Systemy zarządzania środowiskowego Wymagania i wytyczne ... · EN ISO 14001 wrzesień 2015 ICS 13.020.10 Zastępuje EN ISO 14001:2004 Wersja polska Systemy zarządzania środowiskowego

Systemy zarządzania środowiskowego

Wymagania i wytyczne stosowania

© Copyright by PKN, Warszawa 2016

Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone. Żadna część niniejszej publikacji nie może być zwielokrotniana jakąkolwiek techniką bez pisemnej zgody Prezesa Polskiego Komitetu

Normalizacyjnego

nr ref. PN-EN ISO 14001:2015-09

POLSKA NORMAICS 13.020.10

PN-EN ISO 14001

WprowadzaEN ISO 14001:2015, IDT

ISO 14001:2015, IDT

ZastępujePN-EN ISO 14001:2005

Norma Europejska EN ISO 14001:2015 Environmental management systems – Requirements with guidance for use (ISO 14001:2015) ma status Polskiej Normy

LICENCJA PKN DLA:DB CARGO POLSKA S.A. 2017-05-25

PN-EN ISO 14001:2015-09

2

Przedmowa krajowa

Niniejsza norma jest identycznym tłumaczeniem angielskiej wersji Normy Europejskiej EN ISO 14001:2015, stanowiącej wprowadzenie – bez żadnych modyfikacji – Normy Międzynarodowej ISO 14001:2015.

Została zatwierdzona przez Prezesa PKN 29 września 2015 r.

Komitetem krajowym odpowiedzialnym za normę i jej tłumaczenie jest KT nr 270 ds. Zarządzania Środowi-skowego.

W zakresie tekstu Normy Europejskiej wprowadzono odsyłacz krajowy oznaczony N1).

Niniejsza norma zastępuje PN-EN ISO 14001:2005.

W sprawach merytorycznych dotyczących treści normy można zwracać się do właściwego Komitetu Technicz-nego lub właściwej Rady Sektorowej PKN, kontakt: www.pkn.pl.


www.pkn.pl

EN ISO 14001

wrzesień 2015

ICS 13.020.10 Zastępuje EN ISO 14001:2004

Wersja polska

Systemy zarządzania środowiskowego – Wymagania i wytyczne stosowania (ISO 14001:2015)

Environmental management systems – Requirements with guidance for use

(ISO 14001:2015)

Systèmes de management environnemental – Exigences et lignes

directrices pour son utilisation (ISO 14001:2015)

Umweltmanagementsysteme – Anforderungen mit Anleitung zur Anwendung (ISO 14001:2015)

Niniejsza norma jest polską wersją Normy Europejskiej EN ISO 14001:2015. Została ona przetłumaczona przez Polski Komitet Normalizacyjny i ma ten sam status co wersje oficjalne.

Niniejsza Norma Europejska została przyjęta przez CEN 14 września 2015 r.

Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC członkowie CEN są zobowiązani do nadania Normie Europejskiej statusu normy krajowej bez wprowadzania jakichkolwiek zmian. Aktualne wykazy norm krajowych, łącznie z ich danymi bibliograficznymi, można otrzymać na zamówienie w Centrum Zarządzania CEN-CENELEC lub w krajowych jednostkach normalizacyjnych będących członkami CEN.

Niniejsza Norma Europejska istnieje w trzech oficjalnych wersjach (angielskiej, francuskiej i niemieckiej). Wer-sja w każdym innym języku, przetłumaczona na odpowiedzialność danego członka CEN na jego własny język i notyfikowana w Centrum Zarządzania CEN-CENELEC, ma ten sam status co wersje oficjalne.

Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii, Chorwacji, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa.

NORMA EUROPEJSKA EUROPEAN STANDARDNORME EUROPÉENNEEUROPÄISCHE NORM

CENEuropejski Komitet Normalizacyjny

European Committee for StandardizationComité Européen de NormalisationEuropäisches Komitee für Normung

Centrum Zarządzania CEN-CENELEC: Avenue Marnix 17, B-1000 Brussels

© 2015 CEN All rights of exploitation in any form and by any means reserved worldwide for CEN Members.

nr ref. EN ISO 14001:2015 E


EN ISO 14001:2015

2

Spis treściStronica

Przedmowa do Normy Europejskiej ........................................................................................................... 4

Wprowadzenie .............................................................................................................................................. 5

1 Zakres normy ...................................................................................................................................... 8

2 Powołania normatywne ..................................................................................................................... 8

3 Terminy i definicje .............................................................................................................................. 83.1 Terminy dotyczące organizacji i przywództwa ............................................................................ 83.2 Terminy dotyczące planowania .................................................................................................. 93.3 Terminy dotyczące wsparcia i działań operacyjnych .................................................................. 113.4 Terminy dotyczące oceny efektów działalności i doskonalenia ..................................................12

4 Kontekst organizacji ..........................................................................................................................134.1 Zrozumienie organizacji i jej kontekstu ......................................................................................134.2 Zrozumienie potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych ........................................................134.3 Określenie zakresu systemu zarządzania środowiskowego ......................................................134.4 System zarządzania środowiskowego .......................................................................................14

5 Przywództwo .......................................................................................................................................145.1 Przywództwo i zaangażowanie ..................................................................................................145.2 Polityka środowiskowa ...............................................................................................................145.3 Role, odpowiedzialność i uprawnienia w organizacji .................................................................15

6 Planowanie ..........................................................................................................................................156.1 Działania odnoszące się do ryzyk i szans ..................................................................................15

6.1.1 Postanowienia ogólne ....................................................................................................156.1.2 Aspekty środowiskowe ..................................................................................................166.1.3 Zobowiązania dotyczące zgodności ..............................................................................166.1.4 Planowanie działań ........................................................................................................16

6.2 Cele środowiskowe i planowanie ich osiągnięcia .......................................................................176.2.1 Cele środowiskowe ........................................................................................................176.2.2 Planowanie działań prowadzących do osiągnięcia celów środowiskowych ..................17

7 Wsparcie .............................................................................................................................................177.1 Zasoby .......................................................................................................................................177.2 Kompetencje ..............................................................................................................................187.3 Świadomość ...............................................................................................................................187.4 Komunikacja ...............................................................................................................................18

7.4.1 Postanowienia ogólne ....................................................................................................187.4.2 Komunikacja wewnętrzna ..............................................................................................197.4.3 Komunikacja zewnętrzna ...............................................................................................19

7.5 Udokumentowane informacje .....................................................................................................197.5.1 Postanowienia ogólne ....................................................................................................197.5.2 Opracowywanie i aktualizowanie ...................................................................................197.5.3 Nadzór nad udokumentowanymi informacjami ..............................................................19

8 Działania operacyjne ..........................................................................................................................208.1 Planowanie i nadzór nad działaniami operacyjnymi ...................................................................208.2 Gotowość i reagowanie na sytuacje awaryjne ...........................................................................20

9 Ocena efektów działalności ...............................................................................................................219.1 Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena ...................................................................................21

9.1.1 Postanowienia ogólne ....................................................................................................219.1.2 Ocena zgodności ...........................................................................................................21

9.2 Audit wewnętrzny .......................................................................................................................229.2.1 Postanowienia ogólne ....................................................................................................229.2.2 Program auditów wewnętrznych ....................................................................................22

9.3 Przegląd zarządzania .................................................................................................................22


EN ISO 14001:2015

3

10 Doskonalenie ......................................................................................................................................2310.1 Postanowienia ogólne ................................................................................................................2310.2 Niezgodności i działania korygujące ..........................................................................................2310.3 Ciągłe doskonalenie ...................................................................................................................24

Załącznik A (informacyjny) Wytyczne dotyczące stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej .......25

Załącznik B (informacyjny) Powiązania między ISO 14001:2015 a ISO 14001:2004 .................................39

Bibliografia ....................................................................................................................................................41

Indeks alfabetyczny terminów .....................................................................................................................42


EN ISO 14001:2015

4

Przedmowa do Normy Europejskiej

Niniejszy dokument (EN ISO 14001:2015) został opracowany przez Komitet Techniczny ISO/TC 207 „Zarzą-dzanie środowiskowe”.

Niniejsza Norma Europejska powinna uzyskać status normy krajowej, przez opublikowanie identycznego tekstu lub uznanie, najpóźniej do marca 2016 r., a normy krajowe sprzeczne z daną normą powinny być wycofane najpóźniej do marca 2016 r .

Zwraca się uwagę, że niektóre elementy niniejszego dokumentu mogą być przedmiotem praw patentowych. CEN [i/lub CENELEC] nie będzie [nie będą] ponosić odpowiedzialności za zidentyfikowanie jakichkolwiek ani wszystkich takich praw patentowych.

Niniejszy dokument zastępuje EN ISO 14001:2004.

Niniejszy dokument został opracowany na podstawie mandatu, udzielonego CEN przez Komisję Europejską i Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, i wspiera zasadnicze wymagania dyrektywy (dyrektyw) UE.

Zgodnie z Przepisami wewnętrznymi CEN/CENELEC do wprowadzenia niniejszej Normy Europejskiej są zobo-wiązane krajowe jednostki normalizacyjne następujących państw: Austrii, Belgii, Bułgarii, Byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii, Chorwacji, Cypru, Danii, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Islandii, Litwy, Luksemburga, Łotwy, Malty, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Republiki Czeskiej, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Szwajcarii, Szwecji, Turcji, Węgier, Włoch i Zjednoczonego Królestwa.

Nota uznaniowa

Tekst ISO 14001:2015 został zatwierdzony przez CEN jako EN ISO 14001:2015 bez żadnych modyfikacji.


EN ISO 14001:2015

5

Wprowadzenie

0.1 Podstawy

Osiągnięcie równowagi między środowiskiem, społeczeństwem i gospodarką jest traktowane jako warunek zaspokojenia obecnych potrzeb bez zagrożenia dla potrzeb przyszłych pokoleń. Zrównoważony rozwój, jako cel działania, jest osiągany przez zachowanie równowagi między tymi trzema filarami zrównoważenia.

Oczekiwania społeczne dotyczące zrównoważonego rozwoju, przejrzystości i wiarygodności ewoluują w związ-ku z zaostrzającymi się wymaganiami prawa, wzrostem presji zanieczyszczeń na środowisko, nieefektywnym wykorzystaniem zasobów, niewłaściwą gospodarką odpadami, zmianami klimatu oraz degradacją ekosystemów i zmniejszaniem bioróżnorodności.

Chcąc wzmocnić swój udział w środowiskowym filarze zrównoważonego rozwoju, organizacje wprowadzają do stosowania systemowe podejście do zarządzania środowiskowego poprzez wdrażanie systemów zarzą-dzania środowiskowego.

0.2 Cel systemu zarządzania środowiskowego

Intencją niniejszej Normy Międzynarodowej jest dostarczenie organizacjom narzędzia ułatwiającego ochronę środowiska i reagowanie na zmiany warunków środowiskowych w zgodzie z potrzebami społecznymi i go-spodarczymi. Norma określa wymagania, które umożliwiają organizacji osiągnięcie zamierzonych wyników przyjętych dla jej systemu zarządzania środowiskowego.

Systemowe podejście do zarządzania środowiskowego może dostarczyć najwyższemu kierownictwu informacji umożliwiających osiągnięcie długofalowego sukcesu i stworzyć możliwość wniesienia wkładu w zrównoważony rozwój poprzez:

– ochronę środowiska przez zapobieganie lub łagodzenie niekorzystnych wpływów na środowisko,

– łagodzenie niekorzystnego wpływu warunków środowiskowych na organizację;

– wspieranie organizacji w spełnianiu zobowiązań dotyczących zgodności;

– poprawianie środowiskowych efektów działalności;

– nadzorowanie lub wpływanie na to, jak wyroby i usługi organizacji są projektowane, wykonywane, rozprowa-dzane, konsumowane i unieszkodliwiane przez zastosowanie perspektywy cyklu życia, co może zapobiec zjawisku nieumyślnego przenoszenia wpływów na środowisko do innych elementów cyklu;

– osiąganie korzyści finansowych i operacyjnych, które mogą wynikać z zastosowania alternatywnych, ko-rzystnych dla środowiska rozwiązań wzmacniających pozycję rynkową organizacji;

– przekazywanie informacji środowiskowych odpowiednim stronom zainteresowanym.

Niniejsza Norma Międzynarodowa, podobnie jak inne Normy Międzynarodowe, nie ma na celu zaostrzenia lub zmiany wymagań prawnych dotyczących organizacji.

0.3 Czynniki sukcesu

Sukces systemu zarządzania środowiskowego zależy od zaangażowania wszystkich szczebli i funkcji organi-zacji pod przewodnictwem najwyższego kierownictwa. Organizacje mogą zwiększać możliwości zapobiegania lub łagodzenia niekorzystnych wpływów na środowisko i zwiększenia korzystnych wpływów na środowisko, zwłaszcza tych, które wpływają na ich strategię bądź konkurencyjność. Najwyższe kierownictwo może sku-tecznie odnieść się do ryzyk i szans przez integrację zarządzania środowiskowego z procesami biznesowymi organizacji, kierunkiem strategicznym i podejmowaniem decyzji, powiązanie ich z innymi priorytetami bizne-sowymi, a także powiązanie zarządzania środowiskowego z ogólnym systemem zarządzania organizacją. Wykazanie zakończonego sukcesem wdrożenia niniejszej Normy Międzynarodowej może być wykorzystane w celu zapewnienia stron zainteresowanych o skuteczności systemu zarządzania środowiskowego organizacji.

Przyjęcie niniejszej Normy Międzynarodowej nie będzie jednak, samo w sobie, gwarantować optymalnych wyników środowiskowych. Zastosowanie niniejszej Normy Międzynarodowej może być odmienne w różnych


EN ISO 14001:2015

6

organizacjach w zależności od kontekstu organizacji. Dwie organizacje prowadzące podobną działalność mogą różnić się zobowiązaniami dotyczącymi zgodności, zobowiązaniami w polityce środowiskowej, technologiami środowiskowymi i celami dotyczącymi środowiskowych efektów działalności. Mimo to obie mogą spełniać wy-magania niniejszej Normy Międzynarodowej.

Poziom szczegółowości i złożoności systemu zarządzania środowiskowego będzie zależeć od kontekstu orga-nizacji, zakresu systemu zarządzania środowiskowego, zobowiązań dotyczących zgodności, a także charakteru jej działań, wyrobów i usług, w tym jej aspektów środowiskowych i związanych z nimi wpływów na środowisko.

0.4 Model: Planuj–Wykonaj–Sprawdź–Działaj

Podstawą podejścia będącego fundamentem systemu zarządzania środowiskowego jest koncepcja Planuj–Wy-konaj–Sprawdź–Działaj (PDCA). Model PDCA jest iteracyjnym procesem wykorzystywanym przez organizację do osiągnięcia ciągłego doskonalenia. Może on być zastosowany w systemie zarządzania środowiskowego jako całości i w poszczególnych jego elementach. Może być zwięźle opisany w następujący sposób.

– Planuj: ustal cele środowiskowe i procesy niezbędne do osiągnięcia wyników zgodnych z polityką środo-wiskową organizacji.

– Wykonaj: wdróż procesy zgodnie z planem.

– Sprawdź: monitoruj i mierz procesy w odniesieniu do polityki środowiskowej, w tym do zobowiązań w niej zawartych, celów środowiskowych i kryteriów operacyjnych oraz informuj o wynikach.

