TEHNIČAR INDUSTRIJE ALUMINIJUMA - cso.gov.me · upoznju postupke prerade metala plastičnom deformacijom; -upoznaju postupke termičke obrade; -upoznju postupake ispitivanja metala;

OBRAZOVNI PROGRAM

TEHNIČAR INDUSTRIJE ALUMINIJUMA

SADRŽAJ: OPŠTI DIO ..................................................................................................3 1. NAZIV PROGRAMA: TEHNIČAR INDUSTRIJE ALUMINIJUMA ....................................3 2. NASTAVNI PLAN .......................................................................................3 POSEBNI DIO ...............................................................................................6 1. PREDMETNI PROGRAMI ...............................................................................6 1.1 OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI......................................................................6 1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI..................................................................7 1.2.1. OSNOVI METALURGIJE ..........................................................................7 1.2.2. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA ....................................... 15 1.2.3. METALURŠKI PROCESI ......................................................................... 20 1.2.4. METALOGRAFIJA ............................................................................... 27 1.2.5. DOBIJANJE GLINICE ........................................................................... 34 1.2.6. TOPLOTNA TEHNIKA I METALURŠKE PEĆI ................................................. 41 1.2.7. FIZIČKA METALURGIJA ........................................................................ 49 1.2.8. ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA ............................................. 55 1.2.9. ISPITIVANJE METALA I KONTROLA PROCESA ............................................. 63 1.2.10. PRERADA METALA............................................................................ 69 1.2.11. TERMIČKA OBRADA METALA................................................................ 80 1.2.12. MAŠINE I UREĐAJI U METALURGIJI ........................................................ 86 1.2.13. PRAKTIČNA NASTAVA........................................................................ 91 1.3. IZBORNI PREDMETI ............................................................................. 117 1.3.1. POSLOVNA KOMUNIKACIJA................................................................. 117 1.3.2. POZNAVANJE MATERIJALA................................................................. 124 1.3.3. VATROSTALNI MATERIJALI ................................................................. 129 1.3.4. METALURGIJA RIJETKIH METALA ......................................................... 135 1.3.5. PROIZVODNJA ANODA....................................................................... 141 1.3.6. KOVANJE I KOVAČKO PRESOVANJE ...................................................... 146 1.3.7. KOROZIJA I ZAŠTITA MATERIJALA ........................................................ 152 1.3.8. LIVENJE ALUMINIJSKIH LEGURA .......................................................... 158 1.3.9. VALJANJE ALUMINIJSKIH TRAKA I FOLIJA .............................................. 164 1.3.10. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE ............................................................... 170 1.3.11. PREDUZETNIŠTVO .......................................................................... 174 2. ISPITNI KATALOZI ................................................................................. 180 2.1. STRUČNI RAD .................................................................................... 182 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA ................................................ 183 4. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA ....................................................... 184 5. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA ........ 184 6. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH .................... 185 7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA ........................ 185 8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOÐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA ............................ 186 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE..................... 186 10. PROFESIONALNA PRAKSA ...................................................................... 188 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI ........................................................................ 188

2

OPŠTI DIO 1. Naziv programa: TEHNIČAR INDUSTRIJE ALUMINIJUMA 2. Nastavni plan

I II III IV Redni broj

Nastavni predmeti- grupe predmeta sed. god. sed. god. sed. god. sed. god.

Ukupno

A Opšteobrazovni predmeti

1. Maternji jezik i književnost 3 108 3 108 3 108 3 99 423

2. Matematika 3 108 3 108 3 108 3 99 423

3. Strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282

4. Informatika 2 72 72

5. Fizičko vaspitanje 2 72 2 72 2 72 2 66 282

Društvena grupa predmeta

1. Istorija 2 72 72

2. Geografija 2 72 72

3. Umjetnost 2 72 72

4. Sociologija 2 72 72

Prirodna grupa predmeta

1. Hemija 2 72 72

2. Fizika 2 72 2 72 144

3. Biologija 2 72 72

UKUPNO A 20 720 16 576 12 432 10 330 2058 B Stručno teorijski predmeti 1. Osnovi metalurgije 4 144 144

2. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima

2 72 72

3. Metalurški procesi 3 108 108 4. Metalografija 3 108 108

5. Toplotna tehnika i metalurške peći 3 108 108

6. Dobijanje glinice 3 108 108

7. Fizička metalurgija 2 72 72

8. Prerada metala 3 108 3 99 207

9. Ispitivanje metala i kontrola procesa 2 72 72

10. Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

3 99 99

11. Termička obrada metala 3 99 99

12. Mašine i uređaji u metalurgiji 3 99 99

UKUPNO B 6 216 9 324 10 360 12 396 1296 C Praktična nastava 3 108 4 144 5 180 5 165 597

D Slobodne aktivnosti 1 36 1 36 1 36 1 33 141

E Izborna nastava 2 72 2 72 4 144 4 132 420

1. Drugi strani jezik 2 72 2 72 2 72 2 66 282

3

2. Poslovna komunikacija 2 72 72

3. Poznavanje materijala 2 72 72

4. Vatrostalni materijali 2 72 72

5. Metalurgija rijetkih metala 2 72 72

6. Proizvodnja anoda 2 72 72

7. Kovanje i kovačko presovanje aluminijuma

2 66 66

8. Valjanje Al traka i folija 2 72 72

9. Korozija i zaštita materijala 2 66 66

10. Livenje aluminijumskih legura

2 72 72

11. Preduzetništvo 2 66 66

12. Zaštita životne sredine 2 72 72

F Profesionalna praksa 10 dana 10 dana 10 dana

G Broj časova 32 1152 32 1152 32 1152 32 1056 4512

H Broj radnih sedmica 36 36 36 33 141

Ukupno časova za obrazovni program (A+B+C+D+E) 4512 3. Ciljevi i zadaci obrazovnog programa Opšti ciljevi obrazovanja i vaspitanja u četvorogodišnjem stručnom obrazovanju omogućavaju učenicima da: - razviju sposobnosti i vještine za kvalitetan rad u zanimanju; - razvijaju uspješnu ličnu karijeru u zanimanju; - osposobe se za kritičko vrednovanje i odgovorno djelovanje na svom radnom

mjestu; - racionalno koriste energiju, materijal, vrijeme i opremu; - posjeduju znanja iz informatike i računske obrade podataka; - pregledaju i analiziraju tehnološku dokumentaciju (operacionu listu), vrše analizu

propisanih šema i na osnovu toga planiraju proizvodnju u svojoj smjeni; - pregledaju radno mjesto i opremu, provjeravaju alat i sredstva potrebna za rad,

provjeravaju ispravnost uređaja (na komandnoj tabli kontrolišu svu svjetlosnu i zvučnu signalizaciju);

- prate rad postrojenja, tehnološki proces i unose podatke o učinku i radu; - prihvataju izvještaje o kontroli kvaliteta u toku procesa proizvodnje, unose

rezultate u izvještaje i po potrebi preduzimaju mjere za korekciju tehnoloških parametara;

- upoznaju osnove dobijanja, proizvodnje i prerade aluminijuma, svojstva i ponašanje pri dobijanju, termičkoj i termo-mehaničkoj obradi;

- upoznaju materijale koji se koriste pri dobijanju i preradi aluminijuma; - upoznaju agregate, alate i mašine za dobijanje i preradu aluminijuma; - upoznaju neposredne postupke kontrole kvaliteta u toku proizvodnje, pripremu

uzoraka za kontrolu i rezultate o kontroli kvaliteta; - kontrolišu kvalitet svog rada i rada grupe u skladu sa normativima; - komuniciraju u liniji subordinacije sa upravnikom, poslovođama i grupom radnika;

4

- štite zdravlje i okolinu poštujući standarde i mjere zaštite; - upoznaju osnove pružanja prve pomoći; - poštuju standarde kvaliteta u svom zanimanju i vrše kontrolu procesa; - razvijaju pravilan odnos prema saradnicima, strankama i okolini; - upoznaju se sa pojmom tržišta i uspješnog poslovanja; - razvijaju znanja i vještine za vođenje grupe, komunikaciju sa saradnicima pri

radu i rješavanju problema, motivišu saradnike; - razvijaju ekološku svijest i upoznaju propise o zaštiti na radu i zaštiti okoline i

važnosti njihovog dosljednog poštovanja; - unapređuju svoje radne sposobnosti, samostalno usavršavaju svoje znanje i

sposobnosti na principu cjeloživotnog učenja. 4. Uslovi za upis, odnosno uključivanje u program za obrazovanje odraslih U srednju stručnu školu u četvorogodišnjem trajanju za zanimanje tehničar industrije aluminijuma/tehničarka industrije aluminijuma mogu se upisati lica koja su: - završila osnovnu školu, - završila dvogodišnju stručnu školu. U redovno obrazovanje mogu se uključiti lica koja nijesu starija od 17 godina, izuzetno lica do18 godine uz odobrenje nastavničkog vijeća škole. Lica koja su napunila 18 godina uključuju se u program za obrazovanje odraslih. 5. Trajanje obrazovanja Obrazovanje po obrazovnom programu Tehničar industrije aluminijuma/Tehničarka industrije aluminijuma traje četiri godine. 6. Prohodnost - U redovnom obrazovanju učenici napreduju u viši razred ako su iz svih predmeta

u toku tekuće školske godine postigli pozitivnu ocjenu i obavili profesionalnu praksu.

- Lica koja su završila dvogodišnju stručnu školu mogu se uključiti u odgovarajući razred, u zavisnosti od vrste programa prethodnog obrazovanja, uz polaganje dopunskih i diferencijalnih ispita u skladu sa odlukom nadležnog organa škole.

- Lica koja su završila prvi razred po obrazovnom programu Metalurg za aluminijum, mogu se, uz diferencijalne ispite, upisati u drugi razred obrazovnog programa - Tehničar industrije aluminijuma/Tehničarka industrije aluminijuma.

- Odrasli napreduju po programu u skladu sa pravilnikom (planom) za izvođenje obrazovnog programa za odrasle, koji donosi nadležna institucija.

7. Nivo obrazovanja koje se stiče - Srednje stručno obrazovanje u trajanju od četiri godine- TEHNIČAR INDUSTRIJE

ALUMINIJUMA.

5

POSEBNI DIO 1. PREDMETNI PROGRAMI 1.1. OPŠTEOBRAZOVNI PREDMETI 1.1.1. MATERNJI JEZIK I KNJIŽEVNOST 1.1.2. MATEMATIKA 1.1.3. STRANI JEZIK 1.1.4. DRUŠTVENA GRUPA PREDMETA 1.1.5. INFORMATIKA 1.1.6. PRIRODNA GRUPA PREDMETA 1.1.7. FIZIČKO VASPITANJE

6

1.2. STRUČNO TEORIJSKI PREDMETI 1.2.1. OSNOVI METALURGIJE

1. Naziv premeta: OSNOVI METALURGIJE

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama nastave

Vrste nastave Razred Teorije Vježbe

Ukupno

I 144 144 II III IV

Ukupno 144 144 3. Opšti ciljevi nastave Omogućavaju učenicima da: - steknu znanja o vrstama i karakteristikama ruda i metala; - upoznaju osobine, vrste i primjenu goriva; - osposobe se za pravilan i racionalan izbor vatrostalnih materijala, kao i topitelja; - upoznaju vrste i značaj primjene metalurških postupaka; - steknu osnovna znanja o crnoj i obojenoj metalurgiji; - upoznaju postupke livenja; - upoznju postupke prerade metala plastičnom deformacijom; - upoznaju postupke termičke obrade; - upoznju postupake ispitivanja metala; - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci; - razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

7

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: PRVI

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski

ciljevi Preporuke za

izvođenje nastave učenik učenik učenik

Pojam metala i metalurgije - definiše pojam

metala i metalurgije i njihovu podjelu

- upoznaje se sa pojmom minerala i ruda

- definiše pripremu i koncentraciju ruda

- objašnjava usitnjavanje i klasiranje ruda

- opisuje koncentraciju minerala

- objašnjava flotaciju minerala

- objašnjava gravitacijsku koncentraciju minerala

- objašnjava magnetnu koncentraciju minerala

- upoznaje sušenje ruda i koncentrata

- upoznaje prženje ruda i koncentrata

- upoznaje aglomeraciju ruda i koncentrata

- ovladava pojmom metala i metalurgije

- razlikuje minerale i rude

- analizira pripremu i koncentraciju rude

- razlikuje postupke usitnjavanja i klasiranja ruda (drobljenje, mljevenje, prosijavanje, klasiranje)

- razlikuje flotaciju minerala, gravitacijsku koncentraciju minerala i magnetnu koncentraciju minerala

- razlikuje sušenje, prženje i aglomeraciju rude i koncentrata

- razvija pozitivan stav prema novim saznanjima

Goriva - definiše podjelu i

sastav goriva - opisuje

sagorijevanje goriva

- objašnjava energetsku moć goriva

- razlikuje vrste goriva

- analizira vrste goriva

- analizira sagorijevanje goriva

- razlikuje gornju i donju toplotnu moć goriva

- razvija ekološku svijest

- razvija sposobnost opažanja

vježbe: - bira goriva za

pojedine procese

Vatrostalni materijali - upoznaje se sa

vrstama i - razlikuje vrste i

svojstva - razvija sposobnost

opažanja

8

Informativni ciljevi i Socijalizacijski Preporuke za Formativni ciljevi sadržaji ciljevi izvođenje nastave učenik učenik učenik

svojstvima vatrostalnih materijala

- navodi primjenu vatrostalnih materijala u metalurgiji

vatrostalnih materijala

- uočava značaj primjene vatrostalnih materijala u metalurgiji

Topitelji i drugi dodaci - definiše vrste i

svojstva topitelja - opisuje

modifikatore, oksidatore i dezoksidatore

- razlikuje vrste i svojstva topitelja i drugih dodataka


Osnovi metalurških postupaka - upoznaje metale i

njihove osobine - definiše i obrazlaže

pirometalurške postupke

- opisuje procese disocijacije

- opisuje proces redukcije

- opisuje proces obrazovanja kamenca

- opisuje proces oksidacije sulfidnih rastopa

- opisuje osnovne procese obrazovanja troske

- definiše hidrometalurške postupke

- definiše luženje, odvajanje tečne od čvrste faze

- objašnjava izdvajanje jedinjenja metala i metala iz rastvora

- definiše osnove elektrometalurških postupaka

- razlikuje osnovne metode dobijanja metala iz ruda

- razlikuje procese pirometalurških postupaka

- razlikuje procese hidrometalurških postupaka

- razlikuje elektrometalurške postupke

- razvija pravilan odnos prema zanimanju

- stiče samopouzdanje i sigurnost

vježbe: - izrada šema

pojedinih procesa

Metalurgija gvožđa i čelika - definiše pojam

gvožđa i čelika - razlikuje pojam

gvožđa i čelika - uočava važnost

očuvanja zdrave vježbe: - izrada šema

9


- nabraja rude željeza

- objašnjava pripremu rude za topljenje

- objašnjava proces redukcije

- objašnjava rad visoke peći

- objašnjava dobijanje gvožđa elektrotermičkim topljenjem

- opisuje pripremu sirovina za dobijanje čelika

- objašnjava postupke dobijanja čelika

- opisuje postupak poboljšanja kvaliteta čelika

- razlikuje rude željeza

- uočava značaj pripreme rude za topljenje

- analizira proces redukcije

- analizira rad visoke peći i elektropeći

- uočava značaj pripreme sirovina za dobijanje čelika

- razlikuje postupke dobijanja čelika po Besemeru, Tomasu, kiseonično – konvertorski i dobijanje u elektro – pećima

životne sredine - jača ekološku

svijest - stiče osjećaj

odgovornosti

metalurških agregata

Metalurgija obojenih metala - navodi fizičko–

hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje bakra

- objašnjava pirometalurško i hidrometalurško dobijanje bakra

- navodi fizičko-hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje olova

- objašnjava pirometalurško dobijanje olova

- navodi fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje cinka

- objašnjava pirometalurško i hidrometalurško dobijanje cinka

- navodi fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje bakra

- analizira pirometalurško dobijanje bakra

- analizira hidrometalurško dobijanje bakra

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje olova

- analizira pirometalurško dobijanje olova

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje cinka

- analizira pirometalurško dobijanje cinka

- analizira hidrometalurško dobijanje cinka

- razvija pozitivan odnos prema struci

- razvija pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

- razvija analitičko mišljenje

vježbe: - šema

pirometalurškog dobijanja bakra

- šema pirometalurškog dobijanja olova

- šema pirometalurškog dobijanja cinka

- šema Bajerovog postupka dobijanja glinice

10


aluminijuma - objašnjava

dobijanje aluminijuma po Bajerovom postupku

- objašnjava elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- navodi fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje nikla

- objašnjava pirometalurško dobijanje nikla

- navodi osobine žive i postupke dobijanja

- navodi fizičko–hemijska svojstva zlata i srebra

- objašnjava postupke za dobijanje zlata i srebra

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje aluminijuma

- analizira dobijanje glinice po Bajerovom postupku

- analizira elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva, sirovine i pripremu za dobijanje nikla

- analizira pirometalurško dobijanje nikla

- razlikuje postupke dobijanja žive

- razlikuje fizičko–hemijska svojstva zlata i srebra

- razlikuje postupke za dobijanje zlata i srebra

Metalurgija rijetkih metala - upoznaje

metalurgiju rijetkih metala

- razlikuje metalurgiju molibdena, volfrana i hroma


Prerada metala livenjem - objašnjava

postupke prerade metala livenjem

- navodi materijal za izradu kalupa i jezgara

- upoznaje modele i jezgrenike

- opisuje ulivni sistem i hranitelje

- objašnjava ručnu i mašinsku izradu kalupa

- opisuje materijale za livenje

- analizira postupke prerade metala livenjem

- razlikuje materijale za izradu kalupa i jezgara

- razlikuje modele i jezgrenike

- razlikuje elemente ulivnog sistema

- razlikuje ručnu i mašinsku izradu kalupa

- razvija osjećaj za preciznost

vježbe: - crta modele,

jezgrenike, ulivni sistem

11


Prerada metala plastičnom deformacijom - navodi postupke

prerade metala plastičnom deformacijom

- upoznaje osnovne pojmove procesa valjanja

- objašnjava uređaje za valjanje i proizvode valjaonica

- upoznaje osnovne pojmove o presovanju materijala

- upoznaje proces izvlačenja

- uočava razliku izmedju postupaka prerade metala plastičnom deformacijom

- razvija sigurnost i stručnost u radu

vježbe: - crtanje šema

procesa valjanja, presovanja i izvlačenja

Termička obrada metala - definiše pojam

termičke obrade metala

- objašnjava postupke termičke obrade

- objašnjava postupke termohemijske obrade čelika

- navodi peći za termičku obradu

- razlikuje postupke termičke obrade (žarenje, kaljenje, otpuštanje)

- razlikuje postupke termohemijske obrade čelika (cementacija, nitriranje, cijanizacija)

- analizira peći za termičku obradu

- uočava važnost nauke

vježbe: - crta ravnotežni

dijagram stanja Fe-Fe3C

Ispitivanje metala - obrazlaže značaj i

cilj ispitivanja metala

- objašnjava hemijska ispitivanja metala

- objašnjava mehanička ispitivanja metala (statička, zatezanjem, sabijanjem, savijanjem, uvijanjem, smicanjem)

- objašnjava ispitivanje tvrdoće

- razlikuje postupke ispitivanja metala

- određuje tvrdoću po Brinelu, Vikersu i Rokvelu

- razlikuje dinamička i tehnološka ispitivanje metala

- analizira strukturu metala

- razlikuje metode ispitivanja metala bez razaranja

- razvija sigurnost i stručnost

vježbe: - mjerenje tvrdoće

po Brinetu, Rokvelu i Vikersu

- ispitivanje zatezne čvrstoće

12


- objašnjava dinamičko ispitivanje metala

- objašnjava tehnološka ispitivanja metala

- objašnjava ispitivanje strukture metala

- upoznaje ispitivanje metala bez razaranja

Korozija - definiše pojam i

vrste korozije - opisuje zaštitu

metala od korozije

- razlikuje vrste korozije

- razlikuje metode za zaštitu metala od korozije

- razvija saznanje o mogućim štetema u procesu rada

- razvija osjećaj odgovornosti

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Nikola Pacović, Živan Živković, Božidar Stanojević: Osnovi metalurgije, Naučna

knjiga, Beograd,1987. - Živan Živković, Milan Antić, Nikola Čolović: Teorijski osnovi obojene metlurgije,

Naučna knjiga, Beograd,1980. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom,

grafoskopom, projektnim platnom i folijom. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

13

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom Znanja

Predmet Znanja - Vatrostalni materijali - Vatrostalni materijali

- Toplotehnika i metalurške

peći

- Vrste vatrostalnih materijala - Svojstva vatrostalnih

materijala - Ozid metalurških peći

- Goriva - Toplotehnika i metalurške peći

- Praktična nastava

- Osnove energetike metalurških peći

- Sagorijevanje goriva - Metalurgija obojenih metala - Poznavanje materijala

- Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- Metalni materijali - Operacije procesa elektrolize

- Osnovi metalurških postupaka

- Metalurški procesi - Procesi dobijanja metala

14

1.2.2. TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA

1. Naziv premeta: TEHNIČKO CRTANJE SA MAŠINSKIM ELEMENTIMA



Ukupno

I 48 24 72 II III IV

Ukupno 48 24 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućavaju učenicima da: - razumiju tehničke crteže, uputstva i propise, tabele, dijagrame, šeme i tehničku

dokumetaciju; - razvijaju smisao za tačnost, preciznost, estetiku i urednost u rješavanju raznih

zadataka i stvaranju navika za planski, organizovani i samostalni rad uopšte; - upoznaju se sa tehnologijom, pravilima, standardima i simbolima koji se

upotrebljavaju u tehničkom crtanju; - čitaju i razumiju tehničke crteže, uputstva i propise, šeme i tehničku

dokumetaciju; - upoznaju se sa pojmom i vrstama projekcija; - upoznaju osobine materijala sa kojim se susreće u radu; - konstruišu jednostavne mašinske proizvode; - izrađuju tehničko–tehnološku dokumentaciju; - poštuju standarde tehničkog crtanja; - crtaju jednostavne tehničke radioničke i sklopne crteže mašinskih elemenata i

manjih sklopova, u skladu sa standardima; - uočavaju i shvate funkcionalne međuzavisnosti elemenata, sklopova i

mehanizama; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladavaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

15





Osnovi tehničkog crtanja - definiše značaj

tehničkog crtanja - poznaje materijal i

pribor za tehničko crtanje, kao i formate i opremu tehničkih crteža

- poznaje zaglavlja i sastavnice

- upoznaje tehniku izrade jednostavnih crteža

- razlikuje tehnički crtež od drugih crteža, skica, slika i fotografija

- izvlači osnovne i kotne linije, šrafira, ispisuje zaglavlje i pozicione oznake elemenata

- ispisuje tehničko pismo

- skicira jednostavne elemente

- razvija osjećaj za red i urednost

vježba: - tehničko pismo

Nacrtna geometrija - definiše pojam i

vrste projekcija - definiše pojmove

kvadranta i oktanta - objašnjava

ortogonalnu projekciju

- razumije ortogonalnu projekciju tačke, prave i duži na tri ravni

- opisuje ravan i specijalne položaje ravni

- objašnjava centralnu projekciju

- upoznaje aksonometrijsko projekciranje

- analizira načine prikazivanja predmeta na crtežu

- razlikuje vrste projekciranja

- crta projekciju tačke na jednu, dvije i tri ravni

- crta projekciju prave i duži u opštem i specijalnom položaju

- crta projekcije osnovnih geometrijskih likova u opštem i specijalnom položaju (kvadrat, pravougaonik, trougao)

- crta projekcije osnovnih geometrijskih tijela u opštem i specijalnom položaju

- crta u izometriji jednostavne elemente na osnovu ortogonalnih projekcija


- razvija osjećaj za preciznost i tačnost

- razvija sposobnost komuniciranja

vježba: - crtanje projekcije

tijela - crtanje tijela u

izometriji na osnovu projekcija

- crtanje projekcija na osnovu izometrijskog izgleda

16

Informativni ciljevi i sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski Preporuke za

ciljevi izvođenje nastave učenik učenik učenik

- uočava prednosti i nedostatke pojedinih načina prikazivanja tijela

Tehničko crtanje - objašnjava

prikazivanje predmeta na crtežu

- navodi vrste pogleda

- obrazlaže presjeke i uprošćenja pri crtanju

- definiše pojam tolerancije, položaja, oblika i veličine tolerantnog polja

- poznaje radionički i sklopni crtež

- razumije pojam kvaliteta površine i poznaje način označavanja stanja površine

- opisuje kotiranje i elemente kotiranja

- razumije skiciranje i čitanje tehničkih crteža

- izrađuje tehničke crteže predmeta sa presjecima i detaljima

- izrađuje uprošćene tehničke crteže

- piše tolerancije dužina, oblika i položaja

- crta radionički crtež jednostavnog mašinskog dijela i upisuje podatke neophodne za njegovu izradu

- analizira i čita tehnički crtež

- razvija samostalnost pri radu

- razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

vježba: - prikazivanje

predmeta na crtežu - kotiranje

tolerisanih dimenzija

- izrada radioničkog crteža

Veze i spojevi mašinskih elemenata - definiše pojam i

podjelu mašinskih elemenata

- navodi nerazdvojive spojeve: zakovani, zavareni, lemljeni i lijepljeni spojevi

- opisuje postupak pripreme limova za zakivanje i način zakivanja, kao i materijal za zakivke

- upoznaje osobine zavarenih, zalemljenih i lijepljenih spojeva

- navodi razdvojive spojeve: klinovi,

- razlikuje nerazdvojive od razdvojivih veza mašinskih elemenata

- razlikuje elemente za nerazdvojivu vezu

- uočava prednosti i nedostatke elemenata za nerazdvojivu vezu

- razlikuje elemente za razdvojivu vezu

- uočava prednosti i nedostatke elemenata za razdvojivu vezu

- uočava prednosti i nedostatke

- razvija osjećaj sigurnosti u radu

- stiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

vježba: - crtanje navojnih

spojeva - skiciranje opruga

(rad u olovci)

17



čivije, navojni spojevi

- upoznaje osobine razdvojivih spojeva

- navodi elemente za elastičnu vezu (opruge)

- upoznaje osobine elemenata za elastičnu vezu

elemenata za elastičnu vezu

Elementi za kružno kretanje - upoznaje

konstruktivne oblike i karakteristike osovina, osovinica i vratila

- navodi podjelu i osobine ležišta

- razlikuje elemente za kružno kretanje

- crta osovine, osovinice i vratila

- razlikuje vrste ležišta i ležajeva

- razvija osjećaj sigurnosti u radu

vježba: - skiciranje osovina i

vratila (rad u olovci)

Elementi za prenos snage - upoznaje vrste i

primjenu elemenata za prenos snage

- objašnjava prenos snage zupčanicima, remenom (kaišem) i lancem

- upoznaje osobine elemenata za prenos snage

- razlikuje elemente za prenos snage

- analizira prenos snage zupčanicima, remenom (kaišem) i lancem

- bira odgovarajuću vrstu prenosa prema zadatim uslovima

- uspostavlja vezu između elemenata za kružno kretanje i elemenata za prenos snage

- razvija logičko mišljenje

Postrojenja hemijske industrije - upoznaje materijal

za postrojenja hemijske industrije

- opisuje postrojenja hemijske industrije

- - objašnjava šematske prikaze tehnoloških operacija

- razlikuje materijale za postrojenja hemijske industrije

- izrađuje tehničku dokumentaciju za postrojenja hemijske industrije

- čita tehničku dokumentaciju za postrojenja hemijske industrije

- razvija osjećaj preciznosti i sigurnosti u radu

vježba: - prikazivanje

hemijskih procesa

Primjena računara - razumije

mogućnosti - crta jednostavne

tehničke crteže uz - podstiče zalaganje

i efikasnost u radu vježba: - rad sa programskim

18



primjene računara za tehničko crtanje

- upoznaje osnovne programske pakete za tehničko crtanje

pomoć računara - uočava značaj

primjene računara za tehničko crtanje

- podstiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

paketom za tehničko crtanje

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Drapić, S., Gačić, D.: Tehničko crtanje sa mašinskim elementima za I ili II razred

stručnih škola, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Drapić, S., Gačić D., Danilović M., Damjanac Z.: Tehničko crtanje sa nacrtnom

geometrijom, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2003. - Drapić, S., Teslić, M.: Osnovi mašinstva, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva,

Beograd, 2002. - Drapić, S.: Mašinski elementi, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd,

2000. - Pantelić, T.: Tehničko crtanje, Mašinski fakultet, Beograd,1998. - Gagić, Lj.: Nacrtna geometrija sa tehničkim crtanjem, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva, Beograd,1999. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: A/V sredstvima, grafoskopom,

dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, stolovima sa odgovarajućim priborom za crtanje i računarima sa odgovarajućim programskim paketom za tehničko crtanje.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju pismeni radovi učenika

(testovi-četiri, grafički rad-dva) i usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Diplomirani inženjer mašinstva, diplomirani inženjer metalurgije, diplomirani

inženjer tehnologije. 9. Povezanost predmeta

Povezanost sa predmetom Znanja Predmet Znanja

- Tehničko crtanje - Toplotehnika i metalurške peći

- Klasifikacija metalurških peći - Skice raznih tipova peći

- Ležišta i ležajevi - Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

- Ležišta i ležajevi za radne i potporne valjke

- Elementi za prenos snage - Praktična nastava sa tehnologijom zanimanja

- Uređaji za prenos snage od pogonskog motora na valjke

- Postrojenja u metalurškoj industriji


- Šematski prikaz pogona za elektrolitičko dobijanje aluminijuma

19

1.2.3. METALURŠKI PROCESI

1. Naziv premeta: METALURŠKI PROCESI


Vrste nastave Ukupno Razred Teorije Vježbe

I II 108 108 III IV

Ukupno 108 108 3. Opšti ciljevi nastave Učenicima omogućva da: - steknu znanja o metalurškim procesima; - steknu znanja o termodinamici metalurških procesa; - steknu znanja o kinetici metalurških procesa; - upoznaju metaluršku pripremu sirovina za dobijanje metala; - upoznaju proces dobijanja metala; - upoznaju proces rafinacije metala; - razviju osjećaj o odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci; - razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

20

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: DRUGI




Uvod - definiše

metalurške procese - navodi cilj

metalurških procesa

- nabraja vrste metalurških procesa

- opisuje uslove odvijanja metalurških procesa

- analizira vrste metalurških procesa (pirometalurške, hidrometalurške, elektrometalurške)

- razvija osjećaj o važnosti pojedinih procesa rada

Gasno agregatno stanje - navodi uslove

postojanja gasnog agregatnog stanja materije i osobine gasa

- definiše idealni gas i osnovne gasne zakone: Bijl-Mariotov, Gej-Lisakov i Šarlov

- definiše Klajperonovu jednačinu

- definiše Daltonov zakon

- obrazlaže ponašanje gasa u smješi

- objašnjava promjenu energije translatornog kretanja molekula, pritisak i kinetičku energiju

- navodi osobine realnog gasnog stanja

- poznaje parametre Van der Valsove jednačine

- razlikuje gasovito, tečno i čvrsto agregatno stanje

- grafički predstavlja gasne zakone i analizira međusobni odnos pritiska, zapremine i temperature

- analizira parametre Klapejronove jednačine

- analizira Daltonov zakon

- matematički zapisuje osnovnu jednačinu kinetičke teorije i kinetičku energiju molekula gasa

- analizira pritisak i zapreminu realnog gasnog sistema

- analizira parametre Van der Valsove jednačine


vježbe: - izrada zadataka

primjenom Daltonovog zakona

Tečno agregatno stanje - navodi osobine

materije u tečnom - analizira promjenu - razvija logično

21


agregatnom stanju - definiše: napon

pare, toplotu isparavanja, temperaturu ključanja

- objašnjava promjenu napona pare sa temperaturom

- navodi uslove prevođenja materije iz gasovitog u tečno agregatno stanje

- definiše kritičnu temperaturu i kritični pritisak

zapremine tečnosti sa temperaturom

- razlikuje napon zasićene i nezasićene pare

- grafički predstavlja krive napona pare za različite tečnosti i krive zagrijavanja

- analizira na P-V dijagramu izotermski proces na različitim temperaturama za CO2

- uočava značaj kondezacije gasova u industriji

zaključivanje

Termodinamika metalurških procesa - definiše:

unutrašnju energiju, termodinamičke sisteme i I zakon termodinamike

- obrazlaže rad pri promjeni zapremine gasa

- upoznaje toplotni kapacitet

- navodi osobine entalpije kao veličine funkcije stanja

- objašnjava toplotni efekat egzotermnih i endotermnih hemijskih reakcija

- obrazlaže egzotermne i endotermne reakcije praćene promjenom zapremine

- definiše Hesov zakon

- definiše II zakon termodinamike

- razumije pojam

- razlikuje otvorene, zatvorene i izolovane termodinamičke sisteme

- analizira I zakon termodinamike

- analizira toplozni kapacitet

- grafički predstavlja promjenu entalpije kod egzotermnih i endotermnih reakcija

- analizira toplotni efekat hemijskih reakcija pri stalnom pritisku uz praćenje promjene zapremine

