SPORT I ZDRAVLJE - Početnasportizdravlje.rs.ba/files/Godina X, Broj 2/sport-srpski.pdf · Jelena Mi ćić, Milomir ... Istraživanje je izvršeno sa ciljem da se utvrde razlike u

SPORT I ZDRAVLJE

NAUČNO-STRUČNI ČASOPIS IZ OBLASTI FIZIČKOG VASPITANJA I

SPORTA

Godina X, Broj 2, 2015. ISSN 1840-152X

www.sportizdravlje.rs.ba

S P O R T I Z D R A V L J E

ISSN 1840-152X Pale, 2015. godina 10, broj 2: str. 5-100 UDC 796

SADRŽAJ 2015/2 Orginalni naučni rad Borislav Cicović, Dalibor Stević, Marko Spasojević Doi: 10.7251/SIZ0215005C

RAZLIKE U REPETITIVNOJ SNAZI I KOORDINACIJI IZMEĐU DŽUDISTA I NESPORTISTA ....................................................................................................................... 5 Pregledni naučni rad Radovan Čokorilo Doi: 10.7251/SIZ0215011C

ETIKA VRIJEDNOSTI U SPORTSKOM MENADŽMENTU ............................................. 11 Orginalni naučni rad Jelena Mićić, Milomir Trivun Doi: 10.7251/SIZ0215019M

OPRAVDANOST FINANSIRANJA REKREACIJE U TURIZMU ...................................... 19 Orginalni naučni rad Danko Pržulj, Borislav Cicović Doi: 10.7251/SIZ0215033P

EFEKTI EKSPLOZIVNE SNAGE VISOKOG INTENZITETA U FUNKCIJI ADAPTIVNIH PROCESA ............................................................................... 33 Stručni rad Dejan Stojiljković, Danica Piršl Doi: 10.7251/SIZ0215039S

RAZVOJ DINAMIČKE SNAGE KOD UČENIKA OSNOVNIH ŠKOLA ........................... 39 Orginalni naučni rad Milomir Trivun, Jovica Tošić, Simo Vuković Doi: 10.7251/SIZ0215044T

EFEKTI PRIMJENE FIZIČKE AKTIVNOSTI U FIZIČKOM VASPITANJU NA REZULTAT U PLIVANJU ..................................................................................................... 44 Orginalni naučni rad Radomir Zrnić, Saša Jovanović, Adrijana Lukić-Ljubojević Doi: 10.7251/SIZ0215058Z

EFEKTI REKRATIVNOG AEROBIKA NA FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI ŽENA ..................................................................... 58 Pregledni naučni rad Ždrale Slavko, Radanović Snježana, Vuković Marko Doi: 10.7251/SIZ0215068Z

ZNAČAJ TERAPIJE EPIKONDILITISA LAKTA METODOM JONOFOREZE............... 68 MLADI ISTRAŽIVAČI Naučna kritika, polemika Bjelica Bojan, Radomir Pržulj Doi: 10.7251/SIZ0215072B

UTICAJ KOMPLEKSNIH NOTORIČKIH VJEŽBI NA OBOLJELE OD CEREBRALNE PARALIZE ................................................................................................... 72

MLADI ISTRAŽIVAČI Stručni rad Slaviša Maksimović Doi: 10.7251/SIZ0215078M

IGRA I N JEN ZNAČAJ U KOREKTIVNOJ GIMNASTICI KOD DJECE PREDŠKOLSKOG I OSNOVNOŠKOLSKOG UZRASTA .................................................. 78

MLADI ISTRAŽIVAČI Stručni rad Marija Miletić, Jurica Stanković Doi: 10.7251/SIZ0215087M

EFEKTI SPECIFIČNE FIZIČKE PRIPREME NA RAZVOJ FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI, EKSPLOZIVNE I REPETITIVNE SNAGE KOD MLADIH SMUČARA .......................................................... 87

MLADI ISTRAŽIVAČI Stručni rad Goran Soković Doi: 10.7251/SIZ0215094S ULOGA PORODICE U ŠKOLSKOM SPORTU .................................................................... 94

Upustvo za autore .................................................................................................................... 101

Orginalni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE X (2015) 2: 5-10

5

Borislav Cicović1, Dalibor Stević1, Marko Spasojević2 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo

2Student postdiplomskih studija, Faklutet fizičkog vaspitanja i sporta,Pale

UDK: 796.853.23 796.012.11.2 Doi: 10.7251/SIZ0215005C

RAZLIKE U REPETITIVNOJ SNAZI I KOORDINACIJI IZMEĐU DŽUDISTA I NESPORTISTA

Sažetak

Istraživanje je izvršeno sa ciljem da se utvrde razlike u nekim motoričkim varijablama

između dječaka džudista i nesportista, uzrasta od 14 do 15 godina. Uzorak od 40 ispitanika

bio je podijeljen na dva subuzoraka: uzorak (A) je činilo 20 džudista i uzorak (B) je činilo 20

učenika nesportista, koji pohađaju samo redovnu nastavu fizičkog vaspitanja. Primjenom T-

testa i diskriminativnih funkcija motoričkih sposobnosti, koeficijenta kanoničke korelacije,

dobijeni rezultati su pokazali da se ispitanici koji se bave džudo sportom, statistički značajno

razlikuju u sve 3 primjenjene varijable za repetitivnu snagu i četiri varijable za provjeru

koordinacije. Statistički značajna razlika nije pronađena u testu MS3M (slalom sa tri med-

icinke), što pravdamo složenošću izvođenja ovog testa. Ovakve razlike u korist džudista vje-

rovatno su rezultat treninga i uticaja trenažnog rada.

Ključne riječi: džudisti, nesportisti, repetitivna snaga, koordinacija, tTest.

1. UVOD

Džudo kao sport spada u grupu sportova polistrukturalnih i acikličnih kretanja sa vrlo

kompleksnim elementima koji se izvode u različitim fazama borbe, pa na uspješnost kako u

izvođenju zadatih tehnika, tako i u samoj borbi utiču brojni faktori i dimenzije, a u smislu

specifikacije motoričkog prostora u džudou za mlađe kategorije, prva tri mjesta zauzimaju

koordinacija, snaga i brzina (Sertić, 1997). Naime, motoričke sposobnosti u mnogome diskri-

minišu uspješne džudiste od manje uspješnih (Franchini. E. i sar. 2001.; Krstulović, S. i sar.

2005.), pa ih je stoga nužno uzeti kao važan kriterijum za selekciju. Motoričke mogućnosti

kod učenika prije svega rezultat su interakcije biološkog nasljeđa, zakonitosti rasta i razvoja,

te njihovog prilagođavanja na druge vrste i učestalost fizičkih aktivnosti (Svoboda i sar.,

2005). Svaki dodatni oblik uključivanja u fizičku aktivnost, mimo redovne nastave fizičkog

vaspitanja, od velike je koristi i važnosti za mladog čovjeka (Findak, 2002).

ORGINALNI NAUČNI RAD


6

Za džudo su karakteristični raznolikost i mnoštvo tehničkih elemenata, taktike, pokreta

cijelog tijela i ekstremiteta u različitim pravcima sa promjenjivom jačinom i promjenjivim

tempom. U toku džudo borbe stalno se mijenjaju dinamične situacije sa različitim promje-

nama položaja oba protivnika, što zahtjeva dobre dinamične stereotipe zahvata, kombinacija i

bacanja, ali dobru sposobnost da se efikasno i brzo izvrši reorganizacija tih dinamičkih

stereotipa, odnosno neprestano stvaranje novih programa, napadačkih, odbrambenih i protiv

napadačkih aktivnosti u toku borbe. Džudo se odlikuje velikim brojem tehnika i njihovom

složenošću, što zahtjeva od džudiste usvajanje ogromnog broja informacija koje mu omogu-

ćavaju da uoči bitne elemente tehnike kako bi mogao predvidjeti namjere protivnika i reagovati

na adekvatan način. Funkcionalne sposobnosti džudista, moraju biti izrazito naglašene zbog

velikog utroška energije u toku jedne borbe i relativno dugotrajne aktivnosti. Bez dobro ra-

zvijenih funkcionalnih aktivnosti nemoguće je postići dobar rezultat na turnirima i pojedina-

čnim prvenstvima, gdje se u toku jednog dana takmičenja džudista bori nekoliko puta. Savre-

meni džudo traži da džudo borba teče u relativno kratkom vremenu, veoma brzim tempom i

da obiluje mnoštvom taktičko tehničkih elemenata. Vrhunski džudisti moraju da budu svestrani,

a u svome repertoaru moraju da imaju obavezno nekoliko zahvata “specijalki” iz različitih

grupa tehnika, različite taktike za svaki zahvat, kao i za borbu sa različitim protivnicima. Ova

kompleksna aktivnost džudiste u toku borbe zahtjeva i adekvatne spospobnosti i osobine,

odnosno odgovarajuće dimenzije psihosomatskog statusa (Stefan Ćuk,2011).

2. METODE

Uzorak ispitanika sačinjavaju dva subuzorka ispitanika i to: subuzorak (A) od 20

dječaka koji se aktivno bave sa džudo sportom (Džudo klub “Rajko Kušić” Pale), i subuzorak

(B) 20 učenika uzrasta od 14 do 15 godina nesportista učenika osnovne škole (Osnovne škole

“Pale”) , koji pohađaju samo redovnu nastavu fizičkog vaspitanja.

Za procjenu repetitivne snage primjenjena su tri testa: sklekovi (MSK), dizanje trupa

na švedskoj klupi (MDTK), čučnjevi (CUC). Procjena koordinacije izvršena je pomoću pet

testova: slalom sa tri medicinke (MS3M), okretnost u vazduhu (MOZ), koordinacija sa

palicom (MKO), okretnost na tlu (MAGONT), slalom nogama sa dvije lopte (MSN2L).

Mjerenja džudista i nesportista obavljena su u isto doba dana između 14 i 18 časova.

Prostorija u kojoj se mjerilo bila je dovoljno prostrana i dovoljno osvjetljena, a temperatura

vazduha je takva da su se ispitanici osjećali udobno. Sva mjerenja je vršila ista osoba,

koristili su se isti testovi, takođe su se koristili isti mjerni instrumenti (metar, štoperica).

Redoslijed mjerenja pri sprovođenju motoričkih testova je bio isti za sve ispitanike. Svi

pojedinačni testovi su demonstrirani prije testiranja (ako u samom testu nije drugačije

precizirano), bez probnog pokušaja (ako u samom testu nije drugačije precizirano).

Dobijeni podaci u ovom istraživanju obrađeni su T-testom za nezavisne uzorke,

pomoću statističkog programskog paketa SPSS 20.0.


7

3. REZULTATI I DISKUSIJA ISTRAŽIVANJA

Tabela 1. Značajnost razlika u testovima repetitivne snage između ispitanika džudista i

nesportista, ispitana pomoću T-testa.

Džudisti (A) N=20 (Mean)

Nesportisti (B) N=20 (Mean)

T-value df Sig.

MSK 19.45 7.85 5.79 38 .000*

MDKT 29.40 22.05 2.48 38 .018*

CUC 36.15 23.00 2.38 38 .022*

Legenda: broj ispitanika (N), aritmetička sredina (Mean), vrijednost T-testa (T-value), stepeni slobode (df),

sveukupna statistička značajnost (Sig.)

U tabeli 1 su prikazani rezultati T-testa primjenjenih testova za procjenu repetitivne

snage između džudista i nesportista. Analizom dobijenih rezultata može se zaključiti da postoje

statistički značajne razlike između grupa kod svih testova u korist džudista na nivou 95%.

Tabela 2. Značajnost razlika u testovima koordinacije između ispitanika džudista i

nesportista, ispitana pomoću T-testa.

Džudisti (A) N=20 (Mean)

Nesportisti (B) N=20 (Mean)

T-value df Sig.

MS3M 36.39 35.78 0.274 38 .786

MOZ 4.57 6.49 -3.42 38 .001*

MKO 4.74 6.36 -3.50 38 .001*

MAGONT 25.72 32.20 -3.39 38 .002*

MSN2L 35.64 31.11 2.52 38 .016*

Legenda: broj ispitanika (N), aritmetička sredina (Mean), vrijednost T-testa (T-value), stepeni slobode (df),

sveukupna statistička značajnost (Sig.)

U tabeli 2 su prikazani rezultati T-testa primjenjenih testova za procjenu koordinacije

između džudista i nesportista. Analizom dobijenih rezultata može se zaključiti da postoje

statistički značajne razlike između grupa kod svih testova u korist džudista na nivou 95%,

osim u testu MS3M (slalom sa 3 medicinke) sa vrijednošću Sig. .786 koja nije statistički

značajna.

Tabela 3. Značajnost izolovane diskriminativne funkcije motoričkih sposobnosti

Function Eigenvalue Wilks’s Lambda

Chi-square

Cannon. R df Sig.

1 1.655 .377 33.19 .789 8 .000*

Legenda: kvadrat koeficijenta diskriminacije (Eigenvalue), koeficijent kanoničke korelacije (Cannon. R),

vrijednost Bartletovog testa (Wilks' Lambda), stepeni slobode (df), sveukupna statistička značajnost (Sig.)

U tabeli 3 je dobijena značajna visoka diskriminativna funkcija (Cannon. R= 78%),

koja pokazuje u kojoj je korelaciji skup podataka na osnovu koje se vršila diskriminativna

analiza dobijenih rezultata. Pomenuta diskriminativna jačina varijabli iskazana je preko

Wilks' Lambda testa, koja je srednje visoka (.377), što potvrđuje da su razlike između grupa


8

u prostoru korišćenih motoričkih testova statistički značajne (Sig.=.000). Dobijeni rezultati

ukazuju na postojanje razlika u primjenjenim testovima između džudista i nesportista.

Tabela 4. Faktorska struktura izolovane diskriminativne funkcije motoričkih sposobnosti

Motorički testovi

Root 1

MSK .731

MDKT .313

CUC .301

MS3M .135

MOZ -.432

MKO -.442

MAGONT -.429

MSN2L .319

U tabeli 4 prikazana je struktura diskriminativne funkcije učešća varijabli motoričkih

sposobnosti u formiranju značajnih funkcija. Najveći uticaj ima test za procjenu repetitivne

snage: sklekovi (MSK .731) i test za procjenu koordinacije: slalom nogama sa dvije lopte

(MSN2L .319). Ostali testovi su prikazani u tabeli. Rezultati pokazuju da se džudisti

značajno razlikuju od nesportista.

Tabela 5. Centroidi grupa

Učenici Root 1

Džudisti (А) 1.252

Nesportisti (B) -1.252

U tabeli 5 su centroidi grupa, koji predstavljaju aritmetičke sredine grupa i ukazuju da

je njihova diskriminativnost značajna. Na osnovu vrijednosti iz poglavlja (Root 1) jasno se

vidi da ispitanici (džudisti) bolji u skoro svim primjenjenim testovima.

Tabela 6. Klasifikaciona matrica

Predicted Group Membership

1. Dzudisti (A);

2.Nesportisti (B) DZUDISTI (A) NESPORTI.(B) Total

DZUDISTI (A) 18 2 20 Count

NESPOR. (B) 2 18 20

DZUDISTI (A) 90,0 10,0 100,0 Original

% NESPOR. (B) 10,0 90,0 100,0

DZUDISTI (A) 16 4 20 Count

NESPOR. (B) 4 16 20

DZUDISTI (A) 80,0 20,0 100,0 Cross-validated

a

% NESPOR. (B) 20,0 80,0 100,0


9

Iz tabele 6 se zaključuje da trening u džudo klubovima, kod džudista dovodi do većeg

poboljšanja rezultata motoričkih testova, u odnosu na nesportiste i program fizičkog

vaspitanja u školama.

4. ZAKLJUČAK

Prema dobijenim rezultatima na testovima za procjenu motoričkih spsobnosti dječaka

od 14 do 16 godina, moglo bi se zaključiti da džudo sport znatno utiče na promjene u nekim

motoričkim sposobnostima kod učenika sportista koji se bave džudom u odnosu na nespo-

rtiste (Cicović, 2009; Lulzim, 2011). Na osnovu primjenjenog T-testa i analiza koje su dopri-

njele razlikovanju ispitanika džudista i nesportista utvrđeno je postojanje značajnih razlika.

Promjene nisu evidentirane u testu slalom sa tri medicinke što možemo pravdati komple-

ksnošću izvođenja ovog testa, posebno u navedenom uzrastu. Istraživanje (Bala i Drida,

2010) pokazalo je da su mladi džudisti (11-16 god.) u odnosu na njihove vršnjake koji se ne

bave sportom bolji u vježbama repetitivne i statičke snage, brzini trčanja, kordinaciji cijelog

tijela. Imajući u vidu činjenicu da veliki broj nastavnika fizičkog vaspitanja pridaje vrlo veliki

značaj praćenju razvoja motoričkih sposobnosti učenika (Milanović, Radisavljević i Pašić, 2010),

rezultati ovog istraživanja mogu poslužiti i kao svojevrstan model za unapređenje nastave

fizičkog vaspitanja u školi. Ideja o obogaćivanju nastave fizičkog vaspitanja elementima džu-

doa i drugih borilačkih sportova nije nova (Kasum i Ćirković, 2009), a rezultati ovog istraži-

vanja samo potkrepljuju ovu ideju.

5. LITERATURA

1. Bala, G., & Drid, P. (2010). Anthropometric and Motor Features of Young Judoists.

Collegium Antropologicum, 34(4), 1347–1353.

2. Bratić,M. i Nurkić,M. (2005). Modelovanje treninga džudista prema inovacionim

tehnikama, Naučni simpozijum Nove tehnologije u sportu, (69-73) , Sarajevo: Fakultet

sporta i tjelesnog odgoja.

3. Bratić, M., i Nurkić, M. i Kasum, G. (2005). Modelovanje treninga džudista prema

inovacionim tehnikama. Izet Rađo (Ur.), Naučni simozijum „Nove tehnologije u sportu”,

(str. 69-73). Sarajevo: Fakultet sporta i tjelesnog odgoja.

4. Bratić, M.,Nurkić.M.,Cicović.B. (2014). Džudo. : Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja

Niš, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Istočno Sarajevo.

5. Cicović, B. (2009). Razlike između džudista i nesportista u motoričkim sposobnostima.

Sport i zdravlje, 9 (1), 5-8.

6. Cicović, B. i Pržulj, D. (2010). Uticaj bazične pripreme na razvoj motoričkih i

funkcionalnih sposobnosti džudista. 14.simpozijum za sport i fizičko obrazovanje mladih.

Ohrid-Makedonija 17.18.19. Septembar 2010.godine.

7. Obadov,S., Drid,P., i Nurkić,M. (2006). Efekti primenjenog trenažnog tretmana džudoa

na morfološke karakteristike i motoričke sposobnosti učenika nižih razreda osnovne


10

škole. Antropološki status i fizička aktivnost dece i omladine (319-324). Novi Sad:

Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

8. Kasum, G. i Ćirković, Z. (2009). Borilački sportovi u nastavi školskog fizičkog

vaspitanja. U B. Bokan (ur.), Zbornik radova sa „Teorijski, metodološki i metodički

aspekti fizičkog vaspitanja (319-325). Beograd: Univerzitet u Beogradu – Fakultet sporta

i fizičkog vaspitanja.

9. Pržulj, D. (2007). Kondiciona priprema sportista. Pale: Fakultet fizičke kulture.

10. Pržulj D. (2008). Efekti bazične pripreme za razvoj motoričkih i funkcionalnih

sposobnosti sportista. Sport i zdravlje, 3 (1), 5-9.

Pregledni naučni rad SPORT I ZDRAVLJE X (2015) 2: 11-18

11

Radovan Čokorilo, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Pale UDK: 005.32:796 Doi: 10.7251/SIZ0215011C

ETIKA VRIJEDNOSTI U SPORTSKOM MENADŽMENTU

Rezime

U ovom radu se raspravlja o vrijednostima kao centralnom integrišućem faktoru

ličnosti i važnom pojmu u etici sportskog menadžmenta. Integritet i dignitet ličnosti poja-

vljuje se kao neosporna činjenica u sva tri najvažnija etička pravca (utilitarizam, deontologija i

etika vrline). To su dovoljni razlozi na osnovu kojih možemo zaključiti da se etika suštinski

odnosi na ponašanje pojedinaca rukovođeno vrijednostima. Smatramo da fenomen vrije-dnosti u kontekstu etike nije dovoljno posmatrati samo kao integrišući faktor ličnosti što se

ogleda u standardima ponašanja, motivaciji i samoaktuelizaciji. Vrijednosti predstavljaju

snažan integrišući faktor i na planu sportskih organizacionih struktura, što se prevashodno

ogleda u postavljanju organizacionih ciljeva, u vezi s vođstvom i poslovnom komunikacijom.

Ključne riječi: vrijednosti, sportski menadžment, motivacija, ciljevi, vođstvo.

UVOD

Sistem vrijednosti je skup vrijednosti koje posjeduje pojedinac, a taj skup obično podrazumijeva i hijerarhiju vrijednosti unutar tog skupa. Implicitno je da su vrijednosti koje posjeduje pojedinac najvjerovatnije komplementarne, prije nego kontradiktorne. Švarc (1992) je empirijski potkrijepio ovu ideju i otkrio da analize odnosa među 56 vrijednosti, uključujući i Rokičeve terminalne i instrumentalne vrijednosti, daje 10 skupova vrijednosti koje je on

nazvao tipovima vrijednosti.

Švarc takođe navodi jedan skup vrijednosti (moć, dostignuće, hedonizam, stimulacija

i samousmjerenje) koje predstavaljaju individualna interesovanja, dok drugi skup vrijednosti (benevolentnost, tradicija i konformitet) predstavljaju kolektivna interesovanja. Ostale vrijednosti

(univerzalizma i sigurnosti) u prirodi su pomiješane.

Na osnovu prethodnih rezultata očigledna je aluzija na to kako vrijednosti mogu da

vode ka specifičnim vidovima ponašanja. Na primjer Rokič (1973) naglašava vrijednosti koje bi omogućile pojedincima da biraju između obilja terminalnih stanja kao i instrumentalnih

PREGLEDNI NAUČNI RAD


12

sredstava da se dostignu krajnji ishodi. Slično predlaže i Švarc (1992) da određene vrijednosti mogu oblikovati našu orijentaciju prema individualizmu ili kolektivizmu. Tako vrijednosti

igraju značajnu ulogu u našim životima kroz njihove mnogobrojne funkcije.

Rokič je grupisao funkcije vrijednosti u tri široke kategorije: kao standade vodeće aktivnosti, kao planove za razrešenje sukoba i njihove motivacijske funkcije.

U savremenom menadžmentu u sportu performanse pojedinaca, grupa i organizacija, između ostalog su i funkcija slaganja vrijednosti koje različiti pojedinci posjeduju i ispoljavaju

na radnom mjestu. Kao što različiti ljudi donose na radno mjesto različite kompetencije, na isti način oni donose i različite vrijednosti. U svakoj korporaciji važi aksiom da se ne može očekivati da svi zaposleni imaju iste etičke vrijednosti; svaki se rukovodi sopstvenim siste-mom vrijednosti i iskustvom. Ipak, neke mogu i da se razviju (up. Mekdonald i Zep, 2001: 237). Međutim, u poslovanju neke vrijednosti mogu, odnosno moraju biti socijalizacijom

usaglašene. Eto zašto u etici sportskog menadžmenta ima smisla govoriti o vrijednostima kao integrišućem faktoru na planu pojedinca i na planu djelovanja pojedinaca i grupa u savremenim organizacijama.

Sam pojam “vrijednosti” ima različita značenja u različitim kontekstima. U opštem smislu, vrijednost se odnosi na ekvivalentnost ili vrijednost stvari ili djela u smislu novca ili robe (npr. vrijednost jednog atletskog talenta), nešto što je poželjno (npr. vrijednost učešća u

sportu), ili vjera u ono što treba da bude (npr. ne bi trebalo da se naglašava vrijednost profita u biznisu).

Vrijednosti su vjerovatno najkompleksnije područje individualno različitih varijabli koje uključuju sposobnosti i crte ličnosti. Ipak, “upravljanje vrijednostima jedne osobe je važno zato što često upravo ove vrijednosti utiču na dugoročne ciljeve i odluke. Većina ljudi može

da toleriše gotovo sve u kratkom vremenoskom periodu, ali kad se suoče sa činjenicom da će raditi nešto što im se ne dopada kao dio njihove dugoročne karijere u jednoj kompaniji, oni

postaju manje tolerantni. U takvim situacijama, individualni sistem vrijednosti postaje mnogo važniji u donošenju odluka” (Brankan, 1991: 244).

Analizirajući nivo udobnosti jedne asocijacije sa specifičnim pojedincima ili grupama, može se uočiti da dio te udobnosti (ili neudobnosti) potiče od nivoa slaganja (ili neslaganja)

između uvjerenja i stavova pojedinca i vjerovanja i stavova ostalih. Većina ljudi iskusila je određenu konvergentnost ili divergentnost vrijednosti u svom poslu. U skladu s tim, oni mogu biti zadovoljniji ili više motivisani za jednu vrstu poslova u odnosu na drugu. Ukoliko je utvrđen uticaj vrijednosti (uključujući stavove i uvjerenja) na posao, onda je neophodno voditi računa da se angažuju oni ljudi koji dijele uverenja i ciljeve dotične organizacije,da im

se prenose vrijednosti i ciljevite organizacije (up. Čokorilo, 2011: 166-167).

1. MATERIJAL I METODE

U izradi ovog rada primarno je korišćena deskriptivna – analitičko-sintetička metoda. Pomoću nje smo kritički analizirali teorijska i empirijska istraživanja iz oblasti vrijednosti i


13

etike sportskog menadžmenta. Sagledali smo integrativnu funkciju vrijednosti na planu ličnosti i na planu sportskog menadžmenta. U duhu humanističke psihologije, vrijednosti se određuju kao integrišući faktor cjelovite, zdrave (zrele) ličnosti zato što su u stanju da drže na okupu sve njene osobine i sposobnosti, na osnovu čega se onda formira vrlo generalizovan odnos prema svim aspektima života. Ovako shvaćena funkcija vrjednosti predstavlja važan preduslov za humanizaciju savremenog savremenog organizovanja i upravljanja ljudskim resursima.

2. REZULTATI I DISKUSIJA

2.1. Integrativna funkcija vrijednosti na planu ličnosti

Hijerarhija vrijednosti

Kao što je već naznačeno, pojedinci mogu imati nekoliko vrijednosti u bilo kom stadijumu života. Značajno je, međutim, pomenuti da sve one nemaju jednaku snagu u bilo kojoj datoj situaciji. Rokič (1973: 6) dokazuje da bez obzira na to što se ljudi uče određenim

vrijednostima kao apsolutnim i nepromjenljivim, oni tokom svog života nauče da prave hije-rarhiju vrijednosti prema prioritetu i važnosti svake od njih. “Kada razmišljamo, pričamo, ili pokušavamo da nekog naučimo jednoj od naših vrijednosti, mi to radimo tipično ne sjećajući

se ostalih vrijednosti, odnosno smatrajući ih apsolutnim. Ali kad se jedna vrijednost aktivira zajedno sa ostalima u datoj situaciji, bihejvioralni ishod će biti rezultat relativne važnosti svih

vrijednosti koje su se aktivirale u datoj situaciji.” U suštini, različite sitacije pobuđuju razli-čite vrijednsoti koje ljudi posjeduju, a intenzitet sa kojim potvrđuju te vrijednosti takođe

varira od situacije do situacije.

Vrijednosti kao standardi

U suštini vrijednosti pojedinog čovjeka postavljaju standarde njegovog ponašanja. U tom kontekstu on možeda podrži test na droge ili ne, može cijeniti ili prezirati “predstavu”

nakon gledanja nekog filma ili može pokušati da utiče na mišljenje drugih u vezi sa platama vladinih zvaničnika. Sva ova ponašanja vuku korijenje iz njegovog sistema vrijednosti, dru-gim riječima vrijednosti definišu standarde koji rukovode čovjekovim mislima i djelima (up.

Čokorilo, 2008: 229).

Motivacijske funkcije vrijednosti

Rokič (1973: 14) je dokazao da su “vrijednosti finalna analiza konceptualnih oruđa i oružja koje svi mi koristimo da bismo održali i ojačali samopoštovanje”. Vrijednosti doprinose održavanju i jačanju samopoštovanja tako što pomažu pojedincu da se prilagodi društvu, odbrani od prijetnji njegovom egu i testira vlastitu percepciju i kompetenciju u preocesu samoaktua-

lizacije.


14

Ego-odbrambene funkcije vrijednosti

Kada se potrebe pojedinca, njegova osjećanja i postupci ne slažu sa društvenim nor-

mama i očekivanjima, pojedinac može da zaštiti svoj ego tako što će se osloniti na vrijednosti koje opravdavaju njegova osjećanja ili ponašanje. Stoga, “vrijednosti predstavljaju gotove koncepte koje nam nudi naša kulutra kako bi osigurala takve takve potvrde teku glatko i bez napora” (Rokič, 1973: 15-16). Kada univerzitetski sportista npr. raskine ugovor sa timom i ostavi ga nezavidnoj situaciji, on može opravdati svoj postupak iznoseći da je vrijednost

obrazovanja veća odvrijednosti bavljenja sportom. Socijalna sredina će pozdraviti takvo

opravdanje.

Funkcija samoaktualizacije

Sadržaj nekih vrijednosti fokusira se na ličnu kompetenciju, znanje, uspjehe i mu-drost. U ovoj funkciji odslikava se želja pojedinca da razumije kontekst događaja u kojima učestvuje kako bi bio dosljedan u svojim percepcijama i uvjerenjima. Do mjere do koje su ove vrijednosti visoko rangirane, one i čine stremljena pojedinca ka samoaktualizaciji: “Po-

stati sve ono za šta si sposoban” (Maslov, 1943: 382). Procjena lične kompetencije neke osobe, njenih iskustava i situacijskih zahtjeva određuje i izbor specifične fizičke aktivnosti za uče-

šćem i nivoom takmičenja u kojem ta osoba učestvuje. Polazeći od vrednovanja, pojedinac bira odgovarajuću aktivnost i nivo takmičenja, što je jedna stepenica u procesu samoaktuali-zacije. Prema Rokiču (1973), ovo testiranje vlastitog znanja i kompetencije u odnosu na vla-

stite vrijednosti i protiv realnosti je fundamentalno u samoaktualizaciji.

Ukratko, vrijednosti koje osoba posjeduje su joj od velike pomoći zato što obezbje-

đuju standard za njene postupke i donošenje odluka, obrazloženje za održavanje samopošto-vanja, kanal za integraciju ličnosti, integraciju sa društvom i sredstvo za samoaktualizaciju

(up. Čokorilo, 2006:79).

2.2. Integrativna funkcija vrijednosti na planu organizacije

Vrijednosti u sportskim organizacijama

Kao što je već kazano, vrijednosti imaju uticaj na ponašanje uopšte, ali one takođe imaju uticaj i na život u sportskoj organizaciji. S obzirom na neospornu činjenicu da vrije-dnosti leže u osnovi percepcije i ponašanja pojedinca, vrijednosti koje članovi sportske orga-

nizacije posjeduju logično utiču na oraganizacione procese. S jedne strane, slaganje vrije-dnosti članova organizacije može voditi ka razvoju organizacijske kulture sa pozitivnim ko-notacijama, predanosti njenih članova i produktivnosti. S druge strane, divergentnost vrije-dnosti među članovima može voditi u konflikt i u vezi s tim proizvesti efekte disfunkcioni-sanja. U svakom slučaju što je veća divergencija veće su i negativne posljedice. Ove činjenice

su od neprocjenjive važnosti za svakog sportskog menadžera i njegove aktivnosti u sportskoj

organizaciji.


15

Vrijednosti, organizacijski ciljevi i svrhe

Ciljevi kao planirani ishodi strateškog planiranja su manje-više specifična tačka kojoj

pojedinci ili sportske organizacije teže. Cilj se može postići,a kada se dostigne onda je po-trošen. Organizacije često izbjegavaju razmišljanje o nadređenim ciljevima (osnovnoj ideji oko koje se gradi poslovanje) ili formulišu nedostižne ciljeve da bi izbjegle suočavanje sa pita-njem, a šta onda. Odgovor na to pitanje nije neki veći, udaljeniji ili nejasniji cilj. To je svrha, vrijednost ili smisao. Svrha je, dakle način bivstvovanja ili funkcionisanja koji pojedinac ili

organizacija posmatraju kao vrijednost po sebi.Svrha se bavi onim što je dobro – ili vrijedno – samo po sebi. Ona ne obuhvata samo konačne ciljeve, već i način djelovanja i način posto-

janja. Svrha stvara okvir vrijednosti u kome se razmatraju određena pitanja koja se tiču ci-ljeva i sredstava za postizanje tih ciljeva (up. Pastin, 2001: 102).

Lične vrijednosti utiču na organizacione procese na više različitih načina. Prvo kritično

područje je postavljanje ciljeva organizacije i izbor slijeda radnji da bi se ti ciljevi postigli. Nerazumno je očekivati da će svi zaposleni i akcionari biti uključeni u postavljanje ciljeva. Stariji administratori i uticajniji akcionari postavljaju ciljeve. Ova moćna koalicija takođe odlučuje i o smjerovima akcija koje će se preduzeti da se do postavljenih ciljeva dođe. Drugi

važan aspekt je da većina drugih ljudi koji se nalaze u ovim organizacijama (na primjer zapo-sleni ili akcionari) treba da podrže postavljene ciljeve i vrijednosti koje stoje iza tih ciljeva da

bi organizacija bila uspješna. Ukoliko izostane takva podrška, opstanak same organizacije dovodi se u pitanje.

