu pojaava deregulacija i liberalizacija u finansijskoj sferi, sa tim da se cjenovnoj konkurenciji najee pribjegava. To se odnosi na trino formiranje kamatnih stopa, strukturu kamatnih stopa, kamatnu maru, proviziju, kvalitet usluge komitentima itd. Konkurencija u bankarstvu se izraava i kroz proces diferencijacije banaka preko njihovih poslovnih performansi, posebno vezanih za likvidnost, efikasnost i profitabilnost. Cjenovna konkurencija u bankarstvu, u dijelu koji se odnosi na prikupljanje sredstava, posebno od sektora stanovnitva, vodi optem podizanju (pasivnih) kamatnih stopa. Time ova cjenovna konkurencija ugroava efikasnost i profitabilnost poslovanja banaka. S druge strane,

13


14

mogue su i situacije da nekontrolisana konkurencija izmeu banaka na finansijskom tritu dovede do visokih (aktivnih) kamatnih stopa i visokih kamatnih mari, to sve moe da ugrozi privrednu aktivnost i investicije. Konkurencija izmeu banaka je esto izrazito nelojalna, posebno preko kamatne politike, uslova deponovanja sredstava, rokova i uslova kreditiranja i u toj mjeri i pored poetne koristi za komitente, pokriva ukupan finansijski sistem, s obzirom na to da su trokovi finansijskih usluga vei od optimalnih, to sa svoje strane utie na stabilnost privrednog sistema, proces investiranja, kretanje cijena itd. Konkurencija u bankarstvu ima i druge dimenzije, od kojih je posebno izraena konkurencija izmeu klasinih banaka i nebankarskih institucija, gdje ove druge sve vie obavljaju klasine bankarske poslove. 5.2. Koncentracija u bankarstvu Kao i konkurencija tako je i koncentracija u bankarstvu prirodan proces. Odvija se kroz preuzimanje i spajanje banaka, ali i kroz druge institucionalizovane naine povezivanja na poslovnoj osnovi. Koncentracija kapitala i stvaranje velikih banaka i finansijskih konglomerata doprinosi poveanju finansijskih inovacija i tehnoloko-informatikom progresu u bankarstvu, poto se sada proces konkurencije odvija meu jaim konkurentima i na globalnom planu. 5.2.1. Merderi i akvizicije banaka14

Fuzija (merger)

je vlasnika integracija dvije ili vie bankarskih institucija priblino

jednake veliine, dok je akvizicija (acquisition) vlasniko preuzimanje manje banke od strane vee i finansijski jae banke, kada preuzeta, manja banka pravno prestaje da postoji. Osnovni razlozi preuzimanja banaka su ostvarivanje veeg obima poslovanja, proirenje pristupa na nova finansijska trita, proirenje asortimana finansijskih usluga koje se nude, kao i smanjenje trokova i rizika.. Pripajanje, fuzija ili merder (merger) predstavlja stvaranje jednog entiteta (banke, kompanije) od dva ili vie entiteta, s tim to meunarodna fuzija podrazumijeva da su entiteti koji se spajaju rezidenti razliitih drava. Akvizicija (acquisition) predstavlja kupovinu vlasnitva (akcija) u drugom entitetu (banci, kompaniji) i po tom osnovu sticanja vee ili manje kontrole nad njim. Ukoliko jedan entitet14


