profesor dr Branko Babić

babic_sombor@ yahoo.com

T-5 ZOPiE

PREVENTIVNE MERE ZAŠTITE

GRAĐEVINSKIH OBJEKATA

1

• Pod građevinskim merama zaštite od požara podrazumeva se svaka građevinska

aktivnost prilikom adaptacije, rekonstrukcije ili gradnje čiji je cilj:

- zaštita osoba koje se nalaze u građevini i građevinskim delovima

- zaštita drugih osoba koje se nalaze u njihovoj neposrednoj blizini

- sprečavanje širenja požara – lokaliziranje

- očuvanje vrednosti i dobara u građevini i građevinskim dijelovima

- očuvanje same građevine i njenih dijelova.

• Obaveze sprovodjenaj građevinskih mjera zaštite od požara propisane su Zakonom o

zaštiti od požara, Zakonom od izgradnji i podzakonskim aktima.

• Pravilnim izborom građevinskih materijala, građevinskih elemenata i konstrukcija s

obzirom na njihovu otpornost na požar te pravilnim projektovanjem građevine

ispunjavaju se osnovni zahtevi zaštite od požara građevina.

• U cilju onemogućavanja požara sprovodi se preventivna (pasivna)

protivpožarna zaštita, a u cilju ograničavanja širenja požara preduzima se

obrambena (aktivna) protivpožarna zaštita

reakcija u kojoj se oslobadja energija

2

GRAĐEVINSKE MERE

ZAŠTITE OD POŽARA

• 3.1 Građevinski materijali

• Jedan od osnovnih zahteva zaštite od požara je pravilan izbor građevinskih

materijala prema njihovom ponašanju u požaru. Gorivost, zapaljivost, brzina

širenja plamena, gorivo otkapavanje materijala, sposobnost stvaranja dima,

toksičnih gasova i toplotna moć su požarne osobine građevinskog

materijala prema kojima se mogu odrediti brzina širenja požara i vrsta i

količina produkata sagorevanja, te njegovo ponašanje u požaru što direktno

utiče i na stabilnost samog objekta.

3

• Uzimajući u obzir ponašanje građevinskih materijala u požaru izbor

istih se vrši između:

• - čeličnih konstrukcija koje su jako neotporne na požar ali se

premazuju kako bi se postigla veća vatrootpornost

• - drvenih konstrukcija koje su povoljnije od čeličnih

• - betonskih i armirano betonskih konstrukcija gde je bitna debljina

betonskog sloja

• - zidanih konstrukcija s kojima se postiže velika otpornost na požar,

uvažava se i debljina konstrukcija, a najbolja u ovoj grupi je cigla

(otpornost na promene do 900°C).

4

• 3.2 Elementi građevinskih konstrukcija

• U svrhu što efikasnijeg sprečavanja širenja požara i

njegovog lokalizovanja potrebno je obratiti pažnju na

projektovanje i izgradnju svih elemenata građevinskog

objekta.

• U slučaju nastanka požara osim materijalne štete može

doći i do ugrožavanja ljudskih života, a kako bi se to

sprečilo potrebno je sprovesti mere koje se odnose na

samu građevinu ali i na njene delove: izlaze,

evakuacijske putove, otvore u zidovima, krov i pokrovlje,

dimnjaci itd...

5

• 3.2.1 Izlazi i izlazni putevi

• Svi putevi koji vode ka izlazu iz građevinskog objekta i pripadajući

elementi, kao što su hodnici i stepeništa, podrazumevamo izlazima i

izlaznim putevima.

• Na svim izlaznim putevima smer za evakuaciju mora biti vidljivo

označen strelicom, a nagazna površina puteva ne sme imati nikakva

mehanička oštećenja (neravnine, promene visina, napuknuća i sl.).

Minimalan prostor na hodnicima i stepeništima kao i na ostalim

evakuacijskim putevima mora iznositi 0,8 metara i ne sme biti

zakrčen kako bi se postigla što bolja prohodnost istog u slučaju

potrebne evakuacije.

6

• Osim van građevinskog objekta evakuacijski putevi mogu voditi u

sigurne, dovoljno prostrane, prostore u svrhu zaštite od požara. U

zavisnosti od građevinskog objekta na spratove ili o prizemnom

građevinskom objektu, dužina puta evakuacije do sigurnog prostora

iznosi od 30 m do 50 m, a sva vrata koja se nalaze u sklopu

evakuacijskog puta moraju se otvarati u smeru izlaza. Svi požarni

putevi i prilazi moraju u svakom trenutku biti prohodni, a ukoliko se

na njima obavljaju građevinski radovi moraju biti osigurani

alternativni izlazi.