Vrijednosti i poslovna komunikacija

Osim što utiču na izbor ciljeva i procesa, vrijednosti, odnosno njihove nepodudarnosti

takođe utiču i na komunikacijske procese među samim zaposlenim. Najjednostavnije kazano, u komunikacijskom procesu primljene poruke nikad nisu identične poslatim, postoje neke iskrivljenosti (npr. dodavanje sadržaja, smanjenje sadržaja ili druge modifikacije) u odnosu

na originalnu poruku. Pošiljalac poruke kodira svoje ideje u verbalnu ili neverbalnu formu simbola. Primalac poruke dekodira formu simbola da dobije značenje poruke. Na taj način

najverovatnije nastaju greške u fazi kodiranja ili dekodiranja. Suština je u tome da takve greške ili iskrivljenosti sadržaja su naglašene u grupama koje posjeduju različite vrijednosti (Čo-korilo, 2008: 231). Adler (1990: 57-58) citirajući Singera (1987), navodi da vrijednosti mogu

uticati na precepciju i stimulanse sadržane u poruci. Tako, zaposleni koji imaju različite vri-jednosti mogu izabrati različite informacije iz okoline i imati disparitetne interpretacije istog susreta… Slično tome u komunikacijskim susretima što su veće razlike u vrijednostima između pošiljaoca i primaoca, to su veće šanse da će oni konstruisati situaciju na različite na-čine i da će dati različita značenja istim riječima i postupcima.

Vrijednosti i vođstvo

Prethodne navode možemo proširiti čak do procesa koordinacije i motivacije članova jedne grupe od strane njihovog vođe. Osobine zaposlenih predstavljaju značajan faktor


16

uspješnog vođstva. Ovamo spadaju veličina grupe zaposlenih, homogenost, kohezivnost i stabilnost grupe, kao i iskustvo, zrelost, pol, nacionalna i konfencionalna pripadnost članova

grupe. U kojoj mjeri vrijednosti pojedinih članova utiču na komunikaciju i atributivne pro-cese, u toj mjeri utiču i na percepciju vođe. Percepcija uticaja vođe i razlozi za to variraju u skladu sa vrijednostima koje neko posjeduje. Džejms, Čen i Kropanzano (1996) su otkrili da tajvanski i američki radnici ne samo da imaju različite kulturne vrijednsoti nego i odobravaju različite ideale vođe. Čak i unutar jednog kulturnog konteksta (npr. SAD ili Kanada), efe-

ktivnost vođstva je funkcija kongruencije vrijednosti vođe i članova grupe. Na moralno pona-šanje zaposlenih najviše može uticati lični primjer vođe i zbog toga njegovo ponašanje mora biti besprijekorno u svakom trenutku. Bez dobrog moralnog primjera s vrha organizacijske strukture neizbježno se javljaju moralni problemi zaposlenih na nižoj hijerarhijskoj ljestvici.

3. ZAKLJUČAK

Prethodna analizaupućuje na zaključak da među ljudima postoje veće razlike u siste-

mima vrijednosti koje pojedinci i podgrupe posjeduju, kao i da vrijednosti nisu uvijek konzi-

stentne jedna s drugom (npr. individualizam sa konformizmom ili takmičenje s koopera-

tivnošću).

Perspektive ili konflikti zasnovani na sistemu vrijednosti više su istaknute među me-

nadžerima i zaposlenim. Braun (1976) je predložio da geneza takvih konflikata leži u razli-

čitoj izloženosti organizacijskim i menadžment vrijednostima. Društvo je osnovni izvor vrije-

dnosti za sve svoje članove, međutim uključenost u organizacije na nivou menadžerstva s

godinama izlaže menadžere dodatnom skupu vrijednosti koji vodi ka divergentnim vrije-

dnostima na osnovu čega nastaju konflikti.

Obično se popularno govori o biznisu oslobođenom vrijednosti. Međutim, prihvata-

jući gledište da vrijednosti pojedinca utiču na njegovu percepciju i ponašanje, pa je stoga

neophodno prihvatiti činjenicu da vrijednosti koje ljudi u biznisu posjeduju takođe upravljaju

njihovim postupcima.

Stav da su vrijednosti i sistemi vrijednosti značajni u analiziranju organizacija i njihovog

menadžmenta dobija na integrativnom značaju vrijednosti u poslovanju. Prema Barniju

(1986: 657): “Organizacijska kultura je tipski definisana kao kompleksan skup vrijednosti,

uvjerenja, tvrdnji i simbola koji definišu način na koji kompanija vodi svoj posao”. Vrije-

dnosti menadžera utiču na njegove odluke, a vrijednosti članova utiču na reakcije na te odluke.

Sistemi vrijednosti u menadžmentu daju ton i pravac ciljevima i procesima u organizaciji.

Uticaj vrijednosti se manifestuje kroz planove, organizacijsku strukturu, stilove vođstva, eva-

luaciju performanse pojedinca i efektivnost organizacije. Ukoliko i zaposleni dijele vrije-

dnosti koje su osnova ciljeva i procesa te organizacije, onda će oni biti više motivisani da

izvršavaju planove i odluke koji su im zadati (Čokorilo, 2008: 232).


17

Stoga, s aspekta etike sportskog menadžmenta vrijednosti koje posjeduju menadžeri i

drugi zaposleni u organizaciji moraju biti kongruentni bar u onim dijelovima u kojim vrije-

dnosti vode organizacioni proces. Prirodno je na primjer, da ljudi u organizacijama teže uspje-

šnosti i zadovoljstvu. Međutim, vrijednosti koje su u osnovi te težnje za uspješnošću su:

uspjeh, takmičenje, marljivost, odloženo zadovoljstvo, konformizam i poslušnost. Ove vrije-

dnosti nisu konzistentne sa težnjom ka zadovoljstvu u kojoj je zadovoljstvo neposredno i

ograničeno na iskustvo uspjeha.

Ako se menadžeri i drugi koji organizuju i predvode firmu razlikuju u pomenutim

vrijednostima, onda je konflikt neizbježan. Zato je neophodno objasniti svima kako ciljeve

organizacije isto tako i njene fundamentalne vrijednosti. Štaviše, prilikom odabira klijenata i

volontera kao i profesionalaca, menadžer se treba potruditi, po mogućnosti i osigurati, da oni

dijele iste organizacijske vrijednosti.

4. LITERATURA

1. Adler, N.J. (1990). International dimensionsof organizational behavior. Boston: Kent.

2. Barney, J.B. (1986). Organizational culture: Can it be a source of sustained competitive advantage? Academmy of Management Review, 11, 656-665.

3. Brown, M.A. (1976). Values – A necessary but neglected ingredient of motivation on the job. Academmy of management Review 1(4).

4. Brunkan.R.J. (1991). Psychological assessment in career development. In C.P. Hansen & K.A. Conrad (Eds.). A handbook of psychological assessment in

business (pp. 237-257). New York: Quorum Books.

5. Čokorilo, R. (2006). Integrativna funkcija vrijednosti u poslovnoj etici. U

časopisu Škola biznisa, 4, Novi Sad: Viša poslovna škola.

6. Čokorilo, R. (2008). Poslovne komunikacije. Novi Sad: „ALFA-GRAF NS”.

7. Čokorilo, R. (2011). Etika sportskog menadžmenta. Novi Sad: Izdanje autora.

8. James, K., Chen, D., & Cropanzano, R. (1996). Culture and leadership among Taiwanese and U.S. workers: Do values influence leadership ideals? In M.N. Ruderman, N.W. Hughes-James, & S.E. Jackson (Eds.), Selected research on

work team diversity (pp. 33-52). Washington, DC: American Psychological Association.

9. Maslow, A.H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50.


18

10. Mekdonald, G., Zep, R. (2001). Poslovna etika: praktični prijedlozi. U: Dž. Dramond i B. Bein: Poslovna etika. Beograd: Clio.

11. Pastin, M. (2001). Etika kao integrativna snaga u rukovođenju. U: Dž. Dramond i B. Bein: Poslovna etika. Beograd: Clio.

12. Rokeach, M. (1973). The nature of human values. New York: Free Press.


19

Jelena Mićić

1, Milomir Trivun

2

1Ekonomski fakultet, Univerzitet u Istočnom Sarajevu 2Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu UDK: 796.035:338.48

Doi: 10.7251/SIZ0215019M

OPRAVDANOST FINANSIRANJA

REKREACIJE U TURIZMU

Sažetak

Pojam rekreacija dolazi od latinske riječi recreo, recreare, pri čemu možemo razliko-

vati prefiks re koji znači ,,ponovno“, a creare znači ,,oblikovati, stvoriti, regenerisati.“ Antro-

pološki smisao ove formulacije daje nam smislenu definiciju koja znači obnoviti, osposobiti,

odmoriti, revitalizovati, regenerisati. Turizam je skup privrednih i neprivrednih odnosa i po-

java koji proizilazi iz putovanja i boravka izvan domicila, te potrošnja sredstava ostvarenih u

pravilu u mjestu stalnog boravka. U Bosni i Hercegovini turizam je dobio značajnu privrednu i

razvojnu ulogu kandidovanjem Sarajeva za organizaciju XIV Zimskih olimpijskih igara 1984.

godine. Priprema i organizacija igara generisala je veliki broj radnih mjesta. Samo u ugosti-

teljstvu i turizmu broj zaposlenih u 1984. u odnosu na 1983. povećao se 17,7%.

Prije nepunih pedeset godina u svijetu je registrovano 25 miliona inostranih turisti-

čkih dolazaka, a 1965. godine 114 miliona, a u 1970. godini u međunarodnim turističkim kre-

tanjima zabilježeno je 116 miliona ljudi. Prema podacima svjetske turističke organizacije

(UNWTO) u 1996. godini u međunarodnom turističkom prometu zabilježeno je 594 miliona

turista a ostvaren je devizni priliv od 423 milijarde dolara. Tokom posljednje dvije decenije,

turizam pokazuje značajan rast i postaje 'globalni fenomen' sa sve većim udjelom u svjetskoj

ekonomiji. Do sada je UNWTO objavila podatke za 2014. godinu u kojoj je registrovano

1.135 miliona inostranih turista, što predstavlja rast od 4,4% u odnosu na 2013. godinu.

Takođe, rast je ostvaren i u ukupnom prihodu od turizma od 3,7%, te on u 2014. godini iznosi

1.245 milijardi dolara (937 milijardi evra), a ako se ovom iznosu dodaju prihodi za usluge

međunarodnog transporta dolazimo do iznosa od 1,5 triliona dolara, tj. prosječno 4 mili-

jarde dolara na dan.

Glavna hipoteza u ovom radu je da turizam i rekreacija u turizmu mogu značajno

doprinijeti ukupnom ekonomskom razvoju, životnom standardu i blagostanju, ako se država

pozicionira kao kvalitetna i privlačna turistička destinacija.

Ključne riječi: finansije, rekreacija, turizam, aktivan odmor, ugostiteljstvo



20

1. UVOD

Mitić (2001) turizam je društveno ekonomska pojava koja uz sport karakteriše život naše civilizacije krajem XX vijeka. Najopštiju definiciju nalazimo kod Vujaklije (1986, str. 938). ,,Turizam (fr. tour obilazak, putovanje, tourisme) putovanje radi zabave, zadovoljstva,

zanimljivih krajeva, liječenja, turistika“ Turizam se vezuje isključivo za čin putovanja.

Definisanjem pojma turizam bavi se i danas veliki broj istraživača iz raznih oblasti dodirnih sa turizmom. Kao polazište poslužiće nam definicija AIECT, međunarodna asocijacija turizma, (prema markoviću S. i Z. 1970, str. 10): ,,Turizam je skup odnosa i pojava koje

proizilaze iz putovanja i boravka posjetilaca nekog mjesta, ako se tim boravkom ne zasniva

stalno prebivalište i ako se takvim boravkom nije povezana nikakva njihova privatna dje-

latnost.“

Prema Cicvariću (1980. str. 28) ,,Turizam je skup privrednih i neprivrednih odnosa i

pojava koji proizilazi iz putovanja i boravka izvan domicila, te potrošnja sredstava ostva-

renih u pravilu u mjestu stalnog boravka.“ Kao što se vidi, ovdje je osnovno polazište sa tačke privrednih i neprivrednih pojava i odnosa, pa je turizam smješten u kategoriju potrošnje stečenih sredstava.

Nasuprot tome Alfier (1977, str. 15) sagledava turizam sa stanovišta poboljšanja lju-dskih osobina. Za njega je: ,,aktivnost pomoću koje čovjek ostvaruje i unapređuje ljudske

osobine čovječnosti, humanosti, bilo u međuljudskim odnosima bilo u pogledima i spoznajama

pojedinaca, u njihovom odnosu prema svijetu i prema prirodi.“

Relac (1987, str. 5) definiciju bazira na humanističkim aktivnostima među ljudima i između ljudi i prirode, koji se dešavaju u toku boravka van mjesta stanovanja. On zaključuje: ,,Proizilazi da je turizam, prije svega humanistička aktivnost u kojoj čovjek družeći se sa lju-

dima potvrđuje i unapređuje svoje ljudske osobine. Tu humanizaciju čovjek ne potvrđuje

samo prema drugim ljudima nego i prema prirodi u kojoj provodi svoju izvandomicilnu

dokolicu.“

U okviru turizma razvio se čitav niz selektivnih vrsta u zavisnosti od godišnjeg doba, geografskih ili istorijskih lokaliteta, uzrasta, zdravstvene situacije i tako dalje. Tako da po-stoje: kongresni, lovni, ribolovni, seoski, nautički, dječiji, zdravstveni, planinski, zimski...

Gnjato i sar. (2005) turizam kao najsloženija grana privrede u mnogo čemu počiva na valorizaciji prirodnih potencijala, posebno onih koji pokažu mogućnost aktivnog odmora ili upražnjavanje različitih sportova. Među brojnim funkcijama turizma, zasnovanih na vredno-vanju prirodnih potencijala, posebno klimatskih, ali i hidroloških te u cjelini ekoloških, na-glašavamo zdravstvenu.

Hadžikadunić i sar. (2002) turizam se u svijetu, pa i kod nas, razvio u značajnu privrednu djelatnost, sa zapaženim uticajem na ukupan društveno-ekonomski razvoj zemlje. Pored osnovnih ekonomskih funkcija turizma, važnu ulogu imaju brojne društvene funkcije, kao što su zdravstvena, sportsko-rekreativna, kulturna, obrazovna, socijalna i politička funkcija. Preteče današnjeg turizma javljaju se već u antičko doba. U staroj Grčkoj su razne predturi-stičke pojave bile najbliže pojedinim današnjim turističkim kretanjima. Tu se, prije svega misli na olimpijske igre. Za vrijeme održavanja olimpijskih igara dešavala su se, pored ostalih, masovna putovanja. Većina Grka se tih dana nalazila u Olimpiji, gdje su se pored sportskih, održavala i takmičenja u poeziji, drami i komediji, te odgovarajuće muzičke priredbe. Ekspe-


21

dicija putovanja bila su češća od individualnih, preduzimana su u ratne ili, mnogo češće, u trgovačke svrhe. U tom cilju putovali su stari Feničani, Kartaginjani i stari Grci, koji su imali svoje kolonije po Sredozemnom moru - centru svijeta antičkog doba.

U novije vrijeme, turizam je obuhvatio gotovo sve strukture društva i posledice turi-stičkog prometa osjećaju se u najširoj ekonomskoj ravni, što je dovelo do tretiranja turizma kao masovne pojave i jedne vrste planetarnog fenomena. Turizam je kompleksna društveno-ekonomska pojava koja može značajno doprinijeti rastu i razvoju ekonomije u Bosni i Herce-govini, a dalje i poboljšanju nacionalne konkurentnosti. Turizam predstavlja važan segment ekonomske aktivnosti i ima jak uticaj na gotovo sve aktivnosti sredine gdje se razvija. Za bolje sveukupne rezultate turističke aktivnosti u zemlji, turizam bi trebao počivati, i u velikom dijelu razvijati se na osnovu domaćih resursa, jer se na taj način ostvaruje bolji neto devizni efekt i smanjuje se uvozna zavisnost. Funkcije turizma mogu se posmatrati kao primarne (ekonomske) i sekundarne (neekonomske) funkcije. Djelovanje navedenih funkcija međusobno je povezano i isprepletano složenim socio-ekonomskim odnosima.

Kao najvažnije ekonomske funkcije turizma izdvajaju se:

Funkcija konverzije, opisuje sposobnost turizma da neekonomske resurse pretvori u ekonomske. Na taj način angažuju se sredstva koja, kad ne bi bilo turizma, ne bi ni ostvarivali ekonomske efekte.

Induktivna funkcija, izražava ulogu koju turizam i turistička potrošnja imaju u pove-ćanju ukupnih efekata proizvodnje, odnosno, kvantitativno i kvalitativno kretanje ukupne proizvodnje koja je jednim dijelom podstaknuta i usmjerena na potrebe turizma.

Multiplikativna funkcija, definiše domino efekat turističke aktivnosti na privredu ze-mlje, kroz gotovo sve ekonomske djelatnosti. Ova funkcija se realizuje kroz proširenje tržišta, rast ukupnog prihoda i na kraju kroz multiplikovani učinak na bruto društveni proizvod zemlje.

Funkcija akceleratora se ogleda u potencijalu turizma da razvija određena geografska područja ili privredni sektor (granu) brže i sveobuhvatnije nego li druga područja ili pri-vredne sektore.

Uravnoteženje robno-novčanih odnosa, kao važna ekonomska funkcija turizma, ostvaruje se kroz plasman roba i usluga turistima i direktnim prilivom efektivnog novca u nacionalnu ekonomiju, što naročito povoljno djeluje na uravnoteženje robno-novčanih tokova.

Izvozna funkcija turizma realizuje se kroz plaćanja stranih državljana za domaće robe i usluge. Iz tog razloga se prihodi ostvareni kroz turističku aktivnost nazivaju nevidljivim izvozom ili izvozom na licu mjesta. Brojne su pogodnosti izvoza putem turizma, od manjih transportnih troškova, manjih troškova promocije te mogućnosti plasmana domaćih roba koje inače nisu pogodne za izvoz.

Podsticaj razvoju nerazvijenih područja je još jedna funkcija turizma koju treba ozbiljno shvatiti i insistirati na realizaciji njenih potencijala. Područja koja nisu ekonomski


22

razvijena upravo posjeduju veći ekološki potencijal koji se može staviti u ekonomsku fu-nkciju kroz razvoj ekološkog turizma, oplemenjujući tako prostor novim investicijama.

Funkcija zapošljavanja se realizuje kroz značajan broj novozaposlenih lica u podru-čjima gdje se razvija turizam. Naročit značaj je u tome što turizam zapošljava veliki broj žena, nedovoljno obrazovnih kadrova, te da pruža mogućnost sezonskog zapošljavanja.

Kao najvažnije neekonomske funkcije turizma izdvajaju se zdravstvena, zabavna,

kulturna, socijalna i politička funkcija.

Društveni karakter turizma pokreće ljude na putovanje kroz koje oni zadovoljavaju svoje lične potrebe i pobude (odmor, rekreacija, zabava itd.) koje nisu ekonomski motivisane. Prilikom zadovoljavanja ovih potreba turisti troše dio svog dohotka, tj. ostvaruju turističku potrošnju. Razlika između prihoda koji se ostvare od inostranih turista i uvoza koji je sadržan

u potrošnji ino turista predstavlja neto devizni efekat turizma.

Republika Srpska raspolaže respektabilnim resursima razvoja planinskog turizma. Na to ukazuje nekoliko značajnih planinskih lokaliteta sa mnoštvom geo morfoloških, hidro-

grafskih, bio klimatskih i biografskih turističkih vrijednosti. Intenzivan razvoj savremenog planinskog turizma prati razvoj turističke infrastrukture i suprastrukture. Prekretnicu u ra-zvoju planinskog odnosno zimskog planinskog turizma imale su XIV Zimske olimpijske igre,

održane u Sarajevu početkom 1984. i na okolnim planinama (Jahorini, Trebeviću, Igmanu, Bjelašnici). Nakon Olimpijade, Jahorina se afirmiše u izuzetno privlačnu turističku destina-ciju, te je uključena i u međunarodne turističke tokove. Od značajnih turističkih planinskih

lokaliteta Republike Srpske možemo izdvojiti: Jahorinu (Olimpijski ski centar), Vlašić (ski centar Srebrenik i vazdušnu banju Kneževo), Javor (ski centar Igrište), Kozara (nacionalni

park), Zelengora-Maglić-Volujak (Nacionalni park ,,Sutjeska“), Borje (sportsko-rekreativni

centar), Borike (vazdušna banja i zimsko rekreativni centar)...

2. METOD

Istraživanje je bazirano na primjeni standardnih metodoloških principa koja se koriste

u ekonomskim i humanističkim istraživanjima. Prikupljeni su relevantni podaci kroz pri-mjenu statističkih metoda, komparativnih metoda, zatim kroz primjenu istorijskog metoda, deduktivno i induktivno zaključivanje, sintetizovanje analiziranog sadržaja i kratak kritički osvrt. Primijenili smo i objektiviziranu procjenu dostignutog nivoa razvoja turizma u BiH. U radu se želi ukazati na neiskorišćene resurse i potencijale turizma, a naročito rekreacionog tu-

rizma u Bosni i Hercegovini, koji mogu dati značajan doprinos ukupnom ekonomskom rastu i razviju, što dalje doprinosi i poboljšanju konkurentnosti i životnog standarda u BiH. Za po-trebe adekvatnog prikaza i analize podataka o konkurentnosti sektora turizma prikazani su podaci Svjetskog ekonomskog foruma koji su dobijeni na osnovu složenih statističkih i kvantitativnih metoda uz primjenu benčmark metoda. Indeks konkurentnosti turizma za

svaku od 140 posmatranih zemalja dobijen je na osnovu 79 indikatora grupisanih u četrnaest


23

stubova konkurentnosti turizma. Za svaku zemlju primjenjuje se ista metodologija, što omo-gućava poređenje indikatora na svjetskom nivou, kao i praćenje kretanja indikatora određene

zemlje tokom vremena. U ovom radu su predstavljeni podaci za Bosnu i Hercegovinu, Austriju i Grčku, zatim su ti podaci analizirani kroz komparativni metod, dedukciju, indu-kciju, sintetizovanje analiziranog sadržaja došlo se do zaključivanja o postavljenoj hipotezi.

3. REZULTATI

Kao vodeća organizacija u polju turizma u svijetu, UNWTO promoviše turizam kao pokretač ekonomskog rasta, održivog razvoja i ekološke odgovornosti, nudeći podršku se-ktoru turizma u unapređenju znanja i kvalitetu politike širom svijeta. UNWTO ima 156 ze-malja članica sa preko 400 obrazovnih institucija, turističkih udruženja i lokalnih turističkih

organizacija.

Prema podacima UNWTO međunarodni turizam obuhvata 30% svjetskog izvoza usluga i 6% ukupnog svjetskog izvoza, a njegov udio je približan kako u razvijenim, tako i u zemljama u razvoju. Turizam je četvrta izvozna kategorija u svijetu, posle goriva, hemikalija

i hrane, ali značajno prije automobila (UNWTO 2015). Podaci o svjetskom izvozu prema

osnovnim kategorijama izvoza predstavljeni su na Grafikonu 1.

Grafikon 1: Svjetski izvoz prema osnovnim kategorijama izvoza, 2013 g. (u milijardama

dolara)

Izvor: UNWTO (2015). strana 14. dostupno na:

http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf

Pristupljeno 04.12.2015


24

Poznavajući ekonomske potencijale RS i BiH, proizilazi da se u glavne svjetske to-kove ne možemo značajno uključiti kroz izvoz goriva, dok su i hemijski proizvodi vrlo

upitni. Upravo izvoz hrane i značajniji razvoj turizma trebaju biti opredjeljenje i orjentacija naše privrede. Ovde dolazimo do pitanja koji su to ometajući faktori razvoja turizma u BiH i

RS, te zašto ovaj sektor kod nas ne bilježi značajne ekonomske efekte?

Najznačajnija istraživanja iz područja globalne konkurentnosti, kao i konkurentnosti turizma sprovodi Svjetski ekonomski forum iz Davosa (WEF). Najznačajniji svjetski izvje-

štaj iz oblasti turizma je „The Travel & Tourism Competitiveness Report“ – Izvještaj o konkurentnosti putovanja i turizma Svjetskog ekonomskog foruma, koji obuhvata oko 140 zemalja rangiranih prema indeksu konkurentnosti turizma koji se sastoji od četrnaest sub-indeksa i 79 različitih indikatora. Izvještaji se publikuju na dvogodišnjem nivou i omogu-ćavaju stalno praćenje i upoređivanje indikatora i na osnovu dobijenih podataka omogućava

kvalitetnu osnovu za djelovanje u pravcu poboljšanja performansi unutar pojedine zemlje. Najnoviji Izvještaj o globalnoj konkurentnosti turizma odnosi se na 2015. godinu, ali je Bo-sna i Hercegovina isključena iz ovog izvještaja, kao i iz Izvještaja o globalnoj konkurentnosti za tu godinu, jer je postojao značajan disparitet između podataka za tu godinu i prethodnog

petogodišnjeg trenda. Poslednji objavljeni Izvještaj u kojem postoje podaci za Bosnu i Her-cegovinu je Izvještaj za 2013. godinu (WEF 2013) i ti podaci su prezentovani i analizirani u ovom radu. U Izvještaju za 2013. godinu nije došlo do značajnih promjena u najbolje ra-

ngiranim zemljama. Najbolje je ocijenjena Švajcarska sa ocjenom 5,66 (ocjene se kreću u rangu 1-7), zatim Njemačka i Austrija sa ocjenom 5,39, slijede Španija, Ujedinjeno Kralje-

vstvo, SAD, Francuska i Kanada. Najbolje pozicionirana zemlja na Balkanu je Grčka na 32. mjestu, Hrvatska na 35. i Slovenija na 36. mjestu. Bosna i Hercegovina je rangirana na 90. mjestu od 140 posmatranih zemalja sa ukupnom ocjenom 3,8. Ovo predstavlja poboljšanje u

odnosu na 97. mjesto u 2011. godini i 107. mjesto u 2009. godini, što je nedovoljan napredak jer se BiH nalazi u lošijoj polovini posmatranih zemalja i na samom dnu evropskih zemlja.

Sjenku na ovaj relativno pozitivan pomak baca izostavljanje iz Izvještaja za 2015. godinu. Prema procjenama WEF-a sektor turizma u BiH za 2012. godinu ostvaruje 386,4 miliona

dolara, što predstavlja 2,0% BDP, dok je šiti efekat turističke aktivnosti u ekonomiji procije-njen na 1.398 miliona dolara, tj. 7,4% BDP. U BiH je u 2011. godini registrovano 391.900

stranih turista prema WEF-u.

Detaljan prikaz glavnih pokazatelja konkurentnosti turizma u BiH predstavljan je na

Grafikonu 2.


25

Grafikon 2: Osnovni pokazatelji konkurentnosti turizma u BiH, prema WEF, 2013 godina

Izvor: WEF 2013, strana 112, dostupno na:

http://www3.weforum.org/docs/WEF_TT_Competitiveness_Report_2013.pdf

Pristupljeno 04.12.2015.

Na osnovu Grafikona 2 dobija se detaljan uvid u prednosti i nedostatke sektor turizma

u BiH. U najlošije ocjenjene spadaju indikatori vazdušnog transporta, putne infrastrukture, kulturnih resursa kao i informaciono-komunikacione tehnologije. Među najbolje ocijenjenim indikatorima izdvajaju se bezbjednost i sigurnost, dostupnost kvalitetne radne snage, zdravlje i higijena, afinitet ka putovanju i turizmu. Ove prednosti trebaju biti smjernice i podsticaj ka boljoj iskorišćenosti postojećih kapaciteta i stvaranju novih mogućnosti na osnovu ovih komparativnih prednosti. U ovom radu neće se ulaziti u polemiku o strateškim ciljevima i širem kontekstu konkurentnosti, investicijama i svim onim determinantama turizma koje su u domenu državne regulative i srednjoročnih ili dugoročnih makroekonomskih kretanja. Ovim radom želi se ukazati na potencijal koji BiH posjeduje u oblasti turizma, a naročito rekrea-cionog turizma, kao njegovog segmenta koji pokazuje dinamičan rast i u BiH može ostvariti zavidan rast i sveobuhvatan doprinos ekonomskom rastu i razvoju.

U Tabeli 1 prikazani su indikatori koji čine tri poslednja stuba konkurentnosti turizma (sklonost ka putovanju i turizmu, prirodni resursi i kulturni resursi) u kojima BiH ima naj-bolje, ali i najlošije ocjene i upravo tu se vide potencijali rekreativnog turizma koji može


26

postati vodeća turistička grana u BiH i time ostvariti široke pozitivne efekte na bh. privredu i konkurentnost.

Tabela 1: Izabrani indikatori konkurentnosti turizma u BiH, prema WEF, 2013 godina.

Izvor: WEF 2013, strana 113, dostupno na:



Indikatori u sklopu 12., 13. i 14. stuba konkurentnosti turizma na najbolji način po-

kazuju jake i slabe strane turističkog potencijala BiH. Najbolju ocjenu (6,6) i rang (8) BiH je dobila u indikatoru 'odnos domaćina prema stranim turistima', zatim ocjenu (5,5) i rang (20) u indikatoru 'kvalitet prirodnog okruženja', potom ocjenu (5,9) i rang (28) za indikator 'pre-

poruka za produženje poslovnog putovanja' i ocjenu (72.4311) rang (33) za indikator 'sportski

stadioni – broj sjedišta na milion stanovnika'. Najlošije ocijenjena područja predstavljaju 'zaštićena bio područja (% od ukupne površine)' i 'bio diverzitet'. Jasno je da se na bio diver-zitet ne može značajno djelovati, ali je dugoročno moguće popraviti zaštitu postojećih vrsta, naročito kroz stvaranje zaštićenih bio područja, no, to nije predmet ovog rada. Ovde se žele istaći postojeće prednosti i značajne mogućnosti koje bi se otvorile u sveri turizma ukoliko bi sistematski insistirali na razvoju rekreativnog turizma za koji imamo najveće potencijale. Ono što bi moglo i trebalo biti promijenjeno u cilju poboljšanja konkurentnosti bh. turizma svakako je 'broj međunarodnih sajmova i izložbi', a naročito je potrebno popraviti ocjene u

1 Ocjene WEF-a se po pravilu kreću u intervalu 1-7, sa izuzetkom mjerljivih realnih veličina kao što je slučaj u ovom indikatoru koji pokazuje stvaran broj dostupnih sjedišta na stadionima na milion stanovnika.


27

indikatoru 'stepen orijentacije ka kupcu' gdje se BiH rangira tek na 82. mjestu, dok npr. Austrija u tom segmentu zauzima 3 poziciju (vidi Tabelu 2.).

Kao zemlje komparatori biće predstavljeni indikatori 12., 13. i 14. stuba konkure-ntnosti turizma za Austriju i Grčku, kao geografski bliske zemlje, sa približnim civilizacijskim nasleđem, približnom površinom i brojem stanovnika. Konkurentnost turizma je bolje ocje-njena u Austriji i pored neizmjernog kulturno-istorijskog bogatstva, morske obale i pogodne klime u Grčkoj. Upravo ova činjenica u prvi plan ističe važnost strateškog odnosa prema turizmu i potencijal rekreacije u turizmu koji je u Austriji iskorišten do maksimuma, dok u Grčkoj turizam ima više karakter pasivnog odmora. Turizam povezan sa rekreacijom pokazuje bolju prilagodljivost na sezonske oscilacije i generiše veće prihode kroz iznajmljivanje opreme i instruktora, kao i kroz dodatne usluge. Na ovaj način Austrija je u 2011. godini privukla 23 miliona stranih turista, dok je Grčka ostala na 16,4 miliona stranih turista. Sektor turizma u Austriji za 2012. godinu ostvaruje 20,35 milijardi dolara, što predstavlja 4,8% BDP, dok je šiti efekat turističke aktivnosti u ekonomiji procijenjen na 58 milijardi dolara, tj. 13,7% BDP. Sektor turizma u Grčkoj za 2012. godinu ostvario je prihod od 16,96 milijardi dolara, što predstavlja 6,7% BDP, dok je šiti efekat turističke aktivnosti u ekonomiji procijenjen na 42,77 milijardi dolara, tj. 16,8% BDP. Detaljan prikaz indikatora koji čine tri poslednja stuba konkurentnosti turizma (sklonost ka putovanju i turizmu, prirodni resursi i kulturni resursi) i koji su u mnogome zaslužni za pozicioniranje Austrije na 3. mjestu, te Grčke na 32. mjestu konkurentnosti turizma, prikazani su Tabeli 2.

Tabela 2: Izabrani indikatori konkurentnosti turizma u Austriji i Grčkoj, prema WEF,

2013 godina.

Austria Greece

Izvor: WEF 2013, za Austriju strana 97, za Grčku strana 179, dostupno na:




28

Analizom indikatora predstavljenih u Tabeli 2. identifikuju se uzroci bolje konku-rentske pozicioniranosti turizma Austrije u odnosu na Grčku. Austrija je dobila najbolju

ocjenu (6,7) i rang (1) u indikatoru 'kvalitet prirodnog okruženja', dok je u Grčkoj ovaj indikator rangiran na 31 poziciji. O čemu je ovde riječ? Kao prvo, radi se o tome da postojeće prirodno bogatstvo u Grčkoj nije na adekvatan način stavljeno u funkciju turizma i kao drugo, da se savremene tendencije i zahtjevi modernog turiste okreću ka rekreacionom turi-

zmu prije nego ka konvencionalnom sezonskom (ljetnom) turizmu.

Najveća razlika u ocjenama i rangu između Austrije i Grčke primjećuje se kod indikatora 'stepen orijentacije ka kupcu' gdje je Austrija na 3. mjestu, a Grčka tek na 90. Razlika u rangiranju indikatora 'preporuka za produženje poslovnog putovanja', zatim kod indikatora 'odnos domaćina prema stranim turistima', te 'broj međunarodnih sajmova i

izložbi' objašnjava na koji način je Austrija ostvarila ogromnu pozitivnu razliku u ukupnom

prihodu od turizma u odnosu na Grčku.

