TEFSiR'DE •

KONULU TEFSIR METODU Müellif : Yrd.Doç.Dr. Mevlüt GÜNGÖR

A.Ü. llahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi 1950 yılı Zonguldak doğuml~. İstanbul'da ilkokul, İst. imam Hatip Okulu ve Eyüp Lisesi'n· den mezun olduktan sora, (1970) Bağdat Un. Edebiyat Fak. İliilıiyat Bölilınü'nii pekiyi derece ile bitirdi. 1974. Yurda dönüşünde, askerliğini, AnkaraMamak Muhiibere Okulu'nda lise, din ve ahlak dersleri öğrebneni olarak yaptıktan sonra, (1975-1976) Ankara Un. İliilıiyat Fakül· tesi'nde Tefsir asistanı oldu. 1977. 1981 yılu:ıda, "Cassas ve Fıkhi Tefsiri" konulu tezini vere· rek, pekiyi derece ile doktor oldu. 1984-1.986 yıllan arasında, Suudi Arabistan İmam Mu· hammed b. Suud İslam U niVersitesi'nde 2.5 ders yılı Tefsir dersleri verdi. Bu arada, yardımcı doçentliğe yükseltildi. 1985. 1986 yılının sonlarında da izninin bitmesi ile Ankara İlabiyat'ta· ki görevine döndü. Çahşmalan: Cassas ve Fıkbi Tefsiri, Tefsir Dersi notlari, çeşitli makaleler, ansildopedi maddeleri, Radyo ve TV konuşmaları.

~ JW. )lı ..dt ~ ii..l;!.ı.:Jı JW. )lı u~ .;~ . ~ı ":'_,1...1

U:.;b.Jı tı.ib ....i~ ı:,l L:J_,~ ı~ L:Jli.o ~"

'J_,t L:ı..c.i_, ' ~ı ~ ~" .~;!..ı.:;. ":'_,l....i.5:

~ı~ .:..;_...ı::., c:Jb .. o..$ ":'_,ı...)ıı ılb ....i.:~ ~\..$...o_, ~!" b.)~.J ~..:;~ L:J_,L:.:; ~

• l.i......ı.i . ~4-=Jı ~.J , ~ :i_:i•.:<_, ~J.J~j JW. )lı tt.lf..:ı ~ü- ü ~ı ~~~ı ~ L.

l.;.ı)4 ~_,. ı.ro.JL...'JI rJWI ~

Son zamanlarda, Tefsir ve Ulumu'l-Kur'an'la ilgili bazı eserlerde: ıf' ~_,lı p---0:11 Konulu Tefsir" adıyla yeni bir tefsir metodundan bahse­dildiğini (1) ve: "Kur'iinda Rasul" (2), "Kur'an'­da Kadın" (3), "Kur'an ve Yahudiler" (4) ... gibi çeşitli müstakil ve ilmi çalışmalann yapıldığını görmekteyiz.

u~ ~ ii~~~ d_,:....JI ~ ~.ı.:.JI ~ .. . ~ ~ c,iJI_, ~~~ .ı~l ~ ii.;..ıl...:JI ~1

~ ~ ..1:!~ ":',ı...t 0&- ı:,l._>-ill r-.,kJ ~ı ·• <.r~_,...JI ~1

~1 JW.~I ~ .• ı!. ..ıAWU · · LA - u . .)~ ~ .J

:j:i...o ·l -= 1L~~ ·t J U:>:; -:11 u~. ~Y' .J ı.,r-

' « ı:,l.,>ill ~ iilyJI n , a ()._>ili ~ J,....)t ıı .«· .ı~l_, ı:,l.;ill u

.-...,_ L.;.ı)l._ . .-S ..ıAL!.:. ~t Wl L...s: ....,- 'V' • . ""

Gerçi memleketirnizde· de bu kabil çalışmalar yeni yeni başlamıştır ama, bu metodun, Tefsir'de müstakil bir metod olarak, bütün yönleri ile ele a­lınıp tanıtıldığı bir çalışmaya · görebildiğimiz kadanyla · henüz. rasiamadık ( 5 ).

İşte bu makalemizde, önce bu yeni metodun

1. Bu konuda geniş bir kaynakça makalenin sonunda verilmiştir. 2. Bkz. Mahmud b. eş-Şerif, er-Rasul fi'l-Kur'an, Beyrut, 1981. 3. Bkz. Abbas Mahmud el-A.kkad, el-Mer'etu fi'l-Kur'iin, Beyrut 1969. 4 . Bkz.Muhammed izzet Derveze, el-Kur'ôn ve'l·Yehud . , 5. Burada Yrd.Doç.Dr.Alpaslan Açıkgenç'in "Tefsir Usulü'nde Bütünlük Sorunu" başlıklı, he­

nüz neşredilmemiş olan bir tebliğini hatırlatmak yerinde olacaktır. Tebliğ, elinizdeki dergi

so

bir tarifini yapacak, sonra, onun do~uşu, geliş­mesi, önemi ve lüzumu ve nasıl· uygulanacağı hak­kında bilgi verecek ve en sonunda da bu sahada yapılmış olan çalışmalann ·tesbit edebildiğimiz kadarıyla- bir listesini takdim etmeye çahşacağız.

1. Konulu Tefsir'in Tarifi :

Konulu Tefsir metodu, Kur'an'da herhangi bir konu ile ilgili bütün ayetleri toplayarak, bunları mümkün olduğunca nüzul sırasına koyup, ilmi bir incelemeye tabi tuttuktan sonra. C. Allah' ın o konu ile ilgili muradını toplu bir şekilde ortaya koymaya çalışan bir tefsir metodudur.