– Działaj: podejmij działania w celu ciągłego doskonalenia.

Aby ułatwić nowym i obecnym użytkownikom zrozumienie znaczenia systemowego podejścia na Rysunku 1, przedstawiono sposób, w jaki koncepcja określona w niniejszej Normie Międzynarodowej może być wpisana w model PDCA.

Rysunek 1 – Powiązania między PDCA a strukturą niniejszej Normy Międzynarodowej

0.5 Zawartość niniejszej Normy Międzynarodowej

Niniejsza Norma Międzynarodowa jest zgodna z wymaganiami ISO odnoszącymi się do norm systemów za-rządzania. Wymagania te obejmują strukturę głównych rozdziałów, identyczny podstawowy tekst oraz wspólne terminy i podstawowe definicje, zaprojektowane tak, aby przyniosły korzyść użytkownikom wdrażającym więcej niż jedną normę ISO dotyczącą systemu zarządzania.


EN ISO 14001:2015

7

Niniejsza Norma Międzynarodowa nie zawiera wymagań specyficznych dla innych systemów zarządzania, takich jak zarządzanie jakością, bezpieczeństwem i higieną pracy, energią lub finansami. Niemniej jednak ni-niejsza Norma Międzynarodowa umożliwia organizacji zastosowanie wspólnego podejścia i podejścia opartego na ryzyku w celu zintegrowania jej systemu zarządzania środowiskowego z wymaganiami dotyczącymi innych systemów zarządzania.

Niniejsza Norma Międzynarodowa zawiera wymagania będące podstawą oceny zgodności. Organizacja może wykazać zgodność z niniejszą Normą Międzynarodową poprzez:

– samoocenę i własną deklarację, lub

– dążenie do potwierdzenia tej zgodności przez strony zainteresowane organizacji takie jak klienci, lub

– dążenie do potwierdzenia własnej deklaracji przez strony zewnętrzne w stosunku do organizacji, lub

– dążenie do certyfikacji/rejestracji systemu zarządzania środowiskowego przez zewnętrzną organizację.

W Załączniku A podano wyjaśnienia mające na celu zapobieganie niewłaściwej interpretacji wymagań niniejszej Normy Międzynarodowej. Załącznik B wskazuje szerokie techniczne powiązania między obecnym a poprzednim wydaniem niniejszej Normy Międzynarodowej. Wytyczne dotyczące wdrażania systemu zarządzania środowi-skowego zawarte są w ISO 14004.

W niniejszej Normie Międzynarodowej stosuje się poniższe formy słowne:

– „powinien, należy” oznacza wymaganie;

– „zaleca się” oznacza zalecenie;

– „dopuszcza się” oznacza dopuszczenie;

– „może” oznacza możliwość lub zdolność.

Informacje oznaczone jako „UWAGA” mają na celu ułatwienie zrozumienia lub stosowania niniejszego doku-mentu. „Uwagi do hasła” stosowane w Rozdziale 3 zawierają dodatkowe informacje, które uzupełniają dane terminologiczne i mogą zawierać postanowienia dotyczące stosowania danego terminu.

Terminy i definicje w Rozdziale 3 zostały uporządkowane według obszarów tematycznych, a ich indeks alfa-betyczny znajduje się na końcu niniejszego dokumentu.


EN ISO 14001:2015

8

Systemy zarządzania środowiskowego – Wymagania i wytyczne stosowania

1 Zakres normy

W niniejszej Normie Międzynarodowej określono wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego, który organizacja może wykorzystać, aby poprawiać środowiskowe efekty swojej działalności. Niniejsza Norma Międzynarodowa jest przeznaczona do stosowania przez organizację zamierzającą zarządzać swoimi obowiąz-kami dotyczącymi środowiska w sposób systemowy, który wspiera środowiskowy filar zrównoważonego rozwoju.

Niniejsza Norma Międzynarodowa ułatwia organizacji osiągnięcie zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego, które stanowią wartość dla środowiska, samej organizacji i jej stron zainteresowanych. Zgod-nie z polityką środowiskową organizacji zamierzone wyniki systemu zarządzania środowiskowego obejmują:

– poprawę środowiskowych efektów działalności;

– wypełnianie zobowiązań dotyczących zgodności;

– osiągnięcie celów środowiskowych.

Niniejsza Norma Międzynarodowa może być zastosowana przez każdą organizację niezależnie od jej wielko-ści, rodzaju i charakteru; norma ma także zastosowanie do tych aspektów środowiskowych działań, wyrobów i usług, które organizacja określiła jako pozostające pod jej nadzorem lub na które może mieć wpływ, biorąc pod uwagę perspektywę cyklu życia. W niniejszej Normie Międzynarodowej nie określono specyficznych kryteriów dotyczących środowiskowych efektów działalności.

Niniejsza Norma Międzynarodowa może być stosowana w całości lub w części w celu systematycznego dosko-nalenia zarządzania środowiskowego. Jednak deklarowanie zgodności z niniejszą Normą Międzynarodową jest akceptowalne tylko wtedy, gdy wszystkie jej wymagania zostały ujęte w systemie zarządzania środowiskowego organizacji oraz spełnione bez żadnych wyłączeń.

2 Powołania normatywne

Brak powołań normatywnych.

3 Terminy i definicje

Dla celów niniejszego dokumentu stosuje się terminy i definicje wymienione niżej.

3.1 Terminy dotyczące organizacji i przywództwa

3.1.1system zarządzaniazbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów organizacji (3.1.4) służących ustano-wieniu polityk i celów (3.2.5) oraz procesów (3.3.5) do osiągania tych celów

Uwaga 1 do hasła: System zarządzania może obejmować jedną lub kilka dziedzin (np. jakość, środowisko, bezpieczeństwo i higienę pracy, energię, zarządzanie finansami).

Uwaga 2 do hasła: Elementy systemu obejmują strukturę organizacyjną, role i odpowiedzialność, planowanie i prowadzenie działań operacyjnych, ocenę efektów działalności i doskonalenie.

Uwaga 3 do hasła: Zakres systemu zarządzania może obejmować całą organizację, określone i zidentyfikowane funkcje organizacji, określone i zidentyfikowane działy organizacji, lub co najmniej jedną funkcję w grupie organizacji.


EN ISO 14001:2015

9

3.1.2system zarządzania środowiskowegoczęść systemu zarządzania (3.1.1) wykorzystywana do zarządzania aspektami środowiskowymi (3.2.2), speł-niania zobowiązań dotyczących zgodności (3.2.9) oraz odniesienia się do ryzyk i szans (3.2.11)

3.1.3polityka środowiskowazamierzenia i ukierunkowanie organizacji (3.1.4) dotyczące środowiskowych efektów działalności (3.4.11) formalnie wyrażone przez najwyższe kierownictwo (3.1.5)

3.1.4organizacjaosoba lub grupa osób, pełniąca określone funkcje z przypisanymi odpowiedzialnością, uprawnieniami i zależ-nościami służącymi osiąganiu swoich celów (3.2.5)

Uwaga 1 do hasła: Pojęcie organizacja obejmuje co najmniej: samodzielnego handlowca, spółkę, korporację, firmę, przed-siębiorstwo, organ władzy, organizację partnerską, organizację charytatywną lub instytucję, lub ich część albo kombinację, niezależnie od posiadania osobowości prawnej, państwową lub prywatną.

3.1.5najwyższe kierownictwoosoba lub grupa osób, które na najwyższym szczeblu kierują organizacją (3.1.4) i ją nadzorują

Uwaga 1 do hasła: Najwyższe kierownictwo ma kompetencje do delegowania uprawnień i zapewnienia zasobów w organizacji.

Uwaga 2 do hasła: Jeżeli zakres systemu zarządzania (3.1.1) obejmuje tylko część organizacji, wówczas termin najwyższe kierownictwo odnosi się do osób, które kierują tą częścią organizacji i ją nadzorują.

3.1.6strona zainteresowanaosoba lub organizacja (3.1.4), która może mieć wpływ na decyzje lub działania, podlegać ich wpływom lub która postrzega siebie jako podlegającą wpływom decyzji lub działań

PRZYKŁAD Klienci, społeczności, dostawcy, organy regulacyjne, organizacje pozarządowe, inwestorzy i pracownicy.

Uwaga 1 do hasła: Wyrażenie „postrzegać siebie jako podlegającą wpływom” oznacza, że to postrzeganie jest znane organizacji.

3.2 Terminy dotyczące planowania

3.2.1środowiskootoczenie, w którym działa organizacja (3.1.4), z uwzględnieniem powietrza, wody, ziemi, zasobów naturalnych, flory, fauny, ludzi i ich wzajemnych zależności

Uwaga 1 do hasła: Otoczenie może rozciągać się od wnętrza organizacji aż do systemu lokalnego, regionalnego i glo-balnego.

Uwaga 2 do hasła: Otoczenie może być charakteryzowane ze względu na bioróżnorodność, ekosystemy, klimat lub inne cechy.

3.2.2aspekt środowiskowyelement działań lub wyrobów lub usług organizacji (3.1.4), który wzajemnie oddziałuje lub może wzajemnie oddziaływać ze środowiskiem (3.2.1)

Uwaga 1 do hasła: Aspekt środowiskowy może powodować wpływ(-y) na środowisko (3.2.4). Znaczącym aspektem śro-dowiskowym jest ten, który ma lub może mieć jeden lub więcej znaczących wpływów na środowisko.

Uwaga 2 do hasła: Znaczące aspekty środowiskowe są określane przez organizacje przy użyciu jednego kryterium lub większej liczby kryteriów.


EN ISO 14001:2015

10

3.2.3warunki środowiskowestan lub charakterystyka środowiska (3.2.1) określone w danym czasie

3.2.4wpływ na środowiskozmiana w środowisku (3.2.1), zarówno niekorzystna, jak i korzystna, która w całości lub częściowo jest spowo-dowana aspektami środowiskowymi (3.2.2) organizacji (3.1.4)

3.2.5celwynik do osiągnięcia

Uwaga 1 do hasła: Cel może być strategiczny, taktyczny lub operacyjny.

Uwaga 2 do hasła: Cele mogą odnosić się do różnych dziedzin (takich jak finanse, zdrowie i bezpieczeństwo oraz środo-wisko) i mogą mieć zastosowanie na różnych poziomach (takich jak: poziom strategiczny, cała organizacja, projekt, wyrób, usługa i proces (3.3.5).

Uwaga 3 do hasła: Cel może być wyrażony w różny sposób, np. jako zamierzony wynik, zamysł, kryterium operacyjne, cel środowiskowy (3.2.6) lub też innymi słowami o podobnym znaczeniu.

3.2.6cel środowiskowycel (3.2.5) ustalony przez organizację (3.1.4) spójny z jej polityką środowiskową (3.1.3)

3.2.7zapobieganie zanieczyszczeniomstosowanie procesów (3.3.5), praktyk, technik, materiałów, wyrobów, usług lub energii w celu uniknięcia, ograni-czenia lub nadzorowania (osobno lub łącznie) powstawania i wprowadzania do środowiska dowolnego rodzaju zanieczyszczeń lub odpadów w celu zmniejszenia niekorzystnych wpływów na środowisko (3.2.4)

Uwaga 1 do hasła: Zapobieganie zanieczyszczeniom może obejmować ograniczanie lub eliminację zanieczyszczeń u źró-dła, zmiany procesu, wyrobu lub usługi, efektywne wykorzystanie zasobów, zastępowanie materiałów i energii, ponowne użycie, odzysk, recykling, odzyskiwanie surowców wtórnych lub przetwarzanie.

3.2.8wymaganiepotrzeba lub oczekiwanie, które zostało ustalone, przyjęte zwyczajowo lub jest obowiązkowe

Uwaga 1 do hasła: „Przyjęte zwyczajowo” oznacza, że jest zwyczaj lub powszechna praktyka organizacji (3.1.4) i stron zainteresowanych (3.1.6), że rozpatrywana potrzeba lub oczekiwanie są przyjęte.

Uwaga 2 do hasła: Wymaganie wyspecyfikowane to takie, które jest ustalone, na przykład w udokumentowanej informacji (3.3.2).

Uwaga 3 do hasła: Wymagania inne niż prawne stają się obowiązujące, jeśli organizacja podejmie decyzję o ich spełnianiu.

3.2.9zobowiązania dotyczące zgodności (termin zalecany)wymagania prawne i inne (termin dopuszczalny)wymagania (3.2.8) prawne, które organizacja (3.1.4) jest obowiązana spełniać, oraz inne wymagania, które organizacja jest obowiązana spełniać lub które wybrała do spełniania

Uwaga 1 do hasła: Zobowiązania dotyczące zgodności są związane z systemem zarządzania środowiskowego (3.1.2).

Uwaga 2 do hasła: Zobowiązania dotyczące zgodności mogą mieć swoje źródło w wymaganiach prawnych, takich jak przepisy ustawowe i wykonawcze lub w dobrowolnych zobowiązaniach, takich jak normy branżowe i zakładowe, ustalenia kontraktowe, dobre praktyki oraz uzgodnienia z grupami społecznymi lub organizacjami pozarządowymi.


EN ISO 14001:2015

11

3.2.10ryzykowpływ niepewności

Uwaga 1 do hasła: Wpływ niepewności powoduje odchylenie od oczekiwań – pozytywne lub negatywne.

Uwaga 2 do hasła: Niepewność to stan, również częściowy, braku informacji związanej ze zrozumieniem lub wiedzą na temat zdarzenia, jego następstw lub prawdopodobieństwa.

Uwaga 3 do hasła: Ryzyko jest często określane w odniesieniu do potencjalnych „zdarzeń” (jak zdefiniowano w ISO Guide 73:2009, 3.5.1.3) i „następstw” (jak zdefiniowano w ISO Guide 73:2009, 3.6.1.3) lub ich kombinacji.

Uwaga 4 do hasła: Ryzyko jest często wyrażane jako kombinacja następstw zdarzenia (z uwzględnieniem zmian oko-liczności) i związanego z nim „prawdopodobieństwa” (jak zdefiniowano w ISO Guide 73:2009, 3.6.1.1) jego wystąpienia.

3.2.11ryzyka i szansepotenscjalne niekorzystne wpływy (zagrożenia) i potencjalne korzystne wpływy (szanse)

3.3 Terminy dotyczące wsparcia i działań operacyjnych

3.3.1kompetencjezdolność do stosowania wiedzy i umiejętności w celu osiągnięcia zamierzonych wyników

3.3.2udokumentowana informacjainformacja, która powinna być nadzorowana i utrzymywana przez organizację (3.1.4), oraz nośnik, na jakim jest zawarta

Uwaga 1 do hasła: Udokumentowana informacja może być w dowolnej formie i na dowolnym rodzaju nośnika i może pochodzić z dowolnego źródła.

Uwaga 2 do hasła: Udokumentowana informacja może odnosić się do:

– systemu zarządzania środowiskowego (3.1.2), łącznie ze związanymi procesami (3.3.5);

– informacji stworzonej dla potrzeb prowadzonej działalności organizacji (może być nazywana dokumentacją);

– dowodów uzyskanych wyników (mogą być nazywane zapisami).

3.3.3cykl życiakolejne i powiązane ze sobą etapy systemu wyrobu (lub usługi), od pozyskania lub wytworzenia surowca z za-sobów naturalnych do końcowego unieszkodliwienia

Uwaga 1 do hasła: Cykl życia obejmuje pozyskanie surowców, projektowanie, wytwarzanie, transport/dostawę, użytko-wanie, przetwarzanie po zakończeniu użytkowania i końcowe unieszkodliwienie.