15

kupi kontrolni paket akcija u drugom entitetu time stie pravo upravljanja i dolazi do njegove aktive i pasive i moe odluivati o njegovoj daljoj sudbini. Razlozi za merdere banaka15: 1. dobijanje pristupa informacionim tehnologijama, 2. poveanje trine moi, 3. smanjenje jedininih trokova, 4. ostvarivanje ekonomije obima, 5. diverzifikovanje rizika, 6. proirenje geografskog" pokria, 7. ostvarivanje koristi od poreskih pogodnosti, 8. ostvarivanje ciljeva top menadmenta, 9. udovoljavanje zahtjevima akcionara. Prilikom projektovanja fuzije/akvizicije bitno je da se sagledaju sinergetski efekti, tj. da li je ukupna vrijednost nove bankarske firme vea od zbira vrijednosti dvije banke koje ulaze u integraciju. Da bi se izvrila fuzija ili akvizicija u bankarstvu potrebno je uglavnom da se prethodno dobije saglasnost regulatornih organa zemlje, a funkcija ove saglasnosti je da se sprijei stvaranje monopolistike pozicije na bankarskom tritu. Pri postojanju veeg stepena konkurencije u bankarskom sistemu oekuje se i formiranje niih stopa bankarskih kamatnih mari, to ima pozitivne efekte na stanovnitvo i privredu. Najee koriteno mjerilo koncentracije u bankarstvu koje primjenjuju bankarski regulatorni organi je Herfindahl-Hirschmanov indeks (HHI) koji je definisan kao zbir kvadrata uea svih banaka u zemlji po osnovu zajmova ili depozita. Smatra se da ako je poslije integracije banaka HHI manji od 1.800 poena i ako je poveanje tog indeksa u odnosu na stanje prije integracije manje od 200 poena, da ova integracija banaka nema nepovoljne efekte na stanje konkurencije u sektoru bankarstva. Tako na bazi pravila 1.800/200 regulatorne vlasti dozvoljavaju ili odbijaju integraciju banaka. Kada govorimo o nivou koncentracije u BiH iz tabele ispod vidimo da nivo koncentracije na svim segmentima bankarskog trita raste, HHI prema broju registrovanih banaka ne ukazuje na znaajne izvore rizika.

15


16

Za posljednje tri godine HHI pokazuje da ne postoji znaajna koncentracija aktive i kredita. Sa druge strane, ako se HHI rauna za bankarski sektor, grupisan prema pripadnosti odreenim grupacijama, HHI ukazuje na umjerenu koncentraciju aktive, kredita i depozita, a indeks se, naroito u sluaju kredita, polako pribliava granici koja se smatra visokom koncentracijom na tritu. Vrlo je vjerovatno da e se u narednim godinama prei prag od 1.800 poena, ime se stvara jo jedno polje potencijalnog rizika prevelika izloenost bankarskog sektora malom broju banaka. HerfindahlHirschman Indeks, HHIPeriod 2005 2006 2007 Dec 2007 prema broju banaka Dec 2007 prema pripadnosti Aktiva 919 920 890 861 1.355 Krediti 939 963 988 988 1.508 Depoziti 1.097 1.035 944 875 1.37516

Tabela 1: HHI index u BiH 5.2.2. Bankarske grupe Bankarske grupe (bank group) imaju razuenu mreu afilijacija, filijala i organizacionih sektora kojom dominira jedna holding kompanija kao strateki centar grupacije. Preko ove holding kompanije formulie se poslovna stategija bankarske grupe, koordinira i kontrolie poslovanje operativnih segmenata grupacije, a posebno u sprovoenju planiranih ciljeva obima poslovanja, njegove efikasnosti i profitabilnosti. U okviru bankarske grupe organizovane su afilijacije ili sektori po funkcionalnom principu: komercijalna banka, investiciona banka, brokerska firma, osiguravajua kompanija, investiciona kompanija (sa vie investicionih fondova), finansijski konsalting, kompanija za finansiranje potroaa, hipotekama (stambena) banka itd. Bankarske grupe imaju u osnovi koncept univerzalne banke ija sektorska struktura je orijentaciono slijedea: bankarstvo na malo, korporativno bankarstvo i trezor, investiciono bankarstvo, privatno bankarstvo i finansijske usluge, meunarodno bankarstvo i eventualno kompanija za osiguranje. Za bankarsku grupaciju je bitno da se postigne odgovarajui stepen fleksibilnosti na nivou operativnih poslovnih jedinica u kombinaciji sa dovoljnim stepenom koordinacije i sprovoenja jedinstvene poslovne strategije.

