STUDIJA O TEHNIČKIM ZAHTEVIMA ZA IZGRADNJU I … · 2020. 6. 8. · Janja, Gnjica i Lukavac. ... Rijeka Sava je plovna cijelim tokom uz severnu granicu teritorije Grada, a Bijelјini

February 2020.

STUDIJA O TEHNIČKIM ZAHTEVIMA ZA IZGRADNJU I

UPRAVLJANJE POSTROJENJEM ZA KOMPOSTIRANJE U

REGIONU BIJELJINE

1

SADRŽAJ 1 EXECUTIVE SUMMARY ....................................................................................................... 3

2 UVOD .................................................................................................................................. 5

3 BIJELJINSKI REGION ZA UPRAVLJANJE OTPADOM ............................................................. 6

3.1 Region Bijeljine za upravljanje otpadom ..................................................................... 6

3.2 Generisane količine komunalnog otpada .................................................................... 8

3.3 Morfološki sastav komunalnog otpada ....................................................................... 9

3.4 Količine bio otpada u Regionu upravljanja otpadom ................................................ 11

3.5 Razmatrani scenariji .................................................................................................. 11

3.6 Minimalni Scenario .................................................................................................... 12

3.7 Maksimalni Scenario .................................................................................................. 13

3.8 Postrojenja za preradu organskog otpada ................................................................ 14

4 ZAKONSKA REGULATIVA I PROCES DOBIJANJA DOZVOLE................................................ 15

4.1 Procedura za dobijanje dozvole ................................................................................ 15

4.2 Zakonska regulativa ................................................................................................... 16

4.2.1 Zaštita životne sredine ....................................................................................... 16

4.2.2 Prostorno uređenje i građenje ........................................................................... 17

4.2.3 Otpad i komunalne delatnosti ............................................................................ 17

5 OPIS POTENCIJALNIH LOKACIJA ZA IZGRADNJU KOMPOSTILIŠTA ................................... 20

5.1 Parcela u Popovima ................................................................................................... 21

5.2 Parcela kod AD „Bijelјina put“ ................................................................................... 22

5.3 Parcela kod Regionalne sanitarne deponije .............................................................. 23

5.4 Parcela u krugu Regionalne sanitarne deponije Brijesnica ....................................... 24

5.5 Izbor odgovarajuće lokacije ....................................................................................... 25

6 PROCES KOMPOSTIRANJA ................................................................................................ 27

6.1 Prijemna zona ............................................................................................................ 28

6.1.1 Postrojenje kapaciteta 5.000 tona/god ............................................................. 28

6.1.2 Postrojenje kapaciteta 20.000 tona/god ........................................................... 28

6.2 Prostor za kompostiranje .......................................................................................... 29



6.3 Zona za sazrevanje i skladištenje komposta .............................................................. 29



2

6.4 Ukupno potrebna površina za kompostilište ............................................................ 31

6.5 Faktori koji utiču na proces kompostiranja ............................................................... 31

6.5.1 Nivo kiseonika .................................................................................................... 31

6.5.2 Veličina čestica materijala koji se kompostira ................................................... 32

6.5.3 Nutrijenti ............................................................................................................ 32

6.5.4 Odnos ugljenik/azot u otpadu koji se kompostira ............................................. 32

6.5.5 Sadržaj vlage ....................................................................................................... 33

6.5.6 Temperatura ....................................................................................................... 34

6.5.7 pH vrednost ........................................................................................................ 34

6.6 Kategorizacija ulaznih sirovina za kompostiranje ...................................................... 34

6.7 Kompostiranje u vrsti sa prevrtanjem - „Windrow“ .................................................. 35

6.8 Metod kompostiranja - pasivne gomile ..................................................................... 37

7 UPRAVLJANJE UTICAJIMA KOMPOSTILIŠTA NA ŽIVOTNU SREDINU ................................ 39

7.1 Uticaj na vazduh ........................................................................................................ 39

7.1.1 Operativne mere za minimizaciju uticaja ........................................................... 40

7.2 Uticaj na vodu ............................................................................................................ 42


7.3 Kontaminacija organskih sirovina .............................................................................. 44

7.3.1 Hemijska kontaminacija ..................................................................................... 44

7.3.2 Fizička kontaminacija ......................................................................................... 44


8 ZAKLJUČAK ........................................................................................................................ 46

3

1 EXECUTIVE SUMMARY

Bijeljina, the fifth largest city in Bosnia and Herzegovina (BIH), and the second in Republika Srpska, has become a member of the Climate and Clean Air Coalition (CCAC) Municipal Solid Waste Initiative since 2018. Also, the City of Biljeljina joined the CCAC City Network for South-East Europe, the Middle East, and Central Asia, launched in March 2018 by the Serbian Solid Waste Association (SeSWA), on behalf of CCAC. Municipalities, members of the CCAC, have the opportunity to apply for expert assistance to improve and upgrade their waste management system, which is a significant generator of short-lived climate pollutants (SLCPs). The City of Bijeljina asked CCAC for expert assistance regarding the issue of diverting biowaste from landfill and treatment technologies, with the focus on composting and reduce SLCPs emissions. The CCAC Secretariat considered the request and finally approved it in October 2019, by engaging a SeSWA expert to assist the City of Bijeljina.

The aim of the study is to assess the capacity of the City and the Bijeljina region in terms of composting separately collected bio-waste, evaluate required technical and technological conditions for the composting plant of different capacities recommended for the Bijeljina region, describe the composting process and monitoring of process parameters, and define and manage the potential environmental impacts of the composting plant and operations.

The main propositions defined in the key European Union (EU) Directives in the field of waste management require the Member States to meet certain targets with regard to the recycling of materials, separate collection of biowaste and the diversion of biodegradable waste from landfills. BIH, as a country strategically committed to joining the EU, will have to start implementing these Directives in the near future and consider appropriate ways of treating biowaste.

Separately collected biowaste should be diverted from the landfill and must be treated. Within the Bijeljina region, the Study envisages two (2) scenarios for the treatment of separately collected biowaste:

− In the case of the minimum scenario, the estimated amount of diverted biowaste from the landfill is 4,656 t/year. Construction of 5,000 t/year composting facility is proposed under this scenario.

− The maximum scenario implies the diversion of biowaste in the amount of 16,296 t/year. This scenario envisages the construction of a central composting facility with a capacity of 20,000 t/year.

The estimated amounts of diverted biowaste from the landfill are based on the Study on the diversion of biowaste in the Bijeljina region. This study was completed in January 2020 by a SeSWA expert, on behalf of CCAC, for the city of Bijeljina.

The city of Bijeljina has identified four potential locations for the construction of the composting plant:

− plot in Popovi, cadastral municipality Popovi, − plot near AD "Bijeljina put" Bijeljina, cadastral municipality Bijeljina selo,

4

− plot near Regional Landfill Brijesnica, cadastral municipality Bijeljina selo, − parcel within Regional Landfill Brijesnica, cadastral municipality Bijeljina village.

Considering all the sections of the composting process: receiving area, composting area, maturing area, and final product storage area, the total required space for a plant with a capacity of 5,000 t/year is 2,500 m2, and a plant with a capacity of 20,000 t/year requires an area of 7,500 m2. Therefore, all four defined locations meet the spatial requirements for the lower capacity composting plant, while three of the four locations defined in this Study qualify for the higher capacity composting plant.

Since the site within the Regional Sanitary Landfill Brijesnica has already been developed from a logistical and infrastructural point of view, it represents the most suitable solution for both types of plants and requires the lowest investment in the construction of a composting plant for the Bijeljina region.

5

2 UVOD

Bijeljina, peti po veličini grad u BIH i drugi u Republici Srpskoj, član je Inicijative za čvrst komunalni otpad Koalicije za klimu i čist vazduh – Climate and Clean Air Coalition (CCAC). Takođe, grad Biljeljina je član CCAC mreže gradova Jugoistočne Evrope, Bliskog Istoka i Centralne Azije, pokrenute marta 2018. god. od strane Srpske Asocijacije za upravljanje čvrstim otpadom (SeSWA – Serbian Solid Waste Association). Članice CCAC mreže gradova i Inicijative za otpad imaju pravo da apliciraju za ekspertsku asistenciju u cilju rešavanja određenih procesa i postupaka u sistemu upravljanju otpadom u okviru kojih dolazi do emisija polutanata kratkog životnog veka koji utiču na klimatske promene (SLCPs – short-lived climate pollutants). Grad Bijeljina se januara 2019. god. obratila CCAC za ekspertsku asistenciju u cilju sagledavanja mogućnosti preusmeravanja biorazgradivog otpada sa deponije i tretmana odvojeno sakupljenog biorazgradivog otpada, sa posebnim osvrtom na kompostiranje, što bi dovelo do smanjenja emisija SLCPs. Sekretarijat CCAC je uzeo u razmatranje molbu grada Bijeljina i konačno je odobrio u oktobru 2019, zaduživanjem eksperta iz SeSWA da pruži konsultantske usluge Gradu.

Tretman organskog otpada može doprineti unapređenju životne sredine, uključujući očuvanje resursa i smanjenje količine organskog otpada koji se odlaže na deponije. Ovo se postiže transformacijom organskog otpada u korisne i sigurne proizvode, koji ne predstavljaju pretnju životnoj sredini. Međutim, u slučaju lošeg upravljanja postrojenjima za kompostiranje, može doći do ozbiljnih negativnih uticaja na životnu sredinu. U okviru savremenih kompostilišta tretiraju se značajne količine organskog otpada. Shodno tome, stvaranje neželjenih nusproizvoda, naročito neprijatnih mirisa i rastvorljivih hemijskih jedinjenja, može predstavljati značajan problem. Čak i relativno jednostavni procesi u kompostiranju, poput mlevenja i sečenja, mogu imati negativne uticaje na životnu sredinu.

Cilj ove Studije je sagledavanje kapaciteta grada i regiona Bijeljina u smislu kompostiranja odvojeno sakupljenog bio otpada, procena neophodnih tehničko-tehnoloških uslova za postrojenje za kompostiranje različitih kapaciteta preporučenih za region Bijeljine, opis procesa kompostiranja i praćenja procesnih parametara, kao i upravljanje potencijalnim uticajima postrojenja i procesa na životnu sredinu.

6

3 BIJELJINSKI REGION ZA UPRAVLJANJE OTPADOM

Grad Bijeljina nalazi se na severoistočnom delu Republike Srpske i BiH i obuhvata ravničarsko geografsko područje Semberije i blaga pobrđa Majevice. Teritorija Grada zahvata 734 kvadratna kilometra pretežno ravničarske i ravničarsko-brežuljkaste semberske nizije, prosečne nadmorske visine oko 90 metara. Semberija ovaj kraj čini najplodnijim regionom u Republici Srpskoj i BiH.

Klima je umereno-kontinentalna sa srednjom godišnjom temperaturom od oko 12°C, uz 90 do 100 dana sa padavinama godišnje. Pored reka Drina i Sava, značajniji vodni resursi su rečice Janja, Gnjica i Lukavac.

Semberija leži na ogromnom podzemnom jezeru termalne vode koja se koristi za banjsko lečenje. Pored korišćenja geotermalne vode za banjsko lečenje, postoje velike mogućnosti i za njeno korišćenje za zagrevanje stambenih, industrijskih i poljoprivrednih zatvorenih prostora. Na jugozapadnom delu od gradskog područja Bijelјine nalaze se znatne rezerve kvalitetne gline koja se koristi za proizvodnju opekarskih proizvoda.

Po veličini površine, Grad Bijelјina je osma lokalna zajednica, među 68 opština i gradova u Republici Srpskoj, a po broju stanovnika je druga. Poseban geografski položaj, ekonomski i lјudski potencijali su doprineli da Bijelјina postane regionalni centar na koji se oslanjaju opštine majevičkog i birčanskog regiona. U Bijelјini je sedište nekoliko institucija Republike Srpske kao i više organizacionih jedinica pojedinih organa državne uprave, te sedište okružnih pravosudnih organa. Bijelјina je i univerzitetski centar u kome studira oko pet hiljada studenata na više univerziteta.

Bijeljina poseduje dobru povezanost sa svim delovima Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, kao i sa Srbijom od čije granice je udaljena 12 km i Republikom Hrvatskom do koje udaljenost iznosi 45 km. Bijelјina je povezana sa Srbijom i železničkom prugom Bijelјina-Šid, kod koga se uklјučuje na železnički pravac Beograd - Zagreb. Bijelјina se nalazi na raskršću puteva između važnih regionalnih centara - od Beograda je udalјena oko 130, od Novog Sada oko 120, od Banjaluke oko 230, od Tuzle 70, a od Sarajeva oko 200 kilometara. Na teritoriji Grada Bijelјina postoje dva drumska granična prelaza prema Srbiji, na reci Drini i reci Savi kao i po jedan skelski prelaz na ovim rekama, prema Srbiji. Na oko pedeset kilometara od Bijelјine je priklјučenje na Panevropski koridor 10, odnosno auto-put E-70 Beograd-Zagreb. Rijeka Sava je plovna cijelim tokom uz severnu granicu teritorije Grada, a Bijelјini su najbliže rečne luke u Brčkom i u Sremskoj Mitrovici (na 40, odnosno 67 kilometara od Bijelјine).

3.1 Region Bijeljine za upravljanje otpadom

Regionalna sanitarna deponija „Brijesnica“ u Bijeljini, kojom upravlja Javno preduzeće „Eko-Dep“ Bijeljina, predstavlja okosnicu Bijeljinskog regiona za upravljanje otpadom. Osnivači preduzeća koje upravlja regionalnom sanitarnom deponijom su opštine Bijeljina, Ugljevik, Lopare, Teočak i Čelić, koje ujedno i sačinjavaju ovaj Region za upravljanje otpadom. Iako su u regionalnoj podeli opštine Pelagićevo i Dolji Žabar pripojene Bijeljinskoj regiji, pomenute opštine nisu potpisnici ugovora o osnivanju, nisu akcionari pomenutog preduzeća i ne odlažu otpad na deponiju. Cilj osnivanja „Eko-Dep“-a bio je izgradnja moderne sanitarne ekološke deponije za Bijeljinski Region i sanacija postojećeg nesanitarnog smetlišta u Brijesnici.