- analizira Hesov zakon

- izračunava toplotni efekat pomoću Hesovog zakona

- razlikuje povratne i nepovratne procese

- uočava vezu entropije i

- razvija sposobnost jasnog i preciznog izražavanja

vježbe: - izrada zadataka

primjenom I zakona termodinamike

- izračunava toplotni efekat pomoću Hesovog zakona

- rješava računske zadatke primjenom zakona o dejstvu masa i Le Šateljeovog principa

22


entropije - objašnjava Gibsovu

energiju - definiše pojam

faze - razumije hemijsku

ravnotežu - definiše zakon o

dejstvu mase - obrazlaže

konstantu ravnoteže

- definiše Le Šateljejev princip i navodi faktore koji izazivaju pomjeranje ravnoteže sistema

- definiše rastvore i navodi podjelu rastvora

- definiše Raulov zakon

- objašnjava sniženje temperature mržnjenja i povećanje temperature ključanja rastvora

- navodi osobine idealnih sistema

- objašnjava napon pare i temperaturu ključanja idealnih sistema

- objašnjava Gibsovo pravilo faza

- objašnjava dijagram stanja jednokomponentnih legura

vjerovatnoće - uočava vezu

slobodne energije, entalpije i entropije

- razlikuje homogene i heterogene sisteme

- analizira na primjeru uspostavljanje dinamičke ravnoteže hemijskih procesa

- matematički izvodi zakon o dejstvu masa

- analizira uticaj koncentracije reaktanata i produkata, temperature i pritiska na pomjeranje ravnoteže sistema

- razlikuje fizičku i hemijsku ravnotežu

- razlikuje molaritet, maseni udio, molalitet i molski udio kao načine izražavanja količine komponente u rastvoru

- uočava primjenu Raulovog zakona na idealne sisteme

- grafički prikazuje parcijalni napon pare u funkciji od sastava smješa i zavisnost temperature ključanja od sastava smješe

- analizira Gibsovo pravilo faza

Kinetika metalurških procesa - opisuje kinetiku - analizira kinetiku - razvija osjećaj vježbe:

23


homogenih reakcija - navodi reakcije

prvog i drugog reda - objašnjava uticaj

koncentracije i temperature na brzinu reakcije

- poznaje određivanje reda reakcije

- opisuje kinetiku heterogenih reakcija

- navodi klasifikaciju heterogenih metalurških reakcija

- opisuje brzinu heterogenih metalurških reakcija

homogenih reakcija - razlikuje reakcije

prvog i drugog reda - analizira primjere

uticaja temperature na brzinu reakcije

- analizira kinetiku heterogenih reakcija

- razlikuje klasifikaciju heterogenih metalurških reakcija

preciznosti i tačnosti u radu

- izrada zadataka

Metalurška priprema sirovina za dobijanje metala - upoznaje operacije

mehaničke pripreme

- opisuje okrupnjavanje

- objašnjava postupke obogaćivanja ruda

- objašnjava procese prženja

- razlikuje operacije mehaničke pripreme (drobljenje, mljevenje, klasiranje)

- razlikuje postupke obogaćivanja ruda (flotacija, gravitaciona koncentracija, magnetna koncentracija)

- analizira procese prženja (kalcinirajuće, oksidaciono, sulfatizaciono, hlorirajuće, isparavajuće, redukciono i aglomeraciono)

- stiče pozitivnu orijentaciju prema zanimanju

vježbe: - grafičko

prikazivanje uređaja mehaničke pripreme

Procesi dobijanja metala - definiše

pirometalurške procese

- objašnjava

- analizira pirometalurške procese

- razlikuje reakcije u


- razvija snalažljivost i

vježbe: - šematsko

prikazivanje procesa

24


sagorijevanje goriva

- objašnjava procese redukcije

- nabraja reakcije u sistemu Me-S-O

- objašnjava metalurške troske

- nabraja reakcije u sistemu Me-troska-gas

- definiše hidrometalurške procese

- objašnjava osnove procesa luženja

- objašnjava osnove procesa odvajanja faza

- objašnjava osnove procesa izdvajanja metala iz rastvora

sistemu Me-S-O - razlikuje reakcije u

sistemu Me-troska-gas

- analizira hidrometalurške procese

- analizira osnove procesa odvajanja faza i izdvajanje metala iz rastvora

inicijativnost

Procesi rafinacije metala - navodi podjelu

procesa rafinacije - objašnjava procese

rafinacije - upoznaje

ekstrakciju organskim rastvaračima

- upoznaje jonsku izmjenu

- opisuje elektrolitičku rafinaciju

- objašnjava elektrolitičko dobijanje metala iz rastvora

- objašnjava elektrolitičko dobijanje metala iz rastopa

- razlikuje procese pirometalurške rafinacije, oksidacione rafinacije, likvacije, rafinacije isparavanjem i hidrometalurške rafinacije

- razlikuje ekstrakciju organskim rastvaračima i jonsku izmjenu

- analizira elektrolitičku rafinaciju

- razlikuje elektrolitičko dobijanje metala iz rastvora i iz rastopa


- razvija spremnost i sposobnost za saradnju


25

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dragoljub Blečić: Teorija metalurških procesa – ITP ''Unireks'', Nikšić, 1994. - Živan Živković: Teorijski osnovi obojene metalurgije, Naučna knjiga, Beograd,

1979. - Živan Živković: Teorija metalurških procesa, Opšti dio, Tehnički fakultet Bor, Bor,

1991. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom,

grafoskopom, projektnim platnom i folijom. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Osnovi metalurških postupaka

- Osnovi metalurgije - Procesi dobijanja metala

- Osnovne tehnološke operacije procesa elektrolize


- Procesi dobijanja metala

- Procesi dobijanja rijetkih metala

- Metalurgija rijetkih metala - Procesi dobijanja metala

26

1.2.4. METALOGRAFIJA

1. Naziv premeta: METALOGRAFIJA

2. Broj časova po godinama obrazovanjaI vrstama nastave


Ukupno

I II 108 108 III IV

Ukupno 108 108

3. Opšti ciljevi nastave Omogućavaju učenicima da: - steknu znanja o osnovima kristalografije; - upoznaju kristalizaciju metala; - upoznaju građu legura; - upoznaju dijagrame stanja dvokomponentnih i trokomponentnih legura; - crtaju i analiziraju dijagrame stanja željezo–ugljenik; - steknu znanja o ugljeničnim i legiranim čelicima; - steknu znanja o aluminijumu i njegovim legurama; - steknu znanja o drugim obojenim metalima i njihovim legurama; - steknu stručna znanja i vještine neophodne za dalje učenje; - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci.

27





Osnovi kristalografije - opisuje građu

atoma - objašnjava

kristalnu građu metala

- navodi kristalne sisteme

- definiše elementarnu ćeliju:

- objašnjava osnovne tipove elementarnih rešetki

- opisuje kristalografsko označavanje

- opisuje realnu građu metala

- objašnjava tačkaste, linijske i površinske greške

- analizira građu atoma

- analizira kristalnu građu metala

- razlikuje kristalne sisteme

- razlikuje osnovne tipove rešetki (prostorno centrirarana kubna rešetka, površinski centrirana kubna rešetka, gusto složena heksagonalna rešetka)

- pravilno primjenjuje kristalografsko označavanje

- određuje tačkaste, linijske i površinske greške

- razvija logično mišljenje, sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje


prikazivanje pravilnog rasporeda atoma

- crta elementarnu ćeliju

- crta osnovne tipove kristalnih rešetki

- crta tačkaste i linijske greške

Kristalizacija metala - upoznaje

energetske uslove kristalizacije

- objašnjava mehanizam procesa kristalizacije

- objašnjava strukturu livenog metala

- opisuje preobražaje u čvrstom stanju

- analizira energetske uslove kristalizacije i mehanizam procesa kristalizacije

- analizira strukturu livenog metala i preobražaj u čvrstom stanju

- razvija moć zapažanja – razvija analitičko mišljenje i tačnost


prikazivanje strukture livenog metala

- šema građe odlivaka

Građa legura - definiše pojam

legure, komponente i faze

- upoznaje mehaničku smješu faza

- navodi čvrste rastvore

- razlikuje pojam legure, komponente i faze

- razlikuje supstitucijske i intersticijske čvrste rastvore

- crta šemu

- razvija logično zaključivanje

vježbe: - crta šeme

mikrostruktura čvrstog rastvora

- crta šeme supstitucijskih i interstucijskih čvrstih rastvora

28


- upoznaje hemijska jedinjenja

- upoznaje intermedijatne faze

klasifikacija čvrstih rastvora

- razlikuje intermedijatne faze

- crta šeme deformisane kristalne rešetke čvrstog rastvora

Dijagrami stanja dvokomponentnih legura - definiše pravilo

faza - opisuje ravnotežni

dijagram stanja - objašnjava zakon

poluge - objašnjava

dijagram stanja legura čije komponente obrazuju mehaničku smješu čvrstih komponenti

- objašnjava dijagram stanja legura sa potpunom i ograničenom rastvorljivošću komponenti u čvrstom stanju

- opisuje promjene u legurama u čvrstom stanju

- opisuje složene dijagrame stanja

- odredjuje pravilo faza

- analizira ravnotežni dijagram stanja

- analizira zakon poluge

- razlikuje dijagram stanja legura

- analizira promjene u legurama u čvrstom stanju

- razlikuje preobražaje u složenim dijagramima stanja

- analizira složene dijagrame stanja (preobražaj iz tečnog stanja, preobražaj u čvrstom stanju)

- razvija moć zapažanja – razvija analitičko mišljenje, preciznost i logičko zaključivanje

vježbe: - crta šemu

primjene pravila poluge na pojedine sisteme

- crta dijagrame stanja dvokomponentnih legura

- crta ravnotežni dijagram stanja legura sa peritektičkim, eutektičkim i eutektoidnim preobražajem

Dijagram stanja trokomponentnih legura - objašnjava grafičko

prikazivanje trokomponentnog dijagrama stanja

- opisuje određivanje sastava i količine faza u trojnim legurama

- objašnjava primjenu pravila faza u trojnim sistemima

- opisuje kristalizaciju trojnih legura

- analizira i grafički prikazuje trokomponentni dijagram stanja

- određuje sastav i količine faza u trojnim legurama

- analizira primjenu pravila faza u trojnim sistemima

- analizira kristalizaciju i strukturu trojnih legura


- razvija sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

vježbe: - određivanje

sastava trojne legure metodom paralelnih strana i pomoću odsječaka

29


- objašnjava strukturu trojnih legura

Dijagram stanja željezo–ugljenik - navodi komponente

u sistemu željezo-ugljenik

- navodi faze u legurama željezo – ugljenik

- objašnjava dijagram stanja Fe-Fe3C

- objašnjava strukturu čelika i svojstva strukture

- razlikuje komponente u sistemu željezo – ugljenik

- analizira faze u legurama željezo – ugljenik

- analizira metastabilni dijagram stanja Fe-Fe3C

- razlikuje strukturu čelika

- razvija efikasnost i usmjerenost na razvoj

vježbe: - crta krive

hlađenja i zagrijavanja čistog željeza

- crta dijagram stanja metastabilnog sistema Fe-Fe3C

Ugljenični i legirani čelici - objašnjava uticaj

ugljenika na strukturu i osobine čelika

- opisuje uticaj stalnih primjesa

- objašnjava uticaj legirajućih elementata na alotropske preobražaje željeza

- upoznaje karbide i druge faze u legiranim čelicima

- navodi klasifikacije legiranih čelika

- opisuje označavanje čelika

- analizira uticaj ugljenika na strukturu i osobine čelika

- određuje uticaj stalnih primjesa

- analizira uticaj legirajućih elemenata na alotropske preobražaje željeza

- razlikuje klasifikacije legiranih čelika

- razlikuje označavanje čelika

- razvija osjećaj za preciznosti i tačnost u radu


prikazivanje uticaja ugljenika na mehaničke osobine čelika

- posmatra mikrostrukture eutektoidnih čelika

Gvožđe - upoznaje strukturu

gvoždja - opisuje (bijelo

liveno gvoždje, sivo liveno gvoždje, modularni liv, temper liv)

- analizira strukturu gvožđa

- razlikuje bijelo, sivo liveno gvožđe, modularni i temper liv


vježbe: - šema dijagrama

stanja vertikalnog presjeka dijagrama stanja Fe-C

- posmatra mikrostrukturu gvožđa

30


Aluminijum i njegove legure

- opisuje osnovne karakteristike aluminijuma

- navodi klasifikaciju legura aluminijuma

- opisuje stalne primjese aluminijuma

- nabraja legure aluminijuma

- objašnjava legure aluminijum – bakar, aluminijum – magnezijum, aluminijum – mangan, aluminijum silicijum

- nabraja složene legure aluminijuma

- objašnjava legure Al-Cu-Mg, Al-Mg-Si

- objašnjava označavanje legura aluminijuma

- razlikuje klasifikaciju legura aluminijuma

- analizira stalne primjese aluminijuma

- analizira legure aluminijuma

- razlikuje složene legure aluminijuma

- razlikuje označavanje legura aluminijuma

- razvija moć zapažanja

vježbe: - crta dijagrame

stanja sistema Al legura

- posmatra mikrostrukture čistog i tehničkog aluminijuma

Drugi obojeni metali i njihove legure Magnezijum i njegove legure - opisuje osnovne

karakteristike magnezijuma

- opisuje legure magnezijuma

- razlikuje legure magnezijuma


vježbe: - crta dijagram

stanja i mehaničke osobine legura magnezijuma

- posmatra mikrostrukture legura magnezijuma

Bakar i njegove legure - opisuje osnovne

karakteristike bakra

- navodi legure bakra i označavanje legura bakra

- razlikuje legure bakra i njihovo označavanje



stanja legura bakra

- posmatra mikrostrukture legura bakra

Nikal i njegove legure - opisuje osnovne - razlikuje legure - razvija sposobnost vježbe:

31


karakteristike nikla - navodi legure nikla

nikla opažanja i prepoznavanja

- posmatra mikrostrukture odlivaka od nikla

Cink i njegove legure - opisuje osnovne

karakteristike cinka

- navodi legure cinka

- razlikuje legure cinka

- razvija sposobnost opažanja i prepoznavanja


stanja legura cinka - posmatra

mikrostrukture legura cinka

Kalaj, olovo i njihove legure - opisuje osnovne

karakteristike kalaja i olova

- navodi legure kalaja i olova

- razlikuje legure kalaja

- razlikuje legure olova

- razvija sposobnost opažanja i prepoznavanja


stanja legura kalaja i legura olova

- posmatra mikrostrukture legura kalaja i legura olova

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dr Radoje Kontić, Dr Žarko Blečić: Metalografija – ITP ''Unireks'', Nikšić, 1993. - Docent dr inž. Dragica Mihajlović, inž. Miodrag Kostić: Praktikum iz

metalografije, Tehnološko–metalurški fakultet, Beograd, 1971. - Dr Botko Perović: Fizička metalurgija , Titograd, 1984. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom,

mikroskopom, softverom za prikaz različitih vrsta materijala, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala i drugim.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

32


Predmet Znanja - Kristalizacija metala - Poznavanje materijala

- Fizička metalurgija - Livenje metala

- Kristalni materijali - Kristalizacija - Očvršćavanje odlivaka

- Dijagrami stanja dvokomponentnih legura

- Fizička metalurgija - Termička obrada

- Ravnotežni dijagrami stanja sa dvije komponente

- Dijagrami stanja - Dijagrami stanja

trokomponentnih legura - Termička obrada - Dijagrami stanja

- Obojeni metali njihove legure

- Praktična nastava - Mikrostukture legura aluminijuma

33

1.2.5. DOBIJANJE GLINICE

1. Naziv premeta: DOBIJANJE GLINICE



Ukupno

I II III 108 108 IV

Ukupno 108 108 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju rude aluminijuma; - upoznaju hidrokside i okside aluminijuma; - steknu znanja o aluminatnim rastvorima; - upoznaju Bajerov postupak za dobijanje glinice; - upoznaju alternativne postupake za dobijanje glinice; - razviju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala i poštovanje ekoloških

zahtjeva; - razviju osjećaj za očuvanje životne sredine.

34

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREĆI




Uvod - navodi proizvodnju

i potrošnju aluminijuma u svijetu i kod nas

- nabraja faktore koji utiču na razvoj industrije aluminijuma

- prepoznaje perspektive daljeg razvoja

- navodi osobine, primjenu i značaj aluminijuma

- razlikuje hemijske i fizičke osobine aluminijuma

- razvija moć zapažanja i logičko zaključivanje

Rude aluminijuma - navodi

rasprostranjenost aluminijuma u zemljinoj kori

- nabraja najvažnije minerale aluminijuma

- nabraja uslove koje treba da ispuni prirodna sirovina za dobijanje glinice

- navodi podjelu ruda aluminijuma

- navodi hemijski i minerološki sastav boksita, fizičko–mehaničke osobine, način nastanka i metode ispitivanja osobina boksita

- navodi sastav, rude, nefelina, alunita

- opisuje kaoline i gline

- razlikuje veliki broj minerala aluminijuma

- razlikuje boksit, nefeline, alunite, kaoline i gline

- analizira kvalitet boksita na osnovu silicijumovog modela

- razlikuje lateratne i sedimentne (taložne) boksite

- analizira Kantijev dijagram za kvalitet boksita

- razvija analitičko mišljenje i moć zapažanja

vježbe: - Kontijev dijagram

za kvalitet čelika (sastav za preradu po Bajerovom postupku)

Hidroksidi i oksidi aluminijuma (glinica) - navodi podjelu

hidroksida - objašnjava

- razlikuje hidrargilit, bemit i diaspor


vježbe: - crta strukturu

hidrargilita, bemita

35


strukturu hidrargilita

- navodi osobine hidrargilita

- objašnjava strukturu bemita

- navodi načine dobijanja i osobine bemita

- objašnjava strukturu diaspora

- navodi osobine diaspora

- uočava zavisnost oblasti stabilnosti hidratisanih oksida od temperature i pritiska

- obrazlaže hemijske, fizičko-mehaničke i termičke osobine glinice

- navodi osobine glinice potrebne za elektrolizu

- navodi tipove glinice za proizvodnju aluminijuma

- uočava sličnost u strukturi bemita i dispora

- razlikuje prirodni i sintetički diaspor

- crta i analizira dijagram ravnotežnog stanja u sistemu Al2O3 – H2O i dijagram ravnotežnog stanja sistema Al2O3 – H2O pri visokim pritiscima (po Kenediju)

- crta i analizira dijagram brzine rastvaranja hidroksida aluminijuma na 100o C(u 10% HCL i u 70% H2SO4)

- - razlikuje evropski tip Flyory i američki tip Sandy glinice za proizvodnju aluminijuma

- crta kristalnu strukturu diaspora

Sistemi Al2O3 – Na2O - H2O - objašnjava

dijagram ravnotežnog stanja sistema Na2O – Al2O3 – H2O na 30o C

- upoznaje zavisnost područja stabilnosti pojedinih faza od koncentracije osnovnih komponenti

- analizira dijagram ravnotežnog stanja sistema Na2O – Al2O3 – H2O

- razvija analitičko mišljenje i logično zaključivanje

Aluminatni rastvori - definiše

aluminatne rastvore

- navodi načine

- razlikuje nastajanje NaAlO2

na dva načina, reakcijom luženja


vježbe: - određivanje

postojanosti rastvora aluminata

36


nastanka natrijum aluminata (NaAlO2)

- definiše kaustični modul

- upoznaje zavisnost stabilnosti aluminatnih rastvora od koncentracije, kaustičnog odnosa, temperature i primjesa

- navodi teorije koje objašnjavaju prirodu i strukturu aluminatnih rastvora

hidratisanih aluminijalnih oksida iz boksita rastvorom NaOH, reakcijom u čvrstom stanju

- analizira uticaj koncentracije rastvora, kaustičnog odnosa, temperature i primjesa na stabilnost aluminijumskih rastvora

- analizira koloidnu teoriju, mješovitu teoriju, jonsku teoriju

prema linijama izokaustičnih odnosa i ravnotežnim izotermama

Bajerov postupak za proizvodnju glinice - navodi postupke za

proizvodnju glinice - objašnjava

tehnološku šemu Bajerovog postupka

- opisuje pripremu boksita: skladištenje, drobljenje, mljevenje, homogeniziranje

- navodi ostale postupke priprema:

- obogaćivanje, sušenje, prženje

- navodi karakteristike uređaja za pripremu boksita u procesu luženja

- opisuje uticaj radnih uslova na brzinu luženja boksita i iskorišćenje glinice (temperature, krupnoće boksita, miješanja pulpe, koncentracije NaOH,

- razlikuje Bajerov postupak, sinter postupak i druge

- razlikuje postupke pripreme boksita

- razlikuje uređaje za pripremu boksita

- analizira proces luženja boksita

- uočava uticaj radnih uslova na brzinu luženja boksita i iskorišćenje glinice

- analizira termodinamiku luženja

- proračunava: sastav šarže, bilans toplote, količinu kreča, temperaturni režim procesa

- interpretira karakteristike autoklava i ekspandera

- određuje količinu crvenog mulja i



- uviđa važnost očuvanja čovjekove okoline


Bajerovog postupka - šematski prikaz

kontinuiranog luženja boksita

- grafički prikaz bilansa toplote procesa luženja

- šematski prikaz

autoklava za luženje boksita

- šematski prikaz izgleda dekompozera u kojima se vrši razlaganje aluminatnog rastvora

- šematsko prikazivanje uparivača

- šematsko prikazivanje peći za kalcinaciju

37


- kaustičnog odnosa povratnog rastvora, dodavanja kreča i osobina boksita)

- objašnjava termodinamiku luženja

- opisuje autoklave i navodi njihove karakteristike

- opisuje karakteristike ekspandera

- obrazlaže nastajanje crvenog mulja i iskorišćenje glinice

- opisuje razblaživanje autoklavne pulpe, odvajanje i ispiranje crvenog mulja

- opisuje filtriranje aluminatnog rastvora

- opisuje razlaganje aluminatnog rastvora

- opisuje uparavanje povratnog rastvora i kaustifikaciju izdvojene sode

- objašnjava ponašanje primjesa pri uparavanju povratnog rastvora

- objašnjava rad uparivača

- opisuje kaustifikaciju povratne sode

- opisuje kalcinaciju aluminijum hidroksida

- navodi uticaj faznog sastava glinice na brzinu njenog rastvaranja u elektolitu

iskorišćenje glinice - analizira

razblaživanje pulpe i odvajanje i ispiranje crvenog mulja

- razlikuje vrste filtera

- uočava uticaj radnih uslova na razlaganje aluminatnih rastvora

- analizira rad dekompozera

- analizira uparavanje povratnog rastvora i kaustifikaciju izdvojene sode

- razlikuje vrste uparivača

- određuje stepen kaustifikacije i konstantu ravnoteže reakcije kaustifikacije

- razlikuje pokazatelje kalcinacije:

- čistoća, krupnoća, mineraloški sastav

- analizira rad za kalcinaciju i peći sa fluidizacionim slojem

38


- objašnjava izvodjenje procesa kalcinacije: u rotacionim pećima,

- u pećima sa fluidizacionim slojem

Alternativni postupci proizvodnje glinice - objašnjava

tehnološku šemu suvog alkalnog postupka

- navodi sinterovanje boksita, sode i kreča

- navodi osnovne reakcije sinterovanja i sastav šarže

- opisuje luženje sintera

- opisuje desiliciranje rastvora

- objašnjava karbonizaciju aluminatnog rastvora

- objašnjava alternativne postupke za proizvodnju glinice

- analizira tehnološku šemu suvog alkalnog postupka

- analizira postupke sinterovanja, luženja sintera, desiliciranje rastvora i karbonizaciju aluminatnog rastvora

- razlikuje postupke za proizvodnju glinice


vježbe: - crtanje tehnološke

šeme suvog alkalnog postupka ili sinterovanja

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Rajko Vračar, Živan Živković: Ekstraktivna metalurgija aluminijuma , Naučna

knjiga, Beograd, 1993. - M. Spasić: Metalurgija obojenih metala, Tehnološko–metalurški fakultet, Beograd - Ž. Živković: Teorija metalurških procesa, Bor, 1991.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta materijala, priloga, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala, mjernim instrumentima i drugim.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika.

39

Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Sistem Al2O3-Na2O-H2O - Metalografija - Dijagrami stanja trokomponentnih legura

- Bajerov postupak za proizvodnju glinice

- Osnovi metalurgije - Praktična nastava - Toplotehnika i metalurške

peći

- Metalurgija obojenih metala - Izračunavanje ciklusa

Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema Na2O- Al2O3- H2O

- Peći u metalurgiji aluminijuma (peći za kalcinaciju Al(OH)3)

40

1.2.6. TOPLOTNA TEHNIKA I METALURŠKE PEĆI

1. Naziv premeta: TOPLOTNA TEHNIKA I METALURŠKE PEĆI



Ukupno

I II 108 108 III IV

Ukupno 108 108 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu znanja o toplotnoj tehnici i metalurškim pećima; - upoznaju energetike metalurških peći; - steknu neophodna znanja o sagorijevanju goriva; - upoznaju načine razmjene toplote; - upoznaju vrste, konstrukciju i rad peći; - upoznaju peći u metalurgiji aluminijuma; - upoznaju izvore opasnosti u metalurškim pogonima i mjere zaštite; - razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine; - poštuju ekološke zahtjeve i razviju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala.

41





Toplotna tehnika u metalurgiji - objašnjava značaj

toplotne tehnike u metalurgiji

- navodi vrste toplotnih agregata

- upoznaje zavisnost konstrukcije peći od tehnološke namjene

- obrazlaže osnovne procese u metalurškim pećima

- razlikuje peći za topljenje, zagrijavanje i termičku obradu

- razlikuje: paljenje goriva, sagorijevanje goriva, prenos toplote,

- provođenje toplote

- podstiče pozitivnu orjentaciju prema zanimanju

Osnovni pojmovi i definicije - objašnjava

zavisnost temperature peći od: temperature sagorijevanja goriva, karaktera potrošnje toplote, gubitka toplote, namjene peći, vremena zagrijavanja

- definiše toplotno opterećenje, toplotnu snagu i toplotni režim peći

- upoznaje zavisnost toplotnog i temperaturnog režima peći

- navodi izvore toplotne energije

- razlikuje peći kontinuiranog i peći periodičnog dejstva

- razlikuje fosilna goriva i električnu energiju


vježbe: - zadaci iz osnova

proračuna toplotnih procesa u pećima

Goriva i sagorijevanje - navodi vrste goriva - objašnjava

potpuno sagorijevanje čvrstih, tečnih i gasovitih goriva

- objašnjava nepotpuno sagorijevanje goriva

- razlikuje vrste goriva

- razlikuje potpuno i nepotpuno sagorijevanje goriva

- razlikuje gornju i donju toplotnu moć goriva

- određuje sastav


vježbe: - zadaci: proračun

sagorijevanja goriva

42


- navodi cilj kontrole procesa sagorijevanja

- definiše temperaturu sagorijevanja goriva

produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- određuje sastav produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- određuje gubitke toplote usljed nepotpunog sagorijevanja goriva

- određuje vrijednosti: koeficijenta viška vazduha, količine suvih i vlažnih produkata sagorijevanja, količine suvog vazduha za sagorijevanje

- razlikuje stvarnu, teorijsku i kalolimetrijsku temperaturu sagorijevanja

- određuje stvarnu tempereturu sagorijevanja

Prenos toplote - navodi osnovne

mehanizme prenosa toplote

- navodi izmjenjivače toplote

- objašnjava osnovne zakone rekuperativne razmjene toplote

- definiše koeficijent prelaza toplote konvekcijom, koeficijent prelaza toplote zračenjem i ukupni koeficijent prelaza toplote

- definiše koeficijent

- razlikuje reperkutore i regeneratore

- razlikuje prenos toplote konvekcijom, zračenjem i kondukcijom

- određuje ukupni koeficijent prelaza toplote kod rekuperatora, rekuperatora sa cijevima i metalnih rekuperatora

- razvija analitičko mišljenje i logičko zaključivanje

vježbe: - zadaci: proračun

rekuperatora, tj. jednačina prenosa toplote

43


provođenja toplote i toplotni otpor

- objašnjava režim rada regeneratora

Metalurške peći – osnovni pojmovi, podjela - navodi podjele

peći prema izvoru toplotne energije, prema toplotnom i temperaturnom režimu, prema vrsti materijala koji se obrađuje u peći

- navodi peći u crnoj metalurgiji

- objašnjava konstrukciju visoke peći i dobijanje gvožđa

- objašnjava konstrukciju konvertora, elektro peći i dobijanje čelika u ovim agregatima

- navodi podjelu peći u obojenoj metalurgiji

- objašnjava toplotni rad šahtnih peći

- navodi podjelu i toplotni rad i nedostatak plamenih peći za topljenje

- navodi opšte karakteristike, toplotni rad i nedostatak peći za topljenje koncentrata bakra

- objašnjava konstrukciju peći za topljenje koncentrata bakra

- navodi opšte karakteristike i toplotni rad cijevnih rotacionih

- razlikuje peći u kojima kao izvor toplote služi gorivo i električne peći

- razlikuje kontinuirane i periodične peći

- razlikuje peći za zagrijavanje blokova i polufabrikata

- razlikuje visoku peć i čeličanske peći

- uočava sličnost tehnološkog procesa u konvertorima i SM peći

- razlikuje šahtne peći, plamene peći za topljenje, cijevne rotacione peći, peći za zagrijavanje

- razlikuje peći za preradu mineralnih sirovina i za rafinaciono topljenje metala

- analizira cijevne rotacione peći

- razlikuje peći za topljenje metala

- razlikuje kupolne peći i dubinske peći

- razlikuje: peći sa periodičnim radom, peći sa kontinuiranim ili neprekidnim radom, peći tipa kupki ili kupatila, peći ili uređaje za


vježba: - crta dijagrame

stanja Al-legura - opšti prikaz

temperaturnog i toplotnog bilansa radne komore dubinske peći kod ulaganja blokova

44


peći - navodi konvertore

u obojenoj metalurgiji

- navodi peći za topljenje metala

- navodi peći za zagrijavanje prije valjanja

- objašnjava toplotni proces dubinskih peći


- navodi peći u livarstvu

- navodi peći u metalurgiji rijetkih metala

površinsko zagrijavanje

- razlikuje: peći sa klasičnim gorivom, autogene, električne peći

Peći u industrijii aluminijuma - objašnjava

konstrukciju i princip rada: autoklava sa direktnim uvođenjem pare, autoklava sa grijačem, autoklava sa mehaničkim miješanjem i indirektnim prenosom toplote na pumpu koja se luži

- navodi nedostatke autoklava sa direktnim uvođenjem pare i autoklava sa grijačem

- navodi peći za kalcinaciju aluminijum hidroksida

- objašnjava konstrukciju i princip rada rotacione peći

- objašnjava

- razlikuje konstrukciju i princip rada autoklava

- razlikuje rotacione peći i peći sa fluidnim slojem

- razlikuje konstrukciju i princip rada rotacione peći i peći sa fluidnim slojem

- razlikuje: ćelije sa prethodno žarenim anodama, ćelije sa samožarenim anodama, ćelije sa dovodom struje odozdo, ćelije sa bočnim dovodom struje

- razvija efikasnost i produktivnost u radu



autoklava sa direktnim uvođenjem pare i sa cjevastim izmjenjivačem toplote

- crta samouparivač i regulator sa iglom kao sastavne djelove autoklava

- šematski prikazuje postrojenja za kalcinaciju Al(OH)3 u rotacionim pećima i fluosolid reaktora za kalcinaciju Al(OH)3

- šematski prikazuje osnovne tipove ćelija za elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- crta izgled jedne sekcije rada ćelije za elektrolizu

- crta šemu anodne konstrukcije za

45


konstrukciju i princip rada peći sa fluidnim slojem

- navodi ćelije za elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- objašnjava konstrukciju katodnog dijela ćelije

- objašnjava konstrukciju anode

slučaj samožarene anode sa bočnim dovodom struje

Kontrola procesa u pećima - navodi i objašnjava

postupke kontrole procesa u pećima

- poznaje postupke kontrole procesa u pećima

Vatrostalni materijali - navodi podjelu

vatrostalnih materijala prema hemijskom sastavu i sadržaju SiO2

- navodi osobine i način izbora vatrostalnih materijala

- navodi materijale za izradu vatrostalnih materijala

- navodi sastav, način dobijanja i primjenu šamotnih opeka

- navodi sastav, način dobijanja i primjenu silika opeka

- navodi osobine i primjenu magnezitnih opeka

- objašnjava zidanje peći

- navodi načine zidanja svoda

- razlikuje šamot, silika, magnezit, hromit, dolomit, ugljene materijale i specijalne vatrostalne materijale

- razlikuje kisele i bazne vatrostalne materijale

- uočava vezu između karaktera troske i izbora vatrostalnog materijala

- razlikuje kvarcni pijesak, glinu, azbest

- razlikuje visokoglinični vatrostalni materijal i kiseli šamot

- razlikuje visokosilikatnu opeku, magnezitno – silikatne opeke i magnezitno hromitne opeke

- razlikuje zidanje svoda: sa

- uočava važnost odnosa kvaliteta rada i ispunjavanja radnih obaveza


vježbe: - šema povezivanja

opeka u ravnom zidu

- šema načina zidanja svoda

46


produženim svodovima i povezanim svodom

Mjere zaštite - navodi izvore

opasnosti u metalurškim pogonima

- navodi sredstva za zaštitu

- razlikuje osnovne izvore opasnosti i posebne izvore opasnosti

- razlikuje opasnosti od: mehaničkih povreda, električne struje, prašine,

- otrovnih gasova (SO2, CO, F itd.), visoke temperature, zračenja, buke i vibracije, lošeg osvjetljenja, loše klime u metalurškim pogonima

- razlikuje posebne izvore opasnosti

- razlikuje ličnu i kolektivnu podjelu zaštitnih sredstava

- razlikuje sredstva za zaštitu

- stiče ekološku svijest

- razvija svijest o socijalnoj sigurnosti

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Gradimir Pavlović, Živan Živanović: Metalurške peći , Naučna knjiga, Beograd,

1981. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta materijala, priloga, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala, mjernim instrumentima i drugim.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika

U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

47

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.