16

Izvjetaj CBBiH o finansijskoj stabilnosti za 2007. godinu

17

Bankarske grupe su i svojevrstan rezultat internog i eksternog rasta banaka i diverzifikacije njihovog poslovanja. Interni rast banke, kroz razvoj njenog poslovanja, je dopunjen eksternim rastom, kroz fuzije meu bankama i akvizicije manjih banaka od strane veih banaka. Bankarske grupacije, odnosno njihovi operativni organizacioni dijelovi, postaju pravi finansijski supermarketi, gdje klijenti mogu na jednom mjestu da dobiju iroki spektar finansijskih usluga. 5.2.3. Finansijski konglomerati Granice izmeu bankarstva i osiguranja kao i granice izmeu drugih finansijskih institucija sve vie se gube u posljednjim godinama. Pruanje integrisanih finansijskih usluga (integrated financial servicis) je postalo realnost. Ekonomija obima se esto koristi da objasni stvaranje (i postojanje) finansijskih konglomerata koji su, po definiciji, holding kombinacija razliitih vrsta finansijskih poslova koji rade u zajednikoj vlasnikoj strukturi. Dakle, rezultat integracije finansijskih usluga su konglomerati finansijskih usluga koji predstavljaju firme ili grupu firmi pod zajednikom kontrolom, koje nude finansijske usluge van tradicionalnih granica jednog sektora. Meusektorske transakcije se definiu kao sve transakcije u koje su uli dijelovi konglomerata sa ostalim njegovim dijelovima, nezavisno da li su plaene ili ne. Transakcije unutar konglomerata mogu poveati znatno efekat sinergije izmeu razliitih dijelova konglomerata i dovesti do smanjenja trokova poslovanja i maksimiziranja profita, poboljati upravljanje rizikom i daleko efikasnije kontrolisati kapital i rizike. 5.2.4. Bankarski konzorcijumi Konzorcij (engl. consortium, njem. Konsortium) je poseban oblik udruivanja drutava i/ili banaka i drugih organizacija radi zajednikog financiranja odreenog veeg posla, za ije financiranje pojedinano nije zainteresiran ni jedan od partnera. U konzorcij banaka udruuju se dvije ili vie banaka, najee radi ostvarivanja ambicioznih razvojnih programa, radi podjele rizika u velikim financijskim projektima ili iz nekih drugih razloga. Bankarski konzorcijum se moe osnovati na trajnijoj osnovi, ili prema prirodi i trajanju konkretnog posla koji banke zajedno kreditiraju. Prava i obaveze lanova konzorcijuma reguliu se ugovorom kojim se utvruju ciljevi formiranja konzorcijuma, vrijeme njegovog djelovanja, nain regulisanja rizika, nivo solidarne odgovornosti u izmirivanju obaveza, nain upravljanja konzorcijumom itd. Kako

18

konzorcijum nema svojstvo pravnog lica, njegov rad usmjeravaju upravni odbor, sekretarijat konzorcijuma i izabrana banka - gestor banka, koja obavlja administrativne i druge tehnike poslove u ime i za raun konzorcijuma.

6. GLOBALIZACIJAMultinacionalne banke djeluju u pravcu integracije i globalizacije finansijskih trita kroz proirenje svog poslovanja na druge zemlje na tri osnovna naina17:1. 2. 3.

izgradnjom sopstvene mree u drugim zemljama, kupovinom (akvizicijom ) banaka u drugim zemljama, kupovinom manjinskog paketa akcijskog kapitala neke banke u drugoj zemlji.

U dosadanjim procesima globalizacije u razvijenim zemljama znatno je vie prisutno kod investicionog bankarstva, pa tako mega univerzalne banke (bankarske grupe) kupuju investicione banke u drugim zemljama kako bi tamo ostvarile svoje fiziko prisustvo i na taj nain koristile poznavanja lokalnih prilika. Komercijalno bankarstvo je do sada u razvijenim zemaljama relativno malo globalizovano, ali je prisutan trend globalizacije komercijalnog bankarstva u zemljama u razvoju, a jo vie u zemljama u tranziciji. Ukoliko se osvrnemo na tabelu ispod vidjet emo da veinski dio kapitala u bankarskom sektoru BiH ini strani kapital. Pored toga vidimo da se iznos stranog kapitala u BiH iz godine u godinu poveava. Iz moemo zakljuiti da je bankarski sektor BiH globalizovan, kao i da e u budunosti globalizacija uzimati sve vie i vie maha. 2005u hiljadama KM uee u ukupnoj aktivi

2006u hiljadama KM uee u ukupnoj aktivi

2007u hiljadama KM uee u ukupnoj aktivi

Ukupna aktiva 12.789.923 Strane Domae Dravne 11.012.705 678.718 1.098.500

100% 15.706.967 86,1% 14.185.796 5,3% 399.155

100% 20.632.367 90,3% 18.768.633 2,5% 860.359

100% 91,0% 4,2% 4,9%18

8,6% 1.122.016

7,2% 1.003.375

Tabela 2: Uee domaeg i stranog kapitala u bankarskm sektoru u BiH

17

Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005. 18 Godinji izvjetaj Centralne banke BiH za 2007. godinu

