STRUKTURNI I DELATNI POTENCIJAL LOKALNOG RAZVOJA

Priredila: Mina Petrović

Sociološko udruženje Srbije i Crne GoreInstitut za sociološka istraživanja

Filozofski fakultetUniverzitet u Beogradu

ISBN978-86-918053-1-9

9 788691 805319

STRU

KT

UR

NI I

DEL

ATN

I PO

TEN

CIJ

AL

LOK

ALN

OG

RA

ZV

OJA

INSTITUT ZA SOCIOLOŠKA ISTRAŽIVANJAFILOZOFSKI FAKULTETUNIVERZITET U BEOGRADU

CMYK

STRUKTURNI I DELATNI POTENCIJAL LOKALNOG

RAZVOJA

Priredila: MINA PETROVIĆ

Beograd, 2014.

Sadržaj

Uvodna reč ................................................................................................................7

I KLJUČNI KONCEPTI, MEHANIZMI I RESURSI

LOKALNOG RAZVOJA

Mina PetrovićPojam teritorijalnog kapitala kao okosnica istraživanja lokalnog – urbanog razvoja .................................................................................. 11

Miodrag VujoševićKriza strateškog istraživanja, mišljenja i upravljanja u Srbiji: otvorena pitanja upravljanja teritorijalnim kapitalom na lokalnom i regionalnom nivou. Kako je Beograd potčinio periferiju Srbije? ................. 27

Marija TodorovićKoncept „pametnog“ grada u razvoju gradova srednje veličine: neki teorijski i metodološki aspekti .................................................................... 49

Josip KristovićPolitičari kao urbani akteri i ideja preduzetničkog grada u Južnoj i Istočnoj Srbiji ....................................................................................... 67

Slavka ZekovićEvaluacija građevinskog zemljišta: preporuke za lokalni razvoj ..................... 83

Ksenija PetovarMehanizmi zaštite imovinskih prava i drugih interesa građana u lokalnim zajednicama sa deficitom humanog kapitala ............................... 105

II POTENCIJALI LOKALNOG RAZVOJA:

IDENTITETSKA I AKTERSKA DIMENZIJA

Sreten VujovićSocioprostorni identitet Beograda u kontekstu urbanog i regionalnog razvoja Srbije ............................................................................... 127

6 STRUKTURNI I DELATNI POTENCIJAL LOKALNOG RAZVOJA

Vera BackovićIvana Spasić Identitet grada: Mišljenje lokalnih aktera u četiri urbane sredine ............... 153

Milena Stanojević Potencijali lokanog razvoja gradova: kreativna upotreba lokalne tradicije .................................................................................. 181

Anđelka MirkovAktivnosti građana u cilju poboljšanja kvaliteta života u gradovima Šumadije i Zapadne Srbije ........................................................... 217

Milica VeskovićKarakteristike i stavovi potencijalnih prekograničnih migranata iz Centralne Srbije ............................................................................ 233

UVODNA REČ

Unutar korica ove knjige nalaze se radovi saopšteni na konferenciji Struk-turni i delatni potencijal lokalnog razvoja, održane 13. decembra, 2013. godi-ne, u organizaciji Instituta za sociološka istaživanja (ISI) Filozofskog fakulte-ta Univerziteta u Beogradu, a u sklopu projekta Teritorijalni kapital u Srbiji: strukturni i delatni potencijal lokalnog razvoja, finansiranog od Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije (u okviru projekta 179035 – Izazovi nove društvene integracije u Srbiji: koncepti i akteri).