Predmet Znanja - Klasifikacija metalurških peći - Termička obrada metala

- Livenje metala - Oprema i peći za termičku

obradu - Agregati za topljenje

- Sagorijevanje goriva - Praktična nastava - Sagorijevanje goriva, proračuni

- Peći u metalurgiji aluminijuma

- Livenje metala - Agregati za topljenje

- Vatrostalni materijali - Vatrostalni materijali - Svojstva vatrostalnih materijala

- Ozid metalurških peći i pomoćne opreme i načini zidanja

- Izvori opasnosti u metalurškim pogonima i mjere zaštite

- Praktična nastava - Radni prostor i radna okolina - Oruđa za rad, uređaji i

mehanizovani alati - Ručni alat - Električna struja - Ručni i mehanizovani

transport tereta - Kiseline i baze

48

1.2.7. FIZIČKA METALURGIJA 1. Naziv premeta: FIZIČKA METALURGIJA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju osnove fizičke metalurgije; - steknu znanja o strukturi metala i legura; - steknu znanja za dalje obrazovanje; - upoznaju osobine legura i mogućnosti njihove primjene; - ovladaju stručnom terminologijom, neophodnom za komuniciranje u struci; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu.

49





Uvod u fizičku metalurgiju - definiše fizičku

metalurgiju kao naučnu disciplinu

- obrazlaže primjenu fizičke metalurgije u metalurškoj praksi

- analizira fizičku metalurgiju kao naučnu disciplinu

- uočava važnost primjene fizičke metalurgije


Čvrsto agregatno stanje - navodi osobine

materije u čvrstom agregatnom stanju

- definiše: toplotu topljenja, energiju kristalne rešetke, alotropiju i polimorfizam

- objašnjava pojavu defekta u kristalnoj rešetki

- razlikuje kristalne i amorfne supstance

- razlikuje tipove kristalnih rešetki

- razlikuje pojmove: monotropija, dinamička alotropija i polimorfizam

- razvija smisao za sistematičnost u radu

Metali - navodi osnovne

karakteristike metala i agregatna stanja

- opisuje strukturu metala kao i kristalne rešetke

- objašnjava ponašanje metala pri zagrijavanju i svojstva metala

- razlikuje osnovne karakteristike metala i agregatna stanja

- razlikuje tipove kristalnih rešetaka

- analizira ponašanje metala pri zagrijavanju i svojstva metala

- razvija logičko zaključivanje

vježbe: - crta kristalne

rešetke i određuje kristalografske indekse

Greške kristalne rešetke - objašnjava

tačkaste greške i dislokacije

- opisuje površinske i zapreminske greške

- objašnjava uticaj grešaka na svojstva metala

- razlikuje greške kristalne rešetke:

- tačkaste, dislokacije, površinske, zapreminske

- analizira uticaj grešaka na svojstva metala


vježbe: - crta šeme grešaka

u kristalnim rešetkama

Legure - navodi vezu atoma

i kristala - objašnjava

- razlikuje supstitucijske i intersticijske

- podstiče zalaganje i efikasnost u radu


supstitucijskih i

50




supstitucijske i intersticijske čvrste rastvore

- opisuje strukture sređivanja i intermedijatne faze

čvrste rastvore - interpretira

strukture sređivanja i intermedijatne faze

intersticijskih čvrstih rastvora

- crta šemu sređenog čvsrtog rastvora

Kristalizacija - opisuje mehanizam

kristalizacije - objašnjava rast,

oblik i veličinu kristalnih zrna

- objašnjava krive zagrijavanja i hlađenja metala i legura

- definiše pojam pothladjenja

- uočava važnost veličine kristalne klice na odvijanje procesa kristalizacije

- uočava uticaj brzine rasta kristala na veličinu kristalnih zrna

- crta krive zagrijavanja i hlađenja metala i legura

- analizira krive hlađenja metala i legure sa pothlađenjem


vježba: - crta krive hlađenja

metala i legura sa pothlađenjem

Difuzija u metalima - navodi osnovne

pojmove o difuziji i princip difuzije u metalu

- razlikuje vrste difuzije i moguće mehanizme difuzije


vježba: - crta šeme

mehanizama difuzije

Ravnotežni dijagram stanja sa dvije komponente - definiše Gibsovo

pravilo faza - objašnjava

konstrukciju ravnotežnih dijagrama stanja

- razlikuje pojam faze, komponente i stepen slobode

- razlikuje metode za konstrukciju ravnotežnih dijagrama stanja

- razvija marljivost i preciznost u radu

vježba: - crta ravnotežni

dijagram stanja sa dvije komponente

Uticaj očvršćavanja i prerade na strukturu metala i legura - opisuje ravnotežno

i neravnotežno očvršćavanje

- objašnjava strukturu odlivaka

- nabraja greške u livenoj strukturi

- objašnjava strukture poslije

- razlikuje ravnotežno i neravnotežno očvršćavanje

- razlikuje eksogenu i endogenu kristalizaciju

- razlikuje greške u livenoj strukturi

vježba: - crta šeme različitih

tipova kristalizacije–eksogene i endogene

- crta šemu postupaka zavarivanja i

51




prerade plastičnom deformacijom u toplom i hladnom stanju

- definiše proces rekristalizacije

- objašnjava strukture zavarenih spojeva

- upoređuje strukture poslije prerade plastičnom deformacijom u toplom i hladnom stanju

- razlikuje primarnu i sekundarnu rekristalizaciju

- razlikuje vrste zavarivanja

lemljenja

Tehničke legure željeza - upoznaje livena

gvožđa, sivo gvožđe, nodularni liv i temper liv

- navodi opštu podjelu čelika

- opisuje uticaj legiranih elemenata na svojstva čelika

- razlikuje tehničke legure željeza

- razlikuje ugljenične i legirane čelike

- razlikuje uticaj legiranih elemenata na svojstva čelika

- razvija usmjerenost na razvoj

Tehničke legure obojenih metala - navodi osnovnu

podjelu obojenih metala

- opisuje bakar i njegove legure

- opisuje legure bakra i cinka

- opisuje legure sistema bakar–kalaj

- opisuje legure bakar–aluminijum

- opisuje aluminijum i njegove legure

- opisuje legure aluminijum–silicijum

- opisuje legure aluminijum–magnezijum

- opisuje višekomponentne legure aluminijuma

- opisuje cink i njegove legure

- opisuje legure cink–aluminijum

- razlikuje lake, teške, rijetke i plemenite metale

- razlikuje legure bakra

- analizira ravnotežni dijagram sistema bakar–aluminijum

- razlikuje legure aluminijuma za gnječenje i livenje

- analizira ravnotežne dijagrame stanja sistema Al-Si i Al-Mg

- razlikuje višekomponentne legure aluminijuma

- analizira ravnotežni dijagram stanja sistema Zn-Al

- analizira ravnotežni

- razvija pozitivan odnos prema zanimanju

vježbe: - crta ravnotežne

dijagrame stanja sistema legura bakra

- crta ravnotežne dijagrame stanja sistema legura aluminijuma (Al-Si i Al-Mg)

- crta ravnotežni dijagram stanja sistema Zn-Al

- crta ravnotežni dijagram stanja sistema Pb-Sn

52




- upoznaje olovo i njegove legure

- opisuje legure olovo–kalaj

dijagram stanja sistema Pb-Sn

Specijalne legure - opisuje metalurgiju

praha - navodi načine za

proizvodnju metalnih prahova i njihove osobine

- objašnjava pripremu i proces sinterovanja metalnih prahova

- razlikuje načine za proizvodnju metalnih prahova

- razvija osjećaj o važnosti primjene novih tehnologija

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Miladin Petrović: Fizička metalurgija, Naučna knjiga, Beograd,1985. - Branko Božović: Fizička metalurgija , Naučna knjiga, Beograd - Ivan Ivanović: Praktikum za vježbe sa pitanjima i zadacima iz fizičke metalurgije 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom softverom za prikaz različitih vrsta materijala i priloga, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima.




53


Predmet Znanja - Legure - Metalografija - Građa legura - Kristalizacija - Termička obrada metala

- Metalografija - Kristalna struktura metala i

legura - Kristalizacija metala

- Ravnotežni dijagrami stanja sa dvije komponente

- Termička obrada metala - Metalografija

- Dijagrami stanja - Dijagrami stanja

dvokomponentnih legura - Uticaj očvršćavanja i prerade

na strukturu metala i legura - Livenje metala - Očvršćavanje odlivaka

54

1.2.8. ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA 1. Naziv premeta: ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA



Ukupno

I II III IV 99 99

Ukupno 99 99 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju vrste, karakteristike elektrolizera i puštanje elektrolizera u rad; - steknu znanja o osnovnim tehnološkim operacijama procesa elektrolize; - upoznaju poremećaje u radu elektrolizera i način njihovog otklanjanja; - upoznaju pokazatelje pomoću kojih se može prepoznati normalan rad

elektrolizera; - upoznaju najvažnije radne parametre procesa elektrolize; - upoznaju sistem vođenja procesa; - upoznaju šeme pogona za elektrolitičko dobijanje aluminijuma; - poštuju ekološke zahtjeve i brinu o očuvanju životne sredine.

55

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: ČETVRTI




Osnovi procesa elektrolize - navodi sastav

elektrolita - navodi osobine

kriolita kao rastvarača glinice

- objašnjava topivost elektrolita i rastvorljivost glinice

- definiše razlaganje elektrolita i njegovih komponenata

- razmatra sastav anoda

- poznaje sastav anodnih gasova

- definiše anodni efekat

- - objašnjava mehanizam procesa i reakcije na katodi i anodi

- analizira sastav elektrolita

- analizira osobine kriolita, njegovu topivost i rastvorljivost glinice

- analizira razlaganje kriolita

- razlikuje sastav anoda i anodnih gasova

- analizira anodni efekat

- poznaje mehanizam procesa i reakcije na katodi i anodi


vježbe: - crta šeme procesa

elektrolize - ispisuje reakcije na

katodi i anodi

Elektrolizeri - definiše

elektrolizere - navodi podjelu

elektrolizera prema: tipu anoda, načinu dovoda struje, jačini struje

- objašnjava konstrukciju elektrolizera sa žarenim anodama

- navodi karakteristike, prednosti i nedostatke elektrolizera sa sirovim anodama

- navodi šeme šinskog razvoda koje se najčešće koriste

- navodi i objašnjava postupke

- razlikuje elektrolizere sa: žarenim (prepečenim) i sirovim anodama, bočnim i vertikalnim dovodom struje,

- elektrolizere srednje snage (80-100 kA)

- i elektrolizere velike snage (100-160 kA)

- razlikuje: kadu, anodni sistem, katodni sistem

- razlikuje elektrode sa bočnim i vertikalnim dovodom struje

- razlikuje šeme šinskog razvoda:



- razvija osjećaj o važnosti očuvanja zdrave životne sredine


elektolizera sa žarenim (prepečenim) anodama (poprečni presjek)

- crta različite šeme šinskog razvoda

- crta tehnološku šemu mokrog sistema za prečišćavanje otpadnih gasova

56


prečišćavanja fluornih gasova: mokro i suvo prečišćavanje gasova

- obrazlaže bilans napona elektrolizera

- obrazlaže toplotni bilans elektrolizera

- obrazlaže dovedenu i rashodovanu toplotu

- navodi i objašnjava puštanje elektrolizera u rad

- jednolinijske i dvolinijske dovode i odvode struje

- uočava štetan uticaj fluora na zdravlje ljudi

- uočava važnost postizanja odgovarajućeg napona i stabilnog toplotnog režima za izvođenje procesa elektrolize

- razlikuje toplotu: utrošenu na razlaganje glinice (Q Al2O3), koju iznosi tečni aluminijum, toplotu koju iznosi anodni gas

- razlikuje operacije puštanja elektrolizera u rad: pripreme, predgrijavanja (žarenja) elektrolizera,

- puštanje u rad, dovođenja elektrolizera u normalan režim rada

Opsluživanje elektrolizera/Osnovne tehnološke operacije procesa elektrolize - navodi osnovne

tehnološke operacije procesa elektrolize

- objašnjava unošenje (šaržiranje) glinice u elektrolizer

- upoznaje nastajanje anodnog efekta

- objašnjava gašenje anodnog efekta

- opisuje zamjenu anoda

- upoznaje i

- razlikuje: probijanje elektrolitičke kore i unošenje (šaržiranje) glinice u elektrolizer, zamjenu anoda i regulisanja rastojanja između elektroda, izlivanje tečnog aluminijuma, korigovanje sastava i količine elektrolita

- uočava štetan


vježbe: - šematski presjek

kroz radni prostor elektrolizera

57


objašnjava regulaciju rastojanja između elektroda

- objašnjava izlivanje aluminijuma

- upoznaje i objašnjava konstrukciju i princip rada vakum lonca za izlivanje aluminijuma

- navodi razloge korigovanja sastava i količine elektrolita

- opisuje skidanje ugljene pjene

uticaj nastajanja anodnog efekta

- uočava uticaj pravilnog izvođenja zamjene anoda na normalni tehnološki režim rada elektrolizera

- uočava uticaj vrijednosti radnog napona na elektrolizeru na vrijednost optimalnog rastojanja

- crta vakum lonac - analizira

korigovanje sastava i količine elektrolita

Normalan rad elektrolizera - obrazlaže

normalan rad elektrolizera

- -navodi, upoznaje i objašnjava parametre procesa elektrolize: temperature elektrolita, međupolno rastojanje, sastav elektrolita, nivo elektrolita, nivo metala

- razlikuje pokazatelje pomoću kojih prepoznaje normalan rad elektrolizera

- razlikuje parametre procesa elektrolize

- razvija smisao za snalažljivost u radu

vježbe: - tabelarno prikazuje

parametre procesa elektrolize

Poremećaji u radu elektrolizera i način njihovog otklanjanja - upoznaje i

objašnjava nastajanje vrelog hoda elektrolizera

- prepoznaje vreli hod elektrolizera na osnovu različitih pokazatelja

- upoznaje i objašnjava nastajanje hladnog hoda elektrolizera

- objašnjava

- crta i analizira šematski izgled radnog prostora pri vrelom hodu elektrolizera

- razlikuje uzroke nastajanja vrelog hoda: povećani radni napon, povećano međupolno rastojanje, slabu regulaciju anoda i


vježbe: - tabelarno navodi

uzroke poremećaja u radu elektrolizera

58


otklanjanje vrelog i hladnog hoda elektrolizera

- upoznaje i objašnjava elektrolizer sa malim međupolnim rastojanjem

- objašnjava dovođenje elektrolizera u normalno stanje - objašnjava nastajanje ugljene pjene u elektrolizeru

- opisuje otklanjanje ugljene pjene iz elektrolizera

- opisuje obrazovanje ''konusa'' na anodi

- opisuje uklanjanje konusa

- objašnjava obrazovanje aluminijum karbida

- opisuje uklanjanje aluminijum karbida uklanjanjem uzroka njegovog nastajanja

- objašnjava elektrolizer bez anodnih efekata i sa ''neugasivim'' anodnim efektom

- opisuje nastajanje havarija u radu elektrolizera i njihovo uklanjanje

druge - razlikuje uzroke

nastajanja hladnog hoda elektrolizera: smanjenje radnog napona, smanjenje jačine struje, velika količina metala u elektrolizeru i druge

- razlikuje uzroke nastajanja poremećaja regulacije anoda: anode pogrešno postavljene (visoko ili nisko),

- zato što je došlo do klizanja anoda (spuštanja ili penjanja) u toku livenja ili pri dizanju okvira

- razlikuje uzroke malog međupolnog rastojanja: narušavanje pravilne regulacije anoda, velike naslage taloga nerastvorene gline na dnu, male visine elektrolita

- razlikuje uzroke naugljenisavanja elektrolita: vreli hod, lošiji kvalitet anoda

- razlikuje razloge nastajanja ''konusa'':

- kada jedna ili više anoda dodiruju bočni nagib, velika količina ugljene pjene, prisustvo velikog taloga nerastvorene glinice na dnu

59


elektrolizera i druge

- uočava štetan uticaj obrazovanja karbida u većem dijelu u elektrolitu na uspostavljanje normalnog rada elektrolizera

- razlikuje ''neugasiv'' anodni efekat od običnog

- uočava mogućnost pojave curenja elektrolita ili metala iz elektrolizera

Kontrola regulacije procesa elektrolize - upoznaje kontrolu

regulacije procesa elektrolize

- definiše anodni pad napona i navodi način mjerenja

- definiše katodni pad napona i navodi način mjerenja

- navodi način mjerenja visine metala

- navodi kontrolu kvaliteta metala

- navodi kontrolu temperature elektrolita

- navodi način mjerenja visine elektrolita

- navodi metode za određivanje kriolitskog odnosa

- razlikuje regulaciju: jačine struje, napona na elektrolizeru, visine i kvaliteta metala, temperature, visine i sastava elektrolita i druge

- razlikuje anodni i katodni pad napona

- uočava važnost kontrole pada napona, visine metala, kvaliteta metala, temperature elektrolita, visine elektrolita i kriolitskog odnosa

- podstiče zalaganje i efikasnost u radu

vježbe: - šematski prikazuje

načine i metode kontrole regulacije procesa elektrolize

Sistemi vođenja procesa - navodi funkciju

sistema automatizacije elektrolizera

- navodi faktore koji utiču na:

- uočava važnost pravilnog vođenja procesa koji se zasnivaju na naponu

- uočava mogućnost

- razvija svijest o značaju produktivnosti rada

- razvija svijest o značaju socijalne sigurnosti

60


temperaturu u elektrolizeru, koncentraciju glinice, međupolni razmak, napon ćelije

- navodi promjene u naponu ćelije:

- spore i male promjene, brzo fluktirajući napon, znatno povećanje u kratkom vremenu

- objašnjava način upravljanja naponom

pojave ozbiljnih poremećaja na elektrolizeru pri:

- znatnom povećanju napona u kratkom vremenu, kod pojave anodnog efekta

- crta i analizira tehnološku šemu načina vođenja procesa

Pogon za elektrolitičko dobijanje aluminijuma - definiše pogon za

proizvodnju aluminijuma

- navodi podjelu i broj elektrolizera u seriji

- objašnjava šemu pogona za elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- razlikuje radne i rezervne elektrolizere

- uočava uticaj radnog napona serije na broj radnih i rezervnih elektrolizera

- razlikuje: elektrolizu, livnicu, ispravljačku podstanicu, pogon održavanja, skladište glinice, administraciju


vježbe: - šematski prikaz

pogona za elektrolitičko dobijanje aluminijuma

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Rajko Vračar, Živan Živanović: Ekstraktivna metalurgija aluminijuma, Naučna

knjiga, Beograd, 1993. - Ž. Živanović: Teorija metalurških procesa , Bor, 1991. - R. Vračar: Problemi i istraživanja na području ekstraktivne metalurgije

aluminijuma, Ljubljana, 1981.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima i dr.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika.

61

Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Osnovne tehnološke operacije procesa elektrolize

- Metalurški procesi

- Procesi dobijanja metala

- Elektrolizeri - Praktična nastava - Toplotni bilans elektrolizera - Pogon za proizvodnju

aluminijuma - Praktična nastava - Opasnost od električne struje

i mjere zaštite - Lična zaštitna sredstva - Radni prostor i radna okolina

- Elektrolizeri - Zaštita životne sredine - Analiza štetnih efekata pojave prašine

62

1.2.9. ISPITIVANJE METALA I KONTROLA PROCESA 1. Naziv premeta: ISPITIVANJE METALA I KONTROLA PROCESA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - razvijaju analitički prilaz radu kroz teorijska izlaganja, demonstracione i radne

metode; - razvijaju navike za preciznost i pedantnost u procesu ispitivanja; - prikažu rezultate ispitivanja metala; - razvijaju materijalistički pogled na svijet; - osposobe se za određivanje osobina metalnih materijala i na osnovu toga

procjene kvalitet i namjenu; - stručno se osposobe za razlikovanje osobina materijala u zavisnosti od građe

materijala; - steknu znanja za korišćenje priručnika, standarda, tabela, dijagrama i drugih

vrsta stručnih tekstova.

63





Uvod u ispitivanje metala i kontrolu procesa - objašnjava značaj

ispitivanja metala, kontrole procesa i uzorkovanja

- navodi metode ispitivanja

- razumije značaj ispitivanja metala i kontrole procesa

- razlikuje metode ispitivanja


- uočava važnost tehnološkog postupka

Ispitivanje zatezanjem - opisuje ispitivanje

zatezanjem - objašnjava

dijagram napon – jedinično izduženje

- objašnjava stvarnu krivu zatezanja

- definiše zateznu čvrstoću

- definiše granicu razvlačenja i granicu 0,2%

- definiše granicu elastičnosti i granicu proporcionalnosti

- definiše modul elestičnosti

- opisuje izduženje - definiše

kontrakciju - upoznaje izbor

oblina i veličine epruvete

- opisuje instrumente za mjerenje deformacija

- navodi mašine za ispitivanje zatezanjem

- uočava važnost ispitivanja zatezanjem

- određuje stvarni napon na osnovu poprečnog presjeka

- razlikuje gornju i donju granicu razvlačenja

- određuje granicu 0,2% i granicu elestičnosti

- razlikuje trenutno i jedinično izduženje

- razlikuje normalnu i proporcionalnu epruvetu

- analizira: ∗ mehaničke ∗ optičke ∗ električne - razlikuje mašine za

ispitivanje zatezanjem


- stiče osjećaj preciznosti u radu


napon– jedinično izduženje

Ispitivanje pritiskivanjem - opisuje ispitivanje

pritiskivanjem - objašnjava

dijagram napon – jedinično skraćenje

- objašnjava stvarnu krivu pritiskivanja

- upoznaje izvodjenje

- crta dijagram napon– jedinično skraćenje

- razlikuje svojstva otpornosti i deformacija




pritisni napon– jedinično skraćenje

64



ispitivanja - definiše pritisnu čvrstoću

- definiše početak većih skraćenja i granicu većih skraćenja

- definiše granicu proporcionalnosti i granicu elastičnosti

- definiše skraćenje i raširenje

Ispitivanje savijanjem - opisuje ispitivanje

savijanjem - definiše napone i

deformacije pri ispitivanju savijanjem

- objašnjava izvođenje ispitivanja savijanjem

- razlikuje silu savijanja, moment savijanja, ugib i napon savijanja

- određuje ugib pomoću dvokrake poluge



moment savijanja

Ispitivanje uvijanjem - opisuje ispitivanje

uvijanjem - definiše napone i

deformacije pri uvijanju

- objašnjava izvođenje ispitivanja uvijanjem

- razlikuje moment uvijanja, ugao uvijanja, smičući napon, veličinu uvijanja

- analizira izvođenje ispitivanja uvijanjem


- razvija osjećaj za preciznost u radu

Ispitivanje smicanjem - opisuje ispitivanje

smicanjem - analizira silu

smicanja

Ispitivanje tvrdoće - definiše pojam

tvrdoće - navodi postupke

ispitivanja tvrdoće statičkim dejstvom sile

- definiše tvrdoću po Brinelu i po Mejeru

- definiše zavisnost između tvrdoće i zatezne čvrstoće

- definiše tvrdoću po Vikersu

- definiše tvrdoću po

- razlikuje postupke ispitivanja tvrdoće statičkim dejstvom sile

- analizira određivanje tvrdoće po Brinelu i po Mejeru

- analizira određivanje tvrdoće po Vikersu

- analizira određivanje tvrdoće po Rokvelu



zavisnosti Mejerove i Brinelove tvrdoće od sile utiskivanja

- crta dijagram uticaja načina pripreme površine uzorka na tvrdoću po Vikersu kod mekog čelika

- crta dijagram zavisnosti između tvrdoće padom i

65



Rokvelu - navodi postupke

ispitivanja tvrdoće dinamičkim dejstvom sile

- opisuje ispitivanje tvrdoće padom

- opisuje ispitivanje tvrdoće udarom i elastičnim odskakanjem

- razlikuje postupke ispitivanja tvrdoće dinamičkim dejstvom sile

- opisuje i razlikuje određivanje tvrdoće padom, udarom i elastičnim odskakanjem

tvrdoće po Brinelu

Ispitivanje zatezanjem udarnim dejstvom sile - opisuje ispitivanje

zatezanjem udarnim dejstvom sile

- opisuje uređaje za ispitivanje zatezanjem udarnim dejstvom sile

- navodi oblike epruveta

- opisuje mjerenje sile

- opisuje mjerenje izduženja

- upoznaje mjerenje energije

- objašnjava određivanje dijagrama napon–izduženje

- navodi određivanje granice razvlačenja

- navodi određivanje zatezne čvrstoće

- navodi određivanje izduženja pri prekidu i kritične brzine zatezanja

- opisuje ponašanje materijala pri udarnom opterećenju

- objašnjava granicu razvlačenja i zateznu čvrstoću

- opisuje izduženje pri prekidu i kontrakciji

- razlikuje brzinu udara, kritičnu brzinu zatezanja i trajno izduženje

- razlikuje uređaje sa konstantnom i sa opadajućom brzinom udara

- razlikuje oblike epruveta u zavisnosti od vrste ispitivanja

- razlikuje mjerenje sile preko elastične deormacije, fotoelektričnim putem i posrednim putem

- razlikuje mjerenje izduženja pomoću traka i posrednim putem

- analizira određivanje dijagrama napon–izduženje

- razlikuje granicu razvlačenja, zateznu čvrstoću i izduženje pri prekidu i kritičnu brzinu zatezanja

- analizira zavisnost granice razvlačenja od brzine istezanja za niskougljenički čelik

- analizira zavisnost zatezne čvrstoće

- razvija tačnost i osjećaj za preciznost u radu



vježbe: - crta epruvetu za

ispitivanje udarnim zatezanjem


napon– izduženje u zavisnosti od brzine istezanja i temperature


zatezne čvrstoće u zavisnosti od brzine istezanja pri različitim temperaturama za čisti bakar i aluminijum

66



od brzine istezanja pri različitim temperaturama za bakar i aluminijum

Metode ispitivanja bez razaranja - navodi metode

ispitivanja bez razaranja

- razlikuje metode ispitivanja bez razaranja

Dimenziona i vizuelna kontrola - opisuje način

dimenzione kontrole

- navodi postupak vizuelne kontrole

- analizira način dimenzione kontrole

- razlikuje postupak vizuelne kontrole



5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - P. Terzić: Ispitivanje metala, Institut za ispitivanje materijala, Beograd,1988. - B. Božić: Fizička metalurgija, Naučna knjiga, Beograd, 1960. - V. Ajvaz: Mjerenje deformacija i naprezanja, Tehnička knjiga, Zagreb, 1969. - Č. Vučković: Mašinski materijali, 1966.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom,

grafoskopom, dijaprojektorom, mjernim instrumentima, ali i u laboratoriji.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

67


Predmet Znanja - Ispitivanje zatezanjem - Osnovi metalurgije

- Praktična nastava - Ispitivanje metala - Ispitivanje zatezne čvrstoće

- Ispitivanje pritiskanjem - Osnovi metalurgije - Praktična nastava

- Ispitivanje metala - Ispitivanje na sabijanje

- Ispitivanje savijanjem - Osnovi metalurgije - Praktična nastava

- Ispitivanje metala - Ispitivanje savijanjem

- Ispitivanje uvijanjem i smicanjem

- Osnovi metalurgije - Praktična nastava

- Ispitivanje uvijanjem i smicanjem

- Ispitivanje tvrdoće - Osnovi metalurgije - Praktična nastava

- Ispitivanje metala - Ispitivanje tvrdoće po Brinelu

(HB), Vikersu (HV), Rokvelu (HRC)

68

1.2.10. PRERADA METALA 1. Naziv premeta: PRERADA METALA

2. Broj časova po godinama obrazovanja vrstama nastave


Ukupno

I II III 108 108 IV 99 99

Ukupno 207 207 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu osnovna znanja iz livenja metala i njihovih legura; - steknu teorijska znanja koja će omogućiti samostalno izvođenje poslove u okviru

svog zanimanja, stručno odlučivanje i sticanje novih znanja na svom stručnom području;

- upoznaju vrste, osobine i sastav sirovinskih materijala za izradu odlivaka; - steknu znanja o postupcima livenja metala i legura; - upoznaju vrste i funkciju alata i pribora za preradu livenjem; - steknu znanja o postupcima izrade kalupa i jezgara; - razvijaju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala; - steknu osnovna znanja o plastičnoj preradi metala; - steknu znanja o suštinskoj zasnovanosti tehnoloških postupaka plastične prerade; - upoznaju postupak plastične prerade metala; - upoznaju osnovne karakteristike gotovih proizvoda; - upoznaju greške koje se javljaju u toku procesa plastične prerade metala; - razvijaju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - ovladaju stručnom terminologijom.