19

Na narednoj slici vidimo poredak 10 najveih svjetskih banaka u 2007. godini i njihov poredak u 2006. godini. Primjetno je da se je HSBC sa treeg mjesta na kojem se nalazila 2006. godine popela na prvo mjesto. Treba naglasiti da je Royal Bank of Scotland ostvarila skok sa osmog ak na tree mjesto, kao i da je Bank of Amerika ostvarila pad sa prvog na peto mjesto ove top liste. Grafik 4: Deset najveih svjetskih banaka

7. BANKARSKE KRIZE, SANACIJA BANAKA I ZATITA KLIJENATABroj bankarskih kriza drastino se poveao u odnosu na prethodni period, a za ovo poveanje nesolventnosti banaka se moe rei da je direktno povezano sa procesom deregulacije i globalizacije finansijskog sektora. Savremena teorija koja objanjava da dolazi do pogrene selekcije kreditnih zahtijeva, tj. pogrene selekcije rizika i do poveanja moralnog hazarda. Kriza pojedinih banaka, je neto to se ne moe izbei, niti sprijeiti, u trinoj privredi. Meutim, ako kriza pogodi veliku domau banku, veliki su izgledi da e u krizu biti uvuene i druge banke koje su inae solventne, to uglavnom nije sluaj kada se javlja kriza u maloj banci. Razlog za to je to su finansijske institucije, po prirodi svog poslovanja, mnogo vie izloene krizi povjerenja. Ovo moe da eskalira u sistemsku bankarsku krizu, tj. krizu povjerenja u cjelokupan bankarski sistem, to potencijalno moe da rezultira juriom na banke", gdje deponenti nastoje da to prije povuku svoje depozite, a banke ne mogu da odgovore na njihove zahtjeve, zato to im je dobar dio sredstava blokiran u plasmanima (kreditima) koji se ne mogu odmah naplatiti, to sve na kraju dovodi do bankrotstva banke. Trokovi otklanjanja krize iznose najmanje 250 miliona USD, a u prosjeku su za 35 zemalja koje su imale probleme u bankarskom sektoru iznosile oko 8% bruto drutvenog proizvoda, mada je to u sluaju Argentine bilo i 55,3%, a ilea 41,2%. U trenutku izbijanja krize u bankarskom sektoru najvea opasnost prijeti od brze eskalacije nelikvidnosti i nesolventnosti koja dovodi do raspada sistema platnog prometa i onemoguavanja funkcionisanja cijele privrede. Zbog potencijalnih razmjera bankarske krize na cijeli finansijski sistem zemlje, generalno je usvojeno, pravilo da velike banke ne mogu biti likvidirane, ve ili sanirane ili vlasniki i

20

poslovno prestrukturirane, to potencijalno ima negativni efekat, jer moe da pojaa moralni hazard19 tih banaka, koje se oslanjaju na to da e u svakom sluaju dobiti finansijsku pomo i opstati. Smatra se da bi Centralne banke morale izgraditi odgovarajui sistem praenja poslovanja banaka i ranog upozoravanja na skrivene rizike poslovanja. Kao jedan vid zatite deponenata od nesolventnosti banke, i od izbijanja bankarske krize irih razmjera, pored prudencijalne kontrole poslovanja banaka, vremenom se afirmisao sistem osiguranja bankarskih depozita. U naoj zemlji postoji Agencija za osiguranje depozita, iji iznos osiguranog depozita iznosi 20.000 KM.20 Povjerenje javnosti u bankarski sistem jedne zemlje, kao jedan od kljunih faktora u poslovanju banaka, predstavlja funkciju neto vrijednosti imovine banaka, stabilnosti zarada (prije svega akcionara), kvaliteta dostupnih informacija i osiguranja depozita kao svojevrsne garancije drave koji poveava povjerenje u bankarski sistem zemlje, to se moe iskazati u obliku slijedee formule: Povjerenje = F (Neto vrijednost, Stabilnost zarade, Kvalitet informisanja i Garancija za depozite). Kao naini prevazilaenja bankarskih kriza u razvijenim zemljama uglavnom su se afirmisali sljedei pristupi:21 1) Velike i finansijski jake banke vlasniki preuzimaju banke koje su zapale u probleme, s obzirom na to da imaju finansijske mogunosti da apsorubju loe zajmove" banaka koje su zapale u krizu. Ukoliko su ovi loi zajmovi" suvie veliki, cijeli ili dio tereta obino preuzima na sebe drava, preko svoje specijalizovane finansijske institucije (agencije) za sanaciju banaka. 2) Dokapitalizacija banaka putem dravnog kapitala. 3) Likvidacija banke ukoliko se ocijeni da se ona ne moe sanirati bez velikih ulaganja koja prevazilaze oekivane koristi od ozdravljenja" banke. 7.1. Uee loih kredita u ukupnim u BiH Nekvalitetna aktiva se najveim dijelom (98,3%) sastoji od nekvalitetnih kredita, tj. kredita koji imaju kanjenja u otplati i negativno utiu na kreditni portfolio banaka. Stoga je i uee19

