SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER

7/30/2019 SOSYOLOJDE YAKIN DNEM GELMELER

1/211

T.C. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2881

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1838

SOSYOLOJDE YAKIN DNEM

GELfiMELER

Yazarlar

Prof.Dr. Aylin GRGN BARAN (nite 1, 3, 5)

Arfl.Gr. Cihat ZSZ (nite 1)Prof.Dr. Serap SUUR (nite 2)

Yrd.Do.Dr. Zerrin SUNGUR (nite 4)

Arfl.Gr. Aykut AYKUTALP (nite 5)

Yrd.Do.Dr. Emre GKALP (nite 6)

Arfl.Gr. Erhan AKARAY (nite 6)

Yrd.Do.Dr. Yasemin ZGN (nite 7)

Yrd.Do.Dr. Feryal Ayfln KOAK TURHANOLU (nite 8)

Editrler

Prof.Dr. Serap SUUR

Prof.Dr. Aylin GRGN BARAN

ANADOLU NVERSTES


2/211

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kaytveya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.

Copyright 2013 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel KoordinatrDo.Dr. Mjgan Bozkaya

Genel Koordinatr YardmcsArfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn

retim TasarmcsDr. Kadriye Uzun

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldzr.Gr. Nilgn Salur

Dil Yazm DanflmanDo.Dr. Emine Kola

Kitap Koordinasyon BirimiUzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. Tevfik Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Sosyolojide Yakn Dnem Geliflmeler

ISBN978-975-06-1544-3

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 25.000 adet baslmfltr.ESKfiEHR, Ocak 2013


3/211

indekiler

nsz ............................................................................................................ vii

Pratik, Kltr, Sermaye, Habitus ve Alan TeorileriylePierre Bourdieu Sosyolojisi .................................................... 2

GRfi .............................................................................................................. 3BOURDIEU SOSYOLOJS ............................................................................ 4Dflnmsellik (Reflexivity) ......................................................................... 4TEMEL KAVRAMLAR: OYUN METAFORU .................................................. 5

Alan................................................................................................................ 6Habitus........................................................................................................... 9Sermaye.......................................................................................................... 11SONU........................................................................................................... 15

zet................................................................................................................ 16Kendimizi Snayalm...................................................................................... 17Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 18Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 18

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 19

Tamamlanmamfl Bir Proje Olarak Modernite:Jrgen Habermas............................. ........................................ 22

GRfi: HABERMASIN GENEL YAKLAfiIMI.................................................. 23KAMUSALLIIN YAPISAL DNfiM...................................................... 25BLG VE NSANSAL LGLER....................................................................... 27TOPLUMSAL EYLEM VE TOPLUMSAL SSTEM KAVRAMLARI................... 29Habermasn Rasyonelleflme zerine Dflnceleri...................................... 31MEfiRUYET KRZ ........................................................................................ 33LETfiMSEL EYLEM KURAMI: SSTEM VE YAfiANTI-DNYASI............... 35Sistem ile Yaflant-Dnyasnn Ayrlmas ve

Yaflant-Dnyasnn Kolonileflmesi............................................................... 38SONU........................................................................................................... 41zet ............................................................................................................... 43Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 45Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 46Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 46


Anthony Giddens: Modernlik/Ge Modernlik veYaplaflma Kuram ................................................................... 48

GRfi: YAfiAMI VE SOSYOLOJYE BAKIfiI ................................................. 49MODERN NCES VE MODERNLK............................................................ 52Modern ncesi Dnemin Gven Ortamnn Belirleyicileri........................ 53Modern ncesi Dnemin Risk Ortam ........................................................ 53Modern Dnemde Gven ve Risk ............................................................... 53MODERNLN SREKSZLKLER ............................................................. 54

Modern ncesi ve Modern Dnemin Sreksizliklerinin Karfllafltrlmas . 55MODERNLN DNAMKLER..................................................................... 55Modernlik, Zaman ve Uzam ........................................................................ 56

indek i ler iii

2. NTE

1. NTE

3. NTE


4/211

Yerinden karma/Edilme ve Alml Mekanizmalar ................................ 57Sembolik Gstergeler.............................................................................. 58Uzmanlk Sistemleri................................................................................. 58

Modernliin Dflnmsellii......................................................................... 58Kreselleflme.................................................................................................. 59GE MODERNLK VE POSTMODERLK...................................................... 63GE MODERNLKTE RSKLER ..................................................................... 65

YAPILAfiMA KURAMI VE YAPININ KL................................................ 66Yaplaflma Usulleri/ fiekilleri......................................................................... 68Dflnmsel (Refleksive) Aktrler ............................................................... 70ELEfiTRLER .................................................................................................. 71zet ............................................................................................................... 73Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 75Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 76

Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 76Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ............................................... 77

Kendisiyle Yzleflen Toplum: Risk Toplumu........................ 78GRfi .............................................................................................................. 79RSK KAVRAMI.............................................................................................. 79RSK TOPLUMU KAVRAMI VE KURAMI ..................................................... 82Dflnmsel Modernleflme ........................................................................... 86RSK TOPLUMUNUN ZELLKLER............................................................. 87RSK TOPLUMUNDA BREYLERN PSKOLOJS........................................ 90zet ............................................................................................................... 93

Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 95Okuma Paras .............................................................................................. 96Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 97Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 97


Manuel Castells: Enformasyon a ve A ToplumuTeorisi ....................................................................................... 100

GRfi .............................................................................................................. 101A TOPLUMUNUN YKSELfi.................................................................... 104A Toplumunda alflmann Dnflm: fl ve flsizlik .............................. 104

A Toplumunda Kent ................................................................................... 107A TOPLUMU VE KMLN GC ........................................................... 108A Toplumunda Kimlik ............................................................................... 108A Toplumunda Ataerkilliin Sonu: Aile ve Cinsellik ................................ 109A Toplumunda Dini Fundamentalizm, Kltrel Kimlik............................ 110A TOPLUMUNDA MLLYETLK VE ULUS DEVLET............................. 111Kreselleflme anda Milletler ve Milliyetilik........................................... 111Kreselleflme ve Ulus Devlet........................................................................ 112

A Toplumu Kuramna Ynelik Elefltiriler .................................................. 113zet ............................................................................................................... 114Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 116

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 117Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 117


indek i leriv

4. NTE

5. NTE


5/211

Richard Sennett: Kamusal nsann kflndenYeni Kapitalizmin Kltrne.................................................. 120

GRfi .............................................................................................................. 121KAMUSAL ALANIN DNfiM YA DA KAMUSALNSANIN Kfi........................................................................................ 122Habermas ve Kamusal Alann Yapsal Dnflm ..................................... 124Sennett: Kamusal nsann kfl................................................................ 126

YEN KAPTALZMN KLTR.................................................................. 128Esnek fiirket/alflma Modeli ........................................................................ 130Esnek retim Modelinin alflanlar zerinde Etkileri................................. 131fle Yaramazlk Kabusu ................................................................................. 133

fle Yaramazlk Kabusunun Nedenleri .................................................. 134KARAKTER AfiINMASI ................................................................................. 137

YEN KAPTALZMDE fiN KfiLK ZERNDEK ETKLER .................... 139Rutin Zaman Klelii .................................................................................... 140Risk Alarak Yaflamak..................................................................................... 142zet................................................................................................................ 144Kendimizi Snayalm...................................................................................... 145Okuma Paras .............................................................................................. 146Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 147Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 147


Slavoj Zizek: Slovenyadan Evrensele Uzanan

Bir Dflnr.............................................................................. 150GRfi: SLAVOJ ZIZEKN GENEL YAKLAfiIMI............................................. 151ZIZEKTEK HEGEL VE LACAN.................................................................... 152Evrensel ve Tikel........................................................................................... 153zne ve Tz.................................................................................................. 154ZIZEK VE POLTKA..................................................................................... 155

Yugoslavyadan Slovenyaya Zizek .............................................................. 155Slovenyadan Ykselen Teorik Muhalefet ................................................... 159POPLER KLTR VE SNEMAYA ZIZEKLE BAKMAK ............................ 162

Anamorfoz (Yamuk Bakmak)....................................................................... 162Semptom (Belirti) .......................................................................................... 163

Sinthome........................................................................................................ 165deolojik Fantazi............................................................................................ 167

Jouissance (Keyif) ......................................................................................... 167Gerek zerine zmlemeler .................................................................... 168zet................................................................................................................ 169Kendimizi Snayalm...................................................................................... 171Okuma Paras 1 ........................................................................................... 172Okuma Paras 2 ........................................................................................... 172Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 173Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 173


indek i ler v

6. NTE

7. NTE


6/211

Postmodernizm ve Mekn: David Harvey............................ 176GRfi .............................................................................................................. 177

MODERNTE VE MODERNZM.................................................................... 179POSTMODERNZM ...................................................................................... 181KAPTALZMN POLTK VE EKONOMK DNfiM............................ 186Fordizm ve Esnek Birikim Rejimi................................................................. 186ZAMAN VE MEKN ...................................................................................... 189Zaman-Mekn Skflmas ............................................................................... 191SONU........................................................................................................... 195zet................................................................................................................ 197Kendimizi Snayalm...................................................................................... 199Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 200Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 200


Szlk ................................................................................... 203

indek i lervi

8. NTE


7/211

nsz

Sosyolojide Yakn Dnem Geliflmeler kitabnz uzaktan retim yntemine uy-

gun olarak hazrlanmfltr. Kitabn temel amac toplumsal arafltrmalarda nemli bir

yere sahip olan sosyoloji kuramlarnda son dnemde meydana gelen geliflmeler

hakknda size aydnlatc temel bilgiler vermektir.

Kitapta yer alan nitelerde adafl toplumlarn sorunlarnn hangi perspektif-

lerden ve nasl incelenip deerlendirildii konusu ne kmaktadr. Bu balam-

da kitabn srasyla birinci, ikinci ve nc nitelerinde gnmz sosyolojisinin

nemli kuramclarndan Bourdieunn alan teorisi, Habermasn iletiflimsel eylem

kuram ve Giddensn yap/fail iliflkisinin ortaya kard dflnmselliin ele

alnd yaplaflma kuram ksaca incelenmifltir. Drdnc nitede Beckin sana-

yileflme ve aflr retimle iliflkilendirdii risk toplumu kuram, beflinci nitedeCastellsin bilgisayarl iletiflimin gnmzde yaflanan dnflmleri ifade eden a

toplumu kuram ve altnc nitede Sennettin yeni kapitalizmle iliflkilendirdii ka-

rakter aflnmas yaklaflm ana hatlar ile ele alnmfltr. Yedinci nitede Slovenya-

l dflnr Zizekin Hegel felsefesinin ve Lacann psikanalizinin gl etkilerini

taflyan yaklaflm ve son olarak sekizinci nitede gnmzn nde gelen nem-

li sosyal kuramclarndan Harveyin postmodernizmle ilgili yaklaflm temel zel-

likleri asndan ele alnmfltr. Elinizdeki kitap, ad geen bu sosyologlarn gn-

mz toplumlarna farkl perspektiflerden nasl baktklar konusunda bir ereve

sunmaktadr.Bu vesile ile bu kitabn hazrlanmasnda ve nitelerinin yazlmasnda emei

geen baflta retim ye ve elemanlarna, kitabn dizgi ve grafik tasarmnda kat-

klarndan dolay Yrd.Do.Dr. Davut Alper ALTUNAYa ve kitabn basm ifllerinde

emeklerinden dolay A..F. dizgi birimine ok teflekkr ederiz.