[ŹRÓDŁO: ISO 14044:2006, 3.1, zmodyfikowane – Do definicji dodano słowa „(lub usługi)” oraz dodano Uwagę 1 do hasła]

3.3.4zlecać na zewnątrz (czasownik)zawrzeć porozumienie, na mocy którego organizacja (3.1.4) zewnętrzna realizuje część funkcji lub procesów (3.3.5) organizacji

Uwaga 1 do hasła: Organizacja zewnętrzna nie jest objęta zakresem systemu zarządzania (3.1.1), chociaż zlecane na zewnątrz funkcje lub procesy znajdują się w zakresie systemu.


EN ISO 14001:2015

12

3.3.5proceszbiór działań wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących, które przekształcają wejścia w wyjścia

Uwaga 1 do hasła: Proces może być udokumentowany lub nie.

3.4 Terminy dotyczące oceny efektów działalności i doskonalenia

3.4.1auditaudytsystematyczny, niezależny i udokumentowany proces (3.3.5) uzyskiwania dowodu z auditu oraz jego obiektywnej oceny w celu określenia stopnia spełnienia kryteriów auditu

Uwaga 1 do hasła: Audit wewnętrzny jest prowadzony przez samą organizację (3.1.4) lub w jej imieniu przez stronę zewnętrzną.

Uwaga 2 do hasła: Audit może być auditem połączonym (obejmującym co najmniej dwie dziedziny).

Uwaga 3 do hasła: Niezależność może być wykazana przez brak odpowiedzialności auditora za obszar działalności, który jest auditowany lub przez brak uprzedzeń i konfliktu interesów.

Uwaga 4 do hasła: Na „dowód z auditu” składają się zapisy, stwierdzenia faktu lub inne informacje, które są istotne ze względu na kryteria auditu i możliwe do zweryfikowania. „Kryteria auditu” to zestaw polityk, procedur lub wymagań (3.2.8) używanych jako odniesienie, do których porównuje się dowody z auditu, jak określono w ISO 19011:2011, 3.3 i 3.2 odpowiednio.

3.4.2zgodnośćspełnienie wymagania (3.2.8)

3.4.3niezgodnośćniespełnienie wymagania (3.2.8)

Uwaga 1 to hasła: Niezgodność odnosi się do wymagań niniejszej Normy Międzynarodowej i innych wymagań systemu zarządzania środowiskowego (3.1.2), które organizacja (3.1.4) przyjęła do stosowania.

3.4.4działanie korygującedziałanie w celu wyeliminowania przyczyny niezgodności (3.4.3) i zapobieżenia ponownemu wystąpieniu

Uwaga 1 to hasła: Niezgodność może mieć jedną lub więcej przyczyn.

3.4.5ciągłe doskonaleniepowtarzające się działania mające na celu poprawę efektów działalności (3.4.10)

Uwaga 1 do hasła: Poprawianie efektów działalności w odniesieniu do funkcjonowania systemu zarządzania środowi-skowego (3.1.2) oznacza poprawę środowiskowych efektów działalności (3.4.11) zgodnie z polityką środowiskową (3.1.3) organizacji (3.1.4).

Uwaga 2 do hasła: Nie jest konieczne prowadzenie tych działań we wszystkich obszarach jednocześnie lub bez przerw.

3.4.6skutecznośćstopień, w jakim planowane działania są zrealizowane i planowane wyniki osiągnięte

3.4.7wskaźnikmierzalna prezentacja stanu lub statusu działań operacyjnych, zarządczych lub warunków

[ŹRÓDŁO: ISO 14031:2013, 3.15]


EN ISO 14001:2015

13

3.4.8monitorowanieokreślenie statusu systemu, procesu (3.3.5) lub działania

Uwaga 1 do hasła: Do określenia statusu może być potrzebne sprawdzenie, nadzorowanie lub szczegółowa obserwacja.

3.4.9pomiarproces (3.3.5) mający na celu określenie wartości

3.4.10efekt działalności N1)

mierzalny wynik

Uwaga 1 do hasła: Efekt działalności może odnosić się do ustaleń ilościowych lub jakościowych.

Uwaga 2 do hasła: Efekt działalności może odnosić się do zarządzania działaniami, procesami (3.3.5), wyrobami (łącznie z usługami), systemami lub organizacjami (3.1.4).

3.4.11środowiskowy efekt działalnościefekt działalności (3.4.10) związany z zarządzaniem aspektami środowiskowymi (3.2.2)

Uwaga 1 do hasła: Dla potrzeb systemu zarządzania środowiskowego (3.1.2) wyniki mogą być mierzone w odniesieniu do polityki środowiskowej (3.1.3) organizacji (3.1.4), celów środowiskowych (3.2.6) lub innych kryteriów, przy wykorzystaniu wskaźników (3.4.7).

4 Kontekst organizacji

4.1 Zrozumienie organizacji i jej kontekstu

Organizacja powinna określić czynniki zewnętrzne i wewnętrzne istotne dla celu jej działania i takie, które wpły-wają na zdolność organizacji do osiągnięcia zamierzonych wyników jej systemu zarządzania środowiskowego. Czynniki takie powinny obejmować warunki środowiskowe będące pod wpływem organizacji lub mogące mieć wpływ na organizację.

4.2 Zrozumienie potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych

Organizacja powinna określić:

a) strony zainteresowane, istotne dla systemu zarządzania środowiskowego;

b) istotne potrzeby i oczekiwania (tj. wymagania) tych stron zainteresowanych;

c) które z tych potrzeb i oczekiwań stają się jej zobowiązaniami dotyczącymi zgodności.

4.3 Określenie zakresu systemu zarządzania środowiskowego

Organizacja powinna określić granice i możliwości zastosowania systemu zarządzania środowiskowego w celu ustalenia jego zakresu.

Przy określaniu zakresu organizacja powinna rozważyć:

a) czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, o których mowa w 4.1;

b) zobowiązania dotyczące zgodności, o których mowa w 4.2;

c) swoje jednostki organizacyjne, funkcje i granice fizyczne;

d) własne działania, wyroby i usługi;

e) własne uprawnienia i możliwości sprawowania nadzoru i wywierania wpływu.N1) Odsyłacz krajowy: Odpowiednikami polskimi angielskiego terminu performance, w odniesieniu do norm systemów za-rządzania środowiskowego, są (w zależności od kontekstu) również terminy: efekt funkcjonowania i efekt działania.


EN ISO 14001:2015

14

Gdy zakres jest określony, wszystkie działania, wyroby i usługi organizacji objęte tym zakresem powinny być włączone do systemu zarządzania środowiskowego.

Zakres powinien być utrzymywany jako udokumentowana informacja i być dostępny dla stron zainteresowanych.

4.4 System zarządzania środowiskowego

Aby osiągnąć zamierzone wyniki, w tym poprawę swoich środowiskowych efektów działalności, organizacja powinna ustanowić, wdrożyć, utrzymywać i ciągle doskonalić system zarządzania środowiskowego łącznie z potrzebnymi procesami i ich wzajemnym oddziaływaniem, zgodnie z wymaganiami niniejszej Normy Mię-dzynarodowej.

Podczas ustanawiania i utrzymywania systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna rozważyć wiedzę zdobytą zgodnie z 4.1 i 4.2.

5 Przywództwo

5.1 Przywództwo i zaangażowanie

Najwyższe kierownictwo powinno wykazywać przywództwo i zaangażowanie w odniesieniu do systemu zarzą-dzania środowiskowego poprzez:

a) przyjęcie odpowiedzialności za skuteczność systemu zarządzania środowiskowego;

b) zapewnienie, aby polityka środowiskowa oraz cele środowiskowe były ustanowione i zgodne z kierunkiem strategicznym i kontekstem organizacji;

c) zapewnienie zintegrowania wymagań systemu zarządzania środowiskowego z procesami biznesowymi organizacji;

d) zapewnienie dostępności zasobów potrzebnych w systemie zarządzania środowiskowego;

e) komunikowanie znaczenia skutecznego zarządzania środowiskowego i zgodności z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego;

f) zapewnienie, aby system zarządzania środowiskowego osiągał zamierzone wyniki;

g) kierowanie osobami, które mają wpływ na skuteczność systemu zarządzania środowiskowego i wspieranie ich;

h) promowanie ciągłego doskonalenia;

i) wspieranie innych istotnych ról kierownictwa w celu wykazania ich przywództwa w obszarach, za które odpowiadają.

UWAGA Określenie „biznes” w niniejszej Normie Międzynarodowej można interpretować szeroko w znaczeniu tych działań, które są podstawowe dla celu istnienia organizacji.

5.2 Polityka środowiskowa

Najwyższe kierownictwo powinno ustanowić, wdrożyć i utrzymywać politykę środowiskową, która w określonym zakresie systemu zarządzania środowiskowego:

a) jest odpowiednia do celu istnienia organizacji i jej kontekstu, w tym charakteru i skali wpływów na środowisko jej działań, wyrobów i usług;

b) tworzy ramy do ustanowienia celów środowiskowych;

c) zawiera zobowiązanie do ochrony środowiska, w tym do zapobiegania zanieczyszczeniom, oraz inne spe-cyficzne zobowiązanie(-a) istotne dla kontekstu organizacji;


EN ISO 14001:2015

15

UWAGA Inne szczególne zobowiązanie(-a) do ochrony środowiska mogą obejmować zrównoważone wykorzystanie zasobów, łagodzenie zmian klimatu i adaptację do nich oraz ochronę bioróżnorodności i ekosystemów.

d) zawiera zobowiązanie do spełniania zobowiązań dotyczących zgodności;

e) zawiera zobowiązanie do ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego w celu poprawy środowiskowych efektów działalności.

Polityka środowiskowa powinna być:

– utrzymywana jako udokumentowana informacja;

– zakomunikowana w organizacji;

– dostępna dla stron zainteresowanych.

5.3 Role, odpowiedzialność i uprawnienia w organizacji

Najwyższe kierownictwo powinno zapewnić, aby odpowiedzialność i uprawnienia osób pełniących istotne role zostały przydzielone i zakomunikowane w organizacji

Najwyższe kierownictwo powinno przydzielić odpowiedzialność i uprawnienia w zakresie:

a) zapewnienia zgodności systemu zarządzania środowiskowego z wymaganiami niniejszej Normy Między-narodowej;

b) przedstawiania najwyższemu kierownictwu sprawozdań dotyczących efektów działania systemu zarządzania środowiskowego, w tym środowiskowych efektów działalności.

6 Planowanie

6.1 Działania odnoszące się do ryzyk i szans

6.1.1 Postanowienia ogólne

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać proces(-y) potrzebny(-e) do spełniania wymagań okre-ślonych w 6.1.1 do 6.1.4.

Planując system zarządzania środowiskowego, organizacja powinna rozważyć:

a) czynniki, o których mowa w 4.1;

b) wymagania, o których mowa w 4.2;

c) zakres systemu zarządzania środowiskowego;

oraz określić ryzyka i szanse związane z jej aspektami środowiskowymi (patrz 6.1.2), zobowiązaniami doty-czącymi zgodności (patrz 6.1.3) oraz innymi czynnikami i wymaganiami, określonymi w 4.1 i 4.2, do których należy się odnieść, w celu:

– zapewnienia, aby system zarządzania środowiskowego mógł osiągnąć zamierzone wyniki;

– zapobiegania lub ograniczenia niepożądanych skutków, w tym możliwości wpływu zewnętrznych warunków środowiskowych na organizację;

– osiągnięcia ciągłego doskonalenia.

W ustalonym zakresie systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna określić potencjalne sytuacje awaryjne, w tym te, które mogą mieć wpływ na środowisko.


EN ISO 14001:2015

16

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje dotyczące:

– ryzyk i szans, do których powinna się odnieść;

– procesu(-ów), o których mowa w 6.1.1 do 6.1.4 w zakresie niezbędnym dla zapewnienia, że są one pro-wadzone tak, jak zaplanowano.

6.1.2 Aspekty środowiskowe

W zdefiniowanym zakresie systemu zarządzania środowiskowego organizacja powinna określić aspekty środowiskowe swoich działań, wyrobów i usług, które może nadzorować i na które może mieć wpływ, a także powiązane z nimi wpływy na środowisko, biorąc pod uwagę perspektywę cyklu życia.

Podczas określania aspektów środowiskowych organizacja powinna uwzględnić:

a) zmiany, w tym planowane lub nowe przedsięwzięcia oraz nowe lub modyfikowane działania, wyroby i usługi;

b) warunki nietypowe i racjonalnie przewidywalne sytuacje awaryjne.

Organizacja powinna określić te aspekty, które mają lub mogą mieć znaczący wpływ na środowisko, tj. znaczące aspekty środowiskowe, na podstawie ustanowionych kryteriów.

Organizacja powinna przekazywać informacje o swoich znaczących aspektach środowiskowych, jeśli jest to odpowiednie, między różnymi szczeblami i funkcjami organizacji.

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje dotyczące jej:

– aspektów środowiskowych i związanych z nimi wpływów na środowisko;

– kryteriów użytych do określenia znaczących aspektów środowiskowych;

– znaczących aspektów środowiskowych.

UWAGA Znaczące aspekty środowiskowe mogą skutkować zaistnieniem ryzyk i szans związanych z wpływami na śro-dowisko, zarówno niekorzystnymi (zagrożenia), jak i korzystnymi (szanse).

6.1.3 Zobowiązania dotyczące zgodności

Organizacja powinna:

a) określić zobowiązania dotyczące zgodności związane z jej aspektami środowiskowymi i mieć do nich dostęp;

b) określić jak te zobowiązania dotyczące zgodności stosują się do organizacji;

c) uwzględnić te zobowiązania dotyczące zgodności przy ustanawianiu, wdrażaniu, utrzymywaniu i doskona-leniu jej systemu zarządzania środowiskowego.

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje dotyczące zobowiązań dotyczących zgodności.

UWAGA Zobowiązania dotyczące zgodności mogą skutkować zaistnieniem ryzyk i szans dla organizacji.

6.1.4 Planowanie działań

Organizacja powinna zaplanować:

a) działania odnoszące się do jej:

1) znaczących aspektów środowiskowych;

2) zobowiązań dotyczących zgodności;


EN ISO 14001:2015

17

3) ryzyk i szans zidentyfikowanych zgodnie z 6.1.1;

b) sposób:

1) zintegrowania działań i wdrożenia ich do procesów systemu zarządzania środowiskowego (patrz 6.2, Rozdział 7, Rozdział 8 i 9.1) lub innych procesów biznesowych;

2) oceny skuteczności tych działań (patrz 9.1).

Planując te działania, organizacja powinna rozważyć swoje opcje technologiczne oraz wymagania finansowe, operacyjne i biznesowe.

6.2 Cele środowiskowe i planowanie ich osiągnięcia

6.2.1 Cele środowiskowe

Organizacja powinna ustanowić cele środowiskowe dla odpowiednich funkcji i szczebli, uwzględniając znaczą-ce aspekty środowiskowe organizacji i związane z nimi zobowiązania dotyczące zgodności oraz biorąc pod uwagę ryzyka i szanse.

Cele środowiskowe powinny być:

a) spójne z polityką środowiskową;

b) mierzalne (jeśli jest to wykonalne);

c) monitorowane;

d) zakomunikowane;

e) aktualizowane, jeśli jest to odpowiednie.