Moralni hazard je takvo ponaanje banaka koje polazi od pristupa da su suvie velike (vane) da bi propale" (too big to fail/too important to fail), ulaze u velike poslovne rizike i ne ponaaju se u skladu sa principima zdravog bankarskog poslovanja. 20 Ovaj iznos je tek nedavno povcean na 20.000 KM, a u vezi sa tekuom finansijskom krizom u svijetu. 21 Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005.

21

nekvalitetnih kredita u ukupnim kreditima imalo slino kretanje kao i ukupna aktiva, tj. smanjilo se sa 3,98% u 2006. na 3,01% u 2007. Ukupna vrijednost nekvalitetnih kredita iznosi 349 miliona KM i to predstavlja 1,78 % ukupne aktive na kraju 2007. na slijedeoj emi vidimo uee loih kredita u ukupnim kreditima u BiH:

Grafik 5: Uee loih kredita u ukupnim kreditima u BiH Sanacioni proces se odvija kroz nekoliko koraka, a to su22:

Poboljanje kapitalne snage banke, Politika promjene komitentske strukture i restrukturiranja plasmana, Ofanzivna strategija jaanja depozitnog potencijala, razvoj novih poslova (bankarskih proizvoda i usluga) i racionalno usmjeravanje prihoda i rezervi banke,

Treba prestati sa kreditiranjem loih dunika i otvoriti ubrzani proces naplate potraivanja. Sve dok se ne osigura jaka i zdrava kamatonosna aktiva dovoljno velika za pokrie potencijalnih gubitaka, banku treba tretirati da je u procesu sanacije,

Proces sanacije treba okonati rigoroznim ienjem aktive i pasive od sumnjivih i spornih potraivanja, loih i nekvalitetnih plasmana.

Inae, sanacija bankarskog sistema moe biti linearna, pojedinana i kombinacija linearne i pojedinane sanacije. Linearna sanacija ima sistemski karakter i odnosi se na sve banke koje se uklapaju u pojedine mjere koje se u datim uslovima sprovode, dok pojedinana sanacija tretira neku banku individualno.

22


22

Prema prof.dr. Aleksandru ivkoviu sa Ekonomskog fakulteta u Beogradu, da bi stvorili efikasan i siguran bankarski sistem potrebni su nam slijedei pravci djelovanja: Popravljanje kapitalne snage banaka, Poboljanje upravljanja finansijskim rizicima, Poveanje likvidnosti banaka, strukture plasmana i izvora sredstava, Jaanje mjera za poboljanje solventnosti banaka, ienje aktive i pasive banaka od neprofitnih oblika, irenje prava po osnovu osiguranja depozita banaka, Pojaana kontrola centralne banke.