69

4. Sadržaji/Standardi znanja predmeta/Operativni ciljevi Razred: TREČI




Osnovi procesa livenja - definiše proces

livenja - navodi

karakteristike procesa livenja

- analizira proces livenja

- razlikuje karakteristike procesa livenja


Livnice - navodi podjelu

livnica i objašnjava proces proizvodnje i režim rada u livnici

- razlikuje vrste livnica

- razvija osjećaj za rad i urednost

vježba: - crta šemu procesa

proizvodnje odlivaka

Sirovine za proizvodnju odlivaka ( topitelji, predlegure i legure) - navodi podjelu

sirovina za proizvodnju odlivaka

- opisuje vrste sirovina za proizvodnju odlivaka

- objašnjava sirovine za proizvodnju liva od obojenih metala

- razlikuje sirovine za proizvodnju odlivaka

- uočava uticaj vrste i svojstva sirovine na kvalitet odlivaka

- povezuje uzroke i posljedice

Sirovine za rafinaciju i degazaciju - objašnjava značaj

rafinacije i degazacije

- navodi sredstva koja se koriste za rafinaciju

- objašnjava ulogu zaštitno-rafinacione soli pri procesu topljenja

- navodi tipove degazacije

- objašnjava degazaciju:

- pothlađivanjem - heksahloretanom - inertnim gasovima - korišćenjem

vakuuma

- razlikuje sredstva za rafinaciju

- analizira postupak rafinacije korišćenjem zaštitno-rafinacione soli

- razlikuje tipove degazacije

- analizira degazaciju produvavanjem inertnim gasovima

- analizira degazaciju heksahloretanom

Agregati za topljenje - navodi podjelu - razlikuje osnovnu vježbe:

70


peći za topljenje - navodi peći prema

načinu zagrijavanja - navodi peći prema

mjestu dovođenja toplote

- navodi peći prema namjeni

- navodi peći prema konstrukciji

- opisuje jamaste peći

- opisuje peći sa loncima

- opisuje koritaste peći

podjelu peći za topljenje

- razlikuje peći prema načinu zagrijavanja, prema mjestu dovođenja toplote, prema namjeni i prema konstrukciji

- uočava razliku u principu rada peći za topljenje

- crta šeme pojedinih peći

Svojstva metalnih rastopa - definiše pojam

metalnih rastopa - navodi fizičko–

hemijska i tehnološka svojstva metalnih rastopa

- objašnjava viskozitet metalnih rastopa

- objašnjava napon površine metalnih rastopa

- objašnjava livkost metalnih rastopa

- razlikuje fizičko–hemijska i tehnološka svojstva metalnih rastopa

- razvija analitičko mišljenje i sistematičnost u radu

Materijali za izradu kalupa i jezgara - nabraja podjelu

materijala za izradu kalupa i jezgara

- definiše livnički pijesak

- navodi podjelu livničkog pijeska

- definiše vezivna sredstva

- navodi podjelu vezivnih sredstava

- objašnjava ispitivanje i kontrolu kalupnih i jezgrenih mješavina

- razlikuje livnički pijesak za kalupe i pijesak za jezgra

- analizira veziva koja očvršćavaju na sobnim temperaturama i koja očvršćavaju sušenjem ili pečenjem

- uočava uticaj svojstva materijala za izradu kalupa i jezgara na kvalitet mješavine za izradu kalupa i jezgara


71


Livnički alati i pribor - navodi podjelu

livničkog alata i pribora

- opisuje osnovni livnički alat

- opisuje pomoćni livnički alat

- navodi livnički pribor

- razlikuje osnovni, pomoćni livnički alat i livnički pribor

- razvija i povećava stručnost

Izrada kalupa i jezgara - navodi podjelu

kalupa - objašnjava ručnu

izradu kalupa - objašnjava

mašinsku izradu kalupa

- navodi podjelu jezgara

- objašnjava ručnu izradu jezgara

- objašnjava mašinsku izradu jezgara

- uočava razliku između ručne i mašinske izrade kalupa

- razlikuje izradu kalupa u kalupnicima u podu livnice, pomoću šablona i pomoću jezgra

- uočava razliku između ručne i mašinske izrade jezgara

- razvija osjećaj za preciznost, sigurnost i stručnost u radu

vježbe: - crta šeme i izradu

pojedinih vrsta kalupa

- crta šeme izrade

pojedinih vrsta jezgara

Ulivni sistem - nabraja osnovne

karakteristike ulivnog sistema

- nabraja osnovne elemente ulivnog sistema

- opisuje ulivnu čašu, sprovodnik, razvodnik i ulivnike

- opisuje oduške i hranitelje kao elemente ulivnog sistema

- analizira funkciju pojedinih elemenata ulivnog sistema

- razlikuje tipove hranitelja

- razvija stručnost u radu


vježbe: - crta osnove

elemente ulivnog sistema

vježbe: - crta osnovne

tipove hranitelja

Priprema kalupa za livenje - navodi osnovne

operacije priprema kalupa za livenje

- objašnjava sušenje kalupa i jezgara

- upoznaje premaze za kalupe i jezgra

- objašnjava

- određuje osnovni cilj sušenja kalupa i jezgara

- stiče samopouzdanje i sigurnost u radu

72


sklapanje kalupa Postupci livenja - upoznaje pojam

livenja - opisuje livničke

lonce - definiše

temperaturu livenja

- opisuje gravitaciono livenje

- opisuje centifugalno livenje

- opisuje livenje pod pritiskom

- opisuje livenje pod vakuumom

- uočava značaj temperature livenja

- analizira gravitaciono, centrifugalno livenje, livenje pod pritiskom i livenje pod vakuumom

- razvija i povećava stručnost u radu

vježbe: - crta šemu

centrifugalnog livenja cijevi i šemu indukcione vakuumske peći za topljenje i livenje metala

Očvršćivanje odlivaka - navodi stadijume

hlađenja odlivaka - objašnjava

strukturu i kristalizaciju metala i legura

- navodi greške pri očvršćavanju odlivaka

- analizira strukturu i kristalizaciju metala i legura

- stiče osjećaj preciznosti pri radu

Završna obrada odlivaka - definiše završne

faze osnovnog procesa proizvodnje odlivaka

- upoznaje operaciju istresanja odlivaka iz kalupa

- upoznaje operaciju čišćenja i brušenja odlivaka

- definiše površinske, dimenzionalne i strukturne greške odlivaka

- analizira operaciju istresanja odlivaka iz kalupa

- analizira operacije čišćenja i brušenja odlivaka

- uočava razliku između pojedinih grešaka

- razvija sistematičnost u radu


Kontrola odlivaka - definiše osnovni - uočava značaj - razvija osjećaj za

73


cilj kontrole odlivaka

- nabraja organizacione djelove tehničke kontrole

završne kontrole odlivaka

preciznost, sigurnost i stručnost u radu

74

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i

sadržaji Formativni ciljevi Socijalizacijski ciljevi

Preporuke za izvođenje nastave

učenik učenik učenik Osnovi prerade metala u plastičnom stanju - opisuje prirodu

metala - definiše

naprezanje i vrste deformacija

- objašnjava hladnu i toplu preradu metala u plastičnom stanju

- upoznaje zakonitosti plastične prerade metala

- definiše osnovne zakone plastične deformacije plemenitih metala

- objašnjava zagrijavanje, brzinu zagrijavanja, hlađenje metala poslije prerade

- nabraja peći za zagrijavanje metala

- opisuje plastičnost metala i legura

- razumije otpor metala deformaciji

- objašnjava termomehanički režim prerade metala u plastičnom stanju

- razlikuje osobine metala od nemetala

- analizira sisteme kristalisanja

- razlikuje osobine čvrstog metala

- analizira dijagram naprezanja

- razlikuje deformacije mono i polikristala

- razlikuje hladnu i toplu preradu metala u plastičnom stanju

- razlikuje peći za zagrijavanje metala

- analizira otpor metala deformaciji i termomehanički režim prerade metala u plastičnom stanju

- razvija tehničku kulturu


Valjanje - definiše osnovne

pojmove valjanja - definiše osnovne

postupke prerade plastičnih metala valjanjem

- obrazlaže deformaciju i pojas deformacije pri valjanju

- objašnjava zahvat materijala valjcima

- razlikuje operacije tehnološkog procesa valjanja

- razlikuje postupke prerade plastičnih metala valjanjem

- analizira zonu deformacije i luk zahvata

- analizira zahvat materijala valjcima

- razlikuje


- razvija i povećava stručnost u radu

vježbe: - crtanje različitih

valjačnih stanova, valjaka

- šeme tehnoloških procesa valjanja

75


- razumije izduženje, širenje i redukciju metala

- opisuje pritisak metala na valjke

- opisuje elemente i vrste valjaonica

- objašnjava vrste valjčanih stanova

- obrazlaže elemente valjačnog stana

- opisuje pogon valjačane pruge i prenosne mehanizme

- objašnjava pomoćne uređaje valjačne pruge

- definiše kalibriranje valjaka

- objašnjava klasifikaciju kalibara i elemente kalibra

- objašnjava tehnologiju valjanja polufabrikata

- definiše vrste polufabrikata

- objašnjava vruće valjanje limova i traka od obojenih metala

- objašnjava valjanje profila

- opisuje valjanje cijevi

- objašnjava hladno valjanje limova i traka

- nabraja greške na izvaljanim proizvodima

izduženje, širenje i redukciju metala

- analizira pritisak metala na valjke

- razlikuje vrste valjaonica i valjačnih stanova

- analizira elemente valjačnog stana

- razlikuje pogon valjačne pruge i prenosne mehanizme

- analizira pomoćne uređaje valjačne pruge

- razlikuje pojam kalibriranje i vrste kalibara

- analizira tehnologiju valjanja polufabrikata

- razlikuje vrste profila

- analizira režime hladnog valjanja limova i traka

Presovanje istiskivanjem - objašnjava osnovne

pojmove o procesu presovanja i

- razlikuje pojmove o procesu presovanja i


76


metodama presovanja

- definiše postupke presovanja

- definiše silu presovanja

- objašnjava postrojenja za presovanje kao i alat i pribor

- definiše asortiman presovanih proizvoda

- objašnjava tehnološki proces presovanja metala i legura

postupke presovanja

- analizira postrojenja, alat i pribor za presovanje

- analizira tehnološki proces presovanja metala i legura

Kovanje i kovačko presovanje - objašnjava preradu

kovanjem i kovačkim presovanjem

- definiše osnovne kovačke operacije

- opisuje postrojenja i uređaje kao i alat i pribor

- objašnjava tehnologiju slobodnog kovanja i kovanja u kalupe

- razlikuje postupke prerade kovanjem i kovačkim presovanjem

- analizira postrojenja, uređaje, alat i pribor

- stiče osjećaj sigurnosti i samopouzdanja u radu

vježbe: - izbor materijala za

kovanje i kovačko presovanje

Izvlačenje - definiše opšte

pojmove o procesu i metodama izvlačenja

- objašnjava tečenje metala i vučnu silu

- opisuje postrojenja za izvlačenje, alate i pribor

- -objašnjava tehnologiju izvlačenja profila, žice i cijevi

- opisuje greške pri procesu izvlačenja

- analizira proces i metode izvlačenja

- analizira tečenje metala i vučnu silu

- razlikuje postrojenja za izvlačenje, alat i pribor

- analizira tehnologiju izvlačenja profila, žice i cijevi

- razlikuje greške koje se javljaju pri procesu izvlačenja


Završna obrada plastično prerađenih polufabrikata u finalne proizvode - obrazlaže završnu - analizira završnu - razvija sposobnost vježbe:

77


obradu izvajanih profila

- razumije doradu toplo i hladno valjanih limova i traka

- opisuje ravnanje limova i traka

- objašnjava poliranje limova i traka

- razumije kontrolu limova i traka

- opisuje završnu obradu kovanih i presovanih proizvoda

- opisuje završnu obradu vučenih proizvoda

- obrazlaže zaštitu proizvoda od korozije

obradu izvajanih profila

- razlikuje normalizaciju, meko žarenje, difuzio žarenje i rekristalizaciju i otpuštanje

- analizira ravnanje, poliranje i kontrolu limova i traka

- analizira završnu obradu kovanih i presovanih proizvoda

- analizira završnu obradu vučenih proizvoda

- razlikuje pocinkovanje, kalaisanje, platiniranje i prevlačenje plastičnim masama

zapažanja i analitičko mišljenje

- grafičko prikazivanje zavisnosti temperature od sadržaja C

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Velimir Gerzić: Prerada metala u plastičnom stanju , Naučna knjiga, Beograd,

1981. - Svetozar Blečić: Teorija prerade metala u plastičnom stanju , Univerzitet ''Veljko

Vlahović'', Titogradu, 1979. - Cvijan Mirković: Osnovi livarstva, Naučna knjiga, Beograd, 1980. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V sredstvima,

grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, šemama i dr. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi), najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

- Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

78


Predmet Znanja - Valjanje - Osnovi metalurgije

- Praktična nastava - Prerada metala plastičnom

deformacijom - Valjanje trake - Valjanje folije

- Kovanje i kovačko presovanje - Osnovi metalurgije - Praktična nastava

- Prerada metala plastičnom deformacijom

- Kovanje i kovačko presovanje - Izvlačenje metala - Osnovi metalurgije - Prerada metala plastičnom

deformacijom - Kovanje i kovačko presovanje

- Agregati za topljenje - Toplotehnika i metalurške peći

- Peći za topljenje u obojenoj metalurgiji

- Izrada kalupa i jezgara - Praktična nastava - Izrada kalupa i jezgara - Očvršćavanje odlivaka - Metalografija - Kristalizacija metala - Završna obrada odlivaka i

kontrola odlivaka - Praktična nastava - Čišćenje odlivaka i završna

kontrola

79

1.2.11. TERMIČKA OBRADA METALA 1. Naziv premeta: TERMIČKA OBRADA METALA



Ukupno

I II III IV 99 99

Ukupno 99 99 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu znanja o kristalnoj strukturi metala i legura; - upoznaju dijagrame stanja; - upoznaju osnovne režime termičke obrade; - upoznaju postojanost dimenzija pri termičkoj obradi; - steknu znanja o termičkoj obradi Al i Al-legura; - upoznavanje opreme i peći za termičku obradu; - osposobe se za kontrolu izvršene termičke obrade; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - steknu znanja za korišćenje priručnika, standarda, tabela, dijagrama i drugih

vrsta stručnih tekstova; - razvijaju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

80





Osnovi termičke obrade metala - definiše termičku

obradu metala - objašnjava

kristalnu građu metala i legura

- navodi podjelu kristalnih rešetki

- definiše proces kristalizacije

- objašnjava obrazovanje legura

- analizira kristalnu građu metala i legura

- razlikuje različite vrste kristalnih rešetki

- analizira dijagrame očvršćavanja metala

- razvija osjećaj za preciznost

- razvija sigurnost u radu

crta: - kristalne rešetke

Dijagrami stanja legura aluminijuma - obrazlaže

konstrukcije dijagrama stanja Al:

- sa jednom komponentom

- sa dvije komponente

- sa tri i više komponenti

- analizira dijagrame stanja


crta: - dijagrame stanja

Osnovni režimi termičke obrade - navodi osnovne

režime termičke obrade

- objašnjava postupak žarenja

- navodi podjelu žarenja

- objašnjava: difuziono žarenje, žarenje radi naprezanja, meko žarenje, rekristalizaciono žarenje, potpuno i nepotpuno žarenje

- upoznaje greške pri žarenju

- opisuje postupak normalizacije

- objašnjava postupak kaljenja

- razumije značaj parametara za

- razlikuje: žarenje, kaljenje, otpuštanje, starenje

- razlikuje žarenje bez faznih promjena i žarenje sa faznim promjenana

- poznaje postupak žarenja

- analizira greške pri žarenju

- analizira postupak normalizacije

- poznaje parametre za kaljenje

- razlikuje sredstva za hlađenje: voda i vodeni rastvori, ulje i ostala sredstva

- analizira postupak


81


kaljenje - opisuje sredstva za

hlađenje pri kaljenju

- definiše postupak otpuštanja

- upoznaje postupak vještačkog starenja

otpuštanja

Dimenziona stabilnost pri termičkoj obradi - opisuje promjenu

oblika usljed toplotnih naprezanja i usljed strukturne transformacije

- opisuje promjenu zapremine i dimenzija pri kaljenju

- opisuje promjene dimenzija pri otpuštanju

- navodi osnovna metalurška uputstva za sprječavanje povećanja i smanjenja dimenzija

- analizira promjenu oblika usljed toplotnih naprezanja i strukturnih transformacija

- analizira promjenu zapremine i dimenzije pri kaljenju i promjenu dimenzija pri otpuštanju

- razvija tačnost, urednost i odgovornost prema radu

- šematsko prikazivanje promjena dimenzija kod kaljenja i otpuštanja

Oprema i peći za termičku obradu - opisuje opremu za

termičku obradu Al i njegovih legura

- navodi peći za termičku obradu valjanih profila

- navodi statične peći za termičku obradu

- navodi prolazne peći

- navodi konvejerske peći

- navodi peći za termičku obradu toplovaljanih limova


- analizira opremu za termičku obradu Al i njegovih legura

- razlikuje peći za termičku obradu

- razlikue vatrostalne materijale za oblaganje peći

- razlikuje načine zagrijavanja peći

- razvija sposobnost zapažanja


pojedinih vrsta peći

82


šina i žice - objašnjava

komorne peći - objašnjava peći sa

vazdušnom cirkulacijom za termičku obradu Al-a i njegovih legura

- opisuje sona kupatila za termičku obradu Al i Al-legura

- opisuje indukcione i elektropolne peći za termičku obradu Al i Al-legura

- navodi vatrostalne materijale za oblaganje peći

- opisuje peći za vještačko starenje

- objašnjava načine zagrijavanja peći

Termička obrada aluminijuma i njegovih legura - upoznaje Al i

njegove legure - navodi postupke

termičke obrade Al - navodi vidove

termičke obrade Al -legura:

- rekristalizaciono žarenje

- difuziono žarenje ili homogenizaciju

- termičko taloženje-starenje

- navodi podjelu Al – legura:

- legure za gnječenje

- legure za livenje - legure dobijene

metalurgijom praha

- navodi Al– legure za gnječenje koje se ne mogu ojačati termičkom

- razlikuje žarenje i rekristalizaciono žarenje Al-a

- razlikuje vidove termičke obrade Al-a

- razlikuje legure za gnječenje, legure za livenje i legure dobijene metalurgijom praha

- analizira Al legure za gnječenje koje se ne mogu ojačati termičkom obradom

- razlikuje Al–legure za gnječenje koje ojačavaju termičkim taloženjem

- analizira Al-legure za livenje

- analizira postupak


vježba: - crta dijagrame

stanja Al-legura

83


obradom - navodi Al legure za

gnječenje koje se mogu ojačati termičkom obradom

- objašnjava otvrdnjavanje Al– legura za gnječenje termičkim taloženjem:

- otvrdnjavanje legure Al-Cu-Mg

- otvrdnjavanje legure Al-Cu-Ni

- otvrdnjavanje legure Al-Mg-Si

- otvrdnjavanje legure Al-Zn-Mg

- otvrdnjavanje legure Al-Zn-Mg-Cu

- -Opisuje Al – legure za livenje:

- Al-Si – silumini - Al-Cu - vatrostalne legure

aluminijuma - opisuje postupak

dobijanja Al-legura metalurgijom praha

dobijanja Al-legura metalurgijom praha

Kontrola termički obrađenih legura - nabraja postupke

za kontrolu izvršene termičke obrade

- objašnjava metalografska ispitivanja

- objašnjava ispitivanje hemijskog sastava

- objašnjava mehanička ispitivanja

- objašnjava ispitivanja bez razaranja

- analizira postupke kontrole izvršene termičke obrade

84

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Ivan Ivanović: Termička obrada metala za IV razred usmjerenog obrazovanja ,

Naučna knjiga, Beograd, 1986. - P. Stošić: Termička obrada metala, Novi Sad, 1966. - Ivan Ivanović: Tehnologija zanimanja za termoobrađivače metala, Orazovni

centar, Smederevo - Branko Radulović, Vanja Radusinović–Asanović: Praktikum iz termičke obrade

metala, Metalurško tehnološki fakultet, 1997. - Radovan Ćirić: Praktikum za vježbe sa pitanjima i zadacima iz Termičke obrade

metala , Naučna knjiga, Beograd, 1980.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom, A/V

opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala, mjernim instrumentima i dr.





Predmet Znanja - Kristalna struktura metala i

legura - Metalografija - Fizička metalurgija

- Kristalni materijali - Kristalizacija - Očvršćavanje odlivaka

- Dijagrami stanja - Metalografija - Fizička metalurgija

- Ravnotežni dijagram stanja sa dvije komponente

- Termička obrada aluminijuma i njegovih legura

- Praktična nastava - Osnovi metalurgije

- Mikrostruktura legura aluminijuma

- Dijagrami stanja - Peći i oprema za termičku

obradu - Toplotehnika i metalurške

peći - Osnovi metalurgije

- Agregati za topljenje- podjela

85

1.2.12. MAŠINE I UREĐAJI U METALURGIJI 1. Naziv premeta: MAŠINE I UREĐAJI U METALURGIJI



Ukupno

I II III IV 99 99

Ukupno 99 99 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju mašine i uređaje koji se koriste u metalurškoj industriji; - steknu znanja za pravilno praćenje rada, upotrebu i održavanje uređaja i mašina

u metalurškim pogonima; - iskoriste stečena znanja iz ovog predmeta za lakše usvajanje drugih stručnih

predmeta; - razvijaju logičko povezivanje pojmova iz mašina i njihovu primjenu u praktične

svrhe; - stvore navike i misaone procese kojima bi se osposobljavali za buduće inovacije u

postojeće proizvodne procese; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu.

86





Uređaji za uskladištenje materijala - navodi načine

uskladištenja materijala

- objašnjava uskladištenje materijala u rasutom stanju

- objašnjava bunkere i nabraja prateće uređaje bunkera

- razlikuje uskladištenje materijala: na gomilu u jamama, u bunkerima, kontejnerima, hangarima, silosima i u rezervoarima


Uređaji za transport materijala - objašnjava: - trakaste

transportere - elevatore - pneumatske

transportere - hidraulične

transportere - dizalice - opisuje transport

fluida cijevima

- razlikuje uređaje za transport materijala

- razlikuje način prenošenja fluida



uređaja za transport materijala

Uređaji za drobljenje i mljevenje materijala - objašnjava: - čeljusne drobilice - konusne drobilice - drobilice sa

valjcima i čekićima - dezintegratore

- analizira funkciju uređaja za drobljenje i mljevenje materijala

- pozitivno procjenjuje važnost novih saznanja iz svoje struke


pojedinih drobilica i mlinova

Uređaji za otprašivanje i prečišćavanje gasova - objašnjava potrebu

vršenja prečišćavanja i otprašivanja industrijskih otpadnih gasova

- navodi načine prečišćavanja gasova

- objašnjava: - taloženje u

komorama - taloženje u

ciklonima i pneumatskim

- analizira prečišćavanje i otprašivanje industrijskih otpadnih gasova

- razlikuje načine prečišćavanja gasova

- analizira taloženje u komorama, ciklonima i pneumatskim klasifikatorima

- razvija osjećaj za očuvanje životne sredine


uređaja za otprašivanje i prečišćavanje gasova

87


klasifikatorima - opisuje filtriranje

gasova kroz tkaninu

- objašnjava električne filtere

Opsluživanje peći - opisuje uređaje za

pripremu uloška - navodi uređaje za

opsluživanje peći

- analizira uređaje za pripremu uloška

- razlikuje uređaje za opsluživanje peći


Uređaji za zavarivanje i sječenje metala - navodi uređaje za

gasno zavarivanje metala

- opisuje elektrozavarivanje i sječenje metala

- objašnjava uređaje za elektrozavarivanje metala

- objašnjava uređaje i opremu za sječenje metala

- razlikuje uređaje za gasno zavarivanje metala

- analizira elektrozavarivanje i sječenje metala

- razvija preciznost i marljivost pri radu

Izmjenjivači toplote - nabraja

razmjenjivače toplote

- opisuje cijevne pregrijače

- objašnjava kondenzatore

- razlikuje razmjenjivače toplote

- analizira cijevne pregrijače i kondenzatore

- razvija osjećaj preciznosti i sigurnosti u radu


vježbe: - skicira spiralni

kondenzator

Mjerni instrumenti - navodi instrumente

za mjerenje: - mase - pritiska - temperature - sastava gasa - protoka fluida - objašnjava

instrumente za mjerenje: mase, pritiska, temperature, sastava gasa i

- razlikuje instrumente za mjerenje

- analizira instrumente za mjerenje


vježbe: - mjerenje mase,

temperature, pritiska

88


protoka fluda Automatizacija proizvodnje - upoznaje

automatsko upravljanje procesom

- upoznaje regulaciju i kontrolu procesa

- definiše značaj automatizacije u metalurgiji

- objašnjava automatizaciju transporta i šaržiranje uređaja u metalurgiji

- uočava značaj automatskog upravljanja procesom i regulacije i kontrole procesa

- analizira automatizaciju transporta i šaržiranje agregata u metalurgiji

- razvija osjećaj o važnosti unapređivanja procesa rada

Ventilacija pogona - navodi principe i

postupke ventilacije u metalurgiji

- objašnjava uređaje za ventilaciju metalurških pogona

- analizira postupke ventilacije u metalurgiji

- razlikuje uređaje za ventilaciju metalurških pogona


Prečišćavanje otpadnih voda - navodi vrste

uređaja i opreme za prečišćavanje otpadnih voda

- opisuje postupke prečišćavanja otpadnih voda

- analizira uređaje i opremu za prečišćavanje otpadnih voda

- razlikuje postupke prečišćavanja otpadnih voda


Održavanje tehnoloških sistema - navodi integralnu i

logističku podršku tehnološkim sistemima

- navodi procese i postupke održavanja

- analizira procese i postupke održavanja


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Gerzić V.: Mašine i uređaji u metalurgiji, Naučna knjiga, Beograd - Vukadin M.: Mašinstvo u metalurgiji, Bor, 1973. - Spasić M.: Metalurški praktikum, Zavod za udžbenike, Beograd - Živković M., Stefanov Lj.: Hidraulika sa hidrauličnim mašinama, Zavod za

udžbenike, Beograd

89

- Gerzić V., Šojić P.: Osnovi mašinstva i mašine u metalurgiji, Zavod za udžbenike, Beograd

- Zarić S.: Automatizacija proizvodnje, Zavod za udžbenike, Beograd 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: A/V opremom,

grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, računarom sa odgovarajućim softverom, šemama, mjernim instrumentima i dr.



8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Uređaji za uskladištenje materijala

- Dobijanje glinice - Osnovi metalurgije

- Bajerov postupak za proizvodnju glinice (skladištenje boksita)

- Pojam metala i metalurgije (priprema rude i koncentrata)

- Uređaji za drobljenje i mljevenje materijala

- Dobijanje glinice - Osnovi metalurgije

- Bajerov postupak za proizvodnju glinice (uređaji za mljevenje i drobljenje boksita)

- Pojam metala i metalurgije (priprema rude i koncentrata

- Razmjenjivači toplote - Toplotehnika i metalurške peći

- Rekuperatori i regeneratori

90

1.2.13. PRAKTIČNA NASTAVA 1. Naziv premeta: PRAKTIČNA NASTAVA



Ukupno

I 108 108 II 144 144 III 180 180 IV 165 165

Ukupno 597 597 Praktična nastava- odjeljenje se dijeli na grupe do 17 učenika 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu znanja o pravilnom korišćenju sredstava zaštite na radu; - uvide značaj pripreme mineralnih sirovina; - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - usvoje osnovna znanja o tehnološkim postupcima obrade metala i izrade djelova; - steknu znanja o ciklusu Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema Na2O-

Al2O3-H20 i grafički predstave ciklus Bajerovog postupka proizvodnje glinice; - konkretizuju stečena teorijska znanja, steknu samostalnost u radu, u okviru

vježbi iz metalurgije i osposobe se da na osnovu stečenih podataka izvode zaključke;

- izrađuju zadatake vezane za elektrolitičko dobijanje aluminijuma; - osposobe se za određivanje svojstva metalnih materija na osnovu njihovog

ispitivanja i na osnovu toga procijene kvalitet i namjenu metalnih materijala; - koriste priručnike i tabele; - razvijaju analitički prilaz radu i navike za preciznost i pedantan rad u procesu

ispitivanja i prikazivanja rezultata; - osposobe se za obavljanje poslova i zadataka vezanih za postupak izrade

odlivaka; - osposobe se za ovladavanje radnim tehhnikama i izvođenje postupaka plastične

obrade.

91





PRIPREMA MINERALNIH SIROVINA Uvod u pripremu mineralnih sirovina - definiše mineralne

sirovine - navodi podjelu

mineralnih sirovina po tehnološkoj klasifikaciji

- navodi podjelu energetskih sirovina prema agregatnom stanju

- navodi podjelu metaličnih sirovina

- opisuje strukturu minerala

- nabraja minerale prema hemijskom sastavu:

- oksidi - sulfati - karbonati - silikati - nitrati - hromati itd. - opisuje zadatak i

značaj pripreme mineralnih sirovina

- navodi postupke pripreme mineralnih sirovina:

- postupak pripreme - postupak

koncentracije - navodi osnovne

operacije u pripremi mineralnih sirovina i njihov cilj

- razlikuje: - energetske - metalične - nemetalične

sirovine - razlikuje: - tečna goriva

(nafta) - gasovita goriva

(zemni gas) - razlikuje: - rude crnih metala

(Fe, Mn, Cr, T) - rude obojenih

metala (Cu, Pb, Zn, Al, Mg)

- rude plemenitih metala (Au, Ag, Pt)

- rude rijetkih metala

- rude rijetkih metala i rasijanih elemenata

- razlikuje strukturu minerala:

- kristalnu - amorfnu - uočava uticaj

hemijskog sastava minerala i fizičkih osobina na pripremu i koncentracije mineralnih sirovina

- uočava uticaj postupaka pripreme mineralnih sirovina na poboljšanje kvaliteta mineralnih sirovina

- razlikuje: - pripremne

operacije - operacije

koncentracije



92


- operacije odvodnjavanja proizvoda koncentracije

Pripremne operacije: drobljenje, prosijavanje, mljevenje, klasifikacija, odmuljavanje - obrazlaže

drobljenje - navodi podjelu čeljusnih drobilica

- navodi krupnoću komada na ulazu u drobilicu i stepen usitnjavanja

- navodi podjelu konusnih drobilica

- navodi drobilice sa valjcima i njihovu primjenu

- navodi podjelu udarnih drobilica i njihovu primjenu

- navodi: - zapreminski

kapacitet drobilice - maseni kapacitet

drobilice - definiše proces

prosijavanja - obrazlaže sejne

površine - obrazlaže

prosijavanje - definiše efikasnost

prosijavanja - navodi cilj

prosijavanja - navodi vrste

uređaja za prosijavanje:

- nepokretne i pokretne rešetke

- sita sa valjcima - cilindrična

(rotaciona) sita - ravna klateća sita - vibraciona sita sa

kružnim vibracijama – samocentrirajuća sita

- razlikuje: - drobilice sa

prostim kretanjem pokretne čeljusti

- drobilice sa složenim kretanjem pokretne čeljusti

- analizira konstrukciju i rad čeljusnih drobilica

- razlikuje: - konusne drobilice

za krupno drobljenje

- konusne drobilice za srednje drobljenje

- konusne drobilice za sitno drobljenje

- analizira konstrukciju i princip rada konusne drobilice za krupno drobljenje ili kružne drobilice

- -analizira konstrukciju i princip rada konusne drobilice za srednje i sitno drobljenje

- analizira konstrukciju i princip rada drobilica sa valjcima

- razlikuje: - čekićar drobilice - rotorne drobilice - analizira

konstrukciju i princip rada udarnih drobilica



- uviđa vezu teorije i prakse


vježbe: - crta presjek čeljusne drobilice sa dvije raspone ploče

- crta kinematne šeme čeljusnih drobilica


presjeka postrojenja za drobljenje u čeljusnoj drobilici

- šematski prikaz rada konusne drobilice za krupno drobljenje

- šematski prikaz standardne symons drobilice za srednje i sitno drobljenje


drobilice sa valjcima

- šematski prikaz drobilice sa nazubljenim valjcima


udarnih drobilica vježbe: - zadaci vježbe: - crta vibraciono sito

sa tri sejne

93


- vibraciona sita sa pravolinijskim vibracijama- sito sa samobalansnim vibratorom

- rezonantna sita - lučna sita - navodi i obrazlaže

uticaj faktora na proces prosijavanja

- definiše proces mljevenja

- obrazlaže proces mljevenja

- navodi vrste uređaja za mljevenje:

- cilindrični mlin - mlin sa šipkama - mlin sa kuglama - autogeni mlinovi - vibracioni mlinovi - definiše proces

klasifikacije i navodi cilj procesa

- obrazlaže proces klasifikacije

- navodi uređaje za klasifikaciju:

- klasifikatori sa horizontalnim strujanjem vode

- klasifikatori sa vertikalnim strujanjem vode

- klasifikatori sa centrifugalnim strujanjem vode

- obrazlaže klasifikaciju:

- mehaničkom klasifikacijom

- vertikalnoj vodenoj struji

- hidrociklonu - obrazlaže

klasifikaciju u - centrifugalnom

vazdušnom klasifikatoru

- zadaci: - izračunava

zapreminski kapacitet drobilica

- izračunava maseni kapacitet drobilica

- uočava razlike u formulama za izračunavanje zapreminskog kapaciteta:

- čeljusne drobilice - konusne drobilice

za krupno drobljenje

- konusne drobilice za srednje i sitno drobljenje

- drobilice sa valjcima

- udarne drobilice - razlikuje proizvode

prosijavanja na situ sa jednom sejnom površinom:

- krupni proizvod (odsjev) ili nadrešetni proizvod

- sitni proizvod (prosjev) ili podrešetni proizvod

- uočava formulu za određivanje broja proizvoda kod sita sa više sejnih površina


efikasnost prosijavanja i masu prosjeva i odsjeva

- analizira konstrukciju i princip rada uređaja za prosijavanje

- uočava uticaj velikog broja

površine - vrste sejnih

površina i oblici otvora

- šematski prikaz procesa prosijavanja

vježbe: - zadaci šematski prikaz: - nepokretne rešetke - sita sa valjcima, - cilindričnog sita, - ravnih klatećih

sita, - poluvracionog

(giracionog) sita, - samocentrir. Sita, - samobalansnog

sita, - rezonantnog sita, - lučkog sita


konstrukcije i dejstva cilindričnog mlina

- šeme pražnjenja cilindričnih mlinova

- šematski prikaz mlina sa šipkama

- šematski prikaz dvokomornog mlina sa kuglama

- šematski prikaz kaskadnog mlina

- šematski prikaz vibracionog mlina


mehaničkih klasifikatora:

- sa grabuljama - sa spiralom - šematski prikaz

94


faktora na proces prosijavanja

- razlikuje suvo mljevenje i mokro mljevenje

- analizira konstrukciju i princip rada uređaja za mljevenje

- razlikuje: - hidrauličnu

klasifikaciju (klasifikacija u vodi)

- vazdušnu (pneumatsku) klasifikaciju

- analizira konstrukciju uređaja za klasifikaciju

- analizira konstrukciju centrifugalnog vazdušnog klasifikatora

klasifikacije u mehaničkom klasifikatoru

- šematski prikaz hidrociklona

Operacije koncentracije - definiše proces

gravimetrijske koncentracije

- obrazlaže gravimetrijsku koncentraciju

- navodi uređaje za gravimetrijsku koncentraciju:

- pneumatski koncentracioni sto

- mašine taložnice - klatni sto - spiralni

koncentrator - strujni žlijeb - slus - definiše proces

gravimetrijske koncentracije u teškim sredinama

- navodi uređaje za

- razlikuje: - gravimetrijsku

koncentraciju u vazduhu

- gravimetrijsku koncentraciju u vodi

- analizira konstrukciju i princip rada uređaja za gravimetrijsku koncentraciju

- razlikuje: - gravimetrijsku

koncentraciju u teškim tečnostima

- gravimetrijsku koncentraciju u suspenziji (u industrijskim uslovima)


- razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima

- razvija osjećaj za

preciznost u radu - razvija sposobnost

opažanja

vježbe: - šeme pneumatskog

koncentrac. stola - pneumatska mašina

taložnica - šematski prikaz

osnovnih tipova mašina taložnica

- klatni sto - spiralni

koncentrator - strujni žljeb - slus sa pokretnom

trakom vježbe: - ematski prikaz

koncentracije minerala u koritastom koncentratoru

- bubnjasti

95


gravimetrijsku koncentraciju u teškim sredinama:

- bubnjasti koncentrator Link-Belt

- koncentrator ''Drewboy''

- navodi operacije gravimetrijske koncentracije u suspenziji:

- drobljenje i klasiranje sirovine na krupne i sitne klase

- razdvajanje minerala u suspenziji

- otkapavanje i ispiranje suspenzoida koncentracije

- regeneracija suspenzoida iz mulja

- demagnetizacija suspenzoida

- definiše proces flotacijske koncentracije

- obrazlaže flotacijsku koncentraciju

- definiše flotacijske reagense

- definiše selektivnu flotaciju

- nabraja flotacione reagense u zavisnosti od namjene i uloge u procesu

- navodi vrste, ulogu i namjenu flotacionih reagensa

- obrazlaže faze procesa flotacije

- navodi podjelu

- analizira konstrukciju uređaja za gravimetrijsku koncentraciju u teškim sredinama

