STRUKTURA PSIHOLOŠKE NAUKE

OPERACIONALNE DEFINICIJE

empirijske definicije – definicije zasnovane na činjeničnim evidencijama

operacionalne definicije – vrsta empirijskih definicija čiji je cilj da: sadržaj naučnog pojma zasnuju na posmatranim činjenicama i operacijama posmatranja i merenja

primer: pamćenje – reprodukcija – broj reprodukovanih besmislenih slogova- prepoznavanje – broj prepoznatih besmislenih slogova- ušteda – kraće vreme ponovnog memorisanja liste

Šta je operacionalizam?

Skiner – operacionalizam je postupak saopštavanja: svojih posmatranja manipulativnih i računskih procedura u vezi sa posmatranim pojavama logičkih i matematičkih koraka od ranijih ka kasnijim stavovima ništa više

problemi operacionalizma:

onemogućavanje uopštenog, generalizovanog znanja ima onoliko pojmova koliko je operacionalizacija

neki pojmovi su nedostupni operacionalnim definicijama apstraktni i složeni pojmovi (pr. osobina ličnosti)

naučna sterilnost i intelektualni asketizam nauka teži novom, u datom trenutku nedostupnom operacionalizaciji

izmene (dogmatskih) stavova o neophodnosti strogog operacionalnog definisanja:

Karnap – svaki naučni pojam treba da bude: verifikabilan – empirijski proverljiv testabilan – poznavanje tehnike kojom se može objektivno posmatrati konfirmabilan – nije (trenutno) testabilan, ali se može svesti na pojave koje je, u principu, moguće posmatrati

VRSTE NAUČNIH POJMOVA (I VARIJABLI) U PSIHOLOGIJI

M. Marks – klasifikacija po kojoj se naučni pojmovi odnose na: stvari i svojstva (izraženi imenicama i pridevima) događanja (izraženi glagolima) odnose i veze – konstrukti (izraženi iskazima)

varijable u psihologiji: osnovne vrste:

S – spoljašnja draž (obično nezavisna varijabla) R – spoljašnja reakcija tj. ponašanje (obično zavisna) O – organska, unutrašnja varijabla (zavisna ili nezavisna)

INTERVENIŠUĆE VARIJABLE I HIPOTETIČKI KONSTRUKTI

intervenišuće varijable (I.V.): između S i R varijabli utiču na njihov međusobno odnos zaključene na osnovu antecedentnih i konsekventnih varijabli

intervenišuće varijable definisane su u okviru empirijskih zakona i van tih zakona nemaju

OS R

I.V.S R

S

S

R

R

nikakvo drugo značenje

hipotetički konstrukti (H.K.): između S i R varijabli utiču na njihov međusobno odnos zaključene na osnovu antecedentnih i konsekventnih varijabli, ali sadrže i “pretek značenja” koji nije operacionalno definisan

hipotetički konstrukti sadrže višak značenja koji nije u potpunosti moguće svesti na antecedentne i konsekventne varijable

razlika između intervenišućih varijabli i hipotetičkih konstrukata:

M. Marks – principi razgraničavanja I.V. i H. K.

stepen eksplicitnosti fiziološke hipoteze H.K. postavljaju eksplicitnu fiziološku hipotezu; ona ima status realiteta

(pr. gubljenje tragova u mozgu)

stepen operacionalne definisanosti: I.V. su potpuno operacionalno definisani, H.K. sadrže višak značenja (obično fiziološku pretpostavku)

BIHEJVIORIZAM I NAUČNA OBJEKTIVNOST

faze razvoja bihejviorizma – relevantni pojmovi: stav prema introspekciji i mentalističkim pojmovima shema psiholoških zakona vrsta varijabli i definicija kriterijum naučne objektivnosti nivo pristupa (molarno/molekularno)

kriterijumi naučne objektivnosti: Vatson:

objektivno je ono što više posmatrača može da istovremeno posmatra (ontološki kriterijum objektivnosti))

Cener: objektivno je ono što: - različiti nezavisni posmatrači

- u isto ili različito vreme- pod istim uslovima- opažaju (doživljavaju/saopštavaju) kao isto

(gnoseološki kriterijum objektivnosti)

H.K:

S R

?

?

?

?