Ova komparativna analiza nedvosmisleno potvrđuje hipotezu koja je postavljena na početku ovog rada da turizam i rekreacija u turizmu značajno doprinose ukupnom ekono-mskom razvoju, životnom standardu i blagostanju, ako se država pozicionira kao kvalitetna i

privlačna turistička destinacija.

4. DISKUSIJA

Turistički potencijal Bosne i Hercegovine poznat je još od vremena Austrijske oku-pacije 1878. godine. Tadašnji Austro-Ugari su bili oduševljeni prirodnim ljepotama BiH, iako su tadašnje austrijske zemlje imale izvanrednu i raznoliku prirodu. Austrija, koja sada ima

površinu od 83.850 km² (BiH 51.129 km²) zahvaljujući prirodnim ljepotama ostvaruje veliki prihod od turizma iako nema more. Koliko ljudski faktori poput obrazovanosti stanovništva,

kulture i radnih navika, putna infrastruktura, ali i sklonost ka rekreaciji, mogu uticati i na djelatnost turizma vidimo iz primjera Austrije. Ova zemlja, iako ne izlazi na more, uz izrazito razvijenu i diversifikovanu turističku ponudu ostvaruje od zimskog i ljetnjeg turizma znatno veće prihode od Hrvatske i Crne Gore zajedno.

U stručnoj i naučnoj literaturi i svakodnevnoj praksi široko je prihvaćen termin spor-tska rekreacija kojim se označava specifično područje fizičke kulture, koje ima svoju pro-

gramsku, organizacionu, materijalnu i kadrovsku strukturu.

Mikalački (2005) sama riječ rekreacija potiče od latinske riječi recreo – ponovo stvarati, ponovo proizvoditi, obnavljati; recreatum – obnavljati, okrijepiti, osvježiti, jačati, podsticati; recreare – podrazumijeva, ponovo se roditi, okrijepiti, dolaziti sebi; recreatio – obnavljanje (snage), prezdravljivanje.

Bilić i Bonacin (2007), pojam rekreacija dolazi od latinske riječi recreo, recreare, pri čemu možemo razlikovati prefiks re koji znači ,,ponovno“, a creare znači ,,oblikovati, stvo-riti, regenerirati.“ Antropološki smisao ove formulacije daje nam smislenu definiciju koja znači obnoviti, osposobiti, odmoriti, revitalizovati, regenerisati.


29

Hadžikadunić i sar. (2002) razvoj savremenog turizma počinje od sredine XIX vijeka, a obično se veže za pojavu prve putničke agencije Tomasa Kuka (Thomas Cook). On orga-

nizuje prvo od značajnijih, prije svega, organizovanih turističkih putovanja, prevoz željezni-com grupe od 570 turista, učesnika Kongresa 1841. godine. To prvo organizovano putovanje organizovao je Tomas Kuk (rođen u Melburnu 1808), koje se prvi posvetio organizaciji ne samo putovanja već i smještaja, ishrane i vodičke službe. Nekoliko godina kasnije, Kuk orga-nizuje i prvo kombinovano putovanje željeznicom i morem do Irske. Godine 1851., otac pu-

tničkih agencija, prodao je 165.000 karata za razgledanje izložbe u Londonu, dok je za Međunarodnu izložbu u Parizu 1845. prodao 400.000 ulaznica Belgijancima, Holanđanima,

Australijancima i Švajcarcima.

Pržulj (2012) teorija sportske rekreacije, kao naučna disciplina, za predmet svog izu-čavanja ima sportsku rekreaciju kao specifično područje fizičke kulture, koje se naučno

programski, organizaciono, materijalno kadrovski i marketinški konstituisalo i specijalizovalo za efikasno i racionalno zadovoljavanje specifičnih potreba i interesa različitih kategorija

građana i koje je u osnovi usmjereno na optimizaciju njihovog psihosomatskog statusa.

Blagajac, M. (1992) primjena rekreativnog vježbanja u procesu rada i istraživanje

njegovih efekata ima dugu tradiciju. Još 1670. godine Tissot (Švajcarska) objavio je knjigu pod naslovom ,,Potreba kretanja za umne radnike“. Stari Grci su cijenili značaj fizičke akti-

vnosti za intelektualni rad (,,Peripatetici razmišljahu šetajući“). Prvi slučaj primjene rekrea-tivnog vježbanja u toku rada u industrijskoj proizvodnji registrovan je 1883. godine u tvornici vagona Pulman (SAD). Ruski fiziolog Sečenov otkrio je 1904. godine fenomen aktivnog

odmora, poslije čega su Pavlov i drugi fiziolozi rada svestrano izučavali primjenu i efekte

aktivnog odmora.

Gnjato i sar. (2005) u turističkoj ponudi Republike Srpske turizam na jezerima ima prepoznatljivo mjesto. Temelji se na različitim mogućnostima turističke ponude prirodnih i vještačkih jezera, što je u skladu sa njihovim smještajem u različitim reljefnim, klimatskim, biogeografskim i ekološkim uslovima. U osnovi, jezera su, kada se govori o turizmu, sve više

u funkciji rekreacije i različitih sportova. Jezera omogućavaju aktivan odmor, naročito pla-ninska i riječna, dok vještačka pružaju dobre uslove razvoja sportova na vodama: nautičkog, ribolovnog, izletničkog, turizam u tranzitu i drugo. U turističkoj ponudi i turističkom prometu Republike Srpske, još uvijek veći značaj imaju vještačka u odnosu na prirodna jezera. Tome doprinosi njihov položaj u odnosu na glavne komunikacije, solidna turistička infrastruktura i

suprastruktura, višestruke mogućnosti valorizacije jezera u svim godišnjim dobima i slično. Prirodna jezera, posebno planinska, su izvan glavnih komunikacija, pristup im je otežan, izu-zev planinarima, avanturistima i zaljubljenicima prirode, ne raspolažu potrebnom infrastru-

kturom, što sve skupa ne ide u prilog razvoju turizma na tim jezerima.

Hadžikadunić i sar. (2002) neosporno je da turizam čini najveću socijalnu pojavu ovog vijeka. Iako ima svoju tradiciju, njegov razvitak tek u dvadesetom vijeku doživljava

izuzetnu ekspanziju. Svakim danom turizam postaje ,,artikal masovne potražnje“. U lepezi faktora koji su uticali na nagli razvoj turizma, javlja se i drugi sociološki fenomen ,,sport“


30

pod čijim se pojmom u širem smislu misli na područje sportske rekreacije koja nastaje kao nužnost savremenog čovjeka za kretanje kao posljedicom industrijalizacije i urbanizacije.

Dok klasični sport predstavlja turizmu podstrek za putovanjem u cilju posmatranja priredbi, sportska rekreacija je aktivan ljudski angažman u provođenju aktivnosti. Ona kao takva po-staje sve više sastavni dio turističke ponude i čini njenu aktivnu komponentu. Uz kompenza-ciju i korekciju negativnih posljedica industrijalizacije i urbanizacije, rekreacija predstavlja sve važniju komponentu savremene turističke ponude. Sa njom turistička ponuda postaje

potpunija, raznovrsnija i korisnija, a sportska rekreacija u turizmu dobija posebno ekonomsko

značenje.

5. ZAKLJUČAK

Turizam je društveno ekonomska pojava koja uz sport karakteriše život naše civili-zacije krajem XX vijeka. U okviru turizma razvio se čitav niz selektivnih vrsta u zavisnosti od godišnjeg doba, geografskih ili istorijskih lokaliteta, uzrasta, zdravstvene situacije i tako dalje. Tako da postoje: kongresni, lovni, ribolovni, seoske, nautički, dječiji, zdravstveni, pla-

ninski, zimski...

Rekreacija potiče od latinske riječi recreo – ponovo stvarati, ponovo proizvoditi,

obnavljati; recreatum – obnavljati, okrijepiti, osvježiti, jačati, posticati; recreare – podrazu-mjeva, ponovo se roditi, okrijepiti, dolaziti sebi; recreatio – obnavljanje (snage), prezdralji-

vanje.

U Bosni i Hercegovini turizam je dobio značajnu privrednu i razvojnu ulogu kandi-dovanjem Sarajeva za organizaciju XIV Zimskih olimpijskih igara 1984. godine. Priprema i

organizacija igara generisala je veliki broj radnih mjesta. Samo u ugostiteljstvu i turizmu broj zaposlenih u 1984. u odnosu na 1983. povećao se 17,7%. Republika Srpska raspolaže respe-

ktabilni resursima razvoja planinskog turizma. Na to ukazuje nekoliko značajnih planinskih lokaliteta sa mnoštvom geomorfoloških, hidrografskih, bioklimatskih i biografskih turističkih

vrijednosti. Intezivan razvoj savremenog planinskog turizma prati razvoj turističke infrastru-kture i suprastrukture. Prekretnicu u razvoju planinskog odnosno zimskog planinskog turizma imale su XIV Zimske olimpijske igre, održane u Sarajevu početkom 1984. i na okolnim pla-

ninama (Jahorini, Trebeviću, Igmanu, Bjelašnici).

Tokom posljednje dvije decenije, turizam pokazuje značajan rast i postaje 'globalni fenomen' sa sve većim udjelom u svjetskoj ekonomiji. Do sada je svjetske turističke orga-

nizacije UNWTO objavila podatke za 2014. godinu u kojoj je registrovano 1.135 miliona inostranih turista, što predstavlja rast od 4,4% u odnosu na 2013. godinu. Takođe, rast je ostvaren i u ukupnom prihodu od turizma od 3,7%, te on u 2014. godini iznosi 1.245 milijardi dolara (937 milijardi evra), a ako se ovom iznosu dodaju prihodi za usluge međunarodnog

transporta dolazimo do iznosa od 1,5 triliona dolara, tj. prosječno 4 milijarde dolara na dan.

Izvještaj o konkurentnosti putovanja i turizma Svjetskog ekonomskog foruma pre-

dstavlja najreprezentativnije svjetski izvještaj u oblasti turizma. U 2013. godini Bosna i


31

Hercegovina je rangirana na 90. mjestu od 140 posmatranih zemalja sa ukupnom ocjenom 3,8. Među najbolje ocijenjenim stubovima konkurentnosti turizma izdvajaju se bezbjednost i

sigurnost, dostupnost kvalitetne radne snage, zdravlje i higijena, afinitet ka putovanju i tu-rizmu. Ove prednosti trebaju biti smjernice i podsticaj ka boljoj iskorišćenosti postojećih kapaciteta i stvaranju novih mogućnosti na osnovu ovih komparativnih prednosti. Posma-trajući pojedinačne indikatore vezane za rekreaciju u turizmu najbolju ocjenu (6,6) i rang (8) BiH je dobila u indikatoru 'odnos domaćina prema stranim turistima', zatim ocjenu (5,5) i

rang (20) u indikatoru 'kvalitet prirodnog okruženja', potom ocjenu (5,9) i rang (28) za indi-kator 'preporuka za produženje poslovnog putovanja' i ocjenu (72.431) rang (33) za indikator 'sportski stadioni – broj sjedišta na milion stanovnika'. Najlošije ocijenjena područja

predstavljaju 'zaštićena bio područja (% od ukupne površine)' i 'bio diverzitet'.

Kroz komparativni metod analizirani su odgovarajući indikatori za Austriju i Grčku,

kao geografski bliske zemlje, sa približnim civilizacijskim nasleđem, približnom površinom i brojem stanovnika. Konkurentnost turizma je bolje ocjenjena u Austriji i pored neizmjernog kulturno-istorijskog bogatstva, morske obale i pogodne klime u Grčkoj. Upravo ova činjenica u prvi plan ističe važnost strateškog odnosa prema turizmu i potencijal rekreacije u turizmu

koji je u Austriji iskorišten do maksimuma, dok u Grčkoj turizam ima više karakter pasivnog odmora. Ova komparativna analiza nedvosmisleno potvrđuje hipotezu koja je postavljena na početku ovog rada da turizam i rekreacija u turizmu značajno doprinose ukupnom ekono-

mskom razvoju, životnom standardu i blagostanju, ako se država pozicionira kao kvalitetna i

privlačna turistička destinacija.

6. LITERATURA

1. Bilić, Ž., Bonacin, D. (2007). Uvod u kineziološku rekreaciju. Fakultet prirodoslovno-matematičkih i odgojnih znanosti, Mostar, str. 30

2. Blagajac, M. (1992). Programirani aktivan odmor, Novi Sad, str. 44

3. Gnjato, R., Trbić, G., Marinković, D., Gnjato, O., Lojović, M. (2005). Republika

Srpska –turistički potencijali- Grafomark, Laktaši, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Istočno Sarajevu, str. 17, 107-109 i 172-173

4. Hadžikadunić, M., Demir, M., Haseta, M., Pašalić, E. (2002). Sportska rekreacija, Fakultet za fizičku kulturu, Univerzitet u Sarajevu, str. 194-195, 197-200 i 207-208

5. Mikalački, M. (2005). Sportska rekreacija, Fakultet fizičke kulture, Univerzitet u Novom Sadu, str. 11

6. Mitić, D. (2001). Rekreacija. Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Univerzitet u Beogradu, str. 251-252

7. Pržulj, D. (2012). Teorijske osnove sportske rekreacije. Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu, str.15

8. World Economic Forum – WEF (2013). The Travel & Tourism Competitiveness

Report 2013. World Economic Forum, str. 96, 97, 112, 113, 178 i 179. Dostupno


32

na: http://www3.weforum.org/docs/WEF_TT_Competitiveness_Report_2013.pdf Pristupljeno: 04.12.2015

9. World Tourism Organization – UNWTO (2015). UNWTO Annual Report 2014.

UNWTO. Madrid, str. 10 i 14. World Economic Forum http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/unwto_annual_report_2014.pdf Pristupljeno: 04.12.2015

Korespodencija

Prof. dr Milomir Trivun,

e-mail: [email protected]

prevod na engleski:

mr Jelena Mićić


33

Danko Pržulj1, Borislav Cicović1 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Istočno Sarajevo UDK: 796.012.11 Doi: 10.7251/SIZ0215033P

EFEKTI EKSPLOZIVNE SNAGE VISOKOG INTENZITETA U FUNKCIJI ADAPTIVNIH PROCESA

Sažetak

Populaciju iz koje je uzet uzorak od 40 ispitanika čine učenici srednjih škola u Isto-

čnom Sarajevu, muškog pola, starih 16 i 17 godina ± 6 mjeseci. Iz tako definisanog uzorka,

formirana su dva subuzoraka: prvi subuzorak od 20 učenika, usmjerenih za sport, bio je

uključen pored redovnih časova fizičkog vaspitanja i u trenažni proces za razvoj eksplozivne

snage visokog intenziteta u dodatnoj nastavi fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min,

u trajanju od osam nedelja. Kontrolna grupa je bila sastavljena takođe od 20 učenika, i

pohađala je samo časove redovnog programa fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min,

u trajanju od osam nedelja. Cilj istraživanja je bio da se utvrde efekti treninga eksplozivne

snage sa visokim intenzitetom na transformacione procese nekih dimenzija motoričkih sposo-

bnosti (segmentarna brzina, eksplozivna i repetitivna snaga). Cilj istraživanja je bio i da se

utvrdi uticaj nastave fizičkog vaspitanja na transformacione procese nekih dimenzija moto-

ričkih sposobnosti (segmentarna brzina, eksplozivna i repetitivna snaga). Za procjenu tih

sposobnosti, primjenjeno je devet motoričkih testova. Dobijeni podaci su obrađeni metodom

multivarijantne analize kovarijanse, koja je pokazala da je na kraju eksperimentalnog po-

stupka, u finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje, kod eksperimentalne grupe ispitanika, u

odnosu na kontrolnu grupu ispitanika, postigla bolje rezultate u tretiranim motoričkim spo-

sobnostima.

Ključne riječi: usmjereni učenici za sport, kineziološki eksperiment, eksplozivna

snaga, repetitivnea snaga, segmentarna brzina, multivarijantna analiza kovarijanse

1. UVOD

Eksplozivna snaga ili skočnost je jedna od ključnih biomotoričkih sposobnosti u monostrukturalnim, polistrukturalnim i kompleksnim sportovima. Genetska uslovljenost ove dimenzije je iznad 80%. Najvažniji faktori eksplozvne snage su nervni i mišićni sistem i njihova međusobna usklađenost. U mišićnom sistemu važan je odnos između crvenih (slow

twich) i bjelih ( fast twich) mišićnih vlakana.



34

Veličina eksplozivne snage određena je mogućnostima zajedničkog naprezanja ve-likog broja mišićnih grupa koje učestvuju u pokretu, pod uslovom potpune međumišićne ko-ordonacije, kao i najpovoljnijeg odnosa komponenata brzine i snage.

Jedan od osnovnih zahtjeva za osavremenjavanje procesa rada sa kvalitetnim sporti-stima je primjena metode pliometrijskog vježbanja u pocesu rada sa sportistima. Za spe-cifičan trening razvoja eksplozivne snage u teoriji treninga koristi se termin „pliometrijski trening“, a metod treniranja se naziva „pliometrijski metod“. „Plyometrics is a speed-strenght

training, a combiantion of strenght and speed“ (Duraković, 2008).

Osnovni princip u primjeni pliometrijskog metoda je u brzini promjene ekscentrične i koncentrične mišićne kontrakcije. Pliometrijske vježbe su one u kojima se mišić prvo isteže ekscentrično, a neposredno poslije toga koncentrično. Brza ekscentrična mišićna akcija sti-muliše refleks istezanja, koji povećava silu stvorenu za vrijeme koncentrične kontrakcije.

Primjena vertikalnih skokova u svrhu procjene eksplozivne snage nogu prisutna je u profesionalnoj literaturi, ali i u sportskoj praksi, već više više godina.

U istraživanjima nekih istraživača (Čoh, 2003; Bompa, 2006; Cicović, 2008; Pržulj, 2012), potvrđeno je da visina skoka predstavlja valjani indeks mišićne snage nezavisno od veličine tjela. Vertikalni skok je borba sa gravitacijom: što se većom silom djeluje na tlo, skok će biti viši.

Većim brojem istraživanja je utvrđeno da sportisti pod uticajem adaptivnog treninga eksplozivne snage postižu kvantitativno veće vrijednosti motoričkih i funkcionalnih sposo-bnosti i tehničkih znanja na finalnom mjerenju (Bala, 1981; Bompa & Gregory, 2009; Babić i Čoh, 2010.).

Predmet istraživanja su motoričke sposobnosti sportista, a u vezi sa tim i trening eksplozivne snage.

Cilj istraživanja je bio da se utvrde efekti treninga eksplozivne snage sa visokim inte-nzitetom na transformacione procese nekih dimenzija motoričkih sposobnosti (segmentarna brzina, eksplozivna i repetitivna snaga). Cilj istraživanja je bio i da se utvrdi uticaj nastave fizičkog vaspitanja na transformacione procese nekih dimenzija motoričkih sposobnosti (se-gmentarna brzina, eksplozivna i repetitivna snaga).

2. METOD ISTRAŽIVANJA

2.1. Uzorak ispitanika

U uzorak je bilo uključeno 40 učenika srednjih škola u Istočnom Sarajevu, starosti 16 i 17 godina, muškog pola.

Eksperimentalna grupa je bila sastavljena od 20 učenika usmjerenih za sport, uklju-čenih u trening eksplozivne snage visokog intenziteta na časovima dodatne nastave fizičkog vaspitanja, tri puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja.

Kontrolna grupa je bila sastavljena takođe od 20 učenika. Ispitanici su pohađali samo časove redovnog programa fizičkog vaspitanja, dva puta nedeljno po 45 min, u trajanju od osam nedelja.


35

Prije početka nastavnog rada i nakon njenog četvoromjesečnog završetka u obe grupe, primjenjeno je osam testova za procjenu motoričkih sposobnosti: eksplozivna snaga, repeti-tivna snaga i segmentarna brzina. Testovi su izabrani na osnovu uputstva i preporuke istra-živanja Kurelića i sar. (1975).

Za procjenu eksplozivne snage primjenjeni su testovi: vertikalni skok („Sardžent“), skok u dalj iz mjesta (MSDM). Za procjenu fleksibilnosti, primjenjeni su testovi: duboki pretklon na klupi (MDPK), špagat (MŠPA). Za procjenu segmentarne brzine, primjenjeni su testovi: taping rukom (MTAP) i taping nogama o zid (MTPZ). Za procjenu repetitivne snage, primjenjeni su testovi: mješoviti zgibovi (MMZG) i dizanje trupa za 30 sek.(MD30).

Dobijeni podaci iz primjenjenih testova na početku i na kraju dvomjesečnog nasta-vnog rada učenika, obrađeni su metodom multivarijantne analize kovarijanse.

Rad u ekspeimentalnoj grupi u okviru dodatne nastave fizičkoh vaspitanja, zasnivao se na primjenu sledećih motoričkih vježbe za razvoj eksplozivne snage visokog intenziteta: ritmički skokovi (skokovi iz stopala u ritmu sa naizmjeničnim podizanjem zamajne noge sa različitim ampltudama pokreta; bacanje medicinke potiskom sa grudi (bacanje se vrši iz polučučnja i čučnja opružanjem svih segmenata tjela prema naprijed i gore); skokovi iz polu-čučnja (lateralno, cikcak, nazad); sunožni skokovi (preko malih prepona, a odmah zatim na-skoci na uzvišenja različitih visina; preskoci nižih prepreka (sunožno i jednonožno); jedno-nožni skokovi sa izbačajem medicinke; bacanje medicinke preko glave (iz počučnja opru-žnjem ruke i izbačaj medicinke nazad i gore); izvođenje brzih skokova uvis iz počučnja (u lijevu i desnu stranu, prema naprijed i nazad); skokovi sa noge na nogu u mjestu i naprijed, a nakon toga niski i visoki skip u mjestu i kretanju.

Istraživanje efikasnosti redovne natave fizičkog vaspitanja kod kontrolne grupe, ostvareno je na osnovu realizacije postojećeg nastavnog plana i programa. Struktura progra-mskih sadržaja nastavnog rada učenika u ovoj grupi, imala je pretežno transformacioni kara-kter za razvoj antropoloških obilježja i povećanje nivoa tehničko-taktičkih znanja ispitanika.

3. REZULTATI

Tabela 1. Multivarijantna analiza kovarijanse između eksperimentalne i kontrolne grupe u

specifično motoričkim sposobnostima na finalnom testiranju sa neutralizacijom

razlika na inicijalnom testiranju

Wilks’ Lambda F df 1 df 2 P-level

.547 7.58 8 60 .000**

Legenda: vrijednosti Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s R) i nivo značajnosti

(P-Level)

U tabeli 1 prikazana je multivarijantna analiza kovarijanse koja utvrđuje ostvarene efekte eksperimentalnog tretmana na razvoj motoričkih sposobnosti eksperimentalne u odnosu na kontrolnu grupu na finalnom testiranju sa neutralizacijom evidentiranih razlika na ini-


36

cijalnom testiranju. Postoji statistički značajna razlika na multivarijantnom nivou između ispitanika eksperimentalne i kontrolne grupe na nivou značajnosti većeg od .01 (P-level = .000**), što potvrđuje i vrijednost Wilks’ Lambda testa (.547) i F-testa (7.58). Postojeća razlika javlja se pod uticajem eksperimentalnog tretmana eksplozivne snage visokog intenziteta, koji je efikasno djelovao na razvoj motoričkih sposobnosti eksperimentalne grupe.

Tabela 2. Univarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti između eksperimentalne i

kontrolne grupe na finalnom mjerenju

Testovi Mean (ek) Means (ko) F-odnos Q

MSAR 38.40 30.22 5.87 .000** MSDM 221.32 205.18 5.55 .000** MDPK 46.72 42.84 1.34 .125 MŠPA 171.79 164.26 1.46 .215 MTAP 43.25 34.57 7.82 .000** MTAZ 29.26 26.85 1.06 .245 MMZG 16.27 11.36 6.10 .000** MD30s 21.54 16.35 7.14 .000**

Legenda: aritmetička sredina eksperimentalna grupa (Mean (ek), aritmetička sredina kontrolna grupa (Mean

(ko), vrijednost F-testa (F-odnos) i nivo značajnosti (Q)

4. DISKUSIJA I ZAKLJUČCI

Istraživanje je pokazalo da je eksperimentalna grupa u odnosu na kontrolnu grupu, postigla statistički značajne bolje rezultate sa kojima je procjenjivana motorička sposobnost – eksplozivne snage visokog intenziteta: vertikalni skok („Sardžent“) i skok udalj iz mjesta (MSDM). Ova grupa, isto tako je postigla statistički značajno bolje rezultate u dva testa repetitivne snage (MMZG) i dizanje trupa za 30 sekundi (MD30s). Od ukupno dva testa za procjenu segmentarne brzine, samo je taping rukom (MTAP) statistički značajan. Kod oba testa dimenzije fleksibilnosti duboki pretklon na klupici (MDPK) i špagat (MŠPA) nije utvrđena statistička značajnost.

Prema tome, uopšteno gledano ispitanici eksperimentalne grupe koja je bila tretirana sa dva časa nedeljno redovnom nastavom fizičkog vaspitanja i sa tri časa dodatnom nastvom za razvoj eksplozivne snage, više je statistički značajno poboljašala je svoje motoričke spo-sobnosti (eksplozivna snaga, repetitivna snaga i segmentarna brzina), nego ispitanici kontrolne grupe koji su imali nedeljno dva časa redovne nastave fizičkog vaspitanja.

Između ostalih razloga za ovakve rezultate, može se predpostaviti da su primjenjene metode i sredstva motoričkih vježbi eksplozivne snage u ekspeimentalnoj grupi povećale sposobnost bržeg i potpunijeg aktiviranja motoričkih jedinica, što je omogućilo pojačanu aktivnost agonističkih mišića, te je time došlo do pozitivnih i statistički značajnih promjena motoričkih sposobnosti.

Veći broj istraživača (Bala, 1981; Metvejev, 200; Malacko, 2002; Malacko i Rađo, 2004 Bompa, 2006; Milanovi, 2007), slažu se, da je povećanje nivoa moptoričkih sposo-


37

bnosti i osobina, najprimjerenije ukoliko opterećenje rada odgovara biološkim i psihičkim obilježjima organizma učesnika u sportskim aktivnostima. Pored toga, istraživači ističu da je kod izbora sadržaja trenažnog rada bitno poznavati važnost svake trenažne vježbe ili ko-mpleks trenažnih aktivnosti na reakciju određene motoričke sposobnosti.

Postignuti statistički značajni bolji rezultati motoričkih sposobnosti kod eksperime-ntalne, u odnosu na kontrolnu grupu ispitanika, svakako su nastali kao posljedica pravilnog doziranja, distribucije i kontrole primjenjenih opterećenja u skladu sa autentičnim potrebama ispitanika. Na taj način, došlo je do pozitivnih promjena u organizmu i stvaranju odgovara-jućih adaptacionih procesa u eksperimentalnoj gupi ispitanika.

5. LITERATURA

1. Babić, V. i Čoh, M. (2010). Karakteristike razvoja brzine i sprinterskog trčanja. 8.

godišnja međunarodna konferencija „Kondicijska priprema sportaša 2010.” Zagreb. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

2. Bala, G. (1981). Struktura i razvoj morfoloških dimenzija dece SAP Vojvodine. Novi Sad: Fakultet fizičke kulture Univerziteta u Novom Sadu (OOUR Institut fizičke kulture.

3. Bompa, T. (2006). Teorija i metodologija treninga. Zagreb: Nacionalna i sveučilišna knjižnica.

4. Bompa, T.O. & G. Gregory H. (2009). Periodization: Theory and methodology of

training (Periodizacija: Teorija i metodologija treninga). Champaign, IL: Human Kinetics.

5. Bowerman, W., Freeman, W i Gambetta. (1998). Trening jačine i snage, Atletika. (15-27). Zagreb: Gopal.

6. Cicović, B. (2010). Efekti kondicionog treninga na razvoj anaerobno-laktatne izdržljivosti

i funkcionalnih sposobnosti kod džudista. Sport i zdravlje, 5 (2), 14-21.

7. Cicović, B.(2008). Promjene motoričkih situaciono motoričkih i funkcionalnih

sposobnosti kod selekcionisanih džudista pod uticajem trenažnih aktivnosti. Doktorska disertacija. Istočno Sarajevo:Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

8. Čoh, M. (2003). Razvoj brzine u kondicijskoj pripremi sportaša. U D. Milanović i I. Jukić (Ur.), Međunarodni znanstveno-stručni skup „Kondicijska priprema sportaša“ (str. 229-234). Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Zagrebački Športski Savez.

9. Duraković, M. (2008). Kinatropologija, Biološki aspekti tjelesnog vježbanja. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

10. Metvejev. L.P. (2000). Osnovni suvremenog sistema sportivnoj trenirovki. Moskva: FIS.

11. Malacko, J. (2002). Osnove sportskog treninga – kibernetički pristup. Beograd: IGRO „Sportska knjiga“.


38

12. Malacko, J. i Rađo, I. (2004). Tehnologija sporta i sportskog treninga. Sarajevo: Fakultet za sport i tjelesni odgoj Univerziteta u Sarajevu.

13. Milanović, D. (2007): Teorija treninga, Priručnik za studente sveučilišnog studija. Zagreb: Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

14. Pržulj, D. (2012). Dijagnoza antropoloških obeležja i treniranosti sposrtista, Udžbenik. Istočno Sarajevo: Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta.

Stručni rad SPORT I ZDRAVLJE X (2015) 2: 39-43

39

Dejan Stojiljković1, Danica Piršl1 1Fakultet Sporta i Fizičkog vaspitanja u Nišu, Srbija UDK: 796.012.11:373.3 Doi: 10.7251/SIZ0215039S

RAZVOJ DINAMIČKE SNAGE KOD UČENIKA OSNOVNIH ŠKOLA

ABSTRAKT

Na uzorku od 50 ispitanika muškog pola učenika osnovnih škola u Nišu, hronološke

starosti 12 god izvršeno je istraživanje sa ciljem da se utvrdi uticaj primene kružnog oblika

rada u nastavi fizičkog vaspitanja sa težnjom da se poboljša eksplozivna i repetativna snaga

kod učenika u redovnoj nastavi. Sem toga cilj je bio i da se utvrde razlike u dinamičkoj snazi

između učenika eksperimentalne i kontrolne grupe. Eksperiment se sastojao u tome da je ukupan

uzorak bio podeljen na dva subuzorka sa po 25 ispitanika u grupi. Eksperimentalna grupa je

na redovnim časovima u trajanju od 3 meseca ili 25 časova. Posle vežbi oblikovanja radila

specijalne vežbe za razvoj eksplozivne i repetativne snage kružnim oblikom rada u trajanju

od 10-12 minuta nakon čega su nastavljali sa normalnim radom u glavnom delu časa. Ko-

ntrolna grupa (25 ispitanika) za to isto vreme radila je regularan program nasatve fizičkog

vaspitanja koje je dalo Ministarstvo prosvete Republike Srbije. Izvršena su 2 merenja dina-

mičke snage na početku rada i na kraju eksperimenta na celokupnom uzorku i to baterijom

od 6 testova (3 za repetativnu snagu i 3 za eksplozivnu snagu). Dobijeni rezultati statistički

su obrađeni i prikazani kroz 4 tabele.

Analizom reziltata utvrđeno je da je eksperimentalna grupa dobila statistički zna-

čajno poboljšanje dimaničke snage u odnosu na ispitanike kontrolne grupe koji su takođe

poboljšali svoju dinamičku snagu ali ti rezultati nemaju statistički značaj.

Ključne reči: repetitivna snaga, eksplozivna snaga, analiza varijante kružni oblik

rada , eksperimetalna grupa, kotrolna grupa.

1. UVOD

Nastava fizičkog vaspitanja uglavnom zavisi od mnogo faktora posebno od primene odgovarajućih metoda i oblika rada, povećanja obima i intenziteta opterećenja na času, kori-šćenjem različitih modeliteta sportsko – trenažnog rada što drugim rečima znači da nasatvi proces sve više treba da poprimi elemente sportskog treninga.Sem toga, veoma je važno da neprekidno praćenje transformacionih procesa koji nastaju pod uticajem ovakvog načina rada, pogotovo u sferi motoričkih i funkcionalnih sposobnosti jer se jedino na taj način mogu uočiti pozitivne promene ali i sto je od ogromnog značaja za dalji razvoj nauke i vaspitno-

STRUČNI RAD


40

obrazovnog procesa uopšte. O tome su govorili i pisali brojni autori, među kojima i Bangsboo, 1994; Findak, 1995;Matvejev, 2000; Milanović i saradnici, 2003; Antekolović i saradnici, 2003; Stojiljković, 2003 i 2006.

Predmet ovog istraživanja je primena kružnog oblika rada u nastavi fizičkog vaspi-tanja, sa težnjom da se poboljša dinamička snaga kod učenika obuhvaćenih redovnom nasta-vom. Osnovni cilj je bio da se utvrde efekti primene ovakvog načina rada u nastavi fizičkog vaspitanja, mogućnošću njegove trajne primene ne samo u povećenju dinamičke snage, već i drugih elementarnih složenih motoričkih sposobnosti. Cilj istraživanja je bio da se utvrde razlike u razvoju dinamičke snage između učenika eksperimentalne i kontrolne grupe.

2. MATERIJAL I METODE

Istraživanje je izvršeno na uzorku od 50 ispitanika muškog pola, učenika osnovnih škola u Nišu, hronološke starosti 12 godina +- 6 meseci. Uzorak je bio podeljen na dva subuzorka: eksperimentalnu i kontrolnu grupu, sa istim brojem ispitanika (po 25 učenika ).

Za procenu dinamičke strane korišćenja je baterijom od šest testova, od kojih su tri bila namenjena za utvrdjivanje repetativne snage (čučnjevi-MČUČ, sklekovi-MSKL i dizanje trupa na švedskoj klupi-MDTK), a tri za utvrdjivanje ekspolzivne snage (bacanje loptice-MBLP, troskok iz mesta-MTRS i skok u dalj iz mesta-MSDM). (Ovi testovi su preuziti iz istraživanja N. Kurelića i saradnika, objavljenih u monografiji “Struktura i razvoj morfo-loških i motoričkih dimenzija omladine,, Beograd, 1975.)