- analizira demagnetizaciju suspenzoida

- razlikuje: - površine koje se

kvase vodom (hidrofilne)

- površine koje se ne kvase vodom (hidrofobne)

- površine koje se kvase vodom

- uočava mogućnost miješanja fizičko- hemijskih karakteristika površina minerala i njihove kvasivosti dodatkom flotacionih reagenasa

- razlikuje: - kolektore

(sakupljače) - pjenušače - deprimatore - aktivatore - regulatore sredine - -razlikuje: - stvaranje pulpe - kondicioniranje

pulpe - kolektiranje - aeracija ili

uvodjenje vazduha - logitacija - analizira

konstrukciju i princip rada flotacionih mašina

koncentrator Link-Belt

- koncentrator ''Drewboy''

- šeme procesa koncentracije u suspenziji magnetita ili ferosilicijuma

- šematski prikaz presjeka demagnetizator

vježbe: - šema flotacijskog

razdvajanja minerala


konstrukcija flotacionih mašina:

- mehanička - pneumomehanička - pneumatska

96


flotacionih mašina u zavisnosti od načina aeracije i miješanja pulpe:

- mehaničke - pneumomehaničke - pneumatske

(aeroliftne) Operacije odvajanja proizvoda koncentracije - definiše proces

odvodnjavanja - navodi vrste

odvodnjavanja krupnozrnih proizvoda

- navodi operacije odvodnjavanja sitnozrnih proizvoda

- obrazlaže zgrušnjavanje

- obrazlaže filtriranje

- navodi vrste filtera:

- kontinuelni vakuum filteri sa bubnjem (bubnjasti filteri)

- vakuum filteri sa diskovima (disk filteri)

- trakasti vakuum filter

- plan filter - obrazlaže sušenje - nabraja sušnice - objašnjava sušenje

u rotacionim bubnjastim sušnicama

- objašnjava sušenje u fluo-solid sušnici

- navodi razloge smještaja jalovine

- razlikuje: - cijedjenje na

gomili - u bunkeru - na sitima - u elevatoru - razlikuje: - zgrušnjavanje - filtriranje - sušenje - uočava dodavanje

određenih reagenasa (koagulanata i flokulanata) koji izazivaju koagulaciju i flokulaciju

- analizira konstrukciju i princip rada filtera

- razlikuje: - rotacione

bubnjaste sušnice - vertikalne trubne

sušnice - fluo-solid sušnice - analizira

konstrukciju i princip rada protivstrujne bubnjaste sušnice

- analizira konstrukciju i princip rada vertikalne trubne sušnice

- analizira smještaj jalovine izgradnjom brane od betona ili


- razvija osjećaj za

očuvanje životne sredine

vježbe: - presjek

cilindričnog zgušnjivača

- šematski prikaz lamelastog zgušnjivaća

- šematski prikaz bubnjastog vakuum filtera

- šema plan filtera - šema trakastog

filtera - šema aparata i

uređaja u odjeljenju za filtriranje pomoću vakuum filtera

vježbe: - šema protivstrujne

bubnjaste sušnice - šema postrojenja

sa trubnom sušnicom


izgradnje brane jalovišta

97


kamena - uočava prednosti

brdskog reljefa za izgradnju jalovišta

98

Razred: DRUGI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik PRORAČUN IZ TOPLOTNE TEHNIKE I METALURŠKIH PEĆI Sastav čvrstih i tečnih goriva - upoznaje sastav

organske, gorljive, suve i radne mase čvrstih i tečnih goriva

- definiše koeficijente za proračun sastava gorljive, suve i organske mase goriva na sastav radne mase goriva

- definiše koeficijente za proračun sastava gorljive, suve i organske mase goriva na sastav suve mase goriva

- definiše koeficijente za proračun sastava gorljive, suve i organske mase goriva na sastav gorljive mase goriva

- razlikuje sastav: - organske - gorljive - suve - radne mase čvrstih

i tečnih goriva - izračunava

koeficijente za proračun sastava gorljive, suve i organske mase goriva na sastav radne mase goriva:

- čvrstih goriva - tečnih goriva

- Razvija sposobnost za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

- zadaci: - određivanje

sastava radne mase:

- čvrstih goriva - tečnih goriva - određivanje

sastava suve mase: - čvrstih goriva - tečnih goriva - određivanje

sastava gorljive mase:

- čvrstih goriva - tečnih goriva

Toplotna moć čvrstih i tečnih goriva - upoznaje formule

za određivanje: - gustine - zapreminske i

relativne mase - sastava vlažnog

gasa - tačke rose

(temperature zasićenja) gasovitih goriva

- određuje: - gustinu - zapreminsku i

relativnu masu - sastav vlažnog gasa - tačku rose

gasovitih goriva


- zadaci: - određivanje gustine

gasovitih goriva - određivanje

zapremine i relativne mase

- određivanje sastava vlažnog gasa

- određivanje tačke rose (temperature zasićenja)

- Gustina pojedinih gasovitih komponenti u sastavu gasovitog goriva pod normalnim

99


uslovima nalazi se u tabeli.

Toplotna moć gasovitih goriva - upoznaje formule

za određivanje donje i gornje toplotne moći:

- suvog gasa i vlažnog gasa

- određuje na osnovu sastava suvog i vlažnog gasa:

- donju i gornju toplotnu moć suvog gasa

- donju i gornju toplotnu moć vlažnog gasa


vježbe: - određivanje donje i

gornje toplotne moći:

- suvog gasa i - vlažnog gasa

Sagorijevanje goriva - upoznaje Le

Šantelijev obrazac za određivanje granice paljenja gasovitih goriva

- upoznaje Le Šantelijevu formulu za određivanje maksimalne granice paljenja

- upoznaje određivanje sastava smješe gorivo–vazduh

- upoznaje formulu za određivanje maksimalne normalne brzine prostiranja plamena

- upoznaje određivanje:

- potrebne količine kiseonika, odnosno vazduha za sagorijevanje određene količine čvrstih i tečnih goriva

- količine produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- sastava produkata sagorijevanja

- određuje gornju i donju granicu paljenja gasovitih goriva

- određuje maksimalnu granice paljenja

- određuje sastav smješe gorivo–vazduh

- određuje maksimalnu normalnu brzinu prostiranja plamena

- određuje: - teorijsku količinu

kiseonika za sagorijevanje određene količine čvrstih i tečnih goriva

- teorijsku i stvarnu količinu vazduha potrebnog za sagorijevanje (Lt, L) čvrstih i tečnih goriva

- količinu produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- sastav produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- razvija analitičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasuđivanje

- poštuje sistematičnost u radu

- uočava važnost očuvanja čovjekove okoline

vježbe: - određivanje gornje

i donje granice paljenja gasovitih goriva

- određivanje maksimalne granice paljenja

- određivanje sastava smješe gorivo–vazduh

- određivanje maksimalne normalne brzine prostiranja plamena

vježbe: - određivanje: - teorijske količine

kiseonika Ot za sagorijevanje čvrstih i tečnih goriva

- teorijske i stvarne količinu vazduha potrebnog za sagorijevanje (Lt, L) čvrstih i tečnih goriva

- količine produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- sastava produkata sagorijevanja

100


čvrstih i tečnih goriva

- gustine produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- upoznaje određivanje:

- potrebne količine kiseonika, odnosno vazduha za sagorijevanje određene količine gasovitih goriva

- količine produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- sastava produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- gustine produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- upoznaje određivanje temperature sagorijevanja

- gustinu produkata sagorijevanja čvrstih i tečnih goriva

- određuje: - teorijsku količinu

kiseonika Ot za sagorijevanje gasovitih goriva

- teorijsku i stvarnu količinu vazduha potrebnog za sagorijevanje (Lt, L) gasovitih goriva

- količinu produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- sastav produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- gustinu produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- određuje temperaturu sagorijevanja goriva

čvrstih i tečnih goriva

- gustinu produkata sagorijevanja gasovitih goriva

vježbe: - zadaci - određivanje: - teorijske količine

kiseonika Ot za sagorijevanje gasovitih goriva

- teorijske i stvarne količine vazduha potrebnog za sagorijevanje (Lt, L) gasovitih goriva

- količine produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- sastava produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- gustine produkata sagorijevanja gasovitih goriva

- određuje temperaturu sagorijevanja

Toplotni bilans metalurških peći - objašnjava toplotni

bilans radnog prostora peći sa kontinuiranim procesom rada:

- plamene peći - električne peći - peći za

zagrijavanje

- određuje toplotni bilans:

- plamene peći - električne peći - peći za

zagrijavanje - tabelarno prikazuje

toplotni bilans



vježbe: - zadaci: - određivanje

toplotnog bilansa: - plamenih peći - električnih peći - peći za

zagrijavanje - tabelarni prikaz

toplotnog bilansa PRORAČUN PROCESA DOBIJANJA GLINICE Osnovni elementi tehnoloških proračuna kod proizvodnje glinice - definiše kaustični

odnos - definiše

koncentraciju rastvora u g/l

- upoznaje izračunavanje

- razlikuje koncentraciju:

- Na2O u g/l - Al2O3 u g/l - primjenom pravila

miješanja rastvora izračunava:


vježbe: - zadaci: - primjenom pravila

miješanja rastvora vrši određivanje:

- zapremine prvog rastvora

101




- zapreminu prvog rastvora

gustine rastvora po empirijskim formulama

- upoznaje približno određivanje gustine aluminatnog rastvora pomoću nanograma

- upoznaje pravilno miješanje rastvora za proračunavanje odnosa i koncentracije pri miješanju rastvora

- upoznaje izvođenje formule za izračunavanje iskorišćenja glinice u procesu luženja

- upoznaje proračun proizvodnje hidrantne glinice

- definiše produktivnost aluminata

- definiše kristalizacioni broj

- zapreminu drugog rastvora

- izračunava na osnovu podataka proizvodnju hidrantne glinice

- zapremine drugog rastvora

vježbe: - zadaci: - izračunava

proizvodnju hidratne glinice

Izračunavanje ciklusa Bajerovog postupka gledišta ravnoteže sistema Na2O3 – Al2O3 – H2O - upoznaje

izračunavanje ciklusa Bajerovog postupka gledišta ravnoteže sistema Na2O3 – Al2O3 – H2O

- upoznaje podatke za izračunavanje

- upoznaje grafičko predstavljanje Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema Na2O3 – Al2O3 – H2O


- upotrebljava podatke za proračun: - razvija sposobnost

za pravilno rasuđivanje i zaključivanje

- na dijagramu sa koordinatama %Al2O3– %Na2O i na bazi tabelarnih podataka crta izoterme za 30, 60 i 2000 C


- razvija pozitivan

stav prema novim saznanjima

- na dijagramu % Al2O3 – % Na2O unosi tačku koja karakteriše polazni rastvor koji služi za luženje

- upoznaje određivanje linije luženja

- očitava gustinu rastvora iz namograma za određivanje gustine

- upoznaje

određivanje linije luženja

- upoznaje

vježbe: - zadaci: - izračunava ciklus

Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema

- Na2O3 – Al2O3 – H2O prema podacima sa drugim vrijednostima

- grafičko

predstavljanje Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema

- Na2O3 – Al2O3 – H2O

102




određivanje linije razblaživanja

- razumije određivanje linije razblaživanja

- upoznaje određivanje linije dodavanja klica

- razumije određivanje linije dodavanja klica

- upoznaje određivanje linije razlaganja

- razumije određivanje linije razlaganja

- upoznaje određivanje linije uparavanja

- upoznaje liniju određivanja korekcije

aluminatnog rastvora

- određuje koordinate tačke (A) koja predstavlja rastvor za luženje, tj. %Na2O i % Al2O3

- određuje količinu vode i njen procenat

- određuje αk - crta položaj tačke

A koja predstavlja rastvor za luženje

- izračunava: - potrebnu količinu

rastvora za luženje - potrebnu količinu

Al2O3 koja gradi NaAlO2

- potrebnu količinu Na2O za Al2O3 (G1)

- potrebnu količinu Na2O za SiO2 (G2)

- potrebnu količinu Na2O (G1 + G2)

- količinu Na2O (slobodno u povratnom rastvoru)

- zapreminu rastvora za luženje

- težinu rastvora za luženje

- sastav rastvora poslije luženja

- težnu rastvora poslije luženja

- % Al2O3 , % Na2O i % H2O poslije luženja

- određuje grafičkim putem gustinu ratvora

- izračunava: - zapreminu rastvora

poslije luženja - ucrtava u

dijagramu tačan položaj sastava

103




rastvora na kraju luženja (tačka B), a linija (A-B) predstavlja liniju luženja

- izračunava: - sastav rastvora

kada se oduzmu gubici usljed izlučivanja Al(OH)3

- količinu vode koja se veže sa izlučenim Al(OH)3

- ukupnu masu rastvora poslije izlučivanja Al(OH)3 pri razblaživanju

- αk, % Al2O3 , % Na2O - zapreminu rastvora

poslije izlučivanja - sadržaj Al2O3 u

rastvoru poslije izlučivanja

- potrebnu količinu rastvora za razblaživanje

- sastav i količinu razblaženog rastvora

- ucrtava položaj tačke (C) koja odgovara sastavu razblaženog rastvora, a linija (B-C) predstavlja liniju razblaživanja

- izračunava: - potrebnu količinu

Al2O3 kao klice - ukupnu masu

rastvora poslije dodavanja klica

- sastav rastvora poslije dodavanja klica

- ucrtava položaj tačke (D), a linija (C-D) predstavlja liniju dodavanja klica

104




- izračunava: - masu Al2O3 u

rastvoru kada je razlaganje završeno

- masu rastvora poslije razlaganja

- sastav rastvora poslije razlaganja

- ucrtava tačku (E), a linija (D-E) predstavlja liniju razlaganja

- izračunava: - koncentraciju Al2O3

u uparenom rastvoru

- sastav uparenog rastvora

- ucrtava tačku (F), a linija (E-F) predstavlja liniju uparavanja, dok

- linija F-A predstavlja liniju korekcije

105

Razred: TREĆI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA Elektrohemijska tehnologija koja se koristi u proračunima - definiše

elektrohemijski ekvivalent

- definiše iskorišćenje struje

- definiše iskorišćenje energije

- upoznaje izračunavanje teorijske specifične potrošnje elektroenergije

- upoznaje izračunavanje stvarne potrošnje elektroenergije

- upoznaje formulu za izračunavanje radnog napona na ćeliji

- definiše stepen razlaganja materije

- definiše iskorišćenje supstance

- definiše promjenu termodinamičkog potencijala

- upoznaje određivanje promjene termodinamičkog potencijala (AG) za elektrohemijsku reakciju tipa: aA+bB=cC+dD±Ze

- definiše promjenu entropije

- izračunava elektrohemijski ekvivalent na osnovu Faradejevih zakona

- izračunava: - teorijsku specifičnu

potrošnju elektroenergije

- stvarnu potrošnju elektroenergije

- određuje promjenu termodinamičkog potencijala za elektrohemijsku reakciju tipa aA+bB=cC+dD±Ze

vježbe: - određuje: - elektrohermijski

ekvivalent - iskorišćenje struje - iskorišćenje

energije vježbe: - izračunava: - radni napon na ćeliji

- stepen razlaganja materije

- iskorišćenje supstance

VJEŽBE IZ METALOGRAFIJE Laboratorije za metalografsko ispitivanje - upoznaje

laboratoriju za metalografko ispitivanje

- razvija osjećaj odgovornosti u radu

- razvija pozitivan

106


- navodi osnovnu opremu i alate

- navodi izvore opasnosti i bezbjednosti

stav prema zdravlju


Metalografski mikroskop - upoznaje i opisuje

metalografski mikroskop

- priprema metalografski mikroskop za rad

- rukuje metalografskim mikroskopom


Izrada metalografskog uzorka – izbruska - upoznaje

metalografske uzorke

- upoznaje brušenje uzoraka

- upoznaje poliranje uzoraka

- upoznaje razvijanje struktura

- uzima uzorke - vrši brušenje i

poliranje uzorka - vrši razvijanje

strukture

- razvija sistematičnost u radu


vježbe: - brušenje i poliranje

uzoraka i razvijanje strukture

Mikrostruktura metala i legura - upoznaje i opisuje

mikrostrukturu metala

- upoznaje i opisuje mikrostrukturu legura

- posmatra i crta mikrostrukture metala

- analizira mikrostrukture metala

- poznaje i crta mikrostrukture legura

- analizira mikrostrukture legura


Izrada mikrofotografija - upoznaje snimanje

i izradu negativa i pozitiva

- snima i izrađuje negativ i pozitiv

- uviđa ljepotu svog zanimanja

vježbe: - snima i izrađuje

negativ i pozitiv Mikrostrukture legura aluminijuma - upoznaje i opisuje

mikrostrukture legura aluminijuma

- priprema i crta mikrostrukture legura aluminijuma

- analizira mikrostrukturu legura aluminijuma


107


VJEŽBE IZ ISPITIVANJA METALA I KONTROLE PROCESA Uvod u ispitivanje metala - upoznaje pisanje, čitanje i uporedjivanje oznaka materijala po JUS-u, DIN-u i GOST-u

- piše, čita i upoređuje oznake materijala po JUS-u, DIN-u i GOST-u


Ispitivanje zatezne čvrstoće i tvrdoće - upoznaje

standardne izglede epruveta za razne materijale i postupak uzorkovanja i izrade

- upoznaje ispitivanje zatezne čvrstoće

- upoznaje ispitivanje tvrdoće

- objašnjava ispitivanje zatezne čvrstoće na povišenim temperaturama

- ispituje zateznu čvrstoću:

- prati tok ispitivanja

- prkazuje rezultate ispitivanja

- upoređuje dijagrame i rezultate različitih materijala

- ispituje tvrdoću: - priprema uzorak za

ispitivanje tvrdoće - prati tok

ispitivanja - određuje tvrdoću

po Brinelu (HB), Vikersu (HV) i Rokvelu (HRC)

- upoređuje tvrdoću u tablicama

- ispituje zateznu čvrstoću na povišenim temperaturama:


- prikazuje rezultate ispitivanja


vježbe: - ispitivanje zatezne čvrstoće raznih materijala:



- upoređuje dijagrame rezultata različitih materijala

vježbe: - ispitivanje tvrdoće

raznih materijala: - priprema uzorke za

ispitivanje tvrdoće - prati tok

ispitivanja - određuje tvrdoću

po Brinelu (HB), Vikersu (HV) i Rokvelu (HRC)

- upoređuje tvrdoću u tablicama

Ispitivanje žilavosti - upoznaje epruvete

za ispitivanje žilavosti po Šarpiju

- upoznaje ispitivanje žilavosti po Šarpiju

- ispituje žilavost: - prati tok

ispitivanja - prikazuje rezultate

ispitivanja

- stiče osjećaj preciznosti i sigurnosti u radu

vježbe: - ispitivanje žilavosti

raznih materijala: - prati tok

ispitivanja - prikazuje rezultate

ispitivanja - upoređuje

rezultate ispitivanja

108


- upoznaje epruvete za ispitivanje na sabijanje

- upoznaje ispitivanje na sabijanje

- upoznaje epruvete za ispitivanje savijanjem, uvijanjem i smicanjem

- upoznaje ispitivanje savijanjem, uvijanjem i smicanjem

- -objašnjava ispitivanje žice i traka presijecanjem

- objašnjava ispitivanje plavog loma

- objašnjava ispitivanje brušenjem

- objašnjava ispitivanje prokaljivosti materijala – joming proba

- vrši ispitivanje na sabijanje


- crta dijagram čvrstoće


- ispituje savijanjem, uvijanjem i smicanjem



- ispituje žice i trake presijecanjem:



- vrši ispitivanje plavog loma:

- uzima više materijala sa različitim sistemom i strukturom



- upoređuje rezultate ispitivanja

- ispituje brušenjem - ispituje

prokaljivost materijala

- -stiče osjećaj sigurnosti i samopouzdanja

vježbe: - ispitivanje na

sabijanje raznih materijala:


- crta dijagram pritisne čvrstoće


- uporedjuje rezultate ispitivanja

vježbe: - ispitivanje

savijanjem, uvijanjem i smicanjem raznih materijala:



- uporedjuje rezultate ispitivanja:

- savijanja, - uvijanja, - smicanja raznih

materijala

Ispitivanje materijala upotrebom mikroskopa - upoznaje uzorke - upoznaje i opisuje

strukturu raznih materijala

- priprema uzorke za posmatranje na mikroskopu

- posmatra različite strukture

- procjenjuje materijale


vježbe: - priprema uzorak za

posmatranje na mikroskopu

- posmatra različite strukture

- procjenjuje materijale

Magnetna, ultrazvučna i rentgentska ispitivanja

109


- upoznaje i objašnjava magnetska ispitivanja

- upoznaje i objašnjava ultrazvučna ispitivanja

- upoznaje i objašnjava rentgenska ispitivanja (sa x ili γ zracima)

- vrši magnetska ispitivanja

- vrši ultrazvučna

ispitivanja - vrši rentgenska

ispitivanja


vježbe: - izvodi magnetska

ispitivanja raznih materijala

- izvodi ultrazvučna ispitivanja raznim materijala

- izvodi rentgenska ispitivanja raznih materijala

110

Razred: ČETVRTI Informativni ciljevi i



učenik učenik učenik VJEŽBE IZ LIVENJA METALA Dobijanje tečnog aluminijuma i legura - upoznaje pripremu

sirovina za dobijanje tečnog aluminijuma i legura

- upoznaje proračun uloška

- upoznaje osnovne operacije za dobijanje tečnog metala i ulaganje:

- topljenje - legiranje - livenje - upoznaje kontrolu

tehnoloških parametara procesa livenja aluminijuma i legura

- upoznaje proračun uloška

- proračunava uložak - osposobljava se da

obavlja: - topljenje metala - legiranje metala - livenje metala - kontroliše

tehnološke parametre procesa livenja

- proračunava uložak

- razvija svijest o potrebi kvalitetnog rada

- stiče pozitivnu

orjentaciju prema zanimanju

vježbe: - poračunava uložak

za dobijanje tečnog aluminijuma i legura

vježbe: - kontroliše

tehnološke parametre procesa livenja aluminijuma i legura

- proračunava uložak

Izrada kalupa i jezgara - navodi klasifikaciju

modela - upoznaje

rukovanje i čuvanje modela

- upoznaje pripremu kalupa i jezgara

- upoznaje ručnu i mašinsku izradu kalupa

- upoznaje ručnu i mašinsku izradu jezgara

- osposobljava se da priprema kalupe i jezgra

- osposoblava se za: - ručnu i mašinsku

izradu kalupa - ručnu i mašinsku

izradu jezgara

- uviđa ljepotu svog zanimanja


vježbe: - izrađuje kalupe po

različitim modelima

Livenje istopljenog metala - upoznaje kontrolu

kalupa - upoznaje kontrolu i

ulivanje tečnog metala i legura u kalupe

- određuje temperaturu livenja i optimalno vrijeme livenja

- priprema lonce za livenje

- osposobljava se da: - vrši kontrolu i

ulivanje tečnog


111


metala i legura u kalupe

- prati hlađenje i očvršćavanje odlivaka

Čišćenje odlivaka i završna kontrola - upoznaje vađenje

odlivaka iz kalupa - upoznaje greške na

odlivcima - upoznaje termičku

i površinsku zaštitu odlivaka

- osposobljava se da obavlja:

- vađenje odlivaka iz kalupa

- čišćenje odlivaka - popravku odlivaka - termičku i

površinsku zaštitu odlivaka


vježbe: - utvrđuje, pronalazi

i popravlja greške na odlivcima

VJEŽBE IZ PLASTIČNE PRERADE METALA: Valjanje trake - upoznaje pogon

valjaonice: - valjački stan - peći za

homogenizaciju - navodi i upoznaje

pomoćne uređaje - upoznaje komandni

pult - -upoznaje kontrolu

ulaznog materijala uloška

- upoznaje opremu i rukovanje uređajima za uvođenje polaznog materijala

- opisuje konstrukcije valjačkog stana sa pratećim uređajima

- objašnjava valjanje trake na kvatro valjačkom stanu

- navodi greške nastale pri samom valjanju u prethodnom provlaku ili pri livenju

- navodi uzroke

- uočava važnost komandnog pulta za izvođenje procesa valjanja

- razlikuje: - metalurško

laboratorijska - mjerenje profila

trake - vizuelno zapažanje - razlikuje: - mostne dizalice - auto viljuškar - uređaj za skidanje

mandrina (ručna dizalica)

- posmatra (prati) valjanje traka

- uočava pripremu valjačkog stana:

- start uređaja za podmazivanje

- start uređaja za filtriranje

- start kompresora - uočava čekanje

zbog dostizanja određene temperature ulja

- uočava zagrijavanje valjaka na prazno


vježbe: - tehnološka šema

procesa valjanja vježbe: - crta komandni pult vježbe: - tehnološka šema

valjačkog stana sa pomoćnim uređajima


noža za odrezivanje ivica mandrine

112


nastajanja grešaka - upoznaje izlazne

uređaje valjačkog stana

rotiranje - identifikuje greške - razlikuje: - namatalicu - makaze - mandrine

Valjanje folije - upoznaje

tehnološki proces i postrojenja

- opisuje opštu pripremu jednog valjačkog stana za folije prije početka valjanja

- definiše rad pri valjanju folija

- definiše dimenzije folije

- navodi parametre valjanja folija:

- načina pritiska valjanja

- moment valjanja - brzina valjanja - temperatura

valjanja i komada - brušenje valjaka - kvalitet maziva - radna površina

valjaka - zatezanje - opisuje energetski

bilans i koeficijent korisnog dejstva

- razlikuje glavni uređaj, valjački stan i pomoćne uređaje:

- hidraulično postrojenje

- pneumatsko postrojenje

- postrojenje za podmazivanje ležaja valjaka

- postrojenje za hlađenje valjaka

- uočava puštanje u pogon svih pomoćnih uređaja kao priprema postrojenja za valjanje folija

- prati valjanje folija - određuje ukupan

rad potreban pri valjanju folija

- uočava međusobnu zavisnost parametara valjanja folija

- uočava uticaj parametara valjanja folije na stabilnost procesa

- određuje: - momente u

procesu valjanja - energetski bilans i

koefcijent korisnog dejstva

- potrebnu snagu za pogon valjačkog stana



- određuje: - ukupan rad

potreban pri valjanju folija

- momente u procesu valjanja

- energetski bilans i koeficijent korisnog dejstva

- potrebnu snagu za pogon valjačkog stana

Kovanje i kovačko presovanje - upoznaje kovačke - analizira kovačke - razvija vježbe:

113


mašine, alat i peći za zagrijavanje

- objašnjava pripremu materijala za kovanje

- upoznaje ručno i mašinsko kovanje

- upoznaje kovačke operacije:

- sabijanje - savijanje - probijanje - siječenje - upoznaje izradu

različitih otkivaka - navodi kovačke

prese i alat - upoznaje

oblikovanje raznih predmeta na kovanje presama

- upoznaje proračun potrošnje

mašine, alat i peći za zagrijavanje

- priprema materijala za kovanje

- posmatra ručno i mašinsko kovanje

- osposobljava se za: - ručno kovanje - mašinsko kovanje - razlikuje kovačke

operacije - posmatra izradu

različitih otkivaka - osposobljava se za

izradu različitih otkivaka

- pravilno primjenjuje kovačke prese i alat

- osposobljava se za oblikovanje raznih predmeta na kovanje presama

- proračunava potrošnju materijala u kovačnicama

snalažljivost, efikasnost i ekonomičnost u radu

- izrada različitih otkivaka

- oblikovanje raznih predmeta na kovanje presama

VJEŽBE IZ TERMIČKE OBRADE ALUMINIJUMSKIH LEGURA Termička obrada aluminijuma i njegovih legura (homogenizacija, žarenje, kaljenje i starenje) - upoznaje pogon za

termičku obradu, osnovnu opremu i alat

- navodi mjere zaštite

- upoznaje homogenizaciju legura aluminijuma

- upoznaje žarenje aluminijuma

- upoznaje žarenje Al-legura: gnječenih, livenih

- upoznaje kaljenje Al legura

- upoznaje starenje (taloženje)

- analizira: - homogenizaciju

legura aluminijuma - žarenje

aluminijuma - žarenje legura

aluminijuma - upoređuje efekte

termičke obrade - analizira kaljenje

različitih legura aluminijuma

- analizira ojačavanje legura aluminijuma termičkim taloženjem

- upoređuje efekte

- razvija osjećaj oodgovornosti u radu



peći za termičku obradu

vježbe: - crta tipske

dijagrame termičke obrade

114


- upoznaje: - ojačavanje legura

Al-Cu - ojačavanje legura

Al-Si - ojačavanje legura

Al-Si-Mg - ojačavanje legura

Al-Cu-Mg-Si - ojačavanje legura

Al-Zn-Mg - ojačavanje legura

Al-Zn-Mg-Cu - objašnjava

kontrolu termički obrađenih legura

ojačavanja legura aluminijuma

- analizira kontrolu termički obrađenih legura

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Nenad Kacian, Jože Rebernak: Sigurnost na radu POU-1, Izdavač: Viša tehnička

škola za sigurnost pri radu i zaštiti od požara, Zagreb, 1984. - Živan Živković: Zbirka zadataka iz metalurgije lakih metala - Milisav Lalović: Zbirka zadataka iz metalurških peći 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u: - učionici koja je opremljena računarom i grafoskopom; - laboratoriji za metalografska ispitivanja, koja je opremljena: mikroskopom,

sredstvima za brušenje i poliranje uzoraka, uzorcima metala i legura; - laboratoriji za ispitivanje metala koja je opremljena: mašinama i uređajima za

ispitivanje metala, epruvetama za ispitivanje, računarom sa odgovarajućim softverskim prikazom, grafoskopom;

- pogonima: valjaonici, kovačnici i fabrici za preradu aluminijuma, a pogoni su opremljeni računarom sa odgovarajućim softverskim prikazom.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Znanje se provjerava i ocjenjuje putem: - usmenog odgovora - najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu, - opservacije rada, koja obuhvata praktični rad u laboratoriji i vođenje dnevnika-

najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka i viša stručna sprema iz područja metalurgije

115


Predmet Znanja - Radni prostor i radna okolina - Oruđa za rad, uređaji i

mehanizacija - Električna struja - Ručni transport tereta - Mehanizovani transport

tereta - Kiseline i baze

- Toplotehnika i metalurške peći

- Izvori opasnosti u metalurškim pogonima i mjere zaštite

- Pripremne operacije (drobljenje, mljevenje, prosijavanje, klasifikacija)

- Operacije koncentracije

- Osnovi metelurgije - Mašine i uređaji u metalirgiji

- Pojam metala i metalurgije - Uređaji za drobljenje i

mljevenje materijala

- Sagorijevanje goriva (proračuni)


- Sagorijevanje goriva

- Izračunavanje ciklusa Bajerovog postupka sa gledišta ravnoteže sistema Na2O-Al2O3-H2O

- Dobijanje glinice - Sistem Al2O3-Na2O-H2O

- Toplotni bilans elektrolizera (zadaci)


- Elektrolizeri

- Livenje stopljenog metala (vježbe)

- Livenje metala - Postupci livenja

- Valjanje Al trake (vježbe) - Plastična prerada metala - Valjanje - Ispitivanje zatezne čvrstoće i

tvrdoće (vježbe) - Ispitivanje metala - Ispitivanje zatezanjem

- Ispitivanje tvrdoće

116

1.3. IZBORNI PREDMETI 1.3.1. POSLOVNA KOMUNIKACIJA 1. Naziv premeta: POSLOVNA KOMUNIKACIJA

2. Broj časova po godinama obrazovanja i vrstama obrazovanja


Ukupno

I 60 12 72 II III IV

Ukupno 60 12 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - shvate pojam komunikacije u širem smislu riječi; - upoznaju različite kulture, običaje i tradiciju koja opredjeljuje razlike u

poslovnom ponašanju; - usvoje osnovna pravila poslovnog ponašanja i pravila poslovnog bontona; - shvate značaj različitih vrsta i oblika poslovne komunikacije; - usvoje pozitivne stavove pri vođenju i učestvovanju u poslovnoj komunikaciji; - shvate značaj profesionalnog ponašanja.