Editrler

Prof.Dr. Serap SUURProf.Dr. Aylin GRGN BARAN

nsz vii


8/211

Bu niteyi tamamladktan sonra;Bourdieunn salt yapy veya salt bireyi temele alan sosyolojik yaklaflmlaragetirdii elefltirileri aklayabilecek,Dflnmselliin sosyolojik arafltrmalara salayaca katklar aklayabilecek,

Yap-birey ikiliini aflmak iin ne srd grflleri zetleyebilecek,Bourdieunn teorik ve metodolojik erevesini oluflturan temel kavramlartanmlayabilecek,Bourdieunn sosyologlara bitii rol deerlendirebileceksiniz.

indekiler

Dflnmsellik Alan Habitus Doxa Illusio

Ekonomik Sermaye Toplumsal Sermaye Kltrel Sermaye Simgesel Sermaye Simgesel fiiddet

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Sosyolojide Yakn

Dnem Geliflmeler

GRfi

BOURDIEU SOSYOLOJS

TEMEL KAVRAMLAR: OYUNMETAFORU

SONU

1SOSYOLOJDE YAKIN DNEM GELfiMELER

Pratik, Kltr, Sermaye,Habitus ve AlanTeorileriyle PierreBourdieu Sosyolojisi


9/211

GRfiBourdieu sosyolojisi, birbirine zt grnen birok kavram ve kuram bir araya ge-

tirme abasn ierir. Var olan tm ikiliklere elefltiri getiren Bourdieu, her kavram

ve kuramn, incelenen olgu ve olaya gre aklayclnn deiflebileceini, bu

yzden hibir kavram ve kuramn dfllanamayacan, ayn zamanda hibirinin

de genel geer kabul edilemeyeceini srarla vurgular. Salt yapya veya salt bire-

ye vurgu yapan alflmalarn, vurgu yapmadklar gereklikleri srekli olarak

gzden kardklarn belirten Bourdieu (Allan 2006 s.172-173), ikili ynn ya

yapsalc inflaclk ya da inflac yapsalclk olarak belirtir. Ona gre, incelenen

olay veya olgunun tm tarihsel geri plannn bilinmesi gerekir. Teorik ve tarihi

altyapnn tek bafllarna aklayc olmadn ne sren Bourdieu, kurulan teori-nin pratie dklmesi gerektiini ve pratii olmayan teorinin dorulanamaz ol-

duunu belirtir.

Salt yapya veya salt bireye vurgu yapan yaklaflmlar elefltiren Bourdieu epistemolojik ko-

numunu yapsalc inflaclk ya da inflac yapsalclk olarak belirler.

Pierre Bourdieunn yaflam ve dflncelerine dair Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Der-

lemesi isimli eserden (2007, letiflim Yaynlar) ayrntl bilgi edinebilirsiniz.

Pratik, Kltr, Sermaye,Habitus ve Alan TeorileriylePierre Bourdieu Sosyolojisi

D K K A T

K T A P


10/211

BOURDIEU SOSYOLOJS

Dflnmsellik (Reflexivity)Bourdieu sosyolojisi, toplumsal aktrlerin srekli olarak rasyonel ve ekonomik -karlara gre hareket ettiklerini savunan rasyonel eylem kuramna karfl aktrlerinikin birpratik manta, sezgiye ve de bedensel yatknlagre hareket ettiklerinisavunan, bu bakmdan da toplumsal dnyada beden ile pratiklerin mantnanem veren bir sosyoloji olarak bilinmektedir.

Pierre Bourdieu, kuram ve metodolojinin i ie bir sre olduunu sklkla vur-gular. Ona gre kuram, pratii olduu gibi ynlendiren bir sre deildir. Teorikolarak kusursuz ancak pratie dklemeyen ve/veya dklme abas gtmeyenbir kuram oluflturmak abasnda deildir. Kavramlara faydalar nispetinde nem ve

yer verir. Bourdieu, kuram ve pratii nermeler ve deneysel rneklerle flekillen-

dirdii iin snrsz bir kavram evrenine de sebep olmaz (Wacquant, 2003, s. 35;Deer, 2008, s.200-201). Bu anlamda her konuyu kendi balamnda arafltrmak,(pratiin ve kavramlarn da bu balamda flekillenmesi) Bourdieunn arafltrma vemakalelerinin tutarllnn kant niteliindedir.

Pratik ve kuram arasndaki bu dnflml sre Bourdieu sosyolojisinin d-flnmsel (reflexive) zelliini temsil eder. Sz konusu dflnmselliin temel-lerini Bourdieunn yaflam yksnde grmek mmkndr. Ald felsefe eitimi-nin zerine yaflad Cezayir deneyimi ve bu deneyim srasnda yapt grflme-ler, ald notlar ve ektii fotoraflar kendi metodolojik erevesinin de oluflma-sn salamfltr. Bu ereve o kadar i ie gemifl bir haldedir ki, tek tek tanmlan-maya bafllandnda dflnmsel sosyolojinin kavramlarndan hibirinin dierin-

den bamsz ele alnamayaca grlr. lerinden birisi tek baflna ele alnmayaalflldnda, dier kavramlar olmadan ok da ifllevsel olmad rahatlkla grle-

4 Sosyolojide Yakn Dnem Geliflmeler

Dflnmsel (reflexive)neden ve sonu arasnda ikiynl dnfll daireseliliflkileri ifade eder. Buerevede sosyolojide vegenel olarak sosyalbilimlerde dflnmsel arkaplanda kendisini hareketegeiren faktrleri dnflmlolarak etkileyen bir

toplumsal eylem olaraktanmlanabilir.

Pierre Bourdieu (1930-2002)

Pierre Bourdieu, Atlantik-Pirenelerde Denguin flehrinin,

Bearn taflrasnda 1 Austos 1930da domufltur. Babas pos-

ta idaresinde devlet memuru olan Bourdieu, eitimini sra-syla Pau Lisesi, Le Grand Lisesi ve sonra da Yksek ret-

men Okulunda (Ecole Normale Suprieure) kendisini on-

lardan biri olarak tanmlamad sekinlerle birlikte sr-

drd (Elliott ve Ray, 2003, s. 86). 1954-1955 dneminde

felsefe diplomasyla Moulins Lisesinde retmen oldu. As-

kerlik grevini yapt ve 1958-1960 yllar arasnda asistan olarak alflt Cezayir

ona ayrcalkl bir alflma sahas sundu. Cezayirin Kabil blgesi kylleri zerine

yapt antropolojik alflmas ona sosyolojik kuramnn temellerini atma imkan ver-

mifltir.Pratik Teorisinin Anahatlar (1972) eserinde Bourdieunn eserlerinin t-

mn yneten izgiyi oluflturacak olan kavramlar rahatlkla grlebilir. Cezayir Sa-

vaflnn sonunda (1960-1961) Pariste asistan, sonra 1961den 1964e kadar Lilledemisafir retim yesi olarak grev ald. 1981de Collge de Francen Sosyoloji krs-

sne atand.Ecole des Hautes Etudes en Sciences Socialesteki alflmalarda ve

1975teki kuruluflundan itibarenActes de la Recherce en Sciences Sociales (ARSS)

dergisinde yneticilik yapt (Elliott ve Ray, 2003, s. 86). 1993te CNRS (Centre Natio-

nal de la Recherce Scientifique Ulusal Bilimsel Arafltrmalar Merkezi)in Altn Ni-

flann kazand. Bourdieu 23 Ocak 2002de yaflamn yitirdi (nal, 2004, s. 21).


11/211

bilecektir. Bu yzden Bourdieu her zaman alan, habitus, doxa, illusio, sermayegi-bi kavramlar hep bir arada ele alarak tanmlama yoluna gitmektedir.

te yandan dflnmselliin nndeki engeller, epistemolojik olmaktan ziya-

de toplumsaldr. nk dflnmsellik, kendilerini daima her trl toplumsal be-lirlenimden muaf sayan entelektellerin kendileri hakkndaki karizmatik temsille-rini sorgular. Ve Bourdieuya gre dflnmsellik, bireysel olandaki toplumsal,mahremin altnda gizlenen kiflisel-olmayan, zeldeki evrenseli keflfettirerek ente-lekteli yanlsamadan kurtarabilir (ein 2007:511)

Bourdieunun dflnmsel sosyolojisinin en nemli zelliklerinden birisi yap vebirey arasndaki diyalektik srece odaklanmas ve bu odaklanma srecinde arafltr-macnn kendisine de incelenen olayn/olgunun bir parasymfl gibi bakmasn t-lemesidir. Arafltrmac bu sayede inceledii olayn/olgunun hangi tarihsel flartlar al-tnda ve hangi karfllkl etkilerle iinde bulunduu duruma ulafltn ve kendisininde hangi noktadan olaya yaklafltn kendi tarihsel kltrel ve toplumsal arka plann

hesaba katarak rahatlkla grebilecektir. Yaplan arafltrmann salkl sonular ver-mesi iin bu geri dnfll sre metodik anlamda nemli bir katk salamaktadr.

Bourdieu sosyolojisinin dflnmsel temelini en ak flekilde Bourdieunun arafltrmacnnkendisine de incelenen olayn/olgunun bir parasymfl gibi bakmasn tlemesi srecin-de grmek mmkndr. Bylelikle dflnmsel yntem araclyla arafltrmac kendisininde hangi noktadan olaya yaklafltn kendi tarihsel, kltrel ve toplumsal arka plann he-saba katarak rahatlkla grebilecek ve sonu olarak bu geri dnfll srete arafltrmacnesnelliini bozabilecek kendi konumundan ve yarglarndan kaynaklanabilecek etkilerinbilincinde olacaktr.

Bourdieu, nerdii yntemi uygularken tekrara dflmekten de hibir zaman e-kinmemifltir. Daha nceki eserlerinde syledii fleylerin bilindiini varsayarak ha-reket edemeyeceini Pratik Nedenlerisimli eserinde ifade etmektedir. Byk ks-m Japonyada verdii bir konferanstan derlenen bu metinde Bourdieu, sk sk da-ha nceki rneklerine dnerek izleyiciler/okuyucular iin hatrlatmalar yapmakta,bu sayede renmeyi de kolaylafltrdn dflnmektedir (Bourdieu, 2006a, s.165). Bourdieuye gre bu totolojik bir tekrardan ziyade arafltrmay glendirenbir durumdur (Gker, 2007, s. 530). Okuyucu ya da dinleyicinin sz edilen herfleyi bildiini veya o konuya dair bir nbilgisi olduunu varsaymak Bourdieunndflnmsel sosyolojisinin mesafeli durduu yaklaflmlardandr.

TEMEL KAVRAMLAR: OYUN METAFORUBourdieunn gelifltirdii kavramlarn anlafllmasn kolaylafltrmak iin verdii enbilindik rneklerden birisi oyun rneidir. Bu bafllk altnda oyun rnei aracly-la kavramlara genel bir girifl yaplp, sonraki bafllklarda belli bafll kavramlar ayrn-tl olarak aklanacaktr.