Şu halde, Konulu Tefsir Metodunun, Genel Tefsir Metodundan ayrıldığı ilk nokta, Kur'an ayetlerinin ele alınış tarzı olmaktadır. Konulu Tefsir metodunda .ayetler, konularına göre ele alınırken, Rivayet veya Dirayet olsun, Genel Tef­sir Metodunda ayetler, mevcut tertibe göre, sıra­sıyla ayet, ayet ele alınmaktadır. tkinci nokta ise, Konulu Tefsir Metodunda ayetlerin, Genel Tefsir Metodundan farklı olarak, nüzul sırasına göre incelenmesidir. Çünkü, C.Allah'ın bir konu­daki nihat muradını tesbit etmek için, bu sıranın takip edilmesi lüzumludur. Nitekim içki yasağın· da bunu açık bir şekilde görmekteyiz (6). tiçün­cü önemli fark ise, Konulu Tefsir Metodunda gaye, C.Allah'ın bir konu hakkındaki muradını toplu olarak tesbit etmek iken, Genel Tefsir Metodunda maksat, Onun ele alınan ·ayetten muradını bulmaya çalışmaktır.

Buna göre, Konulu Tefsir Metodunun, Genel Tefsir Metoduna nazaran üstün tarafı, Kur'an'da bir konu ile alakalı bütün ayetlerin, tarihi sıra içinde incelenip, o konunun okuyucuyu tatmin edecek tarzda ve etraflı bir şekilde ortaya ko· nulmasıqa imkan vermesidir.

2. Konulu .Tefsir Metodu'nun doğuşu ve gelişmesi.

Konulu Tefsir metodunun, bu günkü manası ve adıyla ilk defa içinde bulunduğumuz asırda ortaya çıktığını görüyoruz. Böyle bir tefsir meto· dunun doğuşuna, bazı müsteşriklerin, bu asırda, Kur'an'la ilgili olarak ileri sürdükleri bir takım şüpheler vesile olmuştur (7) .

İsliimi Araştırmalar Cilt: 2 Sayı: 7 Mayıs 1988

tslam alimleri, Kur'an'daki kıssalar, tekrarlar, bazı itikadi esaslar ve hukuki hü~üınlerle ilgili ola­rak ortaya atılan bu iddiaları _ · cevaplandırmak maksadıyla, her konuyla alakalı ayetlerin ta­mamını toplayıp inceleyerek iddiaları çürütmüş­ler ve böylece bu konularda müstakil eserler ver­mişlerdir.

Daha sonraları ise, toplumun Kur'an'la ilgili bu tür müstakil çalışmalara rağbet etmesi ve ihti­yaç duyması sebebiyle, bilhassa akademik çalış­malar bu sahaya yönelmiş ve bir çok eserler or­taya çıkmıştır. Tesbit edebildiğimiz kadarıyla, bunların bir listesini makalemizin sonunda 'ver­meye çalışacağız.

Konulu Tefsir Metodu, bu mana ve isimle ilk defa bu asırda ortaya çıkınakla birlikte, onun köklerinin İslam 'ın ilk asnna kadar uzandığını da burada belirtmek gerekir. Zira bu metodun, biz· zat Hz.Peygamber tarafından kullanılmış bu­lunan ve en üstün bir tefsir metodu olan " Kur'­an'ın Kur'an'la Te{siri " (8) ile sıkı bir ilişkisi vardır. Ancak, bu metod, klasik tefsir kitaplann­da sadece, ele alınan bir ayetin, başka bir ayet veya ayetlerle izahı veya teyidi suretiyle uygula­nır; ve ekseriya fazla detaya inmeden aynı konu­daki ayetlerin alt alta sıralanması ile yetinilir (9).

Konulu Tefsir. Jl•lf!tndunda ise, bu metodun dayandığı : ~~ ~ ~ .:ıl_;ıı '!> "Kur'an'ın bazısı bazısını tefsir eder" (10) kaidesi daha geniş ve esaslı bir şekilde kullanılır. önce, Kur' an'ın tamamı taranarak aynı konudaki ayet· ler müstakil bir başlık altında toplanır. Sorıra,

bunlar tesbit edilebildiği kadarıyla nüzul sırasına göre ele alınarak incelenir. Tabiatıyla, diğer bütün tefsir metodları ve lüzumlu bilgilerden de fayda­lanılarak Kur'an'ın o konu hakkındaki görüşü et­raflı bir şekilde ortaya konulur.

Kısacası, Konulu Tefsir Metodu, Kur'an'ın Kur'an'la Tefsiri metodunun Kur'an tertibine gö· re değilde Müstakil olarak ve daha geniş ve esaslı bir şekilde kullanılmasıdır. ·

Bundan başka, eskiden yapılmış ve Konulu Tefsire 0enzerlik arzeden bazı çalışmalara da ras· lıyoruz. Mesela : Ebu Ubcyde Ma'mar b. el-Mu·

• tarafından düzenlenen "Kur'iin'ın Anlaşılması" konulu sempozyumda, 26.3.1988 tarihinde, Kocatepe Camü, Türkiye Diyanet Vakfı Salonunda sunulmuştur. Yazar, her ne kadar bu teb· liğinde, Konulu Tefsir Metodunu bu isimle ve bütün yönleri ile almamışsa da, Konulu Tefsir Metodunun esası olan: "Kur' lin'ın bütünlüğü içinde anlaşılması" zarii.retini misalleriyle anlat· mış ve.böylec_e, bu metodun lüzumu ve önemini ilmibir şekilde ortaya koymaya çalışmıştır.