7

• 3.2.2 Otvori u zidovima

• Sva vrata i prozori koji se nalaze u građevini ili njezinom

delu smatraju se otvorima u zidovima. Kao što je ranije

navedeno, sva vrata se moraju otvarati u smeru

izlaženja odnosno odvijanja evakuacije. Vrata trebaju

imati određenu vatrootpornost u skladu sa prethodno

ustanovljenim požarnim sektorima. Kada su u pitanju

prozori ne sme biti napuknutih ili razbijenih prozorskih

stakala te se svi prozori moraju s lakoćom otvarati i to sa

poda.

8

• 3.2.3 Dimnjaci

• Dimnjak je konstrukcija vertikalnog smera a nalazi se na

građevinama, brodovima i mnogim industrijskim postrojenjima

(toplane, reaktori, rafinerije i sl.). Većina dimnjaka vertikalno je

izgrađena zbog lakšeg ispuštanja gasova i dima.

• Kao i prethodni elementi građevinske konstrukcije i dimnjaci moraju

biti izgrađeni prema prethodno utvrđenim zahtevima u pravilnicima.

Pa tako, vrata dimnjaka moraju biti izrađena od čvrstog i negorivog

materijala te ne sme propuštati dim, a zidovi dimnjaka ne smeju

imati bilo kakva oštećenja (pukotine). Vrlo je važno napomenuti da

sve dimnjake treba redovno pregledavati kako bi se ustanovila

njihova funkcionalnost i ispravnost te otklonili svi nedostaci.

9

• 3.2.4 Krovovi

• Pri izgradnji krovova poželjno je izbegavati sve krovne konstrukcije

sa šupljinama i izvoditi pune krovove koji su sačinjeni od negorivog

materijala. Gorivi materijal se ipak može upotrebljavati u izgradnji

ovog konstrukcijskog elementa ali samo u ograničenim količinama u

svrhu hidroizolacije.

• Krov treba biti optimalne otpornosti na požar (30 min pomoću

protupožarnih premaza) i mora pratiti požarni sektor kako bi se

sprečilo širenje požara iz jednog požarnog sektora u drugi. Kao i

prethodni elementi ni krov ne sme biti oštećen, a ukoliko se vrše

popravke na istom, oni se izvode samo korišćenjem negorivih

materijala.

10

4. GRAĐEVINSKA PREVENTIVNA

PROTIPOŽARNA ZAŠTITA

• Protipožarna zaštita ne znači samo preduzimanje mera pri gašenju požara već

postavlja zahteve u ranijim fazama projektiranja. Prduzimanje konstruktivnih mera u

smislu osiguravanja bezbednosti ljudi i imovine te optimalna saradnja svih

protipožarnih stručnjaka i izvođača, fokusirano je na sprečavanje nastanka kao i na

širenje požara.

• Građevinska protipožarna zaštita podrazumeva sve građevinske mere usmerene na

sprečavanju štete nastalog požara, kao i sprečavanje širenja istog, te i

samospasavanje i spasavanje od požara.

• Građevinski protipožarni elementi moraju biti u skladu sa zahtevima građevinske

dokumentacije, zakona te zahtevima o namjeni objekta.

• Ciljevi preventivne strategije zaštite od požara su sledeći:

• - zaštiti ljudske živote

• - sačuvati materijalnu imovinu

• - zaštiti interventne snage

• - sprečiti širenje požara (time i umanjiti štetu).

• Prema tome, preventivne mere se mogu podeliti u dve kategorije, a to su: pasivne i

aktivne.

11

• 4.1 Aktivne preventivne građevinske mere zaštite od požara

• Aktivna protivpožarna zaštita se odnosi na sve ssisteme i elemente kojima

se na tehnički način opremaju požarni sektori. Zaštita se sprovodi kroz

hidrantske mreže, vatrogasne aparate, sisteme vatrodojave i sprinklere.

Ovu kategoriju smatramo “opremom” požarnih sektora.

• Ovi sistemi su obavezni kao aktivna građevinska preventivna zaštita.

Ukoliko nije zadana mera kojom se definiše ugradnja ovih sistema, izuzev

vatrogasnih aparata koji su obavezni svuda, oni se mogu zameniti pasivnim

merama zaštite.

• Troškovi održavanja aktivne protivpožarne zaštite su stalni jer ih je potrebno

stalno servisirati u određenim vremenskim razmacima, ali time se garantuje

njihova ispravnost u trenutku požara.