117





Pojam i definicija komunikacije - upoznaje pojam i

definiciju komunikacije uopšte i upoznaje se sa sadržajem predmeta poslovne komunikacije

- razvija pravilnu orjentaciju prema zanimanju

Funkcija komunikacije - navodi istorijske

izvore i obrazlaže funkciju komunikacije za čovjeka

- razvija ličnu kulturu

Vrste komunikacije - upoznaje različite

vrste neverbalne komunikacije

- opisuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija)

- obrazlaže cilj, značaj i prednosti poslovne komunikacije i navodi razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije

- opisuje način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora

- upoznaje se sa vrstama poslovnih sastanaka

- razumije ulogu i značaj osoba sa različitim poslovnim

- demonstrira različite vrste neverbalne komunikacije

- razlikuje tipove komunikacije s obzirom na daljinu među učesnicima (intrapersonalna, interpersonalna, komunikacija u grupama, javna komunikacija, masovna komunikacija)

- analizira na novim primjerima razliku između društvene, privatne i poslovne komunikacije

- demonstrira način pozdravljanja, predstavljanja, upoznavanja i kulturnog vođenja razgovora

- imitira poslovni sastanak sa različitim ulogama i zadacima na poslovnom sastanku

- imitira vođenje poslovnog

- razvija ličnu odgovornost

- razvija sposobnost komunikacije sa drugim ljudima

- razvija svijest o značaju komunikacije za poslovnu saradnju i poslovni uspjeh

- vježba: rad u grupama; jedna grupa demonstrira različite oblike neverbalne komunikacije, a druga komentariše poruke i značenje različitih oblika neverbalne komunikacije (uloge grupa se mijenjaju)

- vježba:

komunikacija sa nastavnikom, komunikacija sa pojedincima u radnoj grupi i komunikacija sa cijelim razredom

- vježba: poslovno

predstavljanje, pozdravljanje, upoznavanje i kulturno vođenje razgovora

- vježba: poslovni

sastanak sa različitim ulogama i poslovnim

118



zadacima u toku poslovnog sastanka

razgovora zadacima - vježba: poslovni

razgovor Konfliktne situacije u komunikaciji - opisuje konfliktne

situacije u komunikaciji, osnovne pristupe za rješavanje konfliktnih situacija

- pojašnjava aktivnosti koje podstičnu poslovnu komunikaciju

- analizira na novim primjerima konfliktne situacije u komunikaciji koristeći osnovne pristupe za rješavanje istih

- analizira na novim primjerima aktivnosti koje podstiču poslovnu komunikaciju

- razvija tolerantni pristup za rješavanje poteškoća u svakodnevnom životu

Interpersonalna komunikacija - definiše i razumije

pojam komunikacije i znaka

- upoznaje elemente komunikacionog procesa (pošiljalac poruke, primalac poruke, poruka, sadržaj)

- definiše pojam socijalne percepcije

- nabraja podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis)

- navodi po značaju činioce koje određuje tačnost opažanja osoba

- shvata značaj i simbole neverbalne komunikacije

- obrazlaže osnovne principe verbalne komunikacije

- navodi i pravi razliku na primjeru kinetičke i proksemičke

- reaguje adekvatno na znak komunikacije, tumači ih i koristi u stvaranju što pozitivnije klime na radnom mjestu i u kontaktu sa klijentima

- povezuje podatke za ocjenjivanje drugih osoba (izraz lica, pokreti tijela, crte oko usta i očiju, gestovi, rukopis)

- određuje po značaju činioce koji određuju tačnost opažanja osoba

- prepoznaje razna osjećanja na osnovu facijalne ekspresije i tako na osnovu dobijene informacije adekvatno reaguje

- osnažuje svoju kreativnu percepciju identifikujući ove podatke i tako

- razvija samopouzdanje i sigurnost

- razvija komunikativnost

- razvija analitičnost i logično mišljenje


vježba: - demonstracija u

okviru psihološke radionice– komunikacionog procesa gdje učenici na licu mjesta uočavaju i vježbaju kroz imitaciju i slične tehnike tok procesa u komunikaciji

vježba: - psihološka

radionica sa temom "kako nas drugi vide"

- demonstrirati na primjeru različite vidove verbalne komunikacije

vježba: - psihološka

radionica sa insceniranim nesporazumom

vježba: - posjeta nekom

krojačkom salonu i posmatranje

119



znakove - opisuje izvore

nesporazuma - definiše denotatno

i konotatno značenje jezika

ostvaruje kvalitetniji odnos sa kolegama i svojim saradnicima

- stiče vještinu reagovanja u zavisnosti od situacije i ličnosti klijenta prateći njegove neverbalne pokrete i shvatajući ih

- koristi osnovne principe i zakonitosti verbalne komunikacije

- pravi razliku između denotatnog i konotatnog

- značaja jezika - prepoznaje izvore

mogućih nesporazuma i izbjegava ih ili riješava na kostruktivan način

fukcionisanja u toku rada (rukovođenja, subordinacija, hijerarhija u poslu i sl.)

Pojam grupe, formalne i neformalne - opisuje strukturu

grupe - opisuje

rukovođenje grupe - definiše

autokratsko i demokratsko rukovođenje kroz davanje individualnih sloboda

- razlikuje karaktristike formalnih i neformalnih grupa

- analizira strukturu grupe

- razlikuje karakteristike autokratskog, demokratskog i rukovođenja

- razvija osjećaj samopoštovanja i poštovanja drugih

- razvija adekvatan odnos prema hijerarhiji na poslu, čuvajući i poštujući sopštveni integritet

Poslovna korespondencija - opisuje faze

poslovne korespondencije

- ilustruje pismeno protokolarno obraćanje

- opisuje različite oblike poslovne korespondencije

- opisuje pravila za uspješno vođenje

- analizira faze poslovne korespondencije

- primjenjuje na pismenim primjerima poslovno protokolarno obraćanje

- primjenjuje različite oblike

- razvija analitičnost i logično razmišljanje

- povezuje prethodno stečena znanja


vježba: - rad na pismenim

primjerima vježba: - poslovni telefonski

razgovor vježba: rad na primjerima

120



poslovnog telefonskog razgovora

- opisuje kulturu telefoniranja i razlikuje privatni od poslovog telefonskog razgovora

- navodi oblike i značaj elektronske komunikacije i opisuje načine vođenja elektronske korespodencije (telefaks, e-mail, internet)

poslovne korespondencije

- izvodi poslovni telefonski razgovor i uporedo komentariše usvojena pravila za pravilno vođenje telefonskog razgovora

- vrši komparaciju između privatnog i poslovnog telefonskog razgovora

- analizira oblike elektronske korespondencije

- primjenjuje na primjerima oblike elektronske korespondencije

Poslovno predstavljanje - opisuje načela

ponašanja i organizacije koja važe na javnim nastupima i predstavljanjima, izložbama, sajamskim priredbama, konferencijama za štampu i kulturnim priredbama

- opisuje značaj reklame kao jednog od načina poslovne komunikacije

- upoznaje načela ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu

- nabraja pravila discipline na radnom mjestu

- navodi značaj spoljnih efekata (izgled i pojava) u poslovnoj

- vlada načelima ponašanja i organizacije na javnim nastupima i javnim predstavljanjima

- razlikuje dobru od loše urađene reklame

- vlada načelima ponašanja i organizacije koja važe na radnom mjestu

- analizira i pravi paralelu između dobre i loše discipline na radnom mjesu i u vezi sa njim

- ocjenjuje primjere iz sopštvenog ili tuđeg iskustva i ističući značaj spoljnih efekata (izgled i pojava)

- izvodi organizaciju poslovnog ručka i

- razvija profesionalno ponašanje u poslovnoj komunikaciji

- razvija osjećaj za organizaciju

- vježba na primjeru vježba: - reklama

(samostalni radovi učenika)

vježba: - poslovni ručak u

ugostiteljskom objektu

121



komunikaciji - upoznaje pravila

organizacije poslovnog ručka

- obrazlaže pravila ponašanja za vrijeme poslovnog ručka (mjesto sjedjenja, korišćenje pribora, izbor jela i pića, započinjanje poslovnog razgovora)

ponašanje za vrijeme poslovnog ručka

Svjetske kulture i običaji u poslovnoj komunikaciji - upoznaje različite

svjetske kulture i običaje koji vladaju u poslovnoj komunikaciji

- analizira razliku među najznačajnijim svjetskim kulturama i običajima koji vladaju u poslovnoj komunikaciji

- razvija etnološku kulturu

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - T. Mandić: Komunikacija - V. Cvetanović: Poslovna komunikacija - V. Cvetanović: Kultura poslovnog komuniciranja - M. Novaković: Poslovna komunikacija 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - kompjuter povezan sa internetom, telefon, telefax.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika - U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju usmeni odgovori

učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja psilhologije, pedagogije, sociologije.

122

9. Povezanost predmeta Povezanost sa drugim predmetima Znanje

Predmet Znanja - Načela ponašanja na

radnom mjestu - Disciplina na radnom

mjestu

- Praktična nastava

- Primjena načela ponašanja na radnom mjestu

- Primjena pravila discipline na radnom mjestu

123

1.3.2. POZNAVANJE MATERIJALA 1. Naziv premeta: POZNAVANJE MATERIJALA



Ukupno

I 72 72 II III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu znanja o vrstama i karakteristikama materijala; - upoznaju svojstva tehničkih i konstrukcionih materijala; - steknu neophodna znanja o strukturi materijala i uticaju strukture na promjenu

svojstva materijala; - osposobe se za pravilan i racionalan izbor materijala; - upoznaju način označavanja čelika po standardu; - upoznaju vrste, svojstva i primjene goriva i maziva; - upoznaju pojam korozije i značaj zaštitnih prevlaka; - poštuju ekološke zahtjeve i razviju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

124





Tehnički materijali - definiše pojam

tehničkih materijala, navodi podjelu i vrste

- objašnjava pojam konstrukcionih materijala, svojstva i upotrebu

- uočava razliku između tehničkih i konstrukcionih materijala



Hemijske veze u materijalima - objašnjava

primarne hemijske veze

- objašnjava sekundarne hemijske veze

- objašnjava mješovite veze

- uočava razliku između primarnih, sekundarnih i mješovitih veza


vježbe: - šeme primarnih

hemijskih veza

Kristalni materijali - objašnjava građu i

svojstva kristalnih materijala

- objašnjava osnove procesa kristalografije

- opisuje zavisnost od strukture i svojstva kristala od hemijske veze

- opisuje osnove procesa kristalizacije

- razlikuje građu i svojstva kristalnih materijala

- razlikuje pojmove kristalografije i kristalizacije

- prepoznaje različite oblike kristalnih rešetki

- razvija osjećaj preciznosti



prikazivanje kristalnih rešetki

Amorfni materijali - upoznaje svojstva

amorfnih materijala

- opisuje svojstva pojedinih vrsta amorfnih materijala

- razlikuje amorfne materijale


Svojstva materijala - definiše fizička,

hemijska, mehanička i tehnološka svojstva materijala

- razlikuje svojstva materijala u zavisnosti od vrste


125


Metalni materijali - razumije pojmove

gvožđa i čelika - navodi dobijanje

sirovog gvožđa - navodi dobijanje čelika

- navodi podjelu čelika i livenog gvožđa

- navodi osobine gvožđa i čelika

- upoznaje i objašnjava standarde za označavanje gvožđa i čelika

- navodi svojstva aluminijuma i njegovih legura

- navodi vrste i svojstva Cu, Zn, Sn, Ni i drugih obojenih metala i njihovih legura

- razlikuje karakteristike i namjenu gvožđa i čelika

- pronalazi primjere primjene gvožđa i čelika

- čita i pojašnjava standardnu oznaku čelika

- pronalazi primjere primjene aluminijuma i njegovih legura

- pronalazi primjere primjene Cu, Zn, Sn, Ni i ostalih obojenih metala i njihovih legura


- stiče osjećaj sigurnosti i samopouzdan-ja

vježbe: - izbor čeličnih

materijala iz tabela

Nemetalni materijali - navodi podjelu i

objašnjava svojstva nemetalnih materijala

- navodi vrste i standarde za vatrostalne materijale

- upoznaje azbest, staklo, cement, beton i gips

- razlikuje različite vrste nemetalnih materijala


Makromolekuli - definiše pojam i

podjelu makromolekula

- definiše pojam polimera, njihove osobine i primjenu

- navodi sastav, karakteristike i primjenu gline i plastičnih masa

- razlikuje prirodne i vještačke polimere obzirom na njihov hemijski sastav, strukturne osobine i upotrebu

- razvija svijest o očuvanju zdrave životne sredine

Goriva i maziva

126


- definiše pojam i navodi podjelu, sastav i karakteristike goriva

- definiše pojam maziva, navodi podjelu, vrste i karakteristike maziva

- razlikuje goriva dobijena iz nafte i drugih sirovina

- uočava ulogu maziva u tehnološkim postupcima


- stiče osjećaj odgovornosti

Zaštitne prevlake - definiše zadatak i

funkciju zaštitnih prevlaka

- objašnjava pojam korozije

- nabraja uzroke pojave korozije

- navodi ulogu metalnih zaštitnih prevlaka i postupke nanošenja istih

- navodi ulogu nemetalnih zaštitnih prevlaka i njihove vrste

- utvrđuje različite načine za zaštitu površina od korozije

- uočava razliku između metalnih i nemetalnih zaštitnih prevlaka

- povezuje uzroke i posledice

- stiče samopouzdan-je i sigurnosti

Ambalaža i ambalažiranje - upoznaje pojam

ambalaže i ambalažiranja

- opisuje skladištenje materijala

- razlikuje vrste ambalaža

- uviđa važnost očuvanja zdrave životne sredine

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Žika Mišić, Ivan Ivanović, Dana Stojanović, Marija Uzelac: Poznavanje materijala, - Naučna knjiga- Beograd, Zavod za izdavanje udžbenika – Novi Sad 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom, - grafoskopom, projektnim platnom i folijom. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere

127

znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima.

8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Metalni materijali - Osnovi metalurgije - Dobijanje metala

- Metalurgija gvožđa i čelika - Metalurgija obojenih metala - Metalurgija plemenitih

metala - Nemetalni materijali - Osnovi metalurgije - Vatrostalni materijali - Hemijske veze u

materijalima - Opšta i neorganska hemija - Jonska, kovalentna i metalna

veza - Kristalni materijali - Metalografija

- Termička obrada metala - Fizička metalurgija

- Osnovi kristalografije - Kristalna struktura metala i

legura - Kristalizacija

128

1.3.3. VATROSTALNI MATERIJALI 1. Naziv premeta: VATROSTALNI MATERIJALI



Ukupno

I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu osnovna znanja o svojstvima sirovina i postupcima proizvodnje

vatrostalnih materijala; - osposobe se za izbor materijala na osnovu njihovih svojstava za oblaganje zidova

peći, pratećih uređaja i opreme u metalurgiji; - osposobe se za tehnologiju ugrađivanja materijala; - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - steknu znanja za korišćenje standarda, tabela.

129





Pojam i značaj vatrostalnih materijala - opisuje vatrostalne

materijale za potrebe industrije


Vrste vatrostalnih materijala - nabraja vrste

vatrostalnih materijala:

- vatrostalni materijal sa osnovom glina, šamot

- vatrostalni materijal čija je osnova kvarc

- vatrostalni materijal čija je osnova karbonat

- forsteriti - spinelidna grupa

vatrostalnih materijala

- vatrostalni materijal u čiji sastav ulazi ugljenik

- specijalni vatrostalni materijali na bazi cirkonijuma - dioksida

- upoznaje klasifikaciju materijala prema složenosti oblika i dimenzija i po vatrostalniosti

- analizira vatrostalne materijale:

- glina, šamot, silikatne opeke, silikatna veziva, magnezit, sinter magnezit, magnezitne opeke i dolomit

- analizira forsteritnu grupu vatrostalnih materijala

- analizira hromit, hromitne opeke i hrommagnezitne opeke

- analizira vatrostalne materijale u čiji sastav ulazi ugljenik

- analizira specijalne materijale na bazi cirkonijum dioksida



vježbe: - izbor vatrostalnih

materijala za različite vrste metalurških peći

Svojstva vatrostalnih materijala - navodi fizička

svojstva vatrostalnih materijala

- navodi hemijska svojstva vatrostalnih materijala

- navodi mehanička

- razlikuje fizička, hemijska, mehanička i tehnološka svojstva vatrostalnih materijala


130


svojstva vatrostalnih materijala

- navodi tehnološka svojstva vatrostalnih materijala

Proračuni u industriji vatrostalnih proizvoda - objašnjava

proračun dimenzije vatrostalnih proizvoda

- objašnjava proračun broja opeka potrebnih za ozid: ravnog zida, kružnog zida

- određuje dimenzije vatrostalnih proizvoda

- određuje broj opeka potrebnih za ozid: ravnog zida, kružnog zida


vježbe: - proračuni

dimenzije vatrostalnih proizvoda kao i proračun broja opeka potrebnih za ozid

Zidanje u industriji vatrostalnih materijala - objašnjava načine

zidanja jednoslojnog i višeslojnog zida

- opisuje stabilnost ozida

- razlikuje načine zidanja jednoslojnog i višeslojnog zida

- preuzima odgovornost u radu


prikazivanje načina zidanja

Vatrostalni materijali, mase, betoni i fosfatno – izolacioni materijali - navodi maltere za

šamotne ozide - navodi hrom–

magnezitne maltere

- opisuje vatrostalni beton

- navodi svojstva i namjenu betona, komponente za vezu, komponente za ispunu

- navodi šuvotne betone, hromne betone

- opisuje vatrostalne mase i premaze: vrste, sastav, namjenu

- navodi toplotno–izolacione vatrostalne materijale: vrste, svojstva, način

- razlikuje vrste maltera za: šamotne ozide, hrommagnezitne maltere

- analizira vatrostalni beton: svojstva, namjenu betona, komponente za veze, komponente za ispunu

- analizira vatrostalne mase i premaze

- analizira toplotno-izolacione vatrostalne materijale


131


dobijanja, namjena

Vatrostalni materijali sistema SiO2 – Al2O3 - upoznaje osnove

proizvodnje šamota - nabraja šamotne

proizvode - upoznaje

proizvodnju silikatnih vatrostalnih materijala

- pronalazi primjere primjene šamota

- razlikuje šamotne proizvode

- pronalazi primjere primjene silikatnih vatrostalnih materijala


Vatrostalni materijali na bazi magnezita, dolomita i hromita - navodi fizičko–

hemijska svojstva vatrostalnih materijala na bazi magnezita, dolomita i hromita

- opisuje postupke proizvodnje

- nabraja proizvode na bazi magnezita, dolomita i hromita

- razlikuje svojstva vatrostalnih materijala na bazi magnezita, dolomita i hromita

- analizira postupke proizvodnje

- razlikuje proizvode na bazi magnezita, dolomita i hromita


Vatrostalni materijali na bazi ugljenika - navodi fizičko–

hemijska svojstva vatrostalnih materijala na bazi ugljenika

- upoznaje postupke proizvodnje

- nabraja proizvode na bazi ugljenika

- razlikuje svojstva vatrostalnih materijala na bazi ugljenika

- analizira postupke proizvodnje

- razlikuje proizvode na bazi ugljenika


Proizvodi na bazi čistih oksida - navodi vrste

proizvoda - opisuje postupke

dobijanja proizvoda

- razlikuje vrste proizvoda i postupke dobijanja


Izbor vatrostalnih materijala - opisuje izbor

vatrostalnih materijala u zavisnosti od svojstva, vrste i toka procesa proizvodnje

- određuje vatrostalne materijale u zavisnosti od svojstva, vrste i toka procesa proizvodnje

- - razvija analitičnost i logično mišljenje

vježbe: - izbor vatrostalnih

materijala u zavisnosti od vrste i složenosti toplotnog agregata

132


- opisuje izbor vatrostalnih materijala u zavisnosti od vrste i složenosti toplotnog agregata

- određuje vatrostalne materijale u zavisnosti od vrste i složenosti toplotnog agregata

Ozid metalurških peći i pomoćne opreme, načini zidanja - opisuje zidanje

peći i opreme za dobijanje aluminijuma i aluminijskih legura

- upoznaje kontrolu kvaliteta izvršenog ozida

- analizira zidanje peći za dobijanje aluminijuma i aluminijskih legura


Skladištenje i transport vatrostalnih materijala - navodi postupke

skladištenja - opisuje način

transporta vatrostalnih materijala

- razlikuje postupke skladištenja

- analizira način transporta vatrostalnih materijala

- razvija praktičnost i snalažljivost

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Gradimir Pavlović, Živan Živanović: Metalurške peći , Naučna knjiga, Beograd,

1981. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta vatrostalnih materijala, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih vatrostalnih materijala, filmovnim sadržajima.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

133

9. Povezanost predmeta


- Vrste vatrostalnih materijala - Osnovi metalurgije - Poznavanje materijala - Toplotehnika i metalurške

peći

- Vatrostalni materijali - Nemetalni materijali - Vatrostalni materijali

- Svojstva vatrostalnih materijala

- Osnovi metalurgije - Toplotehnika i metalurške

peći

- Vatrostalni materijali - Vatrostalni materijali

- Ozid metalurških peći i pomoćna oprema, načini zidanja


- Vatrostalni materijali (zidanje peći)

- Skladište i transport

vatrostalnih materijala - Mašine i uređaji u metalurgiji - Uređaji za uskladištenje

materijala - Uređaji za transport

materijala

134

1.3.4. METALURGIJA RIJETKIH METALA 1. Naziv premeta: METALURGIJA RIJETKIH METALA



Ukupno

I II 72 72 III IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicma da: - upoznaju osnovne osobine i podjele rijetkih metala; - upoznaju procese metalurške pripreme i koncentracije rijetkih metala; - steknu znanja o procesima dobijanja i rafinacije rijetkih metala; - upoznaju metalurgiju praha rijetkih metala; - poštuju ekološke zahtjeve; - razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine.

135





Osnovne osobine metala - navodi osnovne

osobine metala - razlikuje fizičke,

hemijske i mehaničke osobine metala

- uočava uticaj mjesta elementa u periodnom sistemu elemenata na fizičke i mehaničke osobine


- razvija logično zaključivanje

Klasifikacija rijetkih metala - navodi podjelu

rijetkih metala - razlikuje: - lake rijetke metale - teško topive

rijetke metale - rasijane rijetke

metale - rijetke zemlje

(lantanide) - radioaktivne

rijetke metale


Procesi metalurške pripreme i koncentracije rijetkih metala - navodi procese za

metaluršku pripremu sirovina za dobijanje rijetkih metala:

- procesi pečenja i topljenja sa ciljem razlagaja

- procesi selektivnog isparavanja i sublimacije

- procesi luženja - procesi

obogaćivanja i prečišćavanja rastvora

- procesi izdvajanja iz rastvora

- analizira procese za metaluršku pripremu sirovina za dobijanje rijetkih metala

- razvija analitičnost - razvija sposobnost

zapažanja

vježbe: - šema ekstraktora

tipa mješač– taložnik

- šema uređaja za solvent– ekstrakciju

- šematski presjek kolone za jonsku izmjenu sa priključcima

Procesi dobijanja rijetkih metala - definiše i opisuje

metalurgiju - objašnjava

postupke

- razlikuje postupke metalotermije

- uočava prednosti i nedostatke:



vježbe: - pourbaix sistema

Ti–C–O2

136


metalurgije: - natriotermija - magneziotermija - kalciotermija - aluminotermija - silikotermija - redukcija

lantanidima - redukcija

amalgamima - redukcija ciklona - redukcija

sumporom, odnosno primjena sulfida

- definiše karbotermiju

- objašnjava redukciju gasovima

- objašnjava dobijanje metala postupcima termičkog razlaganja metalnih jedinjenja:

- Van Arkel de Boerov postupak

- razlaganje karbonida

- razlaganje hidrida - razlaganje soli - objašnjava

elektrolitičko dobijanje metala postupcima:

- elektroliza iz vodenih rastvora

- elektroliza iz nevodenih rastvora

- elektroliza iz rastvora soli

natriotermije, magneziotermije, kalciotermije, aluminotermije

- analizira karbotermiju

- analizira dobijanje Pourbaix dijagrama

- razlikuje: redukciju halogenida vodonikom, redukciju jona iz rastvora vodonikom

- razlikuje postupke termičkog razlaganja metalnih jedinjenja

- razlikuje postupke elektrolize

- razvija sistematičnost

Procesi rafinacije rijetkih metala - definiše pojam

visoko čist metal - navodi klasifikaciju

metala prema stepenu hemijske čistoće:

- tehnički čisti

- razlikuje klasifikaciju metala visokog stepena čistoće prema: stepenu hemijske čistoće, namjeni,


- povezuje prethodno stečena znanja

vježbe: - tabela, pregled i

sistematizacija metoda za dobijanje čistih metala

137


metali koji sadrže do 99,9 % osnovnog metala

- hemijski ili spektralno čisti metali koji sadrže minimum 99,99 % osnovnog metala

- metali visokog stepena čistoće (ultra čisti metali) koji imaju 99,999 % osnovnog metala

- navodi klasifikaciju nisko čistih metala po svojoj namjeni:

- metali nuklearne čistoće

- metali poluprovodničke čistoće

- metali u raketnoj tehnici

- navodi klasifikaciju čistih metala po metodama dobijanja i rafinacije:

- jodidni metali - destilati - redestilati - elekltrolitički

metali - navodi postupke za

dobijanje čistih metala

- objašnjava rafinaciju metala isparavanjem

- objašnjava elektrolitičku rafinaciju metala

- objašnjava jodidni proces rafinacije metala

- objašnjava zonalnu rafinaciju metala

- upoznaje i objašnjava:

- koeficijent

metodama dobijanja i rafinacije

- razlikuje pet grupa postupaka za dobijanje čistih metala

- crta i analizira ravnotežni dijagram parne i tečne faze sa dvije komponente koje se međusobno miješaju

- analizira koeficijent odnosa

- razlikuje: staklenu aparaturu za proizvodnju u manjem obimu, metalnu aparaturu za proizvodnju u većem obimu

- određuje količinu istaloženog metala

- crta i analizira dijagram stanja kada primjesa snižava tačku topljenja i kada primjesa povećava tačku topljenja

- crta i analizira šematski prikaz procesnog dijela uređaja za zonalnu rafinaciju

vježbe: - šematski presjek

peći i kristalizatora za vakuumsku rafinaciju metala


laboratorijskog reaktora za jodidnu rafinaciju metala


progresivne kristalizacije

- šematski prikaz zonalne rafinacije

138


- tehniku zonalne rafinacije

Topljenje i livenje rijetkih metala - objašnjava: - topljenje

elektrootpornim zagrijavanjem

- indukciono topljenje

- elektrolučno topljenje

- topljenje elektronskim snopom

- upoznaje topljenje plazmi

- upoznaje livenje rijetkih metala

- crta i analizira konstrukcije:

- visokotemperaturne elektrootporne peći

- vakuum indukcione peći

- elektrolučne vakuumske peći sa potrošnom elektrodom

- peći za topljenje teško topivih metala elektronskim snopom

- razvija osjećaj preciznosti


5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Dr Bratimir Đurković, Dr Dragica Đurković: Metalurgija rijetkih metala, Izdavačko

preduzeće Gradjevinska knjiga, Beograd, 1976. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.

139


Predmet Znanja - Procesi dobijanja rijetkih

metala - Osnovi metalurgije - Metalurški procesi

- Metalurgija rijetkih metala - Procesi dobijanja metala

- Procesi rafinacije rijetkih metala

- Metalurški procesi - Procesi rafinacije metala

- Dobijanje metalnih prahova - Fizička metalurgija - Specijalne legure - Prerada praha do gotovih

komada - Presovanje i sinterovanje

- Fizička metalurgija - Specijalne legure

140

1.3.5. PROIZVODNJA ANODA 1. Naziv premeta: PROIZVODNJA ANODA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju sirovine za proizvodnju anoda; - steknu znanja o proizvodnji sirovih anoda; - steknu znanja o proizvodnji pečenih anoda; - upoznaju zalivanje anoda; - upoznaju ponašanje anoda u elektrolitičkoj ćeliji; - uče korišćenje standarda, tabela i drugih vrsta naučnih tekstova; - poštuju ekološke zahtjeve i razvijaju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala; - razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne sredine; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

141





Uvod - navodi osnovne

postavke važnosti anoda

- uočava uticaj kvaliteta anoda na troškove proizvodnje

- uočava povećanje troškova u fabrici aluminijuma upotrebom nekvalitetnih anoda

- uočava uticaj sirovina na kvalitet anoda

- uočava uticaj procesa proizvodnje anoda na dobijanje anoda optimalnih osobina kako bi se ispunili zahtjevi elektrolize


- šematski prikaz troškova u fabrici aluminijuma baziranih na potrošnji:

- kvalitetnih anoda - nekvalitetnih

anoda

Proizvodnja anoda - upoznaje osnovne

pojmove - navodi osnovne

korake proizvodnje - navodi sirovine za

proizvodnju anoda - navodi

karakteristike (osobine) kanalisanog petrol koksa

- navodi karakteristike smole za proizvodnju anoda

- upoznaje nastajanje anodnog ostatka

- navodi prosječne karakteristike čvrstog i mekog ostatka anoda

- razlikuje: - pripremanje suvog

agregata (petrol koks, anodni ostatak, pečeni i sirovi otpad) po različitoj granulaciji

- miješanje suvog agregata sa smolom

- oblikovanje sirovih anoda putem vibrokompaktiranja ili presovanja

- pečenje sirovih anoda u peći za pečenje

- zalivanje pečenih anoda

- razlikuje: - petrol koks - ugljena smola - anodni ostatak - uočava uticaj

osobina koksa na

- identifikuje se sa zanimanjem


- šema principa odloženog koksovanja

- tehnološka šema

proizvodnje anoda vježbe: - crta dijagrame

uticaja osobina koksa na kvalitet anoda


uticaja osobina smole na kvalitet anoda

vježbe: - šema

pojednostavljenog toka materijala u proizvodnji aluminijuma

142


kvalitet anoda - uočava uticaj

karakteristika smole na kvalitet anoda

- uočava uticaj kvaliteta anodnog ostatka na osobine anoda

- uočava razliku u kvalitetu između čvrstog i mekog anodnog ostatka

- analizira prednosti dodavanja povećanih količina čvrstog anodnog ostatka u odnosu na meki anodni ostatak

Proizvodnja sirovih anoda - objašnjava

pripremanje suvog agregata

- navodi formulaciju suvog agregata i koncepta recepta

- navodi sadržaj smole (optimalni nivo) za postizanje maksimalne prividne gustine pečenih anoda (13 – 18%)

- navodi načine za postizanje optimalnog sadržaja smole

- opisuje predgrijavanje mase

- opisuje miješanje mase

- opisuje hlađenje mase

- objašnjava kompaktiranje anoda

- objašnjava hlađenje anoda

- navodi štetan uticaj na kvalitet sirovih anoda:

- nedostatak smole - prevelike količine

smole - razlikuje

predgrijavanje u: - predgrijačima - mješalici - razlikuje: - kontinuirano

miješanje - šaržno miješanje - uočava prednosti i

nedostatke: - kontinuiranog

miješanja - šaržnog miješanja - razlikuje: - presovane anode - vibrirane anode - razlikuje tri tipa

hlađenja: - prskanje vodom - vodena kupka - vazduh



143


Proizvodnja pečenih anoda - navodi ciljeve

procesa pečenja anoda

- navodi karakteristike procesa pečenja

- opisuje peći za pečenje

- objašnjava uticaj pečenja na kvalitet anoda

- razlikuje: - smještanje anoda u

elektrolitičke ćelije

- sprovođenje električne struje u ćelije

- uređaj za uklanjanje anodnog ostatka

- kanda – ugljik vezu


vježbe: - šema zalivanja

anoda

Zalivanje anoda - navodi svrhu i

ciljeve operacije zalivanja anoda

- navodi program ispitivanja i tipična svojstva pečenih anoda

- razlikuje načine zidanja jednoslojnog i višeslojnog zida

- preuzima odgovornost u radu


prikazivanje načina zidanja

Ponašanje anoda u elektrolitičkoj ćeliji - navodi osobine

anode - navodi faktore koji

utiču na ponašanje anode u elektrolitičkoj ćeliji

- objašanjava pojavu termalnog udara

- navodi faktore koji utiču na otpornost anode na termalni udar

- definiše bezdimenzionalni sigurnosni faktor

- uočava uticaj termalnog udara na mogućnost pucanja anode

- uočava da bezdimenzionalni sigurnosni faktor uzima u obzir sve relevantne faktore koji utiču na otpornost anode na termalni udar

- razvija odgovornost prema radu



konfiguracije anodne pukotine:

- pukotine na uglovima

- vertikalne pukotine - horizontalne

pukotine

- definiše neto–potrošnju anoda kao zbir: elektrolitičke potrošnje, neelektrolitičke potrošnje, viška potrošnje

- navodi faktore koji utiču na neto- potrošnju anoda

- navodi poboljšanje

- analizira uticaj: - faktora ćelije - iskorišćenja struje - temperature kupke - CO2 reaktivnosti - vazdušne

propustljivosti - termalne

provodljivosti - vazdušne

reaktivnosti na neto potrošnju

- povezuje uzroke i posledice

- razvija analitičnost

vježbe: - dijagram uticaja

vazdušne propustljivosti na neto potrošnju anoda

144


neto-proizvodnje karbona

- opisuje stvaranje prašine i akumulaciju u ćelijama

anoda - primjenjuje NC

formulu (Fišerova formula) zbog smanjenja potrošnje karbona

- uočava štetne efekte koje izaziva pojava prašine

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - И. A. Tpoцkий, B. A. Жeлeзнoв: METAЛЛУPГИA AЛЮMИHИЯ, « METAЛЛУPГИA »

Mockвa, 1984. - A. И. Бeляeв: METAЛЛУPГИA ЛEГKIX METAЛЛOB, ИздateлЬctвo « METAЛЛУPГИA

» Mockвa, 1970. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom za prikaz različitih vrsta materijala, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima, uzorcima različitih materijala.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Proizvodnja sirovih anoda - Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- Elektrolizeri sa sirovim anodama

- Proizvodnja pečenih anoda - Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- Elektrolizeri sa žarenim (prepečenim) anodama

- Potrošnja anoda - Zaštita životne sredine - Analiza štetnih efekata pojave prašine

145

1.3.6. KOVANJE I KOVAČKO PRESOVANJE 1. Naziv premeta: KOVANJE I KOVAČKO PRESOVANJE



Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave Omogućavaju učenicima da: - upoznaju osnovne pojmove o kovanju; - upoznaju slobodno kovanje metala i kovačke operacije; - upoznaju kovanje u kalupima; - upoznaju operacije presovanja limova i traka; - upoznaju alate, uređaje i postrojenja za kovanje i presovanje; - razvijaju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - razviju osjećaj opreznosti u radu; - poštuju ekološke zahtjeve i razviju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materijala.