6. · Bilindiği gibi içki konusunda dört defa ayet nazil olmuş ve bunlardan sonuncusunda kesin olarak haram kılınmıştır. Bu ayetler sırasıyla, Nahl (16) : 67; Bakara (2):219; Nisa (4):43; Maide (5) :90-91.

7. Mahmud Hıcazi, el-Vahdetü'l-Meuduıyyetü fi'l-Kur'ani'-l-Kerim, s. 402·403 8. Bu önemli tefsir metodu hakkında, Ankara üniversitesi İliihiyat Fakültesi Tefsir Anabilim

Dalı Araştırma görevlilerinden Halis Albayrak'ın üzerinde durduğu doktora çalışmasının bitmek üzere olduğunu burada belirtmemiz, konuya ilgi duyanlar için herhalde yararlı ola· ca~ .

9. Mesela Bkz. İbnu Kesir, Tefsiru'l-Kuran'i'l-Az;m, I/443, ill/131, 235, Beyrut, 1983 10. el-Burhan, III/175.

. Tefsir'de Konulu Tefsir Metodu/Yrd.Doç.Dr. Meulüt GüNGOR 61

senna'nm (ö.H. 210), Mecôzu'l-Kur'ôn'ı; Ebu Ca'fer en-Nahhas'ın (ö.H. 338), en-Nôsıh ue'l­MensÜh'u; Ebu Bekr el-Bakıllanı'nin (ö.H. 403), I'côzu'l-Kur'ôn'ı; ibnu Kayyım el-Cevziyye'nin (ö.H. 751 ), et-Tibyôn fi Aksômi'l-Kur'an'ı ...

Ancak, bu ve buna benzer çalışmaları, Konu­lu Tefsir olarak addetmek kanaatımızca yanlış bir değerlendirme olur. Zira bu tip çalışmalar doğ­rudan doğruya Kur'an'ın muhtevası ile ilgili ol­mayıp, Kur'an'ın iyi anlaşılması ve doğru değer­lendirilmesi için yapılmış olan bir takım teknik çalışmalardır. Nitekim bunlar, literatürde "Ulu­mu'l-Kur'an" başlığı altında geçmektedir. Bu bakımdan, bu tip çalışmaları da, Konulu Tefsir başlığı altında mütalaa eden ez-Zehebi'nin bu gö­rüşüne katılamıyoruz (ll)

3. Konulu Tefsir Metodu'nun Lüzumu ve Önemi

Hiç şüphesiz, bir müslümanın en iyi bilmesi gereken Kitap, dininin ana kitabı olan Kur'an-ı Kerim'dir. Nitekim, C.Allah, Kur'an'da sık sık onun okunmasını, aniaşılmasını ve üzerinde düşü­nülmesini istemektedir (12). Çünkü bir toplumu birleştiren, birbirine kaynaştıran şey, toplumun gönül verdiği asgan müştereklerdir. İşte, bir İslam toplumu için bu asgari müşterek, ortak bir Kur'an kültürüne sahip olmasıdır. O bakım­dan, her müslümanın kendi çapında bir Kur'an kültürüne sahip olması mutlaka gereklidir.

Bununla birlikte, günümüz insanı hayatını kazanmak, çoluk çocuğunu geçindirmek için hayli çalışmak zorunda olduğundan çok meşgul durumdadır. Böyle olunca, onun, Kur'lin-ı Kerim'i, bir mealden de olsa, başından alıp sonuna kadar okuması pratikte pek mümkün olmamaktadır. Bu mümkün olsa .bile, bir konu­nun, Kur'an'ın muhte.lif yerlerine serpiştirilmiş olan parçalannı, kaf~ında bir araya getirip toplu bir sonuca yarması kolay değildir.

Çünkü Kur'an'ın, Günümüz insanının alışık olmadığı bir iç yapısı vardır . Onda belli bir konu­nun ele alınıp bitirildiği ima bölümlere, bunların altında alt' ve yan başlıklara ı:aslanmaz. Aksine, itikadl meselelerin, Ahlaki prensiplerin, hukuki

kuralların, ibadet esaslarının, bunlarla ilgili, hüküm, davet, uyarı , teşvik ve tenkitlerin, tarihi kıssaların, tabiat ve· kainat ile ilgili bilgilerin peş­peşe geldiği, bunların zaman zaman çeşitli üslup­larla tekrar edildiği, bir yerde, belli bir konunun, muayyen bir yönü aydınlatılınışken, başka bir yerde aynı konunun, değişik bir tarafına temas edildiği görülür (13).

Bu duruma iki küçük örnek verecek olur­sak, Mesela, Kur'an'ın pek çok yerinde gaybın aucak Allah tarafından bilindi~i vurgulanır. Bu.n ­l~d~.n birisini burada zikredelim:·· ,y ~ 'Y y » c .iıl 'YI ~~ , ,P J'YI) .;..I_,......JI J, "De ki," Göklerde ve yerde Allalı'dan başka kimse gaybı bilmez" (14). Bu ve benzeri ayetlerden gaybı Allah'dan başka hiç kimsenin bilmediği, bu bilgiye sadece Onun sahip olduğu neticesi ortaya çıkar; fakat O, başka bir y~rde konuyu biraz daha açarak, kendisinin razı olduğu bazı kimselere bu bilgiden verebileceğini dolayısıyle bu yolla onların da bu bilgiden bir kısmına sahip olabileceklerini haber verir. Nit~kim o~ada, ,şöyle buyrulur: > \&.J «JyJ.Y ~ı' .y )il . l.b-1 y w~ A )\j ~1 ," O, gaybı bilendir. Kendi gayb bilgisini kimseye açıklamaz. Ancak razı olduğu elçilere açıklar" (15). Görüldüğü gibi konu hakiondaki bilgi, ikinci ayetle ta,marnlanmaktadır. Yoksa, sadece birinci ayeti gören birisi rasuller de dahil Allah'dan baş­ka hiç kimsenin gayb bilgisine sahip olmadığı ze­habına kapılabilir. Halbuki, bu ve buna benzer a­yetlerde vurgulanmak istenen asıl mana, Allah'­dan başka hiç kimsenin kendi kendisine gayb bil­gisine sahip olamıyacağıdır.