7

Izgradnja deponije „Brijesnica“ je započeta u okviru projekta „Upravljanja čvrstim otpadom“ u BiH, koji se delom finansira iz IBRD i IDA zajmova i kredita, a delom iz sredstava Vlade RS i sredstava opština osnivača. Ukupno kreditno zaduženje ove regije iznosi 4,62 mil USD (6,3 mil KM). Obveznik povrata kredita je JP „Eko-Dep“ Bijeljina i obaveza vraćanja je pravno definisana putem Odluke o davanju garancija na zaduženje Preduzeća od strane opština.

Područje sa kojeg se sakuplja i deponuje otpad je međuentitetskog karaktera i čini ga pet opština (Bijeljina, Ugljevik, Lopare, Čelić i Teočak) u kojima prema procenama živi oko 156 116 stanovnika. Lokacija na kojoj je deponija „Brijesnica“ smeštena je i usvojena 2006. godine i odnosi se na sanaciju i pretvaranje postojeće deponije Brijesnica u sanitarnu. Deponija „Brijesnica“ se nalazi u zapadnom delu Opštine Bijeljina, a udaljena je oko 2 km od periferije grada (sa istočne strane) i oko 1,5 km od najbližih naselja sa severozapadne strane i zapadne strane. Ukupna površina deponije iznosi 220.755,78 m² i pravac pružanja je severozapad-jugoistok. Na severnom delu lokacije nalazi se staro gradsko smetlište čija je površina oko 4.400 m².

Tabela 3.1 Osnovni podaci o Regionu

Naz

iv G

rada

/opš

tine

Uku

pan

broj

stan

ovni

ka

Ude

o ur

bano

g st

anov

ništ

va (%

)

Ude

o ru

raln

og

stan

ovni

štva

(%)

Ude

o st

anov

ništ

va u

od

nosu

na

Regi

on (%

)

Uku

pan

broj

do

mać

inst

ava

Pros

ečan

bro

j čla

nova

po

dom

aćin

stvu

Povr

šina

(km

2 )

Gust

ina

nase

ljeno

sti

st./

km2

Bijeljina 107.715 39,5 60,50 69,00 34.309 3,1 733,85 146,78 Ugljevik 15.118 25,1 74,9 9,68 4.867 3,1 165,17 95,11 Lopare 15.357 16,4 83,6 9,84 5.081 3,1 292,55 52,49 Čelić 10.502 29,7 70,3 6,73 3.203 3,3 140,00 75,01 Teočak 7.424 37 63 4,76 2.020 3,7 29,00 256,00

REGION 156.116 29,54 70,46 100,00 49.480 3,26 272,11 125,08

Izgradnja Regionalne deponije „Brijesnica“ u potpunosti je urađena u skladu sa direktivama Evropske unije koje regulišu oblast zaštite životne sredine, odnosno upravljanja čvrstim komunalnim otpadom. Izgradnje regionalne sanitarne deponije se sprovodi kroz faze i obuhvata izgradnju sanitarnih ćelija i izgradnju drugih građevinskih objekata, te nabavku specijalizovane opreme i mašina.

Na regionalnoj sanitarnoj deponiji mogu se odlagati sve vrste otpada koje su propisane dozvolom za upravljanje otpadom izdatog od strane nadležnog ministarstva. Prema planu poslovanja predviđene su dnevne količine od oko 200 tona deponovanog komunalnog otpada.

8

3.2 Generisane količine komunalnog otpada

Na ulazu u sanitarnu regionalnu deponiju „Brijesnica“ u Bijeljini postoji kolska vaga, gde se sprovodi kontinualno merenje pristiglih količina na deponiju. Izmerene količine i podaci o korisnicima komunalnih usluga nam omogućavaju da utvrdimo koliko se generiše čvrstog komunalnog otpada kako na dnevnom tako i na godišnjem nivou.

Rezultati merenja količina u toku jedne nedelje ukazuju da se približno deponuje 475 tona komunalnog otpada. Projekcijom izmerenih vrednosti može se utvrditi da se godišnje sakupi približno 24.650 tona iz opštine Bijeljina. Uzimajući u obzir i činjenicu da je procenat pokrivenosti sa organizovanim sakupljanjem otpada, približno 56%, dolazi se do zaključka da jedan stanovnik Bijeljine prosečno generiše 1,05 kg čvrstog komunalnog otpada na dan. Takođe se može zaključiti da se u jesenjem periodnu najviše generiše otpada, dok se u zimskom periodu generišu najmanje količine otpada.

Tabela 3.2 Generisane količine komunalnog otpada za Bijeljinu Zima Proleće Leto Jesen Prosek

Ukupno sakupljena količina (t/god) 21.163,74 24.844,51 25.802,89 26.811,86 24.655,75

Broj stanovnika 107.715 107.715 107.715 107.715 107.715

Broj stanovnika koji su obuhvaćeni organizovanim sakupljanjem otpada 64.039 64.039 64.039 64.039 64.039

Procenat pokrivenosti organizovanim sakupljanjem 55,85% 55,85% 55,85% 55,85% 55,85%

Generisanje otpada (kg/stan/god) 330,48 387,96 402,92 418,68 385,01

Generisanje otpada (kg/stan/dan) 0,91 1,06 1,10 1,15 1,05

Ukupno generisana količina za celu opštinu (kg/god) 37.893,90 44.484,35 46.200,35 48.006,91 44.146,37

Na osnovu Federalnog plana upravljanja otpadom, u okviru Tuzlanskog kantona kome pripadaju opštine Čelić i Teočak jedan stanovnik prosečno generiše godišnje 332 kg komunalnog otpada, odnosno 0,91 kg dnevno.

Za opštine Lopare i Ugljevik proračun generisanih količina je urađen na osnovu podataka iz Statističkog godišnjaka Republike Srpske za oblast životne sredine, gde je dostupan podatak da jedan stanovnik prosečno generiše 3451 kg komunalnog otpada godišnje, odnosno 0,94 kg na dan.

1 http://www.rzs.rs.ba/static/uploads/bilteni/godisnjak/2019/16zis_2019.pdf

http://www.rzs.rs.ba/static/uploads/bilteni/godisnjak/2019/16zis_2019.pdf

9

Tabela 3.3 Generisane količine komunalnog otpada u Regionu

Naziv Grada/opštine Ukupan broj stanovnika

Prosečno generisana količina

po stanovniku (kg/dan)

Ukupno generisana količina po godini

(t/god)

Bijeljina 107.715 1,05 41.281,8 Ugljevik 15.118 0,94 5.187,0 Lopare 15.357 0,94 5.269 Čelić 10.502 0,91 3.488,2 Teočak 7.424 0,91 2.465,9

REGION 156.116 1,01 57.691,9

3.3 Morfološki sastav komunalnog otpada

Za potrebe utvrđivanja morfološkog sastava komunalnog otpada, uzimana su tri različita uzorka iz tri dela opštine, i to gradski sektor kolektivan tip stanovanja, individualno stanovanje u gradu i jedan uzorak iz seoskog dela. Analiza morfološkog sastava komunalnog otpada je sprovedena četiri puta, sa svako godišnje doba po jednom. Uzimajući varijacije u sastavu otpada po godišnjim dobima, kao i varijacije u zavisnosti od tipa stanovanja dobijen je prosečni sastav komunalnog otpada. Kako je uzorkovanje rađeno na sanitarnoj deponiji „Brijesnica“ utvrđeni morfološki sastav se može projektovati na sve opštine Regiona.

U narednoj tabeli su prikazani prosečni sastavi komunalnog otpada za svaku od stambenih zona, kao i godišnji prosek za ceo Grad Bijeljinu.

Tabela 3.4 Morfološki sastav otpada Frakcije / tip stanovanja Kolektivno Individualno Seosko Prosek

Baštenski otpad 4.33% 13.16% 10.82% 10.20% Ostali biorazgradivi otpad 36.29% 31.80% 31.01% 32.11% Papir 14.29% 7.56% 6.62% 8.16% Karton 9.47% 4.61% 4.10% 5.15% Kompozitni materijali - tetrapak 0.94% 0.71% 0.71% 0.75% Staklo 6.23% 2.32% 2.95% 3.38% Ambalažni i ostali metali 0.57% 0.41% 0.46% 0.47% Aluminijumske konzerve 0.62% 0.73% 0.51% 0.58% PET flaše 2.50% 2.32% 3.81% 3.25% Plastični ambalažni otpad 1.42% 1.39% 1.47% 1.44% Plastične kese 6.31% 5.96% 7.45% 6.92% Tvrda plastika 0.85% 1.26% 1.44% 1.30% Tekstil 2.47% 3.73% 9.13% 6.77% Pelene 4.36% 3.75% 2.54% 3.12% Građevinski otpad 0.28% 0.85% 0.65% 0.63% Električni i elektronski otpad 0.22% 0.11% 0.03% 0.08%

10

Frakcije / tip stanovanja Kolektivno Individualno Seosko Prosek Medicinski otpad 0.44% 0.11% 0.04% 0.12% Koža 0.51% 0.27% 0.84% 0.66% Drveni predmeti 0.25% 0.77% 2.36% 1.64% Ostali tokovi otpada 0.12% 0.10% 0.18% 0.15% Fini elementi <10mm 7.53% 18.08% 12.88% 13.09%

Varijacije u udelu baštenskog otpada kao i finih elemenata su primetni između kolektivnog tipa stanovanja i individualnog (gradsko i ruralno). Takođe su primetne i razlike u udelima ovih kategorija otpada posmatrajući godišnja doba. Posmatrajući baštenski otpad, najveći udeo je zabeležen u gradskim individualnim domaćinstvima, dok je ostali biorazgradivi otpad najviše zastupljen u gradskom kolektivnom stanovanju.

Grafik 3.1 Poređenje morfološkog sastava u odnosu na tip stanovanja

Na osnovu rezultata koji su dobijeni kroz 4 kampanje merenje (za svako godišnje doba po jedna) , izračunat je prosečan godišnji sastav otpada za svaku od zona stanovanja. Na osnovu udela koliko stanovnika ima koja zona, kolektivno (17,44%), individualno (22,06%) i seosko (60,50%), izračunat je godišnji prosečni sastav za teritoriji Bijeljine.

Organska frakcija je dominantna sa preko 40%, sačinjavaju je baštenski otpad (10,20%) kao i ostali biorazgradivi otpad (32,11%). Takođe je značajan udeo i finih elemenata sa 13,09%, što ukazuje da je dominantan vid grejanja na čvrsta goriva, veliki udeo pepela. Od reciklabila najviše ima papira i kartona, sa udelima od 8,16% odnosno 5,15%. Plastika ima četiri svoje podkategorije i zajedno imaju maseni udeo od 12,91%. Značajni su još i udeli tekstila (6,77%) odnosno pelena (3,12%).

11

Grafik 3.2 Prosečna morfološki sastava za teritoriju Grada Bijeljina

3.4 Količine bio otpada u Regionu upravljanja otpadom

Količine bio otpada (baštenski otpad i otpad od hrane) biće proračunate na osnovu generisanih količina i morfološkog sastava komunalnog otpada u Regionu. Količine zelenog otpada, otpad sa javnih površina i parkova, su preuzeta iz zvanične statistike republike Srpske.

Tabela 3.5 Količine biorazgradivog otpada u Regionu

Ukupna količina komunalnog otpada

(t/god)

Otpad od hrane (t/god)

Baštenski otpad (t/god)

Zeleni otpad (t/god)

Ukupna količina bio otpada

(t/god)

57.692 18.525 5.885 440 24.850

3.5 Razmatrani scenariji

Ova Studija uzima u obzir dva scenarija: minimalni, koji podrazumeva stopu preusmeravanja otpada sa deponija od 20% ukupnog bio otpada i maksimalni scenario, koji podrazumeva preusmeravanje 70% bio otpada. Ove stope preusmeravanja zasnovane su na rezultatima prethodno sprovedenih studija u drugim evropskim gradovima o potencijalu preusmeravanja organskog otpada sa deponija u zavisnosti od šeme sakupljanja. Pretpostavke za minimalni i maksimalni scenario su:

− Minimalni scenario odražava šeme sakupljanja koje su usredsređene prevashodno na velike proizvođače i uključuju domaćinstva koja samostalno donose otpad ili

12

obezbeđuju organizovano sakupljanje baštenskog otpada samo ograničenom broju stanovnika.

− Maksimalni scenario se oslanja na intenzivne šeme sortiranja u okviru kojih se sakuplja otpad od hrane iz komercijalnog sektora i od domaćinstava.

− Za oba scenarija smatra se da se deo ukupne količine organskog otpada koja se proizvede u ruralnim područjima tretira kućnim kompostiranjem, a taj iznos se oduzima od količine koja se može sakupiti.

Efektivne količine organskog otpada koje se mogu preusmeriti u Bijeljinskom regionu mogu varirati u zavisnosti od scenarija prikazanih u Tabeli 1.6.

Tabela 3.6 Scenarija za preusmeravanje otpada sa deponije

Minimalni scenario pretpostavlja da se 4.656 tona bio otpada godišnje preusmeri u centralizovano postrojenje za obradu organskog otpada, dok maksimalni scenario pretpostavlja preusmeravanje od 16.296 tona godišnje.

3.6 Minimalni Scenario

U okviru ovog scenarija ukupan procenjeni iznos sakupljenog organskog otpada (otpada od hrane i zelenog otpada) je 4.656 t/god, od čega Grad Bijeljina, koji predstavlja 69% regiona, učestvuje sa 3.212 t/god. Ovaj scenario podrazumeva odvojeno sakupljanje zelenog otpada i otpada od hrane od velikih generatora otpada i javnih tržnica, kao i ograničeno sakupljanje otpada od hrane iz domaćinstava. Otpad od hrane je najjednostavnije sakupiti upravo od velikih generatora (HoReCa), te se u okviru minimalnog scenarija razmatra samo ta opcija.