8. OPADANJE TRADICIONALNOG BANKARSTVAUslijed porasta efikasnosti finansijskih trita, razvoja tehnologije i sposobnosti klijenata da pronalaze i druge naine da dobijaju sredstava, a ne samo putem kredita od banaka (na primer, prodajom hartija od vrijednosti na otvorenom tritu) tradicionalne banke postaju sve manje znaajne kada je u pitanju efikasno funkcionisanje finansijskog sistema. Neke tradiconalne banke su opstale zato to su imale podrku" drave u obliku osiguranja depozita po niskoj cijeni i mogunost dobijanja zajmova po isto tako niskoj cijeni. Banke se, takoe, suoavaju i sa prevelikim teretom dravne regulative, to nije sluaj sa ostalim finansijskim konkurentima. Opadanje vanosti tradicionalnih banaka u finansijskom sistemu moe da utie na23: 1. Slabljenje sposobnosti centralne banke da vri kontrolu rasta novane mase, to ugroava privredu cijele nacije, 2. Nanoenje tete onim klijentima, a to su uglavnom male firme i pojedinci, koji se najvie oslanjaju na banke kada su u pitanju zajmovi i druge finansijske usluge, 3. Smanjenje mogunosti pristupa klijenata bankarskim uslugama ako doe od konsolidacije i zatvaranja bankarskih jedinica. Mnoge banke odgovaraju na nove izazove nekim od slijedeih naina 1. Ponudom novih usluga, 2. Naplaivanjem vee provizije za mnoge usluge koje su se ranije obavljale bez provizije (kao to je korienje ATM-a),

23


23

3. Ponudom veeg broja usluga preko subsidijarnih jedinica koje nisu pod tako strogom regulativom, ili 4. Sklapanjem poslova zajednikog ulaganja sa nezavisnim kompanijama (kao to su osiguravajue kompanije) ime se izbjegavaju neki od optereujuih regulatornih propisa. Danas se moe izvriti poreenje izmeu univerzalnog i specijalizovanog bankarstva, kao dva oblika prema kojima tradicionalne banke sve vie tee. Prednosti univerzalnog bankarstva nad specijalizovanim bankarstvom: 1. Ekonomija obima koja smanjuje trokove, 2. Sposobnost da se zadre i privuku klijenti na bazi nuenja irokog spektra finansijskih usluga, 3. Vea finansijska stabilnost. Prednosti specijalizovanog bankarstva nad univerzalnim bankarstvom: 1. Vee iskustvo i prestina reputacija u obezbjeivanju odreenih bankarskih usluga, 2. Vea inovativnost u specijalizovanim bankarskim uslugama, 3. Smanjenje trokova pruanja pojedinih banakarskih usluga i efikasnost na bazi specijalizacije. Bankarska specijalizacija unapreuje efikasnost u pruanju finansijskih usluga, istovremeno ograniavajui finansijske rizike. Ali univerzalne zbog manje efikasnosti od onih koje su se specijalizovale u pruanju odreenih finansijskih usluga, imaju vii nivo rizika. Ali, ovaj argument se moe preokrenuti protiv specijalizovanih banaka, zato to one imaju vei rizik, jer im prihodi nisu diversifikovani. Dakle ne moe se tvrditi da su univerzalne banke superiornije od specijalizovanih banaka, i obrnuto. Sve to zavisi od zaposlenih u banci, sredstava, umijea i kvaliteta menadmenta.

9. PODUZETNIKO BANKARSTVOTo je vid angaovanja komercijalnih banaka putem ulaganja u rizini kapital (venture banking), odnosno uea u vlasnikom kapitalu pojedinih poslovnih poduhvata. Ovo moe biti direktno kroz uee banke u vlasnikom kapitalu preduzea ili pruanje finansijske i druge podrke (direct venture banking) ili indirektno na taj nain to banka investira sredstva u (finansijskog) posrednika koji direktno uestvuje u vlasnikom kapitalu ili

24

nekom poslovnom poduhvatu (indirect venture banking). Kao finansijski posrednici javljaju se kompanije za rizina ulaganja, investicioni fondovi, lizing kompanije itd. Rizini kapital ukljuuje investicije u sve faze razvoja neke kompanije gde ulaga rizinog kapitala vidi potencijal za visoki profit na osnovu dugoronog uea u vlasnikom kapitalu kompanije i, u odreenoj mjeri, njenom upravljanju, a sa ciljem podjele poslovnog rizika.