Buna gre oyunun oynand yer alandrve oyuncular oyuna dahil olmak iino oyundan elde edilebilecek baz karlara sahip olmaldrlar. Bu karlar illusiokavram karfllar ve oyunun oynanmaya deer bulunmas ve kurallarn (yani doxa-nn) sorgulanmamas fleklinde karflmza kar. Oyuna dahil olmak demek onu oy-nanmaya deer bulmak demektir. Oyuna dahil olarak bu deer sorgulanmadanalannyerleflik dzeni (kurallar, doxas) tannmfl ve benimsenmifl olur (Bourdie-

u, 2006b, s. 405). Her oyuncu oyunda kullanlmak zere elinde baz kozlar bulun-durur ve bu kozlar da Bourdieunn sermayekavram karfllar. Ekonomik(maddi

51. nite - Pratik, Kltr, Sermaye, Habitus ve Alan Teoriler iyle Pierre Bourdieu Sosyolojisi

D K K A T


12/211

kaynaklar), kltrel(zellikle eitim yoluyla edinilmifl olan kltrel kodlar), top-lumsal(iliflkiler a) olmak zere temel sermaye tipi vardr ve bu sermayeleriinde bulunduklar flartlara gre farkl nemlere sahip olabilirler. Bu nem duru-

muna gre sermayetiplerinin pratikteki yansmas ve/veya toplam olarak adland-rlabilecek simgesel sermayeoluflur ve bu sermayelerbtn oyuncularn ellerin-deki kozlar olarak ifllev grrler. Her koz farkl oyunlarda farkl ifllevlere sahiptir,

yani her sermaye tipi farkl alanlardafarkl ifllevler grebilir. Byle Bourdieudadrt temel sermaye tr ile karfllafllr.

zetlemek gerekirse; alanoyunun (ya da sosyolojik anlamda mcadelenin)srd yerdir. Bireyler ellerinde bulundurduklar sermaye, sorgulamadan kabulettikleri kurallar (doxa) ve oyunun sonunda elde edeceklerine inandklar karlar(illusio) dorultusunda kendilerini sonuca gtrecek baz yollara zaman ierisindeaflina olmaya bafllarlar. Nasl sonuca gidileceine dair sahip olunan bu davranfl ka-lplar, karfllafllan durumlar neticesinde bireylerin ortak bir yatknlklar btn

oluflturmasna yol aar. Bourdieu, bu yatknlklar btnne habitus adn verir(Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 82-83).Bourdieu, habitusve alanarasndaki iliflkiyi ontolojik bir su ortakl olarak

tanmlar. nk aralarnda iki ynl bir iliflki olduunu varsayar. Alan habitusuyaplandrma eilimindeyken, habitusda alanadair algy yaplandrma eilimin-dedir. Aflada daha genifl olarak ele alnacak olmakla birlikte burada ksa bir ta-nm vermek gerekirse habitus; bilinlilik gerektirmeyen bir bilme biiminin, plan-l olmayan bir niyetliliin/ynelmiflliin, kiflinin aka ifade etmeden de gelecee

ynelmesini mmkn klan dnyadaki dzenliliklere pratik hakimiyetin bir ilkesi-dir (Bourdieu, 2007, s. 48). Yine Bourdieunun kendi ifadesiyle habitus; bir konu-mun ikin ve bantsal zelliklerini btnleflik bir hayat tarznda, yani insanlar,

mekanlar ve pratiklerle ilgili btnleflik bir tercih dizisini dile getiren can verici vebirlefltirici kkendir (Bourdieu, 2006a, s. 21). Bu kavramlar bir sonraki bafllkta ay-rntl olarak ele alnacaktr.

Oyun metaforu balamnda Illusio kavramn nasl tanmlarsnz?

AlanBourdieunn alan kavram yukarda sz edilen dflnmsel metodun nemli r-neklerinden birisidir ve hem tanmlanmas hem de incelenip tespit edilmesinin ye-

gne yolu yine bu dflnmsel metottan geer. Bu anlamda Bourdieunn kurambtnlkl bir yap sergilemektedir.

Bourdieu, alan kavramn tanmlarken bu kavram hem Webere karfl, hem deWeber ile kurduunu, yani Weberden etkilendiini, ancak yerine gre onu elefl-tirdiini belirterek sze koyulur (Akt. Corcuff, 2007, s. 398). Gerekten de alan

kavramn tanmlarken Bourdieu Marksizmden ok Webere yakndr. Daha akbir ifadeyle Bourdieu toplumsal yaflamn sadece ekonomik faktrler ve snflarnezdinde incelenemeyeceini, baflta eitim ve kltr olmak zere ekonomik fak-trler dflnda kalan dier faktrlerin de toplumsal yaflamda nemli bir rol oynad-

n dflnr. Bu adan toplum analizinde ekonomik alt yapdaki retim iliflkilerive snf kavramn kullanan Marksizmin aksine Bourdieu alanolarak adlandrdbu kavram kullanr. Bu tanmlamada alan eflitli sermaye trlerine sahip toplum-sal konumlarn olduu ve bireylerin sahip olmak iin pefllerinde kofltuklar bir m-

cadele alan olarak tasvir edilir.


SIRA SZDE 1


13/211

z olarak alan incelenen toplumsal uzayn stne bina edilen bir kavram/nes-nedir (Gker, 2007, s. 545). Alan, kendi belirlenimlerini iine girenlere dayatan birg alandr. rnein bilim insan olmak isteyen birisi o alandaki bilimsel sermaye-

yi edinmek ve o bilimsel evrenin habitusunu kendisi iin kfl noktas kabul etmekzorundadr, yani bu alann kurallarna bal kalmak zorundadr (Wacquant, 2007, s.63). Buna rnek olarak Calhounun sanat, zgrln genel toplumsal bala-myla iliflki iinde, kesinlikle sanatsal alana yatrmlarn dayatt belirlenimleri ka-bul ederek kazanr cmlesi de eklenebilir (2007, s. 112). Sosyal alanlar iinde ya-ratlan etkiler, ne rastgele eylemlerin aritmetik toplam ne de ortak bir plann btn-leflmifl sonucudur. Bu etkinlikler toplumsal alanlarda meydana gelen mcadelelertarafndan retilirler. Bu alanlar, mcadelelerin genel eilimlerini etkilerler. Yani bueilimler, temel hukukunu oluflturduklar oyunun yapsnn iine yazlmfl olan var-saymlara (iki alan arasndaki iliflkilere) baldr (Bourdieu, 2005, s. 61).

Alan kavram sosyolojik zmleme anlamnda ele alndnda alann, toplum-

sal konumlar arasndaki bantlarn bir bileflkesi olduu grlr. Buradaki ban-t nesnel olarak bireylerden bamsz var olan gerekliktir ve alandan alana farkl-lk gsterir. Ekonomik alanda duygusallktan uzak, ifl ve ifle dair nitelikler nem-liyken, sanat alannda ekonomik karn sorguland bir yap mevcuttur ve bu du-rum bantlarn btnne bakldnda alanlar arasnda farkllklar olduunu gz-ler nne serer (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 81).

Peki alann snrlar nasl izilir? Bourdieu bu soruya net bir cevap veremeyece-ini belirtir. nk ona gre her alanda snr, o alann kendi mantna gre belir-lenir. Bu snrlar genelde baflkalarn dfllama zerine kurulur ve yazl belgeler yada yasalarla belirlenmemifl soyut bir aidiyet tanm dayatrlar.

rnein X ya da Ynin, algladmz flekliyle alann temel yasasnda yazl gerekle-

re uygun bir sosyolog olmadn ya da gerek bir sosyolog olmadn sylediimiz-

de yaptmz budur. fiu ya da bu uzmanlk ve aidiyet ltleri dayatma ve kabul et-

tirme abalar, konjonktre gre baflarl ya da baflarsz olabilir. fiu halde, alann s-

nrlar, ancak deneysel bir arafltrmayla belirlenebilir. Alanlar her zaman sylenme-

mifl ya da kurumlaflmamfl girifl engelleri ierseler de, bunlar ok nadiren hukuk-

sal snrlar (rneinnumerus clausus) biimini alr (Bourdieu ve Wacquant,

2003, s. 85 ve Bourdieu, 2006b, s. 347-348).

Alan iflleten ve zamanla dnfltren dinamikler de yine alann zgl mant er-evesinde anlafllabilmektedir. Bu dinamik, karfl karflya gelen farkl kuvvetler arasn-daki mesafeye gre oluflur ve eyleyiciler stratejilerini alandaki konumlarna ve kendi

alan alglarna gre dzenlerler. Bu stratejilerin oluflturulduu, korunduu veya d-nflt yer bizzat alandr (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 86-87). Dnflm gerek-tiinde ve farkl davranfllar gereklilik halini aldnda, baflka alanlar veya alann iin-de bulunduu farkl durumlar iin sra dfl grlen davranfllar sradan davranfllar ola-rak kabul grmeye bafllar (Bourdieu, 2006b, s. 341). Dnflmn farkl bir rnei dealana yeni giren eyleyicilerin alanda daha nceden bulunanlar arkaplana iterek tu-tum ve alglar zamanla dnflme uratmas rneidir (Bourdieu, 2006b, s. 358-359).

Burada Bourdieunn dflnmsel sosyolojisinin bir yansmas grlmektedir.Alan hem ierdikleri hem de onu oluflturan dinamikler balamnda ele alnmakta,ayn flekilde dinamikler de hem onlar kapsayan alan hem de oluflturduklar alanbalamnda deerlendirilmektedirler. nk alan hem simgesel mekanizmalar ta-

rafndan dflardan snrlandrlan hem de eyleyiciler tarafndan zerinde mcadeleedilen iki boyutlu bir yapdr (Gker, 2007, s. 545).


Numerus Clausus: Bir grupinsann bir grevde ya da birmeslekte yer almalarnnbelli bir sayylasnrlanmas. Eskikullanmyla Yahudirencilerin saysnn snrltutulmas anlamna gelirdi(ilgili eserin evirmen notu).


14/211

Sz edilen snrlar ve dinamik kuvvetler anlamnda flu tanm vermek yerinde olacaktr;her alan, mcadele halindeki bireylerin nihai snrlara ulaflmak iin aba harcad ancak

tam da bu yzden srekli hareketli snrlara sahip olan (yani mcadelenin hi bitmedii)bir oyun mekan oluflturur (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 89).

Yeni alternatifler domas yoluyla yeni bir alann oluflumu ise 3 aflamada ger-ekleflir. Sanatn Kurallar(2006b) eserinde Bourdieunn yaznsal alan zerindenrneini verdii bu 3 evre srasyla (i) zerkliin kazanlmas(yani iinde bulunu-lan alann yapsna direnifl gsterilmesi), (ii) ikici yapnn ortaya kmas(yani ikicepheli bir atflmann domas) ve son olarak (iii) simgesel sermayenin oluflmas(yani kendine has bir sermayeyle yeni bir alann ortaya kmas) evreleridir.

Alan oluflumunun tm evreleri Bourdieunn Sanatn Kurallar: Yaznsal Alann Oluflumu

ve Yaps eserinde (2006, letiflim Yaynlar) sanat alan zerinden ayrntl olarak analizedilmektedir.

Bourdieu, alan kavramyla ilgili tanmlamalar yaparken sistem ya da aygt ku-ramclarna da baz elefltiriler getirir. Althusserci anlamda aygt ya da Luhmanncanlamda sistem algs baz amalara ulaflmaya programlanmfl bir cehennem ma-kinastahayyl eder. Bourdieuya gre bu dflnce elefltirellii engelleyen bir yapsergiler. nk aygt ya da sistem olarak adlandrlan tm gereklikler, farkl konum-lar iin srekli mcadele halinde bulunan eyleyicileri ve kurumlar ilerinde barnd-rrlar. Bu mcadeleleri dikkate almayan bir anlayfl o alann tarihini de gz ard et-mifl olur (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 87-88). Alann incelenmesinde tarihinin

gz ard edilmesi dflnmsel sosyoloji asndan sorunlu bir durum teflkil eder.Bourdieu alan incelerken nelere dikkat edilebileceine dair temel urak be-

lirlemektedir. Bunlardan (i) ilki alann konumunun iktidar alanna gre zmlen-mesi gerekliliidir. lgili alann iktidar alanyla olan iliflkisi ve onun karflsndaki ko-numu mutlaka hesaba katlmaldr. (ii) kinci urak alandaki eyleyicilerin ya dakurumlarn konumlar arasndaki bantlarn nesnel yapsnn kurulmas gereklili-idir. (iii) nc olarak da eyleyicilerin habituslarnn zmlenmesi gereklilii-dir (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 90).