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje dotyczące celów środowiskowych.

6.2.2 Planowanie działań prowadzących do osiągnięcia celów środowiskowych

Organizacja, planując, jak osiągnąć cele środowiskowe, powinna określić:

a) co ma być zrobione;

b) jakie zasoby będą wymagane;

c) kto będzie odpowiedzialny;

d) kiedy będzie to zakończone;

e) jak oceniane będą wyniki, w tym wskaźniki do monitorowania postępu w osiąganiu mierzalnych celów środowiskowych (patrz 9.1.1).

Organizacja powinna rozważyć, w jaki sposób działania prowadzące do osiągania celów środowiskowych mogą być zintegrowane z procesami biznesowymi organizacji.

7 Wsparcie

7.1 Zasoby

Organizacja powinna określić i zapewnić zasoby potrzebne do ustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego.


EN ISO 14001:2015

18

7.2 Kompetencje


a) określić niezbędne kompetencje osoby (osób) wykonującej(-ych) pod jej nadzorem prace mające wpływ na jej środowiskowe efekty działalności oraz jej zdolność do spełniania zobowiązań dotyczących zgodności;

b) zapewnić, aby te osoby były kompetentne dzięki odpowiedniemu wykształceniu, szkoleniu lub doświadczeniu;

c) określić potrzeby szkoleniowe związane z jej aspektami środowiskowymi i systemem zarządzania środo-wiskowego;

d) tam, gdzie ma to zastosowanie, podjąć działania w celu uzyskania niezbędnych kompetencji i ocenić sku-teczność podjętych działań.

UWAGA Stosownymi działaniami mogą być na przykład zapewnienie szkoleń, mentoring, przeniesienie pracowników do innych zadań, zatrudnienie lub zaangażowanie kompetentnych osób.

Organizacja powinna przechowywać odpowiednie udokumentowane informacje jako dowód kompetencji.

7.3 Świadomość

Organizacja powinna zapewnić, aby osoby pracujące pod nadzorem organizacji były świadome:

a) polityki środowiskowej;

b) znaczących aspektów środowiskowych i związanych z nimi rzeczywistych lub potencjalnych wpływów na środowisko związanych z ich pracą;

c) ich wkładu w skuteczność systemu zarządzania środowiskowego, w tym korzyści z poprawy środowisko-wych efektów działalności;

d) konsekwencji niezgodności z wymaganiami systemu zarządzania środowiskowego, w tym niespełniania zobowiązań dotyczących zgodności.

7.4 Komunikacja


Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać proces(-y) potrzebny (potrzebne) do wewnętrznej i ze-wnętrznej komunikacji istotny(-e) dla systemu zarządzania środowiskowego, w tym:

a) co ma być komunikowane;

b) kiedy ma być komunikowane;

c) z kim należy się komunikować;

d) jak należy się komunikować.

Ustanawiając proces(-y) komunikacji, organizacja powinna:

– uwzględnić zobowiązania dotyczące zgodności;

– zapewnić, aby przekazywana informacja dotycząca środowiska była spójna z informacją powstającą w ra-mach systemu zarządzania środowiskowego oraz aby była wiarygodna.

Organizacja powinna odpowiadać na sygnały dotyczące jej systemu zarządzania środowiskowego.

Organizacja powinna, jeśli jest to odpowiednie, przechowywać udokumentowane informacje jako dowód pro-wadzenia komunikacji.


EN ISO 14001:2015

19

7.4.2 Komunikacja wewnętrzna


a) przekazywać między różnymi szczeblami i funkcjami wewnątrz organizacji, jeśli jest to odpowiednie, infor-macje istotne dla systemu zarządzania środowiskowego w tym dotyczące zmian w systemie zarządzania środowiskowego;

b) zapewnić, aby jej proces(-y) komunikacji umożliwiał(-y) każdej osobie pracującej pod nadzorem organizacji uczestniczyć w ciągłym doskonaleniu.

7.4.3 Komunikacja zewnętrzna

Organizacja powinna przekazywać na zewnątrz informacje dotyczące jej systemu zarządzania środowiskowe-go, jak ustanowiono w procesie (procesach) komunikacji i zgodnie z zobowiązaniami dotyczącymi zgodności.

7.5 Udokumentowane informacje


System zarządzania środowiskowego w organizacji powinien zawierać:

a) udokumentowane informacje wymagane przez niniejszą Normę Międzynarodową;

b) udokumentowane informacje, określone przez organizację jako niezbędne dla skuteczności systemu za-rządzania środowiskowego.

UWAGA Zakres udokumentowanych informacji w systemie zarządzania środowiskowego może być różny dla różnych organizacji ze względu na:

– wielkość organizacji i rodzaj jej działań, procesów, wyrobów i usług;

– konieczność wykazania spełniania zobowiązań dotyczących zgodności;

– złożoność procesów i oddziaływań między nimi;

– kompetencje osób wykonujących prace pod nadzorem organizacji.

7.5.2 Opracowywanie i aktualizowanie

Opracowując i aktualizując udokumentowane informacje, organizacja powinna zapewnić:

a) odpowiednią identyfikację i opis (np. tytuł, data, autor lub numer referencyjny);

b) właściwy format (np. język, wersja oprogramowania, grafika) i nośnik (np. papierowy, elektroniczny);

c) przegląd i zatwierdzanie pod kątem przydatności i adekwatności.

7.5.3 Nadzór nad udokumentowanymi informacjami

Udokumentowane informacje wymagane przez system zarządzania środowiskowego i niniejszą Normę Mię-dzynarodową powinny być nadzorowane, aby zapewnić:

a) ich dostępność i przydatność do zastosowania, tam, gdzie są potrzebne i wtedy gdy są potrzebne;

b) ich odpowiednią ochronę (np. przed utratą poufności, niewłaściwym użyciem lub utratą integralności).

W celu nadzoru nad udokumentowanymi informacjami organizacja powinna uwzględnić następujące działania, jeżeli ma to zastosowanie:

– dystrybucję, dostęp, wyszukiwanie i wykorzystywanie;


EN ISO 14001:2015

20

– przechowywanie i zabezpieczanie, łącznie z zachowaniem czytelności;

– nadzorowanie zmian (np. kontrola wersji);

– przechowywanie i likwidację.

Udokumentowane informacje pochodzące spoza organizacji, uznane przez nią za niezbędne do planowania i działań operacyjnych systemu zarządzania środowiskowego powinny być zidentyfikowane, jeśli jest to odpo-wiednie, i nadzorowane.

UWAGA Dostęp może oznaczać decyzję dotyczącą zezwolenia jedynie na wgląd do udokumentowanych informacji lub zezwolenie i uprawnienie do wglądu i zmiany udokumentowanych informacji.

8 Działania operacyjne

8.1 Planowanie i nadzór nad działaniami operacyjnymi

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć, nadzorować i utrzymywać procesy potrzebne do spełnienia wymagań systemu zarządzania środowiskowego oraz wdrożyć działania określone w 6.1 i 6.2 przez:

– ustanowienie kryteriów operacyjnych dla procesu(-ów);

– wdrożenie nadzoru nad procesem(-ami) zgodnie z przyjętymi kryteriami operacyjnymi.

UWAGA Środki nadzoru mogą obejmować zabezpieczenia techniczne i procedury. Środki nadzoru powinny być wdra-żane zgodnie z określoną hierarchią (np. eliminowanie, zastępowanie, działania administracyjne) i mogą być stosowane pojedynczo lub łącznie.

Organizacja powinna nadzorować zaplanowane zmiany oraz dokonać przeglądu następstw niezamierzonych zmian, podejmując działania w celu złagodzenia wszelkich niekorzystnych skutków, jeśli jest to niezbędne.

Organizacja powinna zapewnić, aby procesy zlecone na zewnątrz były nadzorowane lub pozostawały pod jej wpływem. Rodzaj i zakres nadzoru lub wpływu zastosowany do tego procesu (tych procesów) powinien być zdefiniowany w ramach systemu zarządzania środowiskowego.

Zgodnie z perspektywą cyklu życia organizacja powinna:

a) ustanowić, jeśli jest to odpowiednie, środki nadzoru zapewniające uwzględnienie wymagania (wymagań) środowiskowego(-ych) w procesie projektowania i rozwoju wyrobu lub usługi uwzględniając każdy etap ich cyklu życia;

b) określić, jeśli jest to odpowiednie, wymaganie(-a) środowiskowe stosowane przy zamawianiu wyrobów i usług;

c) przekazywać istotne wymaganie(-a) środowiskowe dostawcom zewnętrznym, w tym podwykonawcom;

d) rozważyć potrzebę przedstawiania informacji o potencjalnych znaczących wpływach na środowisko związa-nych z transportem lub dostawą, użytkowaniem, przetwarzaniem po zakończeniu użytkowania i końcowym unieszkodliwianiem jej wyrobów lub usług.

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje w zakresie niezbędnym do uzyskania pewności, że procesy zostały zrealizowane tak, jak zaplanowano.

8.2 Gotowość i reagowanie na sytuacje awaryjne

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać proces(-y) potrzebny (potrzebne) do przygotowania się i reagowania na potencjalne sytuacje awaryjne, zidentyfikowane zgodnie z. 6.1.1.


a) przygotować sposób reagowania przez zaplanowanie działań służących zapobieganiu lub łagodzeniu nie-korzystnych wpływów na środowisko wynikających z sytuacji awaryjnych;


EN ISO 14001:2015

21

b) reagować na zaistniałe sytuacje awaryjne;

c) podejmować działania mające na celu zapobieganie sytuacjom awaryjnym lub łagodzenie ich następstw, odpowiednio do rozmiaru sytuacji awaryjnej i jej potencjalnego wpływu na środowisko;

d) poddawać planowane sposoby reagowania okresowym testom, jeżeli jest to wykonalne;

e) poddawać okresowym przeglądom i korygować proces(-y) oraz planowane sposoby reagowania, w szcze-gólności po zaistnieniu sytuacji awaryjnej lub przeprowadzeniu testów;

f) przekazywać właściwym stronom zainteresowanym, w tym osobom pracującym pod nadzorem organizacji, istotne informacje związane z gotowością i reagowaniem na sytuacje awaryjne i, jeśli jest to odpowiednie, prowadzić dla nich szkolenia w tym zakresie.

Organizacja powinna utrzymywać udokumentowane informacje w zakresie niezbędnym dla utrzymania pew-ności, że proces(-y) jest (są) realizowany(-e) tak, jak zaplanowano.

9 Ocena efektów działalności

9.1 Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena


Organizacja powinna monitorować, mierzyć, analizować i oceniać środowiskowe efekty swojej działalności .

Organizacja powinna określić:

a) co należy monitorować i mierzyć;

b) metody monitorowania, pomiaru, analizy i oceny, tam gdzie ma to zastosowanie, w celu zapewnienia po-prawności wyników;

c) kryteria, względem których organizacja będzie oceniać środowiskowe efekty swojej działalności oraz od-powiednie wskaźniki;

d) kiedy należy monitorować i wykonywać pomiary;

e) kiedy należy analizować i oceniać wyniki monitorowania i pomiarów.

Organizacja powinna zapewnić, że używa i utrzymuje, wzorcowane lub sprawdzane wyposażenie do monito-rowania i pomiarów, jeśli jest to odpowiednie.

Organizacja powinna oceniać środowiskowe efekty swojej działalności i skuteczność systemu zarządzania środowiskowego.

Organizacja powinna przekazywać istotne informacje o środowiskowych efektach swojej działalności, zarów-no wewnątrz organizacji, jak i na zewnątrz, jak to wskazano w jej procesie (procesach) komunikacji i zgodnie z zobowiązaniami dotyczącymi zgodności.

Organizacja powinna przechowywać odpowiednie udokumentowane informacje jako dowód prowadzenia mo-nitorowania, pomiarów i analizy oraz oceny wyników.

9.1.2 Ocena zgodności

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać proces(-y) potrzebny(-e) do oceny spełniania zobowią-zań dotyczących zgodności.


a) określić częstość, z jaką zgodność będzie oceniana;

b) oceniać zgodność i w razie potrzeby podejmować działania;


EN ISO 14001:2015

22

c) utrzymywać znajomość i zrozumienie swojego stanu zgodności.

Organizacja powinna przechowywać udokumentowane informacje jako dowód wyniku(-ów) oceny zgodności.

9.2 Audit wewnętrzny


Organizacja powinna przeprowadzać audity wewnętrzne w zaplanowanych odstępach czasu, w celu uzyskania informacji o tym, czy system zarządzania środowiskowego:

a) jest zgodny z:

1) własnymi wymaganiami organizacji dotyczącymi systemu zarządzania środowiskowego;

2) wymaganiami niniejszej Normy Międzynarodowej.

b) jest skutecznie wdrożony i utrzymywany.

9.2.2 Program auditów wewnętrznych

Organizacja powinna ustanowić, wdrożyć i utrzymywać program(-y) auditów wewnętrznych, w tym określić częstość auditów, metody, odpowiedzialność, wymagania dotyczące planowania oraz raportowania jej auditów wewnętrznych.

Ustanawiając program auditów wewnętrznych, organizacja powinna wziąć pod uwagę środowiskowe znaczenie procesów objętych auditami, zmiany mające wpływ na organizację oraz wyniki poprzednich auditów.


a) określić kryteria auditu i zakres każdego auditu;

b) wybierać auditorów i prowadzić audity w sposób zapewniający obiektywność i bezstronność procesu auditu;

c) zapewnić przedstawianie wyników auditów właściwym członkom kierownictwa.

Organizacja powinna przechowywać udokumentowane informacje jako dowód realizacji programu auditów i wyników auditów.

9.3 Przegląd zarządzania

Najwyższe kierownictwo powinno przeprowadzać przegląd systemu zarządzania środowiskowego organizacji w zaplanowanych odstępach czasu, w celu zapewnienia jego stałej przydatności, adekwatności i skuteczności.

Przegląd zarządzania powinien obejmować rozważenie:

a) statusu działań podjętych w następstwie wcześniejszych przeglądów zarządzania;

b) zmian dotyczących:

1) czynników zewnętrznych i wewnętrznych, istotnych dla systemu zarządzania środowiskowego;

2) potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych, w tym zobowiązań dotyczących zgodności;

3) jej znaczących aspektów środowiskowych,

4) ryzyk i szans;

c) stopnia, w jakim osiągnięto cele środowiskowe;


EN ISO 14001:2015

23

d) informacji o środowiskowych efektach działalności organizacji, w tym o trendach w zakresie:

1) niezgodności i działań korygujących;

2) wyników monitorowania i pomiarów;

3) spełniania zobowiązań dotyczących zgodności;

4) wyników auditów;

e) adekwatności zasobów;

f) istotnych informacji przekazywanych przez strony zainteresowane, w tym skarg;

g) możliwości ciągłego doskonalenia.

Dane wyjściowe z przeglądu zarządzania powinny zawierać:

– wnioski dotyczące stałej przydatności, adekwatności i skuteczności systemu zarządzania środowiskowego;

– decyzje związane z możliwościami ciągłego doskonalenia;

– decyzje związane z wszelkimi potrzebami zmian w systemie zarządzania środowiskowego, w tym dotyczą-cymi zasobów;

– działania, podejmowane w razie potrzeby, jeśli cele środowiskowe nie zostały osiągnięte;

– możliwości poprawy integracji systemu zarządzania środowiskowego z innymi procesami biznesowymi, jeśli to niezbędne;

– wszelkie implikacje dla strategicznego kierunku organizacji.