Uporeživanje kvalitativnih razlika u ispoljavanju dinamičke snage izvršeno je po-moću multivarijantne analize varijanse.

2.1. Eksperimentalni program

Eksperiment se sastojao od primene seta vežbi za razvoj ekspolzivne i repetativne snage u prvom delu glavnog dela časa (odmah nakon vežbi oblikovanja) u trajanju od 10-12 minuta.

Primenjen je križni sistem rada poligonskog tipa nekoliko radnih mesta. Na tri radna mesta rađene su vežbe za razvoj repetativne snage, a na ostalim vežbe za razvoj eksplozivne snage. Na svakom radnom mestu ispitanici eksperimentalne grupe izvodili su grupe izvodli su unapred utvđen program vežbi sa odgovarajućim brojem serija i brojem ponavljanja (u skladu sa njihovm individiualnim sposobnostima i osobinama). Relaksacioni intervali između serija bili su vremenski nešto kraći nego uobičajno, zbog ograničenog vremena vežbanja od 10-12 minuta. Odmah nakon završetka eksperimentalnog dela programa realizovan je glani deo časa, kao nastavak vežbanja po važećem nastavnom programu sa korigovanom i skraće-nom nasatvnom jedinicom. Ukupan eksepriment trajao je 25 uzastopnih časova u tromese-čnom radnom ciklusu. Učenici kontrolne grupe za to vreme imali su redovnu nastavu bez dodataka po važećem programu Ministarstva prosvete Republike Srbije.

Za dobijanje relevantnih dodatak izvršena su dva merenja svih ispitanika – i kontrolne i ekesperimentalne grupe, i to na početku eksperimenta (inicijalno merenje) i na kraju, nakon


41

tromesečnog rada (finalno merenje), pri čemu su korišćene ranije pomenute baterije testove za procenu repetitivne i eksplozivne snage.

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Utvrđivanje normalnosti distribucije rezultata testova eksplozivne i repetitivne snage izvršeno je Kolmogorov- Smirnovljevog postupka, koji je pokazao da su rezultati normalno distribuirani i da je moguća dalja složenija obrada podataka.

Tabela 1. Značajnost razlika između inicijalnog i finalnog merenja testova dinamičke snage

u latentnom prostoru kod eksperimentalne grupe.

WILKS’S LAMDA TEST 0.532

RAO-va F-aproksimacija 0.687

Q 0.034

Dobijene vrednosti značajnih razlika svih aritemtičkih sredina testova dinamičke snage (eksplozivna i repetitivna snaga) između inicijalnog i finalnog merenja kod eksperimentalne grupe (Tabela 1) u latentom prostoru ukazuje da postoji statistički značajna razlika, s obzirom da WILKS’S LAMDA iznosi 0.532 što primenom RAO-ve F-aproksimacije od 0.687 daje značajnost rezultata od Q=0.034 da je u toku eksperimentalnog perioda postignuta statistička značajna razlika u nivou dinamiče snage.


u manifestnom prostoru kod ekperimentalne grupe.

Testovi Merenja N P-LEVEL

MČUČ IN : FI 25 0.026*

MSKL IN : FI 25 0.029*

MDTK IN : FI 25 0.040*

MBLP IN : FI 25 0.073*

MTRS IN : FI 25 0.038*

MSDM IN : FI 25 0.034*

Dobijene vrednosti koeficijenta značajnosti (P-LEVEL) na nivo P<0.005 (Tabela 2) ukazuju da je na kraju eksperimentalnog perioda došlo di statistički značajnog povećanja di-namičke snage, osim kod testa bacanja loptice. Ovakvo povećanje dinamičke snage vero-vatno je posledica uticaja primenjenih metoda i sredstva rada na radnim mestima u kružnom sistemu rada koje su pozitivno uticale na tansfoirmacione i adaptacione proces organizma ispitanika eksperimentalne grupe.


42


u latentom prostoru kod kontrolne grupe

WILKS’S LAMDA TEST 0.384

RAO-va F-aproksimacija 0.432

Q 0.084

Dobijeni rezultati (Tabela 3) u latentnom prostoru ukazuju da kod kontrolne grupe nije došlo u toku ekperimentalnog perioda do statističkih značajnih rezultata u nivou dina-mičke snage, i ako se primenjuje izvesno poboljšanje ukupnog razvoja dinamičke snage.

Tabela 3. Zančajnost razlika između inicijalnog i finalnog merenja testova dinamičke snage

u manifestnom prostoru kod kontrolne grupe.

Testovi Merenja N P-LEVEL

MČUČ IN : FI 25 0.079

MSKL IN : FI 25 0.031

MDTK IN : FI 25 0.066

MBLP IN : FI 25 0.082

MTRS IN : FI 25 0.066

MSDM IN : FI 25 0.043

Na pojedinačnom nivou rezultati keoficijenata zanačajnosti (P-LEVEL) na nivo P<0.05 ukazuju da na kraju eksperimentalnog perioda nije došlo do statistički značajnog poboljšanja dinamičke snage, osim kod testa repetitivne snage – sklekovi (MSKL – 0.031). Razlog nedovoljnog uticaja nastave fizičkog vaspitanja na razvoj dinamičke snage kod ove grupe ispitanika verovatno je posledica nešto slabijeg metodičkog oblikovanja nastavnog rada, a posebno u primeni obima i intenziteta rada, kao i primene savremenijih oblika za razvoj dinamičke snage. Na prvi pogled vidi se poboljšanje rezultata ali on nema statističku značajnost.

4. ZAKLJUČAK

1) Dobijeni rezultati analizom varijanse u prostoru eksplozivne i repetitivne snage, kako u latentnom, tako i u manifestnom prostoru, ukazuju da je došlo do statistički značajnog povećanja nivoa dinamičke snage kod ispitanika eksperimentalne grupe, što se i očekivalo, dok je kod ispitanika kontrolne grupe takođe došlo do blaogog povećanja dinamičke snage, ali se statistička značajnost javila jedino u segmentu razvoja repetitivne snege ramenog po-jasa i ruku, što je takodje očekivano, jer su ispitanici kontrolne grupe imali redovnu nastavu fizičkog vaspitanja koja je ipak dala određene rezultate.


43

2) Razvoj dinamičke snage u nastavi fizičkog vaspitanja moguć je ako su poznate latentne antropološke dimenzije učenika i ukoliko se striktno primenjuju posebni oblici rada za razvoj konkretnih motoričkih sposobnosti medju koje spada „kružni rad“ .

3) Narazvoj dinamičke snage veliki značaj pored egzogenih faktora, imaju i endrogeni faktori, posebno genetski koji imaju veliki uticaj na razvoj brzine i eksplozivne snage.

5. LITERATURA

1. Antekolović, LJ., Žufak, G. & Hofman, E. (2003). Metodika razvoja eksplozivne snage

tipa skočnosti, Kondicijska priprema sportaša. Zbornik radova (219-224). Zagreb: Zagrebački velesajam.

2. Bangsboo, J (1994) Fitnes Training in Football. Denmark: University in Kopenhagen.

3. Findak, V (1975) Tjelesna i zdravstvena kultura u pripremi mladih za život i rad u 21.

stoljeću, Zbornik na trudovi (31-36). Skopje: Fizička kultura.

4. Kurelić, N (1975). Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine, Beograd, FFK.

5. Metvejev, L.P.(2000). Osnovi suvremenog sistema sportivnoj trenovki. Moskva: FIS.

6. Milanović, L., Jukić, I., Nakić, J & Čustnja, Z.(2003). Kondicioni trening mlađih dobnih

skupina, Kondicijska priprema sportaša. Zbornik radova (10-20). Zagreb: Zagrebački velesajam.

7. Stojiljković, S. (2003). Antropomotorika (uđbenik). Niš: Fakultet fizičke kulture.


44

Milomir Trivun

1, Jovica Tošić

1, Simo Vuković

2

1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu 1 Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Banjoj Luci UDK:797.21:371.276

Doi: 10.7251/SIZ0215044T

EFEKTI PRIMJENE FIZIČKE AKTIVNOSTI

U FIZIČKOM VASPITANJU NA REZULTAT

U PLIVANJU

Sažetak

Tokom upisa na Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sa-

rajevu, kandidati, pored ostalih testova polažu i test znanja plivanja koji se odnosi na dionicu

od 50 metara. Ocjenjuje se usvojenost znanja i sposobnosti plivanja slobodnim stilom. U

četvrtom i petom semestru druge godine studeni po planu i programu imaju nastavu plivanja

dva časa teorijske i dva časa praktične nastave sedmično.

Cilj rada je utvrditi koliko vježbe i druge van nastavne aktivnosti su uticale na pro-

mjenu rezultata uspješnosti u plivanju slobodno na 50 metara, tokom studiranja u prvoj go-

dini. Analizirani su rezultat plivanja istih ispitanika muške populacije na prijemnom (kvali-

fikacionom) i inicijalnom mjerenju početkom druge studijske godine.

Na osnovu analize prikupljenih podataka, kvalifikacionih ispita u školskim (2010/

2011, kao i 2012/2013) godinama na inicijalnom mjerenju i istih ispitanika (na finalnom

mjerenju) u drugoj godini studiranja na studijskom programu: fizičko vaspitanje dobijene su

mjere centralne tendencije deskriptivne statistike. Analizom t-testa na malim zavisnim uzor-

cima ispitanika dobija se razlika u rezultatima na inicijalnom i finalnom mjerenju. Statistička

razlika ima neznatan nivo značajnosti između inicijalnog i finalnog mjerenja ispitanika na 50

metara plivanje slobodno.

Kada je u pitanju kvalifikacioni (prijemni) ispit i inicijalno mjerenje ispitanika muške

populacije u drugoj godini vježbe predviđene iz drugih prethodnih predmeta, kao i aktivnosti

samih studenata van nastave nisu imale statistički značajnog efekta na rezultatsku uspješnost

u plivanju na 50 metara slobodnim stilom.

Ključne riječi: plivanje, fizičko vaspitanje, ispit, rezultat, uspjeh



45

1. UVOD

Prilikom upisa na Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sara-

jevu, kandidati pored ostalih testova polažu i test znanja plivanja koji se odnosi na dionicu od

50 metara. Ocjenjuje se usvojenost znanja i sposobnosti plivanja slobodnim stilom. U četvr-

tom i petom semestru druge godine studeni po planu i programu imaju nastavu plivanja dva

časa teorijske i dva časa praktične nastave sedmično.

Cilj rada je utvrditi koliko vježbe i druge van nastavne aktivnosti su uticale na promje-

nu rezultata uspješnosti u plivanju slobodno na 50 metara, tokom studiranja u prvoj godini.

Analizirani su rezultati plivanja istih ispitanika muške populacije na prijemnom (kvalifikacio-

nom) inicijalnom i finalnom mjerenju početkom druge studijske godine.

Dosadašnja istraživanja

Parfenov (1978) kraul na grudima je najbrže kretanje plivača. Zvanična takmičenja u

plivanju slobodnim stilom (gdje svi kvalifikovani plivači primjenjuju kraul) provodi se na

distanci: 50, 100, 200, 400, 800, 1500 metara, a takođe štafetno plivanje 4H100, i 4H200

metara. Kraul se primjenjuje u mješovitoj štafeti i pri kompleksnom plivanju na sveukupnim

etapama.

Karakternoj osobini te sposobnosti javlja se to, što pri plivanju kraulom plivač pro-

dukuje u vodi ravnomjerno ubrzano kretanje pri horizontalnom položaju tijela.

Položaj tijela i glave. Tijelo plivača zauzima horizontalni položaj, pri plivanju na

dugim distancama napadni ugao dostiže 4-8º, pri plivanju na kratkim distancama – smanjuje

se od 0-3º. Veličina napadnog ugla zavisi od sledećeg: usklađenosti plivanja, položaja glave,

snage i učestalog rada nogu, sposobnosti rada ruku, a takođe od položaja tijela.

Nikitski (1981) osnovni principi racionalne tehnike plivanja javljaju se: visoki nivo

plivačkog staža, početni horizontalni položaj tijela u vodi, ravnomjerno ubrzano kretanje ruke

u vrijeme vuče i prenos (optimalni pokret), usklađeni ritam pokreta ruku i nogu, kretanje u

vodi ruke po krivolinijskoj trajektoriji, ispoljavanje sile vuče u pokretanju ruke, formiranje

takve koordinacije pokreta, koja će obezbjediti razvoj i održavanje visokog tempa u pokretu

ruke i drugo.

Findak (2001) ciljevi i zadaci tjelesne i zdravstvene kulture s jedne strane proističu iz

ciljeva i zadataka vaspitno obrazovnog područja, a sa druge strane iz ugla koje to područje

ima poglede mogućeg i potrebnog uticaja na promjene antropološkog statusa učenika.

Shodno tome, cilj je fizičkog i zdravstveno-obrazovnog područja podmirivanje biopsi-

hosocijalnih motiva za kretanjem kao izrazom zadovoljavanja određenih čovjekovih potreba

kojima se povećavaju adaptivne i stvaralačke sposobnosti u savremenim uslovima života i

rada.


46

Sadržaji u programu tjelesne i zdravstvene kulture, odnosno gradivo prikazano je

prema sledećim načelima:

- u skladu sa ciljevima i zadacima tjelesne i zdravstvene kulture, posebno prema

podacima za svako razvojno razdoblje,

- motoričke se informacije u svim programima tretiraju kao sredstvo za realizaciju

određenih zadataka, a ne kao cilj vaspitno-obrazovnog rada,

- programsku osnovu čine motoričke informacije koje imaju svojstvo temeljnih

struktura kretanja,

- u programu su zastupljene osnovne i modifikovane strukture kretanja koje primarno

utiču na razvoj osobina i sposobnosti učenika, a stepen savladavanja motoričkih

zadataka u funkciji je transformacije tih sposobnosti i drugih dimenzija antropo-

loškog statusa učenika,

- usvajanje osnovnih struktura za vrijeme nastave tjelesne i zdravstvene kulture čini

osnovu i preduslov za brže savladavanje drugih sadržaja i za lakše uključivanje

učenika u druge organizacijske oblike rada.

Na temelju dosadašnjeg izlaganja može se zaključiti da je program tjelesne i zdra-

vstvene kulture izrađen u skladu sa najnovijim naučnim postignućima i da su nova naučna

saznanja maksimalno iskorišćena u izboru organizacijskih oblika rada, njihovoj razradi i

definisanju njihovih sadržaja.

Vuković (2006) obuka plivanja može da obuhvata osnovno, srednje, fakultetsko

obrazovanje, kao i obuku odraslih osoba. Dalje, obuka plivanja, može da se izvodi u bazenu,

kako zatvorenom, tako i otvorenom, moru, rijeci i jezeru (podrazumjeva se da voda ne smije

biti zagađena). Neujednačenost metoda rada, kao i raznolikost ocjenjivanja znanja ne ide u

prilog razvoja plivačkog sporta. Broj časova koje je potrebno planirati za realizaciju nastave

obuke plivanja nije isti za sve uzrasne grupe. Treba voditi računa o uzrastu polaznika, kao i o

optimalnom broju časova obuke, osim toga izvršiti početnu provjeru znanja i sposobnosti u

vodi, a na osnovu istih izvršiti homogenizaciju grupa.

Zaciorski i Kremer (2009) specifičnost adaptacije raste s nivoom ovladavanja spor-

tom. Što je veći nivo fizičke kondicije sportista to je veća specifičnost adaptacije. Transfer

efekata treninga manji je kod kvalitetnih sportista; za sportistu početnika gotovo sve vježbe

su korisne. Ljudima u izuzetnoj slaboj fizičkoj formi jednostavnim vježbama moguće je

poboljšati snagu, brzinu, izdržljivost i fleksibilnost. Postignuće biciklista početnika može se


47

poboljšati čučnjevima s tegovima. Vrhunski sportisti bi trebalo da primjenjuju specifičnije

vježbe i trening da bi povećali nivo takmičarske forme.

Jevtić (2011) smanjenje budžeta i broja časova, kao i veliki broj nezaposlenih nasta-

vnika, jedna je od slika fizičkog vaspitanja u mnogim evropskim zemljama, od osamdesetih

godina prošlog vijeka. Ovakvo stanje je po Naulu (Naul, 2003), povezano sa fenomenom

posmatranih društvenih kretanja, koja su reflektovana u modernom načinu života, novom

odnosu roditelj-dijete, obrazovanja i politike, udaljavanja od škole, savremenih aktivnosti,

morala. Navedenim su narušene prethodne vrijednosti i standardi u fizičkom vaspitanju i

sportu. Savjet Evrope o fizičkom vaspitanju – sportu kroz mogućnost koje ono pruža i između

njih izdvaja (Svoboda 1994): susret i komunikacija sa drugim ljudima; afirmisanje različitih

društvenih uloga; učenje prihvatljivog socijalnog ponašanja; usmjeravanje pojedinaca ka ko-

lektivnim ciljevima (socijalna kohezija); podsticanje razvoja pojedinaca; formiranje iskustva

i razvijanje emocija koje nisu dio života čovjeka van sporta.

Izvještaj Evropske Unije ,,Sport kao sredstvo za socijalnu integraciju“ sadrži naglaske

koje ističu da postoji velika širina u postavci institucionalne politike zemalja članica u pro-

storu fizičkog vaspitanja, drugim riječima, niko u ovom procesu ne računa na Evropu kao

cjelinu. I pored toga moguće je uočiti trendove obrazovne politike u praksi (Stegeman, 2004).

Ciljevi i sadržaji fizičkog vaspitanja su predmet trgovine teoretičara (Klein, 2003).

Fizičko vaspitanje je teorijsko polje sukoba unutar koga se sustižu kontraverze i kompromisi.

Status zavisi od stabilnosti i afirmacije socijalnih vrijednosti kroz fizičko vaspitanje, koje su

u neku ruku, i interesi političara. ,,Radne grupe koje su odgovorne za nove programe suko-

bljavaju se na polju filozofskih nauka, što se direktno ogleda na transformaciju fizičkog

vaspitanja u kontekst obučavanja-učenja.“ Status predmeta se mijenja, ne kao uticaj profesije,

već kao uticaj politike. Sposobnost da se razriješi konkretni problemi postaju kriterijumi

daljeg razvoja discipline i profesionalne orijentacije predmeta (Radojević, Jevtić, a i b, 2003).

Mejdžor je sport vidio kao sredstvo razvoja fer-pleja, timskog duha i socijalizacije. U SAD su

ciljevi fizičkog vaspitanja suženi, predmet je limitiran na praktičnu realizaciju (Kidd, 2004).

U Francuskoj jedna od vlada je htjela da nastavu fizičkog vaspitanja orijentiše prema izbor-

nom sportu u jednoj igri, čime bi se afirmisao njegov socijalni karakter (Davis, Henschen,

2004).

Reforma fizičkog vaspitanja je na raskrsnici između humanizma ove discipline i pro-

fesije, naspram realizma političara koji određuju tok reformi u obrazovanju (Gilliver, 2004).

Naul (Naul, 2003) sa Univerziteta u Esenu, Njemačka, postojeće koncepte fizičkog vaspitanja

u Evropi vidi kroz „Vektorski model“. On različitim vektorima, 4 glavna i 4 pomoćna, čini

zbiran pregled postojećih koncepata kao mogući balans između novih programa i orijentacije

fizičkog vaspitanja u Evropi.


48

Marković, Trivun (2012) olimpijske igre predstavljaju krunu karijere jednog vrhu-

nskog sportiste. U disciplini 100 metara slobodno gdje je velika konkurencija, a rezultat i pla-

sman u finale zavisi od niza detalja koji određuju ko se plasirao u finale i ko je osvojio me-

dalju. Takmičarska analiza nam sigurno pomaže u prikazu i analizi plivačkih parametara u

trci. Ovakva analiza predstavlja idealnu mogućnost za korekciju grešaka i sugestiju kako da

se, u narednom periodu poprave nedostaci. Ona takođe, doprinosi kvalitetnijem postavljanju

takmičarske strategije. Takmičarska strategija ili kako je još zovu taktička priprema za na-

stup, razvija se i usavršava u procesu treniranja. U toku tog procesa i treneri i plivači imaju

mogućnost da izaberu najefikasniju pripremu za nastup na takmičenju. U disciplini 100 me-

tara slobodno rezultat je značajno zavisio od ukupne brzine i vremena čistog plivanja kao i

kvalitetnog izvođenja okreta i ulaska u cilj.

Ayers and Sariscsany (2013) američki kongres za sportsku medicinu (American

College of Sports Medicine–ACSM, 2006) na internet strani (www. Acsm.org/AM/

Template.cfm?Selection=Home) definiše programiranje fizičkog vježbanja kao proces osmi-

šljavanja individualizovanog programa fizičke aktivnosti sa ciljem unapređenja fizičke forme

pojedinca, smanjenja rizika od nastanka hroničnih degerativnih oboljenja i obezbjeđivanje

bezbjednog vježbanja. Pri programiranju ili propisivanja vježbanja, praktičar mora da se pri-

država FITT smjernica (frekvencija, intenzitet, trajanje i tip) za propisnu aktivnost, kao i

odgovarajuće brzine napretka. Pri donošenju ovih odluka svakako mora da se uzmu u obzir i

sledeći elementi kao što su: zdravstveno stanje osobe kojoj se propisuje vježbanje, trenutna

fizička forma koju osoba posjeduje, prethodna iskustva u treningu ili vježbanju, fizičke pre-

dispozicije, ciljevi u pogledu forme i tako dalje. FITT smjernice se odnose na način kako

osnovna načela treninga primjeniti u planiranju i programiranju fizičke aktivnosti. Pri pla-

niranju i programiranju treba voditi računa o tome za koga se određeni program i plan fizičke

aktivnosti osmišljavanja, odnosno da li je namjenjen studentu-sportisti, srednjoškolcu koji sa-

mostalno pohađa određene kurseve nekog oblika fizičke aktivnosti (na primjer aerobik, pila-

tes), ili učeniku osnovne škole koji je član neke sportske selekcije. Na implementaciju donijetih

odluka u dati program utiču brojni faktori uključujući i ciljeve programa i ishode, podeša-

vanja fizičke aktivnosti, spremnost i doraslost osobe za koju se plan i program osmišljavaju i

kvalifikacije instruktora.

2. METODE

Kazazović (2008) početni korak u svakom istraživanju (bilo to analiza ili izvještaj)

odnosi se na uočavanje predmeta i problema istraživanja. Predmet i problem koji se istražuju

mora da se uklapaju u model ponašanja sistema koji se istražuje. Ako neko nema teoretskog


49

modela, on npr. ne može imati niti uzeti razuman uzorak ispitanika, uzorak varijabli za to

istraživanje, adekvatne metode za obradu podataka i sl. Jednostavno rečeno, znači, potrebno

je poznavati područje da bi se ono i istraživalo. Predmet istraživanja Kineziologije, ili bilo

koje druge nauke, nije definicija u jednoj ili dvije rečenice o osnovnom predmetu istraži-

vanja, već je to čitav kompleks istraživačkih aktivnosti kojima je cilj da utvrde neke zakoni-

tosti. Kineziologija ispituje različite aspekte efikasnosti motoričkog kretanja sa stanovišta

dispozicije, formiranja maksimalne motoričke efikasnosti i proučavanje posljedica svih pro-

cesa koji imaju jednu motoričku komponentu, što u generalnom obliku ne proučava ni jedna

druga nauka. Predmet istraživanja naše nauke jeste čovjek i njegova motorička komponenta.

Motoriku ima i malo dijete (beba sa par mjeseci života-sjetimo se istraživanja malih beba u

plivanju), ili za naša istraživanja su veoma interesantna djeca mlađeg i starijeg školskog

uzrasta. Dosta istraživanja je provedeno na populaciji školskog uzrasta (osnovnih i srednjih

škola). Sa motoričkog aspekta interesantne su studentske populacije, odrasle i zrele osobe.

Uzorak ispitanika

Ukupan broj ispitanika odnosio se na studente Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta

Univerziteta u Istočnom Sarajevu, muškog i ženskog pola, koji su polagali prijemni ispit (kao

inicijalno mjerenje), a kasnije upisani u drugu godinu studija i istu dionicu (kao finalno

mjerenje). Period istraživanja obuhvatio je dvije generacije školske 2010/2011 i 2012/.2013

godine.

Uzorak varijabli (mjernih instrumenata)

Uzorak varijabli iskazane su stilizovanim oblikom kretanja plivanja na 50 metara.

Rezultati istraživanja odnosili su se na inicijalno (prijemnom ispitu) i finalno mjerenje (na

početku druge godine) studija. Kod ženske populacije rezultati su se odnosili na prsno, a kod

muške na kraul (slobodno) plivanje.

3. REZULTATI

Rezultati istraživanja prikazani su tabelama koji su postavljene tako da utvrđuju

logički slijed interpretacije.


50

U tabelama su prikazani osnovni deskriptivni statistički parametri (minimum, ma-

ksimum i srednja vrijednost) kao mjere centralne tendencije. Osim toga u istraživanju su pri-

kazane razlike rezultata na inicijalnom i finalnom mjerenju pomoću metodološke analize t-

testom (na malim zavisnim uzorcima ispitanika).

Generacija školske 2010/2011. godine

Tabela 1, žene 2010/2011 inicijalno i finalno prsno plivanje na 50 metara

. .

Valid N Mean Minimum Maximum Std. Dev

2010ZIP 6 75,50 63,75 80,86 6,58

2010ZIP 6 74,93 62,99 80,61 6,54

U tabeli 1, prikazani su sledeći rezultat na inicijalnom mjerenju: minimum (63,75),

maksimum (80,86), a srednja vrijednost (Mean=75,50), a standardna devijacija (6,58), dok je

ista populacija na finalnom mjerenju imala: minimum (62,99), maksimum (80,61), a srednja

vrijednost (Mean=74,93), a standardna devijacija (6,54).

Tabela 2, t-test žene 2010/2011 inicijalno i finalno prsno plivanje na 50 metara

_________________________________________________________

Mean Std. Dv. N Diff. Std.Dv t df p

2010 ZIP 75,50 6,58

2010ZIP 74,92 6,53 6 0,57 0,61 2,32 5 0,06

Prikazom rezultata u Tabeli 2, t-testom, razlika na inicijalnom i finalnom mjerenju

plivanje 50 metara prsno kod žena nemaju statističke zančajnosti jer je rezultat (t=2,32)

veoma nizak, a p vrijednosti (0,06) ne pokazuju to.

U ovom istraživanju nije učestvovalo 5 žena, koje su bile na kvalifikacionom ispiti, a

nisu u drugoj godini studija.


51

Tabela 3, muškarci 2010/2011 deskriptivna statistika inicijalnog i finalnog mjerenja plivanja

slobodno (kraul) na 50 metara

_ __________________________________________________________


2010MIK 50 49,59 35,15 74,61 8,49

2010MIK 50 49,45 34,87 73,63 8,44

U tabeli 3, prikazani su sledeći rezultati na inicijalnom mjerenju: minimum (35,13),


ista populacija na finalnom mjerenju imala: minimum (34,37), maksimum (73,63), a srednja

vrijednost (Mean=49,43), a standardna devijacija (8,44),

Tabela 4, muškarci 2010/2011, t-test inicijalnog i finalnog mjerenja plivanja slobodno

(kraul) na 50 metara

____________________________________________________


2010 MIK 49,58 8,50

2010MIK 49,44 8,44 50 0,14 0,57 1,73 49 0,09

Prikazom rezultata u Tabeli 4, t-testom, razlika na inicijalnom i finalnom mjerenju plivanje 50 metara slobodno kod muškaraca nemaju statističke zančajnosti jer je rezultat

(t=1,73) veoma nizak, a p vrijednosti (0,09) ne pokazuju to.

U ovoj generaciji 16 kandidata koji su bili na prijemnom nije učestvovalo u mjerenju rezultata u plivanju 50 metara slobodno (kraul).

Generacija školske 2012/2013. godine.

U ovoj generaciji samo je jedna ženska plivala prsno na 50 metara, koja je kasnije bila

upisana u drugu godinu studija, a 4 muškarca nisu učestvovali u mjerenju rezultata u plivanju

na 50 metara slobodno (kraul).


52

Tabela 5, muškarci 2012/2013 deskriptivna statistika inicijalnog i finalnog mjerenja plivanja

slobodno (kraul) na 50 metara

__________________________________________________________


2012MIK 29 54,03 36,38 81,63 9,79

2012MIK 29 53,95 36,43 81,36 9,89

U tabeli 5, prikazani su sledeći rezultati na inicijalnom mjerenju: minimum (3638),


ista populacija na finalnom mjerenju imala: minimum (36,43), maksimum (81,36), srednja

vrijednost (Mean=53,05), a standardna devijacija (9,89).

Tabela 6, muškarci 2012/2013, t-test inicijalnog i finalnog mjerenja plivanja slobodno

(kraul) na 50 metara

____________________________________________________


2012 MIK 54,03 9,79

2012MIK 53,95 9,89 29 0,08 0,45 0,95 29 0,35

Prikazom rezultata u Tabeli 6, t-testom, razlika na inicijalnom i finalnom mjerenju

plivanje 50 metara slobodno kod muškaraca nemaju statističke zančajnosti neznatne jer je

rezultat t-testa (t=0,95) veoma nizak, a p vrijednosti (0,35) ne pokazuju to.

4. DISKUSIJA

Kazazović (2008) bronzana, srebrna i zlatna značka Republičkog odbora za obuku

neplivača znak je priznate savladanosti određenog stepena, odnosno kriterijuma plivačke spo-

sobnosti. Bronzanu značku dobija svako ko je sposoban ispuniti normu u svojoj starosnoj ka-

tegoriji (tabela 7). Srebrenu značku dobija svako ko je sposoban ispuniti normu u svojoj

starosnoj kategoriji (tabela 7). Zlatnu značku dobija svako ko je sposoban ispuniti normu u

svojoj starosnoj kategoriji (tabelu 7). Pri djelu ispita plivačke sposobnosti za ocjenjivanje


53

brzine plivanja na 50 metara, odnosno 100 m, plivač određuje kojom će tehnikom plivati.

Provjera tog dijela plivačke sposobnosti može se obaviti u bazenu ili na improvizovanim

plivalištima. Preporučljivo je, kada je to moguće, da se provjera obavi u bazenu, jer je dužina

tačno određena, a moguće je početi plivati sa startnim skokom na glavu sa startnih blokova.

Međutim, kada se provjera obavlja na improvizovanom plivalištu, dužina plivališta treba ta-

kođe tačno i vidljivo označiti, a prema mogućnosti i osigurati uslove za početak plivanja

startnim skokom na glavu. Pri djelu ispita plivačke sposobnosti koje se odnosi na ocjenji-

vanje dužine i trajanja plivanja (na 200, 300, 400, 500, 600, 800 metara) brzinu i tehniku

kojom će plivati određuje takođe sam plivač.

Tabela 7, Kriterijumi za ocjenjivanje plivačkih sposobnosti za bronzanu, srebrnu i zlatnu

značku (tabela preuzeta od Kazazović, B. 2008, str: 153)

Godine

starosti Plivanje 50 metara slobodno

Dječaci djevojčice

3

4

5

6

Bronzana Srebrna Zlatna

2:45 2:35 2:25

2:35 2:25 2:15

2:25 2:15 2.05

2.15 2:05 1:55

Bronzana Srebrna Zlatna

2:45 2:35 2:25

2.35 2:25 2.15

2.25 2:15 2.05

2:15 2:05 1.55

Trivun, Grahovac (2011) na uzorku od 43 ispitanika studentske populacije školske

2009/10 Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, upisane u

treću godinu studija, muškog pola hronološke dobi 23 godine ± 6 mjeseci izvršena je kompa-

racija rezultata u sledećim parametrima: varijabli frekvencije zaveslaja sa jedne strane i vari-

jable plivanja u prirodnim uslovima na 120m. Varijable koje su sačinjavale frekvenciju zave-

slaja tokom plivanja slobodnim stilom (tehnikom kraul) iskazana je njena efektna vrijednost

na rezultat preplivane dionice tehnikom kraul na Tjentištu tokom aktivnosti u prirodi, sa

velikom oscilacijom kakvi pružaju planinski, prirodni ambijenti. Vrijednost koja je dobijena

multivarijantnim regresionim rezultatom, F-testom iznosi 4,49 na nivou značajnosti p=0,04 u

ovom radu daju informacije o efikasnosti zaveslaja na rezultatsku uspješnost u plivanju

tehnikom kraul na 120 metara. Multipli regresioni rezultati koji su interpretirani, a odnose se

na frekvenciju zaveslaja na rezultatsku uspješnost plivanja kraul tehnikom u prirodnim uslo-

vima, iznosi (P=,31), čime se objašnjava .098% (P2=,098) zajedničkih informacija između

pomenutih varijabli. Analizirajući pojedinačni doprinos varijabli frekvencije zaveslaja (t) na


54

rezultatsku uspješnost u plivanju daje skromni doprinos, što se zaključuje da ostalo pripada

kao na primjer: optimalnom broju zaveslaja, rad nogu, plivački korak i drugi faktori, koji nisu

bili predmet istraživanja ovog rada. Zaključuju da forsiranje visoke frekvencije zaveslaja do-

vodi do dinamičkog stereotipa, odnosno pokretne panike, kada pokreti iako snažni i brzi, po-

staju manje efikasni. Do dinamičkog stereotipa dovodi i plivanje stalno istim tempom, pa se

preporučuje u toku trenažnog procesa plivanje sa različitim frekvencijama zaveslaja, ali

uvijek uz osjećaj vode. Do dinamičkog stereotipa može se doći kada se pliva submaksi-

malnim ili maksimalnim brzinama tokom obuke i usavršavanja tehnike.

Rezultati koji su prikazani tabelama od 1-6 u ovom istraživanju, a odnosili su se na

inicijalno (na prijemnom ispitu) i finalno mjerenje na početku druge godine studija imaju

neznatne razlike mjerene t-testom, a koji su iskazani plivanjem na 50 metara slobodno kod

muške i 50 prsnim plivanjem kod ženske populacije.