• Elementi preventivne protivpožarne aktivne zaštite: vatrogasni aparati,

stabilni sistemi za gašenje požara s automatskim radom i stabilni sistemi za

gašenje požara bez automatskog rada (hidrantske mreže i uređaji za

gašenje vodom i penom koji se koriste zajedno s vatrogasnim motornim

vozilom). 12

• 4.1.1 Vatrogasni aparati

• Svaki početni požar se po pravilu može uspešno ugasiti ručnim vatrogasnim

aparatima ukoliko mu se pristupi odmah u ranim fazama razvoja osim ukoliko požar

nije posledica eksplozije. Naime, kada je požar u svojim ranim fazama moguće ga je

ugasiti sa malom količinom sredstava za gašenje koju nam vatrogasni aparati i

pružaju. Upravo zbog te male količine sredstava za gašenje koju imaju, vatrogasne

aparate treba ravnomerno rasporediti unutar objekta. Kako bi oni bili dostupni u

slučaju nastanka alarmantne situacije, uvek se postavljaju na mestima koja imaju

veću mogućnost nastanka požara, tako da aparati nisu udaljeni više od 20 m jedan

od drugog a ručka aparata je na visini do 1,5 m.

13

• Prema sredstvima za gašenje kojima su punjeni :

• - prahom "ABC", "D" - za zapaljene metale poput magnezija, aluminija i sl.

• - ugljem dioksidom "CO2" - u laboratorijima, računskim centrima, muzejima, najuspešniji učinak u zatvorenim

prostorijama

• - penom "Pz" - u hemijskoj industriji, lukama i sl.; nije za gašenje elektrouređaja pod naponom

• - vodom "V" - u drvnoj, tekstilnoj, papirnoj industriji, u skladištima;

• .

• Pravilnik o održavanju i izboru vatrogasnih aparata određuje izbor vatrogasnih aparata, a veličina, broj i vrsta

aparata se određuje u skladu sa proračunom požarnog opterećenja koje može nastati u objektu i u skladu sa

klasom požara koji može nastati. Prema navedenome donosi se "Plan zaštite od požara" u koji je uvršten izbor

vatrogasnih aparata prema normativu i požarnom opterećenju.

• Kada su u pitanju vatrogasni aparati od velike važnosti jesu servis, kontrola i pregled istoga. Bitno je napomenuti

da vatrogasni aparat treba servisirati nakon svake upotrebe. Prema gore navedenom Pravilniku određuju se uslovi

održavanja vatrogasnih aparata, ali i rokovi ispitivanja i oprema istih. Takođe su definisani uslovi za

osposobljavanje radnika koji održavaju aparate i njima rukuju.

• Tri su kategorije radnji i održavanja vatrogasnih aparata:

• - redovni pregled

• - periodični pregled

• - kontrolno ispitivanje.

14

4.1.2 Stabilni sistemi za gašenje

požara s automatskim radom • Svaki požar je lakše dovesti pod kontrolu i ugasiti kada je on u početnim

fazama, prema tome, kako ne bi došlo do ugrožavanja ljudskih života i

velike materijalne štete, razvio se sistem za dojavu požara. Ovaj sistem

omogućava ranu detekciju požara u svrhu zaštite. Kako bi se požar

detektovao što ranije moguće, važno je periodično održavati i servisirati

sisteme za dojavu požara.

• Ovi sistemi mogu biti koncipirani kao konvencionalni sistemi dojave,

analogno-adresibilni sistemi, kao sistemi koji surađuju sa protuprovalnim

sistemima i samostojećim sistemima. Analogno-adresibilni sistemi su nešto

napredniji sistemi koji sa velikom tačnošću omogućavaju lociranje nastanka

požara, dima ili vatre, dok su konvencionalni sistemi zapravo klasičniji i

javljaju samo u kojem je delu građevine došlo do alarmantnog stanja.

Dojavni sistemi signaliziraju požar na dva načina: svetlosno i zvučno.

15

• Dojavni sistemi nisu neophodni svima, ali svuda i uvek postoji mogućnost nastanka

požara a time i ugrožavanja ljudskih života i zdravlja. Iz ovih razloga postoje akti i

zakonski propisi koji regulišu manipulaciju i ugradnju ovih sistema u zavisnosti od

namene objekta.

• Dojavni sistem služi za pravovremeno otkrivanje požara i prosleđivanje obaveštenja

o nastanku požara do mesta odakle se započinje akcija gašenja, a sastoji se od:

• - javljača požara (automatski ili ručni)

• - dojavnih linija

• - vatrodojavne centrale

• - izvora napajanja

• - uređaja za uzbunjivanje

• - uređaja za prenos obaveštenja

• - sistem za gašenje (izvor vode, cevovod, mlaznice, itd.).