Tabela 3.7 Minimalno preusmeravanje organskog otpada po opštinama, sa predlogom odlaganja u centralizovana i decentralizovana postrojenja

Scenario Zeleni otpad (t/god)


Ukupan bio otpad (t/gd) Napomene

Generisanje 6.325 18.525 24.850 Za ceo Bijeljinski region Preusmeravanje putem kućnog kompostiranja 1.000 570 1.570

Preostali organski otpad koji se može preusmeriti

na dalji tretman 5.325 17.955 23.280

Potencijalno minimalno preusmeravanje 1.065 3.591 4.656

Pretpostavlja se da se 20% preostalog organskog otpada

može razdvojiti na izvoru

Potencijalno maksimalno preusmeravanje 3.728 12.568 16.296

Pretpostavlja se da se 70% preostalog organskog otpada

može razdvojiti na izvoru

Opština Broj stanovnika

Udaljenost od Centra za upr. otpadom (km)



Centralizovano (t/god)

Bijeljina 107.715 0 734,82 2.477,67 3.212,49 Ugljevik 15.118 21 103,13 347,75 450,88 Lopare 15.357 44 104,76 353,24 458,00

13

S obzirom na relativno malu količinu organskog otpada za tretman, AD se ne preporučuje. Najbolja opcija za tretman organskog otpada, s obzirom na količinu, je kompostiranje. Na osnovu postojećih studija Evropskog sektora za industrijsku reciklažu, u okviru ovog scenarija neophodno je izgraditi centralizovano postrojenje srednje veličine.

Na osnovu procenjenih sakupljenih količina otpada po opštinama i tehničkih kapaciteta predlaže se izgradnja centralizovanog postrojenja za kompostiranje.

U okviru ovog scenarija predviđa se izgradnja sledećih postrojenja:

− Centralizovano postrojenje u Bijeljini, kapaciteta 5.000 t/god Alternativno rešenje, ukoliko se poboljšaju tehnički kapaciteti u manjim opštinama, je izgradnja kompostilišta manjeg kapaciteta (770 t/god) u najudaljenijim opštinama (Čelić i Lopare) i drugog kompostilišta u Bijeljini koje bi opsluživalo ostale opštine (kapaciteta 3.890 t/god).

3.7 Maksimalni Scenario

U okviru ovog scenarija ukupan procenjeni iznos sakupljenog organskog otpada je 16.296 t/god, od čega Grad Bijeljina učestvuje sa 11.244 t/god. Ovaj scenario podrazumeva odvojeno sakupljanje zelenog otpada i otpada od hrane od velikih generatora otpada i prikupljanje istih kategorija otpada iz domaćinstava.

Tabela 3.8 Maksimalno preusmeravanje organskog otpada po opštinama, sa predlogom odlaganja u centralizovana i decentralizovana postrojenja

Količina sakupljenog organskog otpada u okviru ovog scenarija u odnosu na minimalni scenario je dosta veća, ali AD postrojenje i dalje nije održivo tehničko rešenje.

U okviru ovog scenarija predviđa se izgradnja sledećih postrojenja:

− Centralizovano postrojenje za kompostiranje u Bijeljini, kapaciteta 20.000 t/god.

Čelić 10.502 50 71,64 241,57 313,21 Teočak 7.424 28 50,64 170,77 221,42 Region 156.116 0 1.065,00 3.591,00 4.656,00

Opština Broj stanovnika

Udaljenost od Centra za upr. otpadom (km)



Centralizovano (t/god)

Bijeljina 107.715 0 2.572,28 8.671,51 11.243,70 Ugljevik 15.118 21 361,01 1.217,06 1.578,08 Lopare 15.357 44 366,72 1.236,30 1.603,02 Čelić 10.502 50 250,78 845,46 1.096,24 Teočak 7.424 28 177,28 597,66 774,95 Region 156.116 0 3.728,00 12.568,00 16.296,00

14

3.8 Postrojenja za preradu organskog otpada

Dva scenarija bi uključivala različite kapacitete postrojenja za tretman organskog otpada, postrojenja za kompostiranje. Pored količine organskog otpada prikupljenog iz svakog izvora, održivost različitih tipova postrojenja zavisi od procenjene dostupnosti zelenog otpada, koji je neophodan u procesu kompostiranja kao sredstvo za povećanja volumena kompostne gomile (kompostna ispuna). Za svrhu ove studije pretpostavlja se da se zeleni otpad ne otkupljuje, tj. da se obezbeđuje besplatno.

Tabela 3.9 Godišnji (t/god) i dnevni kapacitet (t/dan) odgovarajućih odabranih tehnologija

Tehnologije tretmana Minimalni scenario Maksimalni scenario

t/god

Kompostilište (malog kapaciteta) – sa prevrtanjem kompostne gomile 5.000

Kompostilište (srednjeg kapaciteta) – sa ili bez kontrolisane aeracije 20.000

t/dan

Kompostilište (malog kapaciteta) – sa prevrtanjem kompostne gomile 16

Kompostilište (srednjeg kapaciteta) – sa ili bez kontrolisane aeracije 64

Kompostiranje sa prevrtanjem ima nekoliko prednosti, jedna od njih je ravnomerno mešanje sirovina u kompostnoj gomili. Na taj način eliminiše se mogućnost formiranja "vrućih mesta", delova gomile gde dolazi do pregrejavanja ili nakupljanja vlage, što dovodi do redukcije rada mikroorganizama. Učestalost okretanja zavisi od temperature i sadržaja vlage u kompostnoj gomili. Obično se u prve dve do tri nedelje kompost prevrće u redovnim intervalima, kako bi se temperatura održala iznad 55°C. Ovako visoka temperatura ubija većinu patogena i seme korova. Ovaj metod je finansijski najmanje zahtevan. Detaljniji opis ovog tipa kompostiranja prikazan je u poglavlju 6.7.

Kompostiranje sa aeracijom može biti pasivno i aktivno. Pasivan sistem uključuje postavljanje ventilacionih cevi ispod kompostne gomile, kroz koje se vazduh slobodno kreće. Na taj način ostvaruje se bolje provetravanje nego prilikom prevrtanja gomile, ali se isto tako mogu javiti i brojni problemi, posebno ukoliko sirovi materijal nije ravnomerno izmešan i C/N odnos nije optimalan. Prisustvo ventilacionih cevi otežava okretanje kompostne gomile, ukoliko dođe do ovih problema.

Kompostiranje sa aktivnom aeracijom je obično skup proces i zahteva pažljivo planiranje. Cevi za provetravanje se postavljaju duž bočne strane kompostne gomile. Ventilatori se nalaze na kraju ventilacionih cevi i vazduh se ili uduvava u gomilu (pozitivan pritisak) ili se negativnim pritiskom izvlači iz gomile. Ovaj metod je finansijski i tehnički najzahtevniji. Usled ograničenje uslovljenog neadekvatnim ulaznim sirovinama ovaj metod nije detaljnije obrađen u okviru ove Studije.

15

4 ZAKONSKA REGULATIVA I PROCES DOBIJANJA DOZVOLE

4.1 Procedura za dobijanje dozvole

Kompletna nadležnost u oblasti upravljanja otpadom je u nadležnost Republike Srpske. Nadležno ministarstvo je Ministarstvo prostornog uređenja, građevinarstva i ekologije Vlade RS, Banja Luka, a zakonska regulativa je Republike Srpske.

Pre početka izrade projekta, potrebno je pribaviti urbanističko-tehničku saglasnost, tj. takozvane UT uslove, uz koje se pribavljaju i ostale saglasnosti (urbanistička, energetska, vodoprivredna, telekomunikaciona, saglasnost Zavoda za zaštitu spomenika RS, itd.).

Nakon pribavljanja saglasnosti pristupa se izradi projektne dokumentacije, prvo se izrađuje idejni projekat, nakon toga, ukoliko je potrebno, studija o proceni uticaja na životnu sredinu. I potom izvedbeni projekat. Studija o proceni uticaja na životnu sredinu je neophodna za postrojenja dnevnog kapaciteta preko 50 tona - član 2 Projekti za koje se sprovodi studija uticaja na životnu sredinu, stav (đ) Upravljanje otpadom, tačka 2) Neopasni otpad, alineja 2) Postrojenja u kojima se vrši biološki, fizički i/ili hemijski tretman neopasnog otpada, sa dnevnim kapacitetom 50t ili više. (Sl. glasnik RS broj 124/2012).

Nakon izrade projektne dokumentacije ponovo se pribavljaju sve gore navedene saglasnosti, kako bi se dobile saglasnosti na projektovano stanje, nakon čega se pribavlja građevinska dozvola.

Za pribavljanje građevinske dozvole, za ovakvu vrstu objekata se obično upućuje zahtev jedinici lokalne samouprave, koja isti dalje prosleđuje nadležnom ministarstvu i koje daje konačan odgovor o nadležnosti, to jest da li će ministarstvo izdavati građevinsku dozvolu ili je to u domenu Jedinice lokalne samouprave.

Nakon dobijanja građevinske dozvole, pristupa se izgradnji objekata, po završetku izgradnje a pre izdavanja upotrebne dozvole za objekat, još jednom se pribavljaju sve saglasnosti, da bi se utvrdilo da su zadati parametri, koji su isprojektovani, zaista i izgrađeni na propisan način.

Ekološka dozvola je neophodna na osnovu Pravilnika o postrojenjima koja mogu biti izrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu (Sl. Glasnik RS 124/12). Član 2 Pravilnika:

(1) Ministarstvo nadležno za zaštitu životne sredine u skladu sa propisom koji donosi ministar na osnovu člana 63. stav 1. Zakona o zaštiti životne sredine, a kojim se određuju projekti za koje se sprovodi procena uticaja na životnu sredinu i kriterijumi za odlučivanje o potrebi sprovođenja i obimu procene uticaja na životnu sredinu, izdaje ekološku dozvolu za sledeće projekte:

a) za projekte za koje se uvek sprovodi procena uticaja,

b) za projekte za koje Ministarstvo u pojedinačnim slučajevima odlučuje o potrebi sprovođenja procene uticaja i

v) za projekte za koje Ministarstvo odluči o potrebi sprovođenja procene uticaja iako projekat ne dostiže propisani prag, ako bude ocenjeno da bi taj projekat mogao imati značajan uticaj na životnu sredinu, a u skladu sa propisom iz stava 1. ovog člana.

16

4.2 Zakonska regulativa

Spisak relevantnih zakona i podzakonskih akata u Republici Srpskoj iz oblasti zaštite životne sredine i upravljanja otpadom je prikazan ispod.

4.2.1 Zaštita životne sredine

Zakoni:

− Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o upravlјanju otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 16/18)

− Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti vazduha (Službeni glasnik Republike Srpske", br 46/17)

− Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik Republike Srpske", br.79/15)

− Zakon o zaštiti životne sredine ("Službeni glasnik Republike Srpske", br.71/12) − Zakon o Fondu i finansiranju životne sredine ("Službeni glasnik Republike Srpske",

br.117/11) − Zakon o zaštiti vazduha ("Službeni glasnik Republike Srpske", br.124/11)

Podzakonski akti:

− Pravilnik o izmjenama i dopunama pravilnika o uslovima za obavlјanje djelatnosti iz oblasti zaštite životne sredine (Službeni glasnik RS br. 74/18)

− Pravilnik o uslovima za izdavanje dozvole za monitoring kvaliteta vazduha („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 3/18)

− Pravilnik o izmjeni Pravilnika o mjerama za sprečavanje i smanjenje zagađivanja vazduha i pobolјšanje kvaliteta vazduha („Službeni glasnik Republike Srpske“, br. 47/16)

− Uredba o visini naknade za troškove izdavanja licenci iz oblasti zaštite životne sredine (Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 19/16)

− Pravilnik o izmjenama i dopunama Pravilnika o mjerama za sprečavanje i smanjenje zagađivanja vazduha i pobolјšanje kvaliteta vazduha („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 51/15)

− Uredba o vrijednostima kvaliteta vazduha ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 124/12)

− Uredba o uslovima za monitoring kvaliteta vazduha ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 124/12)

− Pravilnik o mjerama za sprečavanje i smanjenje zagađivanja vazduha i pobolјšanje kvaliteta vazduha ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 3/15) i Obrazac Izvještaja o mjerenju emisija zagađujućih materija u vazduh

− Pravilnik o postupku revizije i obnavlјanja ekoloških dozvola ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 28/13)

− Pravilnik o postrojenjima koja mogu biti izgrađena i puštena u rad samo ukoliko imaju ekološku dozvolu ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 124/12)

− Pravilnik o projektima za koje se sprovodi procena uticaja na životnu sredinu i kriterijumima za odlučivanje o obavezi sprovođenja i obimu procjene uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik Republike Srpske", br:124/12)

17

− Pravilnik o uslovima za obavlјanje djelatnosti iz oblasti zaštite životne sredine ("Službeni glasnik Republike Srpske", br:28/13)

− Uputstvo o sadržaju studije uticaja na životnu sredinu ("Službeni glasnik Republike Srpske", br:108/13)

− Pravilnik o aktivnostima i načinu izrade najbolјih raspoloživih tehnika ("Službeni glasnik Republike Srpske", br. 108/13)

− Pravilnik o graničnim vrijednostima kvaliteta vazduha („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 39/05)

− Pravilnik o emisiji isparlјivih organskih jedinjenja („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 39/05)

− Pravilnik o načinu uspostavlјanja i upravlјanja informativnim sistemom za zaštitu prirode i sistemu praćenja („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 85/05)

− Pravilnik o metodologiji i načinu vođenja registra postrojenja i zagađivača ("Službeni glasnik republike Srpske" br. 92/07)

4.2.2 Prostorno uređenje i građenje

− Zakon o uređenju prostora i građenju ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 40/13),

Podzakonski akti:

− Pravilnik o obračunu naknade troškova uređenja gradskog građevinskog zemlјišta („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 34/14- Prečišćeni tekst)

− Pravilnik o minimalnim zahtjevima za energetske karakteristike zgrada („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 30/15)

− Pravilnik o metodologiji za izračunavanje energetskih karakteristika zgrada („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 30/15)

− Pravilnik o vršenju energetskog pregleda zgrada i izdavanju energetskog certifikata („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 30/15)

− Pravilnik o vršenju tehničkog pregleda objekta i osmatranju tla i objekata u toku njihove upotrebe („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 100/13)

− Pravilnik o sadržaju i kontroli tehničke dokumentacije („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 101/13)

− Pravilnik o formi, sadržaju i načinu izdavanja lokacijskih uslova ("Službeni glasnik Republike Srpske", br: 69/13)

− Pravilnik za izračunavanje površina i zapremina objekata („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 95/13)