Bu inceleme srecinde grlecektir ki, alanlar arasnda bir benzerlik vardr. Ni-telikleri ve ierikleri deiflse de tm alanlarda konum almalar benzerdir. Yani ezenve ezilen, koruma ya da ykma mcadelesi, yeniden retim mekanizmalar vb.

durumlar her alanda grlen (ierik asndan farkl) benzerliklerdir (Bourdieu veWacquant, 2003, s. 92). Buradan da anlafllaca zere alanla ilgili evrensel olanfley, tanm deil mcadeledir. nk alanlarn evrensel bir tanm olsayd mcade-leye gerek kalmazd (Corcuff, 2007, s. 409).

Bourdieunun alan kavramn incelerken dikkat edilmesi gereken unsurlar nelerdir? Belirtiniz.

Bourdieu bu noktada bireyin konumuna dair ksa bir tanmlama yapar. Bunagre birey bafll baflna sosyal bilimin nesnesi deildir. Kuflkusuz birey edilgen ve

var olmayan bir yanlsama da deildir, nk alanda eyleyici konumundadr. An-cak bireylerin bakfl alarnn ve konum almalarnn daha iyi anlafllabilmesi iin

alann bilgisinden yola kmak nemli bir gerekliliktir. Yani alan ilk bakflta kendiflartlarn katlmclara dayatan bir yap olarak grnr. Yukarda da sz edildii


D K K A T

K T A P

SIRA SZDE 2


15/211

gibi bir alanda sz sahibi olmak iin eyleyicinin o alana ait asgari sermayeyi edin-me mecburiyeti vardr (Wacquant, 2007, s. 63). Eyleyiciler bu srete sermaye ta-flyclar olarak tanmlanrlar ve sermayeleri orannda alanda bir yer edinirler. By-

lece sermaye dalmnn yeniden retilmesine veya bozulmasna dorudan etkiederler. Bu sreci inceleyecek bir arafltrmac alan oluflturan sermaye biimlerinive sermaye biimlerinin konum ald alan gidifl-geliflli -yani dflnmsel- bir me-totla ele almak durumundadr (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 93-94).

Alann incelenmesi ya da betimlenmesinde ne kan bir dier nokta da bir ala-nn dier alanlarla olan iliflkileridir. Bourdieu bu noktada zellikle ekonomik alanbaflat konuma yerlefltiren Marksist kuramclar elefltirir ve alan kavramnn en nem-li stnlnn alann snrnn ne olduu ve dier alanlarla nasl eklemlendiigi-bi sorular sormaya zorlamas olduunu belirtir (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 96).

Bourdieu, Loic Wacquantla yapt ve Dflnmsel Bir Antropoloji in Cevap-laradyla kitaplafltrlan syleflisinde bir alan olarak devlet kavramna da deinir.Bourdieu devlet kavramnn iyice tanmlanmfl ve herkese kabul edilmifl bir ger-eklik olarak, tanmlamaya ihtiya duymakszn ele alnmasn sorunlu bulur (Bo-urdieu ve Wacquant, 2003, s. 98 ve 101).

Bourdieunn belirlemeleri flnda bir alann snrlarnn nasl izildiini tartflnz?

HabitusAlan kavramnn nemli tamamlayclarndan olan habitusise hem bireyi flekillendirenhem de bireyin eylemleri (pratikleri) tarafndan flekillendirilen karfllkllk durumudur.Birey habitusu sayesinde farkl ihtimaller karflsnda zm retme yetenei kazanr(Wacquant, 2003, s. 27). Dolays ile birey hem yaplaflmfl bir snflamann ierisindengelmekte hem de yaplaflma srecinde olan bir snflamay infla etmektedir.

Kifli daha nce herkesin yapt birok fleyi yeniden yaparak habitusu da yenidenretmifl olur. Baflka bir deyiflle habitus; eylemi yapan kiflinin ok da hesaplamadan

yapt ve znde toplum tarafndan kabul grmek iin pratie dkt bir gerek-liktir. Hesaplamadan yapmaktan kast, bireyin toplumca kendisinden beklenenin d-flnda bir fley yapmama eiliminde olmasdr. Habitus bu anlamda bireye kim olsaayn fleyi yapard mantyla hareket etme imkan veren, kk dnflmler yaflasada genel yapsn koruyan bir yatknlklar btndr (Bourdieu ve Wacquant, 2003,s. 121 ve 125; Allan 2006, s.178-179). Yani habitus kifliyi toplumsal dzendeki yerineuygun hale getiren eylem eilimleri setidir. Bireylerin hem psikolojik hem de biyolo-jik olarak oyuna dahil olabilecek hale gelmesini salar (Calhoun, 2007, s. 104).

Bir baflka ifadeyle, Bourdieuya gre habitus, yukarda da belirtildii gibi, birey-lerin iinde yafladklar toplumsal dnyada karfllafltklar durumlara karfl uyumsalamada, bilinten ok bedensel ve pratik manta dayal olarak gelifltirdikleri

yatknlklar btn olarak tanmlanabilir. Bu haliyle habitus kavram Bourdieununalflmalarnda nemli bir yere sahiptir. Habitus kavram Calhounun tanmyla elealndnda Weberin sosyal eylem kavramyla benzerlikler gstermektedir (Bkz.San, 1971, s. 16-17). Gerekten de baz evrelere gre Bourdieu, habitus kavrametrafnda flekillenen bir toplumsal eylem kuram gelifltirmeye alflmfltr.

Tarifi zor bir kavram olanhabitus, Pierre Bourdieunun alflmalarnda toplumsal yaplarile toplumsal pratik (ya da toplumsal eylem) arasndaki ba oluflturduunu dflnd, birdizi edinilmifl dflnce, davranfl ve beeni kalplar iin kullanlan bir kavramdr.Habitus

kavram, yapsal eflitsizlie kltrel adan yaklaflmay salayabilecek bir temel sunmaktave eylemlilik zerine odaklanmaya olanak tanmaktadr (Marshall, 1999, s. 291).


Webere gre hukukkurallarna uygun birmeflru iktidar uygulama

pratii modern devletintemel zelliklerindenbirisidir (San, 1971, s. 123).

Bourdieunn nemlikavramlarndan olansimgesel fliddet ksacainsanlarn silah gcndendeil, aksine (yanlfl)-anlamann gcnden zarargrmeleri veyaengellenmeleri (Calhoun,2007, s. 119) yani fliddetingrnmez ve kibar birformu olarak tanmlanabilir(Trk, 2007, s. 613). Bukavrama son blmde tekrardeinilecektir.

SIRA SZDE

3

Habitus, yalnzca pratiklerive pratiklerle ilgili alglarorganize eden veyaplafltran bir yap deil,ayn zamanda kendisi deyaplafltrlmfl bir yapdr.Sosyal dnyayla ilgili alglar

dzenleyen mantki snflarierisindeki blnmeprensibi sosyal snflariindeki blnmeninisellefltirilmesinin birrndr (Bourdieu, 1984,s. 170).

D K K A T


16/211

Habitus; bireyin zorunluluklar sonucu vard kmazlardan kurtulmasna, o bi-reyin sosyal yapdaki yerini -hiyerarflideki yerleri, cinsiyetleri, yafl sralamas asn-dan ailedeki konumlar vb.- gz nnde bulundurarak zmler sunan bir ilkedir

(Bourdieu, 2002, s. 558). Bu anlamda habitusun tarihsel de bir yn vardr. Tmbu sreci etkileyebilmesi iin habitusun gemiflten gelen ve gelecee uzanan biryaps olmas gerekir. Bu durum tarihe dayanarak bireysel ve kolektif pratiklerinretildii bir tarih retimi tanmnda da ortaya kar (Bourdieu, 2003, s.54, Elliot1999, s.109). Dolays ile habitus gemiflin deneyimleri ile flimdinin etkinlikleriniierir ve bireyin sosyal snfnn belirlenmesinde nemli lde etkili olur. Habi-tusun bir dier ifllevine dair Bourdieu flunlar syler;

Aktrler kavramnn ifllevlerinden biri de eyleyiciler arasnda slup birlii salamak-

tr. Habitus, bir konumun ikin ve bantsal zelliklerini birliki (niter) bir yaflam

stilinde, yani insanlarn, mallarn/varlklarn, pratiklerin tercihindeki birliki bir

btnde dile getiren can verici ve birlefltirici kkendir (Bourdieu, 2006a, s. 21).

Habitusu gndelik yaflamdan bir rnekle de aklayabiliriz. rnein, bir bireykendi evine, evindeki eflyalara ve odalarn konumuna zaman iinde alflr ve da-ha sonra karanlkta dahi kalsa tahmin ve el yordamyla ev iinde yolunu bulabi-lir. rnein evinin karanlk koridorundan geip tahmini bir hamleyle elini fl

yakmak iin elektrik dmesinin zerine ya da yaknlarna atabilir. Ancak misafirolarak ilk defa gittii bir evde bir anda karanlkta kalsa orada yaflayan insanlarn

yaflamayaca bir tedirginlik duyar. nk zihninde o eve ve evin yerleflimine da-ir bir bilgi yoktur. Orada da rahatlkla yolunu bulabilmesi iin daha nce ok de-fa o eve gelmifl, o evin iyapsna dair baz bilgileri aklnn bir kflesine yazmfl ol-mas gerekirdi. flte habitus insann kendi evinde karanlkta dahi yolunu bulma-

sn salayan bu bilgiler ve yatknlklar gibi, iinde bulunduu toplumsal alan-larda zorluklar yafladnda onu zme ulafltran bilgiler ve yatknlklarn t-

mne verilen isimdir.


Habitus (Lat.) Kaynan Aristotelesin heksisinden (huy; iyelik) alan ve ortaa fel-

sefesinde srekli yinelenen, alflkanlk haline getirilmifl davranfl biimi iin kulla-

nlan terim: edinilmifl dflnce, davranfl ya da beeni kalb. ok sonralar, XX.

yzyl toplumbiliminin nde gelen adlarndan Pierre Bourdieu de habitus kavram-

n toplumsal yaplar ile toplumsal eylem ya da pratik arasndaki ba oluflturan bir

dizi edinilmifl dflnce, davranfl ve beeni kalbn nitelemek iin kullanmfltr. Bo-

urdieunn kazanlmfl eilimler toplam olarak habitusu, rtk bir biimde ocuk-

luun ilk yllarnda edinilir; ama afl(lama) bir kez tuttu mu, bireyin yapp etmele-rindeki canalcl sonsuza dek srer gider. Habitus, iinden ktmz toplumsal

dnyann snrlandrmalarna ayak uydurmamz salar; yz yze geldiimiz son-

suz sayda durum iin birok strateji gelifltirmemize olanak tanr. Baflka baflka top-

lumsal ardyrelerden gelen kifliler farkl farkl habituslar retirler. Habitusun en

nemli ifllevi ise oyunu hissetme duygusunu afllamasdr (Gl ve Dierleri

2003:640-641).

Bourdieu, habitus kavramnn anlamnn, alflkanlk kelimesinden daha iyi bir bi-

imde, Aristotelesteki exis edinme ve yetenek anlamlarn ifade ettiine vurgu

yapmaktadr (Tatlcan ve ein 2007:305-306). Grld zere habitus, hem bir

tortu zelliindeki davranfllar (Bourdieu bu kavrama dflnmsel bir zellik kata-

rak) hem de deiflme ve yenilie yatknl ifade eden bir anlama sahiptir.