16

• Stabilni sistemi za gašenje požara s automatskim radom su:

• - sistemi tipa sprinkler (mokri, suvi, suvi brzodelujući (s ubrzivačem), s pred

alarmom (pre action), s penom, kombinovani)

• - sistemi tipa drencher

• - sistemi s ugljen dioksidom

• - sistemi s halonom

• - sistemi s “clear agentom” (zamena za halon: FM-200, Novec 1230)

• - bacači pene i vode.

17

• Razlikujemo nekoliko vrsta stabilnih sprinkler sistema:

• Mokri sprinkler sistemi - ovi sistemi su izrazito efikasni pri gašenju požara jer rade na principu

brzog dolaska vode u mlaznicu. Brz dotok vode omogućen je time što se i u cevovodu izvora vode

(ispred ventila) i u cevovodu gašenja vode (iza ventila) nalazi voda pod pritiskom. Ovakvi sistemi

pogodni su za prostore koji su osigurani od smrzavanja. Polivanje - gašenje požara počinje

odmah nakon aktiviranja mlaznice.

• Suvi sprinkler sistemi - u ovom sistemu ispred ventila nalazi se voda kao i u prethodnom sistemu,

ali se iza ventila sprinklera nalazi komprimirani vazduh, što znači da postoji kašnjenje pri dolasku

vode do mlaznice sprinklera. Ovi sistemi se primjenjuju u prostorima u kojima može doći do

smrzavanja.

• Za veće prostore odnosno štićene prostorije na većoj udaljenosti od splinkler ventila, u kojima

može doći do smrzavanja, koriste se suvi splinkler sistemi s ubrzivačem.

• U građevinskim objektima gde su samo neke prostorije grijane a druge nisu, koriste se

kombinovani splinkler sistemi - mokri i suvi.

• Sprinkler sistemi sa predupravljanjem - zbog mogućnosti nastanka štete od slučajnog aktiviranja

sistema kreirani su sistemi s predupravljanjem. Nakon detekcije požara javljač požara šalje signal

PP centrali koja, pored ostalog, daje signal o požaru, otvara poklopac splinkler ventila, ali do

polivanja ne dolazi dok nije aktivirana prskalica odnosno mlaznica. Na ovaj način sprečava se

mogućnost nastanka štete zbog nepotrebnog polievanja.

• U zavisnosti od gorive materije, odnosno klase požara, koriste se i stabilni splinkler sistemi za

gašenje požara penom. 18

• Jedan od osnovnih elemenata je sprinkler mlaznica. Ona se sastoji

od ampule ili topive metalne legure, raspršivača, tela mlaznice i

brtve.

• Pri povišenju temperature ampula puca na određenoj (unapred

poznatoj) temperaturi, čime se omogućava mlazu vode da izbaci

brtvu i rasprši se na mesto požara pomoću raspršivača mlaznice.

• Sprinkler mlaznice dele se prema više kriterija, pa tako prema tipu

raspršivača postoje: zidne mlaznice, mlaznice plosnatog mlaza,

upuštene mlaznice, i dr.

19

20

Izvori vode (vodovodne mreže, prelivni i/ili rezervoari i

dr.) kojima se snabdeva cjelokupni sistemi

Svi izvori trebaju osigurati sistemudovoljnu količinu

vode.

4.1.3 Stabilni sistemi za gašenje

požara bez automatskog rada

• Stabilne sistemebez automatskog rada delimo na:

• hidrantska mreža (unutarnja i vanjska)

• uređaji za gašenje vodom i penom koji se koriste zajedno sa

vatrogasnim motornim vozilom. Za gašenje požara vodom najčešće

se rade hidranti. Oni se priključuju na hidrantsku mrežu koja je

stabilni sistem za gašenje požara, pa tako prema mestima ugradnje

razlikujemo:

• - zidne/unutarnje hidrante - nalaze se unutar objekata na zidovima

(stepeništa i hodnicima i sl.)

• - nadzemni hidranti - postavljaju se na vodovodnu mrežu na raznim

mestima, tako da ne ometaju kretanje i prolaz

• - podzemni hidranti - postavljaju se na vodovodnu mrežu u nivou

terena na javnim površinama.