Dobijeni rezultati su u obimu opterećenja od pola do nešto više od jedne minute, pa se

mogu smatrati da su uslovljeni genetski, a ne samo nedovoljnim aktivnostima između prije-

mnog ispita i upisa na drugu godinu studija.

5. ZAKLJUČAK

Na uzorku od 50 ispitanika muškog pola u školskoj 2010/2011 godini, a prilikom

prijemnog ispita (inicijalno) i finalnog mjerenja (upisom u drugu godinu), a testom znanja i

sposobnosti plivanja slobodno (kraul) na 50 metara istaknuto je mjerama centralne tendencije

sledeće: rezultati na inicijalnom mjerenju: minimum (35,13), maksimum (74,61), a srednja

vrijednost (Mean=49,59), a standardna devijacija (8,49), dok je ista populacija na finalnom

mjerenju imala: minimum (34,37), maksimum (73,63), a srednja vrijednost (Mean=49,43), a

standardna devijacija (8,44). Na istom uzorku ispitanika rezultati t-testa nemaju statističke

zančajnosti (t=1,73) jer je veoma nizak, a p vrijednosti (0,09) ne pokazuju to.

U ovoj generaciji 16 kandidata koji su bili na prijemnom nije učestvovalo u mjerenju

rezultata u plivanju 50 metara slobodno (kraul) u drugoj godini.

Ispitanici ženskog pola (6) koji su test znanja i sposobnosti plivanja iskazali prsno na

50 metara, a deskriptivnom statističkom analizom pokazuju: minimum (63,75), maksimum

(80,86), a srednja vrijednost (Mean=75,50), a standardna devijacija (6,58), dok je ista popu-

lacija na finalnom mjerenju imala: minimum (62,99), maksimum (80,61), srednja vrijednost

(Mean=74,93), a standardna devijacija (6,54), a isti rezultati t-testom, razlika na inicijalnom i

finalnom mjerenju plivanje 50 metara prsno kod žena nemaju statističke zančajnosti t-testom

(t=2,32) jer je veoma nizak, a p vrijednosti (0,06).

U generaciji školske 2012/2013 godine, 29 ispitanika na istom testu, deskriptivnom

analizom imali su: minimum (36, 38), maksimum (81,63), srednja vrijednost (Mean=54,03),


55

a standardna devijacija (9,79), dok je ista populacija na finalnom mjerenju imala: minimum

(36,43), maksimum (81,36), a srednja vrijednost (Mean=53,05), a standardna devijacija

(9,89). Rezultati istih ispitanika t-testom, razlika na inicijalnom i finalnom mjerenju plivanje

50 metara slobodno nemaju statističke zančajnosti (t=0,95) jer je veoma nizak, a p vrijednosti

(0,35).

Na osnovu analize prikupljenih podataka, kvalifikacionih ispita u školskim (2010/

2011, kao i 2012/2013) godinama na inicijalnom mjerenju i istih ispitanika (na finalnom mje-

renju) u drugoj godini studiranja na studijskom programu: fizičko vaspitanje dobijene su mjere

centralne tendencije deskriptivne statistike. Analizom t-testa na malim zavisnim uzorcima

ispitanika dobija se razlika u rezultatima na inicijalnom i finalnom mjerenju. Statistička razlika

ima neznatan nivo značajnosti između inicijalnog i finalnog mjerenja ispitanika na 50 metara

plivanje slobodno.

Kada je u pitanju kvalifikacioni (prijemni) ispit i inicijalno mjerenje ispitanika muške

populacije u drugoj godini vježbe predviđene iz drugih prethodnih predmeta, kao i aktivnosti

samih studenata van nastave nisu imale statistički značajnog efekta na rezultatsku uspješnost

u plivanju na 50 metara slobodnim stilom.

Slične teme koje se odnose na studentsku populaciju, vrlo malo se istražuju, jer istra-

živanje na populaciji sportista omogućava manju raspršenost rezultata, pa su više aktuelne za

istraživanje.

6. LITERATURA:

1. Ayers, S.F., Sariscsany, M.J. (2013). Fizičko vaspitanje za celoživotnu formu.

Nacionalno udruženje za sport i fizičko vaspitanje SAD. PHYSICAL BEST Vodič za

nastavnike. DATA STATUS, Beograd str. 40

2. Gilliver, K. (2004). Quality physical education. Sport Scie&Physical education

Bulletin. Retrived April 04 from http://www.icsspe.org

3. Davis, H., Henschen, K, (2004). How wil Sport Science and Physical Educatin

Continue to Evolve over the Next Decade? Sport Science&Physical education.

Bulletin. Retrived January 25 from http://www.icsspe.org

4. Findak, V. (1986). Kriterij za ocjenjivanje znanja plivanjai plivačke sposobnosti.

,,Partizan“, Zagreb.

5. Findak, V. (2001). Metodika tjelesne i zdravstvene kulture. Školska knjiga, Zagreb,

str: 23 i 30

6. Kazazović, B. (2008). Plivanje. Univerzitet u Sarajevu, Fakultet sporta i tjelesnog

odgoja. Grafičar promet d.o.o. Sarajevo str: 152-153


56

7. Kazazović, B. (2008). Metodologija kinezioloških istraživanja. Univerzitet u

Sarajevu, Fakultet sporta i tjelesnog odgoja. Grafičar promet d.o.o. Sarajevo str: 21

8. Kidd, B, (2004). The necessity of Quality Health and Physical education. A brief to

the Ontario Education Equakity Task Force. Sport Science&Physical education

Bulletin. Retrived May 12 from http://www.icsspe.org

9. Jevtić, B. (2011). Plivanje u nastavi. Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja, Univerzitet

u Beogradu. Pres Kosmajturist, Mladenovac, str 73-75

10. Klein, G. (2003). A Future for Physical Education within the International

Context: Institutional Fragility or Collective Adjustment. In Hardman Ken (eds).

„Physical Education: deconstruction and Recconstruction-issus and Directions“,

pp,153-169. ICSSPE, Berlin

11. Marković, V., Trivun, M. (2012). Analiza plivanja 100 metara slobodno na oli-

mpijskim igrama u periodu 1992 – 2008. godine Sport i Zdravlje, Fakultet fizičkog

vaspitanja i sporta Univerziteta u I. Sarajevu, god. VII, br. 1-2, str: 61 – 70.

12. Naul, R. (2003). Concepts of Physical education in Europe. In Hardman Ken (eds).

,,Physical Education: Deconstrction and Reconstruction-issus and directions“, pp. 35-

53. ICSSPE, Berlin.

13. Никитский, Б.Н. (1981). Плавание. Учебник для студентов фак.физ.васпитаниа

пед. Ин-то по спец. „Просвещение“, Moskva 98

14. Парфенов, В.А. (1978). Плавание. Головное издательство издательстого обье-

динения ,,Viša škola", Kiev, str: 55

15. Radojević, J., Jevtić, B. (2003a). Društvo i sport djece i omladine. U edukaciji

Fakulteta sporta i fizičkog vaspitanja: „Dječiji sport od prakse do akademske

oblasti“, 18-22, poglavlje „Sport djece i omladine i aktuelni društveni procesi“,

Beograd

16. Radojević, J., Jevtić, B. (2003b). Značaj edukacije za rad sa djecom i adolescentima

u sportu. U edukaciji Fakulteta sporta i fizičkog vaspitanja: „Dječiji sport od pra-

kse do akademske oblasti“, 14-17, poglavlje „Sport djece i omladine i aktuelni dru-

štveni procesi“, Beograd

17. Stegeman, H. (2004). Physical education: The importance and the intention. Sport

Socienc&physical education Buletin, Retrived May 12 from http:/www.icsspe.org

18. Svoboda, B. (1994). Sport and physical activity as a Socialization Environment:

Sceintific rewiev, part 1, Concil of Europe, Strasbourg

19. Trivun, M., Grahovac, G. (2011). Efekti frekvencije zaveslaja na rezultatsku uspje-

šnost plivanja u prirodnim uslovima Sport i Zdravlje, Fakultet fizičkog vaspitanja i

sporta Univerziteta u I. Sarajevu, god. VI, br. 1, str: 33 – 40.


57

20. Trivun, M. (2013). Rezultatska uspješnost prsnog plivanja finalista na 100 m među-

narodnog mitinga 2011. Ur: Bjelica, D. Časopis za sport, fizičko vaspitanje i zdra-

vlje, Crnogorska Sportska Akademija, br,. 37, 38, 39 /XI, Zbornik radova, Podgorica,

106-111

21. Vuković, S. (2006). Plivanje. Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta. ,,GRAFID“, Banja

Luka, str: 90-91

22. Zatsiorsky, V.M., Kraemer,W. J. (2009). Nauka i praksa u treningu snage. DATA

STATUS, Beograd, str: 9

23. American College of Sports Medicine (ACSM), (2006) na internet strani (www.

Acsm.org/AM/Template.cfm?Selection=Home)

Korespodencija

Prof. dr Milomir Trivun,

e-mail: [email protected]

prevod na engleski:

mr Jelena Mićić


58

Radomir Zrnić1, Saša Jovanović1, Adrijana Lukić-Ljubojević1 1Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta Univerziteta u Banjoj Luci UDK: 796.035-055.2 796.012.1 Doi: 10.7251/SIZ0215058Z

EFEKTI REKRATIVNOG AEROBIKA NA FUNKCIONALNE SPOSOBNOSTI ŽENA

Sažetak

Istraživanje je imalo za cilj utvrditi efekte rekreativnog aerobika na funkcionalne spo-

sobnosti žena. Populacija iz koje je izvučen uzorak je populacija sedentarnih žena, hronolo-

ške starosti od 35 do 45 godina. Procjena funkcionalne sposobnosti je testirana sa sljedećim

varijablama: vitalni kapacitet, frekvencija srca u miru, radni puls, sistolni arterijski krvni

pritisak, dijastilni krvni pritisak i relativna potrošnja kiseonika.Za sve rezultate izračunati su

osnovni parametri deskriptivne statistike, a za utvrđivanje razlika između inicijalnog i fina-

lnog mjerenja primjenjen je T test. Rezultati istraživanja su pokazali da je nakon tromjesečne

primjene rekreativnog aerobika došlo do statistiki značajnih promjena vitalnog kapaciteteta

(p = 0.000),frekvencije srca u miru (p = 0.000), radnog pulsa (p = 0.020), sistolnog arte-

rijskog krvnog pritiska (p = 0.001), dijastilnog krvnog pritiska (p = 0.010) i relativne po-

trošnje kiseonika (p = 0.000). Istraživanjem je ustanovljeno da program rekreativnog aero-

bika kod žena srednjih godina sedentarnih zanimanja može efikasno djelovati na promjene

funkcioanlnih sposobnosti.

Ključne riječi: rekreacija, rekreativni aerobik, funkcionalne sposobnosti

1. UVOD

U sportskoj rekreaciji najvažniji su oni programi kojima možemo pozitivno djelovati

na unapređenje kardiovaskularnog i respirtornog sistema (Andrijašević, 2010). Da bi se sma-njili rizici od nastanka kardiovaskularnih bolesti, osteoporoze, dijabetisa, hipertenzije i drugih bolesti, i da bi se obezbjedilo normalno funkcionisanje svih organa i sistema u organizmu, neophodno je redovno sprovoditi neku od fizičkih aktivnosti (Mišigoj-Duraković, 1999, Wilmore, J., Costill 1999). Među afirmisanim su gurpni aerobni programi koji svakodnevno doživljavaju transfomaciju sa različitim stilovima. Grupni aerobik programi predstavljaju oblik programiranog fizičkog vježbanja kome je cilj poboljšanje psihosomatskog statusa.



59

Osim što imaju opšte dejstvo, programi aerobika mogu biti ciljani, uticaj na kardiovaskularni i respiratorni sistem (funkcije), oblikovanje tijela (rad na idealnoj/odgovrajućoj tjelesnoj te-žini), antistresno, sociološkoj adaptaciji, druženju i zabavi iz čega proizlazi opšte zadovoljstvo, i dr. (Blagajac, 1994). Rekreativni aerobik koji je primjenjen u ovom istraživanju, predstavlja spoj aerobnog vježbanja, vježbi jačanja i istezanja koji se izvode uz odgovarajuću muziku. Treneri/instruktori koji vode ovakve treninge često regulišu intenzitet vježbanja u toku tre-ninga istovremenim aktiviranjem različitih dijelova tijela. Na taj način se smanjuje ili pove-

ćava intenzitet vježbanja što za posljedicu ima slabiji ili jači uticaj na pojedine funkcije/ sposobnosti pojedinih organskih sistema (Kostić, 2006). Primjena modela aerobika pospje-šuje potrošnju kalorija, poboljšava rad kardiovaskularnog sistema i jača cijelo tijelo (Perez i Greenwood-Robinson, 2009). Maksimalna potrošnja kiseonika je u direktnoj vezi sa frekve-ncijom, intenzitetetom i trajanjem treninga (Vengera i Bell, 1986; Gossard, Haskell, Barr Tailor et al., 1986; Takeda, Tanaka i Asamo, 1994). Programi aerobika imaju pozitivan efekat

na smanjenje hipertenzije (Hagberg, Montain, Martin et al., 1989) i poboljšanje zdravlja. Istrživanje koje su proveli Thompson, Goodroe, Johnson i Lamberth (1991) analizirajući promjene u VO2max, frekvenciju srca, sistolni i dijastolni krvni pritisak pod uticajem dva aerobik programa (jedna grupa plesni aerobik, a druga plesni aerobik sa tegovima) su usta-

novili da je aerobik grupa sa utezima imala bolje rezultate. Grant, Corbett, Dejvis, Aichison, Mutrie, Birn, Henderson i Dargie (2002), su upoređivali efekte dva različita modela aerobnog

vjebanja (aerobni ples i hodanje) na funkcionalne sposobnosti i tjelesni sastav žena i usta-novili su da plesni aerobik ima bolji efekat na VO2max i maksimalni puls nego program hodanja. Osmišljeni programi aerobnog vježbanja sa primjenljivom metologijom imaju uti-caj na nivo radne sposobnosti i preventivno djeluju i unaprijeđuju zdravlje (Mišigoj-Dura-ković, 1997, Shahana i saradnici, 2010), oblikuju tijelo, poboljšavaju držanje tijela, učvršćuju koštano-zglobne i tetivne segmente lokomotornog sistema (Furjan--Mandić, Kosalec i Vlašić, 2011). Primjena različitih grupnih aerobik programa pokazala je značajne efekte u poboljšanju funkcionalnih sposobnosti (Paton, Graves, Pollock et al., 1996; Toraman i Aiceman, 2004; Pantelić, Kostić, Mikalački, Đurašković, Čokorilo, 2007; Mandarić, Sibinović, Mikalački i Stojiljković, 2011; Yfanti, 2014).Intenzitet vježbanja kod žena srednjih godina treba prilago-diti mogućnostima i ciljevima istraživanja kako bi vježbači bili motivisani za kontinuirana vježbanja (Gillett, Eisenman, 1987; Perez i Greenwood-Robinson, 2009). Istraživanja iz oblasti funkcionalnih sposobnosti su većinom usmjerena ka izučavanju strukture i funkcija pojedinih organa i organskih sistema, na osnovu kojih su izvedene brojne zakonitosti funkcionisanja istih, pod uticajem programiranog vježbanja (Pantelić, Kostić, Mikalački, Đurašković, Čokorilo

i saradnici, 2007, Yfanti, 2014,). Rekreativni aerobik namijenjen je poboljšanju zdravlja, fizi-čkog izgleda, fizičkih sposobnosti i psihosocijalnih osobina ličnosti (Stojiljković i sar. 2005). Za razliku od sporta gdje je na prvom mjestu vrhunski sportski rezultat, u rekreaciji isti rezultat je pitanje zdravlja, naročito kod žena srednje dobi. Međutim, pored glavnog motiva zdravlja, žene preferiraju i lijepom izgledu, u svim uzrastima (Mitić, 2001; Stojiljković, 2005). Zato, kod rekreativne populacije, aerobni trening je među najvažnijim, ali, i ostale vrste treninga imaju bitan značaj. Cilj ovog istraživanja je ispitati efekte rekreativnog aerobika na promjene u funkcionalnim sposobnostima žena.


60

2. METOD RADA

Uzorak ispitanika

Populacija iz koje je izvučen uzorak za istraživanje definisana je kao populacija žena starosti od 35 do 45 godina. Uzorak ispitanika su žene sa prostora grada Banja Luka. Svi ispi-tanici (38) koji su uključeni u eksperiment bili su uključeni u program rekrativnog aerobika koji se realizovao na Fakultetu fizičkog vaspitanja i sporta u Banjoj Luci.

Uzorak varijabli

Procjena funkcionalnih sposobnosti mjerena je sa sljedećim varijablama: vitalni kapa-citet (FVITKP), fekvencija srca u miru (FFSRCM), radni puls (FFSRCR), sistolni arterijski krvni pritisak (FTASI), dijastolni arterijski krvni pritisak (FTADI) i relativna potrošnja

kiseonika (FRO2max). Radni puls se mjerio odmah nakon realizacije testa hodanja UKK2km palpatorno u predjelu karotidne arterije tako što su brojani otkucaji srca u 10 sekundi pa se dobijena vrijednost množila sa šest. Sistolni i dijastolni arterijski krvni pritisak mjerio se aparatom sa manžetnom marke “Teleoptik“. Izračunavanje fitnes indeksa i određivanje

maksimalne potrošnje kiseonika (VO2max (mL/kg/min) realizovalo se indirektnom metodom pomoću formula koje su izvedene iz UKK2km testa hodanja (Oja, & Tuxworth, 1995).

Opis istraživanja

Program vježbanja trajao je tri mjeseca, tj. 12 sedmica. Treninzi su se održavali tri puta sedmično u večernjim terminima. Svaki trening je trajao 60 minuta, a realizovan je prema osnovnoj strukturi časa aerobika: zagrijavanje, glavni dio treninga, smirivanje i istezanje (Zagorc, Zaletel i Ižanc, 1998). Intenzitet vježbanja određen je tempom muzike koji se mije-njao tokom treninga (različit po dijelovima treninga). Zagrijavanje (8-10minuta, tempo muzike 120-135 u/m,march, step touch, side to side) podrazumijeva pripremu cijelog organizma za naredna naprezanja, a sve u cilju povećanja tjelesne temperature i povećanja protoka krvi u organizmu (Brick, 1996). Glavni dio treninga podrazumijeva aerobni (A) dio i vježbe obliko-vanja (B dio - tretiranje pojedinih mišićnih grupa). Aerobni dio (20-30minuta, tempo 135-155 u/m, kombinacije Low impact i High impact koraka) sadrži aktivnosti koje su usmjerene na razvoj kardiovaskularnog i respiratornog sistema (Mišigoj-Duraković, M. 1997). U B dijelu trenininga (10 minuta, tempo 120-135 u/m) izvođene su vježbe za jačanje mišića trbušnog zida, leđa, ruku i ramenog pojasa, abduktora i aduktora i glutealne regije (Furjan- Mandić, at all., 2011). Smirivanje i istezanje (5-10 minuta, tempo do 100 u/m, vježbe realaksacije i sta-tičkog rastezanja) u ovom dijelu treninga prvenstveno ima za cilj spuštanja srčane frekvencije. Postepeno se prelazi iz stojećeg u sjedeći i ležeći položaj na trbuhu i leđima, a kombinuju se vježbe relaksacije i istezanja zamorenih mišića, a sve to uz odgovarajuću muzikukoja djeluje

na mentalno i psihičko opuštanje (Kostić, 1999; Nićin, 2003). Program rekreativnog aerobika prilagođen je uzrasnoj dobi ispitanika, a sačinjen je tako da obuhvata vježbe i kretanja koje aktiviraju muskulaturu koja u toku profesionalnog rada nije u dovoljnoj mjeri angažovana. Treninzi su planirani po mjesecima i usklađeni sa obimom i intenzitetom opterećenja, te


61

mogućnostima ispitanika. Optimalni intenzitet opterećenja doziran je prema granicama od 60% do 85% od maksimalne frekvencije pulsa (Stojiljković, 2005), što znači da se u prvom mjesecu opterećenje kretalo od 60–65% od maksimalnog individualnog pulsa, a drugog mje-seca 65–75%. U trećem, zadnjem mjesecu eksperimenta opterećenje je bilo u zoni 75–85% od maksimalnog individualnog pulsa. Kondicioni dio časa (A dio) programiran je tako da se ispitanici prilikom rada nalaze u aerobnoj zoni. Opterećenje se mjerilo na osnovu unutrašnjih indikatora (pulsa) palpacijom na karotidnoj arteriji nakon zadanog bloka vježbi (u pauzi

između narednog kompleksa vježbi). Na osnovu dobijenog pulsa pratio se intenzitet optere-ćenja kod realizovanog zadatka. Prije svake aktivnosti ispitanici su znali kolika treba biti vrijednost pulsa tokom aktivnosti.

Metode obrade podataka

U obradi podataka je korišten statistički program SPSS (verzija 15.0). Za svaku vari-jablu izračunati su osnovni parametri deskriptivne statistike: minimalni rezultat (Min), maksi-malni rezultat (Max), aritmetička sredina (AS), standardna devijacija (SD),- asimetričnost distribucije rezultata (Skew), spljoštenost distribucije rezultata (Kurt.). Za utvrđivanje razlika između inicijalnog i finalnog mjerenjaprimjenjen je T test (Malacko i Popović, 2001). Značajnost zaključivanja utvrđena je na nivou p<0,05.

3. REZULTATI

Na Tabeli 1 prikazani su osnovni deskriptivni parametri funkcionalnih sposobnosti na inicijalnom i finalnom mjerenju. Uvidom u rezultate na Tabeli 1, na inicijalnom mjerenju, može se zaključiti da vrijednosti centralnih i disperzionih parametara varijabli za procjenu funkcionalnih sposobnosti pokazuju normalnu raspodjelu rezultata, pa se može konstatovati da je grupa koja je uključena u eksperiment homogena na inicijalnom mjerenju.

Uvidom u rezultate funkcionalnih sposobnosti na finalnom mjerenju takođe se može

konstatovati normalna raspodjela rezultata osim varijable Sistolni krvni pritisak (FTASI) koja pokazuje nešto veću asimetriju distribucije (Skjunis, 1,406), kao i vrijednosti koeficijenta zaobljenosti (Kurtosis, 3,449). Na osnovu toga može se konstatovati da je grupa na finalnom mjerenju zadržala uglavnom homogene rezultate.

Rezultati deskriptivne statistike prikazani na Tabeli 1 ukazuju na promjene vrijednosti testiranih parametara nakon tromjesečnog rekreativnog aerobik programa. Vitalni kapacitet je povećan za 534,20 ml/kg/min., puls u mirovanju se smanjio za 7,25 otkucaja u minuti, radni puls je povećan za 7,25 otkucaja u minuti, sistolni arterijski krvni pritisak je povećan za 5,23 mm Hg, dijastolni krvni pritisak je povećan za 2,26 mm Hg, relativna potrošnja kiseo-

nika je povećana za 6,41ml/min/kg. Sve testirane varijable na inicijalnom i finalnom mjerenju imaju normalnu raspodjelu rezultata, osim varijable Sistolni krvni pritisak (FTASI) koja na finalnom mjerenju pokazuje nešto veću asimetriju distribucije (Skjunis, 1,406), kao i vrije-dnosti koeficijenta zaobljenosti (Kurtosis, 3,449).


62

Tabela 1. Deskriptivni statistički parametri funkcionalnih varijabli na inicijalnom i finalnom

mjerenju

Legenda: n - Broj ispitanika; Min - Minimum; Max - Maksimum; AS- Aritmetička sredina;

SD - Standardna devijacija; Skew - Asimetričnost distribucije rezultata; Kurt. - Spljoštenost distribucije

rezultata; FVITKP – Vitalni kapacitet; FFSRCM – Frekvencija srca u miru; FFSRCR – Radni puls;

FTASI – Sistolni krvni pritisak; FTADI – Dijastolni krvni pritisak; FRVO2maks. – Relativna potrošnja

kiseonika;Initaial - Inicijalno, Final - Finalno.

Za utvrđivanje promjena između inicijalnog i finalnog mjerenja kod ispitanika uklju-čenih u eksperiment primjenjen je T test. Na Tabeli 2 prikazane su aritmtičke sredine inici-jalnih i finalnih mjerenja (AS in.-fin.), standardna devijacija između in.-fin. mjerenja (SD), pearsonov koeficijent korelacije (r), studentova t distribucija (T), kao i vjerovatnoća greške pri odbacivanju hipoteze (p). Na osnovu testiranih varijabli za procjenu funkcionalnih spo-sobnosti vidi se da između inicijalnog i finalnog mjerenja postoji statistički značajna razlika u svim mjerenim varijablama. Statistički značajna razlika na finalnom u odnosu na inicijalno mjerenje je kod sljedećih varijabli: vitalni kapacitet (p = 0,000), radni puls (p = 0,020), puls u mirovanju (p = 0,000), radni puls (p = 0,020), sistolni krvni pritisak (p = 0,001), dijastolni krvni pritisak (p = 0,10) i relativna potrošnja kiseonika (p = 0,000).

Očigledno da je aerobna izdržljivost sposobnost koja se zbog nedostatka kretanja vrlo lako može izgubiti kao urođeno svojstvo, međutim, ona se kao stečeno svojstvo može pobo-ljšati uz adekvatne aerobne treneninge. Sa rastom i razvojem povećavaju se funkcije respira-tornog i kardivaskularnog sistema: vitalni kapacitet pluća, frekvencija disanja, sistolni i mi-nutni volumen srca. S obzirom na potrebe funkcija odraslog čovjeka, kao i uzroke sedentar-nog života na te funkcije, neophodno je uticati programiranim fizičkim vježbanjem. Rekrea-tivni aerobik, tj. program koji je primjenjen na odrasloj populaciji žena srednjih godina, je imao pozitivan uticaj na sve primjennjene varijable, ali, te stečene sposobnosti zbog odsu-tnosti dnevnih fizičkih aktivnosti mogu progresivno opadati, naročito kod sedentarnih osoba srednje dobi.

n Min. Max. AS SD Sk. Kt.

FVITKP 38 2000 3800 2876.32 425.177 -.303 -.128

FFSRCM 38 54 108 83.11 11.696 -.067 .125

FFSRCR 38 120 210 157.32 22.757 .262 -1.007

FTASI 38 96 143 118.24 9.851 .408 .654

FTADI 38 64 84 71.47 5.150 .579 .171

INIT

IAL

FRVO2maks. 38 15.7 47.5 32.024 7.5108 .084 -.220

FVITKP 38 2500.0 4200.0 3410.526 344.6812 -.495 .971

FFSRCM 38 62.0 96.0 75.868 7.4984 .420 .360

FFSRCR 38 132.0 204.0 164.579 13.8244 -.161 1.384

FTASI 38 104.0 174.0 123.474 10.8322 2.672 12.505

FTADI 38 64.0 82.0 73.737 3.9503 -.007 .193

FIN

AL

FRVO2maks. 38 28.9 51.3 38.434 5.6043 .350 -.409


63

Tabela 2. T–test između inicijalnog i finalnog mjerenja u varijablama za procjenu

funkcionalnih sposobnosti.

Legenda: M - Aritmetička sredina; SD - Standardna devijacija; SE - Standardna greška; r – Pirsonov

koeficijent korelacije; t - Studenova t distribucija; p - Vjerovatnoća; FVITKP – Vitalni kapacitet inicijalni –

finalni; FFSRCM – Puls u mirovanju inicijalni – finalni; FFSRCR – Radni puls inicijalni – finalni; FTASI –

Sistolni pritisak inicijalni – finalni; FTADI – Dijastolni pritisak inicijalni – finalni; FRVO2maks. – Relativna

potrošnja kiseonika inicijalna – finalna.

4. DISKUSIJA

Na osnovu dobijenih rezultata (Tabela 2) vidljivo je da je primjenjeni rekreativni aerobik izazvao značajne promjene u svim posmatranim parametrima funkcionalnih spo-sobnosti žena. Najveće promjene ostvarene su u poboljšanju vitalnog kapaciteta (povećanje za 450,60 cm3, p = 0,000). Drugo, puls u mirovanju se smanjio za 8,58 otkucaja u minuti (p = 0,000). Dalje, ralativna potrošnja kiseonika je povećana za 7,34 ml/kg/min. (p = 0,000). Rezultate ovog istraživanja možemo uporediti sa rezultatima Babijaka i Miloševića (1992), koji su istraživali uticaj aerobika na morfološki, motorički i funkcionalni status žena koje su se bavile rekreativnim aerobikom. Pratilo se devet varijabli iz domena funkcionalnih sposo-bnosti (frekvencija srca u miru, vitalni kapacitet pluća, sistolni i dijastolni krvni pritisak u miru, sistolni i dijastolni krvni pritisak poslije opterećenja, maksimalna potrošnja kiseonika, relativna potrošnja kiseonika). Statistički značajne promjene funkcionalnih sposobnosti zabi-lježene su kod varijabli puls u miru i vitalni kapacitet pluća.

Uticaj različitog aerobnog vježbanja uz muziku na funkcionalni status žena istraživao je Pantelić sa saradnicima (2007). Od funkcionalnih varijabli mjerene su: sistolni i dijastolni arterijski krvni pritisak, maksimalna i relativna potrošnja kiseonika. Autori zaključuju da ra-zličiti oblici organizovanih aerobnih rekreativnih aktivnosti u velikoj mjeri utiču na funkcio-nisanje organa i organskih sistema čovjeka, u smislu njihovog boljeg rada prilikom optere-ćenja ili u miru. Najveće razlike zabilježene su kod varijabli: sistolni arterijski krvni pritisak, dijastolni arterijski krvni pritisak i frekvencija pulsa u miru. Rezultati istraživanja pokazali su da bavljenje aerobnim rekreativnim aktivnostima dovodi do većih promjena funkcionalnog statusa kod osoba koje imaju duži rekreativni staž.

AS SD r t p

initial 2876,316 425,177 FVITKP

final 3326,921 648,516 0.872 -15.711 0.000

initial 83,459 11,649 FFSRCM

final 75,875 7,490 0.561 4.588 0.000

initial 157,838 22,839 FFSRCR

final 158,504 32,880 0.589 -2.434 0.020

initial 118,243 9,987 FTASI

final 122,081 19,605 0.604 -3.492 0.001

initial 71,405 5,204 FTADI

final 73,514 12,844 0.386 -2.714 0.010

initial 32,000 7,613 FRVO2 max

final 39,346 8,708 0.672 -7.070 0.000


64

Sarika i sar. (2010) suprocjenjivali efekte dva različita programa vježbanja (treninig aerobika i snage) na varijable kardiovaskularnog fitnesa, kao što su krvni pritisak i frekve-ncija srca (HR), metaboličke parametre, kao što je holesterol (HDL, LDL), trigliceride i antro-pometrijske parametre. U eksperimentalnom istraživanju učestvovalo je trideset žena starosne dobi između 35 i 45 godina. Aerobni trening je realizovan tri puta sedmično sa 60-70% inte-nziteta od maksimalne srčane frekvencije kroz šest sedmica. Trening snage takođe je reali-zovan u šest sedmica, a puls i krvni pritisak mjereni su prije i poslije vježbanja u obje ekspe-rimentalne grupe. Rezultati istraživanja su pokazali statistički značajne razlike u oporavku srčanog ritma (Prevježba: 97,40 ± 5,378, postvježbe: 90,70 ± 4,599, t = 8,066, P <0,001), a u postdijastoličkog krvnog pritiska (Pre-vježbe: 85 ± 3,265, nakon vježbe: 86,20 ± 2,820, P <0,001); kod aerobnog treninga i sistoličkog krvnog pritiska (pre- i postvježbe) u obe grupe (P < 0,001). Na osnovu rezultata autor zaključuje da je aerobni trening više koristan nego trening snage u poboljšanju kardiovaskularnog fitnesa i može se koristiti kao preventivna mjera kod osoba koje imaju rizik za razvoj kardiovaskularnih bolesti zbog gojaznosti i spriječiti nastanak srodnih bolesti.

Program rekreativnog aerobika, prije svega, ima opšte dejstvo na cjelokupni psihoso-matski status, pod uslovom da se primjeni metodologija koja se odnosi na starosnu dob i tre-nutne mogućnoti korisnika programa. Suštinski dio svakog dijela treninga, pa tako i aero-bnog, je intenzitet opterećenja prilikom rada. Stim u vezi, trener/instruktor mora imati bogato iskutvo u vođenju programa. To se naročito očekuje kod populacije srednjih i starijih kori-snika programa. Grupni trening kao što je aerobik, je prihvatljiv program vježbanja za žene srednjih godina. Program aerobika ne treba konstantno opterećivati sa novim koreografijama, već motiv vježbanja treba tražiti u miksanju različitih modela aerobnog vježbanja. Realizo-vani program vježbanja je ostvario statistički značajne rezultate na promjene funkcionalnih sposobnosti žena, međutim, kod populacije žena srednjih godina, je isto toliko važno da tjelesno vježbanje postane ''stil života'', navika zbog koje su zdrave i pozitivne.