17/211

Tm bu sylenenler flnda alan ve habitus arasndaki banty daha net gr-mek mmkndr. Alan, varln srdrmek iin habitusu flekillendirir. nk biralan, yeniden retimini salayacak eyleyicilere ihtiya duyar ve bu eyleyiciler ha-

bitusun varl sayesinde etkin olurlar. Bu anlamda, habitus yeniden retimi sala-yarak alann var olmasnda etken rol oynar. Bu durum habitus ve alann birbirinene kadar bal olduunu kantlar;

Bizzat kendisinin bir rn olan alanla gerek bir ontolojik su ortakl iliflkisi

iinde olan habitus, bilinlilik gerektirmeyen bir bilme biiminin, planl olmayan bir

niyetliliin/ynelmiflliin, kiflinin aka ifade etmeden de gelecee ynelmesini

mmkn klan dnyadaki dzenliliklere pratik hakimiyetin bir ilkesidir. ... Habitus

ve alan arasndaki iki ynl iliflki derinlemesine analiz edilebilir: Yaplaflmfl bir

uzay olarak alan habitusu yaplandrma eilimindeyken, habitus da alana iliflkin

algy yaplandrma eilimindedir (Bourdieu, 2007, s. 48).

Bourdieu, habitus kavramn hangi amala kullanmaktadr? Bu kavramla neyi aklamak-tadr?

SermayeBourdieu, alflmalarnda toplumsal hiyerarflileri ve egemen yaplar yeniden re-ten mekanizmalar ve bununla iliflkili toplumsal mcadeleleri analiz etmeye alflr

ve bu noktada ekonomik faktrlere ncelik veren Marksist analizi elefltirir. Nitekimona gre toplumsal hiyerarflilerin ve egemen yaplarn yeniden retiminde toplum-sal aktrler tarafndan aktif olarak retilen dilsel ve kltrel beceriler de nemli birrol oynar. Bourdieuya gre bireylerin sz konusu bu toplumsal etkinlikleri top-lumsal dnyada birbirinden grece zerk olan ve ilerinde belirli sermaye trleri-nin rekabet ettii, yukarda kavramsal tanm yaplan eflitli toplumsal alanlarnoluflumuna yol aar. Bu noktada Bourdieunun Marksist yaklaflmla toplumsal a-tflma ve mcadelenin nemini paylaflt ancak bu atflma ve mcadelenin top-lumsal snflar arasnda ekonomik bir atflmaya indirgenmesi noktasnda da ondanayrld grlmektedir. Nitekim Bourdieu iin her bir toplumsal alanda gerekle-flen atflma byk lde bu alana zgdr ve bu nedenle de hi bir alan basitedierine indirgenemez.

Bourdieu, yukarda kavramsal tanm yaplan alanlar ierisinde, hakimiyet a-bas srasnda elde edilmeye alfllan sermaye tiplerini (i) ekonomik, (ii) toplum-sal (ya da sosyal), (iii) kltrel ve (iv) simgesel sermaye olarak tanmlar.

Ekonomik sermaye, salt ekonomik kaynaklarn elde bulundurulmas anlamnagelir. Marxtan alntlad bu sermaye tr gelir ve mlkiyet sahipliini ifadeetmekle birlikte ayn zamanda ekonomik olann dier pratiklerle iliflkisi balamn-da anlafllmas zerine kuruludur. Yani Bourdieude ekonomik olan, ekonomik ol-mayandan bamsz ve kopuk bir sermaye tr deildir (Gker, 2007, s. 282). Bo-urdieunn ekonomik sermaye kavram ile Marksn sermaye snfi arasndaki far-ka bakacak olursak; Bourdieunun ekonomik sermaye kavram, bireyin sahip ol-duu gelir-mal-mlk iliflkisini tanmlarken Marksn sermaye snf ekonomik a-dan retim aralarn elinde bulunduranlar ifade etmektedir. Dolays ile Marxtakisermaye snfnn snrlar ve lt kesindir. st snfa tekabl eden bir burjuva s-nf betimlemesidir. Bourdieuda ise snf aklamak iin ekonomik sermaye yalnz

baflna yeterli deildir. Dier sermaye tr olan sosyal, kltrel, simgesel ser-mayelere de bakmak gerekir.


Habitusa hem alann yapstarafndan flekillendirilmesi,hem de bireylerin eilimleriaraclyla alanflekillendirmesi asndan

bakldnda, Mouzelisinyapt habitus ...yapsalclk vefenomenolojik/etnometodolojikyaklaflmlar arasnda bir yerdedurur belirlemesine dikkatekmek gerekmektedir (Akt.Tatlcan ve ein, 2007, s.310).

S IRA SZDE

4


18/211

Toplumsal ya da sosyal sermayeise bir eyleyicinin iinde bulunduu alanda sa-hip olduu iliflkiler ana gnderme yapar. Eyleyicinin dierleriyle olan balant-lar, grup yelikleri, bu iliflkilerin getirdii eyleyicinin stndeki veya ona ynelik

ykmllkler, ayrcalklar ve itimat gibi olgular bu sermayenin ieriini olufltu-rur (Gker, 2007, s. 282).Bourdieunun alflmalarnda ok temel bir yeri olan kltrel sermaye ise bir

alanda gc elinde bulunduranlarn eitim yoluyla ailelere ve dolaysyla bireyle-re afllad yapdr. Yani bir nevi bilgi sermayesidir (Bourdieu ve Wacquant,2003, s. 108). lerleyen srete aileler kendi byklerinden rendiklerini ocuk-larna aktarp, kendi getikleri eitim srecine ocuklarn da dahil ederek bu sis-temin yeniden retilmesini ve kltrel sermayenin (ya da baflka bir deyiflle klt-rn) nesilden nesile aktarlmasn salarlar. Baflka bir tanma gre kltrel serma-

ye, eitimsel nitelikten, uyumlu tavr ve tarzlardan veya ilgi eken rn ve varlk-lara hkmedilmesinden anlafllabilen bir formdur (Crossley, 2001, s. 87).

Bourdieunun szn ettii drdnc sermaye tipi ise aflada ayrca ele alnansimgesel sermayedir. Simgesel sermaye dier sermaye tipleri ile yakndan iliflkilidir.Simgesel sermaye ksaca tm sermaye trlerini eflitli oranlarda iinde barndran

ve bu flekilde belli bir alanda sz sahibi olabilmek iin geerli hale gelen sermayetrdr. Gsterge deeri olan soyut bir durumdur. rnein eitimin sonucundaalnan diplomalar simgesel sermaye zellii taflr. Antika eserlere sahiplik, kollek-siyonculuk vs. gibi durumlar simgesel sermayeye iliflkin rneklerdir.

Bourdieuyu kltrel yapsalc olarak nitelendiren Turner, onun snf grflnanlamak iin bu drt sermaye tr arasndaki farkllklar tanmlamann gerekli ol-duunu belirtir. Buna gre ekonomik sermaye (mal ve hizmet rnlerini kullana-bilen arasal nesneler ve para) gibi deerli mal ve mlkiyeti; toplumsal sermaye

grup iliflkilerini, sosyal iliflki alar ve pozisyonlarn; kltrel sermaye kifliler arasinformal becerileri, alflkanlklar, tarzlar, dili kullanma biimini, eitimsel baflarla-r, zevk ve beenileri, yaflam tarzn; simgesel sermaye ise dier sermaye tr-nn dzenlemelerini ve deiflken seviyedeki yasal-meflru durumlarnn kullanm-larn ierir. Bu drt sermaye formunun her biri yalnzca temel srekliliin salan-masn deil ayn zamanda birbirini dnfltrme zelliine de sahiptir. Bu drt ser-maye trnn dalm, sosyal sistemin objektif snf yapsn belirler. Sonu olarak,ekonomik kazanmlar sz konusu olduka kimlii oluflturan unsurlar glenecek

ve kltrel sermayenin srekliliini salayacaktr (Turner, 2003, s. 495-496).

Bourdieuye gre eitim, sistemin egemen snf lehine devamnn salanmas yolunda

nemli bir etkendir.

Eitimin sistemin yeniden retimine yapt katklarla ilgili belirlemeler iin Pierre Bour-dieunn Pratik Nedenler isimli eseri (2006, Hil Yaynlar) incelenebilir.

Yukarda da belirtildii gibi kltrel sermayenin Bourdieunun alflmalarndaok temel bir yeri vardr. Gkerin (2007, s. 282-283) belirttii zere, kltrel ser-maye halde varolur; i) bedenselleflmifl (rnein ocukluktan bu yana renil-mifl dil ve yazma alflkanlklar ile bedenin kullanm tarz) olarak, ii) nesneleflmifl(rnein kitap, resim, sanat ve bilim eseri gibi zel kltrel hner gerektiren nes-neler) olarak veiii) son olarak da kurumsallaflmfl (rnein eitim kurumu arac-

lyla yaratlan eflitsizlik ve hiyerarfli) olarak. Bourdieu alflmalarnda zellikle or-ta snf ailelerin ocuklarn okulda baflarl olmak iin gerekli olan dilsel ve klt-


D K K A T

K T A P


19/211

rel becerilerden oluflan kltrel bir sermaye ile donattklarn belirtir (Marshal,1999, s. 448). fli snf kkenli ocuklarn ise bu becerileri okulda renemedik-lerini, bu nedenle de tarafsz gibi grnen okullardaki deerlendirmelerin, sosyo-

kltrel becerileri, doal yetenee bal eflitsizliklerin sonucuymufl gibi gsterenstat kazanma hiyerarflilerine dnfltrerek aslnda ekonomik eflitsizlii meflrulafl-trdn savunur (Marshal, 1999, s. 448).

Bourdieuya gre, orta snf mensuplar ocuklarna aktardklar kltrel serma-yeyle iinde bulunduklar konumu (ve dolaysyla sistemi) yeniden retirler. Birey-ler baflarya ulaflmak iin baz kaynaklara ihtiya duyarlar ve bu kaynaklar o alan-da hakim olan simgesel sermayeye denk dfler. Bir alanda mevcut olan simgeselsermaye hakim snf tarafndan belirlendii iin simgesel sermayeye sahip olabil-mek adna atlan her adm hakim snfn pratiklerinin de taklit edilmesini gerektirir

ve bu yolla sistem (zelde de eitim sistemi) hakim snfn lehine yeniden retilir.Bu anlamda eitim, yeniden retim ve meflrulafltrma noktasnda nemli bir role

sahiptir. Gnmzde byk bir kapsaycla sahip olan ve bireyleri belli kltrelsnflar zelinde tek tiplefltirme eiliminde olan eitim, bu yolla kltrel ve ekono-mik anlamda meflru (yani yasal) yollarla belli tipolojiler oluflturulmasna yardmcolur. Eitimin rol flyle de zetlenebilir; aile ii eitim araclyla ailenin varolansistemden edinmifl olduu habitus bireye ulaflr, birey okul deneyimlerinin de te-melini oluflturan bu habitusla eitim hayatn tamamlar. Ailesinden edindii habi-tus ile eitim sayesinde rendii bilgiler bireyin okul sonras deneyimlerini yn-lendirir. Hayata atlan birey iin ocuuna aktaraca bu habitus, byk lde ai-lesi ve eitim kurumu araclyla edindii deneyimlerden oluflur (zsz, 2010, s.37-39). znel durumlarn da ifle dahil olmasyla uzun vadede habitus dnflmler

yaflayabilir, ancak ksa vadede bir sonraki nesle aktarlan habitus ok byk dei-

fliklikler yaratmaz. yi eitim alamayan veya hi eitim grememifl olan bireyler ha-kim snf pratiklerine ve genel geer simgesel sermayeye sahip olamayaca iinekonomik anlamda da her zaman ikincil konumda kalacaklardr. Bylelikle klt-rel sermayeyi hakim snf lehinde flekillendiren eitim, ekonomik alann (doalolarak ekonomik sermayenin) belirlenmesine de katk salamfl olur.