Organizacja powinna przechowywać udokumentowane informacje jako dowód wyników przeglądów zarządzania.

10 Doskonalenie

10.1 Postanowienia ogólne

Organizacja powinna określić możliwości doskonalenia (patrz 9.1, 9.2 i 9.3) oraz wdrożyć niezbędne działania, aby osiągnąć zamierzone wyniki swojego systemu zarządzania środowiskowego.

10.2 Niezgodności i działania korygujące

W sytuacji wystąpienia niezgodności organizacja powinna:

a) zareagować na niezgodność i, jeżeli ma to zastosowanie:

1) podjąć działania mające na celu jej nadzorowanie i skorygowanie;

2) zająć się następstwami, w tym łagodzeniem niekorzystnych wpływów na środowisko;

b) ocenić potrzebę działań eliminujących przyczyny niezgodności, w celu uniknięcia jej ponownego wystąpienia w tym samym lub innym miejscu, poprzez:

1) dokonanie przeglądu niezgodności;

2) ustalenie przyczyn niezgodności;

3) ustalenie, czy występują lub czy mogłyby wystąpić podobne niezgodności;

c) wdrożyć wszelkie niezbędne działania;


EN ISO 14001:2015

24

d) dokonać przeglądu skuteczności wszelkich podjętych działań korygujących;

e) wprowadzić zmiany w systemie zarządzania środowiskowego, jeśli są konieczne.

Działania korygujące powinny być odpowiednie do znaczenia skutków stwierdzonych niezgodności, w tym do ich wpływu(-ów) na środowisko.

Organizacja powinna przechowywać udokumentowane informacje jako dowód:

– charakteru niezgodności i wszelkich podjętych w ich następstwie działań;

– wyników każdego podjętego działania korygującego.

10.3 Ciągłe doskonalenie

Organizacja powinna ciągle doskonalić przydatność, adekwatność i skuteczność systemu zarządzania środo-wiskowego, aby poprawiać środowiskowe efekty działalności.


EN ISO 14001:2015

25

Załącznik A (informacyjny)

Wytyczne dotyczące stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej

A.1 Postanowienia ogólne

Wyjaśnienia przedstawione w niniejszym załączniku mają charakter informacyjny i mają zapobiegać błędnej interpretacji wymagań zawartych w niniejszej Normie Międzynarodowej. Wyjaśnienia te odnoszą się do wymagań i są z nimi spójne; nie jest ich celem poszerzanie, zawężanie ani też jakakolwiek modyfikacja tych wymagań.

Wymagania niniejszej Normy Międzynarodowej należy postrzegać w sposób systemowy lub całościowy. Ze względu na wzajemne relacje między wymaganiami poszczególnych rozdziałów normy nie zaleca się, aby użytkownik odczytywał pojedyncze zdania lub rozdziały niniejszej Normy Międzynarodowej w oderwaniu od pozostałych jej rozdziałów. Na przykład konieczne jest, aby organizacja rozumiała związek pomiędzy zobo-wiązaniami swojej polityki środowiskowej a wymaganiami zawartymi w innych rozdziałach.

Zarządzanie zmianą jest ważnym elementem utrzymywania systemu zarządzania środowiskowego zapew-niającym, że organizacja jest w stanie osiągać zamierzone wyniki systemu zarządzania środowiskowego. Do zarządzania zmianą odnosi się wiele wymagań niniejszej Normy Międzynarodowej, m.in.

– utrzymywanie systemu zarządzania środowiskowego (patrz 4.4);

– aspekty środowiskowe (patrz 6.1.2);

– komunikacja wewnętrzna (patrz 7.4.2);

– nadzór nad działaniami operacyjnymi (patrz 8.1);

– program auditów wewnętrznych (patrz 9.2.2); oraz

– przegląd zarządzania (patrz 9.3).

Zaleca się, aby organizacja, w ramach zarządzania zmianą, odniosła się do planowanych i nieplanowanych zmian w celu zapewnienia, aby niezamierzone następstwa tych zmian nie miały negatywnego wpływu na za-mierzone wyniki systemu zarządzania środowiskowego. Przykłady zmian:

– planowane zmiany dotyczące wyrobów, procesów, działań operacyjnych, wyposażenia lub infrastruktury;

– zmiany personelu lub zmiany dostawców zewnętrznych, w tym podwykonawców;

– nowe informacje dotyczące aspektów środowiskowych, wpływów na środowisko i związanych z nimi tech-nologii;

– zmiany w zakresie zobowiązań dotyczących zgodności.

A.2 Wyjaśnienia dotyczące struktury i terminologii

W celu zwiększenia spójności z innymi normami dotyczącymi systemów zarządzania w niniejszej Normie Międzynarodowej zmieniono strukturę rozdziałów i część terminologii. Niniejsza Norma Międzynarodowa nie wymaga jednak, aby struktura rozdziałów lub terminologia była stosowana w dokumentacji systemu zarządzania środowiskowego organizacji. Nie ma konieczności zastępowania dotychczas stosowanych terminów terminami użytymi w niniejszej Normie Międzynarodowej. Organizacja może zdecydować o stosowaniu terminów, które odpowiadają specyfice jej działalności, np. używać terminów „zapisy”, „dokumentacja” lub „protokoły” zamiast terminu „udokumentowana informacja”.


EN ISO 14001:2015

26

A.3 Wyjaśnienie pojęć

W celu uniknięcia nieporozumień, w uzupełnieniu do terminów i definicji podanych w Rozdziale 3, poniżej przedstawiono dodatkowe wyjaśnienia dotyczące wybranych zagadnień.

– Słowo „jakikolwiek” oznacza w niniejszej Normie Międzynarodowej możliwość wyboru lub dowolność decyzji.

– Słowa „odpowiedni” oraz „mający zastosowanie” nie są stosowane zamiennie. „Odpowiedni” oznacza pa-sujący do czegoś i ma w sobie pewien poziom dowolności, podczas gdy „mający zastosowanie” oznacza właściwy lub możliwy do zastosowania, a więc jeśli coś może być wykonane, to należy to wykonać.

– Zwrot „rozważyć”/„wziąć pod uwagę” oznacza, że konieczne jest przemyślenie danego zagadnienia, ale może być ono pominięte; natomiast słowo „uwzględnić” oznacza, że konieczne jest przemyślenie danego zagadnienia, ale nie można go pominąć.

– „Ciągły” wskazuje na trwanie, które zachodzi w jakimś czasie, ale z następującymi po sobie przerwaniami (natomiast słowo angielskie „continuous” wskazuje na bezustanne trwanie, bez przerw). „Ciągły” jest więc odpowiednim słowem do użycia w odniesieniu do doskonalenia.

– W niniejszej Normie Międzynarodowej słowo „skutek” jest używane do określenia konsekwencji zmian dla organizacji, natomiast „wpływ na środowisko” odnosi się do konsekwencji zmian dla środowiska.

– Słowo „zapewniać” oznacza obowiązek, który może być delegowany, ale bez przekazywania odpowiedzial-ności za jego realizację.

– W niniejszej Normie Międzynarodowej używany jest termin „strona zainteresowana”, termin „interesariusz” jest synonimem, ponieważ reprezentuje to samo pojęcie.

W niniejszej Normie Międzynarodowej zastosowano pewne nowe terminy. Poniżej podano ich krótkie wyjaśnie-nia, aby pomóc zarówno nowym użytkownikom, jak i tym, którzy korzystali z wcześniejszych wydań niniejszej Normy Międzynarodowej.

– Wyrażenie „zobowiązania dotyczące zgodności” zastępuje wyrażenie „wymagania prawne i inne wymagania, do których spełnienia organizacja się zobowiązała” stosowane w poprzednim wydaniu niniejszej Normy Międzynarodowej. Znaczenie nowego zwrotu nie różni się od jego znaczenia z poprzedniego wydania.

– Wyrażenie „udokumentowana informacja” zastępuje rzeczowniki „dokumentacja”, „dokumenty” i „zapisy” używane we wcześniejszych wydaniach niniejszej Normy Międzynarodowej. Dla odróżnienia intencji, w jakiej używany jest termin ogólny „udokumentowana informacja”, w niniejszej Normie Międzynarodowej stosuje się teraz zwroty „przechowywać udokumentowaną informację jako dowód …” w rozumieniu zapisów, i „utrzymywać udokumentowaną informację” w rozumieniu dokumentacji innej niż zapisy. Wyrażenie „jako dowód …” nie jest wymaganiem dotyczącym spełnienia wymagań dowodowych w rozumieniu prawnym. Oznacza tylko konieczność przechowywania obiektywnych dowodów.

– Wyrażenie „dostawca zewnętrzny” oznacza organizację zewnętrzną (łącznie z podwykonawcą) dostarcza-jącą swoje wyroby lub usługi.

– Zamiana słowa „identyfikować” na „określać” ma na celu harmonizację z terminologią stosowaną w normach dotyczących systemów zarządzania. Słowo „określać” oznacza proces poznawczy skutkujący pozyskaniem wiedzy na jakiś temat. Znaczenie tego słowa nie różni się od tego z poprzedniego wydania.

– Wyrażenie „zamierzony wynik” oznacza to, co organizacja zamierza osiągnąć przez wdrożenie systemu zarządzania środowiskowego. Minimalny zakres zamierzonych wyników obejmuje poprawę środowiskowych efektów działalności, spełnienie zobowiązań dotyczących zgodności i osiągnięcie celów środowiskowych. Organizacje mogą ustalić dodatkowe zamierzone wyniki swoich systemów zarządzania środowiskowego. Na przykład organizacja może zgodnie z zobowiązaniem do ochrony środowiska ustanowić działania pro-wadzące do zrównoważonego rozwoju jako zamierzony wynik.

– Wyrażenie „osoba(-y) wykonująca(-ce) pracę pod nadzorem organizacji” obejmuje zarówno osoby pracujące dla organizacji, jak i te pracujące w jej imieniu, za które organizacja ponosi odpowiedzialność (np. podwy-konawcy). Wyrażenie to zastępuje „osoby pracujące dla organizacji lub w jej imieniu” oraz „osoby pracujące dla lub w imieniu organizacji” stosowane we wcześniejszym wydaniu niniejszej Normy Międzynarodowej. Znaczenie tego nowego wyrażenia nie różni się od tych z poprzedniego wydania.


EN ISO 14001:2015

27

– Pojęcie „zadanie” stosowane w poprzednich wydaniach niniejszej Normy Międzynarodowej zostało włączone do szerszego pojęcia „cel środowiskowy”.

A.4 Kontekst organizacji

A.4.1 Zrozumienie organizacji i jej kontekstu

Intencją 4.1 jest dostarczenie ogólnego zrozumienia pojęciowego ważnych czynników, które mogą wpływać, zarówno pozytywnie, jak i negatywnie, na sposób, w jaki organizacja zarządza swoimi obowiązkami dotyczą-cymi środowiska. Czynniki oznaczają ważne kwestie dla organizacji, problemy do dyskusji lub zmieniające się warunki, które wpływają na zdolność organizacji do osiągnięcia zamierzonych wyników postawionych przed systemem zarządzania środowiskowego.

Przykładami wewnętrznych i zewnętrznych czynników istotnych dla kontekstu organizacji są:

a) warunki środowiskowe związane z klimatem, jakością powietrza, jakością wody, wykorzystaniem powierzchni ziemi, istniejącym zanieczyszczeniem, dostępnością zasobów naturalnych i bioróżnorodnością, które mogą wpływać na cel organizacji lub być pod wpływem jej aspektów środowiskowych;

b) zewnętrzne uwarunkowania kulturowe, społeczne, polityczne, prawne, regulacyjne, finansowe, technologicz-ne, ekonomiczne, przyrodnicze i związane z konkurencyjnością na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym czy lokalnym;

c) wewnętrzne uwarunkowania organizacji, takie jak specyfika działań, wyrobów i usług organizacji; strate-giczny kierunek rozwoju, kultura i zasoby (tj. ludzie, wiedza, procesy, systemy).

Zrozumienie kontekstu organizacji jest wykorzystywane do ustanowienia, wdrożenia, utrzymywania i ciągłego doskonalenia jej systemu zarządzania środowiskowego (patrz 4.4). Wewnętrzne i zewnętrzne czynniki, które są określane w 4.1, mogą być źródłem ryzyk i szans dla organizacji lub dla systemu zarządzania środowisko-wego (patrz 6.1.1 do 6.1.3). Organizacja określa te, do których należy się odnieść i którymi należy zarządzać (patrz 6.1.4, 6.2, Rozdział 7 i Rozdział 8 oraz 9.1).

A.4.2 Zrozumienie potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych

Od organizacji oczekuje się ogólnego (tj. niekoniecznie szczegółowego) zrozumienia potrzeb i oczekiwań wyrażonych przez wewnętrzne i zewnętrzne strony zainteresowane, które organizacja określiła jako istotne. Organizacja bierze pod uwagę wiedzę uzyskaną podczas określania, które z tych potrzeb i oczekiwań powinna lub chce spełnić, tj. określa zobowiązania dotyczące zgodności (patrz 6.1.1).

W przypadku stron zainteresowanych postrzegających siebie jako podlegające wpływom decyzji lub działań or-ganizacji związanych ze środowiskowymi efektami działalności, organizacja bierze pod uwagę istotne potrzeby i oczekiwania, które zostały podane do wiadomości organizacji lub zostały ujawnione przez stronę zainteresowaną.

Wymagania stron zainteresowanych niekoniecznie stają się wymaganiami dla organizacji. Niektóre wymaga-nia stron zainteresowanych odzwierciedlają potrzeby i oczekiwania, które są obowiązujące ze względu na to, że zostały ujęte w przepisach ustawowych i wykonawczych, pozwoleniach i licencjach na mocy decyzji rządu lub nawet sądu. Organizacja może zdecydować o dobrowolnym przyjęciu innych wymagań stron zaintereso-wanych (np. poprzez zawarcie umowy lub podjęcie dobrowolnej inicjatywy). Jeśli organizacja je przyjmie, stają się one dla organizacji wymaganiami (tj. zobowiązaniami dotyczącymi zgodności) i powinny być uwzględnione podczas planowania systemu zarządzania środowiskowego (patrz 4.4). Bardziej szczegółowa analiza zobo-wiązań organizacji dotyczących zgodności jest podana w 6.1.3.

A.4.3 Określanie zakresu systemu zarządzania środowiskowego

Zakres systemu zarządzania środowiskowego oznacza granice fizyczne i organizacyjne, w których stosowa-ny jest system zarządzania środowiskowego, zwłaszcza jeśli organizacja jest częścią większej organizacji. Organizacja może definiować swoje granice w sposób dowolny i elastyczny. Może zdecydować o wdrożeniu niniejszej Normy Międzynarodowej w całej organizacji lub w określonej jej części (określonych jej częściach),


EN ISO 14001:2015

28

pod warunkiem że najwyższe kierownictwo tej (tych) części organizacji ma uprawnienia do ustanowienia sys-temu zarządzania środowiskowego.