Şefaat konusunda da aynı durumu görmek­teyiz. Bir ÇO'k ayette Allah'dan başka hiç kimse­nin şefaat ' edemiyeceği bildirilir. Mesela bırn ­lardan birisinde şöyle buyurulur:~ 'slA..:JI .& y "De ki: "Büt\in şefaat Allah'ındır" (16). Aynı şekilde başka bir ayette şöyle buyrulur: · ~ .:ı~ ~ ~ 'Y.) JJ ..;y. if .rA "Kendilerinin, O 'ndan başka ne dostları, ne de şefaatçılan yok­tur. (Onları böylece uyar.) Belki korunurlar (1 7).

Sadece, bu ayetleri okuyan bir kimse, Ahiret gününde Allah'dan başka hiç kemsenin şefaat

ll. Bkz. et-Tefsir ve'l-Mufessirun, I/148-149. 12. Bkz. Sad (38):29; Kamer (54); 17,22,32,40; Muhammed (47):24; Nisa (4): 82; Bakara (2):

219, 242, 266; Nahl (16): 44; Enbiya (21):10; Haşr (59): 21 Zuhruf (43): 3. 13. Hiç şüphesiz Kur'an'ın bu şekilde tertib edilmiş olmasında bir takım hikmetler vardır. Mese­

la, Kur'an'ın bir konuyu çeşitli üsluplarla tekrar tekrar hatırlatmasındaki hikmet insanın ya­ratılıştan unutkan olmasıdır. İnsanın yapısını en iyi bilen C.AIIah, bu sebeble bazı hususları insana tekrar tekrar hatırlatmıştır. Yine, Kur'an'da, itikadf, ahlakf, hukuki ve ibadetlere ait hüküm­lerin birbirine karışık olarak ve yan yana verilmesindeki hikmet, C.Allah indinde bu hüküm-ler arasından hiç bir fark olmadığının belirtilmesidir. Onun için, Kur'an'da ahla.JÔveya hu­kUki -bir hüküm ün doğrudan doğruya itikada bağlandığı çok görülür. 'Bu bakımdan, ilk bakış­ta belki birbiriyle ilişkisiz gibi görünen Kur'an ayetleri arasındasıkı bir ilişki vardır.

14. Nemi (27): 65. . 15. Cin (72):26-27. 16. Zümer (39): 44. ı 7. En'am (6):51.

52

edemiyece~i neticesine varabilir. Halbuki başka birtakım ayetlerde, Allah'ın kendilerine izin ver­di~i bazı kimselerin de şefaat edece~i açık bir şe­kilde ifade edilmektedir: Mesela:· ·

C:'J; ..ı ..? .JJ .:.r )1 ..ı .J.)i .:r 'll 4&-\.A.!..ll ~ '1 .1!.. y_)>

"0 gün Rabman'ın izin verip sözünden boşlandı~ı kimseden başkasının şefaatı fayda vermez." (18). Demek ki, O'nun hoşlandı~ı ve izin verdi~i kim­seler şefaat edebileceklerdir. Şu halde önceki ayetlerde, şefaatın sadece, C.Allah'a mahsus olduğu ifade edilirken, bundan kasdedilen mana, bu konuda son sözün Ona ait oldu~unun kesin bir şekilde belirtilmesidir. Çünkü, başkalan şefa­at edebiiseler bile, netice itibariyle bu, C.Allah'ın iznine bağlıdır.

Bu iki misalden bile açıkça anlaşıldığı gibi, Kur'an'da bahsi geçen bii konu hakkında, kesin ve isabetli bir söz söyleyebilmek için o konu ile ilgili bütün ayetleri göz önünde bulundurmak gerekir. İşte, Konulu Tefsir Metodu, Kur 'an'la ilgili konuların daha detaylı ve geniş bir şekilde incelenmesine imkan verecektir. Çünkü, genel bir tefsirde müfessir bir konu etrafında ne kadar derinleşirse derinleşsin, müstakil bir çalışmada oldu~u kadar fazla teferruata inemiyecek; inse bile, bu sefer de ayetler arasındaki mesafe açılacağından, sözü fazla uzatmakla suçlanacak­tır. Ayrıca o, böyle bir şeyi yapmaya kalkışsa, ne zaman yapacaktır? ' Çünkü ayru konu, çoğu kere, müteaddit defalar karşısına çıkacaktır.

Bundan başka, bu tefsir metodunun kendi­sine üstünlük sağlayan başka bir yönü de, müellife ele aldı~ı konu ile ilgili mütehassıslara, veya en azından, onların eserlerine başvurma imkarunı vermesidir. Zaten bu, Konulu Tefsir Metodu'nun başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için yerine getirilmesi gereken bir husustur. Genel bir tefsir yazan bir müfessirin ise bunu bütün Kur 'an konulan için yapması teknik olarak mümkün değildir.