5. ZAKLJUČAK

Istraživanje efekata tromjesečnog rekreativnog aerobika na uzorku žena srednjih go-dina pokazalo je statitički značajne promjene u funkcionalnim sposobnostima. One su vidljive u povećanju vitalnog kapaciteta, smanjenju pulsa u mirovanju i povećanju relativne potrošnje kiseonika. Osim toga, trenažni proces od 12 nedjelja je značajno uticao na promjene sistolnog i dijastolnog krvnog pritiska, kao i radnog pulsa. Bitan segment aerobika je odgovarajuća/ dinamična muzika koja mora biti prilagođena i godinama. Programski sadržaj aerobika ne mora uvijek biti novitet, ali ga treba stručno upakovati u opterećenje pojedinog dijela tre-ninga ukomponovanog sa muzikom. Onda on dobija ''zadovoljavajući'' sadržaj koji ostvaruje efekat. Pored toga, za žene srednjih godina, period adaptacije na fizička opterećenja treba da je postepen, što znači da je duži (najmanje 12 nedjelja) i sa optimalnim razmakom (svaki drugi dan). Na taj način žena srednjih godina se lakše prilogođava i više je motivisana za kontinuit treninga. Programi tjelesnog vježbanja ne moraju biti uvijek usmjereni na razvoj funkcio-nalnih sposobnosti, premda su one najznačajnije u smislu prevencije zdravlja i dobrih radnih


65

sposobnosti. Ženska populacija, pa i srednjih godina, takođe je jako motivisana za lijep izgled. Zato su neophodni programi oblikovanja tijela, vježbe jačanja, jer žena zrelih srednjih godina ulazi u period života kad je metabolizam usporen, zbog nedovoljnog tjelesnog vježbanja oslabljen je koštani sistem, odbrambeni mehanizam je slabiji, i sl. Dakle, pored funkciona-lnog statusa, lijepog izgleda, trening aerobika treba oblikovati i sa vježbama specifičnog iste-zanja koje moraju biti zadovoljstvo učesnika programa. Do sada su istraženi efekti različitih modela aerobnog vježbanja na različite segmente antropološkog statusa. Ovo istraživanje je specifično i po tome što je eksperiment testiran na uzorku/žene od 35 do 45 godina. To je tzv. ''prelazni period'', nakon kojeg žena ulazi u razdoblje menopauze koju karakteriše promjena u ravnoteži hormona i ona može uticati na zdravlje uzrokujući niz sindroma i kliničkih pore-mećaja. Zato je preporuka za ovu populaciju, da se uključe u redovne oblike vježbanja, naro-čito aerobne, koji i te kako mogu ublažit simptome tog životnog doba (gubitak koštane mase, kardiovaskularne bolesti te psihoneuroendokrinološke poremećaje).

6. LITERATURA

1. Andrijašević, M. (2010). Kineziološka rekreacija. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu.

2. Blagajac, M. (1994). Teorija sportske rekreacije. Beograd.

3. Babijak, J., Milošević. D. (1992). Evaluacija aerobika i neke mogućnosti njegove

korekcije. Godišnjak, 4, 44, Beograd: Fakultet fizičke kulture.

4. Brick, L. G. (1996). Fitness Aerobics. Champaign, IL: Human Cinetics.

5. Donges,C. E., Duffield, R., & Drinkwater, E. J. (2010). Effects of resistance or aerobic exercise training on interleukin-6, C-reactive protein, and body composition. Medicine

and Science in Sport and Exercise, 42(2), 304-413. doi: 10.1249/MSS.0b013e3181b117ca; PMid: 20083961

6. Furjan-Mandić, G., Kosalec, V., & Vlašić, J. (2011). The effects of aerobic exercise on the increase of repetitive strength in women. In S. Simović (Ed.), 3th International

aspects of Sports, Physical education and Recreation (pp. 75-83). Banjaluka, Bosnia and Herzegovina: Faculty of Physical Education and Sport. doi: 10.5550/SP.3.2011.09

7. Gillett, Eisenman, 1987; The effect of intensity controlled aerobic dance exercise on aerobic capacity of middle-aged, overweight women

8. Kostić, R. (1999). Fitnes. Niš: Fakultet za fizičku kulturu.

9. Kostić, R., Đurašković, R, Miletić, Đ., & Makalački, M. (2006). Changes in cardiovascular fitness and body composition of women under the influence of dance aerobic. Facta Universitatis, 4(1), 59-71.

10. Kostić, R., & Zagorc, M. (2005). Comparison of changes in cardiovascular fitness two models of aerobic exercise of women. Facta Universitatis, 3(1), 45-57.


66

11. Oja, P. and Tuxworth, B. (1995). Eurofit for adults – Assessment of healthrelated fitness.

Finland, Tampere: Counsil of Europe, Committee for the development of sport and UKK

Institute for health promotion research.

12. Pantelić, S., Kostić, R., Mikalački, M., Đurašković, R., Čokorilo, N., Mladenović, I.

(2007). The effects of a recreational aerobic exercise model on the functionlal abilities of

women. Facta Universitatis, Series Physical Education and Sport, 5(1), 19-35.

13. Malacko, J., Popović, D. (2001). Metodologija kineziološko antropoloških istraživanja.

[Methodology of kinesiological and anthropological research]. Leposavić: Fakultet za

fizičku kulturu.

14. Mandarić, S., Sibinović, A., Mikalački, M., & Stojiljković, S. (2011). The effects of the

program HI-Low aerobics on Morphological characteristics and functional ability

students in the eight grade. Journal of Sports science and Health, 1(1), 18-23.

15. Mitić, D. (2001). Rekreacija. Beograd: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

16. Mišigoj Duraković, M. (1997). Učinci aerobike na povećanje aerobne sposobnosti i

promjene u sastavu tijela, Zbornik radova, Fakultet za fizičku kulturu, Zagreb.

17. Mišigoj Duraković, M. i sar. (1999). Tjelesno vježbanje i zdravlje, Grafeks i Fakultet

fizičke kulture, Zagreb.

18. Nićin, Đ. (2003). Fitnes, Fakultet za menadžment u sportu Univerziteta ''Braća Karić'' i

Viša škola za sportske trenere, Beograd.

19. Pantelić, S., Mikalački, M., & Čokorilo, N. (2006). Transformation functional abilitys of

woman who are recreationally engaged in hi-lo aerobics. Fizička kultura, (2), 158-164.

20. Pantelić, S., Kostić, R., Mikalački, M., Đurašković, R., Čokorilo, N., & Mladenović, I.

(2007). The effects of a recreational aerobic exercise model on the functional abilities of

women. Facta Universitatis, Series: Physical education and sport, 5(1), 19-35.

21. Perez, B., & Greenwood-Robinson, M. (2009). Zumba: Ditch the workout, join the party!

The Zumba weight loss program. New York, NY: Maggie Greenwood-Robinson

22. Sarika, C., Manpreet, KK., Jaspal, SS. (2010). The Effects of Aerobic Versus Resistance

Training on Cardiovascular Fitness in Obese Sedentary Females, Asian Journal of Sports

Medicine, Vol 1 (No 4), December 2010, Pages: 177–184.

23. Shahana, A., Nair, S., Hasrani, S.S. (2010). Effect of aerobic exercise programme on

health related physical fitness components of middle aged women, Br J Sports Med

2010;44:i19 doi:10.1136/bjsm.2010.078725.60.

24. Stoiljković, S., Mandarić, S., Todorović, K., & Mitić, D. (2010). The effects of

”Omnibus” aerobics program on body composition of women.Physical Culture, 64(2),

59-67.

25. Stojiljković, S. (2005). Fitness, Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja. Beograd.


67

26. Zagorc, M., Zaletel, P., Ižanc, N.: (1998). Aerobika, Fakultet za šport, Ljubljana.

27. Yfanti, M., Samara, A., Kazantzidis, P., Hasiotou, A., Alexiou, S. (2014)Swimming as

physical activity and recreation for women.Tims Acta 8, 137-145.

28. Wilmore, J., Costill., D. (1999). Physiology of sport and exercise (Second Edition).

Champaign, IL: Human Kinetics.

Korespondencija:

Doc. dr Radomir Zrnić,

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta,

Univerzitet u Banjoj Luci, Bosna i Hercegovina

E - mail: [email protected]

Tel: 00 387 65-542 – 474


68

Slavko Ždrale 1, Snježana Radanović 2, akademik MarkoVuković2 1Univerzitet u Istočnom Sarajevu, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta 2Dom zdravlja Trebinje UDK: 617.573 Doi: 10.7251/SIZ0215068Z

ZNAČAJ TERAPIJE EPIKONDILITISA LAKTA METODOM JONOFOREZE

Sažetak

Epicondylitis lateralis cubiti je često obolenje koje pogađa mnoge profesije medju

njima i sportiste (tenisere) po čemu je dobio ime. Mi smo u radu istraživali kliničkim pre-

gledom i ocjenom rezulta liječenja jontoforezom sa aparatom DIATECH PLUS i TENS T3

1211. Aplikovan je lijek Dexomen i Lemod. Bilo je u prosjeku 15 do 20 aplikacija u vremenu

od 3 do 4 sedmice. Rezultate liječenja smo procjenjivali kliničkom metodom. Bolovi su ne-

stali potpuno kod 21 bolesnika, a kod ostalih 7 nakon tri nedelje od prekida th uz dodatak

NSAIL. Svi bolesnici su se vratili svojim ranijim obavezama uz prestanak tegoba. Autori

ocjenjuju da je jontoforeza dobar metod liječenja gdje uobičajna th mirovanjem, hlađenjem i

NSAIL ne daje reziltate. Nismo zabilježili komplikacije ovom metodom liječenja.

Ključne riječi: epicondilitis lateralis cubiti, jontoforeza, dexomen, mirovanje, klinički

pregled.

1. UVOD

Kolateralni epikondilits je entenzopatija često zvani teniski lakat. On je mjesto pola-zišta ekstenzora šake i prstiju. /1/ Najčešće i najintezivnije zahvata musculus extensor caerpi radialis brevis i extensor digitorum communis /2/. Spada u najčešća obolenja tzv. van zglo-bnog reumatizma. Iz tih razloga ni terminologija nije usaglašena. Kod nas je dugo stavljen u grupu van zglobnog reumatizma. Amerikanci ga zovu „Oversus syndrom“, Rusi „perenapre-ienie sustavov“. Zadnjih godina se svrstava s pravom u sindrom entenzopatija. Obzirom na nejedinstvenu etilogiju možda je zadnji naziv i najbolji, jer bar upućuje na karakter anato-mske promjene i na lokaciju iste. Oboljnje je često i pogadja oko 2,5% cjelokupne popu-lacije. /2/ Naziv teniski lakat je često korišten, mada kod nas to ne prelazi 5% ovih bolesnika. Taj naziv je uveo Morris 1883 godine. Kod nas se to najčešće javlja kod zanatlija koji rade alatom posebno čvrsto drežeći isti i stalno izvode istvovremeno ponavljanje pokrete, koji opterećuje iste mišiće. To su zidari, stolari, kovači, radnici na mašinama alatnicama, sjekači, radnici sa vibracionim alatima. (3) Može se slobodno reći da je to profesionalna bolest, u

PREGLEDNI NAUČNI RAD


69

brojnim zanimanjima uključujući i datilografe pa i hirurge, kao i kod sportista. Najčešće pogađa osobe između 40 i 50 godina života sa prevalecijom od 10% i incidencijom 1% (4). Kod tenisera je češći, pa je zbog toga i dobio taj naziv.

Gruchow i Palleier (5) su našli epiokondilitise kod tenisera ispod 40 godina 24,8%, a 57,4% kod igrača iznad 40 godina života. Etiologija je uglavnom jedna. To je oštećenje pola-zišta navedenih mišića odnosno miotendinoznih mišićnih struktura prouzrokovanim pona-vljanim istovremenim pokretima pod opterećenjem naročito pri forsiranoj pronaciji. U tom polažaju jako su zategnuta polazišta mišića i fascija. Pretjerana zategnutost koja traje sma-njuje dotok krvi u zategnutom području i prenadražuju se nervni završeci. To pojačava inače postojeću tenziju izazvanu ishemijom, koja dovodi daljim opterećem do rupture vlakana i nekroze krajeva. Time se uzrokuje hipervaskularizacija odnosno razvoj granulacionog tkiva kao reparatorni proces. Ako se opterećenje nastavi nastaviće se i proces propadanja i repa-racije neadekvatnim vezivnim tkivom.

Autori ovih redova su u nekoliko slučajeva liječenja operativno našli pored granulaci-onog tkiva i masu želatinoznog izgleda dosta gustu. (6) Sigurno je da substrat progredira od ishemije do nekroze, ako se intezivno opterećenje nastavi. Dijagnostika se postavlja ugla-vnom klinički u ortopedskim i fizijatriskim ambulantama. Prvi znak je bol u početku povre-meno, ako se zanemari postaje trajan. Onemugućava rad pa i uobičjan način života. Lokali-zovan je u predjelu lateralnog epikondila humeurusa u radiohumeralnom prostoru, pa i iznad glave radijusa. (2) Pojačava se pri dorsifleksiji šake, pod opterećenjem. Palpatorno se bol lako provocira na navedenim mjestima. Kod dugotrajnih tegoba postoji i hipotrofija musku-lature i smanjena je njihova snaga. Dodatna dijagnostika iskusnim ljekarima ne treba. Ponekad se radi radiografija lakta više da se isključe druge promjene. Ipak ponekad su nađena zade-bljanja periosta na humerusu sa mjesta polazišta mišića ili iznad epikondila heterotopična osifikacija. Obično u vidu omaglica ili jasno hroničnih stanja. Liječenje je principijelno ko-nzervativno. Ono je jednostavno, lako se izvodi kod kuće. Sastoji se u mirovanju, hlađejnu bolnog mjesta, primjeni nesteroidnog analgetika. Ako se disciplinovano i dovoljno dugo, najmanje šest nedelja provodi dovodi do sanacije skoro u svim slučajevima. U slučaju da ovi postupci ne daju efekat mogu se aplikovati kortikoidi, dvije najviše tri injekcije u nedeljnim razmacima. Sa tereapeutskog stanovišta bolest se dijeli u tri faze.

1. Akutno reverzibilan umjeren bol koji se na primjenu NSAIL smiruje.

2. Bolovi traju duže, ne smiruju se na primjenu NSAIL I MIROVANJE. Ova faza odgovara proliferaciji granulacionog tkiva koja zahvata do polovine debljinu tetiva. I ovdje će konzervativno liječnje biti uspješno ako se duže provodi.

3. Patološki proces zahvata cijelu debljinu tetive, dovodi do rupture polazišta mišića i njihove hipotrofije i hipofunkcije. Ovdje je bol na palpaciju jak a sonografski se može naći ruptura ili izmjenjen intezitet slike tetive.

U fazi jedan mi provodimo mirovanje, hladne obloge ledom tri puta po 20 min. Dnevni NSAIL. U fazi dva pored navede th mi aplikujemo i kortikoide sa anestetikom, lo-kalno ne više od tri puta sa razmakom od nedelju dana. Često postižemo promptno umirenje bola. Ipak treba nastaviti poštedu lakta i pored bezbolnosti. Nema dokaza da kortikoidi vode poboljšanju anatomskih promjena (oporavka) nego samo smanjuje inflamaciju oko nekro-tičnog tkiva.(6)


70

Ima mišljenja vjerovatno osnovanih da pogoršavaju anatomske promjene, uvećavajući područja nekroze, pa mogu biti razlog i nastanka rupture. U fazi tri indikovana je hirurška th jer nema drugog načina rekonstrukcije pokidanog kontinuiteta tkiva. Ne treba je provoditi prije šest mjeseci od nastanka bolesti. Autori su u malom broju operisanih slučajeva našli nekrotično tkivo u vidu želatine na mjestu polazišta mišića. Uklanjanjem istog brzo se sma-njuje bol a moguća rekonstrukcija tetiva makar provizorno dovodi do oporavka funkcije.(6)

2. MATERIJAL ISTRAŽIVANJA

Za dvije i po godine (mart 2013, avgust 2025. godine) u centru za bazičnu rehabili-taciju Doma zdravlja Trebinje liječeno je 28 bolesnika s navedenom dijagnozom. Dijagnozu postavlja ortoped i fizijatar, na osnovu anamneze i kliničkih znakova. Radiografija lakta je radjen samo u cilju isključenja drugih uzroka tegoba (artroza, trauma). Prosječna starost je bila 53 godine, a kretala se od 22 do 70 godina. Ona je veća nego što se objavljajue u litera-turi. (4). Većina bolesnika su bili zaposleni. Od zanimanja većinom su zanatlije, adminstrativni radnici s kompjuterom i daktilografi ali i tri domaćice. Samo tri bolesnika su bili sportisti što je ipak više od podataka drugih autora (5). Bilo je 15 žena i 13 muškaraca.

Prije početka terapije jontoforezom provodjenja je terapija poštedom, hladnim oblo-zim i mirovanjem. To je trajalo do šest nedelja. Ako su tegobe perzistirale aplikovano je je-dnom ili dva puta depo medrol na bolno mjesto. U tim slučajevima tegobe su se dosta brzo ublažavale.

Posla toga prelazili smo na terapiju jontoforezom na aparatu DITECH PLUS ele-ctronic desigu i TENS TS 1212.

Od lijekova korištena je amp Dexomen, Lemod. Pojedina terapeustka kura trajala je 1 h. Ukupno trajanje terapije je bilo od 3 do 4 nedelje tj. pet puta nedeljno ukupuno 15 do 20 terapija.

Komplikacije nismo uočili. Svi bolesnici su nakon ove th vraćeni na raniji posao, ako su zaposleni. Sedam bolesnika je imalo još tri nedelja manje tegoba koje su nestale na NSAIL th.

3. ZAKLJUČAK I KOMENTAR

Liječenje epikondilitisa je polimorfno. To otežava ocjenu vrijednosti pojedinačnih postupaka.

Našoj seriji bolesnika prosječna starost je veća od objavljivanih od stranih drugih autora. (4,5). Vjerovatno na ukupnu starost naših bolesnika utiče populacija žena administra-tivnih radnika na kompjuterima i činjenica da je stanovništvo sve starije. Imali smo tri doma-ćice i dva muzičara medju bolesnicima. Sportiste koji su bili pod tretmanom u potpunosti su bili oporavljeni i nastavili su sa trenažnim i takmičarskim aktivnostima. Vjerovatno će se epi-demilogija ove bolesti mjenjati promjenom profesije stanovništva. Liječenje jontoforezom na gore navedeni način se pokazalo vrlo uspješno. Ne može se realno procjeniti koliko u ovom ima značaja samo mirovanje koje prati ovaj vid liječenja. (8,9).


71

No i pored toga mislimo da je jontoforeza veoma značajn i vrlo efikasan metod liječenja, tim prije što u našoj seriji nisu imali komplikacija.

4. LITERATURA

1. Pećina M, Sindromi prenaprezanja sustava za kretanje „Globus“ Zagreb 1992.

2. Lesić A. Vukašinović Z. Bumbaširević M.Patološka stanja u predjelu lakta. Specijalna ortopedija Institut za ortopedske bolesti Banjica Beograd.

3. Bojanić J,Pećina M, Bilić R et all. Epicondylitis humeri. Uzroci nastanka i mogućnosti liječenja. KMV 1988; 36 _,6o 81.

4. Aleksander E. Prevalence and incidence and remission rates of some Ommon rheumatic disases syndromes.Scand Rheumatolog 1074; 34 145_53.

5. Gruchow H W. Pelletier BS.An epidemiologio tenis elbow.Am.J. Sports Med. 1979; 7:234_8.

6. Vuković M. Ždrale S. Entezopatije. Svetigora 8_17:2001.

7. Jojić J. Klinička reumatologija. Školska knjiga Zagreb 1982.

8. Burse G, Washer DG.Apsorption of the Dexamethasone. Am J.Sports med. 2000; 36: 753_759.

9. Basurt F, Oscan A, Algun C. Comparison of phosphoresis and ontoporesis of Naproxen in the treatement of lateral epicondylitis .Clin Rheum. 2003, 17: 98-100.

MLADI ISTRAŽIVAČI Naučna kritika, polemika SPORT I ZDRAVLJE X (2015) 2: 72-77

72

Бојан Бјелица1, Радомир Пржуљ1

1Факултет физичког васпитања и спорта, Универзитет у Источном Сарајеву UDK: 616.8-009.11:796.012.1 Doi: 10.7251/SIZ0215072B

УТИЦАЈ КОМПЛЕКСНИХ МОТОРИЧКИХ ВЈЕЖБИ НА ОБОЉЕЛЕ ОД ЦЕРЕБРАЛНЕ ПАРАЛИЗЕ

Сажетак

Церебрална парализа (ЦП) је трајни поремећај држања и кретања тијела који се огледа на бројним подручјима дјететовог здравственог статуса. Истраживање је обухватило четири оригинална научна рада. Сви радови су задовољили проблематику и могли су да дају одговор на постављени циљ. Циљ рада је био да се утврди утицај програмских садржаја на обољеле од ЦП. Као метод узета је селекција радова од 2003. до 2011. године. Закључујемо да је физичка активност особа обољелих од ЦП на јако лошем нивоу због специфичношћу болести. Редовна, стручно вођена и истрајна програмска средства и рад са обољелим од ЦП дају добре резултате код обољелих. На овај начин, уколико се почне правовремено са рјешавањем проблема, у млађем дјечијем узрасту, рјешавају се разни проблеми, поготово у фази адолесценције. Под овим се подразумјева боља мотивисаност обољелих, боље функционисање, већа физичка ста-билност, равнотежа, координација и остали важни фактори.

Кључне ријечи: церебрална парализа, физичка активност, моторички пореме-ћаји, лезија

1. УВОД

Церебрална парализа (ЦП) је термин који означава скуп синдрома моторичког оштећења непрогресивне природе који су посљедица лезије или аномалија мозга у раним фазама развоја (Dormans et al., 2000). Ово стање првенствено је везано уз поре-мећај постуре и покрета, али прате га и додатна бројна оштећења и секундарни про-блеми који могу имати велики утицај на здравствени статус и квалитет живота (Koman et al., 2004). У оквиру здравственог статуса обољелих од ЦП треба издвојити одређене компоненте здравља на које може повољно дјеловати физичка активност (Heimer & Duraković, 1999).

Истраживања су показала да особе са ЦП морају одржавати већи ниво физичке спремности од здраве популације како би се одгодило опадање функционалних спосо-бности организма везано уз процес старења и посљедице примарних оштећења орга-низма. (Rimmer, 2001). Плански спровођене физичке активности које подстичу фу-нкционалне способности у млађем узрасту дјетета доводе до побољшања уноса кисео-ника, самим тим и побољшања издржљивости код обољелих од ЦП (Shinohara, Suzuki, Oba, Kawasumi, et al., 2002). Прогамски садржаји усмјерени на јачање мишића доњих

MLADI ISTRAŽIVAČI Naučna kritika, polemika


73

екстремитета биљеже запањујуће резултате код особа обољелих од ЦП и постигнути ефекти се одржавају дуго времена (Blundell, Shepherd, Dean, et al., 2003). Овакви и сли-чни програми уз кориштење додатног оптерећења у виду тегова у одређеном време-нском интервалу доводе до јачања екстремитета обољелих од ЦП (Unger, Faure, Frieg, 2006) као и повећања мишићног тонуса, а тиме се може побољшати мобилност дијеце са ЦП и имати позитиван учинак на мишиће ногу (Lee & Chon, 2013). Постоји много погодности за особе које одржавају своје физичке функције на једном већем нивоу и боре се са проблемом који је изазван ЦП (Rimmer, 2007).

Колика је предност особа која проводе одређене врсте самопрограма за развој снаге и ангажовања мускулатуре од особа која проводи вријеме у редовним дневним активностима, говори податак да је могуће за шест седмица постићи инхибиторни учи-нак код особа обољелих од ЦП. Ова врста ефекта остаје позитивна након тренинга снаге и у наредном периоду (Dodd, Taylor, Graham, 2004).

У новије вријеме са развојом саме технологије и метода које се користе за помоћ обољелих, нарочито особа са ЦП користе игре тзв. ''виртуелне стварности'' која има за циљ да попут једне врсте терапије укључи што већи дио покрета тијела и доведе до јачања одређених дијелова мускулатуре, те амплитуде покрета која је свакако по-жељна код овакве врсте болести (Li, 2007).

Редовна и тимски планирана и програмирана физичка активност може значајно дјеловати на промјене морфолошких, мишићних, моторичких и кардиоваскуларних фу-нкција здравственог фитнеса дјеце с ЦП (Klajić et al., 2007). Ради бољег приказа у та-бели 1. је дата класификација болести и главни узрочници.

Табела 1. Класификација болести и главни узрочници

Моторички синдром Неуропатологија Главни узроци

Спастична диплегија Перивентикуларна леуколамација

Прематурите

Исхемија

Инфекција

Ендокрилни/метаболички узроци

Спастична тетраплегија ПВЛ Мултицистична енцефалопат

Исхемија

Инфекција

Ендок./метабол.

Генетски

Хемиплегија Инфаркт мозга

Поремећај коагулације

Инфекција

Генетски

Екстрапирамидни

(алетоидни/дискинетични)

Базални ганглији

Путамен

Керниктерус

Таламус

Асфикција

Поремећај митохондрија

Генетски

2. МЕТОД

Истраживачки подаци за потребе овог рада прикупљани су путем електронских база PubMed, Scholar Google, DOAJ. Претрага радова урађена је у периоду од 2003. до 2011.године. Приликом истраживања база података кориштене су следеће кључне ри-


74

јечи: cerebral palsy, physicalactivity, motordisorders, lesions. Пронађени наслови истра-живања, абстракти и цели текстови су затим били читани и анализирани. Да би истра-живање било прихваћено за коначну анализу морало је да задовољи два критеријума: први критеријум односи се на проблематику ЦП, други критеријум je спровођење ана-лизе радова у изабраном раздобљу. Истраживања која су задовољила постављене кри-теријуме су затим анализирана и представљена на основу следећих параметара: рефе-ренца (прво слово аутора и година и година објављивања истраживања, узорак испи-таника (старост, укупан број и подгрупе испитаника), програм физичког вежбања, тра-јање програма, резултати истраживања.

3. РЕЗУЛТАТИ ИСТРАЖИВАЊА

Поступак прикупљања, анализе и елиминације нађених радова је приказан у Приказу 1. На основу кључних речи је индетификовано 264 рада. Број истраживања која су одмах искључена на основу наслова, дуплираних радова, као и радова који су искључени на основу периода када су издати (старијих од 2003. године) је 264, док је 21 рад укључен у даљу анализу. Даљом анализом 21 рада, искључено је 17 радова на основу више критеријума: абстракта, јер се радило о систематским прегледним истра-живањима, као и непостојања контролне групе у истраживањима. Преосталa четири радa задовољилaсу постављене критеријуме, а то су: радови издавани у временском периоду од 2003. до 2011. године, да у истраживању учествују особе које болују од ЦП.

Табела 2. Поступак прикупљања, анализе и елиминације нађених радова.

Резултати прегледаних

електронских база: 264 рада 243 рада је искључено:

- на основу наслова - као дуплирани радови - радови који су издати у

периоду прије 2003. године

21 рад је даље анализиран на основу абстракта и цијелог текста

17 радова је искључено на основу следећих критеријума:

- абстракта - прегледних истраживања - тема није адекватна

4 рада је задовољило постављене

критеријуме за анализу


75

У табели 2 је приказан цјелокупан протокол на основу ког су издвојени радови који су задовољили постављене критеријуме.

Табела 3. Приказ радова

СД-спастична диплегија; ЕГ-експериментална група; КГ-контролна група; n-број испитаника; СДА-стандардне дневне активности; ОМСУЦ-оцјена моторичких способности у цјелини; ЦП-церебрална парализа; 3Д-тродимензионална; БО- Bruininks-Oseretsky тест; ETPS2-EyeToy for PlayStation 2; д/д1-

дјечака и дјевојчица; м/ж-мушкараца и жена; МА-моторичке активности; МС-мишићна снага; МС-моторичке способности; ПИ-практично извођење.

4. ДИСКУСИЈА

Табела 3. садржи приказ радова који се баве програмом вјежбања код особа са обољењем од ЦП. Табела показује резултате примјене одређеног програма вјежбања, као и методе које су кориштене у раду са овим особама. Анализом табеле уочава се да различити програми вјежбања углавном дају позитивне резултате у рехабилитацији особа са ЦП.

Први ред табеле садржи податке истраживања које је спроведено на узорку од 17 особа, десет особа експерименталне групе старости од 23 до 44 године и седам особа контролне групе старости од 25 до 47 година, обољелих од спастичне диплегије. Одре-ђен дио испитаника је дјелимично користио кретна помагала, док један дио испитаника је био дуже времена приморан да користи инвалидска колица. Експериментална група је под утицајем програмираног прогресивног тренинга снаге под третманом од два пута недељно у временском периоду од 10 недеља, побољшала брзину хода, брзину устајања као и моторичке способности у цјелини. побољшање и повећање мишићне снаге даје јако значајан напредак у ходу код особа са обољењем ЦП.

Референце Популација Групација Третман Протокол Резултати

Andersson et al. (2003)

Особе са СД. Дио популације са помагалима, дио са инвалидским колицима.

ЕГ (n=10 м/ж, 23-44 год.), КГ (n=7 м/ж, 25-47 год.).

ЕГ – програм прогресивног тренинга снаге (брзина ходања, брзина устајања, ОМСУЦ), КГ – СДА

ЕГ – два пута нед. у трајању од 10 недеља, КГ – СДА

Побољшања у свим варијаблама, утицај на МС и способност ходања.

Unger et al. (2006)

Дјеца школског узраста обољела од спастичне ЦП.

ЕГ (n=21 д/д1,13-21 год.), КГ (n=10 д/д1, 13-21 год.).

EГ – Индив. дизајнирани програми, 8-12 вјежби и 28 станица (3Д анализа хода, анкета) КГ - СДА

ЕГ- једном /два пута недељно, 8 недеља, 40-60 мин. КГ - СДА

ЕГ-значајно се разликује од КГ. Брзина, ритам и дужина корака нису значајно промјењени.

Eek et al. (2008)

Дјеца са бирателалном спастичном ЦП.

n=55, 5-15 год., средње доби 10,7 год.

Однос снаге мишића и хода. (осам мишићних група ногу миометром)

Мјерено је стајање, ходање, трчање, скакање.

Разлике између мишићне снаге и МС. Слабост мишића утиче на ход.

Sandlundab et al. (2011)

Дјеца обољела од ЦП.

n=14 , 6-16 год.

МА и покрети на основу теста- mABC-2, тест моторичких знања-БО, тест минуте хода, на основу ETPS2.

Третман је рађен у кућним условима у трајању од 4 недеље.

Мотивација и ПИ је побољшано. Моторика дјеце побољшана. Метод користан у рехабилитацији.


76

Други ред табеле садржи податке истраживања које је спроведено на узорку тридесет и једног дјетета школског узраста који болују од спастичне ЦП. Експериме-нталну групу је сачињавао 21 испитаник, контролну 10 испитаника и сви су били ста-рости од 13 до 21 године. Програм је трајао осам недеља, два пута недељно у трајању 40 до 60 минута и био је дизајниран индивидуално према сваком испитанику који је изводио осам до дванаест вјежби на 28 понуђених станица кружне форме рада. Ефекти су мјерени тродимензионалним приказом хода дјетета послије експеримента и анке-тним упитником. Постигнути су позитивни ефекти у односу на контролну групу, како на самом експерименту програма, тако и на анкети на којој је перцепција знатно пови-шена. Брзина, ритам и дужина корака нису значајно промјењени.

Трећи ред табеле садржи податке истраживања које је спроведено на узорку 55 испитаника старосне доби од 5 до 15 година, обољелих од бирателалне спастичне ЦП.

Мјерен је однос снаге мишића и хода, на основу осам мишићних група ногу које су тестиране ручним миометром. Сегменти који су узети у разматрање били су: ста-јање, ходање, трчање, скакање.Утврђено је да слабост мишића утиче на ход.

Последњи, четврти ред табеле садржи податке истраживања које је спроведено на узорку од четрнаест испитаника обољелих од ЦП, старости од 6 до 16 година. Циљ је био да се истражи могућност коришћења интерактивне игре као моторичке активно-сти за децу са ЦП. Третман извођења је трајао четири недеље. Моторика дјеце је знатно побољшана као и мотивација за овим модерним начином рехабилитације обољелих. Овај вид интерактивне игре је јако добар избор. Специфични моторички ефекти морају се додатно истражити.

Укупан број испитаника обухваћен овим систематским прегледом износио је 117 испитаника. Четврти ред табеле, носио је најмањи број испитаника, тачније 14, док је рад из трећег реда табеле имао највећи број испитаника, тачније 55 испитаника.

Програми рехабилитације углавном су усмјерени да успоставе функционисање тијела, почевши од тонуса мишића, њихове снаге, контролисаног утрошка енергије и осталих битних ствари које смо споменули у овом истраживању. Програм програм прогресивног тренинга снаге у трајању од 10 седмица, са учесталости тренинга од 2 пута недељно, дао је најбоље резултате у овом истраживању.

У раду из трећег реда табеле рађена је само процјена односа између снаге и пјешачке способности дјеце са ЦП, док је рад из првог реда табеле имао најдуже трајање програма од 10 недеља.

5. ЗАКЉУЧАК

ЦП је трајни поремећај држања и кретања тијела који се огледа на бројним подручјима дјететовог здравственог статуса. Програми рехабилитације углавном су усмјерени да успоставе функционисање тијела, почевши од тонуса мишића, њихове снаге, контролисаног утрошка енергије и осталих битних ствари које смо споменули у овом истраживању. Редовна, стручно вођена и истрајна програмска средства и рад са обољелим од ЦП дају добре резултате код обољелих.

У рехабилитацији пацијената су видно мало укључени третмани за развој снаге угрожених екстремитета, те из тог разлога се треба скренути пажња за увођење нових садржаја и иновација везаних за то. Само уз сарадњу родитеља, обољелих од ЦП и учешћа стручних лица као креатора програма за опоравак од ЦП је могуће доћи до позитивних и корисних резултата који свакако остављају добру смјерницу за наставак живота.


77

6. ЛИТЕРАТУРА

1. Andersson, C., Grooten, W., Hellsten, M., Kaping, K.,& Mattsson, E. (2003). Adults with cerebral palsy: walking ability after progressive strength training. Developmental Medi-cine & Child Neurology, 45 (4), 220-228.

3. Blundell, S.W., Shepherd, R.B., Dean, C.M., Adams, R.D., &Cahill, B.M. (2003). Functi-onal strength training in cerebral palsy: a pilot study of a group circuit training class for children aged 4-8 years. Clinical Rehabilitation, 17 (1), 48-57.

4. Dodd, K.J., Taylor, N.F., & Graham, H.K. (2004). Strength Training Can Have Unexpe-cted Effects on the Self-Concept of Children with Cerebral Palsy. Pediatric Physical Therapy, 16 (2), 99-105.