4.2.3 Otpad i komunalne delatnosti

Zakoni:

− Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o komunalnim djelatnostima ("Službeni glasnik Republike Srpske, broj:100/17)

− Zakon o komunalnim djelatnostima ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj:124/11)

18

− Zakon o izmjenama i dopunama Zakona o upravlјanju otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 16/18)

− Zakon o upravlјanju otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 111/13)

Podzakonski akti:

− Pravilnik o načinu i postupku upravlјanja otpadom od dugotrajnih organskih zagađujućih materija („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 32/19)

− Pravilnik o postupanju sa uređajima i otpadom koji sadrže polihlorovana jedinjenja (Službeni glasnik Republike Srpske, broj 51/19)

− Pravilnik o načinu i postupku upravlјanja otpadom od titan-dioksida i mjerama monitoringa životne sredine na lokaciji (Službeni glasnik Republike Srpske, broj 7/19)

− Pravilnik o izmjenama Pravilnika o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada (Službeni glasnik Republike Srpske, broj:79/18)

− Uredba o upravlјanju ambalažom i ambalažnim otpadom (Službeni glasnik Republike Srpske, broj: 58/18)

− Pravilnik o upravlјanju otpadom koji sadrži azbest ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj: 47/18)

− Pravilnik o izmjenama Pravilnika o sadržini, načinu vođenja i izgledu registra izdatih dozvola za upravlјanje otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 14/18)

− Uredba o termičkom tretmanu otpada ("Službeni glasnik Republike Srpske" broj:54/17)

− Pravilnik o prestanku važenja Pravilnika uslovima za prenos obaveza upravlјanja otpadom sa proizvođača i prodavača na odgovorno lice sistema za prikuplјanje otpada („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 34/17)

− Pravilnik o prestanku važenja Pravilnika o vrstama otpada i djelatnostima upravlјanja otpadom za koje je potrebna dozvola ("Službeni glasink Republike Srpske", br: 18/17)

− Pravilnik o opštoj i posebnoj dokumentaciji koja se podnosi uz zahtjev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada („Službeni glasnik Republike Srpske“, br: 5/16)

− Pravilnik o finansijskim garancijama kojima se može osigurati prekogranično kretanje otpada („Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 86/05)

− Pravilnik o upravlјanju medicinskim otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 90/06)

− Uredba o listama otpada i dokumentima za prekogranično kretanje otpada („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 86/15)

− Pravilnik o metodologiji prikuplјanja podatka o otpadu i njihovoj evidenciji („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 71/15)

− Obrasci za evidenciju otpada (Sastavni dio Pravilnika o metodologiji prikuplјanja podatka o otpadu i njihovoj evidenciji)

− Pravilnik o uslovima i načinu sakuplјanja, transporta, skladištenja i tretmana otpada koji se koristi kao sekundarna sirovina ili za dobijanje energije („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 61/15)

− Pravilnik o načinu skladištenja, pakovanja i obilјežavanja opasnog otpada („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 49/15)

19

− Pravilnik o sadržini, načinu vođenja i izgledu registra izdatih dozvola za upravlјanje otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 43/15)

− Pravilnik o sadržini i izgledu dozvole za upravlјanje otpadom („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 43/15)

− Pravilnik o sadržini programa mjera sa dinamikom prilagođavanja za rad postojećih deponija („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 41/15)

− Uredba o odlaganju otpada na deponije („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj: 36/15)

− Pravilnik o obrascu dokumenta o kretanju otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 21/15)

− Pravilnik o obrascu dokumenta o kretanju opasnog otpada i uputstvu za njegovo popunjavanje ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 21/15)

− Pravilnik o prestanku važenja Pravilnika o transportu opasnog otpada ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 21/15)

− Pravilnik o kategorijama, ispitivanju i klasifikaciji otpada ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 19/15)

− Pravilnik o obrascu zahtjeva za izdavanje dozvole za skadištenje, tretman i odlaganje otpada ("Službeni glasnik Republike Srpske", broj: 18/15)

20

5 OPIS POTENCIJALNIH LOKACIJA ZA IZGRADNJU KOMPOSTILIŠTA

Za izgradnju kompostilišta razmatrane su četiri lokacije. Predložene lokacije su prikazane na slici 5.1.

Slika 5.1 Satelitski prikaz potencijalnih lokacija za kompostilište

Lokacije su naznačene prema mestu gde se nalaze ili prema najbližem prepoznatljivom objektu, a to su:

− parcela u Popovima, kč. 2070/1 katastarska opština Popovi, − parcela kod AD „Bijelјina put“ Bijelјina, kč. 882/6, katastarska opština Bijelјina

selo,

− parcela kod Regionalne deponije, kč. 818/2, katastarska opština Bijelјina selo, − parcela u krugu Sanitarne deponije Brijesnica kč. 1460 i delu parcele K.Č. 1459,

katastarska opština Bijelјina selo.

21

5.1 Parcela u Popovima

Parcela u Popovima, kč. 2070/1 katastarska opština Popovi, u vlasništvu je komunalnog preduzeća AD „Komunalac“ Bijelјina, i nalazi se na udaljenosti od oko 200 metara od prvih kuća. Površina lokacije iznosi 20.499 m2.

Slika 5.2 Parcela u Popovima

22

5.2 Parcela kod AD „Bijelјina put“

Parcela kod AD „Bijelјina put“ Bijelјina, kč. 882/6, katastarska opština Bijelјina selo, u vlasništvu je komunalnog preduzeća AD „Komunalac“ Bijelјina, i nalazi se na udalјenosti od oko 200 metara od prvih kuća. Površina lokacije je 5.000 m2.

Slika 5.3 Parcela kod AD Bijeljina put

23

5.3 Parcela kod Regionalne sanitarne deponije

Parcela kod Regionalne sanitarne deponije, kč. 818/2, katastarska opština Bijelјina selo, u vlasništvu je grada Bijelјine, i nalazi se na udalјenosti od oko 650 metara od prvih kuća Površina lokacije iznosi 25.691 m2.

Slika 5.4 Parcela kod Regionalne sanitarne deponije

24

5.4 Parcela u krugu Regionalne sanitarne deponije Brijesnica

Parcela u krugu Regionalne sanitarne deponije Brijesnica se nalazi zapadno od grada na udaljenosti od oko 1.000 metara od poslednjih kuća, na parceli kč 1460 i delu parcele kč 1459, ukupne površine 25,38 ha. Kompostilište je planirano na zemljištu površine oko 8.700 m2 koje se nalazi u krugu deponije neposredno pored kolske vage i interne saobraćajnice sa njene severozapadne strane što bi omogućilo neometan prilaz komunalnim vozilima. Nakon merenja na kolskoj vagi moguć je direktan istovar organskog materijal za dalju pripremu za proces kompostiranja.

Slika 5.5 Satelitski prikaz kompleksa sanitarne deponije Brijesnica

25

Slika 5.6 Prikaz potencijalne lokacije za kompostilište u okviru kompleksa sanitarne deponije

5.5 Izbor odgovarajuće lokacije

Preporučuje se da se kompostilišta nalaze na dovoljnoj udaljenosti od stambenih područja ili drugih osetljivih objekata. Ukoliko nisu pravilno projektovana i ukoliko se njima ne upravlja na adekvatan način, mogu prouzrokovati širenje neprijatnih mirisa i prašine. Obim uticaja može da zavisi od:

− veličine površine za kompostiranje, − kategorije organskih sirovina koji će se kompostirati, − primenjene tehnologije kompostiranja, − da li se proces kompostiranja odvija na otvorenom ili zatvorenom prostoru, − da li se koristi tehnologija za eliminisanje neprijatnih mirisa, − procenjenog stepena širenje neprijatnih mirisa, − topografije lokacije, − ruže vetrova, − udaljenosti postrojenja od drugih objekata.

Pravilnim odabirom lokacije za postrojenje na najefikasniji način se potencijalno negativni uticaji na životnu sredinu svode na minimum. Pažljivo projektovanje i izbor procesnih komponenti i opreme, kao i adekvatne operativne tehnike, procedure i obuka osoblja, takođe doprinose smanjenju negativnih uticaja.

26

Odgovarajuća udaljenost bilo kojeg radnog ili skladišnog prostora postrojenja od najbližeg stambenog objekta, javne zgrade ili preduzeća je od presudnog značaja. Prihvatljiva udaljenost kompostilišta takođe će zavisiti i od:

− kategorija organskih sirovina koji će se kompostirati, − prirode procesa primenjenih u postrojenju, − lokacije postrojenja u odnosu na stanovništvo i osetljiva područja, − vrste opreme, zgrada i zaštitnih konstrukcija na lokaciji, − nivoa stručnosti i obučenosti osoblja koje upravljaju procesima, − intenziteta nadzora procesa, − prevladavajućih meteoroloških uslova na lokalitetu.

27

6 PROCES KOMPOSTIRANJA

Kompostiranje je kontrolisano aerobno delimično razlaganje organskog otpada, kojim se dobija materijal sličan humusu-kompost. U ovom procesu vrši se tretman biorazgradivog otpada: komunalnog, industrijskog i poljoprivrednog.

Svrha kompostiranja je pretvaranje biorazgradivog otpada u kompost koji je siguran za lјude, životinje i bilјke, a koji se može reciklirati uglavnom kao đubrivo, za pobolјšanje strukture zemlјišta. Aerobna obrada kao što je kompostiranje se može koristiti i za biološku stabilizaciju otpada pre deponovanja.

Cilјevi kompostiranja su:

− Transformacija biorazgradivog organskog materijala u biološki stabilan materijal i smanjenje zapremine otpada,

− Razlaganje patogenih mikroorganizama i drugih neželјenih organizama koji mogu biti prisutni u otpadu,

− Zadržavanje osnovnih nutrijenata (azot, fosfor i kalijum) u što je moguće većoj količini, − Dobijanje produkta koji se može koristiti za uzgoj bilјaka.

U zavisnosti od kvaliteta kompost se može koristiti kao:

− organsko đubrivo, kao sredstvo koje pobolјšava strukturu zemlјišta, kontrolu erozije i uređenje zelenih površina,

− materijal za dnevnu prekrivku deponije.

Proces kompostiranja odigrava se u dve faze:

1. U prvoj fazi mikroorganizmi razlažu složena organska jedinjenja do prostijih, uz oslobađanje toplote iz metaboličkih procesa, dakle kompostiranje je egzoterman proces biološke oksidacije. U uslovima povećane temperature i vlažnosti dolazi do aerobne biodegradacije organskog supstrata pod uticajem mikroorganizama, gde ovaj supstrat trpi fizičke, hemijske i biološke transformacije uz stvaranje stabilnog humifikovanog proizvoda.

Ovaj proizvod se koristi u polјoprivredi kao organsko đubrivo i kao sredstvo koje pobolјšava svojstva zemlјišta. U slučaju da proizvod ne ispunjava kvalitativne zahteve standarda, kompost se klasifikuje kao otpad i odlaže se na sanitarnu deponiju kao materijal za dnevnu prekrivku. Kvalitet izlaznog proizvoda definišu sledeći parametri: sadržaj teških metala, veličina čestica, sadržaj inertnih komponenata, prisustvo patogena, zrelost i uticaji na rast bilјaka.

2. U drugoj fazi nastali produkt sazreva, a aktivnost mikroorganizama se usporava, jer su lako dostupni nutrijenti uglavnom iskorišćeni, a kao posledica dolazi i do smanjenja količine oslobođene toplote. Kada se završi ova faza, smatra se da je kompost stabilisan i zreo.

Naredna poglavlja detaljno opisuju faze generisanja komposta iz preusmerenih organskih materijala i kratak opis svake faze. Isto tako, detaljnije su opisane i neophodne karakteristike za dva predložena scenarija tretmana preusmerenog bio otpada.

28

6.1 Prijemna zona

Biološki materijal se doprema i istovara na plato prijemne zone gde je uvek prisutan kontrolor koji će se brinuti o tome da ni jedna dostava ne sadrži otpad koji po svom sastavu odstupa od planiranog otpada. Izdvojene materije koje se ne mogu kompostirati se u prijemnoj zoni odlažu u kontejnere koji se odnose na deponiju kada se napune. Isto se radi sa svim materijama izdvojenim iz komposta u bilo kojoj fazi. Proveravaju se količina organskog otpada i nivo potencijalnih zagađivača.

Otpadom na prijemnom platou manipuliše prednji utovarivač koji služi za:

− Održavanje zone odlaganja otpada čistom za kamione koji vrše istovar, − Skladištenje otpada u delovima za privremeno odlaganje, − Stavljanje materijala za kompostiranje na gomile.

Otpad se prvo vizuelno pregleda i uklanjaju se strani predmeti, a zatim se vrši sečenje organskog otpada. Otpad se nakon toga odlaže na gomilu.

Kompostiranje podrazumeva mrvljenje/mlevenje materijala kako bi što veći deo bio u kontaktu sa vazduhom i vodom. Granulacija otpada u gomili posle mlevenja je 5 do 30 mm u zavisnosti od vrste ulazne sirovine. Na terenu za kompostiranje, materijal se meša sa određenom količinom materijala veće granulacije kako bi mešavina bila porozna. Drobljenjem se različite komponente ujedno i mešaju da bi se dobila homogena masa za kompostiranje.

Sledeći korak je mešanje različitih vrsta organskog otpada čime se dobija bolji odnos ugljenika/azota i poroznost.

Bakterije u gomilama za kompostiranje su aerobne (zahtevaju kiseonik). Idealna situacija je da u gomilu može da prodre 35 do 50% vazduha, odnosno da je što rastresitija.

Mešavina komposta zahteva prisustvo ugljenika i azota i odgovarajući odnos ova dva elementa. Odgovarajućim odnosom ugljenika/azota, dobija se postupak kompostiranja koji emituju vrlo malo neprijatnih mirisa i stvara okruženje koje doprinosi razvoju mikroorganizama. Uopšteno govoreći, odnos ugljenika/azota koji je veći od 25:1 je zadovoljavajući. Većina otpadnog materijala ima sadržaj ugljenika/azota koji je previše nizak za kompostiranje pa se njima dodaju supstrati koji sadrže veće količine ugljenika/azota.