Yine, Konulu T~fsir vasıtasıyla, Dünya' nın, siyasi, iktisadi huküki, itikadi, ahlaki ve sosyal bunalımlar içinde çalkalandığı bir zamanda<> bütün insanlık için, Yüce · Yaratıcı'ları tarafından gönderilmiş olan Kur'an'ın, her saha­da hayatiarına yön verecek en üstün· prensipleri, yeniden ve derli toplu bir şeki.lde tekrar gündeme gelecek ve yapılan bu çalışmalarla, insanların Kur'an'ın ölmez prensiplerini kolayca anlamaları, benimserneleri ve hayata tatbik etmeleri sa~lan-mış olac8.4tır. ·· ·

· Ve nihayet, yine bu çalışmalar sonunda, ümmi bir peygambere (s.a.v.) gönderilen ve tek cilt tutan bir Kitab'da, insanlı~ın muhtaç oldu~u değerli esasların ve bilgilerin nasıl özlü bir şekilde ifade edildiği, yüzlerce belki binlerce konunun nasıl sığdmldığı, ve verilen bu bilgiler ve değerli prensipierin nasıl, her zaman işin geçerli ve üs­tün prensipler ve bilgiler olduğu bir defa daha an-

18. Taha (20):109.

islami Araştırmalar Cilt: 2 Sayı: 7 Mayıs 1988

laşılacak ve böylece Kur'an'ın mucizeliği bir kere daha gözler önüne serilmiş olacaktır. ·

Yukardan beri anlatılanlardan, Konulu Tefsir Metodu'nun lüzumu, önemi ve günümüzde bu metodla yapılacak çalışmalara olan ihtiyaç açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

4. Konulu Tefsir Metodu'nun Uygulanışı

Konulu Tefsir Metodu'ndan maksat, Kur'an· la ilgili bir konuyu, öncelikle Kur'andaki ilgili ayetlere dayanarak, bütün teferruatıyla ortaya koymaktır. Bunun için şöyle bir yol takip edilir :

a) önce, ele alınan konu ile uzaktan ve ya­kından ilgili bütün ayetler toplanır. Bunun için en ideal usul, hiç şüphesiz , Kur'an'ı başından so­nuna kadar taramaktır. Ayrıca, konulara göre ha­zırlanmış Kur'an fihristierinden de istifade edile­belir. Bu eserlerden bazılarını burada zikretme­miz yerinde olacaktır.

Tafsilu Ayati'l-Kur'ani'l-Hahim : Eser, Fran· sız müsteşrik Jules La Beaume tarafından hazırlan· mış, daha sonra da esere Edward Montet tarafın~ dan bir ilave yapılmıştır. Muhammed Fuad Ab· dulbaki de eseri yukardaki isimle arapçaya çe· virmiştir. Eser, başlıca 18 bab ve 350 alt başlığa ayrılmıştır.

Tebvtbu Ayi'l-Kur'an mine 'n-Nahıyeti'l-Mev­duıyye, müellifi, Ahmed İbrahim Muhanna'­dır. Eser, Mısırda Daru'ş-Şa'b tarafından basıl·

mıştır.

Bundan başka, Kur'an ayetlerini bulmaya yarayan fihristierden de faydalanılabilir. Konu ile ilgili kelimelerden hareket edilerek üzerinde duru­lan konu ile ilgili ayetler bulunmaya çalışılır. Bu yol, kesin bir netice vermese de başlangıçta fay­dalı olabilir. Bu hususta,Muhammed Fuad Ab­dulbaki'nin, el-Mu 'cem u 'l-Mufehrasu li·el{azı'l­

Kur'ani'l-Kerim adlı eseri faydalı ve pratik bir kitaptır.

Türkçemizde de bu hususta bazı eserler var· dır;

Mevzularına Göre Ayet-i Kerimeler ve Meal· leri. Eser, yukarda adı geçen, Tafsilu Ayati'l .Kur'an'l-Hakim adlı eserin Arapçadan Türkçeye Duran Kömürcü tarafından yapılmış tercümesi­dir Şiimil Yayınevi tarafından 1980'de İstanbul'· da basılmıştır.

Konularına Göre Kur'an-ı Kerim Fihristi. Eser, dilimizde yapılmış değerli bir telif çalışma·

dır. Sahasında önemli bir boşluitu doldurmakta· dır. 14 ana bÖlüme ayrılmış olan bu fihristin her bölümü büyük başlıklara, büyük başlıklar da yan başlıklara aynlarak kullanma pratiği sağlanmış·

tır. Ayetlerin lafızlarından açıkça anlaşılmayan .

fakat tefsir yönünden konu ile ilgisi olan ayetler de değerlendirilmiştir. Ayrıca, kitabın sonuna son derece zengin bir alfabetik konu fihristi de konmuştur. Eserin müellifi Nevzat Yüksel.'dir. İlk baskısı 1980'de Ankara'da yapılmıştır.

Tefsir'de Konulu Tefsir Metodu/Yrd.Doç.Dr. Meulüt G.üNGOR

-Mevzulanna göre Hazırlannuş Kur'an-ı Ke­rim fihristi, Muhammed el-Arabi el-Azzuzi Mü­tercim: M.Emin Esadoglu. İst. 1979.

-Kur'an'ın içindekiler, S.Kılıç, İstanbul, 1986

Bundan başka, her mealin sonunda da kendi çapında .bir fihrist bulunmaktadır. İlk elde bun­lardan da faydalanılabilir.

b) Aynı konudaki ayetleri topladıktan sonra yapılacak iş bu ayetleri, imkan nisbetinde nüzul sırasına koymak olacaktır. Zira, içki (19), zina (20) ve cihad (21) gibi bazı konulardanazil olan ayetler tarihi sıra içinde tedrici bir değişme gös­termişlerdir. Binaenaleyh, nasihi mensuhtan a­yırd edebilmek için böyle bir çalışma yapmak lü­zumludur.