U okviru empirijskog istraživanja koje je ISI realizovao 2013. godine, u nekoliko gradova Centralne i Zapadne Srbije (Kragujevac, Šabac, Užice, Novi Pazar), ispitivana je percepcija različitih razvojnih potencijala i prepreka ra-zvoju istraživanih gradova od strane lokalnih aktera, polazeći od činjenice da je akterska dimenzija specifični aspekt teritorijalnog kapitala, a u skladu sa očekivanjem da razvojne strategije i trajektorije gradova treba sve više da se okreću lokalnim resursima. Posebna pažnja data je identitetskim dimenzi-jama teritorijalnog kapitala, kao i pitanjima o informisanosti i posvećenosti lokalnih aktera pitanjima razvoja grada, prepoznavanju zajedničkih interesa i spremnosti na saradnju. Značajan segment istraživanja obuhvatio je i per-cepciju odnosa lokalnih aktera u upravljanju gradom: integritet i autonomnost autora različitih sektora u međusobnim odnosima kao i u odnosima sa spolj-nim akterima. Informacije su prikupljane od građana putem ankete (na re-prezentativnim uzorcima stanovništva starog 18 do 65 godina u odabranim gradovima) i na osnovu intervjua (15-20 u svakom gradu) sa predstavnicima lokalne samouprave – za ekonomski razvoj, kulturu i socijalnu zaštitu, sa pred-stavnicima značajnijih institucija kulture (muzej, pozorište, kulturni centar), privatnih firmi (lokalna mala/srednja preduzeća, privredne komore) i civilnog sektora (u domenu lokalnog ekonomskog razvoja, kulture, socijalnih usluga). Izbor intervjuisanih iz više delatnosti (ekonomija, kultura i socijalna politika) u skladu je sa argumentom da sve delatnosti treba da budu stavljene u funk-ciju lokalnog razvoja (ekonomskog rasta, profilisanja identiteta i posebnosti mesta, ostvarivanja socijalne uključenosti, itd.), kao i da na tome treba da rade akteri svih sektora. I anketom i intervjuima su prikupljani podaci o ključnim dimenzijama teritorijalnog identiteta i identiteta mesta, kao i razvojnim po-tencijalima i očekivanjima od ključnih aktera. Podaci o saradnji (kohezivno-sti), integritetu, autonomiji i sinergiji delanja lokalnih aktera prikupljani su na

8 STRUKTURNI I DELATNI POTENCIJAL LOKALNOG RAZVOJA

osnovu intervjua. Ovim pionirskim istraživanjem strukturnih i delatnih po-tencijala lokalnog razvoja u urbanim sredinama, ISI se opredelio, nadamo se, za sistematsko praćenje „mekih dimenzija“ teritorijalnog kapitala i u narednim projektnim ciklusima. To je istraživačko područje u kome sociološki pristup, i u teorijskom i u metodološkom smislu, može dati značajan doprinos analizi nove socio-prostorne integracije društva Srbije, u skladu sa principima terito-rijalne kohezije koje afirmiše Evropska Unija.

Konferencija Strukturni i delatni potencijal lokalnog razvoja imala je za cilj da široj akademskoj zajednici predstavi koncept i preliminarne rezultate sprovedenog istraživanja. Pored toga, želja nam je bila da okupimo stručnjake koji se bave sociološkim, socio-prostornim, socio-ekonomskim, kulturološ-kim, politikološkim i ekološkim aspektima lokalnog razvoja i podstaknemo komunikaciju između različitih pristupa ovoj oblasti istraživanja, sa posebnim naglaskom na konceptu teritorijalnog kapitala kao mogućem zajedničkom imenitelju.

U ovom zborniku nalaze se radovi učesnika koji su se odazvali pozivu organizatora i svoje saopštenje na Konferenciji priredili za objavljivanje. U pr-vom delu knjige su prilozi koji se bave ključnim konceptima (teritorijalni kapi-tal, pametni gradovi, preduzetnički grad), mehanizmima (strateško planiranje, procena vrednosti lokalnih resursa, zaštita prava na mirno uživanje imovine, prava na zdravu životnu sredinu i sl.) i resursima (građevinsko zemljište, hu-mani kapital i sl.) lokalnog razvoja. Oslanjanjući se na različite izvore podata-ka, radovi u ovom delu knjige višestruko se dotiču navedenih tema, što ih na specifičan način povezuje. U drugom delu knjige su grupisani radovi koji se u potpunosti ili delimično oslanjaju na rezultate istraživanja koje je sproveo ISI.1 Fokus je na identitetskoj dimenziji kao potencijalu lokalnog razvoja, kao i na aktivnostima građana, bilo na poboljšanju kvaliteta života u gradu u kome žive ili, pak, u domenu napuštanja grada u potrazi za boljim uslovima života.

Na kraju, zahvaljujemo se svim autorima koji su doprineli objavljivanju ove knjige. Nadamo se da će priređeni materijal povećati akademsku vidljivost tema kojima se bavi i podstaći traganje za što adekvatnijim teorijskim i meto-dološkim rešenjima njihovog istraživanja u Srbiji.

Beograd, decembar 2014. Mina Petrović

1 Osim radova objavljenih u ovoj knjizi, do sada su objavljena još dva rada koja se zasnivaju na analizi pomenutog istraživanja. To su: tekst Vere Backović i Ivane Spasić „Ve-zanost za mesto i lokalni identiteti: studije slučaja četiri grada u Srbiji“, objavljen u časopisu Teme br.1 (2014), i knjiga Mine Petrović „Društvo i gradovi: između lokalnog i globalnog“, u izdanju Čigoje i ISI Filozofskog fakulteta (2014).