Bourdieuya gre modern endstri toplumlarnda en temel karfltlk da kltrelsermaye ile ekonomik sermaye arasndadr. Ekonomik sermayenin (servet, gelir,mal-mlk) dalm hiyerarflinin baskn ilkesi, kltrel sermayenin (bilgi, kltr,eitim) dalm ise hiyerarflinin daha az baskn ilkesidir ve bu ztlk iktidar ala-nn flekillendirir (Corcuff, 2007, s. 417). yle ki, kltrel sermayesi yksek ancakekonomik sermayesi daha dflk dzeyde olanlar egemen snfta yer almalarna

ramen egemen elit iindeki tabi konumlar iflgal ederler (Calhoun, 2007, s. 113).Bu kiflilere verilebilecek rnek toplumun nde gelen entelektelleri olabilir. rne-in, tannmfl bir akademisyen, kltrel olarak genifl bir sermayeye ve eitim anla-mnda da hatr saylr bir gemifle sahip olmasna ramen, ekonomik gleri do-rultusunda elit kesimin daha az sz sahibi kiflileri arasnda yer alma riskiyle karflkarflyadr.

Burada eklenmesi gereken nemli bir ayrnt, hangi tr sermaye olursa olsun byk birsermayeye sahip olmann her zaman iin birok ayrcalk kazandrddr. Gndelik ya-flamda ulafllabilecek yeni bir konum olufltuunda (rnein bu bir ifl imkan olabilir), bukonumlardan ilk haberdar olanlar ve bu konumlara ilk ynelenler (hangi sermaye biimi

olursa olsun) sermaye bakmndan zengin olanlardr (Bourdieu, 2006b, s. 395).


D K K A T


20/211

Bir alandaki dinamizmin temelini de, o alanda hakim olan zgl sermayeye (yada konumlara) sahip olma mcadelesi oluflturur. rnein sanat alannda herkeskltrel sermayesi orannca, hakim simgesel sermayeye sahip olup, onu kendi is-

tekleri dorultusunda dnfltrme ve yeni bir dzene sokma mcadelesi vermek-tedir (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 26). Yani;

Eyleyicinin sosyal balantlar ve grup aidiyetleri zerinden sahip olduu sermaye,

satn alma gc, eitimi, dil alflkanlklar, beeni yargs, bunlarn hepsi farkl

alanlarda dier eyleyicilerle mcadele iinde birer tahakkm kozuna dnfltrle-

bilir. Bu durum habitusun srekli yeniden retilmesini ve retilirken de dnflmesi-

ni beraberinde getirir (Gker, 2007, s. 279).

Bu noktada simgesel fliddetkavram nem taflr. ktidar, yeniden retimini -ya-ni var olan dzenin devamn- salamak iin, fiziksel fliddet iermeyen bir baskunsuru kullanr. Bourdieunun simgesel fliddet kavramyla somutlafltrd bu bas-

k, bir toplumsal eyleyici zerinde kendi su ortaklyla uygulanan fliddet biimi-dir (Bourdieu ve Wacquant, 2003, s. 166). Bu kabul ettirme srecinde iktidarnelinde bulundurduu bask aralar (ya da baflka bir deyiflle kiflinin ilgili alandaiktidarla sorun yaflamakszn baflarya ulaflmasn salayacak her trl sermaye)simgesel sermayeyi oluflturur. Farkl bir alanda, (rnein din alannda) simgeselsermayenin ierii farkl bir boyut kazanacak, ancak simgesel fliddeti salamasbalamnda yine ayn ifllevi grecektir. Bir toplumda ekonomik karlar (illusio)nemli konuma gelmiflken, bir dier toplumda kltrel karlar (illusio) nem ka-zanabilir.

Ayrca simgesel sermaye, biliflsel temelli, yani bilgiye ve baflkalar tarafndankabul grmeye dayal bir sermayedir (Bourdieu, 2006a, s. 149). Yani bir karfllk-

llk sz konusudur. Bu karfllkllk simgesel sermayenin fliddete dnflmesi nok-tasnda da farkllklar dourur; dier bir ifade ile simgesel fliddetin boyutunu dabelirler. nk iktidar bu yolla srekli karfltlklar dayatarak simgesel fliddeti teflvikedecektir.

Simgesel sermaye, onu grmelerini, tanmalarn, kabul etmelerini salayan alg ve

deerlendirme kategorilerine sahip edimciler tarafndan alglanarak, gerek bir si-

hirli g gibi simgesel anlamda etkili hale gelen, fiziksel g, zenginlik, savafllk de-

eri gibi herhangi bir zelliktir. Bir buyruk verilir ve ona uyulur: Bu neredeyse sihir-

li bir edimdir (Bourdieu, 2006a, s. 175).

Bourdieuya gre sermaye kavramlar ile habitus arasnda nasl bir iliflki vardr? Karfllafl-trmal olarak zetleyiniz.

Sonu olarak denilebilir ki Bourdieunun sermaye kavram gnmz top-lumlarnn analizi asndan kritik bir nem arz etmektedir. Nitekim nceki s-nf aklamalarna dayanan kuramlar gnmz toplumlarn analiz etme asn-dan artk doyurucu deildir. Gnmzde snflar arasnda keskin izgiler bu-lunmamaktadr. Bu nedenle Bourdieunun sermaye, alan ve habitus kavramla-r gnmz karmaflk toplumlarn snf yapsn anlamak bakmndan nem ta-flmaktadr.


Simgesel fliddetin bir dierzellii de egemenlik veboyun eme iliflkilerinin

sevgi iliflkilerine, iktidarnkarizmaya ya da duygusalbir hoflnutluk yaratabilecekbir cazibeye, yani gnll birsmr iliflkisinednflmesidir (Bourdieu,2006a, s. 186).

SIRA SZDE

5


21/211

SONUfiu ana kadar ifade edilmeye alfllanlar zetlenecek olursa; Bourdieu toplumsal, s-nflar arasndaki atflmay aklayabilmek iin farkl alanlar belirler. Bu alanlar mev-

kiler aras iliflkilerden oluflur ve gce gre flekillenirler. Bu gcn dalm da ser-mayelerin dalmna gre deiflir. Sermayeler ekonomik, toplumsal, kltrel(veilerleyen aflamada simgesel) olmak zere drt farkl bafllkta ele alnrlar. z olarakekonomik sermaye, ekonomik kaynaklar anlamna gelir. Toplumsal sermaye, top-lum ierisindeki iliflkiler btnn yanstr. Kltrel sermaye ise eitim yoluyla -renilmifl tm kabulleri, davranfl kalplarn, ksacas toplumun zn ierir. Simge-sel sermaye; ierisinde her sermaye trnn izlerinin grlebilecei, sahip olunansimgesel deerler btndr. Tm bu dinamikler araclyla flekillenen sistemin

yeniden retimini salayan dinamik ise yukarda tanm verilen habitustur.Sz edilen bu kavramsal ereveyle Bourdieu salt yapy ve salt bireyi (ya da

eyleyiciyi) ele alan ve bu yolla her iki etkenden birisini edilgen konuma yerleflti-

ren makro ve mikro kuramlardan nemli bir kopufl sergiler. 1990larda byk bireflitlilie sahne olan kltrel alflmalara nemli bir katk salayan Bourdieu me-todolojisi bu haliyle klasik nesnelliin kesin ifadelerinden kanlmasna imkan ta-nr (Dandrea ve Robbins 2000, s. 227).

Bireyin zgrleflimi ve adaletin temini iin sosyologlara nemli bir misyon yk-leyen Bourdieu, onlara kullanfll bir metot sunma abasndadr. nk, ona gresosyologlar grlmesi istenmeyen gereklere dikkat eken aktivistlerdir ve bunu

yapabilmenin yolu da incelenen olgu veya nesnenin iinde bulunduu tarihsel,kltrel, ekonomik ve toplumsal tm dzeylerde ele alnmasndan gemektedir.Sosyologlar bu sayede (dflnmsel metodolojiyi de kullanarak) kendi konumlar-n dahi sorgulamaya ama erdemini gsterebilmelidirler (Nice 1995, s.49-52). Ksa-

ca belirtmek gerekirse Bourdieu, sosyologlara hem yapy hemde eyleyeni ihmaletmeyen ve dikotomik aklamalardan kanan, yapnn inflacln n plana ka-ran bir metodolojik anlayfla sahip olmalarn nermektedir. Arafltrmacnn nesne-si ile kurduu iliflkide kendisininde oyunun bir paras oldunu gz ard etmeme-si gerktiini vurgulamaktadr. Arafltrmacnn inceledii olay ya da olguyla ilgili ola-rak her trl etkeni gzden geirmesi, yap ve birey arasndaki karfllkll hesa-ba katmas ve alflmasnn her aflamasn srekli geri dnfller yaparak snamas.

nemli olduu halde dflnmselliin kullanlmamas entelektelin toplumdaki yerinitartflmaya amaktan kanma abas olarak da yorumlanmaktadr (ein, 2007, s. 511).Bir eflit siyasal konformizm olan bu durumla balantl olarak entelektelleri medyayla

ilgili de uyaran Bourdieu, bu konformizmden hareketle televizyona kmann mhim birzerklik yitimine sebep olduunu, bunun da televizyonda konunun, iletiflim koflullarnnve zamann dayatlmfl olmasndan kaynaklandn belirtir (Bourdieu, 1997, s. 20).

Pierre Bourdieunn televizyonculuk ve entelektellerle ilgili grflleri Televizyon zeri-ne isimli eserinde (1997, Yap Kredi Yaynlar) ayrntl olarak incelenebilir.

Bourdieunun dflnmsel sosyolojisi olay ve olgularn konumlarnn incelen-mesi iin elveriflli bir yntem salamaktadr. nemli olan belli sorumluluklar er-evesinde bu yntemin hassasiyetle uygulanmasdr. Ayrca Bourdieunun serma-

ye, alan ve habitus kavramlar gnmz toplumlarnn oklu snf yapsn anlamak

bakmndan nem taflmaktadr.


Klasik nesnelliin kesinifadelerinden kast her trlbireysel ve znel etkinin gz

ard edildii ifadelerdir.

D K K A T

K T A P


22/211


Bourdieunun salt yapy veya salt bireyi temele

alan sosyolojik yaklaflmlara getirdii elefltirileriaklamak.

Bourdieu, yapnn bireyi etkilediini syleyerek

salt yapy temele alan ve bireyin yapy olufltur-

duunu syleyerek bireyi temele alan her trl

grfl elefltirir. Bunun sebebi yap ya da birey-

den birisini ne karmann, ne karlmayan

dier kavram gz ard etmeyi beraberinde getir-

mesi ve bu durumun da yaplan arafltrmalarda

birok nemli olay ve olguyu grmemizi engel-

lemesidir.

Dflnmselliin sosyolojik arafltrmalara sala-

yaca katklar aklamak.