5. Dormans, J.P.,& Pellegrino, L. (2000). Caring for Children with Cerebral Palsy. Indian Pediatrics, 3-31.

6. Еек, М.Н., & Beckung, E. (2008). Walking ability is related to muscle strength in children with cerebral palsy. Gait & Posture, 28 (3), 366-371.

7. Heimer, S., & Duraković, M. (1999). Fitnes i zdravlje. Tjelesno vježbanje i zdravlje. Zagreb, Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrebu.

8. Klajić, I., & Milaščević, D. (2007). Utjecaj tjelesne aktivnosti na neke odrednice zdravstvenog fitnesa djece i osoba sa cerebralnom paralizom. Hrvatski Športskomedicinski Vjesnik, 22, 63-70.

9. Koman, A.L., Paterson, Smith B., &Shilt, S. (2004) Cerebral palsy. Lancet, 363 (9421),1619-1631.

10. Lee, B.K., & Chon, S.C. (2013) Effect of whole body vibration training on mobility in children with cerebral palsy. Clinical Rehabilitation, 27 (7), 599-607.

11. Li, W. (2007). Development and Evaluation of a Virtual Reality Therapy System for Children with Hemiplegic Cerebral Palsy. Bachelor of Applied Science, Division of Engineering Science University of Toronto 2007.

12. Rimmer, J.H. (2001). Exercise and physical activity in persons aging with a physical disability. Physical Medicine & Rehabilitation Clinics of North America, 16 (1), 41–56.

13. Rimmer, J.H., (2007). Disability Condition: Cerebral Palsy. www.ncpad.org/disability, креирано 2007 god.

14. Shinohara, T.A., Suzuki, N., Oba, M., Kawasumi, M., Kimizuka, M., & Mita, K. (2002). Effect of exercise at the AT point for children with cerebral palsy. BulletinHospital for Joint Diseases, 61 (1-2), 63-67.

15. Sandlundab, M., Lindh-Waterworthc, E., & Hagera, C. (2011). Using motion interactive games to promote physical activity and enhance motor performance in children with cerebral palsy. Developmental Neurorehabilitation, 14 (1), 15-21.

16. Unger, M., Faure, M., & Frieg, A. (2006). Strength training in adolescent learners with cerebral palsy. Clinical Rehabilitation, 20 (6), 469-477.

MLADI ISTRAŽIVAČI Stručni rad SPORT I ZDRAVLJE X (2015) 2: 78-86

78

Slaviša Maksimović1

1Student postdiplomskih studija, Faklutet fizičkog vaspitanja i sporta,Pale UDK: 613.71/.72:373.2/.3 Doi: 10.7251/SIZ0215078M

IGRA I NJEN ZNAČAJ U KOREKTIVNOJ GIMNASTICI KOD DJECE PREDŠKOLSKOG I OSNOVNOŠKOLSKOG

UZRASTA

Sažetak;

Igra je spontana. Slobodno izabrana i prijatna aktivnost koja se zbiva bez ikakve

spoljašnje nužnosti čiji je cilj potvrđivanje individualnih i kolektivnih sposobnosti. Izvršenje

zahtjevaju istrajnost, strpljenje i incijativu pri čemu se formira kontakt ličnosti. Igra je potrebna

za zdravlje djeteta i njegov fizički razvoj. Ona stvara radosno.Dobro raspoloženje, povećava

nastavnu aktivnost dječijeg organizma i zadovoljava potrebu djeteta za kretanjem. Sam pro-

ces rehabilitacije djeteta lakše podnosi uz igru. Igra ima ne samo psihološki već i pedagoški

značaj. Različite igre imaju različit uticaj na formiranje djeteta na njegov dalji razvitak.

Tako da igre u kojima se forsira trčanje, napor, plivanje skijanje i slične aktivnosti razvijaju

pluća, mišiće koje drže kostur uspravnim, mišiće udova i slično. Neke igre su namjenjene

jačanju krvotoka, a druge razvijaju spretnosti i koordsinacija pokreta. Sam osjećaj djeteta da

će vježbanjem korigovati deformitet doprinosi i zdravom odrastanju. Ako u saradnji vaspi-

tača i roditelja dijete prihvati i razvije sistem vježbi koje će pomoći korekciji ili ublažavanju

deformiteta možemo očekivati da će to dijete razviti naviku samostalnog redovnog vježbanja.

Ključne riječi: igra, korektivna gimnastika, djeca, predškolski uzrast, osnovnoškolski

uzrast

1. UVOD

Igra je stara koliko i ljudsko društvo. Djetinstvo i mladost oduvijek su bili ispunjeni

igrom. Oni su oblik ponašanja u specifičnim uslovima, karakterističnim za period djetinstva.

Igra zadovoljava potrebu za kretanjem i djelatnošću za kretanjem i djelatnošću, svojstvena

organizmu kojim se razvija i omogućava davanje oduška dečijoj nestašnosti.

Igra je spontana. Slobodno izabrana i prijatna aktivnost koja se zbiva bez ikakve spo-

ljašnje nužnosti čiji je cilj potvrđivanje individualnih i kolektivnih sposobnosti.

MLADI ISTRAŽIVAČI Stručni rad


79

Djeca se igraju da bi razvila svoje sposobnosti ali ipak kroz igru to postižu. Igraju se da bi zadovoljili unutrašnju potrebu za aktivnošću koja je u igri a najčešće usmjerena ka nekom cilju. U igri dijete usklađuje različite aktivnosti da bi postiglo cilj pri čemu savlađuje različite prepreke. Za svaku igru značajno to što dijete u njoj učestvuje i osjećajno. Osećanja nisu samo pokretač u raznim igrama nego imaju i udjela u svim fazama dječije motivacije. To pomaže djetetu da u igri istraje i ako je već umorno.

Igra disciplinuje djecu i navikava ih na izvršenje pravila, jer se djeca uglavnom rado podvrgavaju pravilima igre i sama paze na njihovo isvršavanje.

Izvršenje zahtjevaju istrajnost, strpljenje i inicijativu pri čemu se formira kontakt li-čnosti. Igra je potrebna za zdravlje djeteta i njegov fizički razvoj. Ona stvara radosno.

Dobro raspoloženje, povećava nastavnu aktivnost dječijeg organizma i zadovoljava potrebu djeteta za kretanjem. Igra je jednako važna za umni i estetski razvoj djeteta. U igri di-jete postavlja cilj. Da bi postiglo taj cilj mora se sjetiti onoga što zna izmišlljati sadržaj igre i promisliti kako bi ostvarilo ono što je zamislilo. Na taj način primorava dijete da se konce-ntriše budi misao razvija pamćenje, maštu i stvaralačke sposobnosti.

Igra daje djetetu punoću života za kojom ono žudi. Predstavlja ne zamenljivu arenu za proučavanje djeteta jer se kroz nju očituje ne samo individualne crte sposobnosti djeteta, već i dominatna raspoloženja, simpatije i težnje čitavog dječijeg kolektiva. Kroz igre dijete stiče iskustva, razvija ideje, domišljatost kao i različite sposobnosti koje mu kasnije omogućavaju da bez teškoća usvoji logičan pojam broja i druge matematičke operacije.

S toga vrijeme koje predškolsko dijete utroši na razne oblike igre i nije izgubljeno jer omogućava svestran razvoj za dalje uspješno školovanje i razvoj sreće i aktivne ličnosti.

Ako djecu sa deformitetima tijela na vrijeme uočimo i ako ih naučimo da rade na ispravci svakog deformiteta ako ih osposobimo da se psihološki i socijalno nose sa tim pro-blemom, pomoći ćemo im da odrastaju da bi izbjegli zamke koje ih vode u delikvenciju. Ko-rekcija tjelesnih deformiteta djece predškolskog i osnovnoškolskog uzrasta predstavlja uslov zdravog odrastanja.

Vaspitači u obdaništima i nastavnici u osnovnim školama uz neophodnu pomoć zdravstvenih radnika i uz odgovarajuću organizaciju odgojno-obrazovnog rada dobar dio deformiteta mogu spriječiti a time učestvovati u pravilnom formiranju dječijeg organizma.

2. IGRA I NJEN ZNAČAJ U KOREKTIVNOJ GIMNASTICI

Igra je za dijete najznačajnija aktivnost, često značajnija od samog jela i spavanja. Igru možemo definisati i kao aktivan poduhvat jedne ili više osoba ograničen pravilima date igre, vremenom i manje ili više jasnim ciljem. Za razliku od igara, igrane aktivnosti nisu ograni-čene strogim pravilima, stabilnošću i strogom tematskom vezanošću za cilj, to su aktivnosti jedne ili više osoba tematski orijentisane u okviru nestabilnih pravila i shoda koordinisane tematskom usmjerenošću ka cilju koji nije precizno određen.


80

Djeca se posvećuju igri svim svojim bićem. Oni upražnjavaju igru na svakom mjestu,

bez vremenskih limita. Zato je veoma važno da vaspitač i roditelj budno prate igru igrovne

aktivnosti djeteta kako ne bi došlo do preopterećenja određene grupe mišića, ugrožavanje

ligamenata ili nekog drugog fiziološkog problema uslijed predugog trajanja igre ili preve-

likog intenziteta. Djeca koja imaju tjelesni deformitet su veoma povučena izbjegavaju društvo vršnjaka, jer njihovi vršnjaci imaju pravilano izgrađen odnos prema hendikepu.

Djeca ne znaju sakriti podrugljive a ponekad i vređajuće atribute koji za djecu sa de-

formitetima znaju biti neprijatni. Zbog toga je značaj igre još veći, jer ona ne dozvoljava da se

povuče u sebe što predstavlja osnov za interaktivni odnos sa vršnajcima. Sam proces rehabili-tacije dijete lakše podnosi uz igru. Igra ima ne samo psihološki već i pedagoški značaj.

Dijete se u igri oseća kao član grupe oseća pripadnost ali i socijalnu podršku kole-

ktiva, a na taj način će lakše ispunjavati i sve školske obaveze. Putem korektivne gimnastike

tj. igre dijete usvaja spontano i kulturu sportskog ponašanja. Dijete se uči kako da koristi sport

za svoje zdravlje ali i oblikovanje vlastitog tijela uči se da uživa u sportu i da ga doživljava

kao ugodnu i korisnu aktivnost. Dijete koje redovno radi vježbe korektivne gimnastike ima

sve preduslove da veoma lako razvija kompleksan sistem vježbi za čitav organizam, sistem

koji je upotrebljiv i za zdravlje ljudi. Velika je vjerovatnoća da će tako dijete odabrati ade-kvatan sport kojim će se u budućnosti baviti.

3. ZNAČAJ RANOG KORIGOVANJA DEFORMITETA

Ne možemo očekivati od male djece da shvate važnost svakodnevnog gimnasticiranja

za otklanjanje tjelesnih deformiteta, ali možemo očekivati da će rado prihvatiti igre u kojima

su uklopljene vježbe za korigovanje tjelesnih poremećaja. Djeca ne znaju šta je kifoza,

lordoza ili skolioza, ne znaju šta znače ravna stopala ali će rado prihvatiti svaku zabavu, igru

i razonodu koja u sebi ima vježbe koje ispravljaju ove deformitete.U anatomiji i teoriji kore-

ktivne gimnastike znamo koje vježbe treba izvoditi da bi se ispravio kičmeni stub ili ravno

stopalo ali u literaturi imamo veoma malo materijala koje povezuju ove vježbe sa igrom,

prilagođavanjem djeci predškolskog ili osnovnoškolskog uzrasta.

Društvo ne može biti srećno ako nisu srećni njegovi pojedinci, sada se ostvaruje samo

na individualnom nivou, samo preko pojedinaca. Otuda i važnost korigovanja tjelesnih pore-

mećaja koje imaju moralni i ekonomski značaj. Moralni značaj je u tome što se ostvaruje

princip solidarnosti uzajamne podrške po kome zajednica treba pomoći svakom pojedincu da

postigne optimum svojih sposobnosti i na taj način zauzme adekvatno mjesto u društvu.

Velika važnost i uloga svih koji rade sa djecom je da adekvatno učestvuju u otkrivanju

deformiteta. Što ranije otkrijemo deformitete u razvoju djece to ćemo imati više šanse da

deformitete ispravimo. Vaspitači mogu veoma rano identifikovati poremećaj djetetovog ra-

zvoja ali nam ta dijagnoza mnogo manje vrijedi ako nemamo adekvatnu terapiju. Najbolji

rezultati se dobijaju ako su adekvatne terapijske vježbe spojene sa igrom koja odgovara uzra-

stu djeteta.


81

4. PRIMJENA IGRE U KOREKTIVNOJ GIMNASTICI

Da bi smo adekvatno primjenili igru i igrovne aktivnosti u korektivnoj gimnastici mo-ramo voditi računa o nizu pretpostavki kao što su:

- Izbor igre

- Priprema djece za igru

- Osmišljene igre

- Pripremna igra uz vježbu

- Završetak igre.

Izbor igre je prvenstveno vezan za cilj koji imamo u korektivnoj gimnastici, je ispra-vljanje ili ublažavanje deformiteta. Ako želimo da napravimo pravilan izbor igre moramo imati u vidu: psihološke sposobnosti djeteta, materijalne uslove u kojima će se igra ostvariti, aktivnosti igre ili kompatibilnost sa datom vježbom i ostale aktivnosti djeteta.

Psihološke osobine djeteta određuje izbor igre po više osnova. Za mlađu djecu potre-bno je prilagoditi vrijeme i pravila igre. Vremenske igre ne mogu dugo trajati a pravila je potrebno da budu što jednostavnija i djeci potpuno jasna. Mlađa djeca igraju za sebe a pravila igre se poštuje zato što izvlače ličnu korist, lično uživaju u igri.

Priprema djece za igru ima više aspekata. Djetetu treba da bude potpuno jasno kako igra teče zatim treba da bude psihološki pripremljeno za mogući napor koji igra donosi sa sobom. U pogledu fizičke pripreme djeteta za igru potrebno je da se ono adekvatno obuče i obuje da ima prikladnu opremu za posebne i specifične kretnje.

Osmišljavanje igre je veoma komplikovan posao. Kad osmišljavamo igru djeci treba pružiti sljedeće: sadržaj igre,pravila igre i zadatke igre. Sadržaj igre se odnosi na ono što igra sadrži kao osnovnu aktivnost, kao suštinu radnje koja će se odvijati. Pravila igre su uvijek po-redana i djeca moraju usvojiti da bi se pridržavali toka igre. Najlakši način usvajanja pravila igre jeste demostracija ili probno odvijanje igre.

Ukoliko su dobro osmišljene, igre snažno djeluju na djetetovu istrajnost u kolektivnoj vježbi, na razvijanju njegove mašte i socijalnosti, na njegove pozitivne emocije. Dobro osmi-šljene igre uvode djecu u pravila socijalnog ponašanja,razvijaju kod njih toleranciju i demo-kratiju. Kod osmišljavanja igara moguća su dva pristupa: jedan-da djeca budu svjesna da je jedan od ciljeva igre korekcija deformiteta i drugi da djeca nesvjesno igraju uloge kako bi smo ostvarili ciljeve korektivne gimnastike.

Nastavnik će odlučiti za jedan od pristupa. Najbolji način je djelovanje preko uloga. Ako je opravdano da djeca svjesno igraju uloge da bi pomogli svom drugu u korektivnoj vježbi, tada će nastavnik jasno naglasiti važnost uloga i sam dodjeliti uloge članova grupe. Poznato je da sva djeca žele da igraju glavnu ulogu. U ovom slučaju nastavnik će objasniti zbog čega se upravo uloge upravo tako raspoređuju. Ako uloga djeteta, koje tretiramo kore-ktivnom vježbom sporedna, nastavnik može verbalno pojačati njen značaj npr. može istaći da se zbog toga igra i odvija ili da se igra ne bi mogla ostvariti bez te uloge.

Ako se ipak odluči za drugi pristup na igre u kojoj djeca nesvjesno posreduju aktivnosti korektivne gimnastike tada će podjela uloga ići tako što će nastavnik sam dati pojedincima ili


82

pustiti članove grupe da sami podjele uloge ili će voditi računa da li su ostvareni ciljevi kore-ktivne gimnastike.

Promena igre uz vježbu mora teći tako da se stvara pozitivan uticaj koji želimo ostva-riti korektivnom vježbom. Djeca će vrlo rado zaboraviti da je osnovni cilj igre korekcija de-formiteta. Oni će se opredijeliti za igru kao zabavu. Nastavnik treba kontrolisati intenzitet igre kao njeno trajanje kako ne bi došlo do neželjenih efekata igre: prenaprezanja mišića, oštećenja ligamenata.Ukoliko se igra odvija van nastavnikove kontrole tada je moguće da samo roditelj prati njenu efikasnost, onda se nastavnik i roditelj nalaze u ulozi koordinatora i supervizora igre. Nastavnik treba da vodi računa i o estetskom aspektu ovih aktivnosti. S jedne strane radi se o estetici izvođenja pokreta kao i same radnje koja se u igri odvija a s druge strane radi se o estetici koju ćemo postići vježbama o estetskom ishodu igre.

Završetak igre ne smije biti izvan kontrole nastavnika. Djeca često vole da igra traje predugo zato je važno da nastavnik kontroliše trajanje igre. Umjesto nasilnog prekida igre nastavniku stoji na raspolaganju zamjena jedne igre drugom.

5. IGRE I VJEŽBE ZA KOREKCIJU NEPRAVILNOG DRŽANJA TIJELA

Različite igre imaju različit uticaj na formiranje djeteta na njegov dalji razvitak. Tako da igre u kojima se forsira trčanje,napor,plivanje skijanje i slične aktivnosti razvijaju pluća, mišiće koje drže kostur uspravnim, mišiće udova i slično. Neke igre su namjenjene jačanju krvotoka, a druge razvijaju spretnosti i koordsinacija pokreta. Pojedine igre će biti namjenjene jačanju ravnoteže, a neke lakšem snalaženju u prostoru ili motorici i slično, a neke igre će u prvom planu imati socijalizaciju i emocijalnu stabilnost djeteta. Svaka kombinacija igre i korektivne vježbe ima za cilj da pospješi korektivni učinak vježbe, da pomogne ublažavanju ili uklanjanju deformiteta kod djeteta.

5.1. Igre i vježbe za korekciju skolioze

Vježba 1.: „Delfin pliva na suvom“

Dijete treba da legne na trbuh, ruke ispruži pored tijela, dlanovi su okrenuti na gore. Glavu i gornji dio trupa treba podići na više, zatim spustiti u početni položaj.

Vježba 2.: „Poleti moj golube“

Dijete stane uspravno i nagne se naprijed gornjim dijelom tijela do 90 stepeni. Zatim, raširi ruke u odručenje i oponaša ptičiji let.

Vježba 3.: „Pijano T“

Ova se vježba izvodi sa tri osobe. Kao rekvizit se koristi štap dužine od 1 m do 1.5. Početni položaj je u raskoraku uspravnog stava sa štapom na ramenima iza leđa i ruku na potiljku povučenih prema štapu. Tijelo je zategnuto i uspravno. Kada djeca zauzmu položaj


83

vježbač se naginje bočno sa štapom iza potiljka preko leđa partnera sa strane koliko može dok ga ne napravi, partner pridržava za noge da mu se ne odlepe od poda. Treba da ostane u tom položaju sa stopom od pet do deset sekundi na leđima partnera, nakon čega ga prvi partner prihvati za ruku i povlači nazad prema gore u početni položaj

5.2. Igre i vježbe za korekciju kifoze

Vježba 1.: „Soko leti-sa štapom“

Dijete legne potrbuške opruža ruke niz tijelo sa dlanovima na gore. Vaspitač mu u

ruku stavi palicu. Glavu treba podići što više u vis i ruke sa palicom istovremeno.

Vježba 2.: „Klackalica“

Dvoje djece u stojećem položaju prislone leđa u leđa. Jedno dijete prekloni svoje ruke oko partnerovih u području lakta, a zatim podiže od tla naginjujući se naprijed zatim drugo

dijete podiže prvo. Vježba se ponavlja nekoliko puta.

Vježba 3.: „Sklekovi u vodi“

Vježba se izvodi u vodi do pola koljena na plaži, na moru, rijeci ili plitkom dijelu

bazena. Početni položaj je u podignutom skleku,odnosno ležanje tijela okrenutog prema vodi sa dlanovima oslonjenim na dno, zategnutim rukama i tijelom iznad vode. Drugi oslonac se izvodi tako što djecu postavimo u položaj podignutog skleka do pola visine koljena, tako da

im i tijelo bude iznad vode. Zatim djeca rade sklekove tako što se prepuste vodi i uranjaju

sklekom u vodu sa ciljem da potope cijelo tijelo na sekund vremena.

5.3. Igre i vježbe za korekciju lordoze.

Vježba 1.: „Trčanje u vis“

Dijete treba da legne na leđa, noge podignute u vis i trče u vazduhu sve dok se neosjeti umor, zatim se malo odmori i nastavlja trčanje u vazduhu, trčanje u vis, ali sad podboče

rukama kukove i uzdiže tijelo sve do položaja svijeće.

Vježba 2.: „Guraj me guram te“

Ova vježba služi za jačanje mišića leđa i nogu. Dvoje djece sjede na podu oslonjeni leđima jedno na drugo. Zadatak je da jedno drugo odgura unazad i da prođe na njegov teren.

Ovu vježbu možemo izvoditi u dvije grupe, tako što se između leđa postavi lagana daska.

Vježba 3.: „Trka glista“

Djeca legnu na leđa, ruke stave na potiljak sa isprepletenim prstima. Zadatak je da se gibanjem u lijevo i u desno pomjeraju suprotno od zida. Ovo oponaša kretanje gliste. Po-bjeđuje ona glista koja prva stigne do suprotnog zida. Ova vježba jača leđne mišiće posebno

one neposredno uz kičmeni stub.


84

6. PSIHOLOGIJA ZDRAVOG ODRASTANJA

Zdravo odrastanje djeteta podrazumijeva niz aspekata,a radi se prvenstveno o:

• Fizičkom zdravlju

• Zdravoj kondiciji

• Psihološkom ambijentu za zdravo odrastanje

• Pravilnoj ishrani

• Odgovarajućoj higijeni

• Adekvatnim navikama kao što su:gimnastika,smjena rada i odmora i slično.

Fizičko zdravlje podrazumijeva pravilan rast i razvoj ekstremiteta, kičmenog stuba i cjelokupnog organizma. Savremena medicina, sport i korektivna gimnastika omogućuju da se od malih nogu djeteta pomaže u zdravom odrastanju.

Dijete koje ima uslove za rast uz normalno fizičko zdravlje biće lišeno trauma i soci-jalnih neugodnosti među vršnjacima. Vaspitačima i roditeljima koji znaju prepoznati nepravi-lnosti u fiziološkoj konstituciji djeteta mogu na vrijeme intervenisati traženjem pomoći od ljekara i fizioterapeuta.

Psihološki ambijent - Za zdravo odrastanje podrazumijeva stabilne odnose u porodici, socijalnu prihvaćenost u vršnjačkom kolektivu djeteta, osnovne uslove za uspjeh u školova-nju i druge uslove koje omogućuju aktivno uključivanje djeteta u društvo. Nestabilni odnosi u porodici djeteta izgledaju mnogo drastičniji nego što jesu. Ovo je još veći problem za djecu koja imaju uočljiv hendikep.

Socijalna prihvaćenost je posebno značajna za djecu koja imaju poremećaj u razvoju i kojoj treba poseban korektivni tretman. Ima situacija u kojoj korektivni tretman može uspjeti samo ako je uključena vršnjačka grupa a to posebno važi za primjenu igara i igrovnih akti-vnosti.

Pravila ishrane podrazumijeva da dijete uzima kvalitetnu hranu u količini rasporedu koji obezbjeđuje normalno funkcionisanje organizma. Gojaznost ili mršavost mogu ugroziti vitalne funkcije organizma, mogu ugroziti odrastanje djeteta. Zdrava ishrana je posebno bitna za djecu koja imaju hendikep u razvoju jer u nedostatku vitamina, masti i bjelančevina se drastično održavaju na mišiće, a bolesti mišića najjače su povezane sa određenim poremećaju u razvoju.

Higijena je kod nas u većini porodica na zadovoljavajućem nivou. U higijenu spada i održavanje posteljine, odjeće i obuće koju djeca koriste. Isto tako čist vazduh u sobi u kojoj dijete spava ili u kojoj boravi predstavlja značajan higijenski preduslov zdravog odrastanja.

Sam osjećaj djeteta da će vježbanjem korigovati deformitet doprinosi i zdravom odra-stanju. Ako u saradnji vaspitača i roditelja dijete prihvati i razvije sistem vježbi koje će po-moći korekciji ili ublažavanju deformiteta možemo očekivati da će to dijete razviti naviku samostalnog redovnog vježbanja.


85

Poznato je da osobe koje redovno vježbaju imaju bolje zdravlje, bolju fizičku kondi-ciju, da najčešće nemaju probleme sa tjelesnom težinom.

7. ZAKLJUČAK

Obzirom da se u korektivnoj gimnastici koristi isto sredstvo kao i u fizičkom vaspi-

tanju, a to je pokret, fizička vježba, gimnastika sasvim razumljivo što su vaspitači i profesori razredne nastave ti koji se svakodnevno bave ovom problematikom.

Djeca više vole da se igraju. Poznato je da su vježbe korektivne gimnastike djeci često

dosadne i monotone. Zato spajanjem igre i korektivne gimnastike obezbjeđujemo vrlo zna-

čajan izbor motivacije koji je vrlo važan preduslov za uspješan rad u korektivnoj gimnastici.

Najteži dio ovog rada je spajanje raznih gimnastičkih vježbi sa igrama.

Posebno veliki značaj igre za fizički razvoj djeteta, te služi kao ventil za višak ener-

gije koja ako se akumulira u djetetu čini ga nervoznim i razdražljivim. U svim vidovima

fizičkog vaspitanja igra zauzima značajno mjesto, te zajedno sa korektivnom gimnastikom predstavlja osnov za normalan razvoj djeteta predškolskog i školskog uzrasta.

Humana postavka je da svaki čovjek treba da ima pravo na život, zaštitu, ljubav

pripadanje, rad i slobodu. Najbolje se ogleda u odnosu zajednice prema djeci sa poremeća-

jima u rastu i razvoju. Zato je obaveza svake zajednice da ista prava obezbjedi za svu djecu a

time i uslove za zdrav i normalan život.

8. LITERATURA:

1. Bjeković, G., Vuković, M., Bratovčić, V. (2005). Kako zaštiti kičmu, Pale: Fakultet fizičke

kulture

2. Gojković, D., Fulurija, D. (2012): Učestalost deformiteta kičmenog stuba kod djece drugog

i trećeg razreda osnovnih škola. Naučno-stručni časopis iz oblasti sporta i fizičke kulture“ SPORT I ZDRAVLJE“, (70-76). Pale, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

3. Jovović, V. (1994). Utvrđivanje deformiteta tijela školske djece i omladine u Crnoj Gori. Podgorica: Ministarstvo prosvete i nauke Crne Gore

4. Krsmanović, R. (1988). Utvrđivanje razlika u držanju tijela učenika V i VII razreda kao

uslov formiranja homogenih grupa u cilju prevencije i otklanjanju nedostataka. Šibenik, Zbornik radova VIII Ljetne škole PFKJ

5. Koturović, Lj., Jeričević, D(1988). Korektivna gimnastika, Beograd,: GRO, Sportska knjiga.


86

6. Radisavljević M, Ulić, D., Arunović, D. (1997). Senzitivni period razvoja motornih

sposobnosti djece mlađeg školskog uzrasta. Fizička kultura 5, str. 34-37. Niš: Filotofski

fakultet

7. Radisavljević, M. (1992). Korektivna gimnastika sa osnovama kineziterapije, Beograd: Univerzitet u Beogradu

8. Ulić, D (1997). Mogućnost otklanjanja lošeg držanja tijela sredstvima fizičkog vaspitanja. Fizička kultura 46:1 str. 36-37. Beograd: Fakutet fizičke kulture.


87

Marija Miletić1, Jurica Stanković2 1Master profesor u fizičkom vaspitanju i sportu, Tehnička škola u Knjaževcu 2Student doktorskih studija, Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, Univerzitet u Istočnom Sarajevu – Pale UDK: 796.012.11.9 Doi: 10.7251/SIZ0215087M

EFEKTI SPECIFIČNE FIZIČKE PRIPREME NA RAZVOJ FUNKCIONALNIH SPOSOBNOSTI, EKSPLOZIVNE I

REPETITIVNE SNAGE KOD MLADIH SMUČARA

Abstrakt

Cilj ovog istraživanja je bio da se utvrde efekti treninga specifične fizičke pripreme na

transformaciju motoričkih i funkcionalnih sposbnosti kod mladih smučara. Uzorak ispitanika

činilo je 28 ispitanika, učenika osnovnih škola (članovi skijaškog centra "Stara planina" u

Knjaževcu), uzrasta 13 i 14 godina. Motoričke sposobnosti bile su definisane dimenzijama

repetitivne snage: dizanje trupa na švedskoj klupi (MDTK9, čučnjevi (MČUČ) i sklekovi

(MSKL) i eksplozivne snage: skok udalj iz mesta (MSDM), troskok iz mesta (MTRS) i bacanje

loptice udalj (MBLP). Funkcionalne sposobnosti procenjene su testovima: vitalni kapacitet

pluća, Margarija test i frekvencija pulsa posle opterećenja. Izračunata je analiza varijanse

na multivarijantnom (MANOVA) i univarijantnom (ANOVA) nivou. Utvrđeno je da je na

kraju eksperimentalnog perioda pod uticajem specifične fizičke pripreme došlo na multiva-

rijantnom nivou do statistički značajnog povećanja motoričkih i funkcionalnih sposobnosti

kod mladih smučara.

Ključne reči: eksplozivna i repetitivna snaga, funkcionalne sposobnosti, multivari-

jantna i univarijantna analiza varijanse, mladi smučari.

1. UVOD

Smučanje kao sport postavlja velike fizičke i psihičke napore na smučare, zahtevajući od njih izuzetnu agilnost, koordinaciju, snagu i izdržljivost, jer u takmičarskom smučanju pobednike odlučuje stotinka sekunde. Skijanje nije samo spuštanje niz padinu, nego obuhvata i okretanje, uspinjanje, hodanje i padanje, prilikom čega učestvuju različite grupe mišića, koje smučar mora da funkcionalno kontroliše, bez obzira na brzinu koju postiže.

Motoričke sposobnosti su od posebnog značaja za postizanje značajnih rezultata u smučanju i predstavljaju dimenzije koje su pod kontrolom mehanizma za energetsku regu-laciju: eksplozivna i repetitivna snaga, bazična telesna snaga i maksimalna sila pokušanih pokreta (Krsmanović i Lukman 1993). Od ostalih motoričkih sposobnosti važne su brzina



88

alternativnih pokreta i brzina jednostavnih pokreta. Znatno manji uticaj na rezultat u smu-čanju imaju preciznost, ravnoteža, koordinacija i fleksibilnost.

Eksplozivna snaga je sposobnost koja omogućuje sportisti da ostvari maksimalno ubrzanje sopstvenog tela, nekog predmeta ili partnera. Ova dimenzija ima dominantnu ulogu kod brzih promena pravca u smučanju, tokom prelaska sa noge na nogu odgovarajućim odrazom. Genetska uslovljenost eksplozivne snage je 80%, tako da se trenažnim procesom može malo uticati na njeno povećanje (osim u peridu mladjeg školskog uzrasta), posebno pomoću sledećih motoričkih vežbi: vožnja na neravnom terenu, terenski skokovi i prestupne tehnike (Krsmanović, 2006).

Repetitivna snaga predstavlja sposobnost dugotrajnog rada, kada je potrebno savla-davati odgovarajuće spoljnje opterećenje do 75% od maksimalnog. Ukoliko je reč o savla-davanju spoljnih opterećenja (teg ili partner), radi se o apsolutnoj, a kada sportista višekratno savladava težinu sopstvenog tela (zgibovi, sklekovi), radi se o relativnoj repetitivnoj snazi.

Neki istraživači (Bompa, 2006 i Duraković, 2008) su u više navrata nalazili pozitivnu povezanost između morfoloških karakteristika i funkcionalnih sposobnosti i postignutih rezu-ltata u eksplozivnoj i repetitivnoj snazi koje se realizuju u trenažnom procesu sa mladim sportistima.

Trenažni rad karakteriše organizovano vežbanje za razvoj antropoloških obeležja, do-stizanje motoričkih znanja, i stalno prilagođavanje sadržaja rada, metoda, opterećenja i opo-ravka trenutnom stanju sposobnosti i osobina, radi postizanja optimalne reakcije organizma (Krsmanović, 2009).

U ovom radu problem je bio ispitivanje efikasnosti specifične fizičke pripreme, kao procesa motoričkog vežbanja usmerenog na razvoj antropoloških obeležja mladih smučara.

Cilj istraživanja je bio da se kod ispitanika utvrde statistički značajne promene moto-ričkih i funkcionalnih sposobnosti u finalnom u odnosu na inicijalno merenje.

2. METOD RADA

Uzorkom ispitanika su obuhvaćena 32 mlada smučara, uzrasta 12 i 13 godina koji su bili aktivni učesnici u trenažnom procesu u smučarkom centru Stara Planina u opštini Knja-ževac.

Motoričke sposobnosti su bile procenjivane testovima repetitivne snage (dizanje trupa na švedskoj klupi – MDTK, čunjevi – MČUČ i sklekovi – MSKL) i eksplozivne snage (skok udalj iz mesta – MSDM, troskok iz mesta – MTRS i bacanje loptice udalj – MBLP). Testovi motoričkih sposobnosti su uzeti iz istraživanja Kurelića i saradnika, 1975. godine.

Za procenu funkcionalnih sposobnosti primenjeni su sledeći testovi: vitalni kapacitet pluća (FVKPL), Margarija test (FMARG) i frekvencija pulsa posle opterećenja (FPPOP). Funkcionalni testovi u ovom istraživanju su preuzeti iz istraživanja Heimer i Medved (1997).