Podczas ustalania zakresu wiarygodność systemu zarządzania środowiskowego będzie zależeć od wyboru granic organizacji. Organizacja bierze pod uwagę poziom, z jakim może nadzorować lub wywierać wpływ na działania, wyroby i usługi rozważając perspektywę cyklu życia. Nie zaleca się, aby ustalanie zakresu służyło wyłączaniu działań, wyrobów, usług lub obiektów, które mają lub mogą mieć znaczące aspekty środowisko-we, ani uchylaniu się od zobowiązań dotyczących zgodności. Zakres jest rzeczywistym i reprezentatywnym odzwierciedleniem działań operacyjnych w granicach systemu zarządzania środowiskowego i zaleca się, aby nie wprowadzał w błąd stron zainteresowanych.

Wymaganie udostępnienia opisu zakresu stronom zainteresowanym ma zastosowanie w sytuacji, kiedy orga-nizacja stwierdza, że jest on zgodny z niniejszą Normą Międzynarodową.

A.4.4 System zarządzania środowiskowego

Organizacja jest uprawniona do samodzielnego decydowania i ponosi odpowiedzialność za to, w jaki sposób będzie wypełniać wymagania niniejszej Normy Międzynarodowej, w tym za poziom szczegółowości i stopień, w jakim:

a) ustanawia jeden lub większą liczbę procesów, tak aby mieć pewność, że proces(-y) jest (są) nadzorowany(-e), realizowany(-e) tak, jak zaplanowano, i osiągnąć zamierzone wyniki;

b) integruje wymagania systemu zarządzania środowiskowego z jej różnymi procesami biznesowymi, takimi jak projektowanie i rozwój, zakupy, zasoby ludzkie, sprzedaż i marketing;

c) włącza czynniki związane z jej kontekstem (patrz 4.1) i wymaganiami stron zainteresowanych (patrz 4.2) w swój system zarządzania środowiskowego.

Jeśli niniejsza Norma Międzynarodowa jest wdrażana w określonej części (określonych częściach) organizacji, to polityki, procesy i udokumentowane informacje opracowane przez inne części organizacji mogą być wykorzy-stane do spełnienia wymagań niniejszej Normy Międzynarodowej, pod warunkiem że mają one zastosowanie do tej określonej części (tych określonych części) organizacji.

Informacje dotyczące utrzymywania systemu zarządzania środowiskowego jako elementu zarządzania zmia-nami, patrz Rozdział A.1.

A.5 Przywództwo

A.5.1 Przywództwo i zaangażowanie

Zaleca się, aby najwyższe kierownictwo, w celu wykazania przywództwa i zaangażowania, osobiście włączyło się w realizację lub kierowało realizacją określonych obowiązków związanych z systemem zarządzania środowi-skowego. Najwyższe kierownictwo może przekazać te obowiązki innym osobom, ale pozostaje odpowiedzialne za zapewnienie ich realizacji.

A.5.2 Polityka środowiskowa

Polityka środowiskowa stanowi zestaw zasad sformułowanych w formie zobowiązań, w których najwyższe kierownictwo przedstawia zamiary organizacji dotyczące wspierania i poprawiania środowiskowych efektów działalności. Polityka środowiskowa umożliwia organizacji ustalenie jej celów środowiskowych (patrz 6.2), po-dejmowanie działań dla osiągnięcia zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego i realizację ciągłego doskonalenia (patrz Rozdział 10).

W niniejszej Normie Międzynarodowej określono trzy podstawowe zobowiązania dla polityki środowiskowej:

a) ochrona środowiska;

b) spełnianie zobowiązań dotyczących zgodności;

c) ciągłe doskonalenie systemu zarządzania środowiskowego w celu poprawy środowiskowych efektów dzia-łalności.


EN ISO 14001:2015

29

Powyższe zobowiązania znajdują następnie odzwierciedlenie w procesach, które organizacja ustanawia w celu uwzględnienia poszczególnych wymagań niniejszej Normy Międzynarodowej, aby zapewnić, że system zarzą-dzania środowiskowego opiera się na solidnych podstawach, jest wiarygodny i niezawodny.

Zobowiązanie do ochrony środowiska ma na celu nie tylko zapobieganie niekorzystnym wpływom na środowisko przez zapobieganie zanieczyszczeniom, ale także zabezpieczenie środowiska przed szkodami i degradacją wynikającą z działań, wyrobów i usług organizacji. Zaleca się, aby zobowiązania przyjęte przez organizację odpowiadały jej kontekstowi, w tym lokalnym lub regionalnym warunkom środowiskowym. Zobowiązania te mogą dotyczyć np. jakości wody, recyklingu odpadów lub jakości powietrza. Mogą także obejmować zobowiązania dotyczące łagodzenia zmian klimatycznych i dostosowania się do nich, ochrony bioróżnorodności i ekosyste-mów oraz przywracania środowiska do poprzedniego stanu.

Wszystkie zobowiązania są ważne, ale niektóre strony zainteresowane szczególną wagę przykładają do zo-bowiązania organizacji do spełniania zobowiązań dotyczących zgodności, zwłaszcza mających zastosowanie wymagań prawnych. Niniejsza Norma Międzynarodowa zawiera szereg powiązanych ze sobą wymagań doty-czących tego zobowiązania. Należą do nich m.in.:

– określenie zobowiązań dotyczących zgodności;

– zapewnienie, aby operacje były wykonywane zgodnie z tymi zobowiązaniami dotyczącymi zgodności;

– dokonywanie oceny zgodności z tymi zobowiązaniami dotyczącymi zgodności;

– korygowanie niezgodności.

A.5.3 Role, odpowiedzialność i uprawnienia w organizacji

Zaleca się, aby osoby zaangażowane w system zarządzania środowiskowego organizacji w pełni rozumiały swoje role, odpowiedzialność i uprawnienia związane ze spełnianiem wymagań niniejszej Normy Międzynaro-dowej i osiąganiem zamierzonych wyników.

Specyficzne role i odpowiedzialność określone w 5.3 mogą być przypisane osobie nazywanej czasem „przed-stawicielem kierownictwa”. Mogą być także podzielone między kilka osób lub przypisane członkowi najwyższego kierownictwa.

A.6 Planowanie

A.6.1 Działania odnoszące się do ryzyk i szans

A.6.1.1 Postanowienia ogólne

Ogólnym celem procesów ustanowionych w 6.1.1 jest zapewnienie, aby organizacja była zdolna do osiągania zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego, do zapobiegania wystąpieniu lub ograniczenia niepożądanych skutków oraz do ciągłego doskonalenia. Organizacja może to zapewnić przez określenie ryzyk i szans, do których należy się odnieść, oraz przez zaplanowanie działań odnoszących się do nich. Ryzyka i szanse mogą być związane z aspektami środowiskowymi, zobowiązaniami dotyczącymi zgodności, innymi czynnikami lub potrzebami i oczekiwaniami stron zainteresowanych.

Aspekty środowiskowe (patrz 6.1.2) mogą być źródłem ryzyk i szans związanych z niekorzystnymi i korzyst-nymi wpływami na środowisko oraz innymi skutkami dla organizacji. Ryzyka i szanse związane z aspektami środowiskowymi mogą być określane w ramach oceny znaczenia aspektów środowiskowych lub odrębnie.

Zobowiązania dotyczące zgodności (patrz 6.1.3) mogą być źródłem ryzyk i szans takich jak ich niespełnianie (co może zaszkodzić reputacji organizacji lub grozić sankcjami prawnymi) lub prowadzenie działań idących dalej niż zobowiązania dotyczące zgodności (co może poprawić reputację organizacji).


EN ISO 14001:2015

30

Ryzyka i szanse dla organizacji mogą wiązać się z innymi czynnikami, w tym z warunkami środowiskowymi lub potrzebami i oczekiwaniami stron zainteresowanych, które mogą wpływać na zdolność organizacji do osiągnięcia zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego, na przykład:

a) przedostawanie się zanieczyszczeń do środowiska w wyniku istnienia barier związanych z brakiem umie-jętności czytania i/lub pisania pracowników lub barier językowych pomiędzy pracownikami, którzy mogą nie rozumieć lokalnych procedur pracy;

b) częstsze występowanie powodzi w wyniku zmian klimatu, co może zagrażać terenowi organizacji;

c) brak dostępności zasobów potrzebnych do utrzymania skutecznego systemu zarządzania środowiskowego w wyniku ograniczeń ekonomicznych;

d) finansowanie ze środków rządowych wprowadzania nowych technologii, które poprawiałyby jakość powietrza;

e) niedobór wody podczas okresowych suszy, co może wpływać na możliwość wykorzystania urządzeń za-pewniających nadzór nad wielkością emisji.

Sytuacje awaryjne są to nieplanowane lub nieoczekiwane zdarzenia, które wymagają szybkiego zastosowania szczególnych kompetencji, zasobów lub procesów w celu zapobieżenia lub złagodzenia ich rzeczywistych lub potencjalnych następstw. Sytuacje awaryjne mogą skutkować niekorzystnymi wpływami na środowisko lub innymi skutkami dla organizacji. Zaleca się, aby określając potencjalne sytuacje awaryjne (np. pożar, wyciek chemikaliów, niekorzystne warunki pogodowe), organizacja rozważyła:

– rodzaj zagrożeń występujących na terenie zakładu (np. obecność cieczy łatwopalnych, zbiorników maga-zynowych lub sprężonych gazów);

– najbardziej prawdopodobny typ i skalę sytuacji awaryjnej;

– możliwość wystąpienia sytuacji awaryjnych w pobliskich obiektach (np. zakład produkcyjny, droga, linia kolejowa).

Mimo że należy określić ryzyka i szanse oraz odnieść się do nich, nie jest wymagane stosowanie formalnego zarządzania ryzykiem ani udokumentowany proces zarządzania ryzykiem. Wybór metody określania ryzyk i szans należy do organizacji. Może to być prosta metoda jakościowa lub pełna ocena ilościowa, zależnie od kontekstu organizacji. Metoda może obejmować prosty jakościowy proces lub pełną liczbową ocenę w za-leżności od kontekstu, w jakim organizacja działa.

Zidentyfikowane ryzyka i szanse (patrz 6.1.1 do 6.1.3) stanowią dane wejściowe do planowania (patrz 6.1.4) i ustanowienia celów środowiskowych (patrz 6.2).

A.6.1.2 Aspekty środowiskowe

Organizacja określa swoje aspekty środowiskowe i związane z nimi wpływy na środowisko oraz określa, które z nich są znaczące, czyli te, do których należy się odnieść w systemie zarządzania środowiskowego organizacji.

Zmiany w środowisku, zarówno niekorzystne, jak i korzystne, które wynikają w całości lub w części z aspektów środowiskowych są nazywane wpływami na środowisko. Wpływ na środowisko może pojawiać się w skali lo-kalnej, regionalnej i globalnej, może mieć charakter bezpośredni, pośredni lub skumulowany. Relacja między aspektami środowiskowymi i wpływami na środowisko jest taka, jak między przyczyną i skutkiem.

Określając aspekty środowiskowe, organizacja rozważa perspektywę cyklu życia. Nie jest wymagana szczegó-łowa ocena cyklu życia; wystarczające jest staranne przemyślenie etapów cyklu życia, które mogą być nadzo-rowane lub na które ma wpływ organizacja. Typowe etapy cyklu życia wyrobu (lub usługi) obejmują pozyskanie surowców, projektowanie, wytwarzanie, transport/dostawę, użycie, postępowanie po zakończeniu użytkowania i końcowe unieszkodliwianie. Mające zastosowanie etapy cyklu życia będą się różnić w zależności od rodzaju działalności, wyrobu lub usługi.

Konieczne jest, aby organizacja określiła aspekty środowiskowe w zakresie swojego systemu zarządzania śro-dowiskowego oraz uwzględniła wejścia i wyjścia (zarówno zamierzone, jak i niezamierzone), które są związane zarówno z obecnymi, jak i istotnymi przeszłymi działaniami, wyrobami i usługami; planowanymi lub nowymi przedsięwzięciami; nowymi albo modyfikowanymi działaniami, wyrobami i usługami. Zaleca się, aby stosowana


EN ISO 14001:2015

31

metoda brała pod uwagę warunki operacyjne typowe i nietypowe, warunki operacyjne przy zatrzymaniu i roz-ruchu, a także możliwe do przewidzenia sytuacje awaryjne zidentyfikowane w 6.1.1. Zaleca się, aby zwrócić uwagę na sytuacje awaryjne, które miały miejsce w przeszłości. Informacja o aspektach środowiskowych w kontekście zarządzania zmianą, patrz Rozdział A.1.

Nie jest konieczne, aby organizacja określając i oceniając swoje aspekty środowiskowe rozważała każdy wy-rób, komponent lub surowiec indywidualnie; może pogrupować lub ująć w kategorie działania wyroby i usługi mające podobne cechy.

Określając aspekty środowiskowe, organizacja może wziąć pod uwagę:

a) emisje do powietrza;

b) uwolnienia do wody;

c) uwolnienia do gleby;

d) zużycie surowców i zasobów naturalnych;

e) zużycie energii;

f) emitowaną energię (np. ciepło, promieniowanie, drgania (hałas) i światło);

g) wytwarzanie odpadów i/lub produktów ubocznych;

h) zajęcie przestrzeni.

Poza aspektami środowiskowymi, które organizacja może nadzorować bezpośrednio, organizacja określa, czy istnieją inne aspekty środowiskowe, na które może ona wpływać. Mogą one być związane z dostarczanymi przez innych wyrobami i usługami wykorzystywanymi przez organizację albo wyrobami i usługami, które organizacja dostarcza innym, a także z procesem(-ami) zlecanym(-i) na zewnątrz. Organizacja może mieć ograniczony wpływ na sposób użycia i przetwarzanie po zakończeniu użytkowania wyrobów, które organizacja dostarcza i usług, które świadczy. Jednak to organizacja w każdym przypadku określa poziom możliwego nadzoru, wpły-wania na aspekty środowiskowe oraz stopień, w jakim chce wywierać taki wpływ.

Zaleca się wziąć pod uwagę aspekty środowiskowe związane z takimi działaniami, wyrobami i usługami orga-nizacji, jak:

– projektowanie i rozwój jej infrastruktury, procesów, wyrobów i usług;

– pozyskiwanie surowców, w tym wydobycie;

– procesy operacyjne i wytwórcze, w tym magazynowanie;

– obsługa i konserwacja wyposażenia, majątku i infrastruktury;

– środowiskowe efekty działalności oraz praktyki stosowane przez dostawców zewnętrznych;

– transport wyrobów i świadczenie usług, w tym pakowanie,

– przechowywanie i użytkowanie wyrobów oraz postępowanie po zakończeniu ich użytkowania;

– gospodarka odpadami, w tym ponowne użycie, przywrócenie własności użytkowych, recykling i unieszko-dliwienie.

Nie ma jednej metody określania znaczących aspektów środowiskowych, jednak zaleca się, aby zastosowana metoda i kryteria dawały spójne rezultaty. Organizacja ustala kryteria dla określenia znaczących aspektów środo-wiskowych. Kryteria środowiskowe są podstawowymi i minimalnymi kryteriami oceny aspektów środowiskowych. Kryteria mogą dotyczyć aspektów środowiskowych (np. rodzaj, wielkość, częstość występowania) lub wpływów na środowisko (np. skala, uciążliwość, czas trwania i poziom narażenia). Mogą być także stosowane inne kryteria. Jeżeli bierze się pod uwagę jedynie kryteria środowiskowe, to aspekt środowiskowy może być nieznaczący, ale przy zastosowaniu innych kryteriów może osiągnąć lub przekroczyć próg decydujący o tym, czy jest uznawany za znaczący. Te inne kryteria mogą obejmować czynniki organizacyjne, takie jak wymagania prawne lub kwestie istotne dla stron zainteresowanych. Te inne kryteria nie są przeznaczone do wykorzystywania ich w celu obniżania znaczenia aspektu, który uznano za znaczący na podstawie jego wpływu na środowisko.