6.1.1 Postrojenje kapaciteta 5.000 tona/god U prijemnoj zoni je potrebna dovoljno velika površina za prihvatanje i prosejavanje otpada u količini od 16 tona dnevno. Sa gustinom otpada od 500 kg/m3, predviđa se ukupna dnevna zapremina od 46 m3. Odlaganje otpada na gomile od 2 t se vrši na površini od 75 m2 da bi otpad odstajao jedan dan. Između gomila mora ostati mesta za nesmetano kretanje utovarivača. Liniji za predtretman (seckalica) je potrebno isto ovoliko prostora i još dodatnih 500 m2 za logistiku. Stoga je procenjeno da prijemna zona treba da bude površine od najmanje 650 m2.

6.1.2 Postrojenje kapaciteta 20.000 tona/god U prijemnoj zoni je potrebna dovoljno velika površina za prihvatanje i prosejavanje otpada u količini od 65 tona dnevno. Sa gustinom otpada od 500 kg/m3, predviđa se ukupna dnevna zapremina od 130 m3. Odlaganje otpada na gomile od 2 t se vrši na površini od 200 m2 da bi

29

otpad odstajao jedan dan. Između gomila mora ostati mesta za nesmetano kretanje utovarivača. Liniji za predtretman (seckalica) je potrebno isto ovoliko prostora i još dodatnih 500 m2 za logistiku. Stoga je procenjeno da prijemna zona treba da bude površine od najmanje 1000 m2.

6.2 Prostor za kompostiranje

Mešavina koja se dobije u prijemnoj zoni, odvozi se utovarivačem i njome se formiraju kompostne gomile. Visina zidova je 1,2 m, a kupa je u središtu pretpostavljene visine od oko 3 m. Širina svakog tunela iznosi 8,0 a dužina 25,0 m.

Podaci upotrebljeni za dimenzionisanje su pod znakom pitanja, od količina koje će se prikupiti do sastava otpada pa, samim tim, njegove gustine. Takođe diskutabilno je i vreme potrebno za završetak procesa kompostiranja.

Proces razlaganja kompostne mase počinje sa povećanjem temperature. Masa se prilikom formiranja vlaži da bi se postigla optimalna vlažnost od 50 do 65%. Nakon formiranja kompostnih gomila i početka razgradnje, mikroorganizmi vrlo brzo potroše sav kiseonik, posebno zato što je, zbog zbijanja hrpe pod vlastitom težinom, otežan dotok novih količina vazduha u unutrašnjost. Zato je kompostnoj masi neophodno prevrtanje kako bi gomila imala dovoljnu količinu kiseonika. Najpovoljnija količina kiseonika je između 10 i 15%.

Voda koja se generiše u kompostnim gomilama se sakuplјa u retenzionom šahtu i po potrebi se može koristi za recirkulaciju, radi vlaženje komposta zbog velikog sadržaja nutrijenata i potrebnih mikroorganizama ili se šalje na dalji tretman i dalje do recepijenta.

6.2.1 Postrojenje kapaciteta 5.000 tona/god Predviđena ukupna zapremina mase za kompostiranje u jednom kompostnom redu iznosi oko 420 m3. Na taj način, svaki tunel prima spremnu masu za kompostiranje koja stigne na prijemni plato za nešto više od 18 dana (sa gustinom pripremljene mase od oko 700 kg/m3). Uz pretpostavku da proces kompostiranja traje dva meseca, ukupna potrebna zapremina tunela iznosi oko 1.680 m3 ili 4 kompostna reda. Neophodna površina za ova četiri kompostna reda iznosi 800 m2, plus 300 m2 neophodnih za manipulaciju, odnosno ukupno 1.100 m2.

6.2.2 Postrojenje kapaciteta 20.000 tona/god Predviđena ukupna zapremina mase za kompostiranje u jednom kompostnom redu iznosi oko 420 m3. Na taj način, svaki tunel prima spremnu masu za kompostiranje koja stigne na prijemni plato za nešto više od 4 dana (sa gustinom pripremljene mase od oko 700 kg/m3). Uz pretpostavku da proces kompostiranja traje dva meseca, ukupna potrebna zapremina tunela iznosi oko 6.000 m3 ili 14 kompostnih redova. Neophodna površina za ovih 14 kompostnih redova iznosi 2.800 m2, plus 1.200 m2 neophodnih za manipulaciju, odnosno ukupna površina od 4.000 m2.

6.3 Zona za sazrevanje i skladištenje komposta

Sazrevanje komposta nakon pravilno sprovedene faze kompostiranja traje oko 45 dana. Kod procesa kompostiranja organski otpad se smanjuje (-40 vol %) pa je za ovu fazu potrebna i

30

manja površina. Ovaj proces se odvija na otvorenom pa nije potrebno nikakvo prekrivanje. U vreme sazrevanja komposta gubitak organske materije je minimalan. Zreo kompost se analizira i utvrđuje se njegov hemijski sastav, vlaga, pH vrednost, sadržaj patogena, itd.

Statičke gomile za sazrevanje komposta se postavljaju na isti način kao i za kompostiranje na otvorenom, kao izdužene gomile u obliku prizme visine od oko 3,5 m i maksimalne širine na vrhu od 2,0 m. Širina osnove zavisi od mašine za formiranje i prevrtanje, a obično je oko 7,0 m. Gomila nije prekrivena jer je već dostigla zadovoljavajući nivo stabilizacije. Prilikom postavljanja gomila za dozrevanje komposta, vrši se vlaženje materijala. Materijal malih dimenzija kompostirane frakcije obično ima sadržaj suve materije od približno 65% što treba svesti na nivo od 50% za fazu dozrevanja. Voda se dovodi crevom iz šahta za sakupljanje otpadne vode iz kompostilišta do platoa za dozrevanje.

Naknadna obrada (drobljenje i prosejavanje) se vrši u cilju prečišćavanja komposta kako bi zadovoljavao standarde tržišta i krajnjih korisnika. Sortiranje i izdvajanje se vrši da bi se preostale neorganske komponente izdvojile da ne bi narušavale kvalitet ili estetsku vrednost komposta. Ista oprema se koristi za pred-tretman i naknadnu obradu. Nakon sazrevanja, kompost se odnosi do mlina čekićara radi daljeg mrvljenja i rotacionog bubnja za prosejavanje (širina otvora 5 mm), koji se nalazi u sklopu kompostilišta. Ovom opremom se postiže efektno čišćenje i otklanjanje nečistoća, kao i prevelikih prosejanih čestica jer veličina mora biti 50 - 80 mm. Sav materijal koji je manji od prethodno navedenih dimenzija, predstavlja završni proizvod i odnosi se u skladište. Preveliki delovi se dodatno prosejavaju i drobe. Neorganski materijal koji se ne može izdrobiti se odlaže u kontejner.

Kompost se utovarivačem prenosi do platoa za skladištenje gotovog komposta. Kompost se može prodavati u rinfuzi, ali je varijanta sa pakovanjem mnogo isplativija. U slučaju pakovanja, potrebno je nabaviti mašinu za pakovanje koja se može smestiti u hali koja će se koristiti i za smeštaj opreme i mehanizacije.

Očekivana konačna količina komposta je približno 45% od ukupnog organskog materijala koji se donese, a sadržaj suve materije otpada je 70% od čega je obično 30% organskog porekla.

6.3.1 Postrojenje kapaciteta 5.000 tona/god Na kraju procesa sazrevanja, kada se oko 50% ukupne promenljive organske materije razgradi i sadržaj komposta bude oko 30%, zapremina komposta dobijenog od dnevno prerađenih 16 tona, biće oko 6 m3 sa zapreminskom gustinom od oko 1.100 kg/m3, ili približno 7 tona komposta dnevno. Finalni proizvod koji nije zreo će imati sadržaj vlage od oko 40% i dobijaće se oko 7,5 tona/dnevno.

Faza sazrevanja traje oko 1,5 mesec i predviđeno je da se formira 2 do 4 reda za šta je predviđena površina od oko 600 m2.

Za skladištenje komposta predviđena je izgradnja hale, ili nadstrešnice, gde bi po potrebi bila smeštena i mašina za pakovanje. Skladišni prostor bi bio površine oko 150 m2.

6.3.2 Postrojenje kapaciteta 20.000 tona/god Na kraju procesa sazrevanja, kada se oko 50% ukupne promenljive organske materije razgradi i sadržaj komposta bude oko 30%, zapremina komposta dobijenog od dnevno prerađenih 65 tona, biće oko 25 m3 sa zapreminskom gustinom od oko 1.100 kg/m3, ili 27,5 tona komposta

31

dnevno. Finalni proizvod koji nije zreo će imati sadržaj vlage od oko 40% i dobijaće se oko 30 tona/dnevno.

Faza sazrevanja traje oko 1,5 mesec i predviđeno je da se formira 4 do 8 redova za šta je predviđena površina od oko 2.000 m2.

Za skladištenje komposta predviđena je izgradnja hale, ili nadstrešnice, gde bi po potrebi bila smeštena i mašina za pakovanje. Skladišni prostor bi bio površine oko 500 m2.

6.4 Ukupno potrebna površina za kompostilište

Ukoliko uzmemo u obzir sve prethodno opisane zone za proces kompostiranja, ukupno neophodna površina za postrojenje kapaciteta 5.000 tona godišnje iznosi 2.500 m2. Postrojenje kapaciteta 20.000 tona godišnje zahteva površinu od 7.500 m2.

6.5 Faktori koji utiču na proces kompostiranja

S obzirom da su mikroorganizmi najbitniji za kompostiranje, uslovi okoline koji povećavaju mikrobiološku aktivnost će povećavati i stepen kompostiranja. Na mikrobiološku aktivnost utiču nivo kiseonika, veličina čestica sirovine, nivo nutrijenata i C/N ravnoteža (odnos uglјenika i azota), sadržaj vlage, temperatura i baznost/kiselost. Bilo kakve promene ovih faktora su međusobno zavisne, promena jednog parametra često može prouzrokovati promenu ostalih parametara.

Tokom odigravanja ovog procesa oslobađa se toplota, nastaje uglјen-dioksid, voda isparava i nastaje relativno stabilan humus bez neprijatnih mirisa.

6.5.1 Nivo kiseonika Kompostiranje se može obaviti pod aerobnim (potreban je slobodan kiseonik) ili anaerobnim (bez kiseonika) uslovima, ali aerobno kompostiranje je mnogo brže (10 do 20 puta). Anaerobno kompostiranje teži da stvara više neprijatnih mirisa, s obzirom da se stvaraju gasovi kao što je vodonik-sulfid i amini. Takođe se proizvodi i metan pri kompostiranju bez prisustva kiseonika.

Mikroorganizmi zahtevaju kiseonik radi razgrađivanja organskih materija iz kompostne sirovine. Bez dovoljno kiseonika ovi mikroorganizmi će se smanjiti i anaerobni mikroorganizmi će zauzeti njihovo mesto. Ovo će se desiti kada koncetracija kiseonika u vazduhu gomile padne ispod 5 do 15% (ambijentalni vazduh sadrži 21% kiseonika). Da bi se podržala mikrobiološka aktivnost, moraju postojati prazni prostori unutar kompostnog materijala. Ovi prostori moraju biti ispunjeni vazduhom. Kiseonik se može obezbediti mešanjem i prevrtanjem gomile, ili upotrebom posebnih aeracionih sistema.

Količina kiseonika koja je potrebna tokom kompostiranja zavisi od:

− Stanja procesa - kiseonik generalno mora da se dovede u početnoj fazi kompostiranja, uglavnom nije potreban tokom faze sazrevanja.

− Tipa sirovine - gusti materijali, bogati azotom zahtevaju više kiseonika. − Veličine čestica sirovina - materijali sa malim česticama, manjim od 2,5 do 5

centimetara u prečniku, će biti kompaktniji, smanjiće praznine i time će sprečavati

32

kretanje kiseonika. Zbog ovoga sirovina ne sme biti previše iseckana pre kompostnog procesa.

− Vlažnosti sirovine - materijali koji sadrže više vlažnosti zahtevaju više kiseonika.

6.5.2 Veličina čestica materijala koji se kompostira Veličina čestica sirovine utiče na proces kompostiranja. Veličina ulaznog materijala može da bude veoma različita. Generalno, što je sirovina više iseckana veća je stopa procesa kompostiranja. Sitniji ulazni materijali imaju veću površinu u odnosu na njihovu zapreminu. Ovo znači da je veća površina čestica izložena direktnoj mikrobiološkoj aktivnosti i dekompoziciji tokom početne faze. Sitniji materijal u kompostnoj gomili takođe predstavlja homogeniju mešavinu i bolju izolaciju. Povećan kapacitet izolacije pomaže održavanju optimalne temperature u kompostnoj gomili. Ipak, istovremeno, čestice ne smeju biti premale, da materijal ne bi bio previše kompaktan i time isključio kiseonik iz praznina.

6.5.3 Nutrijenti Da bi proces kompostiranja bio efikasan, mikroorganizmima su potrebni specifični nutrijenti u pogodnoj formi, adekvatnim koncentracijama i odgovarajućim odnosima. Esencijalni makronutrijenti potrebni mikroorganizmima u velikim količinama uključuju ugljenik, azot, fosfor i kalijum. Mikroorganizmima je potreban ugljenik kao izvor energije. Ugljenik i azot im je potreban za sintezu proteina, građenje ćelija i razmnožavanje. Fosfor i kalijum su takođe bitni za stvaranje ćelija i metabolizam. U sistemu kompostiranja ugljenik ili azot su limitirajući faktori za efikasno razlaganje.

Kompostnim organizmima, takođe, trebaju u malim količinama mikronutrijenti, ili hranlјivi (biogeni) elementi, radi podsticanja odgovarajućeg usvajanja svih nutrijenata. Primarni mikronutrijenti uklјučuju bor, kalcijum, hlor, kobalt, gvožđe, bakar, magnezijum, mangan, molidben, selen, natrijum i cink. Iako su ovi hranlјivi sastojci esencijalni za život, veće količine mikronutrijenata mogu biti toksične za kompostne mikroorganizme.