Tokom eksperimentalnog perioda koji je trajao četiri nedelje, ispitanici su vežbali tri puta nedeljno po tri sata.

Primenjene su sledeće vežbe: koraci u stranu (vežba koja poboljšava lateralno ubrzanje i agilnost zbog jačanja mišića aduktora i abduktora, te je samim tim presudna za koordina-


89

ciju); Bočna fleksija trupa (vežba za jačanje mišića lateralne strane trupa jer povećava obim pokreta u kukovima); Dubinski skokovi (vežba za razvoj eksplozivne i repetitivne snage, posebno značajna pri startu u skijanju); Ekstenzija trupa (vežba za jačanje mišića donjeg dela leđa, pri skijanju na vijugavom terenu).

Za utvrđivanje kvantitativnih razlika motoričkih i funkcionalnih sposobnosti ispita-nika između dva merenja primenjena je analiza varijanse na multivarijantnom (MANOVA) i univarijantnom nivou (ANOVA). Dobijeni podaci su obrađeni statističkim paketom Statistika 7.0.

3. REZULTATI ISTRAŽIVANJA

Tabela 1. Multivarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti ispitanika

Wilks’ Lambda Rao’s F Q

.136 12.25 .000**

Legenda: vrednost Bertletovog testa (Wilks' Lambda), Raova F-aproksimacija (Rao’s F) i nivo značajnosti (Q)

Rezultati multivarijantne analize varijanse, prikazani u tabeli 1, ukazuju da postoje statistički značajne razlike u motoričkim sposobnostima između inicijalnog i finalnog me-renja, jer Wilk’s Lambda iznosi .136, što Raovom F-aproksimacijom od 12.25 daje zna-čajnost razlika na nivou značajnosti od Q= .000. Prema tome, u primenjenom sistemu moto-ričkih sposobnosti ispitanika, utvrđene su statistički značajne razlike.

Tabela 2. Univarijantna analiza varijanse motoričkih sposobnosti ispitanika

Varijable Merenja N Mean F-odnos P-level

IN 32 12.45 MDTK

FI 32 17.68 5.42 .000**

IN 32 9.56 MSKL

FI 32 14.61 4.62 .031*

IN 32 11.28 MDTK

FI 32 16.63 6.24 .000**

IN 32 160.28 MSDM

FI 32 175.45 5.23 .000**

IN 32 515.27 MTRS

FI 32 543.46 1.75 .134

IN 32 28.36

MBLP

FI 32 36.35

3.84 .043*

Legenda: inicijalno merenje (IN), finalno merenje (FI), aritmetička sredina (Mean), koeficijent F-testa

(F-odnos) i koeficijent značajnosti (P-level)


90

U tabeli 2 prikazana je univarijantna analiza varijanse testova motoričkih sposobnosti,

izračunata upoređivanjem rezultata aritmetičkih sredina inicijalnog i finalnog merenja. Na

osnovu koeficijenata F-testa (F-odnos) i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati

da je utvrđena statistički značajna razlika kod svih testova: dizanje trupa na švedskoj klupi

(MDTK 000**), sklekovi MSKL (.031*), skok udalj iz mesta (MSDM .000**) i bacanje loptice udalj (MBLP .043*), osim kod testa troskok iz mesta (MTRS .134).

Tabela 3. Multivarijantna analiza varijanse funkcionalnih sposobnosti ispitanika

Wilks’ Lambda Rao’s R Q

.182 17.24 .000**

Legenda: Bartletov test (Wilks' Lambda) Raova F- aproksimacija (Rao's F) i nivo značajnosti (Q)

Rezultati multivarijantne analize varijanse, prikazani u tabeli 3, pokazuju da u funkci-onalnim sposobnostima postoje statistički značajne razlike, jer Wilk’s Lambda iznosi .182, što Raovom F-aproksimacijom od 17.24 daje značajnost razlika na nivou od Q= .000. Prema tome, u primenjenom sistemu funkcionalnih sposobnosti ispitanika utvrđene su statistički značajne razlike.

Tabela 4. Univarijantna analiza varijanse funkcionalnih sposobnosti ispitanika

Varijable Merenja N Mean F-odnos P-level

IN 32 3240.00 FVKPL

FI 32 3360.00 1.68 .120

IN 32 4.25 FMARG

FI 32 3.56 4.62 .041*

IN 32 178

FPPOP

FI 32 166

5.42 .000**

Legenda: inicijalno merenje (IN), finalno merenje (FI), aritmetička sredina (Mean), vrednost F-testa (F-odnos)

i koeficijent značajnosti (P-level)

U tabeli 4 prikazana je univarijantna analiza varijanse testova funkcionalnih sposo-bnosti, upoređivanjem aritmetičkih sredina rezultata inicijalnog i finalnog merenja. Na osnovu koeficijenata F-odnosa i njihove značajnosti (P-Level) može se konstatovati da postoji sta-


91

tistički značajna razlika u funkcionalnim sposobnostima kod Margarija testa (frekvencija pu-lsa posle opterećenja (FPPO .000) i vitalni kapacitet pluća (FVKP .000).

4. DISKUSIJA I ZAKLJUČAK

Rezultati multivarijantne analize varijanse su na multivarijantnom nivou (tabele 1 i 2)

pokazali da je došlo do adaptivnih promena i statistički značajnog poboljšanja motoričkih

sposobnosti kod mladih smučara (Q= .000**).

Do toga je verovatno došlo jer su sadržaji primenjenih vežbi specifične fizičke pri-

preme pojačali aktivnost agonističkih mišića i jakost celog organizma, kao i primenjena opte-

rećenja (obim i intenziteti) bila blizu granice funkcionalnih mogućnosti.

U trenažnom procesu specifične pripreme, posebna pažnja je posvećena intenzitetu i

obimu opterećenja, kao i trajanju faza odmora, tokom kojih se obnavlja energija i odvijaju se

fiziološke promene izazvane vežbanjem.

Veći broj autora (Lanc, 1988; Heimar, 1989, Krsmanović, 2008; Joksimović, 2010)

podržava ovakav pristup u radu, koji kod mladih smučara omogućuju značajno formiranje

motoričke osnove na kojoj se kasnije mogu svestrano razviti kompleksne motoričke sposo-

bnosti što olakšava prelaz na fazu specijalizacije.

Dobijeni rezultati multivarijantne analize varijanse (tabele 3 i 4) su pokazali statistički

značajno poboljšanje funkcionalnih sposobnosti (Q= .000**) kod mladih smučara.

Može se predpostaviti da su adaptivni procesi funkcionalnih sposobnosti, između

ostalog posledica primene odabranih specifičnih sredstava telesnih vežbi eksplozivnog i repe-

titivnog karaktera za poboljšanje funkcionalnih sposobnosti fosfokreatinskog i glikolitičkog

energetskog mehanizma i povećanje efikasnosti nervnih struktura u specifičnim uslovima

kiseoničkog duga.

Optimalne promene intervala rada i odmora u trenažnom procesu sa ispitanicima,

prema nekim autorima (Kurelić i sar.1975; Krsmanović, 2006) doprinose povećanju radne

sposobnosti u odnosu na početni nivo i omogućavaju razvoj funkcionalnih sposobnosti.

Povećanje ove sposobnosti zasniva se tada na pozitivnoj funkcionalnoj reakciji organizma, a

to omogućuje dalje poboljšanje i razvoj stanja treniranosti.

Veliki broj istraživača čiji je predmet interesovanja bio razvoj funkcionalnih sposo-

bnosti sportista (Jukić, 1998; Heimar, 1997; Duraković, 2008) podržava ovakvu koncepciju

funkcionalne pripreme kod mladih smučara.

Rezultati dobijeni ovim istraživanjem potvrđuju da su programi specifične fizičke

pripreme sa mladim smučarima generalno koncipirani sa velikim intenzitetom telesnih akti-

vnosti, doprineli statistički značajnom povećanju notoričkih i funkcionalnih sposobnosti.


92

5. REFERENCE

1. Bompa, T. (2006): Theory and Methodology of Training (Teorija i metodologija

treninga). Zagreb: Nacionalna i sveučilišna knjižnica.

2. Duraković, M. (2008). Kinotropology, Biological aspects of physical exercise

(Kinotropologija, Biološki aspekti telesnog vežbanja), Zagreb: Kineziološki

fakultet sveučilišta u Zagrebu.

3. Heimar, S. (1989). Taxonomy analysis of functional characteristics of young

athletes (Taksonomska analiza funkcionalnih karakteristika mladih sportista),

Kineziologija, Vol. 22, br. 2.

4. Heimar, S. i Medved, R. (1997). Functional diagnostics of fitness athletes

(Funkcionalna dijagnostika treniranosti sportista), Međunarodno savetovanje,

Zbornika radova (23-44). Zagreb: Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u

Zagrebu.

5. Joksimović, A. (2010). Specific characteristics of alpine skiers (Specifične

karakteristike alpskih skijaša). In Stanković (Ur.), XIV Meðunarodni naučni skup

“FIS Komunikacije 2010” u sportu, fizičkom vaspitanju i rekreaciji, Zbornik

radova (str. 469-472). Niš: Fakultet sporta i fizičkog vaspitanja.

6. Jukić, I. (1998). The influence of Programmed Training on the functional abilities

in young athletes (Uticaj programiranog treninga na promene funkcionalnih

sposobnosti mladih sportista). Kineziologija, 30 (1).

7. Krsmanović, R, Lukman, L. (1993). Technique and methodology of skiing

(Tehnika i metodika smučanja). Novi Sad: Fakultet fizičke kulture.

8. Krsmanović, R. (2006). Winter sports (Zimski sportovi). Pale: Fakultet fizičke

kulture.

9. Krsmanović, R. (2008). Influence of the factors of duration of excitation on the

efficiency of training of alpine skiing tehnique (Uticaj faktora trajanja ekscitacije

na efikasnost obuke tehnike alpskog smučanja. Spors and health, Scientific –

expert magazine of the sphere of sports and physical culture. Pale: Faculty of the

physical education and sport.

10. Krsmanović, R. (2009). Theory of sports training (Teorija sportskog treninga),

Udžbenik. Pale: Fakultet fizičke kulture i sporta.


93

11. Kurelić N., Momirović, K., Stojanović, M., Radojević, Ž. I Viskić-Štalec, N.

(1975). The structure and development of morphological and motor dimensions

of youth (Struktura i razvoj morfoloških i motoričkih dimenzija omladine),

Belgrade: Institut for scientific reserches of Faculty of Physical Education.

12. Lanc, V et al.(1988). Let us learn to ski (Naučimo skijati). Zagreb: Fakultet

fizičke kulture.


94

Goran Soković Student postdiplomskih studija, Faklutet fizičkog vaspitanja i sporta, Pale UDK: 347.63:796 Doi: 10.7251/SIZ0215094S

ULOGA PORODICE U ŠKOLSKOM SPORTU

Sažetak:

Roditelji imaju prava i dužnosti da se staraju o ličnosti, pravima i interesima svoje

maloletne dece. Ova prava, odnosno bolje rečeno dužnosti, nazvane jednim imenom rodite-

ljsko pravo, pripadaju roditeljima, ocu i majci istovremeno i zajednički. Empirijska istraži-

vanja roditeljskog uticaja na ponašanje dece u sportu potvrdila su da je taj uticaj značajan i

znatan. Roditelji su presudni u donošenju prvobitne odluke o započinjanju sportske aktivnosti.

Određenije, ovim istraživanjem želelo se utvrditi: osnovne karakteristike socio-ekonomskog

statusa mladih sportista i njihov uticaj na uključivanje u sport i očekivanja od sporta.

Ključne riječi: roditelji, škola, sport, djeca

1. UVOD

Roditelji imaju prava i dužnosti da se staraju o ličnosti, pravima i interesima svoje maloletne dece. Ova prava, odnosno bolje rečeno dužnosti, nazvane jednim imenom rodite-ljsko pravo, pripadaju roditeljima, ocu i majci istovremeno i zajednički. Roditelji vrše staranje o deci odnosno svoje dužnosti sporazumno. Roditeljsko pravo u našem pravnom sistemu predstavlja pretežno skup dužnosti roditelja prema deci.

Roditelji su dužni da se staraju o ličnosti, pravima i interesima svoje maloletne dece koje roditelji vrše u cilju podizanja dece za korisne i svesne građane naše zemlje i radi učvršćenja porodice kao osnovne ćelije drustva. Roditelji nemaju dakle nikakve vlasti prema svojoj deci, već imaju samo dužnosti u korist dece. Roditelji svoje obaveze vrše pod nadzo-rom društvene zajednice, jer su brak i porodica pod zaštitom društvene zajednice, a maloletna lica stoje pod naročitom zaštitom društvene zajednice. Roditeljsko pravo je lično pravo rodi-telja. To znači da prava i dužnosti prema deci pripadaju isključivo roditeljima. Roditelji se ne mogu nikako odreći svojih roditeljskih dužnosti mada im iste mogu biti ograničene ili oduzete.

U tom kontestu u ovom radu ćemo skrenuti pažnju i na to na koji način roditelji utiču na decu, način na koji deca posmatraju roditelje kao uzore i u kojoj meri roditelji utiču na



95

učešće dece u školskom sportu. Na koji način motivisati decu da se priključe sadržajima školskog sporta koji imaju za cilj onaj isti kao i fizičko vaspitanje a to je integralni razvoj ličnosti primenom specifičnih sadržaja. U ovom slučaju to su vežbe i pokret.

2. RODITELJI I SPORT

Empirijska istraživanja roditeljskog uticaja na ponašanje dece u sportu potvrdila su da je taj uticaj značajan i znatan. Roditelji su presudni u donošenju prvobitne odluke o započi-njanju sportske aktivnosti. Za fizički živahnije roditelje velika je verovatnoća da će imati fizi-čki aktivniju decu, gde je na delu biološka sličnost u interakciji sa socijalnim učenjem. Rodi-teljska aktivnost i uverenja o sportu značajno su povezana s uživanjem u sportu i s privlačnošću sporta za njihovu decu. Roditeljski polni stereotipi mogu znatno uticati na verovatnoću da će

im se dete baviti sportom. Uticaj roditelja na doživljaj vlastite kompetencije u sportu nije beznačajan ni u starije doba .

U objašnjenju roditeljskog uticaja na dečje bavljenje sportom Eccles i Harold su pri-menili procesni motivacijski model. Procesne teorije pretpostavljaju da će do neke aktivnosti doći u funkciji očekivanja da će ta aktivnost dovesti do određenog cilja, te u funkciji privla-čnosti tog cilja.

Kako je dokazano da roditelji prenose vrednosti i uverenja na svoju decu, Eccles i Ha-rold su krenuli od pretpostavke da se vrednosti i uverenja vezana za sport prenose s roditelja na decu i da je to osnovni pokretač dečje sportske aktivnosti. Roditeljsko potkrepljenje spor-tske aktivnosti svakako će održati motivaciju, no uloga modela i socijalno učenje pod ovom teorijom nisu nužni.

Na ovaj način moguće je objasniti pozitivan roditeljski uticaj i u slučaju kad su rodi-telji netalentovani i nesposobni za bavljenje sportom, nego veruju da je sport dobar i koristan

i da će u njemu njihova deca biti uspešna.

Roditeljska uverenja vezana za sport su dominantno pozitivna i najčešće se odnose na pozitivni uticaj sporta na zdravlje i sposobnosti njihove dece, zatim na poželjnu socijalizaciju dece u sportu i na doživljaj sporta kao sigurne aktivnosti u kojoj će deca izbeći nasilje, alko-hol i drogu.

Sistematizujući nalaze o načinima na koji se roditelji uključuju u sportsku aktivnost svoje dece Woolgar i Power su prepoznali tri osnovna oblika. Prvi je roditeljska potpora, koja

se može očitovati kao emocionalna podrška (na primer, detetu u stresu), pružanje informacija (na primer, davanje saveta), ili kao konkretna pomoć (finansijska, u prevozu i slično).

Drugi oblik sudelovanja roditelja u sportu su socijalno učenje i operantno savetovanje.

Ogledaju se u modeliranju, gde roditelj svojim ponašanjem u sportu pruža model detetu i u potkrepljenju dečjeg ponašanja. Treći oblik sudelovanja su roditeljska očekivanja dečjeg po-stignuća u sportu, neškodljiva tek kad su u skladu s detetovim realnim mogućnostima, a šte-tna po motivaciju ako su preniska ili previsoka.


96

Roditeljsko učestvovanje u sportskim aktivnostima dece ponekad proizvodi negativne efekte. Roditelji mogu biti izvor stresa, često zbog nerealnih očekivanja ili traženja uspeha po svaku cenu. Prateći svoju decu u sportskim situacijama neki roditelji gube kontrolu nad vla-stitim ponašanjem, pa su čak i u dečjem sportu registrovani nasilni incidenti. Kvalitetnije roditeljsko učestvovanje u dečjem sportu pokušava se postići programima u koje se roditelji uključuju organizirano i u kojima se edukuju kako pružiti bolju podršku svom djetetu. Bosnar

(2003).

3. PORODICA I ŠKOLSKI SPORT

Sport, elementi sporta, sportske igre i gimnastika, predstavljaju jedan od najuspjesnijih metoda za održavanje i poboljšanje zdravlja i psihičke ravnoteže odraslih, a posebno djece i omladine. Ove discipline se primjenjuju u cilju:

- preduzimanja preventivnih mjera radi poboljšanja fizičkih i funkcionalnih sposo-bnosti, a samim tim i opšteg zdravlja pojedinaca.

- preduzimanje posebnih profilaktičkih mjera zaštite tamo gdje preti opasnost od nastanka oboljenja,tjelesnog deformiteta ili invaliditeta.

- preduzimanje mjera za kompletnu rehabilitaciju,odnosno resocijalizaciju onih kod kojih već nastalo oboljenje,oštećenje,deformacija ili invaliditet.

Izraz ,,kretati se znači živjeti“ ukazuje da, pored klasičnih metoda fizikalnog liječenja, osnovu savremene rehabilitacije čine metode aktivnog pokreta.Važnost pokreta potvrđuju i riječi velikog ruskog fiziologa Sečenova ,,da se cjelokupna naša aktivnost u krajnjoj liniji svodi i realizuje kroz upravljenu motoričku aktivnost“.

Pravilno odabrane i stručno primjenjene igre i sportske igre imaju značajno terape-utsko i preventivno dejstvo. Preko njih se može djelovati naotklanjanje lakših oblika tjelesnih deformiteta, kao i na vraćanje i popravljanje narušenih funkcija. Sem toga, njima se ostvaruje povoljno psihičko dejstvo. One pomažu procesima prilagođavanja i resocijalizacije. Kroz afir-maciju i potvrđivanje sopstvenih vrijednosti, one pored emotivne i zabavne komponente, imaju i izuzetno kreativnu komponentu, jer potpomažu podizanju i usavršavanju preostalih sposobnosti čovjeka. Igre i sportske igre kao sredstva prevencije, korekcije i rehabilitacije treba posmatrati u kontekstu njihove biološko-zdravstvene, psihološke i sociološke vrije-dnosti. Njihova biološko-zdravstvena vrijednost ogleda se u funkciji razvijanja neuro-musku-larnih mehanizama u zdravim, neoštećenim dijelovima tijela, tako se kompenziraju izgu-bljene funkcije povređivanjem ili oštećenjem.

Svojim uticajem na lokomotorni aparat one imaju veliki značaj jer utiču na pobo-ljšanje snage, elastičnosti, koordinacije pokreta, ravnoteže i uopšte na jačanje cijelog orga-nizma.

One obiluju raznovrsnim kretnjama koje mogu da angažuju prevashodno gornje ili donje ekstremitete, te se kao takve mogu adabirati i primjenjivati u zavisnosti od mogućnosti i potrebe anagažovanja određenih ekstremitata ili segmenata. Igre predstavljaju značajnu


97

terapeutsku metodu kojom se povećava i postiže opšta ili posebna mobilnost tijela, pomoću njih razvija spretnost i okretnost, kod stanja koja su zahtjevala duži inaktivitet.

S obzirom da se sportskoj igri kao osnovni rekvizit koristi lopta kojom učesnici manipulišu, po unaprijed dogovorenim, utvrđenim pravilima na određenom prostoru u sara-dnji sa ostalim učesnicima, potrebno je da svi izvedu određenom brzinom, u određenom ritmu, što sve zajedno doprinosi popravljanju i izoštravanju preostalih funkcija. Njome se postiže i reparacija funkcija koje su zbog povrede, deformiteta ili bolesti reducirane.

Igre, uz dobru organizovanost i kontrolisanu doziranost, mogu da doprinesu boljem prihvatanju slike o sebi, tzv. tjelesne šeme, što je prva pretpostavka sveukupne rehabilitacije.

Dobro je poznato da sportska igra, zbog svoje inventivnosti, podstiče aktivnost duha, odlučnost, takmičarski duh, samosvesnost. Sportske igre sa ovakvim psihološkim uticajima imaju značaj za osobe sa određenim fizičkim retardacijama jer su kod njih upravo narušene psihičke vrijednosti.

Kroz sportsku igru osobe oštećenog zdravlja manifestuju i potvrđuju svoje preosta-lepsiho-fizičke sposobnosti. Uz uslov da je ona odabrana i prilagođena karakteru, stepenu i trenutnom stanju pacijenta, ona postaje veoma korisno sredstvo psiho-fizičkog prilagođavanja i samopotvrđivanja

U kontaktu sa ostalim učenicima, pacijenti odmeravaju svoje sposobnosti u odnosu na druge, što ima određenog efekta na ispoljavanje lične, emocionalne ravnoteže, razvijanje volje i želje za kompletnom socijalnom integracijom.

Pacijent za vrijeme sportske igre u kontaktu sa drugim učesnicima proširuje socijalno-psiholška osjećanja rivalstva, kompetencije,ličnu i kolektivnu nadmoćnost i preko igara po-dstiče i proširuje skalu ljudskih sloboda. On svojim učešćem i borbom u sportskoj igri, radi ostvarenja boljeg rezultata, skreće pažnju okoline na sebe. Skretanje pažnje je vid garancije da okolina misli i brine o njemu, da računa na njega i njegove preostale snage i sposobnosti, odnosno da je on i dalje punopravni član te zajednice i da nije napušten i zaboravljen.

Sportske igre od kojih se najčešće koriste košarka, odbojka, rukomet i fudbal, mogu se primjeniti kao izvrsno sredstvo za opšte jačanje organizma ili za ostvarivanje posebnih uticaja na određene segmente aparata za kretanje. Njihovu primjenu treba prilagoditi polu, uzrastu, tjelesnom statusu, trenutnom fizičkom i funkcionalnom stanju pojedinca, odnosno cilju koji se želi postići. Ove sportske igre obiluju raznovrsnim kretanjima, a svaka od njih sadrži i neke specifične pokrete sa većim angažovanjem određenog segmenta, što se može iskoristiti za preventivno-korektivni rad, popravljanje negativnih posljedica inaktiviteta, podi-zanje fizičkih i funkcionalnih sposobnosti.

Na sportsko angažovanj deteta roditelji tj porodica, mogu uticati na različite načine. Te uticaje je Gregori svrstao u 4 kategorije. Prvi korak je da se dete verbalno i/ili neverbalno zainteresuje za sport I u njega uključi. Roditelji obično ističu pozitivnu ulogu sporta, njegove nesumnjive doprinose zdravom psihofizičkom razvoju i čine određene konkretne napore kako bi dete pokrenuli na aktivnost. Sledeći korak bi bio uključivanje roditelja u samu aktivnost dece (porodične šetnje, ipoznavanje dece sa određenim sportovima, zajednička igra loptom ili pomoč u tome).


98

Značajan oblik uticaja je i sposobnost i angažovanje roditelja da deci omoguće pristup objektima I opremi potrebnoj za sportsku aktivnost. I na kraju, ali ne manje važan faktor, jeste manifestovanje poverenja u svoju decu i njihove sposobnosti i na taj način jačanje i ohrabrivanje njihovog samopouzdanja.

Treba reći da obrazac aktivnog življenja roditelja, stil života u kome sport ima važno mesto, predstavlja dobar primer i model za ponašanje njihove dece. Međutim istraživanja su pokazala da se pozitivni uticaji roditelja, kao sportskih modela, na opredeljenje dece da se bave sportom ne ostvaruje automatski.

Pojedini istraživači nalaze da bavljenje sportom roditelja samo po sebi nije dovoljan podsticaj njihovoj deci da se uključe u sport. Naprotiv od uloge sportskog modela za decu je mnogo važnija roditeljska podrška, kao i podrška i podsticaji ostalih članova uže i šire porodice. Do sličnih zaključaka došli su i drugi autori(Brustad, 1996; Kimiecik & Horn, 1998; Eccles & Harold, 1996 – prema Daniel, 2005). Oni potvrđuju da pozitivan stav rodi-telja prema sportu i sportskom uspehu, te procena da u ovoj oblasti njihovo dete može biti uspešno, ima veći uticaj na dete i njegovo angažovanje u sportu od samog roditeljskog ba-vljenja sportom.

Ne manje važna od uloge podsticanja za bavljenjem sportom jeste uloga roditelja u procesu treninga i takmičenja, odnosno daljeg kontinuiranog i uspešnog bavljenja sportom. Razmatrajući uloge roditelja i trenera u sportu dece i mladih Quin i Groupel ističu da rodi-teljima pripada uloga emocionalne, vaspitne i finansijske podrške dok treneru pripada stručni deo pripreme deteta.

Ne sme se zaboraviti da treneru, osim obrazovne pripada i značajna vaspitna uloga, posebno u formiranju moralnog karaktera, sportskog ponašanja, kao i formiranja ostalih pozitivnih svojstava, stavova, vrednosti i uverenja mladih ljudi. Istraživanje izvedeno na 120 rumunskih sportista uzrasta od 8-10 godina pokazalo je da u 82% slučajeva posticaj za bavljenje sportom dolazi od porodice, kao i podrška za njihovo istrajavanje u sportu (74%).

Njihovi podaci govore da postoje sportovi za koje su roditelji zainteresovaniji (tenis, mačevanje) i u njih oni finansijski ulažu mnogo više nego što su deca zainteresovana. Istra-živanja pokazuju da je na ovom uzrastu bavljenja sportom podrška roditelja najveća u fina-nsijskom i moralnom pogledu, bez obzira što se radi o društvu u kome je finansijska moć porodice generalno mala. Inspirisani ovim i sličnim istraživanjima i činjenicom da se naše društvo nalazi u procesu tranzicije i krupnih promena pri čemu država sve manje pažnje obraća na sport u celini, a posebno na sport mladih, želeli smo utvrditi ulogu uticaj porodice u opre-deljenju dece za sport i pružanju emocionalne i materijalne podrške njihovom bavljenju iza-branih sportskih aktivnosti.

Pri tome smo potpuno svesni činjenice da je savremena porodica u Srbiji, kao jedini iole pouzdan oslonac svakoga pojedica, doživela dramatične promene na gore. Usled neda-vnih ratova, bespoštedne privatizacije, gubitka stalnih prihoda i sigurnog zaposlenja došlo je do materijalnog i duhovnog razaranja porodice i njenog dramatičnog osiromašenja. Istovre-meno, oslobađajući se tereta svojih ranijih obaveza od kojih je jedna bila i investiranje u sport kako bi bio dostupan svim socijalnim kategorijama, društvena zajenica ih je prebacila na porodicu.


99

Kakava je uloga savremene porodice u sportu mladih, da li je ona i dalje ključna u prušanju osnovnih preduslova neophodnih da se deca zainteresuju i uključe u sport, da prepo-znaju njegove pozitivne uticaje ida ga dožive kao aktivnost presudnu za vormiranje njihovog samopoštovanja, moralnog karaktera, orjentaciju na postignuće i ličnu afirmaciju?

Određenije, ovim istraživanjem želelo se utvrditi: osnovne karakteristike socio-eko-nomskog statusa mladih sportista i njihov uticaj na uključivanje u sport i očekivanja od sporta.

Kakav je uticaj obrazovnog i profesionalnog statusa roditelja na njihov odnos prema sportu svoje dece, odnosno na stepen finansijske i emocionalne podrške njihovoj sportskoj aktivnosti?

Postavlja se pitanje koje su veze između porodice i sporta, koji je značaj porodice pre svega roditelja u opredeljivanju za određeni sport, kao i u procesu kontinuiranom bavljenju

istim a sve radi stvaranja povoljnije društvene klime u kojoj će njeni pozitivni uticaji biti vrednovani, prepoznati i ohrabrivani.

4. ZAKLJUČAK

Iz svega prethodno pomenutog možemo izvesti zaključak da je uloga roditelja zna-čajna i presudna u odabiru određenih fizičkih aktivnosti kao i u samom učešću u školskom sportu. Deca u roditeljima vide uzore, a roditelji oblikuju deju ličnost. Kao što naš veliki

prosvetitelj Dositej Obradović kaže: "Mlada je duša podložna mekom vosku", tako i roditelji oblikuju dečiju ličnost preko školskog sporta jer je to način kojim se deca socijalizuju, ma-

štaju, raduje se i tuguju, nauče da poštuju pravila, druge ljude i šivot. Ciljeve školskog sporta je nemoguće ostvariti bez zajedničkog delovanja roditelja i pedagoga.

5. LITERATURA:

1. Bosnar, K. (2003). Roditelji kao partneri školskog sporta- Empirijska mera roditeljske potpore. Kineziološki fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska

2. Toličić, I. i Smiljanić, V., (1992). Dečja psihologija, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd

3. Radisavljević, M. (1980). Utvrđivanje uticaja korektivne gimnastike na pravilan razvoj i formiranje svodova stopala kod djece predškolskog uzrasta i njen značaj u smanjenju uticaja negativnih egzogenih faktora Doktorska disertacija Beograd Fakultet fizičke kulture

4. Radisavljević, M. (1992). Korektivna gimnastika sa osnovama kineziterapije Beograd: udžbenik

5. Živković, D. (2000). Teorija i metodika korektivne gimnastike. Niš; udžbenik


100

6. Radisavljević M., Ulić, D., Arunović, D. (1997). Senzitivni period razvoja motornih sposobnosti djece mlađeg školskog uzrasta. Fizička kultura 5, str. 34-37. Niš: Filotofski fakultet

7. https://www.google.rs/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&cad=rja&ua ct=8&ved=0CCgQFjAA&url=https%3A%2F%2Fbib.irb.hr%2Fdatoteka%2F125162.Rovinj-2003-Xenia.doc&ei=hkF6U6jJLYPfygONnIDICA&usg=AFQjCNF2aSRfB9U6v5Ce5pYkdZAYgFuO8g&sig2=rlARJW4CHp-6wH5rHEnltg&bvm=bv.66917471,d.bGQ

Časopis Sport i Zdravlje publikuje radove iz oblasti fizičkog vaspitanja i sporta i dodirnih bio-medicinskih, humanističkih, društvenih i prirodnih nauka, sa neobjavljenim rezultatima naučnih

istraživanja i novim empirijskim iskustvima. Dostavljen rukopis koji nije pripremljen u skladu sa

Uputstvom za autore biće odmah vraćen autoru na doradu. Autor je u potpunosti odgovoran za sadržaj i

leksiku rada. Svi radovi podležu recenziji.

KATEGORIZACIJA RADOVA

Časopis objavljuje članke, polemike, osvrte, tematske bibliografije, patente, izveštaje i vesti o naučnim i stručnim skupovima i slične dokumente značajne za oblast fizičkog vaspitanja i sporta.

Kategoriju članka određuju recenzent i Redakcija.

Recenzirani radovi se svrstavaju u sljedeće kategorije:

• izvorni naučni članak,

• pregledni članak,

• prethodno saopštenje,

• referat na naučnom/stručnom skupu, pozivno predavanje i saopštenje,

• naučna kritika, polemika, osvrt, • stručni članak.

RUKOPIS RADA

Rukopis treba da se preda na srpskom jeziku, napisan ćiriličnim / latiničnim pismom i na engleskom jeziku, vrsta slova Times New Roman, veličina slova 11, razmak između redova single.

Rukopis rada obuhvata: opremu rukopisa, tekst, fusnote, citiranu literaturu, priloge (tabele, slike, grafi-

kone i sl.).

TEKST

Dužina teksta ograničena je na 10 štampanih strana, format papira A4, margine 2 cm. Generalno tekst

treba da bude napisan u sledećim poglavljima: Uvod, Metod, Rezultati sa diskusijom, Zaključak.

U tekstu rada citirana literatura se navodi prema APA sistemu (videti: Publication Manual of the

American Psychological Association, www.apastyle.org) navođenjem autora i godine na koje se navod

odnosi.

LITERATURA

Uz tekst rada navodi se popis isključivo onih dela koja se citiraju u radu. Radovi se citiraju prema APA sistemu (videti: Publication Manual of the American Psychological Association; www.apastyle.

org). Popis otpočeti na novoj strani (iza teksta) pod naslovom Literatura, sa kontinuiranom pagina-

cijom arapskim ciframa.

Radove slati na adresu:

Časopis ,,Sport i Zdravlje”

Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta

Stambulčić bb

71420 Pale, BiH

ili elektronski na e-mail: [email protected]

[email protected]

[email protected]

UPUTSTVO ZA AUTORE

CIP - Каталогизација у публикацији Народна и универзитетска библиотека Републике Српске, Бања Лука 796 : 613

ЦИЦОВИЋ, Борислав

Sport i zdravlje / Borislav Cicović. - 1. izd. - Istočno Sarajevo : Fakultet fizičkog vaspitanja i sporta, 2015 (Bijeljina : Grafosemberija) . - 204 str. ; 29 cm Tiraž 300. ISBN 978-99938-97-17-0 COBISS.BH-ID 3524120

Documents

SPORT I ZDRAVLJE - Početnasportizdravlje.rs.ba/files/Godina X, Broj 2/sport-srpski.pdf · Jelena Mi ćić, Milomir ... Istraživanje je izvršeno sa ciljem da se utvrde razlike u