21

• Za gašenje i zaštitu od požara štićenih objekata vodom služe unutarnji i vanjski

hidranti koji su priključeni na svoja izvorišta odnosno hidrantsku mrežu. Hidrantska

mreža se sastoji od cevovoda načinjenog od čelika i livanog željeza i armature koja

međusobno spaja cevi.

• Kao instalacija za neposredno gašenje požara u objektima služi unutarnja hidrantska

mreža koja se sastoji od razvodnog cevovoda, priključka, razvodne mreže i ormarića

s opremom. U objektima u kojima postoji mogućnost zaleđivanja postavlja se suva

hidrantska mreža.

• U vanjske hidrante ubrajamo nadzemne i podzemne hidrante. Nadzemni hidranti

sastoje se od kućišta s ventilom, glave hidranta za otvaranje ili zatvaranje, drenažnog

sistema i sistema koji sprečava izlaz vode u slučaju loma odnosno većeg oštećenja

hidranta. Podzemni hidranti postavljaju se na mesta na kojima nije moguće postaviti

nadzemni hidrant zbog saobraćaja i prolaza. Podzemni hidrant se sastoji od istih

elemenata kao i nadzemni hidrant izuzev posebnog kućišta koji štiti hidrant.

22

4.2 Pasivne preventivne

građevinske mere ZOP

• Pasivna PP zaštita obuhvata projektovanje ali i izgradnju požarnih

sektora u građevinskom objektu. Izgradnjom požarnih sektora

nastoji se što brže i tačnije lokalizovati nastali požar ali i sprečiti

njegovo širenje unutar građevinskog objekta.

• Pasivna PP zaštita između ostalog obuhvata izgradnju vatrootpornih

pregrada, korišćenje ojačanih i otpornijih materijala, zaštitu klima

kanala i instalacija i sl..

23

4.2.2 Požarno opterećenje

• Količina toplotne energije koja se može razviti u nekom prostoru

nazivamo požarnim opterećenjem koje se može prikazati kao

ukupno ili specifično.

• Ukupno požarno opterećenje je požarno opterećenje koje se

određuje kao ukupna toplotna energija koja se može osloboditi iz

kalorične moći sveukupnog zapaljivog materijala u posmatranom

prostoru.

• Specifično požarno opterećenje je požarno opterećenje pod kojim

se podrazumeva prosečan iznos ukupnog požarnog oterećenja na

jedinicu podne površine posmatranog prostora (GJ/m²). Definisane

su tri grupe specifičnih požarnih opterećenja:

• - nisko požarno opterećenje do 1 GJ/m²

• - srednje požarno opterećenje od 1 - 2 GJ/m²

• - visoko požarno opterećenje više od 2 GJ/m²

24

4.2.4 Požarni sektor

• Kako bi se što efikasnije sprečilo širenje nastalog požara, građevine

se dele na manje celine tzv. požarne sektore koji su određeni

propisima ali i uvedeni kroz tehničku praksu. Naime, požarni sektori

su prostori koji su ograničeni posebnim vatrootpornim elementima i

građevinskim konstrukcijama (zidovi, vrata, međuspratne

konstrukcije i sl.).

• Ipak, zbog nemogućnosti sprovođenja, neke se građevine ne dele

na požarne sektore kao što su mostovi, tuneli i sl. Građevine koje se

po pravilu dele na spomenute celine su:

• - prostori za smještaj liftova i drugih pogonskih uređaja

• - podrumski i tavanski prostori

• - prostori s povećanim stepenom opasnosti od požara i eksplozije

• - ventilacijske komore.

25

• Vrlo važno je istaknuti podatak da je nezaštićeno stepenište najpogodniji put širenja

nastalog požara, a u trenutku kada temperatura dostigne 600°C zapalit će se i goreti

svi gorivi materijali dok će negorivi kontinuirano stradati.

• Požarni sektor može biti jedna cela građevina ili njeni delovi, tj. prostorije - jedna ili

više njih. Pa je tako pretpostavljeno da je dovoljno da u stambenoj zgradi jedan stan

bude požarni sektor, a u građevinama veće površine to mora biti više prostorija kako

bi se zadovoljila pravila. U slučaju javnih građevina specifične namene (npr.

pozorišta) gde se prostorije ne mogu permanentno pregrađivati postavljaju se

mobilne pregrade kako bi se ustanovili požarni sektori.

• Oblikovanje požarnih sektora prvenstveno zavisi o veličini građevine i namene, pa u

skladu sa tim požarni sektori zavise od mnogim činilaca kao što su: spratnost

građevine, požarno opterećenje, postojanje uređaja za automatsko otkrivanje i

gašenje požara i sl.

26

27