Čak i ako su prisutni u dovolјnim količinama ovi nutrijenti, ukoliko su zastuplјeni u određenim hemijskim formama, mogu biti nedostupni nekim ili svim mikroorganizmima. Sposobnost mikroorganizama da uzimaju dostupne nutrijente zavisi od njihovog "enzimskog mehanizma". Neki mikroorganizmi ne mogu da iskoriste određene forme nutrijenata zato što ne mogu da ih prerađuju. Veliki molekuli, pogotovo oni sa različitim tipovima veza, ne mogu biti lako razbijeni od strane većine mikroorganizama, a ovo značajno usporava proces razlaganja. Kao rezultat ovoga neki tipovi sirovina se mnogo sporije razgrađuju.

6.5.4 Odnos ugljenik/azot u otpadu koji se kompostira Jedan od najvažnijih aspekata ukupne ravnoteže nutrijenata, a time i nivoa mikrobiološke aktivnosti je odnos organskog uglјenika i ukupnog azota (C/N). Mikroorganizmi koriste uglјenik i azot za dobijanje energije i za sintezu novog ćelijskog materijala. C/N od oko 25-30 u početnom materijalu je optimalan za većinu vrsta otpada. Ako je količina uglјenika u odnosu na azot suviše velika (visok odnos C/N), biološka aktivnost se smanjuje. Mikroorganizmi tada prolaze kroz mnogo više ciklusa radi oksidacije viška uglјenika do CO2 sve dok se ne uspostavi prihvatlјiviji odnos. Sa druge strane, ako je C/N odnos manji od 20:1, kompostiranje će biti inhibirano usled slabog snabdevanja energijom i azot će biti izgublјen u procednim vodama i

33

isparavanjem kao amonijak (NH3(g)). Ovaj proces je praćen visokim temperaturama i baznim pH (oko 8-9). Gubitak amonijaka se dešava na početku procesa, tokom termofilne faze, posebno kada se materijal prevrće. Spolјni sloj materijala kod statične gomile je taj koji sprečava isparavanje amonijaka iz mase.

Gubitkom amonijaka, osim što se emituje neprijatni miris i zagađuje vazduh, smanjuje se ukupan sadržaj azota u finalnom proizvodu, čime se ograničava vrednost proizvedenog organskog đubriva. U optimalnom procesu, C/N se konstantno smanjuje, zbog biološke mineralizacije jedinjenja uglјenika i isparavanja CO2.

Pri niskom sadržaju ugljenika u odnosu na azot, tokom mikrobiološke razgradnje biootpada, nastaje veća količina amonijaka koji isparava, pa dolazi do gubitka azota, usled čega se dobija kompost loših karakteristika.

Ako je odnos C/N otpada previsok, može se regulisati dodavanjem otpada sa povećanim sadržajem azota. Obrnuto, ako je C/N suviše nizak, može se dodati otpad sa većim sadržajem uglјenika (slama, drveni opilјci, pilјevina, seckani papir).

6.5.5 Sadržaj vlage Sadržaj vlage u kompostnoj gomili povezan je sa mnogim drugim parametrima uklјučujući sadržaj vlage u sirovini, mikrobiološku aktivnost u okviru gomile, nivoe kiseonika i temperatura. Mikroorganizmi zahtevaju vlagu da bi iskoristili nutrijente, metabolizovali nove ćelije i da bi se reprodukovali. Oni takođe proizvode vodu kao deo procesa razlaganja. Ukoliko je voda akumulirana brže nego što je eliminisana putem aeracije ili isparavanja (izazvanog zbog visokih temperatura), onda se ometa tok kiseonika i nastaju anaerobni uslovi. Ovo se uglavnom dešava kada je nivo vlage oko 65%.

Voda je glavni sastojak koji prenosi supstance unutar kompostne mase i omogućava da nutrijenti fizički i hemijski budi dostupni mikrobima. Ukoliko nivo vlage padne ispod 40 - 45% hranlјive materije se više ne nalaze u vodenom medijumu i nisu više lako dostupne mikroorganizmima. Nјihova mikrobiološka aktivnost se smanjuje i proces kompostiranja se usporava. Ispod 20% vlažnosti se javlјa veoma malo mikrobiološke aktivnosti.

Premalo vlage znači ranu dehidraciju mase koja zaustavlјa biološke procese, čime se dobija fizički stabilan, ali biološki nestabilan kompost. Prekomerna količina vlage ima tendenciju da začepi pore i sprečava razmenu gasova čime se favorizuju anaerobni procesi, što dovodi do sporijeg procesa i niskog kvaliteta finalnog proizvoda. Potrebno je održavati ravnotežu između potreba za vodom i razmenom gasova.

U savremenim sistemima za kompostiranje, moguće je dodavati vodu tokom procesa. U postrojenjima gde se generiše visoka stopa toplotne energije, hlađenjem isparava velika količine vodene pare. To dovodi do sušenja materijala, pa povremeno dodavanje vode može biti neophodno da bi se održao visok nivo aktivnosti mikroorganizama. Voda koja se dodaje može biti generisana procedna voda, kondenzat, kišnica ili voda iz vodovoda. Na kraju procesa kompostiranja, sadržaj vode treba da bude prilično nizak (oko 30%) da bi se sprečila dalјa biološka aktivnost u stabilizovanom materijalu.

34

6.5.6 Temperatura Temperatura je kritični faktor u utvrđivanju stope razlaganja kompostne gomile. Temperature kompostiranja u velikoj meri zavise od toga kako se toplota, stvorena od strane mikroorganizama, gubi otpuštanjem tokom kontrolisanog provetravanja, površinskog hlađenja i gubitka vlažnosti. Najefektivnije temperature kompostiranja su između 45 i 59˚C. Ukoliko su temperature manje od 20˚C mikrobi ne preživljavaju i proces se usporava. Ukoliko su veće od 59˚C mikroorganizmi obustavljaju aktivnosti ili umiru i smanjen diverzitet organizama rezultira nižom stopom razlaganja.

Najefikasniju dekompoziciju mikroorganizmi vrše kada se dostignu maksimalno tolerisane temperature. Stopa razlaganja raste sve dok se ne postigne najviša moguća gornja granica. Kao rezultat ovoga, najbolji plan upravljanja kompostom jeste održavanje tih temperatura, a da se pri tom ne uspori mikrobiološka dekompozicija.

6.5.7 pH vrednost Veličina pH je mera kiselosti ili baznosti neke supstance (tj. funkcija koncentracije vodonikovih jona), opisana je brojem u opsegu od 1 do 14. Kada je pH 7 supstanca je neutralna, ukoliko je pH manja od 7 onda je kisela, suprotno je bazna. Bakterije preferiraju vrednost pH između 6 i 7,5. Gljive napreduju pri pH 5,5 do 8. Ukoliko pH padne ispod 6, mikroorganizmi, pogotovo bakterije, umiru i razlaganje se usporava. Kada pH dostigne 9, azot prelazi u amonijak i postaje nedostupan organizmima, što takođe usporava razlaganje.

Kao i temperatura, pH vrednost ima značajnu ulogu tokom procesa kompostiranja. S Kako je prikazano, najveći deo razlaganja se odigrava pri pH 5,5 do 9. Tokom početka procesa kompostiranja organske kiseline su prisutne i kompostni materijali uglavnom postanu kiseli sa pH oko 5. U ovom momentu gljive koje podnose kiselu sredinu, igraju značajnu ulogu u razlaganju. Mikroorganizmi brzo razlažu kiseline i pH postepeno raste do neutralnog opsega, ili čak do 8,5. Uloga bakterija ponovo raste kako se povećava pH. Ukoliko pH ne poraste, to može biti znak da kompostni proizvod nije potpuno sazreo, ili da nije potpuno isušen.

6.6 Kategorizacija ulaznih sirovina za kompostiranje

Radi adekvatnog odabira tehnologije kompostiranja i operativnih mera, sprovedena je kategorizacija organskih sirovina koje mogu biti kompostirane. U odnosu na kategorije doneti su zaključci o preporučenim vrstama postrojenja za svaku od kategorija.

Tabela 6.1 Kategorizacija organskih sirovina

Uticaja na životnu sredinu

Kategorija organskih sirovina

Vrsta organske sirovine u okviru kategorije

Vrsta otpada Primer organske sirovine

Najmanji uticaj na životnu

sredinu

Kate

gorij

a 1

Baštenski otpad Trava, lišće, biljke, granje, debla i panjevi

Neobrađeno drvo Piljevina, strugotine, ostaci od rezanja drveća, gajbe, palete, drvena ambalaža

Prirodna organska vlakna Treset, semenske ljuske, slama i druga prirodna organska vlakna

35

Obrađena vlakna Papir, karton, nesintetički tekstil

Veći uticaj na životnu sredinu od Kategorije 1,

a manji od Kategorije 3 Ka

tego

rija

2 Ostalo prirodno i obrađeno povrće

Povrće, voće i semenke, otpad iz vinarije, pivara i destilerija, organske namirnice osim iz Kategorije 3

Biočestice i stajsko đubrivo

Kanalizacione biočestice, stajsko đubrivo i mešavine stajskog đubriva i drugih biorazgradivih materijala iz uzgoja stoke.

Najveći uticaj na životnu sredinu

Kate

gorij

a 3

Meso, riba i zdrava hrana Lešine i delovi leševa, krv, kost, riba, ostaci prerade masti

Masni mulj i organske sirovine

biljnog i životinjskog

porekla

Masni mulj životinjskog i biljnog porekla.

Mešani komunalni otpad koji sadrži

biorazgradive organske sirovine

Otpad koji sadrži biorazgradive sirovine, sakupljeni otpad iz domaćinstva ili otpad koji se direktno donosi do postrojenja za

preradu, kao i otpad iz komercijalnog sektora.

Za procesuiranje kategorije 1 (tabela 6.1) jednostavni metodi kompostiranja na otvorenom su se pokazali zadovoljavajuće, pod uslovom da razgradnja materijala koji se procesuiraju (pogotovo pokošena trava i lišće) ne pređe u anaerobnu fazu.

Za tretman kategorije 2, kompostiranje na otvorenom se pokazalo zadovoljavajuće, pod uslovom da se materijali koji se procesuiraju prethodno pripreme, kao i da se uspostavi kontrola procesa. Međutim, u okviru kategorije 2 postoji veća verovatnoća pojave emisija neprijatnih mirisa u odnosu na kategoriju 1, stoga je neophodno daleko veću pažnju posvetiti održavanju procesa kako bi se izbegli negativni uticaju po životnu sredinu. Kategorija 2 organskih materijala se najbolje obrađuju u zatvorenim objektima. Iz tog razloga, u slučaju odabira izgradnje postrojenja za kompostiranje organskih materijala kategorije 2 na otvorenom, neophodno je u fazi planiranja jasno pokazati da će izabrana lokacija, dizajn, operativna metodologija i resursi sprečavati emisije neprijatnih mirisa i degradaciju lokalne sredine.

Za obradu organskih materijala iz kategorije 3 verovatnoća pojave neprijatnih mirisa je daleko veća nego kod kategorije 2, i zbog toga se generalno, mada ne obavezno, kompostiranje na otvorenom smatra nezadovoljavajućim procesom.

6.7 Kompostiranje u vrsti sa prevrtanjem - „Windrow“

Kompostiranje u vrstama sa periodičnim prevrtanjem je metod koji je široko rasprostranjen za kompostiranje komunalnog otpada zbog jednostavnosti upravljanja. Ovaj metod karakterišu gomile koje su uglavnom konstruisane u obliku izduženih redova postavljenih u vrste. Ove gomile su najefikasnije pri visinama od 1,5 do 1,8 m. Visina gomila varira u zavisnosti od sirovine (otpada), sezone, lokalne klime, i opreme koja se koristi za prevrtanje. Širina gomila je obično dva puta veća od visine. Često su dimenzije gomile uslovljene veličinom opreme za okretanje. Gomile se često prevrću u cilju obezbeđivanja optimalnih uslova i to prvenstveno optimalnog nivoa kiseonika. Takođe, čestim prevrtanjem se obezbeđuje optimalni nivo

36

temperature, a samim tim i razgradnja kompostnog materijala. Gomile u vrsti, kao metod kompostiranja karakteriše vremenski period za dobijanje gotovog proizvoda od približno tri meseca do godinu dana.

Slika 6.1 Šema kompostiranja u vrstama sa mehanizacijom za okretanje

Prevrtanje, odnosno mešanje otpada pospešuje proces aeracije, pri čemu se omogućava uniformnost razgradnje povećavanjem aeracione površine unutar gomile. Prevrtanje gomile se najlakše izvodi tako što se gomila razruši i zatim ponovno konstruiše na istom mestu ili u neposrednoj blizini. Frekvencija mešanja zavisi od odnosa raspoloživog kiseonika i potrebnog kiseonika. U praksi predstavlja kompromis potreba i tehničko-ekonomske opravdanosti sistema. Struktura i sadržaj vlage materijala su neke od važnih karakteristika za određivanje frekvencije mešanja. Visoka stopa kompostiranja zahteva visoku frekvenciju mešanja jer je brzina razgradnje sirovine direktno proporcionalna frekvenciji mešanja.

Često prevrtanje kompostnog materijala u gomilama direktno će uticati na nivo kiseonika, vlažnosti i temperature. Preporučena frekventnost prevrtanja u okviru ove metode je jednom nedeljno.

Što je sadržaj vlage sirovine niži i veća čvrstina čestica, manja će biti potreba za mešanjem. Upotrebom ovakvog metoda, proces kompostiranja može trajati od 2 meseca do jedne godine. Kompostiranje se može vršiti na otvorenom prostoru ili pod nadstrešnicom čime se gomile zaštićuju od klimatskih uslova. Navedenom metodom se ne mogu kompostirati materije životinjskog porekla gde postoji mogućnost prisustva patogenih organizama ili organizama koji prenose bolesti. Ovo ograničenje proističe iz karakteristike ovih sistema da temperature koje su smrtonosne za patogene organizme nisu zastupljene u ovim sistemima, u većem delu gomile su čak i u optimalnim granicama za njihov razvoj i rast.