Dflnmsellik incelenen olay veya olguyla ilgi-

li her trl ayrnty srekli geri dnfller yaparak

dflnmek anlamnda kullanlr. rnein, bir flid-

det suu incelenecekse, o suun gereklefltii

corafi ortam, orada yaflayanlarn kltrel pratik-

leri, mekann tarihsel gemifli vb. gibi olaya etki

edebilecek her trl etkene dikkat edilmeli ve

bunu yaparken de arafltrmann geride kalan afla-

malarnda yaplmfl olmas muhtemel yanlfllkla-rn giderilmesi iin her aflamann srekli gzden

geirilmesi gerekmektedir. Bu flekilde yaplmfl

bir arafltrma durumun anlafllmas iin arafltrma-

cya genifl bir ereve sunacaktr.

Yap-birey ikiliini aflmak iin ne srd tav-

siyeleri zetlemek.

Bourdieu, yap ve birey arasnda karfllkl bir ilifl-

ki olduunu belirterek, yapy oluflturan birey ile

bireyi flekillendirmeye alflan yapnn etkilerinin

birlikte ele alnmas gerektiini vurgular. Yap ve

birey arasndaki bu dnfll (ya da gidifl-geliflli)

sre Bourdieunun yukarda akladmz d-

flnmsel metodolojisiyle ele alndnda salt bi-

rey ya da salt yapy nceleme yanlflndan kur-

tulmay salayacak ve arafltrma daha verimli bir

hal alacaktr.

Bourdieunun teorik ve metodolojik erevesini

oluflturan temel kavramlar tanmlamak.Bourdieu, kavram tanmlarn ve metot nerileri-

ni, teori ve metodoloji arasnda bir karfltlk be-

lirtmeden yapar. Yani ona gre saha alflmas ile

ona bilgi destei salayan kuram arasnda birlik-

telik olmaldr. Sosyolojik bir arafltrmay salkl

bir flekilde yapabilmek iin incelenen nesnel ya-

p ve znel durumlar (yani bireyler) dnfll bir

biimde incelenmelidir. Bu dnflllk Bourdie-

unun dflnmsel sosyolojisinin sahada da uy-

gulanmas demektir. Yani yapy etkileyen birey-

leri ve bireylerin pratiklerini ve zihinsel yaplar-n etkileyen yapy, nceki aflamalara dnfller

yaparak ve arafltrmay srekli snayarak incele-

mektir. Arafltrmamz her nerede yapyorsak ora-

daki nesnel ve znel durumlar ile incelemenin

yapld ana kadarki tarihsel arka plan ve ayn

zamanda da incelemekte olduumuz alann di-

er alanlarla olan balantlarn gz nnde bu-

lundurmamz gerekir. Bu aflamada ise o alanda

karfllaflacamz kavramlar devreye girer. Bour-

dieu, toplumsal yaflam bir mcadeleler alan

olarak grr. Bu alanda bireyler ekonomik, top-

lumsal ve kltrel sermayelerin bileflkesi olarak

tanmlayabileceimiz bir simgesel sermayeyle

farkl konumlar alrlar. Bu konumlar habitusad-

n verdiimiz belirli tutum, eilim ve davranfl

kalplarn da beraberinde getirir. Bireyler eylem-

leriyle hem yapnn devamlln -yani yeniden

retimini-, hem de yapya dorudan etki ederek

dnflmn salarlar. Bu srete bireyler ilk

etapta hi sorgulanmayan baz kurallar -yani do-

xa- ve illusio-yani bireysel karlar- dorultu-

sunda hareket ederler.

Bourdieunun sosyologlara bitii rol deerlen-

dirmek.

Bourdieuya gre sosyologlar, bireyin zgrlefli-

mi ve adaletin temini, yani zetle sorunlarn -

zm konusunda sorumluluk almas gereken ak-

tivistlerdir. Yaplan arafltrmalar da bu hassasiyet-

le organize edilmeli ve bilerek ya da bilmeyerek

gzden karlan sorunlar sosyologlar tarafndan

dile getirilmelidir. Arafltrma srecindeyse sosyo-

log kendisini arafltrd olgu ya da olayla birlik-

te nesnelefltirerek, yani inceleme srecine dahilederek srekli sorgulamaldr.

zet

1

A M A

2

A M A

3

A M A

4

A M A

5

A M A


23/211


1. Bourdieunun, nerdii yntemi uygularken veyaanlatrken sk sk nceki rneklerine dnerek hatrlat-

malar ve tekrarlar yapmasyla ilgili afladaki ifadeler-

den hangisi dorudur?

a. Tekrara dflmek kanlmaz bir durumdur ve bu-

nu avantaja evirmek gerekir.

b. Tekrara dflmek zerinde ok alfllarak gideri-

lecek bir yanlfllktr.

c. Tekrar ve hatrlatmalar renmeyi kolaylafltrr

ve arafltrmay glendirir, okuyucu ya da dinle-

yicinin sz edilen her fleyi bildiini veya o ko-

nuya dair bir nbilgisi olduunu varsayamayz.

d. Karflnzdaki kifli anlatacaklarnzla ilgili nce-

den bilgi sahibi olmaldr, geriye dnk hatrlat-

malar yaparak vakit kaybetmemek gerekir.

e. Srekli tekrarlar yoluyla totoloji yapmak reti-

cidir.

2. Afladakilerden hangisi dflnmsellikle ilgili do-ru tanmlardan biridir?

a. Dflnmsellik pratik ve kuramdan yalnzca bi-

risine odaklanmaktr.

b. Dflnmsellik pratik ve kuram arasndaki d-

nflml sretir.c. Dflnmsellik incelenen olay veya olgunun

kavramsallafltrlmas srecidir.

d. Dflnmsellik bir alanda baflarya ulaflmak iin

elde edilmesi gereken yetidir.

e. Dflnmsellik arafltrmacnn ele ald konu

hakknda yarglarn flekillendiren pratik bilgile-

rin tmne verilen addr.

3. Habitusun alanla olan iliflkisi ile ilgili afladaki ifa-delerden hangisi dorudur?

a. Alan habitusu flekillendirir ve dayatr, habitusedilgen konumdadr.

b. Alan habitusu yaplandrma eilimindeyken, ha-

bitus da alana dair algy yaplandrma eilimin-

dedir.

c. Habitus alan belirler ve snrlarn izer, alandan

bamszdr.

d. Habitus ve alan yerine gre birbirlerinin yerine

geebilen iki ayr dinamiktir.

e. Habitusun olduu yerde alandan, alann olduu

yerde habitustan sz edilemez.

4. Bourdieunun, alan kavram ile Weberin alflmalararasndaki iliflki ile ilgilisi afladaki ifadelerden hangisi

dorudur?

a. Weber, alan kavramn tamamen yanlfl kullan-

mfltr ve bu yzden kavramla ilgili bir dzelt-

meye ihtiya duyulmufltur.

b. Alan kavram ve teorisi olduu gibi Weberden

alntlanmfltr.

c. Bourdieuya gre alan kavram Weberin teori-

sinde yer almayan byk bir eksikliktir.

d. Bu kavram hem Webere karfl hem de Weber

ile, yani Weberden etkilenilerek ancak yerine

gre Weber elefltirilerek kurulmufltur.

e. Bourdieu Weberden etkilenmifl olmasna ra-

men alan kavramn tamamen Weberden ba-

msz olarak tanmlamfltr.

5. Alanla ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?a. Bourdieuda alan ierdiklerinden bamsz bir

gerekliktir.

b. Alan hem simgesel mekanizmalar tarafndan d-

flardan snrlandrlan, hem de eyleyiciler tara-

fndan zerinde mcadele edilen iki boyutlu bir

yapdr.c. Alan Bourdieunun teorisinin temelinde yer al-

masna ramen net olarak tanmlamad soyut

bir varsaymdr.

d. Dfl dinamikler ve etkenler alan zerinde etkiye

sahip deildirler.

e. Eyleyiciler eylemleri araclyla mcadele alan-

larndan zgrleflme eilimindedirler.

6. Bir alann oluflum aflamalar afladakilerden hangi-sinde doru srayla verilmifltir?

a. zerkliin kazanlmas, kici yapnn ortaya k-mas, Simgesel sermayenin oluflmas.

b. zerkliin kazanlmas, Simgesel sermayenin

oluflmas, kici yapnn ortaya kmas.

c. kici yapnn ortaya kmas, Simgesel sermaye-

nin oluflmas, zerkliin kazanlmas.

d. Simgesel sermayenin oluflmas, kici yapnn or-

taya kmas, zerkliin kazanlmas.

e. kici yapnn ortaya kmas, zerkliin kazanl-

mas, Simgesel sermayenin oluflmas.

Kendimizi Snayalm


24/211


7. Sosyolojide bireyin konumuyla ilgili afladaki yarg-lardan hangisiyanlfltr?

a. Birey bafll baflna sosyal bilimin nesnesi deildir.

b. Birey edilgen ve var olmayan bir yanlsama de-

ildir, nk alanda eyleyici konumundadr.

c. Bireyin bakfl alarnn ve konum almalarnn

daha iyi anlafllabilmesi iin alann bilgisinden

kmak nemli bir gerekliliktir.

d. Birey hesaba katlmakszn yaplacak analizler

alana dair net bilgiler sunar.

e. Birey (yani eyleyici) bir alanda sz sahibi olmak

iin o alana ait asgari sermayeyi edinme mecbu-

riyetindedir.

8. Devleti meflru simgesel fliddetin tekelini ele geir-meyi amalayan mcadelelerin cereyan ettii iktidar

alanlar btn olarak tanmlayan Bourdieu bu tanm

kime atfta bulunarak yapmfltr?

a. Karl Marx

b. Emile Durkheim

c. Max Weber

d. Louis Althusser

e. Niklas Luhmann

9. Birey ve habitus iliflkisine dair afladaki ifadelerdenhangisiyanlfltr?

a. Habitus hem bireyi flekillendiren hem de bireyin

eylemleri (pratikleri) tarafndan flekillendirilen

karfllkllk durumudur.

b. Birey habitusu sayesinde farkl ihtimaller karfl-

snda zm retme yetenei kazanr.

c. Habitus bireyin ok da hesaplamadan yapt ve

znde toplum tarafndan kabul grmek iin

pratie dkt bir gerekliktir.

d. Habitus bireyi belli kalplarn iine sokarak ve bel-li kodlarla tanmlayarak hareket alann daraltr.

e. Habitus kifliyi toplumsal dzendeki yerine uy-

gun hale getiren eylem eilimleri setidir.

10.Afladakilerden hangisi Bourdieunun teorisindenemli bir yer tutan, ayr ayr tanmlad sermaye tr-

lerinden biri deildir?

a. Toplumsal Sermaye

b. Ekonomik Sermaye

c. Simgesel Sermaye

d. Yeniden retim Sermayesie. Kltrel Sermaye

1. c Yantnz yanlfl ise, Dflnmsellik (Reflexi-

vity) konusunu yeniden gzden geiriniz.

2. b Yantnz yanlfl ise, Dflnmsellik (Reflexi-

vity) konusunu yeniden gzden geiriniz.

3. b Yantnz yanlfl ise, Temel Kavramlar: Oyun

Metaforu konusunu yeniden gzden geiriniz.

4. d Yantnz yanlfl ise, Alan konusunu yeniden

gzden geiriniz.

5. b Yantnz yanlfl ise, Alan konusunu yeniden

gzden geiriniz.

6. a Yantnz yanlfl ise, Alan konusunu yeniden

gzden geiriniz.

7. d Yantnz yanlfl ise, Alan konusunu yeniden

gzden geiriniz.

8. c Yantnz yanlfl ise, Habitus konusunu yeni-

den gzden geiriniz.

9. a Yantnz yanlfl ise, Habitus konusunu yeni-

den gzden geiriniz.