Bu hususta da, ayetterin içinde bul4ndukları surelerio mekkl veya medeni oluşlarından, çeşitli siyer kitaplarından, muhtelif tefsirlerden ve Mu­hammed İzzet Derveze'nin nüzul sırasına göre tertip edilmiş olan tefsirinden istifade edilebilir (22).

c) Bundan başka, aynı konuda toplanılan bu ayetler arasında ilk bakışta birbirine zıt gibi gö­rünen hususlar incelenerek bu ihtilaflar giderilir. Çünkü, Kur'an ayetleri arasında bir zıtlık veya ih­tilaf olamaz., mutlaka yanlış bir anlama söz ko­nusudur. Mesela, Kur'an'da, insanın yaratılışı ile ilgili ayetlerde, insanın bammaddesi olarak; ~L.. su (23.), ._,.,ı.; toprak (24), ..:.J. · çamur (25) yj'J j:,k· yapışkan çamur (26), .:ı _,.: ........ }-'" değişmiş cıvık balçık (27), j:,k .:r ~')L .,.amurdan (meyqana gelen) bir süzme (28), ;~If JL.:.L. ateşte pişmiş gibi kuru çamur

(29) gibi birbirinden farklı laiızlara rastlanılma­tadır. Halbuki, dikkat edilirse bunlar aynı şeyin çeşitli şekillerde ifadesinden ibarettir. Asıl mad­de olan su ile toprak. birbirine karışmış, bunlar­dan meydana gelen çamur da muhtelif merhale· lerden geçerek insanın yaratılışı tamamlannuştır. İşte bu değişik lAfızlarla onun yaratılırken geçir­miş olduğu muhtelif merhaleler ifade edilmiştir (30).

d) Konulu Tefsir Metodunu kullanan bir mü­fessir, sadece Kur'an'ın Kur'an'la tefsiri meto­dundan istifade etmelde kalmayac.ak, başta Hz.

19. Bkz. Dipnot no:5.

Peygamber'in konu ile ilgili hadisleri olmak üzere diğer bütün rivayet ve dirayet metodlarından da en geniş bir şekilde istifade edecektir. Bilhassa ayetlerin nüzul sebebleri ona bu konuda çok faydalı olacalctır.

e) Yine, bu metodla, Kur'an'la ilgili bir ko-nuyu ilmf bir şekilde ortaya koymaya çalışan müfessir, yaptığı bu çalışmanın doyurucu, eksik­siz ve mükemmel olabilmesi için ele aldığı konu­nun mütehassısları ile de işbirliği yapmalıdır. Çünkü, bir metahassıs olarak onların konu ile ilgi­li ayetleri de~erlendirmeleri daha verimli olacak­tır. Bu işbirli~inin bizzat mütehassıslarla görüşü­lerek yapılması en iyisidir. Bunun mümkün olma­dığı durumlarda, en azından saha ile ilgili ilim adamlarının eserlerine başvurulmalıdır.

İşte bu sebeble, mesela, insanın ana rahmin­deki gelişmelerinden söz eden ayetler inceleni­yorsa, Tıp'ta bu sahanın uzmanına; eğer astro­nomi ile ilgili ayetler ele alınnuşsa, yine bir astro­nomi alimine; Kur'an'ın iktisadi nizanu ortaya konulmaya çalışılıyorsa bir ekonomi mütehassı­sına başvurmak gerekir.

f) Bütün bu imkariların ilmi ve sistemli bir şekilde değerlendirilmesi sonucunda, Kur' anın ele alınan konu ile ilgili iç yapısı, perer>sip ve tali­matıarı, o sahanın miıtehassıslarını bile tatmin e­dip ikn§. edecek, hatta onlara yeni ufuklar aça­ça!c bir şekilde ve pratiğe yönelik tavsiye ve öne­rilerle birlikte; bütün yönleri ve berraklıgı için­de ortaya konulacak; böylece, bütün insanlı~a ve öncelikİe İslam toplumuna ve ferdine yararlı bir çalışma sunulmuş olacaktır .

5. Konulu Tefsir Çalışmalarından Örnekler : Bu bölümde de, günümüzde, gerek lsliim a­

leminde ve gerekse yurdumuzda yapılnuş olan bazı Konulu• Tefsir çalışmalarını vermek istiyo­ruz. önce, İslam aleminde tesbit edebildiğimiz çalışmaJan zikredelim :

el-Ah ide fi'l-Kur'an 'i 'l-K eri. >n, Muhamm~d, Beyrut, 1968. '

ed-Dalluh Kema Sauuarahum el-Kur'anu'l­Kerim, Abdulmüteal Muharnrned el-Cebri, Kahire 1984.

20. Bkz. Nisa (4): 15,16,25; Nur (24):2; Furkiin (25):68·69. 21. Bkz. Hıcr (15} :94; Nahl (16): 125; Hacc (22): 39; Bakara (2):191; Tevbe (9):5; Bakara (2)

244; Tevbe (9):123. · 22. Eserin ismi: "et-Tetstru'l-Haals" olup 12 cilttir. Kilbire'de Daru ihya l Kütübi'l-Arabiye rieş-

riyatındiuıdır. 23. Enbiya (21): 30. 24. Ali İmran (3): 59; Kehf (18):37; Hacc (22): 5; Rum (30):20; Gafir ( 40):67. 25. En'iim (6):2; A'raf (7):12; Secde (82): 7; Sad (38): 71, 76; tsra (17):61. 26. Saffat (37):11. 27. Hıcr (15):26,28,33. 28. Mü'minlin (23): 12. 29. Rabman (55): 14. ..... 30. Bkz.Osman Hilmi, MinAyati'l-Lahi fi'l~Keun, s. 16; el-Vahde el-Mevdwyye, s.144.