146





Osnovni pojmovi o kovanju - definiše kovanje - definiše kovačko

presovanje - navodi postupke

kovanja: - slobodno kovanje - kovanje u kalupu

(utopu)

- razlikuje: - kovanje - kovačko presovanje - analizira: - slobodno kovanje i

kovačko presovanje - kovanje i kovačko

presovanje u kalupu


- šematski prikaz slobodnog kovačkog presovanja

- šematski prikaz

kovačkog presovanja u kalupu

Promjena oblika i strukture kovanjem - obrazlaže

promjenu oblika i strukture kovanjem

- uočava uticaj trenja između materijala i alata pri sabijanju na promjenu oblika tijela poslije deformacije

- crta oblik tijela poslije deformacije

- analizira zone na deformisanom tijelu

- razvija moć zapažanja i analitičko mišljenje

Slobodno kovanje metala i kovačke operacije - objašnjava

slobodno kovanje metala

- navodi polazni materijal pri slobodnom kovanju

- navodi razradu tehnološkog postupka slobodnog kovanja

- nabraja osnovne operacije slobodnog kovanja

- razlikuje: - ručno kovanje - mašinsko kovanje - razlikuje: - livene blokove - valjane

polufabrikate - razlikuje: - izradu skica

otkovka - dimenzionisanje

skice - proračun težine

otkovka i sile potrebne za kovanje

- utvrđivanje načina izrade, izbora kalupa, alata i dr.

- analizira: - sabijanje - iskivanje - savijanje

- razvija osjećaj za preciznost i opreznost pri radu

- razvija tehnološku disciplinu

vježbe: - šematski prikaz: - sabijanja - iskivanja - savijanja - uvrtanja ili torzije - odsijecanja - probijanja

147


- uvrtanje - odsijecanje - probijanje

Kovanje u kalupima - objašnjava kovanje

u kalupima - navodi vrste

kalupa: otvoreni, zatvoreni, rastavljeni

- navodi vrste kovačkog presovanja prema vrsti kalupa: otvoreno kovačko presovanje sa viškom, zatvoreno kovačko presovanje

- analizira konstrukciju alata za kovanje

- analizira konstrukciju kalupa

- analizira: - otvoreno kovačko

presovanje sa ''brkom''

- zatvoreno kovačko presovanje


- šematski prikaz alata za kovanje

- crta otvoreni kalup - crta razne oblike

zatvorenih kalupa - crta razne oblike

rastavljenih kalupa vježbe: - crta primjere

otvorenog kovačkog presovanja

- crta primjere zatvorenog kovačkog presovanja u zatvorenom kalupu

Presovanje proizvoda iz limova i traka - navodi i definiše

operacije presovanja limova i traka

- navodi osnovne razdiobne operacije: odrezivanje, isijecanje, probijanje otvora

- navodi osnovne operacije oblikovanja limova i traka: savijanje, duboko izvlačenje, izvlačenje proizvoda sa šupljim dnom, sužavanje, proširivanje

- razlikuje: - razdiobne

operacije - operacije

promjene oblika - analizira: - osnovne razdiobne

operacije - osnovne operacije

oblikovanja limova i traka

- razvija samostalnost i opreznost pri radu


osnovnih razdiobnih operacija:

- odrezivanje - isijecanje - probijanje otvora - crta šeme osnovnih

operacija oblikovanja limova i traka:

- savijanje - savijanje posuda

bez pritiska držača lima

- savijanje posuda sa pritiskom držača lima

- izvlačenje bez stanjenja zidova i bez pritiska držača

- izvlačenje sa stanjenjem zidova

- izvlačenje proizvoda sa šupljim dnom

148


- sužavanje - proširivanje

Zagrijavanje metala prije kovanja - navodi peći za

zagrijavanje metala: kovačka vatra za zagrijavanje malih komada, komorne peći za zagrijavanje većih komada

- navodi cilj zagrijavanja metala

- uočava zavisnost brzine zagrijavanja od: debljine komada, oblika i broja komada, modula elastičnosti, koeficijenta linearnog širenja, temperaturne razlike između peći i komada koji se zagrijava

- objašnjava indukciono i elektrootporno zagrijavanje

- navodi prednosti indukcionog i elektrootpornog zagrijavanja u odnosu na klasično zagrijavanje

- analizira kovačke vatre

- analizira rad komorne peći

- učava važnost regulisanja temperature zagrijavanja i atmosfere u peći

- analizira faktore koji utiču na brzinu zagrijavanja

- uočava važnost električnog zagrijavanja za aluminijum

- razlikuje: indukciono zagrijavanje, elektrootporno zagrijavanje

- razvija analitičnost - razvija sposobnost

zapažanja

vježbe: - šema indukcionog

zagrijavanja - šema

elektrootpornog zagrijavanja

Alati, uređaji i postrojenja za kovanje i presovanje - nabraja alat za

ručno kovanje - nabraja alat za

mašinsko kovanje - navodi podjelu

mašinskih čekića: čekić sa slobodnim padom malja, čekić sa pojačanim padom malja

- razlikuje čekiće, kovačka kliješta, nakovanj i druge alate

- razlikuje mašinske čekiće i kovačke prese

- analizira konstrukciju i rad čekića sa

- razvija sposobnost zapažanja i analitičko mišljenje


- crta alat za ručno kovanje

- crta šeme: - čekića sa dizanjem

malja pomoću kaiša

- čekića sa daskom - crta šeme: - vazdušnog čekića

149


- navodi prese prema načinu rada

- navodi podjelu mehaničkih presa prema vrsti pogonskog mehanizma: krivajne, frikcione

- navodi uređaje koji zajedno sa hidrauličnom presom čine jedno kompletno postrojenje za oblikovanje teških otkivaka

slobodnim padom malja:

- čekić sa polugom - čekić sa dizanjem

malja pomoću kaiša

- čekić sa daskom - analizira

konstrukciju i rad čekića sa pojačanim padom malja:

- vazdušni čekić - parni čekić (sa

jednim cilindrom i sa dva cilindra)

- razlikuje: - mehaničke čekiće - hidraulične čekiće - analizira

konstrukciju i princip rada mehaničkih presa

- analizira konstrukciju i način rada hidrauličnih presa

- razlikuje: - uređaj za

proizvodnju tečnosti pod pritiskom

- uređaj za upravljanje presom

- cjevovode za visoki i niski pritisak

- rezervoare tečnosti - akumulatore za

uravnoteženje pritisaka

- mjerne instrumente

- transportne uređaje

- peći za zagrijavanje i uređaje za ađustažu

- analizira konstrukciju i

- parnog čekića sa jednim cilindrom

- parnog čekića sa dva cilindra

- crta šeme: - krivajne prese - frikcione prese - crta šemu

hidraulične prese - crta šemu parno–

hidraulične prese

150


način rada parno–hidraulične prese

Projektovanje tehnološkog procesa kovanja - navodi podjelu

kovačkih gravura u kalupima

- navodi ulogu kanala za vijenac kod kalupa

- razlikuje: - pripremne gravure

(kalupi) - završne gravure

(kalupi) - gravure za

odsijecanje - uočava važnost

pravilne konstrukcije kanala za punjenje šupljina kalupa

- analizira konstrukciju završne gravure

- razvija osjećaj o važnosti preciznosti pri radu

- crta pripremne gravure i

- završne gravure - crta kanal za

vijenac - crta različite

tipove kanala

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Blečić S.:Teorija prerade metala u plastičnom stanju, Bor, 1965. - Blečić S.:Osnovi prerade metala u plastičnom stanju, Bor, 1966. - Dr Mišković N., Dr Mišković B.: Teorija plastične prerade metala, Beograd, 1977. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava predmeta realizuje se u učionici koja je opremljena: računarom sa

multimedijskim paketom, softverom, A/V opremom, grafoskopom, dijaprojektorom sa odgovarajućim slajdovima.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Osnovni pojmovi o kovanju - Osnovi metalurgije - Prerada metala plastičnom deformacijom

- Slobodno kovanje metala i kovačke operacije

- Prerada metala - Proračun sile kovanja

151

1.3.7. KOROZIJA I ZAŠTITA MATERIJALA 1. Naziv predmeta: KOROZIJA I ZAŠTITA MATERIJALA



Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - ovladaju osnovnim pojmovima iz oblasti korozije i zaštite materijala; - upoznaju se sa uzrocima i pojavom elektrohemijske korozije; - upoznaju dijagrame potencijal-pH za karakteristične metale; - steknu neophodna znanja o brzini korozije metala; - upoznaju vrste korozije metala; - steknu znanje o karakteristikama pasivnog stanja metala; - upoznaju karakteristike gasne korozije metala; - upoznaju karakteristike hemijske korozije metala; - steknu znanja o vrstama elektrohemijske zaštite metala; - upoznaju se sa pojedinim postupcima proračuna zaštite metala; - steknu znanja o zaštiti metala prevlakama; - steknu znanja o premazima; - upoznaju postupke pripreme površine; - upoznaju postupke nanošenja premaznih sredstava; - upoznaju se sa ekološkim aspektom korozije i zaštite metala; - nauče da koriste priručnike, standarde i ovladaju stručnom terminologijom; - razviju osjećaj odgovornosti.

152





1. Elektrohemijska korozija materijala - definiše pojam

korozije metala i legura

- upoznaje termodinamiku korozionog procesa

- upoznaje se sa dijagramima potencijal-pH za karakteristične metale

- opisuje mehanizam rastvaranja metala u sredini koja ga okružuje

- - objašnjava uzroke i pojavu elektrohemijske korozije

- analizira pojavu korozije metala i legura

- razlikuje na dijagramu potencijal-pH oblasti korozije, pasivnosti i stabilnosti metala za pojedine metale (aluminijum- Al, bakar-Cu, legure željeza, plemeniti metali )

- analizira uzroke elektrohemijske korozije




potencijal-pH karakteristične metale

- tabelarno prikazuje uzroke korozije

2. Kinetika elektrohemijske korozije metala - definiše anodnu

oksidaciju metala - definiše katodnu

redukciju agenasa korozije

- navodi pokazatelje brzine korozije metala

- objašnjava zaštitni efekat

- opisuje uticaj električne provodljivosti rastvora na koroziju metala

- uočava pokazatelje brzine korozije metala

- analizira zaštitni efekat

- analizira pokazatelje brzine korozije metala


- - razvija moć zapažanja


pokazatelje brzine korozije metala

3. Vrste korozije - opisuje lokalnu i

opštu elektrohemijsku koroziju metala

- objašnjava strukturnu koroziju metala i legura

- objašnjava interkristalnu koroziju metala i legura

- opisuje naponsku

- izražava tabelarno vrste korozije

- analizira pojedine vrste elektrohenijske korozije

- upoređuje karakteristike pojedinih vrsta korozije


- razvija analitičnost


vrste korozije

153



koroziju metala i legura

- definiše tačkastu koroziju metala i legura

- opisuje kontaktnu koroziju metala i legura

- opisuje koroziju metala u zazorima

- definiše atmosfersku koroziju metala

- objašnjava koroziju metala u vodi i vodenim rastvorima

- objašnjava koroziju metala u tlu (zemljištu)

- opisuje koroziju metala u rastopima soli

4. Pasivnost metala - objašnjava pasivno

stanje metala - objašnjava

pasiviranje metala pod dejstvom oksidacionih sredstava

- objašnjava teoriju pasiviranja metala

- opisuje uticaj pasivatora i inhibitora na brzinu korozije

- navodi karakteristike korozionog ponašanja metala u elektrolitima

- analizira pasivno stanje metala

- razlikuje stanje pasivnosti metala u odnosu na stanje korozije i stabilnosti

- analizira teoriju pasiviranja metala

- razlikuje uticaj pasivatora i inhibitora na brzinu korozije


- povećava stručnost


karakteristike korozionog ponašanja metala u elektrolitima

5. Gasna i hemijska korozija materijala - objašnjava gasnu

koroziju metala - opisuje vodoničnu

koroziju metala - definiše oksidaciju

gvožđa i čelika - definiše gasnu

koroziju obojenih metala i legura

- razlikuje pojedine vrste gasne i hemijske korozije

- analizira gasnu koroziju na pojedine obojene metale (aluminijum, bakar...)



vrste gasne i hemijske korozije

154



- definiše koroziju nemetalnih materijala

- opisuje hemijsku koroziju metala u neelektrolitima

- opisuje hemijsku koroziju metala u rastopima soli

- analizira hemijsku koroziju metala u neelektrolitima i u rastopima soli

6. Elektrohemijska zaštita metala - definiše katodnu

zaštitu spoljašnjim izvorom struje

- nabraja principe i kriterijume zaštite spoljašnjim izvorom struje

- upoznaje se sa proračunom katodne zaštite cjevovoda

- objašnjava katodnu zaštitu protektorima (žrtvovanim elektrodama)

- opisuje principe katodne zaštite protektorima

- navodi oblasti primjene zaštite protektorima

- upoznaje se sa proračunom zaštite protektorima

- definiše anodnu zaštitu

- opisuje principe anodne zaštite

- navodi oblasti primjene anodne zaštite

- analizira katodnu zaštitu spoljašnjim izvorom struje

- razlikuje principe i kriterijume zaštite spoljašnjim izvorom struje

- primjenjuje proračun katodne zaštite cjevovoda

- analizira principe katodne zaštite protektorima

- razlikuje oblasti primjene zaštite protektorima

- upotrebljava proračun zaštite protektorima

- analizira anodnu zaštitu

- razlikuje principe anodne zaštite

- razlikuje oblasti primjene anodne zaštite



vježbe: - određuje

parametre proračuna katodne zaštite cjevovoda

- - određuje parametre proračuna zaštite protektorima

7. Zaštita metala prevlakama - definiše osnove

zaštite prevlakama - navodi kriterijume

za izbor metalnih prevlaka

- definiše svojstva i osnovne karakteristike

- analizira osnove zaštite prevlakama

- razlikuje kriterijume za izbor metalnih prevlaka

- - razlikuje oblasti primjene metalnih



kriterijume za irbor metalnih prevlaka

155



metalnih prevlaka - navodi trajanje

zaštite pomoću prevlaka

- navodi oblast primjene metalnih prevlaka

prevlaka

8. Zaštita premazima - objašnjava sastav

premaza - navodi tipove

premaznih sredstava

- definiše pripremu površine metala za nanošenje premaza

- opisuje stanje površine metala i kvalitet njene pripreme

- objašnjava mehaničku pripremu površine

- objašnjava hemijsku pripremu površine

- navodi postupke nanošenja premaznih sredstava

- opisuje sisteme premaza

- opisuje premaze na obojenim i lakim metalima

- opisuje premaze za posebne namjene

- objašnjava defekte u premazima

- navodi metode ispitivanja premaza nakon nanošenja

- analizira sastav premaza

- prikazuje tipove premaznih sredstava

- analizira postupak pripreme površine metala za nanošenje premaza

- određuje režim operacija mehaničke pripreme površine

- određuje režim operacija hemijske pripreme površine

- razlikuje sisteme premaza

- analizira premaze na obojenim i lakim metalima

- analizira defekte u premazima

- razlikuje metode ispitivanja premaza nakon nanošenja




postupak mehaničke pripreme površine

- šematski prikazuje postupak hemijske pripreme površine

- šematski prikazuje postupak nanošenja premaznih sredstava

9. Zaštita materijala i ekologija - upoznaje se sa

ekološkim aspektima iz oblasti korozije i zaštite materijala

- objašnjava ekološke probleme izazvane korozijom

- analizira ekološke aspekte korozije i zaštite materijala

- razlikuje ekološke probleme izazvane korozijom

- usvaja globalne vrijednosti i stvara pogodnu društvenu klimu

- razvija pozitivnu identifikaciju

156



i postupcima zaštite od korozije

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Prof. dr Sreten Mladenović; Prof. dr Mihailo Petrović; Prof. dr Georgije Pikovski: - Hemijsko-tehnološki priručnik-Korozija i zaštita materijala (knjiga IV) , Rad,

Beograd, 1985. - Sreten Mladenović: Korozija materijala, TMF, Beograd, 1990. - Ivan Ešin: Osnove površinske zaštite, Fakultet strolarstva i brodogradnje, Zagreb,

2003.

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijalnim

paketom-softverom, A/V opremom, projektorom sa odovarajućim slajdovima, uzorcima različitih metala, mjernim instrumentima i drugim.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja hemije, neorganske tehnologije i metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Korozija - Osnovi metalurgije - Pojam i vrste korozije - Zaštita metala od korozije

- Zaštitne prevlake - Poznavanje materijala - Uzroci pojave korozije - Uloga metalnih zaštitnih

prevlaka i postupci nanošenja - Uloga nemetalnih zaštitnih

prevlaka i njihove vrste

157

1.3.8. LIVENJE ALUMINIJSKIH LEGURA 1. Naziv predmeta: LIVENJE ALUMINIJUMSKIH LEGURA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72

3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - upoznaju dijagrame stanja tehničkih legura aluminijuma; - usvoje osnovna znanja o tehnološkom procesu aluminijskih legura; - steknu osnovna znanja o izboru tehnološkog postupka i opreme; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci; - poštuju ekološke zahtjeve i razviju osjećaj poštovanja i brige za očuvanje životne

sredine.

158





Fizičko-hemijska svojstva aluminijuma i njegovih legura - navodi fizičko-

hemijska svojstva aluminijuma i njegovih legura

- navodi legure prema načinu tehnološke prerade

- navodi legure prema tehnološkoj namjeni

- navodi legure prema prikladnosti za termičko očvršćavanje

- navodi legure prema broju glavnih dodatnih elemenata

- nabraja legure prema prirodi glavnih dodatnih elemenata

- objašnjava označavanje Al-legura

- nabraja posebna svojstva legura

- razlikuje legure za livenje i legure za gnječenje

- razlikuje legure za dodavanje i legure za spajanje

- razlikuje legure prikladne za termičko očvršćavanje i legure neprikladne za termičko očvršćavanje

- razlikuje dvojne (binarne), trojne (ternarne), složene(kompleksne)

- predstavlja označavanje raznih Al-legura

- predstavlja primjere označavanja posebnih svojstava


Dijagrami stanja - obrazlaže sistem čvrstih rastvora

- objašnjava dijagram stanja i krivu hlađenja za dva metala koji su potpuno rastvorljivi u tečnom i čvrstom stanju

- objašnjava određivanje sastava faza

- upoznaje dijagrame stanja u kojima se dva metala rastvaraju u čvrstom stanju u ograničenom području

- objašnjava

- crta i analizira krivu hlađenja čistog metala

- crta i analizira krivu hlađenja legura

- crta dijagram stanja i krivu hlađenja

- crta dijagram za određivanje sastava faza

- razlikuje eutektičke i peritektičke sisteme

- crta dijagram stanja eutektičkog sistema

- crta krivu hlađenja



159



dijagram stanja eutektičkih sistema

- objašnjava krivu hlađenja za dva metala koji stvaraju eutektiku

- objašnjava dijagram stanja eutektičkih sistema

- objašnjava krivu hlađenja peritektičkih sistema

eutektičkog sistema

- crta dijagram stanja peritektičkog sistema

- crta krivu hlađenja periotektičkog sistema

Dijagram stanja tehničkih legura aluminijuma - upoznaje podjelu

legura aluminijuma koje se primjenjuju u praksi

- navodi osobine legura aluminijuma sa silicijumom (silumini)

- navodi osobine legura aluminijuma sa bakrom

- navodi osobine legura aluminijuma sa magnezijumom

- navodi osobine legura aluminijuma sa željezom

- navodi osobine legura aluminijuma sa manganom

- navodi osobine legura aluminijuma sa cinkom

- crta i analizira dijagram klasifikacije aluminijskih legura po dvojakom dijgramu stanja

- crta i analizira dijagram tehnoloških svojstava legura u sistemu dvije komponente sa ograničenom rastvorljivošću

- crta i analizira dijagram stanja AL-Si

- crta i analizira dijagram stanja AL-Cu

- crta i analizira dijagram stanja AL-Mg

- crta i analizira dijagram stanja AL-Fe

- crta i analizira dijagram stanja AL-Mn

- crta i analizira dijagram stanja AL-Zn



Osnovna tehnološka šema livenja legura za deformaciju - upoznaje

tehnološku šemu livenja legura za deformaciju

- ctra i analizira tehnološku šemu livenja

160



Tehnološki proces livenja aluminijskih legura - upoznaje šemu

tehnološkog procesa u livnici

- navodi vrste kontrole kvaliteta

- crta šemu tehnološkog procesa u livnici

- analizira: pripremu šarže i šaržiranje, topljenje, legiranje, rafinaciju, prelivanje metala u peć za livenje, degazaciju, modifikaciju i livenje

- crta i analizira dijagram zavisnosti brzine livenja od tipa legure i prečnika trupca

- analizira homogenizaciju

- crta i analizira dijagram homogenizacije legure AK6

- analizira rezanje trupaca

- analizira struganje i čeonu obradu trupaca

- analizira i razlikuje: kontrolu hemijskog sastava, kontrolu stepena degazacije, vizuelnu kontrolu, dimenzionu i ultrazvučnu kontrolu

- razvija osjećaj sistematičnosti u radu

- razvija osjećaj odgovornosti i preciznosti u radiu

- razvija osjećaj o potrebi kontrole radnog procesa

vježbe: - šema degazacije

azotom u indukcionoj kanalnoj peći

Izbor tehnološkog postupka i opreme - navodi osnovne

zahtjeve koji se traže od peći

- nabraja peći prema vrsti i načinu dovođenja potrebne energije za topljenje i livenje

- navodi faktore koji utiču na izbor vrste

- analizira prednosti i nedostatke plamenih peći

- analizira prednosti i nedostatke indukcionih peći

- analizira prednosti i nedostatke elektrootpornih peći

- uočava uticaj vrste


- razvija osjećaj preciznosti u radu

vježbe: - skica indukcione

peći bez kanala - skica

elektrootporne peći

161



i kapaciteta peći za topljenje i livenje

- objašnjava pojavu gasova u aluminijumu i aluminijumskim legurama

- navodi cilj homogenizacije odlivaka

- objašnjava rezanje trupaca

- navodi osnovne djelove uređaja za rezanje trupaca

peći i drugih faktora na konačan izbor vrste i kapaciteta peći za topljenje i livenje

- analizira postupke degazacije i izbor postupka degazacije

- analizira upotrebu uređaja za livenje

- analizira homogenizaciju

- razlikuje cirkularnu testeru i strug za skidanje površine (skalpiranje) sa uređejem za čeonu obradu

Tehničke karakteristike opreme - navodi tehničke

karakteristike indukcione lončaste peći za topljenje

- navodi tehničke karakteristike indukcione kanalne peći za livenje

- navodi tehničke karakteristike jamske peći sa uređajem za azotiranje

- navodi primjenu uređaja za kontinuiranu modifikaciju

- navodi tehničke karakteristike uređaja za vertikalno livenje

- nabraja tehničke karakteristike peći za homogenizaciju trupaca

- navodi tehničke karakteristike uređaja za rezanje trupaca i osnovne djelove uređaja

- analizira konstrukciju indukcione lončaste peći za topljenje

- analizira konstrukciju indukcione kanalne peći za livenje

- analizira konstrukciju jamske peći sa uređajem za azotiranje

- analizira konstrukciju uređaja za kontinuirano livenje

- analizira konstrukciju peći za homogenizaciju trupaca

- uočava mjesto uređaja za struganje i čeonu obradu trupaca u nastavku testere za rezanje trupaca


162



- navodi tehničke karakteristike uređaja za struganje i čeonu obradu trupaca i osnovne djelove uređaja

5. Okvirni spisak literature i dugih izvora - Tehničko-tehnološki projekat kovačnice, Fabrika otkovaka od aluminijskih legura,

Titograd,1983. - Tehnologija livenja aluminijuma, S.Pavićević, S. Vulić, S.Đurović, Titograd, 1984 6. Materiajlni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijalnim

paketom-softverom, A/V opremom, projektorom sa odovarajućim slajdovima, uzorcima različitih metala, mjernim instrumentima i dr.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika - najmanje jedna ocjena na kraju klasifikacionog perioda. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije. 9. Povezanost predmeta


- Dijagrami stanja - Metalografija - Dijagrami stanja dvokomponentnih legura

- Izbor tehnološkog postupka i opreme


- Klasifikacija peći

- Tehnološki proces livenja aluminijskih legura

- Praktična nastava - Dobijanje tečnog aluminijuma i legura

- Livenje stopljenog metala

163

1.3.9. VALJANJE ALUMINIJSKIH TRAKA I FOLIJA 1. Naziv predmeta: VALJANJE ALUMINIJUMSKIH TRAKA I FOLIJA



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72 3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - steknu znanja o procesu valjanja; - upoznaju karakteristike i vrste: valjaonica, valjačkih pruga i valjačkih stanova; - steknu znanja o toplom valjanju limova i traka od aluminijuma i legura; - steknu znanja o hladnom valjanju limova, traka i folija od aluminijuma i legura; - razviju osjećaj odgovornosti i preciznosti u radu; - poštuju ekološke zahtjeve i razviju osjećaj za ekonomičnu upotrebu materiajala; - ovladaju stručnom terminologijom neophodnom za komuniciranje u struci.

164





Teorijski osnovi valjanja - definiše proces

valjanja i navodi njegovu primjenu

- navodi i objašnjava operacije tehnološkog procesa

- navodi vrste valjanja

- navodi veličine koje karakterišu geometrijske promjene pri valjanju

- objašnjava uslove zahvata metala valjcima

- objašnjava uzdužno tečenje metala

- objašnjava poprečno tečenje metala pri valjanju

- upoznaje formule za određivanje specifičnog pritiska

- navodi osnovne faktore koji utiču na raspored specifičnog pritiska po luku zahvata

- objašnjava određivanje ukupne sile na valjke

- razlikuje: pripremu materijala, valjanje, zagrijavanje, ađustiranje

- crta i analizira šeme

- uzdužnog, poprečnog i kosog valjanja

- razlikuje: koeficijente deformacije (apsolutne i relativne deformacije)

- analizira sile koje djeluju od valjaka na metal: u početnom momentu zahvata, u periodu valjanja

- analizira šemu tečenja metala kod valjanja

- uočava širenje pri valjanju limova i traka

- analizira uticaj: koeficijenta kontaktnog trenja, prečnika radnih valjaka, redukcije, otvrdnjavanja, prednjeg i zadnjeg zatezanja

- razlikuje: računsko određivanje ukupne sile na valjke, eksperimetalno određivanje ukupne sile pomoću mesdoza



vježbe: - šeme ravnoteže

horizontalnih sila valjanja

- grafički prikaz rasporeda specifičnog pritiska po luku zahvata pri: različitim koeficijenta trenja, valjanju pri različitim prečnicima valjanja, valjanju sa različitim redukcijama, otvrdnjavanju metala u procesu valjanja, uticaju prednjeg i zadnjeg zatezanja

Valjaonice - navodi valjaonice

prema vrsti proizvoda

- razlikuje: valjaonice pljosnatih profila



valjačkih stanova

165



- navodi valjaonice s obzirom na temperaturu valjanja

- nabraja uređaje u valjaonici

- nabraja vrste valjačkih stanova u zavisnosti od broja valjaka i navodi njihovu namjenu

- navodi osnovne elemente valjačkog stana

- opisuje uređaje za podešavanje i uravnoteženje valjaka

- navodi osnovne djelove valjaka

- navodi vrste valjaka prema obliku

- nabraja valjke prema stepenu tvrdoće radnog tijela

- imenuje dimenzije valjka

- objašnjava valjačke pruge

(limova, traka i folija), valjaonice šipkastih profila, valjaonice cijevi, valjaonice specijalnih proizvoda

- razlikuje: tople valjaonice, hladne valjaonice

- analizira: peči za zagrijavanje, valjačku prugu za valjanje, ađustažu i dotjerivanje valjanih proizvoda

- razlikuje: glavni uređaj, valjačke pruge-valjački stan, pomoćne uređaje

- analizira konstrukciju: dna valjačkog stana, duplog dna stana, reverznog dna stana, trio valjačkog stana, Lantovog trio stana, kvatro valjačkog stana, seksto valjačkog stana, mnogovaljačkog stana, univerzalnog valjačkog stana

- analizira: temelj i temeljne ploče, stalke valjačkog stana, kolijevke valjačkog stana, ležajeve valjaka

- razlikuje: uređaje sa ručnim pogonom, uređaje sa mehanizovanim pogonom

- crta konstrukciju valjaka

- crta i analizira: glatki valjak,


- šematski prikaz:

stalka valjačkog stana, kolijevki valjačkog stana, ležajeva valjaka

- zadaci: - proračun

naprezanja u valjcima

- šematski prikaz

valjačkih pruga

166



stepenasti valjak, kalibracioni ili profilisani valjak, specijalne valjke

- razlikuje: meke valjke, polutvrde valjke, tvrde valjke, specijalno tvrde valjke

- razlikuje: dužinu radnog dijela, stvarni prečnik, nominalni prečnik

- analizira određivanje stvarnog prečnika

- razlikuje: jednostansku prugu, linijsku ili otvorenu prugu, tandem prugu, stepenastu prugu, kontinuiranu prugu, polukontinuiranu prugu, paralelnu prugu, kroskontri prugu

Toplo valjanje limova i traka od aluminijuma i legura - navodi opremu za

toplo valjanje limova traka od aluminijumja i legura

- objašnjava tehnološki postupak toplog valjanja

- navodi tehno-ekonomske pokazatelje rada toplih valjaonica

- analizira karakteristike opreme

- crta i analizira dijagram zavisnosti temperature valjanja od specifičnog otpora sabijanja

- analizira tehno-ekonomske pokazatelje rada valjanja traka i limova


Hladno valjanje limova, traka i folija od aluminijuma i legura - navodi opremu za

hladno valjanje limova, traka i folija od aluminijuma i legura

- navodi pomoćne uređaje

- analizira konstrukciju kvarto valjačkog stana

- analizira rad: brusilice za brušenje valjaka, peći za homogenizaciju,


- razvija osjećaj preciznosti u radu


kvarto valjačkog stana

- šematski prikaz noža za odrezivanje ivica

- crta tipski dijagram

167



- obrazlaže tehnološku šemu procesa hladnog valjanja limova, traka i folija od aluminijuma i legura

- objašnjava tehnološki postupak hladnog valjanja

- objašnjava: parametre valjanja, plan provlaka, režim redukcije

- -objašnjava tehnologiju eksploatacije radnih i potpornih valjaka

- -navodi greške koje se javljaju pri hladnom valjanju-navodi operacije dorade

makaza za uzdužno rezanje

- analizira pomoćne uređaje

- crta tehnološku šemu procesa hladnog valjanja limova traka i folija od aluminijuma i legura

- uočava međusobnu zavisnost parametra valjanja limova, traka i folija

- uočava uticaj parametra valjanja na stabilnost procesa

- analizira uzroke nastajanja grešaka pri hladnom valjanju i način otklanjanja

- analizira: žarenje, rezanje, ravnanje, kontrolu i pakovanje

žarenja

Kapacitet valjaonica - definiše kapacitet

valjaonica - definiše ritam

valjanja

- uočava razliku u proračunu: teoretskog kapaciteta, stvarnog kapaciteta

- razlikuje: vrijeme utrošeno na valjanje, vrijeme pauze kada se obavljaju određene pomoćne operacije



kapacitet (časovni i godišnji) valjaonice

Mehanizacija i automatizacija u valjaonici - upoznaje

mehanizaciju valjaonice

- navodi prednosti savremene proizvodnje uvođenjem automatizacije

- analizira karakteristike mehanizacije u valjaonici

- uočava razliku između automatizacije i mehanizacije

- uočava važnost

- razvija svijest o značaju i prednostima savremenih tehničkih rješenja

168



redovne kontrole automatskih uređaja

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - V.Gerzić: Prarada metala u plastičnom stanju, Naučna knjiga, Beograd - S. Blečić: Teorija prerade u plastičnom stanju, NIO »Pobjeda«, Titograd 1979. - Dr N.Mišković, dr B. Mišković: Plastična prerada metala 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - Nastava se realizuje u učionici koja je opremljena: računarom sa multimedijalnim

paketom-softverom, A/V opremom, projektorom sa odovarajućim slajdovima, uzorcima različitih metala, mjernim instrumentima i dr.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju: - pismeni radovi učenika (testovi) - najmanje po jedan u klasifikacionom periodu i - usmeni odgovori učenika - najmanje jedna ocjena na kraju klasifikacionog perioda. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu, od kojih najmanje jedna mora biti sa usmene provjere znanja. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja metalurgije.


Predmet Znanja - Teorijski osnovi valjanja - Valjaonice

- Plastična prerada metala - Valjanje

- Toplo valjanje limova i traka od aluminijuma i legura

- Plastična prerada metala - Valjanje

- Hladno valjanje limova, traka i folija od aluminijuma i legura

- Praktična nastava - Valjanje traka - Valjanje folija

169

1.3.10. ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE 1. Naziv premeta: ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE



Ukupno

I II III 72 72 IV

Ukupno 72 72

3. Opšti ciljevi nastave Omogućava učenicima da: - upoznaju osnove ekologije; - upoznaju osnove i značaj zaštite životne sredine; - uoče međusobnu povezanost žive i nežive prirode; - upoznaju različite izvore zagađivanja životne sredine; - upoznaju problem prenaseljenosti planete Zemlje; - razumiju ulogu koju čovjek ima pri zagađivanju životne sredine; - upoznaju način rješavanja problema zaštite životne sredine.