EN ISO 14001:2015

32

Znaczący aspekt środowiskowy może powodować jeden lub większą liczbę znaczących wpływów na środowi-sko, może więc być źródłem ryzyk i szans, do których należy się odnieść, aby zapewnić, że organizacja będzie mogła osiągnąć zamierzone wyniki systemu zarządzania środowiskowego.

A.6.1.3 Zobowiązania dotyczące zgodności

Organizacja określa, z wystarczającą szczegółowością, które z zobowiązań dotyczących zgodności zidenty-fikowanych w 4.2 mają zastosowanie do jej aspektów środowiskowych oraz jak te zobowiązania stosują się do organizacji. Zobowiązania dotyczące zgodności obejmują wymagania prawne, które organizacja powinna spełniać, i inne wymagania, które organizacja powinna lub chce spełniać.

Obowiązujące wymagania prawne związane z aspektami środowiskowymi organizacji mogą obejmować, jeśli ma to zastosowanie:

a) wymagania organów rządowych lub innych właściwych organów;

b) przepisy ustawowe i wykonawcze przyjmowane na poziomie międzynarodowym, krajowym i lokalnym;

c) wymagania określone w pozwoleniach, licencjach lub innych formach zezwoleń;

d) nakazy, zasady lub wytyczne wydane przez organy administracji;

e) wyroki sądów, w tym sądów administracyjnych.

Zobowiązania dotyczące zgodności mogą także obejmować wymagania stron zainteresowanych dotyczące aspektów środowiskowych organizacji, które organizacja powinna lub chce przyjąć. Mogą one obejmować, jeśli ma to zastosowanie:

– porozumienia z grupami społecznymi lub organizacjami pozarządowymi;

– porozumienia z władzami publicznymi lub klientami;

– wymagania organizacyjne;

– dobrowolne zasady lub kodeksy postępowania;

– dobrowolne systemy etykietowania lub zobowiązania środowiskowe;

– obowiązki wynikające z uzgodnień kontraktowych z organizacją;

– właściwe normy zakładowe lub branżowe.

A.6.1.4 Planowanie działań

Organizacja planuje na wysokim szczeblu działania, które powinna podjąć w ramach systemu zarządzania środowiskowego w celu uwzględnienia jej znaczących aspektów środowiskowych, zobowiązań dotyczących zgodności oraz ryzyk i szans zidentyfikowanych w 6.1.1, które są priorytetem dla organizacji do osiągnięcia zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego.

Planowane działania mogą obejmować ustanowienie celów środowiskowych (patrz 6.2) lub mogą być włączone w inne procesy systemu zarządzania środowiskowego, każde z osobna lub łącznie. Niektóre działania mogą być ujęte w innych systemach zarządzania, np. związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy lub ciągłością biznesu albo w innych procesach biznesowych związanych z ryzykiem lub zarządzaniem finansami i zasobami ludzkimi.

Zaleca się, aby rozważając opcje technologiczne, organizacja wzięła pod uwagę zastosowanie najlepszych dostęp-nych technik tam, gdzie jest to ekonomicznie uzasadnione, efektywne pod względem kosztów i uznane za odpo-wiednie. Nie oznacza to, że organizacja jest zobowiązana do stosowania środowiskowych metod rachunkowości.

A.6.2 Cele środowiskowe i planowanie ich osiągnięcia

Cele środowiskowe mogą być ustanowione przez najwyższe kierownictwo na poziomie strategicznym, taktycznym lub operacyjnym. Poziom strategiczny obejmuje najwyższe poziomy organizacji, a cele środowiskowe mogą mieć zastosowanie do całej organizacji. Poziomy taktyczny i operacyjny mogą obejmować cele środowiskowe


EN ISO 14001:2015

33

dla poszczególnych jednostek lub funkcji w organizacji. Zaleca się, aby były one spójne z jej strategicznym kierunkiem działania.

Zaleca się, aby informacje o celach środowiskowych przekazywać pracującym pod nadzorem organizacji oso-bom, których praca ma wpływ na realizację celów środowiskowych.

Wymaganie „uwzględnienia znaczących aspektów środowiskowych” nie oznacza, że dla każdego aspektu znaczącego należy ustanowić cel środowiskowy, jednak znaczące aspekty mają wysoki priorytet przy ustalaniu celów środowiskowych.

Sformułowanie „spójne z polityką środowiskową” oznacza, że cele środowiskowe są dopasowane i zharmoni-zowane ze zobowiązaniami podjętymi w polityce środowiskowej przez najwyższe kierownictwo, łącznie z zo-bowiązaniami do ciągłego doskonalenia.

Wskaźniki są wybierane w celu oceny osiągania mierzalnych celów środowiskowych. Pojęcie „mierzalne” oznacza możliwość zastosowania określonej metody jakościowej lub ilościowej powiązanej z określoną skalą do stwierdzenia, czy cel został osiągnięty. Stosując zastrzeżenie „jeśli to wykonalne”, potwierdza się, że mogą być sytuacje, kiedy pomiar stopnia osiągnięcia celu środowiskowego nie jest możliwy, jednak ważne jest, aby organizacja była w stanie określić, czy cel został osiągnięty czy nie.

Dodatkowe informacje na temat ustalania wskaźników środowiskowych, patrz ISO 14031.

A.7 Wsparcie

A.7.1 Zasoby

Zasoby są potrzebne do skutecznego funkcjonowania i doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego oraz do poprawy środowiskowych efektów działalności. Zaleca się, aby najwyższe kierownictwo zapewniło, że osoby, którym przypisano odpowiedzialność związaną z systemem zarządzania środowiskowego, są wspierane niezbęd-nymi zasobami. Zasoby wewnętrzne mogą być uzupełniane przez zewnętrznego(-ych) dostawcę (dostawców).

Zasoby mogą obejmować zasoby ludzkie, zasoby naturalne, infrastrukturę, technologię i zasoby finansowe. Przykładem zasobów ludzkich są specjalistyczne umiejętności i wiedza. Przykłady zasobów infrastruktury obejmują budynki organizacji, wyposażenie, zbiorniki podziemne i system kanalizacyjny.

A.7.2 Kompetencje

Wymagania dotyczące kompetencji określone w niniejszej Normie Międzynarodowej mają zastosowanie do osób pracujących pod nadzorem organizacji, które mogą mieć wpływ na środowiskowe efekty działalności, w tym osoby:

a) których praca może potencjalnie spowodować znaczący wpływ na środowisko;

b) którym przypisano odpowiedzialność związaną z systemem zarządzania środowiskowego, łącznie z tymi, którzy:

1) określają i oceniają wpływy na środowisko lub zobowiązania dotyczące zgodności;

2) mają udział w osiąganiu celów środowiskowych;

3) reagują na sytuacje awaryjne;

4) przeprowadzają audity wewnętrzne;

5) dokonują oceny zgodności.

A.7.3 Świadomość

Nie jest zalecane, aby wymagania dotyczące świadomości polityki środowiskowej były rozumiane jako obowiązek zapamiętywania jej zobowiązań lub obowiązek posiadania kopii udokumentowanej polityki środowiskowej przez


EN ISO 14001:2015

34

osoby wykonujące prace pod nadzorem organizacji. Zaleca się, aby osoby te były świadome jej istnienia, celu jej ustanowienia i swojej roli w realizacji zobowiązań, a także tego, jak ich praca może wpływać na zdolność organizacji do wypełnienia zobowiązań dotyczących zgodności.

A.7.4 Komunikacja

Komunikacja pozwala organizacji dostarczać i otrzymywać informacje istotne dla jej systemu zarządzania środowiskowego, w tym informacje związane z jej znaczącymi aspektami środowiskowymi, środowiskowymi efektami działalności, zobowiązaniami dotyczącymi zgodności oraz zaleceniami dotyczącymi ciągłego dosko-nalenia. Komunikacja oznacza proces przebiegający w dwie strony, do i na zewnątrz organizacji.

Ustanawiając proces(-y) komunikacji, zaleca się wziąć pod uwagę strukturę organizacyjną, aby zapewnić komuni-kację między najbardziej odpowiednimi szczeblami i funkcjami organizacji. Potrzeby wielu różnych stron zaintereso-wanych mogą być zaspokojone poprzez zastosowanie jednej metody komunikacji, ale może okazać się konieczne zastosowanie wielu metod dla zaspokojenia specyficznych potrzeb poszczególnych stron zainteresowanych.

Informacje otrzymywane przez organizację mogą zawierać żądania stron zainteresowanych dotyczące przeka-zania specyficznych informacji związanych z zarządzaniem jej aspektami środowiskowymi lub ogólne wrażenia czy opinie dotyczące sposobu, w jaki organizacja nimi zarządza. Wrażenia lub opinie te mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. W tym drugim przypadku (np. skarg) istotna jest szybka i jednoznaczna odpowiedź przekazana przez organizację. Późniejsze analizy takich skarg mogą być źródłem wartościowych informacji służących poszukiwaniu możliwości doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego.

Zaleca się, aby komunikacja była:

a) przejrzysta, tj. żeby organizacja w sposób otwarty podawała źródło pochodzenia swoich danych;

b) odpowiednia, tj. aby przekazywane informacje spełniały potrzeby istotnych stron zainteresowanych, umoż-liwiając ich udział w procesie komunikacji;

c) prawdziwa i niewprowadzająca w błąd tych, którzy polegają na przekazanych informacjach;

d) zgodna z faktami, dokładna i wiarygodna;

e) niepozbawiona istotnych informacji;

f) zrozumiała dla stron zainteresowanych.

Więcej informacji na temat komunikacji jako elementu zarządzania zmianą, patrz Rozdział A.1. Dodatkowe informacje na temat komunikacji, patrz ISO 14063.

A.7.5 Udokumentowane informacje

Zaleca się, aby organizacja stworzyła i utrzymywała udokumentowane informacje w sposób zapewniający przydatność, adekwatność i skuteczność systemu zarządzania środowiskowego. Zaleca się, aby organizacja koncentrowała się na wdrożeniu systemu zarządzania środowiskowego i środowiskowych efektach działalności, a nie na złożonym systemie nadzoru nad udokumentowanymi informacjami.

Poza udokumentowanymi informacjami wymaganymi w poszczególnych rozdziałach niniejszej Normy Międzynaro-dowej organizacja może zdecydować o stworzeniu dodatkowych udokumentowanych informacji w celu określenia odpowiedzialności, zachowania przejrzystości, ciągłości i spójności, prowadzenia szkoleń lub ułatwienia auditowania.

Dla potrzeb systemu zarządzania środowiskowego można wykorzystywać udokumentowane informacje stwo-rzone pierwotnie do innych celów. Udokumentowane informacje związane z systemem zarządzania środowi-skowego mogą być integrowane z innymi systemami zarządzania informacją wdrożonymi przez organizację. Nie muszą mieć formy księgi.


EN ISO 14001:2015

35

A.8 Działania operacyjne

A.8.1 Planowanie i nadzór nad działaniami operacyjnymi

Rodzaj i zakres środków nadzoru operacyjnego zależy od rodzaju prowadzonych działań operacyjnych, ry-zyk i szans, znaczących aspektów środowiskowych oraz zobowiązań dotyczących zgodności. Organizacja ma dowolność w wyborze rodzaju metod nadzoru operacyjnego, wykorzystywanych osobno lub w kombinacji, niezbędnych do zapewnienia skuteczności procesu(-ów) w osiąganiu pożądanych rezultatów. Metody takie mogą obejmować:

a) projektowanie procesu (procesów) w sposób zapobiegający błędom i zapewniający spójne wyniki;

b) wykorzystanie technologii do nadzorowania procesu (procesów) i zapobieganiu powstawania niekorzystnych wyników (tj. zabezpieczeń technicznych);

c) angażowanie kompetentnego personelu w celu zapewnienia pożądanych rezultatów;

d) prowadzenie procesu (procesów) w ściśle ustalony sposób;

e) monitorowanie lub pomiary procesu (procesów) w celu sprawdzenia rezultatów;

f) określenie stosowania i niezbędnej ilości udokumentowanych informacji.

Organizacja decyduje o tym, jaki zakres nadzorowania jej procesów biznesowych (np. procesu zakupów) jest niezbędny do zapewnienia nadzoru lub wpływu na proces(-y) zlecany(-e) na zewnątrz lub na dostawców wy-robów i usług. Zaleca się, aby decyzja ta była oparta na takich czynnikach jak:

– wiedza, kompetencje i zasoby, w tym:

– kompetencje dostawcy zewnętrznego w zakresie spełnienia wymagań systemu zarządzania środowi-skowego organizacji;

– kompetencje techniczne organizacji w zakresie ustalania odpowiednich środków nadzoru lub do oceny adekwatności tych środków;

– znaczenie oraz potencjalny wpływ, jaki wyrób i usługa będą mieć dla zdolności organizacji do osiągnięcia zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego;

– stopień, w jakim nadzór nad procesem jest współdzielony;

– zdolność do uzyskania niezbędnego poziomu nadzoru w ramach ogólnego procesu zakupowego organizacji;

– dostępne możliwości doskonalenia.

W przypadku procesów zlecanych na zewnątrz lub wyrobów i usług dostarczanych przez zewnętrznego(-ych) dostawcę(-ów) poziom nadzoru lub wpływu, jaki organizacja może stosować, może być bardzo zróżnicowany, od pełnego nadzoru poprzez nadzór ograniczony, aż do całkowitego braku możliwości wpływu. W niektórych przypadkach proces zlecany na zewnątrz, ale realizowany na terenie organizacji, może pozostawać pod bezpo-średnim jej nadzorem; w innych przypadkach zdolność organizacji do wpływania na proces zlecany na zewnątrz lub na dostawcę może być ograniczona.

Określając rodzaj i zasięg stosowanych środków nadzoru operacyjnego związanych z dostawcami zewnętrz-nymi, w tym podwykonawcami, organizacja może rozważyć czynniki takie jak:

– aspekty środowiskowe i związane z nimi wpływy na środowisko;

– ryzyka i szanse związane z wytwarzaniem wyrobów lub świadczeniem usług;

– swoje zobowiązania dotyczące zgodności.

Informacje na temat nadzoru operacyjnego jako elementu zarządzania zmianą, patrz Rozdział A.1. Więcej informacji dotyczących perspektywy cyklu życia, patrz A.6.1.2.


EN ISO 14001:2015

36

Procesem zlecanym na zewnątrz jest proces, który spełnia wszystkie poniższe warunki:

– jest objęty zakresem systemu zarządzania środowiskowego;

– jest integralnym elementem działalności organizacji;

– jest potrzebny do osiągnięcia zamierzonych wyników systemu zarządzania środowiskowego;

– odpowiedzialność za zgodność z wymaganiami dotyczącymi procesu ponosi organizacja;

– organizacja i zewnętrzny dostawca mają ze sobą określone relacje, gdy strony zainteresowane postrzegają proces jako realizowany przez organizację.

Wymagania środowiskowe to związane ze środowiskiem potrzeby i oczekiwania organizacji, ustanowione i przekazane jej stronom zainteresowanym (np. jednostka wewnętrzna taka jak dział zaopatrzenia; klient; ze-wnętrzny dostawca).