54

Min Mu{radati'l-Kur'ôn- el-Munafikun-Mu­bammed Gernil Gazi, Cidde, 1972.

TeemmÜUit fi Alemi'l-Cinni ue Esrôrihi min Vahyi'l-Kur'ôni'l-Ker'tm, Mahmud es-Seyyid Ha­sen, İskenderiyye, 1983.

Menôhicu'l-Cedel Fi'l-Kur'ani'l-Kerim, Zahir Avad el-Elme'i, Riyad, 1404.

ed-Düaü fi'l-Kuran, Mahmud b. eş-Şerif, Beyrut.

Siratü'r-Rasul mine'l-Kur.'an, Muhammed İz· zet Derveze, Kahire, Daru İhyai'l-Kütübi'l·Ara· bi yy e.

Maa'l-Enbiyôi fi'l·Kur'ani'l·Kerim, Afif Ab· dulfettah Tabara, Beyrut, 1985.

en-Nübüuuetü ve 'i-Enbiya {i dau 'i'l-Kur'an, Ebu'I-Hasen en-Nedevt, Mısır, el-İstiklalu'l-Kübra.

el-Kur'anü'l-Kerim ue Nizômu'l- iİsra, Abdul- · baki· Ahmed Selame, Riyad, 1981.

el-Mer'etü fi'l-Kur'lin, Abbas Mahmud el-Akkad, Beyrut, 1969.

el-umumetu fi'l-Kur'ani'l-Kertm ue's-Sün­netin-Nebeuiyye, Muhammed es-Seyyid Mulıan:i­med ez-Züablavi, Beyrut, 1984.

Min Hasaisi'n-Nefsi'l-Beşeriyyeti fi'l-Kıir'ani~ 1-Kerlm, Muhammed Abdunahtm Ades ürdün 1985. • •

La Rikka fi'l-Kur'an, İbrahim Haşim Felavi, el'Kitabu '1-Arabiyyu 's-Suudiy·

el-Yahudü fi'l-Kur'an, Alıf Abdulfetah Tabara, Beyrut.

el-Kur'anü ue'l-Felsefe, Muhammed Yusuf Musa, Mısır,t.1966.

el-Ulumu 't-Tabiıyyetu fi'l-Kur'an, Yusuf Merve, ,Beyrut.

Tefsiru'I-Ayati'I-Keuniyye, Abdullah Şahate, Kahire, 1980.

Maa't-Tıbbi fi'l-Kur'ani'l-Kerim. Abdulha­mid Dıyab ve Ahmed Karkuz Dımaşk 1982.

ez-Zauahiru 'l-Coğrli{iyyetu beyne'l-İimi ue'l· Kur'an, Abdulalim Abdurrahman Hıdr.

Hendese tu 'n-Nizami'l-Keuniyyi fi'·Kur'ani'l­Kerim, Abdulalim Abdurrahman Hıdr, Cidde, 1984.

Rakaizu 'd-Da'ueti fi'l-Kur'aiı, Muhammed İbrahim Şakra, ürdün 1406. IT.baskı .

el-Eduiyetu ue'l-Kur'anü'I-Kerim, M:ıbam­nıed Muhammmed Haşim, Cidde, 1985.

el-lnsanu '1-Kur'aniyyu, Vahidüddm Han .. t • Terc. Semır Abdulhamid brahim, Kahire, 19_85. el-Kur!anu ue's..Sultôn, Febmi Huveydi,_Bey­

rut, 1981. Deuletü'l-Kur'an, Tabii Abdulbaki SurUı-,

Mısır, Daru Nehda.

Şimdi de, yurdumuzda çıkmış olan bazı

Konulu Tefsir ç~şmalarının bir listesini verelim:

Kur'an'da Uluhiyet, Suat Yıldınm, İstan­bul, 1987.

31. Bkz. Yunus (10): 58

İslami Araştırmalar Ci lt: 2 Sayı: 7 Mayıs,l988

. Kur'an'da İnsanın Değeri, Şeriiiettin Gölcük, Istanbul, 1983.

Kur'an-• Kerim 'de Dauet Metodu Şevki Saka, İstanbul, Seha N eş. '

~ur'an-Kerim 'e Göre Takua, Lütfullıih Ce­beci, Istanbul, 1985.

Kur'an'da Şer Problemi, Lütfuilah Gebeci, Ankara, 1985.

Kur'an'a Göre Nifak, Sadık Kılıç, istanbul, 1982.

Kur'an'a Göre Günah Kavramı, Sadık Kılıç, Konya, 1984. · Kur'an-ı Kerim 'de Ada bı Muaşeret, Zeki Duman, İst, 1986.

Kur'iin·ı Kerim 'de Modern Ilimler , Celal Kırca, Marifet Yay. 1981. ·

Kur'iin-ı Kerim 'de Fen Bilimleri, Celal K.ırca, İstanbul, 1984. . Kur'an'da Z~lüm Kauramı, Ahmed Şişman, Istanbul, 1983.

Kur'an'da Mü'minlerin Ozellikleri, Beşir İslamoğlu, İst., 1987.

Kur'an-ı Kerim ue Hadislerde Tıb, Mahmud Denizkuşları, İst. 1982.

Kur'an'da Allah ue Insan, yazarı: Toshihiko IZUTSU, çeviren: Süleyman Ateş, Ankara, 1975. .

Kur'an'da Dini ue Ahlaki Kauramlar, yazarı: Tos~ihiko IZUTSU, çev.: Selahattin Ayaz, Pınar yay .Istanbul.