170





Osnovni pojmovi u ekologiji - definiše pojmove:

ekologija, životna sredina, ekološki faktori

- ukazuje na međusobnu zavisnost žive i nežive prirode

- određuje elemente životne sredine

- objašnjava na konkretnim primjerima osobine biotopa i biocenoze

- uviđa značaj ekologije u svakodnevnom životu

- terenski rad: - posmatranje

različitih staništa i zajednica

Kruženje materija i transformisanje energije u prirodi - definiše pojmove: - producent organske

materije - potrošač organske

materije - reducent organske

materije - definiše lanac

ishrane

- analizira na primjeru kompleksnost odnosa u ishrani

- objašnjava kruženje materije i proticanje energije u ekosistemu

- obrazlaže odnose među članovima lanca ishrane na primjeru energetske piramide

- shvata stalnost i zakonitost procesa

- razvija pravilan odnos prema prirodnim naukama

- predstavlja ilustracijom kruženje materije i proticanje energije na odabranom primjeru lanca ishrane

Zagađivanje vazduha - upoznaje načine

zagađivanja vazduha i otrovne materije u vazduhu

- upoznaje uticaj otrovnih materija na živa bića (kisele kiše, ozonske rupe, efekat staklene bašte)

- određuje uzroke zagađivanja vazduha

- objašanjava posljedice previsokih koncentracija otrovnih materija u vazduhu na ekosistem

- ocjenjuje značaj stalne kontrole kontaminiranosti vazduha

- predlaže načine čišćenja otrovnih materija (uređaji za prečišćavanje, industrijski filtri, automobilski katalizatori)

- razvija sposobnost sagledavanja i rješavanja problema

- Film o zagađivanju vazduha

Zagađivanje voda

171



- definiše izvore i oblike zagađivanja vode

- određuje glavne izvore zagađivanja vode i objašnjava posljedice

- objašnjava metode prečišćavanja

- objašnjava na koje načine prehrambena industrija zagađuje okolinu


Zagađivanja zemljišta - upoznaje izvore i

oblike zagađivanja zemljišta

- ukazuju na posljedice savremene intenzivne poljoprivredne proizvodnje

- objašnjava problem prenaseljenosti Zemlje


Mjere za zaštitu životne sredine - upoznaje značaj

štednje energije i vode u domaćinstvu i industriji

- upoznaje alternativne energetske izvore

- objašnjava načine planske upotrebe prirodnih izvora

- analizira značaj pravilnog odnosa prema pitkoj vodi

- analizira značaj traženja i korišćenja novih ekoloških izvora energije

- ocjenjuje značaj globalizacije nadzora dešavanja u životnoj sredini

- primjenjuje propise kojima se određuju norme čuvanja zaštićenih objekata prirode, ugroženih, endemskih biljnih i životinjskih vrsta

- razvija svijest o značaju zaštite životne sredine

172

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Miodrag Jablanović i Derviš Rožaja: Zaštita i zagađivanje životne sredine, Zavod

za udžbenike, Beograd - Ivo Savić, Veljko Terzija: Ekologija i zaštita životne sredine, Zavod za udžbenike,

Beograd

6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - dijaprojektor, slajdovi, - grafoskop, - TV prijemnik, video- rikorder, video- kasete. 7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika U toku klasifikacionog perioda provjeravaju se i ocjenjuju usmeni odgovori učenika - najmanje jedna ocjena na kraju klasifikacionog perioda. Učenik mora biti ocijenjen na kraju svakog klasifikacionog perioda. Zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih datih ocjena u klasifikacionom periodu. Zaključna ocjena izvodi se na osnovu svih ocjena dobijenih u klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema, profesor biologije, diplomirani biolog.

9. Povezanost predmeta Povezanost sa predmetom Znanje

Predmet Znanje

- Elektrolizeri - Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

- Prečišćavanje fluornih gasova

- Pogon za proizvodnju aluminijuma


- Zaštita radnog prostora i radne okoline

- Potrošnja anoda - Proizvodnja anoda - Analiza štetnih efekata pojave prašine

173

1.3.11. PREDUZETNIŠTVO 1. Naziv predmet: PREDUZETNIŠTVO

2. Broj časova prema godinama obrazovanja i vrstama nastave


Ukupno

I II III IV 66 66

Ukupno 66 66 3. Opšti ciljevi nastave

Kroz nastavu predmeta učenik će: - razviti preduzetničke sposobnosti; - steći znanja o razvoju biznis ideje; - steći znanja o izradi biznis plana; - steći znanja i vještine za osnivanje privrednog društva; - steći znanja i vještine za upravljanje malim privrednim društvom; - osposobiti se za rad u timu; - steći sposobnosti da primjenjuje moderne vrste komunikacije; - steći sposobnost prezentovanja rezultata rada uz pomoc savremenih tehnologija.

174





Biznis ideja i biznis plan Biznis ideja - upoznaje pojam

biznis ideja - opisuje nastanak

biznis ideje - nabraja i

opredjeljuje se za poslovnu ideju

- - nabraja moguće vrste djelatnosti

- suočavajući argumente kritički procjenjuje kvalitet poslovne ideje u skladu sa postulatima tržišnog poslovanja

- opisuje pojam biznis plan

- uviđa važnost izrade biznis plana u kontekstu obezbjeđivanja pordške, kako unutar samog privrednog društva tako i od strane eksternih partnera (investitora, kreditora)

Element biznis plana - upoznaje pojmove:

vizija, misija, strategija, ciljevi

- razlikuje pojmove: vizija, misija, strategija

- kroz primjere obrazlaže ciljeve privrednog društva

- upoznaje postupak istraživanja tržišta

- kroz primjere obrazlaže postupak istraživanja tržišta na novom primjeru

- izvodi zaključke o potencijalnoj konkurenciji

- izvodi zaključak o potencijalnim kupcima/korisnicima usluga

- upoznaje pojmove: marketing plan i plan prodaje

- vrši opis proizvoda/usluge

- uviđa značaj sprovođenja kontrole kvaliteta proizvoda/usluge

- razvija kreativnost - razvija sposobnost

postizanja kompromisa

- razvija analitičko

mišljenje - razvija odgovornost

u radu - razvija stručnost - uočava važnost

očuvanja zdrave životne sredine

- razvija marljivost i

preciznost

- poželjno je učenicima ukazati na primjere uspješnih preduzetnika

- organizovati

prisustvo predstavnika realnog privrednog društva

- primjena tehnika

za unaprjeđenje razmišljanja, npr. eksperiment Šest šešira

- kao model može da

posluži biznis plan realnog privrednog društva

- pripremiti

integralnu cjelinu od elemenata biznis plana

175


- opisuje elemente finansijskog plana privrednog društva

- kroz primjere obrazlaže elemente finansijskog plana privrednog društva

- objašnjava neophodnost očuvanja životne sredine

- sarađuje kod izrade plana očuvanja životne sredine za konkretno privredno društvo

- rezimira biznis plan

- prezentuje biznis plan

- oblikuje dinamiku realizacije biznis plana

- kritički procjenjuje slabosti sačinjenog biznis plana

Osnivanje preduzeća Ime privrednog društva - nabraja moguća

rješenja za ime privrednog društva

- opredjeljuje se za ime privrednog društva u skladu sa propisima i poštujući principe jednostavnosti i jedinstvenosti

Vizuelni identitet privrednog društva - upoznaje elemente

i značaj oblikovanja vizuelnog identiteta privrednog društva

- oblikuje vizuelni identitet privrednog društva

Registracija privrednog društva - upoznaje postupak

registracije privrednog društva

- opisuje moguće oblike organizovanja privrednog društva

- popunjava formulare za registraciju privrednog društva

- sprovodi aktivnosti na pribavljanju pečata i štambilja

Otvaranje računa kod poslovne banke - opisuje postupak

otvaranja računa kod poslovne banke

- popunjava formulare za otvaranje računa kod poslovne banke

- obavlja postupak otvaranja računa

- razvija logičko mišljenje i sposobnost za pravilno rasudjivanje i zaključivanje

- stiče radne navike

- rad u grupama: učenici predlažu moguća rješenja a nakon toga, kroz diskusiju, donose odluku

- rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta i slika

- vježba: izrada

organograma privrednog društva

176


kod poslovne banke Poslovni kodeks preduzeća - upoznaje pojam

poslovni kodeks privrednog društva

- nabraja elemente poslovnog kodeksa privrednog društva

- uočava važnost poštovanja poslovnog kodeksa privrednog društva za njegov uspješan rad

Organizaciona struktura privrednog društva - upoznaje tipove

organizacione strukture privrednog društva

- pronalazi sličnosti i razlike između različitih tipova organizacionih struktura privrednog društva

Rad u sektorima i poslovanje privrednog društva - upoznaje različite

nivoe upravljanja privrednim društvom

- upoznaje postupak zasnivanja radnog odnosa u preduzeću

- upoznaje postupak izrade godišnjeg izvještaja o radu

- pronalazi sličnosti i razlike u nivoima upravljanja privrednim društvom

- popunjava prijavu o slobodnom radnom mjestu

- učestvuje u izradi jednostavnog godišnjeg izvještaja o radu

Služba opštih poslova - nabraja i opisuje

aktivnosti u okviru službe opštih poslova

- obavlja usmenu i pisanu komunikaciju unutar privrednog društva i sa eksternim partnerima

- tehnički održava

internet sajt privrednog društva

- šalje i prima poštu

i druge službene materijale

Sektor marketing - upoznaje pojam

marketinga - opisuje postupak

istraživanja tržišta

- kroz primjere obrazlaže strukturu asortimana proizvoda/usluga

- sprovodi postupak

- razvija sposobnost snalaženja u hijerarhiji socijalnih odnosa

- razvija spremnost i

sposobnost za saradnju

- razvija odgovornost

u radu - razvija

komunikativnost, efikasnost u radu, marljivost i preciznost

- kao model može da posluži konkurs za prijem u radni odnos objavljen u dnevnoj štampi

- rad u grupama od

tri do pet učenika - upotrebljava

kancelarijsku opremu (telefon, fax, fotokopir aparat, skener, štampač)

- rad na računaru:

učenici koriste programe za obradu teksta, slika, programe za elektronsku komunikaciju

177


- upoznaje pojam i elemente marketing miksa: proizvod, cijena, promocija i distribucija

formiranja cijene proizvoda/usluge

- kroz primjere obrazlaže važnost i načine promocije

- upoređuje moguća rješenja za reklamni slogan i reklamnu poruku privrednog društva

- upoređuje moguće forme i sadržaje reklamnog materijala

- planira način reklamiranja privrednog društva, odnosno proizvoda/usluge

- kroz primjere obrazlaže moguće načine distribucije

Sektor komercijala - upoznaje vrste i

elemente dokumentacije koja prati poslove nabavke i prodaje

- izrađuje ponudu, porudžbenicu, predračun, upit, račun i ostala dokumenta iz oblasti poslova nabavke i prodaje

Sektor finansije i računovodstvo - opisuje postupak

obračuna zarada - opisuje način

obračuna poreza i doprinosa

- upoznaje blagajničke poslove

- - upoznaje postupak plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja

- kroz primjere obrazlaže način obračuna zarada, poreza i doprinosa

- obavlja blagajničke poslove

- obavlja poslove plaćanja dospjelih obaveza i naplate dospjelih potraživanja


- podstiče razvoj

tačnosti, preciznost i urednosti

- formira stav o

preuzimanju odgovornosti

- vježba: izrada

reklamnog materijala

178

5. Okvirni spisak literature i drugih izvora - Vukotić, V.: Preduzetništvo i biznis, Ekonomski fakultet, Podgorica, 1996. - Manojlović J., Ignjatović S.: Poslovna i službena korespondencija za prvi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2005. - Bogdanović D., Ivanišević G.: Osnovi ekonomije za prvi razred, Zavod za

udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Dragišić D., Ilić B., Medojević B., Pavlović M.: Osnovi ekonomije za drugi razred,

Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 2004. - Simić D.: Ekonomika i organizacija proizvodnje, Zavod za udžbenike i nastavna

sredstva, Beograd, 1997. - Lijiljana Kosar: Ekonomika i organizacija preduzeća, Zavod za udžbenike i

nastavna sredstva Beograd, 1998. 6. Materijalni uslovi za izvođenje nastave - grafoskop, A/V oprema, multimedijski računar sa programskom opremom i

pristupom Internetu, softveri za oblikovanje dopisa, knjigovodstvo, pripremu rada i kalkulacije.

7. Obavezni načini provjeravanja i ocjenjivanja znanja učenika Provjeravaju se i ocjenjuju: - usmeni odgovori (najmanje jedna ocjena u svakom klasifikacionom periodu); - pisani radovi učenika (testovi, domaći zadaci); - zaključna ocjena na kraju klasifikacionog perioda izvodi se iz svih ocjena u

klasifikacionom periodu. Opšta ocjena na kraju godine izvodi se iz zaključnih ocjena u pojedinim klasifikacionim periodima. 8. Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika - Visoka stručna sprema iz područja ekonomije. 9. Povezanost predmeta


- Oblikovanje vizuelnog identiteta privrednog društva

- Usmena i pisana komunikacija - Održavanje internet sajta - Izrada reklamnog materijala

- Informatika - Informacije u tekstualnom vidu

- Multimedijalno predstavljanje informacija

- Internet - Korišćenje računarskih

programa kao vida komuniciranja

179

2. ISPITNI KATALOZI

Tip ispita: Usmeni Nastavnik/aktiv formuliše pojedina pitanja i sastavlja detaljan spisak ispitnih pitanja na osnovu okvirnog spiska pitanja, datih u ispitnom katalogu. Na ispitnom listu treba da budu tri pitanja, kombinovana po složenosti na odgovarajući način– da budu iz različitih taksonomskih kategorija i iz različitih tematskih oblasti. Kandidat ima pravo da se pripremi za usmeni ispit 20 minuta. Usmeni ispit traje najviše 20 minuta. Ocjenu na usmenom ispitu oblikuje ispitna komisija, na prijedlog ispitivača.

DOBIJANJE GLINICE Naziv ispitnog kataloga: DOBIJANJE GLINICE

1. Proizvodnja i potrošnja aluminijuma u svijetu i kod nas i faktori koji utiču na razvoj industrije aluminijuma.

2. Hemijske i fizičke osobine aluminijuma, primjena i značaj aluminijuma. 3. Najvažniji minerali aluminijuma i podjela ruda aluminijuma. 4. Hemijski i mineraloški sastav boksita, fizičko-mehaničke osobine, način

nastanka i metode ispitivanja. 5. Kontijev dijagram za kvalitet boksita. 6. Sastav rude nefelina, alunita, kaolina i gline. 7. Hidroksidi aluminijuma. 8. Dijagram ravnotežnog stanja u sistemu Al2O3-H2O i dijagram ravnotežnog

stanja sistema Al2O3-H2O pri niskim pritiscima. 9. Hemijske, fizičke, mehaničke i termičke osobine glinice. 10. Dijagram ravnotežnog stanja sistema Na2O- Al2O3-H2O na 30o C. 11. Aluminijumski rastvori i načini nastanka natrijum aluminata (NaAlO2). 12. Oblici natrijumove baze i kaustični modul. 13. Uticaj koncetracije rastvora kaustičnog odnosa temperature i primjesa na

stabilnost aluminatnih rastvora. 14. Koloidna, mješovita i jonska teorija koje objašnjavaju prirodu i strukturu

aluminatnih rastvora. 15. Postupak za proizvodnju glinice. 16. Tehnološka šema Bajerovog postupka dobijanja glinice. 17. Priprema boksita i karakteristike uređaja za pripremu boksita. 18. Luženje boksita. 19. Hemijsko ponašanje komponenata boksita u procesu luženja. 20. Uticaj radnih uslova na brzinu luženja boksita i iskorišćenja glinice. 21. Termodinamika luženja. 22. Tehnologija procesa luženja. 23. Autoklavi (opis konstrukcije i njihove karakteristike). 24. Ekspanderi (karakteristike). 25. Nastajanje crvenog mulja i iskorišćenje glinice. 26. Razblaživanje autoklavne pulpe, odvajanje i ispiranje crvenog mulja. 27. Izvođenje razblaživanja pulpe, odvajanje i ispiranje crvenog mulja. 28. Filtriranje aluminatnog rastvora. 29. Razlaganje aluminatnog rastvora. 30. Uticaj radnih uslova na razlaganje aluminatnog rastvora. 31. Uparavanje povratnog rastvora i kaustifikacija izdvojene sode.

180

32. Temperatura ključanja aluminatnog rastvora. 33. Ponašanje primjesa pri uparavanju povratnog rastvora. 34. Rad uparivača. 35. Kaustifikacija povratne sode. 36. Kalcinacija aluminijum hidroksida. 37. Rad rotacione peći za kalcinaciju i peći sa fluidizacionim slojem. 38. Tehnološka šema suvog alkalnog postupka. 39. Postupci sinterovanja. 40. Luženje sintera. 41. Destilacija rastvora. 42. Karbonizacija aluminatnog rastvora.

ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA Naziv ispitnog kataloga: ELEKTROLITIČKO DOBIJANJE ALUMINIJUMA

1. Elektrolizeri – podjela. 2. Konstrukcija elektrolizera sa žarenim anodama. 3. Elektrolizeri sa sirovim anodama. 4. Šeme šinskog razvoda. 5. Postupci prečišćavanja fluornih gasova. 6. Bilans napona elektrolizera. 7. Dovedena i rashodovana toplota. 8. Toplotni bilans elektrolizera. 9. Puštanje elektrolizera u rad. 10. Osnovne tehnološke operacije procesa elektrolize. 11. Unošenje (šaržiranje) glinice u elektrolizer. 12. Anodni efekat. 13. Zamjena anoda. 14. Regulacija rastojanja između elektroda. 15. Izlivanje aluminijuma. 16. Konstrukcija i princip rada vakuum lonca za izlivanje aluminijuma. 17. Korigovanje sastava i količine elektrolita. 18. Skidanje ugljene pjene. 19. Poremećaji u radu elektrolizera. 20. Nastajanje i otklanjanje vrelog hoda elektrolizera. 21. Nastajanje i otklanjanje hladnog hoda elektrolizera. 22. Nastajanje poremećaja regulacije anoda i otklanjanje poremećaja. 23. Nastajanje malog međupolnog rastojanja i dovođenje elektrolizera u

normalno stanje. 24. Nastajanje i otklanjanje ugljene pjene iz elektrolizera. 25. Obrazovanje "konusa" na anodi i uklanjanje konusa. 26. Obrazovanje i uklanjanje aluminijum karbida. 27. Elektrolizer bez anodnih efekata i sa "neugasivim" anodnim efektom. 28. Nastajanje havarija u radu elektrolizera i njihovo otklanjanje. 29. Kontrola regulacije procesa elektrolize. 30. Normalan rad elektrolizera. 31. Funkcija sistema automatizacija elektrolizera. 32. Način upravljanja naponom. 33. Pogon za proizvodnju aluminijuma – šema pogona za elektrolitičko

dobijanje aluminijuma.

181

2.1. STRUČNI RAD Okvirnin spisak tema za stručni rad:

1. Osnovne operacije u pripremi mineralnih sirovina 2. Gravitacijska koncentracija 3. Flotacijska koncentracija 4. Metode koncentracije 5. Goriva-sastav, podjela 6. Sagorijevanje goriva 7. Toplotni bilans metalurških peći 8. Mikrostruktura metala i legura 9. Metalografski mikroskop 10. Mikrostruktura legura aluminijuma 11. Ispitivanje metala zatezanjem 12. Ispitivanje metala pritiskivanjem 13. Ispitivanje tvrdoće metala 14. Ispitivanje metala udarnim opterećenjem 15. Ispitivanje metala zamaranjem 16. Tehnološka ispitivanja metala 17. Sirovine za proizvodnju odlivaka 18. Agregati za topljenje 19. Ulivni sistem 20. Postupci livenja 21. Osnovne operacije za dobijanje tečnog metala (topljenje, legiranje,

livenje) 22. Izrada i priprema jezgara i kalupa 23. Završna obrada odlivaka 24. Kontrola odlivaka 25. Postupci prerade metala plastičnom deformacijom 26. Karakteristike procesa valjanja 27. Osnovne karakteristike procesa izvlačenja 28. Karakteristike procesa presovanja metala 29. Valjanje folija 30. Karakteristike procesa kovanja i kovačkog presovanja 31. Bajerov postupak za proizvodnju glinice 32. Luženje boksita 33. Elektrolitičko dobijanje aluminijuma 34. Opsluživanje elektrolizra-osnovne tehnološke procesa elektrolize 35. Poremećaji u radu elektrolizera i način njihovog otklanjanja 36. Rafinisanje aluminijuma 37. Termička obrada legura aluminijuma 38. Homogenizacija legura aluminijuma 39. Žarenje legura aluminijuma 40. Kaljenje i starenje legura aluminijuma

Kandidat za praktični dio stručnog ispita priprema seminarski ili projektni zadatak. Sadržaj ispitnih zadataka određen je okvirnim spiskom zadataka ili njihovom kombinacijom, datih u ispitnom katalogu. Nastavnici/aktivi definišu konkretne, pojedinačne zadatke, koji treba da su ujednačeni po težini za sve kandidate, usaglašeni između nastavnika stručno- teorijskih predmeta i praktične nastave. Sastavni dio praktičnog dijela stručnog ispita je odbrana urađenog zadatka.

182

Kandidat radi zadatak samostalno, u toku školske godine u kojoj završava razred. Ispitni odbor propisuje početak, završetak i rok predaje radova. Ispitni odbor priprema kriterijume za ocjenjivanje. U sljedećoj tabeli daje se prijedlog za udio pojedinih elemenata pri izradi zadataka u konačnoj ocjeni:

Oblast ocjenjivanja Udio Plan obrade teme ∼20% Izbor i upotreba odgovarajućih metoda rada ∼10%

Analiza, interpretacija I vrjednovanje rezultata ∼40%

Predstavljanje problema ∼20% Usmena odbrana ∼10% Ukupno 100%

Za učenike je preporučena literatura objavljena u katalogu znanja i godišnjem planu rada nastavnika. 3. OBAVEZNI NAČINI PROVJERAVANJA ZNANJA

Red.br. Naziv predmeta Obavezni načini provjeravanja znanja

1. Osnovi metalurgije - usmeno - pismeno (testovi)


- usmenopismeno (testovi i grafički radovi)

3. Metalurški procesi - usmeno - pismeno (testovi)

4. Metalografija - usmeno - pismeno (testovi)

5. Dobijanje glinice - usmeno - pismeno (testovi)

6. Toplotna tehnika i metalurške peći - usmeno - pismeno (testovi)

7. Fizička metalurgija - usmeno - pismeno (testovi)

8. Elektrolitičko dobijanje aluminijuma - usmeno - pismeno (testovi)

9 Ispitivanje metala i kontrola procesa - usmeno - pismeno (testovi)

10. Prerada metala - usmeno - pismeno (testovi)

11. Termička obrada metala - usmeno - pismeno (testovi)

12. Mašine i uređaji u metalurgiji - usmeno - pismeno (testovi)

13. Praktična nastava - dnevnik rada prakse, prakticni

radovi, koji se rade u toku časova, odbrana zadataka ili radova, usmeno

14. Poslovna komunikacija - usmeno

15. Poznavanje materijala - usmeno - pismeno (testovi)

16. Vatrostalni materijali - usmeno

183

- pismeno (testovi)

17. Metalurgija rijetkih metala - usmeno - pismeno (testovi)

18. Proizvodnja anoda - usmeno - pismeno (testovi)


- usmeno - pismeno (testovi)

20. Valjanje aluminijumskih traka i folija - usmeno - pismeno (testovi)

21. Preduzetništvo - usmeno 22. Zaštita životne sredine - usmeno 23. Korozija i zaštita materijala - usmeno

24. Livenje aluminijuma i aluminijumskih legura

- usmeno - pismeno (testovi)

25. Drugi strani jezik - usmenopismeno (testovi) 4. USLOVI ZA ZAVRŠETAK OBRAZOVANJA Za završetak srednjeg stručnog obrazovanja u četvorogodišnjem trajanju potrebno je završiti zadnju godinu obrazovanja sa pozitivnim ocjenama iz svih predmeta, odraditi sve slobodne aktivnosti, završiti obaveze iz praktičnog obrazovanja u procesu rada i stručni ispit. Četvorogodisnja stručna škola završava se polaganjem stručnog ispita. Stručni ispit se sastoji iz: pismenog ispita iz Maternjeg jezika i književnosti, pismenog ispita iz Matematike, usmenog ispita iz stručno-teorijskog predmeta i stručnog rada sa odbranom. O tipu ispita iz Maternjeg jezika i književnosti i Matematike, odluku donosi Zavod za školstvo. Kao stručno-teorijski predmet na stručnom ispitu učenici mogu odabrati Dobijanje glinice i Elektroloitičko dobijanje aluminijuma. Zadaci za stručni rad treba da budu približno iste težine za sve učenike, a njihova složenost treba da je takva, da se može uraditi u raspoloživom fondu casova. Sastavlja ih Stručni aktiv. Težina i složenost zadataka, odnosno tema za stručni rad treba da bude donijeta i usaglašena između nastavnika stručno-teorijskih predmeta i praktične nastave. Stručni rad učenici rade u toku završnog razreda. Ispitni odbor, pored ostalog, određuje početak, završetak i rok predaje zadatka, vrijeme za izradu rada u školi, vrijeme za konsultacije sa nastavnikom. Odbrana se obavlja prema rasporedu za sprovođenje stručnog ispita. Kriterijum za ocjenjivanje stručnog rada može biti: - plan obrade teme - 20%; - odabir i upotreba odgovarajućih metoda rada - 10%; - analiza, interpretacija i vrednovanje procesa ili podataka - 40%; - prezentovanje obrađene teme ili problema u jezički (pismeno) odgovarajućem

obliku - 10%; - odbrana - 20%. Djelovi stručnog ispita koje je učenik položio priznaju mu se u sljedećem roku. 5. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA UČENICIMA SA POSEBNIM POTREBAMA Za učenike sa smetnjama u razvoju obrazovni programi se izvode: - prilagođavanjem uslova izvođenja uz dodatnu stručnu pomoc (dva izvođača

programa, manje grupe), u skladu sa Zakonom o usmjeravanju djece sa posebnim

184

potrebama. Škola treba da (u roku od 30 dana) uradi individualni plan, na osnovu važećeg, uzimajući u obzir stav da učenici treba da postignu iste standarde znanja u svim predmetima;

- prilagođavanjem programa tako da se određeni sadržaji zamjenjuju njihovim ekvivalentima, koji omogućavaju dostizanje istog profesionalnog standarda, odnosno profesionalnih kompetencija.

Obrazovanje za učenike sa smetnjama u razvoju može se produžitii najviše za jednu godinu. 6. NAČIN PRILAGOÐAVANJA PROGRAMA ZA OBRAZOVANJE ODRASLIH Za prilagođavanje obrazovnog programa koji je pripremljen za stručno obrazovanje mladih potrebama odraslih potrebno je: - iz nastavnog plana izbrisati predmet Fizičko vaspitanje, kao i Slobodne aktivnosti,

koji time prestaju biti uslov za završetak obrazovanja. Škola je obavezna da odraslima ponudi školske aktivnosti kojima se oni mogu priključiti po sopstvenoj želji. Škola je dužna da uradi prilagođen program praktičnog obrazovanja obzirom na poslove i zadatke koje obavlja učesnik obrazovanja.

- da se provjeravanje znanja sprovodi putem ispita, pri čemu se uzimaju u obzir načini provjeravanja znanja (usmeno, pismeno, vježbe, praktični radovi), određeni obrazovnim programom.

7. PROFIL STRUČNE SPREME NASTAVNIKA I STRUČNIH SARADNIKA

Red.br. Naziv predmeta Stručna sprema

Profil stručne spreme nastavnika i stručnih saradnika

1. Osnovi metalurgije VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

2. Tehničko crtanje sa mašinskim elementima VSS Diplomirani inženjer mašinstva,

diplomirani inženjer metalurgije

3. Metalurški procesi VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

4. Metalografija VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

5. Dobijanje glinice VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije i neorganske tehnologije

6. Toplotna tehnika i metalurške peći VSS Visoka stručna sprema iz područja

metalurgije

7. Fizička metalurgija VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

8. Elektrolitičko dobijanje aluminijuma VSS Visoka stručna sprema iz područja

metalurgije

9 Ispitivanje metala i kontrola procesa VSS Visoka stručna sprema iz područja

metalurgije

10. Preduzetništvo VSS Visoka stručna sprema iz područja ekonomije

11. Prerada metala VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

12. Termička obrada metala VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

13. Mašine i uređaji u metalurgiji VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

14. Praktična nastava VSS Visoka stručna sprema iz područja

185

metalurgije

15. Poslovna komunikacija VSS

Visoka stručna sprema iz područja: - psihologije - pedagogije - sociologije

16. Poznavanje materijala VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

17. Vatrostalni materijali VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

18. Metalurgija rijetkih metala VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

19. Proizvodnja anoda VSS Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

20.

Kovanje i kovačko presovanje aluminijuma

VSS

Visoka stručna sprema iz područja metalurgije

21. Valjanje aluminijumskih traka i folija VSS Visoka stručna sprema iz područja

metalurgije

22. Zaštita životne sredine VSS Diplomirani biolog, profesor biologije

23. Korozija i zaštita materijala VSS Visoka stručna sprema iz područja hemije, neorganske tehnologije i metalurgije

24. Livenje aluminijuma i aluminijumskih legura VSS Visoka stručna sprema iz područja

metalurgije

25. Drugi strani jezik VSS Visoka stručna sprema: - engleski jezik - francuski jezik

8. OBLIK ORGANIZACIJE IZVOÐENJA OBRAZOVNOG PROGRAMA Obrazovni program se izvodi u školskom obliku. 9. BROJ ČASOVA PO GODINAMA OBRAZOVANJA I VRSTAMA NASTAVE

Vrste nastave Broj časova kod

kojih se odjeljenje dijeli na grupe

Red. br. Naziv predmeta Razred Ukupno

časova T V P T V P

1. Osnovi metalurgije

I 144 144


I 72 48 24

3. Metalurški procesi II 108 108

4. Metalografija II 108 108

5. Dobijanje glinice

III 108 108

6. Toplotna tehnika i metalurške peći II 108 108

7. Fizička metalurgija III 72 72

186



Red. Ukupno Naziv predmeta Razred br. časova T V P T V P

8. Elektrolitičko dobijanje aluminijuma

IV 99 99

9. Ispitivanje metala i kontrola procesa III 72 72

10. Preduzetništvo IV 66 66

11. Prerada metala IV 99 99

12. Termička obrada metala IV 99 99

13. Mašine i uređaji u metalurgiji III 108 108

I 108 108 108

II 144 144 144

III 180 180 180 14. Praktična nastava

IV 165 165 165

15. Poslovna komunikacija I 72 60 12

16. Poznavanje materijala I 72 72

17.

Vatrostalni materijali II 72 72

18. Metalurgija rijetkih metala II 72 72

19. Proizvodnja anoda III 72 72


IV 66 66

21. Valjanje Al traka i folija III 72 72

187



Red. Ukupno Naziv predmeta Razred br. časova T V P T V P

IV 66 66

22. Zaštita životne sredine IV 66 66

23. Korozija i zaštita materijala IV 66 66

24.

Livenje aluminijuma i aluminijumskih legura

III 72 72

I

72 72

II

72 72

III

72 72

25. Drugi strani jezik

IV

66 66

10. PROFESIONALNA PRAKSA Učenici poslije završenog I, II i III razreda obavljaju profesionalnu praksu u trajanju od 10 radnih dana, ukoliko praktičnu nastavu tokom godine realizuju u objektima škole. Praksa se obavlja u proizvodnim pogonima van škole (preduzećima) i ima za cilj da učenici znanja stečena u školi podignu na viši nivo. Program profesionalne prakse je u korelaciji sa programima stručno-teorijskih predmeta i praktične nastave. Učenici tokom profesionalne prakse vode dnevnik čija se sadržina (okviri) definiše na Stručnom aktivu. 11. SLOBODNE AKTIVNOSTI Slobodne aktivnosti učenika su sastavni dio nastavnog plana i obrazovnog programa. Koncepcija slobodnih aktivnosti zasniva se na tome da sa jedne strane doprinesu rasterećenju učenika, a sa druge strane da upotpune njihova znanja. Program slobodnih aktivnosti radi škola, polazeći od utvrđenog broja časova u nastavnom planu (u I, II i III razredu po 36 časova, a u IV – 33 časa godišnje). Program slobodnih aktivnosti je sastavni dio Godišnjeg plana rada škole. Uspješnost učenika iz slobodnih aktivnosti se ne ocjenjuje, ali su učenici obavezni da realizuju sadržaje slobodnih aktivnosti.

188

Documents

TEHNIČAR INDUSTRIJE ALUMINIJUMA - cso.gov.me · upoznju postupke prerade metala plastičnom deformacijom; -upoznaju postupke termičke obrade; -upoznju postupake ispitivanja metala;