Niektóre znaczące aspekty środowiskowe mogą wystąpić podczas transportu, dostawy, użytkowania, przetwa-rzania po zakończeniu użytkowania i końcowego unieszkodliwiania wyrobów albo podczas wykonywania przez organizację usług. Udostępniając informacje, organizacja potencjalnie może zapobiec lub złagodzić niekorzystne wpływy na środowisko występujące na tych etapach cyklu życia.

A.8.2 Gotowość i reagowanie na sytuacje awaryjne

Każda organizacja jest odpowiedzialna za utrzymywanie gotowości i reagowanie na sytuacje awaryjne w spo-sób odpowiadający jej szczególnym potrzebom. Informacje dotyczące identyfikowania sytuacji awaryjnych, patrz A.6.1.1.

Zaleca się, aby planując proces(-y) gotowości i reagowania na sytuacje awaryjne, organizacja wzięła pod uwagę:

a) najbardziej odpowiednią (odpowiednie) metodę(-y) reagowania na sytuacje awaryjne;

b) procesy komunikacji wewnętrznej i zewnętrznej;

c) działanie (działania) niezbędne do zapobiegania wystąpieniu wpływów na środowisko lub do złagodzenia tych wpływów;

d) sposób (sposoby) reagowania oraz działanie (działania) o charakterze łagodzącym skutki, które należy podjąć w przypadku wystąpienia różnego typu sytuacji awaryjnych;

e) potrzebę prowadzenia oceny przebiegu działań po wystąpieniu sytuacji awaryjnej w celu określenia i wdro-żenia działań korygujących;

f) okresowe testowanie działań zaplanowanych na wypadek sytuacji awaryjnych;

g) szkolenia pracowników odpowiedzialnych za reagowanie na sytuacje awaryjne;

h) wykaz osób i służb wraz z danymi kontaktowymi (np. straż pożarna, służby usuwające wycieki);

i) drogi ewakuacyjne i punkty zbiórki;

j) możliwości pomocy wzajemnej ze strony organizacji z sąsiedztwa.

A.9 Ocena efektów działalności

A.9.1 Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena

A.9.1.1 Postanowienia ogólne

Określając, co powinno być monitorowane i mierzone poza postępami w realizacji celów środowiskowych, zaleca się, aby organizacja uwzględniła znaczące aspekty środowiskowe, zobowiązania dotyczące zgodności oraz środki nadzoru operacyjnego.


EN ISO 14001:2015

37

Zaleca się, aby metody użyte przez organizację do monitorowania i pomiarów, analizy i oceny były zdefiniowane w systemie zarządzania środowiskowego, w celu zapewnienia, aby:

a) częstość monitorowania i pomiarów była skoordynowana z potrzebami w zakresie analiz i oceny wyników;

b) wyniki monitorowania i pomiarów były wiarygodne, odtwarzalne i sprawdzalne;

c) analizy i oceny były wiarygodne, odtwarzalne i umożliwiały organizacji raportowanie trendów zmian.

Zaleca się, aby wnioski z analizy i oceny środowiskowych efektów działalności były przekazywane osobom z przypisanymi zakresami obowiązków i uprawnień umożliwiającymi inicjowanie odpowiednich działań.

Dodatkowe informacje dotyczące oceny środowiskowych efektów działalności, patrz ISO 14031.

A.9.1.2 Ocena zgodności

Częstość i terminy prowadzenia ocen zgodności mogą się różnić w zależności od znaczenia danego wyma-gania, zmian warunków operacyjnych, zmian w zobowiązaniach dotyczących zgodności oraz efektów działal-ności organizacji w przeszłości. Do utrzymania znajomości i rozumienia statusu zgodności organizacja może wykorzystywać różne metody, jednak konieczne jest dokonywanie okresowej oceny wszystkich zobowiązań dotyczących zgodności.

W przypadku, kiedy wyniki oceny wskazują na odstępstwo od wymagań prawnych, organizacja powinna określić i wdrożyć działania niezbędne do osiągnięcia zgodności. Może to wymagać kontaktu z właściwym organem i uzgodnienia kierunku działań zmierzających do osiągnięcia zgodności z wymaganiami prawnymi. Treść za-wartego uzgodnienia staje się wtedy zobowiązaniem dotyczącym zgodności.

Niespełnienie zobowiązań dotyczących zgodności niekoniecznie oznacza niezgodność, jeśli na przykład zosta-ło zidentyfikowane i skorygowane w ramach procesów systemu zarządzania środowiskowego. Niezgodności dotyczące zobowiązań do zgodności należy skorygować, nawet jeśli nie doprowadziły one do faktycznej nie-zgodności z wymaganiami prawnymi.

A.9.2 Audit wewnętrzny

Zaleca się, aby auditorzy byli niezależni od działalności poddawanej auditowi, jeżeli to wykonalne, oraz działali w sposób wolny od uprzedzeń i konfliktu interesów.

Niezgodności wykryte podczas auditów należy objąć odpowiednimi działaniami korygującymi.

Rozważając wyniki wcześniejszych auditów, zaleca się, aby organizacja uwzględniła:

a) poprzednio zidentyfikowane niezgodności oraz skuteczność podjętych działań;

b) wyniki auditów wewnętrznych i zewnętrznych.

Dodatkowe informacje dotyczące ustanawiania programu auditów wewnętrznych, prowadzenia auditów sys-temu zarządzania środowiskowego i oceny kompetencji personelu auditującego, patrz ISO 19011. Informacje na temat programu auditu wewnętrznego jako elementu zarządzania zmianą, patrz Rozdział A.1.

A.9.3 Przegląd zarządzania

Zaleca się, aby przegląd zarządzania był prowadzony na wyższym poziomie; nie wymaga się, aby obejmował wyczerpujące, szczegółowe analizy wszystkich informacji. Nie wymaga się także odnoszenia się do wszystkich elementów przeglądu w jednym czasie. Dopuszcza się, aby przegląd zarządzania był realizowany jako czynność rozciągnięta w czasie i może być elementem regularnych działań kierownictwa, takich jak spotkania zarządu lub spotkania operacyjne; nie wymaga się, aby była to odrębna działalność.

Aby określić możliwości doskonalenia, najwyższe kierownictwo dokonuje przeglądu istotnych skarg otrzyma-nych od stron zainteresowanych.


EN ISO 14001:2015

38

Informacje na temat programu przeglądu zarządzania jako elementu zarządzania zmianą można znaleźć w Rozdziale A.1.

Słowo „przydatność” odnosi się do tego, w jakim stopniu system zarządzania środowiskowego organizacji, prowadzone przez nią działania operacyjne, kultura i systemy biznesowe są dopasowane do organizacji. Sło-wo „adekwatność” odnosi się do tego, czy system ten spełnia wymagania niniejszej Normy Międzynarodowej i został odpowiednio wdrożony. Słowo „skuteczność” odnosi się do tego, czy osiągane są pożądane rezultaty.

A.10 Doskonalenie

A.10.1 Postanowienia ogólne

Zaleca się, aby organizacja podejmując działania mające na celu doskonalenie, wzięła pod uwagę wyniki analizy i oceny środowiskowych efektów działalności, oceny zgodności, auditów wewnętrznych oraz przeglądu zarządzania.

Przykładami doskonalenia są m.in. działania korygujące, ciągłe doskonalenie, przełomowe zmiany, innowacje i reorganizacje.

A.10.2 Niezgodności i działania korygujące

Jednym z kluczowych celów systemu zarządzania środowiskowego jest działanie w charakterze narzędzia zapobiegawczego. Koncepcja działań zapobiegawczych znalazła obecnie swoje odzwierciedlenie w 4.1 (tj. zrozumienie organizacji i jej kontekstu) oraz w 6.1 (tj. działania odnoszące się do ryzyk i szans).

A.10.3 Ciągłe doskonalenie

Tempo prowadzenia, zakres i czas trwania działań, które wspierają ciągłe doskonalenie, są określane przez organizację. Środowiskowe efekty działalności mogą być poprawiane z wykorzystaniem systemu zarządzania środowiskowego jako całości lub poprzez doskonalenie jednego lub kilku jego elementów.


EN ISO 14001:2015

39

Załącznik B (informacyjny)

Powiązania między ISO 14001:2015 a ISO 14001:2004

W Tablicy B.1 pokazano powiązania między niniejszym wydaniem Normy Międzynarodowej (ISO 14001:2015) a wydaniem poprzednim (ISO 14001:2004).

Tablica B.1 – Powiązania między ISO 14001:2015 a ISO 14001:2004

ISO 14001:2015 ISO 14001:2004

Tytuł rozdziału Numer rozdziału

Numer rozdziału Tytuł rozdziału

Wprowadzenie Wprowadzenie

Zakres normy 1 1 Zakres normy

Powołania normatywne 2 2 Powołania normatywne

Terminy i definicje 3 3 Terminy i definicje

Kontekst organizacji (tylko tytuł) 4

4 Wymagania dotyczące systemu zarządzania środowiskowego (tylko tytuł)

Zrozumienie organizacji i jej kontekstu 4.1

Zrozumienie potrzeb i oczekiwań stron zainteresowanych 4.2

Określenie zakresu systemu zarządzania środowiskowego 4.3 4.1 Wymagania ogólne

System zarządzania środowiskowego 4.4 4.1 Wymagania ogólne

Przywództwo (tylko tytuł) 5

Przywództwo i zaangażowanie 5.1

Polityka środowiskowa 5.2 4.2 Polityka środowiskowa

Role, odpowiedzialność i uprawnienia w organizacji 5.3 4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialność

i uprawnienia

Planowanie (tylko tytuł) 6 4.3 Planowanie (tylko tytuł)

Działania odnoszące się do ryzyk i szans (tylko tytuł) 6.1

Postanowienia ogólne 6.1.1

Aspekty środowiskowe 6.1.2 4.3.1 Aspekty środowiskowe

Zobowiązanie dotyczące zgodności 6.1.3 4.3.2 Wymagania prawne i inne

Planowanie działań 6.1.4

Cele środowiskowe i planowanie ich osiągnięcia (sam tytuł) 6.2

4.3.3 Cele, zadania i program(-y)Cele środowiskowe 6.2.1

Planowanie działań prowadzących do osiągnięcia celów środowiskowych 6.2.2

Wsparcie (tylko tytuł) 7 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie (tylko tytuł)

Zasoby 7.1 4.4.1 Zasoby, role, odpowiedzialność i uprawnienia

Kompetencje 7.24.4.2 Kompetencje, szkolenie i świadomość

Świadomość 7.3


EN ISO 14001:2015

40

ISO 14001:2015 ISO 14001:2004

Tytuł rozdziału Numer rozdziału

Numer rozdziału Tytuł rozdziału

Komunikacja (tylko tytuł) 7.4

4.4.3 KomunikacjaPostanowienia ogólne 7.4.1

Komunikacja wewnętrzna 7.4.2

Komunikacja zewnętrzna 7.4.3

Udokumentowane informacje (tylko tytuł) 7.54.4.4 Dokumentacja

Postanowienia ogólne 7.5.1

Opracowanie i aktualizowanie 7.5.24.4.5 Nadzór nad dokumentami

4.5.4 Nadzór nad zapisami

Nadzór nad udokumentowanymi informacjami 7.5.3

4.4.5 Nadzór nad dokumentami

4.5.4 Nadzór nad zapisami

Działania operacyjne (tylko tytuł) 8 4.4 Wdrażanie i funkcjonowanie (tylko tytuł)

Planowanie i nadzór nad działaniami operacyjnymi 8.1 4.4.6 Sterowanie operacyjne

Gotowość i reagowanie na sytuacje awaryjne

8.2 4.4.7 Gotowość i reagowanie na awarie

Ocena efektów działalności (tylko tytuł) 9 4.5 Sprawdzanie (tylko tytuł)

Monitorowanie, pomiary, analiza i ocena (tylko tytuł) 9.1

4.5.1 Monitorowanie i pomiaryPostanowienia ogólne 9.1.1

Ocena zgodności 9.1.2 4.5.2 Ocena zgodności

Audit wewnętrzny (tylko tytuł) 9.2

4.5.5 Audit wewnętrznyPostanowienia ogólne 9.2.1

Program auditów wewnętrznych 9.2.2

Przegląd zarządzania 9.3 4.6 Przegląd zarządzania

Doskonalenie (tylko tytuł) 10

Postanowienia ogólne 10.1

Niezgodność i działania korygujące 10.2 4.5.3 Niezgodności, działania korygujące i zapobiegawcze

Ciągłe doskonalenie 10.3

Wytyczne dotyczące stosowania niniejszej Normy Międzynarodowej Załącznik A Załącznik A Wytyczne dotyczące stosowania niniejszej

normy międzynarodowej

Powiązania pomiędzy ISO 14001:2015 i ISO 14001:2004 Załącznik B

Załącznik B Powiązania ISO 14001:2004 z ISO 9001:2000

Bibliografia Bibliografia

Indeks alfabetyczny terminów

Tablica B.1 (ciąg dalszy)


EN ISO 14001:2015

41

Bibliografia

[1] ISO 14004, Environmental management systems – General guidelines on principles, systems and sup-port techniques

[2] ISO 14006, Environmental management systems – Guidelines for incorporating ecodesign

[3] ISO 14031, Environmental management – Environmental performance evaluation – Guidelines

[4] ISO 14044, Environmental management – Life cycle assessment – Requirements and guidelines

[5] ISO 14063, Environmental management – Environmental communication – Guidelines and examples

[6] ISO 19011, Guidelines for auditing management systems

[7] ISO 31000, Risk management – Principles and guidelines

[8] ISO 50001, Energy management systems – Requirements with guidance for use

[9] ISO Guide 73, Risk management – Vocabulary


EN ISO 14001:2015

42

Indeks alfabetyczny terminów

aspekt środowiskowy 3.2.2

audit 3.4.1

audyt 3.4.1

cel 3.2.5

cel środowiskowy 3.2.6

ciągłe doskonalenie 3.4.5

cykl życia 3.3.3

działanie korygujące 3.4.4

efekt działalności 3.4.10

kompetencje 3.3.1

monitorowanie 3.4.8

najwyższe kierownictwo 3.1.5

niezgodność 3.4.3

organizacja 3.1.4

polityka środowiskowa 3.1.3

pomiar 3.4.9

proces 3.3.5

ryzyko 3.2.10

ryzyka i szanse 3.2.11

skuteczność 3.4.6

strona zainteresowana 3.1.6

system zarządzania 3.1.1

system zarządzania środowiskowego 3.1.2

środowisko 3.2.1

środowiskowy efekt działalności 3.4.11

udokumentowana informacja 3.3.2

warunki środowiskowe 3.2.3

wpływ na środowisko 3.2.4

wskaźnik 3.4.7

wymagania prawne i inne (termin dopuszczalny dla zobowiązań dotyczących zgodności) 3.2.9

wymaganie 3.2.8

zapobieganie zanieczyszczeniom 3.2.7

zgodność 3.4.2

zlecać na zewnątrz (czasownik) 3.3.4

zobowiązania dotyczące zgodności 3.2.9



Polski Komitet Normalizacyjnyul. Świętokrzyska 14, 00-050 War sza wahttp://www.pkn.pl

ISBN 978-83-275-6526-6


Documents

Systemy zarządzania środowiskowego Wymagania i wytyczne ... · EN ISO 14001 wrzesień 2015 ICS 13.020.10 Zastępuje EN ISO 14001:2004 Wersja polska Systemy zarządzania środowiskowego