Ana Konularıyla J(ur'an, (Major Themes of the Ouran, Chicago, 1980) Yazarı: Fazlurrahman, çev.: Alpaslan Açıkgenç, Fecir Yay. Ankara, 1987.

İnanç ue Arnelde Kur'an'i Kauramlar, (Min Mefahimi'l-Kur'an fi'l·Akideti ve's-Süluk) yazarı: Muha_mmed el-Behiy, çev.: Ali Turgut, Yöneliş Yay. Istanbul, 1988. ! Kavramlar Ali ünal. Bev:m

~ur'an'da Temel Kauramlaı-. Ali ünal, Beyan Yay. ~st. 1986.

Kur'an Kıssaları, Bahaeddin Sağlam, istan­bul, 1985.

6. N et i c e:

Beşer hayat~nın her sahasında ona en sağlam bilgi ve esasları 'sunan ve insanoğluna, Yüce Yara­tıcısı tarafından en büyük lütuf olarak armağan edilen Kuran'dan (31) her insanın istifade etmesi esastır.

İşte Konulu Tefsir Metodu, bu idealin en gü­zel bir şekilde gerçekleşebilmesi için, belli bir konu hakkında, Kur'an'ın muhtelif yerlerinde geçen ayetleri toplayıp onları birbirine bağlaya­rak, ele alınan konuyu, bütünüyle, derinlemesine ve sistemli bir şekilde ortaya koymayı hedef alan yeni bir tefsir metodudur.

Zamanımızcia Kur'an'la meşgul olan ilim adamlarımızın bu tür çalışmalara yönelmeleri da· ha faydalı olacaktır. Zira, Kur'an'ı mevcut terti­tibine göre, sure sure ve ayet ayet ele alan eserler

Tefsir'de Kon~lu Te{sir Metodu!Yrd.Doç.Dr. Meulüt GüNGt5R 55

çoktur. O halde bu mevcut tefsirlerden de fayda-' lanılarak günümüz insanını meşgul eden konular­

da, ona, vahyin ışıgında çözümler sunan, ciddi, tatmin edici, tafsilatlı ve ilmi araştırmalar yapıl­malıdır.

yeniden koymalı ve böylece onlann sağlıklı bir tercih yapmalarına zemin haz.ırlamalıdır.

Kur'an, zaman içinde eskimeyen, her asırda karşılaşılan problemler için, insanlığa, en iyi hal çarelerini gösteren bir kitaptır. O, her zaman, kendisini topluma en iyi bir şekilde takdim ede­cek ehil elleri beklemektedir. İşte bu ehil eller, bir ihtisas asn olan zamanunızda, inceledikleri konunun mütehassıslarından da istifade ederek Kur'an'ı yeniden gözden geçirip, onun her alan­daki, ideal nizarnını ve sağlam bilgilerini, insanlı­ğın önüne, doyurucu ve derli toplu bir şekilde .

İşte, bu görev yerine getirildiği takdirde, tef­sirle uğraşan ilim adamları, Kur'an hidayetini topluma yayma vazifelerini hakkıyla eda etmiş ve mesuliyetten kurtulmuş olacaklardır.

Nitekim, son zamanlarda· bu tarz Konulu Tefsir araştırmalarının yeni yeni ortaya çıkmaya başladığı ve Kur'an çalışmalannın yavaş yavaş bu yöne yöneldiği ~üşahede edilmektedir.

Bu sahada yapılacak her çalışma, Kur'an be­reketinin insanlığa daha çok yayılmasına vesile olacaktır.

ı. Bkz. Muhammed Huseyn ez-Zehebi, et-Te{sir.ue'l-Mufessirun; l/148-149, Kahire, 1961, MalımÜd Hıcazi, el-Vahdetü'l-Meuduıyyetü fi'l-Kur'ani'l-Kerim, s. 24, 25, 399, 402, 403, 404, Kahire, 1970; RaÜf Ş ele bl, Te{slrun mine'l-kauli't-Tayyibi, s. 24, Kahire, 1978; Mu­hammed, ei-Behiy, Nahve'l-Kur'an, s. 89, Kahire, 1976; Muhammed el-Kasım; et-Tefsiru'l­Meuduıyyu Kahire, 1401 ; Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman er-Riiml', Menheru'l-Medraseti'l­Akliyyeti'l-Hadiseti fi't Te{sir, 1/239, Beyrut, 1981; Muhammed Ab~ussela~ Muhammed, Di­rasat fi'l-Kur'ani'l-Kerim, s. 5-10, Kuveyt, 1984; Ahmed Muhammed Ali Davild, mumu'l-Kur­an ue'l-Hadis, s. 140 Amman, 1984. Zahir b. Avad el-Elmeıyyu, Dirasatün fi't-Tefsiri'l-Meudu-iyyı li'l-Kur'ôn 'il Kerim, s. 7-23, Riyad, 1405. · Yusuf el-Kardavi, es-Sabru fi'l-Kur'ani'l-Kerim, s.4-6, Kabire,1985.

Posta Çeki Hesap Numaramz:z değişmiştir. ; Yeni Posta Çeki Hesap numaramız; 316660 dır. Her türlü ödemelerinizi Tek-Dav lslfuni Araştır-malar 316660-ANKARA nolu hesabımıza yapabilir-siniz.

ı , Cildimiz için lül<s

CiL T I<APAGfNIZ'ı isteyebilirsiniz.

ı. ll. lll. IV. sayılar için P.J<. 60 Samanpazarı/ANKARA

adresinden ödemefi isteyiniz. ı. cilt için cilt kapağı 30 00 TLdir.

Ayrıca 3 16660 Anl1ara nolu posta çeki hesap numarasına 2500 TL. ödeyerek de cilt kapağına sahip olabilirsiniz.