10. PRIVATIZACIJA BANAKA I KREDITNI BUM24 U ZEMLJAMA U TRANZICIJIU mnogim zemljama u tranziciji po uspostavljanju zadovoljavajueg nivoa makroekonomske stabilnosti, uz privredni rast i priliv stranog kapitala dolo je do velike kreditne aktivnosti (kreditnog buma") koji ima svoje dobre i loe strane. Kao glavni uzrok velikoj kreditnoj ekspanziji koja je na kraju dovela i do kreditnog buma u tranzicijskim zemljama se navodi izvrena privatizacija bankarskog sektora. Razlozi za kreditni bum, osim onih makroekonomske prirode, lee u nestaici kredita koja je prethodila fazi oporavka, ali i nastojanju sada privatnih banaka da ostvare profit i poveaju svoje trino uee. Na slijedeem grafiku se vidi uee inostranog kapitala u bankarskom sektoru BiH:

Grafik 6: Vlasniki udio nerezidenata u kapitalu bankarskog sektora Kada govorimo o ulasku stranih banaka na domicilna trita moemo navesti argumente za i protiv ovog rastueg trenda. Od prednosti ulaska stranih poslovnih banaka najvaniji su: Inovacije proizvoda i usluga, Ekonomija obima i cilja, Konkurentsko okruenje, Razvoj finansijskih trita,24

Kreditni bum se izvodi iz omjera kredita prema GDP-u

25

irenje dobrih bankarskih praksi, Privlaenje stranih ulaganja.

A argumenti protiv inostranog ulaganja u bankarstvo regiona: Strah od inostrane kontrole banaka i tokova kredita, Banke su posebne finansijske institucije za nacionalnu ekonomiju, Razlike u propisima nadzora banaka. Opasnosti pretjeranog rasta kreditiranja stanovnitva su: Inflacije potroakih cijena, Inflaciju cijena nekretnina, Vii uvoz i tako Deficit tekueg bilansa plaanja, a ukoliko se kreditna ekspanzija finasira uvozom kapitala, ranjivosti finansijskog sistema na iznenadne prestanke dotoka kapitala.

10.1. Kreditni bum u BiH Prema informacijama CBBiH postoji pozitivni odnos kredita i rasta BDP-a, ali zbog sloene situacije u naoj zemlji i nemogunosti kvantificiranja svih uzroka rasta BDP-a i njihovih konanih efekata, kreditni rast u naoj zemlji moemo okarakterisati kao kreditnu ekspanziju. Kao glavne faktore koji su karakteristika kreditne ekspanzije u BiH treba navesti slijedee: Promjene na strani i ponude i potranje Optimistina oekivanja Niska inflacija i fiksni devizni kurs Visoka likvidnost na svjetskim tritima i niske kamatne stope Jaka konkurencija male mare i visoki plasmani Rast depozitne mase kao posljedica uvoenja eura. Kada govorimo o rastu kredita u naoj zemlji, vano je navesti i strukturu tih kredita, jer nije svejedno da li su ti krediti bili vie namijenjeni stanovnitvu ili privredi. Tu informaciju nam daje slijedei grafik.

26

Grafik 7: Struktura kredita (izvor: CBBiH) Na slijedeem grafiku imamo uporedni prikaz rasta potraivanja po osnovu kredita i rasta BDP-a (prvi lag BDP-a je serija nominalnog BDP-a pomjerena za jednu godinu unazad kako bi se uticaj rasta kredita lake primjetio).

Grafik 8: Nominalni rast GDP-a25 Iz prikazanog grafika moemo izvesti zakljuke o uticaj kreditne ekspanzije na GDP: Kreditna aktivnost je podstakla rast GDP-a, Krediti plasirani tekue godine utiu na rast GDP-a naredne godine, Rast kredita po dosta viim stopama, to moe predstavljati veliki problem kada bi se taj trend odrao.

11. TRENDOVI U BANKARSTVUKao jedan od sveprisutnijih trendova u intermedijaciji izmeu finansisjkih suficitarnih i deficitarnih jedinica se javlja i dezintermedijacija, tj uklanjanje posrednika. Kao jedan primjer navodimo: Person-to-person lending - P2P26. Ovdje se radi o uklananjanju banaka iz

25

(Izvor: Uticaj kreditnog rasta komercijalnih banaka na ekonomski razvoj zemalja u tranziciji,Doktorski rad, kandidat:Kemal Kozari) 26 Za vie infortmacija o ovom nainu poslovanja preporuujemo slijedee internet adrese: http://en.wikipedia.org/wiki/Person-to-person_lending/ http://www.kiva.org/

27

navedenog procesa i ubacivanju socijalnog aspekta u itav proces. Vrijednost ovih transakcija sve vie raste to moemo vidjeti i na slijedeoj grafiku:7,000 6,000 5,000 4,000 3,000 2,000 1,000 0 5,800