Prevrtanje gomila u vrsti može se primenjivati na kompostne gomile, kako u otvorenom prostoru tako i u natkrivenim prostorima, slika 6.3. Bitno je formiranje prave veličine kompostnih gomila u vrsti, kako bi se obezbedili optimalni nivoi svih značajnih parametara za odvijanje procesa. Idealna visina kompostnih gomila u vrsti, kao što je već spomenuto, je od 1,5 do 1,8 metara. Ova visina omogućava pravilnu izolaciju kompostnog materijala i na taj način sprečava oslobađanje viška toplote. Širina kompostne gomile u vrsti je uobičajeno dva puta veća od visine gomile, ali to najviše zavisi od mehanizacije koja se koristi za prevrtanje, odnosno prevrtača, dostupnog zemljišta i potrebe za dostizanjem određenog kvaliteta. Dužina kompostnih gomila u vrsti ima mali uticaj na kompostni proces.

37

Slika 6.2 Primer gomile u vrsti

Slika 6.3 Prevrtanje gomile

Kada se planira postavljanje gomila u vrsti, pažnju treba obratiti na ostavljanje dovoljnog prostora između gomila kako bi se omogućilo jednostavno manevrisanje mehanizacijom koja se koristi za prevrtanje. Prevrtači koji se koriste mogu biti sa sopstvenim pogonom ili se mogu montirati na bagere, traktore i slično.

Sam oblik kompostnih gomila u vrsti se može izvesti na način da podržava odgovarajuće uslove kompostiranja. Na primer, gomile u vrsti sa konkavnim oblikom su prikladnije tokom suvih perioda kada je sadržaj vlage u gomili mali, te se sa ovim oblikom padavine lakše zadržavaju. Sa druge strane, šiljaste gomile u vrsti su bolje tokom kišnih perioda jer omogućavaju oticanje viška vode i sprečavaju natapanje vodom, slika 6.4.

Slika 6.4 Oblici kompostnih gomila u vrsti pogodni za maksimalnu i minimalnu apsorpciju

vode

6.8 Metod kompostiranja - pasivne gomile

Kompostiranje metodom pasivnih gomila je najjednostavniji metod koji nije primenljiv u svim uslovima i za sve tipove materijala. Sam proces kompostiranja pod ovim uslovima je veoma spor i podrazumeva da frakcije sirovine koja se kompostira budu relativno uniformne veličine.

Pasivne gomile podrazumevaju mali stepen radne snage i tehnologije. One se sastoje od kompostnog materijala koji se prebacuje relativno retko, najčešće jednom godišnje. Prebacivanje gomile podrazumeva njeno prevrtanje, odnosno fizičko rasturanje gomile i ponovno pravljenje gomile. Pre prevrtanja gomile, potrebno je proveriti sadržaj vlage u okviru

38

više slojeva gomile. Ako je sadržaj vlage suviše mali, voda se može dodavati ručno upotrebom creva i šmrkova ili automatizovanim sistemima prskalica. Ukoliko se ispostavi da je sadržaj vode veliki, češćim prevrtanjem se može pospešiti isušivanje gomile, odnosno isparavanje vode.

Kompost se podiže pomoću takozvane kašike bagera i premešta se na drugo mesto kako bi se postigao kaskadni efekat mešanja komposta. Princip ove tehnike mešanja se ogleda u tome da se vrh gomile premesti na dno nove gomile, a materijal koji je bio na dnu završava na vrhu nove gomile, slika 6.5.

Slika 6.5 Primer pasivne gomile

Ovaj metod odlikuju nedostaci, kao što su dug vremenski period za dobijanje gotovog komposta, odnosno finalnog proizvoda. Dok vreme za dobijanje gotovog komposta kod intenzivnih procesa kompostiranja iznosi nekoliko meseci, pasivne gomile karakteriše vremenski period koji traje više od godinu dana. Takođe, jedan od glavnih nedostataka je taj što se prilikom ove metode staraju anaerobni uslovi, te dolazi do neprijatnih mirisa. Zbog toga se pasivne gomile ne mogu postaviti u nekoj od gusto naseljenih oblasti.

39

7 UPRAVLJANJE UTICAJIMA KOMPOSTILIŠTA NA ŽIVOTNU SREDINU

Vrste i količine primljenog organskog otpada, dizajn i lokacija postrojenja određuju prirodu potencijalnih zagađivača koji se mogu stvoriti i težinu potencijalnih rizika po životnu sredinu, kao i kvalitet krajnjih proizvoda. Loše upravljanje kompostilištem može rezultirati jednim ili više sledećih problema vezanih za zaštitu životne sredine:

− uticaj na kvalitet vazduha, odnosno neprijatni mirisi i čestične materije − zagađenje vode i zemljišta − proizvodnja kontaminiranih organskih proizvoda.

7.1 Uticaj na vazduh

Neprijatni mirisi

Većina analiza neprijatnih mirisa u okviru procesa kompostiranje se fokusira na sumporna jedinjenja, jedinjenja azota i isparljiva organska jedinjenja. Amonijak se najčešće povezuje sa neprijatnim mirisom prilikom kompostiranja, uglavnom zato što se lako razlikuje u odnosu na ostale neprijatne mirise.

U aerobnim uslovima, glavni gasoviti proizvod kompostiranja je ugljen-dioksid, a karakterističan je zemljani ili drveni miris. Najčešća gasovita jedinjenja koja doprinose neprijatnim mirisima iz statičkih kompostnih gomila uključuju dimetil sulfid, dimetil disulfid, dimetil trisulfid, ugljen disulfid i benzotiazol. Ove hemikalije mogu biti toksične, mada u procesu kompostiranju na otvorenom (aerobnom) nisu dovoljno visoke koncentracije da bi se smatrale rizikom za zdravlje. U anaerobnim uslovima, u uslovima kada biorazgradivi materijali ne dobijaju dovoljno vazduha nastaje metan, što je uvek praćeno stvaranjem jakih i neprijatnih mirisa. Oni nastaju stvaranjem amonijaka, isparljivih amina (kada organski materijal koji se razgrađuje ima visok sadržaj azota), vodonik-sulfida i isparljivih organskih jedinjenja.

Odsustvo neprijatnih mirisa ne znači nužno da postupak nije postao anaeroban: neprijatni mirisi se mogu umanjiti ili nestati tokom difuzije smeše biogasa kroz sveži kompost ili zemljište koje sadrži bioorganizme. Međutim, prisustvo neprijatnih mirisa dobar je pokazatelj da se proces pretvorio u anaerobni.

U slučaju čestih mirnih vremenskih uslova, topografija i posledični protok vazduha mogu imati značajan uticaj na raspršivanje mirisa, stepen i intenzitet mirisa i, shodno tome, uticaj na lokalnu sredinu. Mirni uslovi se najčešće dešavaju ujutru i uveče. S tim u vezi, najgore doba godine za širenje neprijatnih mirisa su kasna jesen i zima.

Kompostne gomile mogu postati anaerobne usled nedostatka kiseonika kao posledica lošeg upravljanja procesom kompostiranja (npr. neredovno prevrtanje). U slučaju da prevelika koncentracija vlage dođe u kontakt sa kompostnim materijalom, može prouzrokovati stvaranje i odliv procednih voda, što potencijalno može uzrokovati zagađenje vode.

Čestične materije

Postrojenja za kompostiranje mogu biti izvori čestičnih materija u atmosferi. Čestične materije se mogu klasifikovati prema obliku ili fazi čestica (kao što su vlakna i aerosoli), njihovom

40

fizičkom ponašanju u vazduhu (suspendovane u vazduhu ili deponovane iz vazduha), njihovim hemijskim vrstama, biološkoj aktivnosti (kao što su bioaerosoli) i veličini (PM10, PM2.5, prašina). Najveća koncentracija čestičnih materija u kompostiranju javlja se tokom pripreme kompostnog materijala (tokom drobljenja i mešanja), kao i prevrtanja gomila, i više ih ima tokom leta i kada su organski materijali suvi. Neasfalirani prilazni putevi i mehanizacija takođe mogu biti izvori čestičnih materija u okviru kompostana. Najhazardnije vrste čestičnih materija za ljudsko zdravlje su PM10 (veličina <10µm), PM2.5 (veličine <2,5µm) i ukupne suspendovane čestice. Uticaj na zdravlje ljudi čestičnih materija različitih dimenzija u vazduhu se razlikuje. Veće čestice PM10 dospevaju u nos i grlo, dok manje čestice (PM2.5) prodiru u pluća i povezane su sa nizom respiratornih simptoma. Na primer, radnici u kompostanama mogu biti izloženi visokim nivoima čestičnih materija (u kratkom vremenskom roku) ukoliko se ne ne preduzmu određene operativne mere.

Procesna oprema treba da bude izabrana u skladu sa vrstom i količinom biorazgradivog otpada predviđenog za tretman. Pažljivo odabrana oprema za celokupan sistem, obuhvatajući prijem otpada, pripremu ulaznih sirovina, aktivnu fazu, fazu sazrevanja kao i naknadna obrada dobijenog komposta. Oprema može imati značajan, indirektan efekat u smanjenju emisija u vazduh:

− oprema koja, seče, melje i usitnjava vegetaciju na dovoljno male delove kako bi se omogućilo bolje mešanje da drugim organskim materijalima, u cilju ubrzavanja biodegradacije materijala koji se sporije razgrađuju.

− Oprema za efikasno mešanje ulaznog materijala različitog porekla, kako bi se postigao željeni C:N odnos kao i željena vlažnost pre samog početka procesa.

− Oprema za efikasno okretanje, mešanje i aeraciju organskih materijala koji su u aktivnoj fazi degradacije. Ova oprema može varirati od jednostavnih utovarivača i buldožera, pa sve do specijalno dizajniranih mašina za prevrtanje.

7.1.1 Operativne mere za minimizaciju uticaja Proces kompostiranja koji se odvija u postrojenjima otvorenog tipa ima potencijal da generiše značajne emisije u životnu sredinu ukoliko se procesom ne upravlja na adekvatan način. Kao glavni uzroci emisija u životnu sredinu tokom procesa kompostiranja mogu se izdvojiti:

− Poroznost sirovine manja od 35% u kompostnoj gomili, jer se na taj način smanjuje cirkulacija vazduha.

− Nivo vlage veći od 60% u kompostnoj gomili, jer se na taj način smanjuje slobodan prostor za vazduh.

− Inicijalni odnos ugljenika i azota (C:N) manji od 25:1 dovodi do stvaranja amonijaka koji isparava.

− pH vrednost unutar kompostne gomile veća od 7.5 dovodi do stvaranja vodonik sulfida i metantiola koji smanjuju koncentraciju kiseonika unutar gomile ispod 16% i dovode do stvaranja isparljivih organskih jedinjenja.

Prevencija neprijatnih mirisa

Do problema sa emisijama može doći kada se radi o otpadu koji se brzo razgrađuje kao što je otpad iz kategorije 3, odnosno kada se radi o neadekvatnom načinu upravljanja procesom, a samim tim i gasovima koji nastaju kao posledica odvijanja procesa.

41

Preporučuje se primena zatvorenih postrojenja za kompostiranje prilikom tretmana biorazgradivog otpada iz kategorije 2 i kategorije 3.

Organski materijali koji se brzo razgrađuju moraju biti pokrivani, a količine materijala koje su izložene atmosferi treba da budu minimalne (npr, pokošena trava, otpad od hrane i životinja i organski muljevi).

Organski materijali poreklom od hrane ili životinja moraju biti skladišteni u posudama ili kantama koje su otporne na vlagu, a koje su dizajnirane i napravljene tako da su otporne na organske kiseline i sredstva za pranje. Ove kante bi trebalo da budu postavljene na betonskom postolju koje:

− je povezano na sistem za sakupljanje procednih voda; − je zaštićeno od infiltracije kiše u sistem za sakupljanje procednih voda.

Ukoliko je moguće, biorazgradivi otpad iz kategorije 2 i 3, trebao bi da bude pripremljen za proces kompostiranja u što kraćem vremenskom periodu nakon prijema, najbolje u toku dana prijema u krug postrojenja.

Ukoliko biorazgradive sirovine, kao što su muljevi (npr. iz postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda) ne mogu biti ubačeni u proces neposredno po prijemu, onda treba pribeći skladištenju u zatvorenim kontejnerima ili prekrivanjem slojem komposta, debljine 15 cm, koji se nalazi u fazi sazrevanja.

Neki organski materijali iz kategorije 1, mogu se zadržati značajno duži vremenski period u prijemnoj zoni u odnosu na organske materijale iz kategorije 2 i 3. U svakom slučaju, čak i materijali iz kategorije 1 ne bi trebalo da budu u prijemnoj zoni duže od dva meseca ukoliko nisu preduzete sve mere zaštite od požara.

Kada se organski materijali koji se brzo razgrađuju nalaze u aktivnoj fazi kompostiranja, u otvorenim postrojenjima, treba koristiti prekrivke koje će obezbediti smanjenje emisija neprijatnih mirisa.

Kada se radi o tehnikama tretmana na otvorenom, veoma korisnim se pokazalo prekrivanje kompostnih gomila slojem od 15 cm koji čini sveže napravljen kompost koji je u fazi sazrevanja. Mikroorganizmi koji su prisutni u svežem kompostu su sposobni da redukuju emisije neprijatnih mirisa konverzijom u supstance koje su manje isparljive.

Prekrivanje kompostnih gomila takođe pruža niz prednosti kao što su:

− Sprečavanje gubljenja korisne toplote i vlage. − Sprečavanje povećanja vlažnosti preko optimalnog nivoa, do čega može doći usled

atmosferskih padavina.

Prekrivanje takođe otežava prodor štetočina unutar kompostne gomile. Upotreba svežeg komposta (koji se nalazi u fazi sazrevanja), takođe prati niz benefita:

− Ograničava prodor i infiltraciju vode. − Obezbeđuje kontrolu i minimizaciju rizika od požara. − Obezbeđuje minimizaciju emisije biogasa. − Smanjuje količinu muva i glodara koji su prisutni na lokaciji. − Smanjuje količinu generisanih procednih voda.

42

Prevencija emisije čestičnih materija

Upravljanje procesom se mora odvijati na takav način da se teži minimizaciji emisija čestičnih materija u vazduh.

Sledeći primeri upravljanja procesom mogu biti korišćeni za smanjenje generisanja PM10 čestica i ukupno suspendovanih čestica:

− Koristiti asfaltirane puteve ili puteve od šljunka od ulazne kapije u postrojenje pa sve do javnih puteva.

− Prskati puteve koji nisu asfaltirani ili prekriveni šljunkom kako bi se sprečilo raznošenje materija putem vazdušnih struja.