OSOBINA LIČNOSTI

I.V. H.K.

relativno stalna i generalizovana tendencija ka određenoj vrsti ponašanja

neuropsihički sistem kojipokreće i upravlja doslednimformama ponašanja

NAUČNI ZAKONI

empirijski naučni zakon - stav u kome se tvrdi relativno opšta, relativno stalna i nužna vezameđu pojavama stvarnosti

karakteristike: stav (iskaz) koji govori o povezanosti varijabli istinit ili relativno istinit opšti, univerzalni stav – neograničeno važenje reč je o relativnoj opštosti ukazuje na nužnost veza ograničenoj uslovima XY

bliski pojmovi: empirijske generalizacije i tendencijske pravilnosti (ukazuju na relativnost)

(neke) vrste empirijskih naučnih zakona:

temporalni intervalni genetički

taksonomski (sindromski) statistički zakoni kauzalni zakoni – XY je dovoljan i nužan uslov Z (XY uzrokuje Z) nekauzalni (funkcionalni) zakoni – pod uslovima XY dešava se Z

TEORIJE I HIPOTEZE

šta se smatra teorijom (hipotezom): integracija utvrđenih naučnih zakona (nema hipotetičnosti) hipotetička integracija naučnih zakona (teorija = hipoteza)

sadržaj teorija i hipoteza: postojanje neke pojave uzrok neke pojave funkcionalna i kauzalna povezanost pojava

kriterijumi dobre teorije i hipoteze:

sadržinski: potvrđenost činjenica usklađenost sa drugim (opštijim) teorijama i hipotezama

formalni: jednostavnost – najmanji broj eksplanatornih principa obuhvatnost – “pokrivanje” većeg broja pojedinačnih slučajeva plodnost – produkcija vćeg broja opovrgljivih hipoteza

vrste teorija: M. Marks – četiri tipa:

induktivni hipotetičko deduktivni funkcionalni model

SISTEMI

MekGok – definicija psiholoških sistema = koherentna i obuhvatna, ali fleksibilna organizacija i interpretacija činjenica i specijalnih teorija

osnovni kriterijumi: definicija psihologije – predmet i metod eksplikacija osnovnih postulata određenje vrste činjenica

subjektivne/objektivne kvalitativne/kvantitativne molarne/molekularne

OBJAŠNJENJA

priroda objašnjenja (svođenje raznolikog na fundamentalno) – odgovor na pitanje „zašto?“: objasniti – podvesti pojavu koja se objašnjava pod neki opšti zakon objasniti – navesti uzroke neke pojave

vrste objašnjenja: generalizatorsko – podvođenje utvrđene činjenice pod neko postojeće opšte pravilo, ili dedukcija potencijalne činjenice

iz poznatog opšteg pravila, uz proveru tačnosti dedukcije u generalizatorskom objašnjenju najčešće se objašnjavaju:

- činjenice – izvođenjem iz zakona ili teorije- zakoni - izvođenjem iz opštijeg zakona ili teorije- teorije – izvođenjem iz opštije teorije

pr. objašnjenje Ebinghausove krivulje zaboravljanja (kao empirijske zakonitosti) teorijom interferencije

kauzalno – objašnjenje neke činjenice navođenjem uzroka koji stoje u njenoj osnovipr. antipatije ili hostilnosti prema određenim osobama zakonitostima emocionalnog uslovljavanja ili socijalnog učenja

konstruktivno – objašnjenje pojave X eksplanansom iz istog domena; objašnjenje neke činjenice zakonom ili teorijom iz istog naučnog domena (isto što i generalizatorsko)

pr. objašnjenje tendencije ka pozitivnom ili negativnom afektivitetu kombinacijom bazičnih osobina ličnosti

reduktivno – objašnjenje pojave X eksplanansom iz nižeg domena; objašnjenje neke činjenice iz jednog naučnog domena, zakonom ili teorijim iz nižeg tj. fundamentalnijeg domena

pr. objašnjenje tendencije ka pozitivnom ili negativnom afektivitetu neurohumuralnim statusom

teleološko – objašnjenje svrhom (funkcijom); objašnjenje činjenice navođenjem svrhe koju ima, šta se njome postiže

pr. objašnjenje bazičnih emocija navođenjem njihove adaptivne funkcije

ad-hoc objašnjenje – objašnjenje za datu priliku; po naučnom karakteru, pre je hipoteza no objašnjenje