U milionima

118 2005

269 2006

647 2007 2010

Grafik 9: Vrijednost P2P transakcija Vidimo da se u 2010.toj godini predvia rast vrijednosti ovih transakcija ak do 5,8 milijardi USD. Pored P2P transakcija predvia se da e doi i do jo novih trendova u poslovanju banaka, npr: Milenijumska generacija, o znaaju ove generacije govori i slijedei podatka da su neke banke poele na FaceBook-u promovirati svoje usluge. Digitalni novac, opravdano se postavlja pitanje: Uskoro e fiziki novac biti stvar prolosti? Bezkontaktna plaanja, plaanje roba i usluga bez ostvarenog kontakta. Poveanje duga, nivo duga po kreditnim karticama je sve vei. Svatko je banka, i druge nefinansijske kompanije e poeti da pruaju bankarske usluge. Micropayments (mikroplaanja), preko kartice moete izvriti plaanje svih vrsta proizvoda i usluga. Mobilni telefoni postaju novanici, po mnogima e mobilni telefoni zamijeniti novanike.

28

12. ZAKLJUAK

Prikazani trendovi koji su prisutni u bankarstvu e izmjeniti dosadanje tradicionalno bankarstvo. U kojoj e to mjeri biti izraeno i u kojem pravcu razvoja e banke ii ostaje da vidimo u buduem periodu. Ali neminovno je da e do tih promjena doi. Neki trendovi su ve izmjenili bankarsko poslovanje da je danas nezamislivo poslovati bez istih. Neke transakcije ne bi mogli ni obaviti bez elektronskog bankarstva i novih informacionih tehnologija na kojima se bazira i elektronsko bankarstvo. Trenutna finansijska kriza koja pogaa finansijski sektor u itavom svijetu e ostaviti duboke posljedice na bankarski sektor. Ve danas moemo rei da e doi do transformacije odreenih bankarskih proizvoda i do potpunog ukidanja nekih od postojeih. Naime, banke su u potrazi za profitom u posljednjim godinama razvijale nove proizvode koje nisu bile jasne ni samim bankarima. Mnogi od tih novih proizvoda koji nisu svojstveni bankama e nestati. Da bi banke mogle opstati neophodno je donijeti nove mjere te razviti nove strategije koje e garantovati stabilnost bankarskog sektora. Mnogi istaknuti strunjaci iz ove oblasti pokuavaju doi do pravih rjeenja. Kao neka rjeenja, koja su ve prepoznata i koja slijede i iz ovog rada, moemo navesti: banke e morati raditi na boljem upravljanju rizikom, tj. razvoju tzv.risk menagementa, staviti povrat ispred profita jer taj princip garantuje dugoronu stabilnost i zaradu, vea informiranost klijenta kroz edukaciju te kreditni registar kao alat za izbor kvalitatnih klijenata i drava e morati uspostaviti efikasniju superviziju koja e direktno uticati na finansijsku stabilnost.

29

13. LITERATURA

Kapor, Predrag, Bankarstvo sa osnovama bankarskog poslovanja i meunarodnim bankarstvom, Megatrend univerzitet primijenjenih nauka, Beograd, 2005. godina Hadi Fikret i Velid Efendi, Bankarstvo-pregled predavanja i vjebi, II dio, Ekonomski fakultet, Sarajevo, 2006. godina Godinji izvjetaj CBBiH za 2007. godinu Izvjetaj o finansijskoj stabilnosti CBBiH za 2007. godinu Uticaj kreditnog rasta komercijalnih banaka na ekonomski razvoj zemalja u tranziciji,Doktorski rad, kandidat:Kemal Kozari BH BANKAR Broj 12, veljaa/februar 2009. BANKE U BIH Broj 93, veljaa/februar 2008. BANKE U BIH Broj 98, srpanj/juli, kolovoz/avgust 2008. http://www.unicreditbank.ba http://www.fimabanka.ba/ http://www.intesasanpaolobanka.ba/ http://www.raiffeisenbank.ba http://www.erstebank.hr/ http://www.poslovni-glasnik.biz/ www.cbbh.ba http://en.wikipedia.org/wiki/Person-to-person_lending/ http://www.kiva.org/ www.thebanker.com www.fdic.gov

30

Documents

Tema 1-Trendovi u Razvoju Bankarstva