− Pre prevrtanja kompostne gomile proveriti da li su obezbeđeni uslovi optimalnih nivoa vlage unutar gomile.

− Vreme koje će sirovina provesti u prijemnoj zoni treba ograničiti kako bi se izbeglo generisanje neprijatnih mirisa.

7.2 Uticaj na vodu

Procedne vode

U procesu razgradnje organskog otpada generiše se procedna voda kojom se mora pažljivo upravljati. Na primer, organske sirovine kategorije 3, poput hrane, mesa, ribe i mulja, obično sadrže dovoljne količine vlage za formiranje procednih voda. Organske sirovine kategorije 1, kao što su baštenski materijali, drvo i vlaknasti materijali, obično generišu procednu vodu samo pri unosu dodatnih količina vode (uključujući atmosferske padavine). Procedne vode mogu biti kisele, posebno kada se stvaraju u anaerobnim uslovima. One mogu izazvati rastvaranje metala i metalnih jedinjenja koja mogu biti prisutna u organskim sirovinama. Pod aerobnim uslovima, alkalne procedne vode se mogu formirati iz organskih sirovina sa niskim odnosom ugljenika/azota, kao što su hrana i otpad životinjskog porekla.

Procedne vode iz procesa kompostiranja mogu prodreti u podzemne i površinske vode. Mogu biti bogate nutrijentima što ih čini pogodnim za bakterije i druge mikroorganizme. Procedne vode, takođe, mogu nastati ukoliko organski materijal u gomilama sadrži preveliku koncentraciju vlage (na primer, kada padne velika količina padavina ili ukoliko kompostne gomile nemaju dovoljno kiseonika usled nedovoljno čestog prevrtanja). Takve kompostne gomile imaju potencijal generisanja neprijatnih mirisa, s obzirom da prekomerna vlaga može da utiče da proces biorazgradnje postane anaeroban ako se njime ne upravlja na odgovarajući način.

7.2.1 Operativne mere za minimizaciju uticaja Neophodno je da površine za skladištenje komposta, aktivne površine za kompostiranje i prilazni putevi budu izgrađeni na način koji sprečava izlivanje procednih voda u podpovršinski sloj zemljišta, i podzemne i površinske vode, kao i da pristup vozilima bude omogućen u bilo kojem delu postrojenja u svim vremenskim prilikama.

Radne površine, uključujući prostor za ulazne organske sirovine, skladište finalnog proizvoda, površina za ostatke iz procesa i kontaminiranog materijala, aktivna površina za kompostiranje i prilazni putevi moraju:

43

− biti ograđeni i konstruisani pod nagibom da spreče oticanje i dotok površinske vode, − biti dizajnirani i konstruisani od inertnog materijala niske propustljivosti, kao što su

glina, asfalt ili beton preko kompaktne osnove koja može da podnese, bez trajnih oštećenja, opterećenje materijala na njemu i opterećenje bilo koje mehanizacije koja se koristi u postrojenje za kompostiranje,

− biti u mogućnosti da izdrže sve konstrukcije, mehanizaciju i vozila i omoguće pristup bilo kojem aktivnom delu postrojenja, bez obzira na vremenske uslove.

Sistem barijere za procedne vode ima za cilj da spreči zagađivanje podpovršinkog sloja, podzemnih i površinskih vodnih tela procednom vodom tokom perioda kompostiranja i skladištenja komposta, nakon zatvaranja objekta, i sve dok postrojenje ne prestane da predstavlja potencijalnu opasnost po životnu sredinu.

Prostor za kompostiranje ili skladištenje komposta mora imati sistem barijere za procedne vode koji predstavlja bezbednu barijeru između podzemnih voda, zemljišta i supstrata i organske sirovine i komposta. Prihvatljive barijere za procedne vode uključuju:

− Sloj gline koji se sastoji od najmanje 600mm kompaktovane gline sa in-situ propustljivošću (K) manjom od 10-7ms. Neophodno je formirati sukcesivne slojeve od gline do 300mm debljine bez sabijanja.

− Prirodnu geološku barijeru, za koju je geotehničkim istraživanjima dokazano da omogućava bezbednu barijeru između podzemnih voda, zemljišta i supstrata i organske sirovine i komposta, ekvivalentne sloju od 600mm kompaktovane gline.

− Betonsko ili asfaltno cementno tlo debljine najmanje 100mm, dizajnirano da izdrži opterećenje kompletne mehanizacije, vozila i opreme koja je potrebna za rad objekta.

Efikasan sistem za sakupljanje procednih voda ima za cilj izbegavanje kontaminacije voda i generisanja neprijatnih mirisa.

Sistem sakupljanja procednih voda podrazumeva:

− skladištenje sirovina, aktivno kompostiranje i skladištenje zrelog komposta na posebno pripremljenom tlu niske propustljivosti;

− postavljanje drenažnog sloja ispod površine za kompostiranje u cilju obezbeđenja adekvatne drenaža iz komposta. Može se sastojati od sloja krupnog materijala kao što je drvena strugotina, ili alternativno, platforma za kompostiranje može da ima permanentni sloj drenaže dizajniran da izdrži utovar, tretman i uklanjanje komposta;

− za manja postrojenja uključivanje apsorbujućeg materijala u kompost i na dnu kompostne gomile;

− projektovanje i održavanje nagiba i orijentacija kompostnih gomila i/ili drenaža procednih voda koja dopušta slobodnu drenažu procednih voda u sistem za sakupljanje i sprečava njeno gomilanje;

− oblikovanje kompostnih gomila kako bi se maksimizovalo oticanje i na taj način smanjila infiltracija;

− zatvaranje drenaže procedne vode kako bi se smanjila emisija neprijatnih mirisa.

Generisanje procednih voda od organskih sirovina može biti smanjeno primenom određenih tehnika tokom tretmana organskih materijala. Na primer, generisanje procednih voda može biti smanjeno mešanjem, odnosno ubacivanjem organskih materijala kategorije 2 u kompostnu gomilu u kojoj se već odvija kompostiranje organskih materijala kategorije 1.

44

Normalna frekvencija prevrtanja kompostnih gomila takođe može pomoći smanjenju količina procednih voda koje nastaju tokom procesa.

Opcije tretmana otpadnih i procednih voda uključuju: ponovnu upotrebu u okviru postrojenja (recirkulaciju), evaporaciju i ispuštanje u kanalizaciju.

Pošto su sakupljene procedne vode najčešće bogate nutrijentima, praksa koja se preporučuje je ponovna upotreba tih nutrijenata na način koji podrazumeva korišćenje istih tih voda za pospešivanje vlažnosti unutar drugih gomila koje se nalaze u aktivnom procesu tretmana.

Procedne vode treba da budu testirane pre bilo kakve odluke o daljem postupanju sa istim jer ukoliko su zagađene, na primer, ponovnom recirkulacijom u druge kompostne gomile mogu izazvati kontaminaciju vode unutar gomila, kao i kontaminaciju samih materijala koji su podvrgnuti tretmanu.

7.3 Kontaminacija organskih sirovina

Dobro isprojektovano postrojenje i adekvatno upravljanje istim neophodno je u cilju minimiziranja kontaminacije organskih sirovina čime se izbegavaju negativni uticaji na životnu sredinu i zdravlje ljudi.

Kontaminirani organski materijal koji se koristi kao kompost ili sredstvo za poboljšanje plodnosti zemljišta može potencijalno dovesti do zagađenja površinskih voda, zemljišta i podzemnih voda i širenja patogena, štetočina i bolesti, a samim tim predstavlja i rizik po zdravlje ljudi putem lanca ishrane.

7.3.1 Hemijska kontaminacija Toksična organska jedinjenja i teški metali prisutni u kompostu mogu imati sledeća svojstva i negativne efekte:

− organska jedinjenja se ne mogu razgraditi tokom tretmana i zato se koncentrišu u finalnom proizvodu (npr. perzistentni organohlorni pesticidi, poput DDT);

− jedinjenja metala (poput kadmijuma, hroma, bakra, žive, olova, nikla i cinka) koja imaju tendenciju akumulacije mogu imati kratkotrajne i dugoročne toksične efekte na organizme u životnoj sredini;

− kontaminacija zemljišta teškim metalima; remedijacija iziskuje velike troškove ili je čak neophodno skladištenje kontaminiranog zemljišta koje nije podložno remedijaciji;

− mogu se pojaviti značajne opasnosti po zdravlje ljudi ako se kontaminirani kompost primeni na poljoprivredno zemljište i ako ove hemikalije uđu u prehrambeni lanac;

− prisustvo kontaminanata može ugroziti domaće i divlje životinje, biljke i druge žive organizme i može imati ozbiljne ekološke posledice.

7.3.2 Fizička kontaminacija Fizički kontaminanti, poput izrezane plastike i razbijenog stakla, stvaraju probleme sa kvalitetom finalnog proizvoda koji se dobija tretmanom organskih sirovina iz mešanog komunalnog otpada. Iako je na raspolaganju mnogo tehnika za uklanjanje kontaminanata (bilo na početku ili na kraju procesa kompostiranja), nije ih moguće potpuno eliminisati.

45

7.3.3 Operativne mere za minimizaciju uticaja Primeri prakse koji vode do izbegavanja problema kontaminacije organskih sirovina su:

− Obaveštavanje generatora i transportera organskih materijala koji dospevaju u krug postrojenja o tome da je postrojenje licencirano za tretman određenih tipova organskih materijala i da će se vršiti prihvat samo takvih materijala.

− Uveriti se u to da će zaposleni u postrojenju biti u mogućnosti da identifikuju različite kategorije i tipove organskih materijala, odnosno da će odbiti prihvatanje tipski neadekvatnih, kontaminiranih i sličnih materijala.

− Sprovođenje pregleda organskih materijala nakon što stignu u krug postrojenja i to: pre, tokom i nakon istovara istih.

− Implementacija protokola nasumičnog uzorkovanja i testiranja pristiglih sirovina.

Važno je napomenuti da se može desiti da relativno male količine kontaminiranih organskih materijala utiču na velike količine nekontaminiranih materijala, a do toga može doći usled mešanja sirovina koje se sprovodi tokom odvijanja procesa.

Ukoliko se planira prihvat organskih sirovina koji se do tog trenutka nisu obrađivali u postrojenju, a čiji uticaji na životnu sredinu (generisanje neprijatnih mirisa i procednih voda) nisu poznati, treba isplanirati probno sprovođenje tretmana tih materijala. Ono što bi trebalo da bude sprovedeno tokom probnog tretmana jeste:

• Uzimanje, odnosno analiza reprezentativnog uzorka organskog materijala koji se tretira.

• Utvrđivanje svih uticaja na životnu sredinu (neprijatni mirisi i procedne vode).

• Uspostavljanje operativnih procedura u cilju kontrole utvrđenih mogućih uticaja na životnu sredinu.

• Procena kvaliteta finalnog komposta.

46

8 ZAKLJUČAK

Ključne stavke definisane u Direktivama EU u oblasti upravljanja otpadom zahtevaju da države članice ispune određene ciljeve u pogledu recikliranja materijala i preusmeravanja biorazgradivog otpada sa deponija. BIH, kao zemlja koja se strateški opredelila za ulazak u EU moraće u skorijoj budućnosti početi primenjivati pomenutih Direktiva i razmatrati odgovarajuće načine tretmana bio otpada.

Odvojeno sakupljeni bio otpad ne sme se odlagati na deponiju i mora biti posebno tretiran. U okviru regiona Bijeljina, Studija predviđa 2 scenarija za tretman odvojeno sakupljenog bio otpada:

− U slučaju minimalnog scenarija proračunata količina preusmerenog bio otpada sa deponije iznosi 4.656 t/god. U okviru ovog scenarija predlaže se izgradnja kompostilišta kapaciteta 5.000 t/god.

− Maksimalni scenario podrazumeva preusmeravanje sa deponije količine bio otpada u iznosu od 16.296 t/god. Ovaj scenario predviđa izgradnju centralnog kompostilišta kapaciteta 20.000 t/god.

Za izgradnju kompostilišta grad Bijeljina definisao je četiri potencijalne lokacije: − parcela u Popovima, kč. 2070/1 katastarska opština Popovi, − parcela kod AD „Bijelјina put“ Bijelјina, kč. 882/6, katastarska opština Bijelјina selo,

− parcela kod Regionalne deponije, kč. 818/2, katastarska opština Bijelјina selo, − parcela u krugu Sanitarne deponije Brijesnica kč. 1460 i delu parcele K.Č. 1459,

katastarska opština Bijelјina selo.

Uzimajući u obzir sve zone za proces kompostiranja: prijemna zona, prostor za kompostiranje, zona za sazrevanje i skladištenje komposta, ukupno neophodna površina za postrojenje kapaciteta 5.000 tona godišnje iznosi 2.500 m2, dok postrojenje kapaciteta 20.000 tona godišnje zahteva površinu od 7.500 m2. Prema tome, sve četiri definisane lokacije ispunjavaju prostorne uslove za postrojenje manjeg kapaciteta, dok tri od četiri lokacije predviđene u okviru ove Studije ispunjavaju uslove za postrojenje većeg kapaciteta.

S obzirom da je lokacija u okviru Sanitarne deponije Brijesnica, sa logističkog i insfrastrukturnog aspekta, već uređena, ona predstavlja i najpogodnije rešenje, koje zahteva najmanja ulaganja u izgradnju postrojenja za kompostiranje za region Bijeljina.

Studija, takođe, opisuje sam proces kompostiranja u cilju edukacije osoblja koje bi bilo angažovano na postrojenju, kao i smernice za projektovanje i upravljanje postrojenjem u cilju minimizacije uticaja na životnu sredinu i zdravlje ljudi u smislu generisanja i širenja neprijatnih mirisa, emisije čestičnih materija, kontaminacije voda i kontaminacije organskih sirovina.

Zainteresovane strane treba da se usaglase oko lokacije za postrojenje, nakon čega bi podneli zahtev za izdavanje građevinske dozvole i dozvole za tretman bio otpada.

Documents

STUDIJA O TEHNIČKIM ZAHTEVIMA ZA IZGRADNJU I … · 2020. 6. 8. · Janja, Gnjica i Lukavac. ... Rijeka Sava je plovna cijelim tokom uz severnu granicu teritorije Grada, a Bijelјini