10. d Yantnz yanlfl ise, Sermaye konusunu yeni-

den gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant AnahtarSra Sizde 1

Illusio bireyin oyundan elde edeceini dflnd -

karlardr. Birey bu karlar dorultusunda ve oyunun

kurallarn (yani doxay) sorgulamadan oyuna dahil

olur. Birey bylece oyunu oynanmaya deer bulmufl ve

alann yerleflik dzenini kabul etmifl olur.

Sra Sizde 2

Bourdieu, alan incelerken dikkat edilemesi gereken temel urak belirlemektedir. Bunlardan ilki, alann ko-

numunun iktidar alanna gre zmlenmesi gereklili-

idir. lgili alann iktidar alanyla olan iliflkisi ve onun

karflsndaki konumu mutlaka hesaba katlmaldr. kin-

ci urak alan, eyleyicilerin ya da kurumlarn konumla-

r arasndaki bantlarn nesnel yapsnn kurulmas ge-

rekliliidir. nc urak alan ise eyleyicilerin habi-

tuslarnn zmlenmesi gerekliliidir. Bylece incele-

nen alann iktidar ile olan iliflkisi, eyleyiciler ya da ku-

rumlar arasndaki balantlar ve eyleyicilerin habitusla-

r nem taflr.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar


25/211


Sra Sizde 3

Her alann snrlar kendi i mantna gre izilir. Busnrlar baflkalarn dfllayan ve soyut bir aidiyet dayatan

yapdadrlar. Bylelikle alan kendi i yapsn koruma

eilimi gsterirken dflardan alana dahil olan ya da ol-

mak isteyenler alandaki iktidar elde etme mcadelesi

araclyla dnflme yol aarak snrlarn tanmlarn

ve ieriklerini deifltirirler.

Sra Sizde 4

Habitus, yalnzca pratikleri ve pratiklerle ilgili alglar

organize eden bir yaplafltran yap deil, ayn zamanda

yaplaflmflta bir yapdr. Habitus kavram iinde bulun-duu snfa iflaret eder. Bireyin sahip olduu alflkanlk-

lar, yatknlklar/eilimler anlamna gelmektedir. Yap-

snda kalclk olduu kadar bunlar dnfltrp deifl-

tirme kapasitesini de ierir. Ancak birey sahip olduu

sermayeler aracl ile bu alflkanlk ve yatknlklarn

dnfltrme amacn taflr. Dolays ile birey hem yap-

laflmfl bir snflamann ierisinden gelmekte hem de ya-

plaflma srecinde olan bir snflamay infla etmektedir.

Sra Sizde 5

Bourdieunun drt farkl sermayeden sz etmektedir.Buna gre ekonomik sermaye (mal ve hizmet rnleri-

ni kullanabilen arasal nesneler ve para) gibi verimli

mlkiyeti; toplumsal sermaye grup iliflkileri, sosyal ilifl-

ki alar ve pozisyonlar; kltrel sermaye kifliler aras

informal beceriler, alflkanlklar, tarzlar, dili kullanma

biimi, eitimsel baflarlar, zevk ve beeniler, yaflam

tarzn; simgesel sermaye ise dier sermaye trnn

dzenlemelerini ve deiflken seviyedeki yasal durumla-

rnn kullanmlarn ierir. Bu sermaye kavramlar iin-

de kltrel sermaye habitus kavram ile yakndan ilgili-

dir. Habitus bireyin yatknlklar anlamna gelmekte ve

gemiflten getirilen alflkanlklarla balantl olduu g-

rlmektedir. Dolays ile kltrel sermaye ile habitus

kavramlar i ie geerek, bireyin iinde bulunduu s-

nf belirleyen nemli bir lt oluflturur.

ALLAN, K. (2006). Conptemporary Social and

Sociological Theory,Visualizing Social Worlds,Thousand Oaks, California: Pine Forge Press.

BOURDIEU, P. (1984). Distinction,A social critique of

the judgement of taste, Translated by R. Nice,

Cambridge, Massachusetts: Harvard University

Press.

BOURDIEU, P. (1997). Televizyon zerine. eviren:

Turhan Ilgaz, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

BOURDIEU, P. (2002). On Marriage Strategies

Population and Development Review.Say: 28/3,

New York: Population Council.

BOURDIEU, P. (2003). The Logic Of Practice. evi-ren: Richard Nice, Cambridge: Polity Press.

BOURDIEU, P. (2005). Hukukun Gc: Yasal Alann

Sosyolojisine Doru. eviren: Sibel Demir, Ankara:

Kalan Yaynlar.

BOURDIEU, P. (2006a). Pratik Nedenler: Eylem Ku-

ram zerine. eviren: Hlya Uur Tanrver, s-

tanbul: Hil Yayn.

BOURDIEU, P. (2006b). Sanatn Kurallar: Yaznsal

Alann Oluflumu ve Yaps, eviren: N. Kamil Se-

vil, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.

BOURDIEU, P. (2007). Viva La Crise!: Sosyal BilimdeHeterodoksi in, iinde: Gney ein, Emrah

Gker, Alim Arl, mit Tatlcan (der.) Ocak ve

Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. stanbul:

letiflim Yaynlar.

BOURDIEU, P. ve WACQUANT, Loic J. D. (2003). D-

flnmsel Bir Antropoloji in Cevaplar, evi-

ren: Nazl kten, stanbul: letiflim Yaynlar.

BOURDIEU, P. (1995). Sociology in Question,

Translated By R. Nice, London: Sage Pub.

CALHOUN, C. (2007). Bourdieu Sosyolojisinin Ana

Hatlar, iinde: Gney ein, Emrah Gker, Alim

Arl, mit Tatlcan (der.) Ocak ve Zanaat: Pierre

Bourdieu Derlemesi. stanbul: letiflim Yaynlar.

CORCUFF, P. (2007). Habitustan Hareketle: Kolektife

Meydan Okuyan Tekil, iinde: Gney ein, Em-

rah Gker, Alim Arl, mit Tatlcan (der.) Ocak ve

Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. stanbul: le-

tiflim Yaynlar.

CROSSLEY, N. (2001). The Phenomenological Habitus

and Its Construction, Theory And Society. Say:

30/1, Berlin: Springer.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar


26/211


EN, G. (2007). Muhalif Bir Entelektelin By Bo-

zumu: Bourdieu ve Entelekteli Sorunsallafltrmak,

iinde: Gney ein, Emrah Gker, Alim Arl, mit

Tatlcan (der.) Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu

Derlemesi. stanbul: letiflim Yaynlar.

DANDREA, V., ROBBINS, P. (2000). British Sociology,

iinde Edgar F. Borgatta, Rhonda Montgomery (ed.)

Encylopedia of SociologySecond Edition, New

York: Macmillan Reference.

DEER, C. (2008). Pierre Bourdieu, Key Concepts, Ed.

M. Grenfell, Durham: Acumen Publishing Limited.

ELLIOT, A.& RAY, L. (2003). Key Contemporary

Social Theorists. Oxford: Blackwell Publishing.

ELLIOT A. (1999). Contemporary Social Theory,

Madlen, Massachusetts: Blackwell Publisher.GKER, E. (2007). Ekonomik ndirgemeci mi

Dediniz?, iinde: Gney ein, Emrah Gker, Alim

Arl, mit Tatlcan (der.) Ocak ve Zanaat: Pierre

Bourdieu Derlemesi. stanbul: letiflim Yaynlar.

GL, A. ve Dierleri (2003). Felsefe Szl,Anka-

ra: Bilim ve Sanat Yaynlar.

MARSHALL, G. (1999) Sosyoloji Szl,Ankara: Bi-

lim ve Sanat Yaynlar.

ZSZ, C. (2009). Pierre Bourdieu Sosyolojisi ve

Simgesel fiiddet,Yaynlanmamfl.

Yksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe niversitesi.SAN, C. (1971). Max Weberde Hukukun ve Meflru

Otoritenin Sosyolojik Analizi.Ankara: Ankara k-

tisadi ve Ticari limler Akademisi Yaynlar, No. 47.

TATLICAN, ., EN, G.(2007). Bourdieu ve Gid-

dens: Habitus veya Yapnn kilii, iinde: Gney

ein, Emrah Gker, Alim Arl, mit Tatlcan (der.)

Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. s-

tanbul: letiflim Yaynlar.

TURNER, J. A. (2003).The Sutructure of Sociological

Theory, United States: Thomson Wadsword.

TRK, B. (2007). Bourdieu ve Sylem Tartflmalar,iinde: Gney ein, Emrah Gker, Alim Arl, mit

Tatlcan (der.) Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu

Derlemesi. stanbul: letiflim Yaynlar.

NAL, A. Z. (2004). Sosyal Tabakalaflma Balamnda

Pierre Bourdieunn Kltrel Sermaye Kavra-

m(Yaynlanmamfl Doktora Tezi), Ankara: Hacet-

tepe niversitesi.

WACQUANT, Loic J. D. (2003) Dflnmsel Bir Antro-

poloji in Cevaplara Girifl, iinde Dflnmsel

Bir Antropoloji in Cevaplar. eviren: Nazl k-

ten, stanbul: letiflim Yaynlar.

WACQUANT, Loic J. D. (2007). Pierre Bourdieu: Haya-

t, Eserleri ve Entelektel Geliflimi, iinde: Gney

ein, Emrah Gker, Alim Arl, mit Tatlcan (der.)

Ocak ve Zanaat: Pierre Bourdieu Derlemesi. s-

tanbul: letiflim Yaynlar.


27/211


28/211

Bu niteyi tamamladktan sonra;Jrgen Habermasn genel yaklaflmn aklayabilecek,Habermasn alflmalarnda kamusalln nemini aklayabilecek,Habermasn bilgi formlarn sralayabilecek,Habermasn meflruiyet krizi kavramn tanmlayabilecek,Habermasn sosyal teorisini zetleyebileceksiniz.

indekiler

Modernite Kamusallk Meflruiyet Krizi Amasal Eylem letiflimsel Eylem

Arasal Akl letiflimsel Akl Sistem Yaflant-Dnyas

Anahtar Kavramlar

Amalarmz

Sosyolojide Yakn

Dnem Geliflmeler

GRfi: HABERMASIN GENELYAKLAfiIMI

KAMUSALLIIN YAPISALDNfiM

BLG VE NSANSAL LGLER

TOPLUMSAL EYLEM VETOPLUMSAL SSTEMKAVRAMLARI

MEfiRUYET KRZ

LETfiMSEL EYLEM KURAMI:SSTEM VE YAfiANTI-DNYASI

SONU

2SOSYOLOJDE YAKIN DNEM GELfiMELER

Tamamlanmamfl BirProje OlarakModernite:Jrgen Habermas


29/211

GRfi: HABERMASIN GENEL YAKLAfiIMIBaz evrelerce gnmz dnyasnn yaflayan en nemli sosyal bilimcisi olarak ka-bul edilen Jrgen Habermas, farkl disiplinleri ve zellikle Marx, Weber ve Freudgibi farkl dflnrleri elefltirel sosyal kuram ad altnda yeni bir senteze ulafltr-ma abasnda olan Frankfurt Okulunun en nemli ikinci kuflak temsilcilerindenbiri olarak kabul edilir.

te yandan, alflmalar Frankfurt Okulunun elefltirel toplum dflncesi ile ya-kndan balantl olsa da, Habermas elefltirel teoriyi kendi dflnce sistematii iin-de yeniden oluflturmaya alflr. Modern toplumu Aydnlanma diyalektii zerin-den elefltiren Frankfurt Okulu temsilcilerinin totaliter sistemler tarafndan zgrl-

giderek yok edilen insann kurtulufluna dair ktmser bir tutum sergiledikleri-ni hatrlayalm. Habermas ise Aydnlanma ertesinde modern toplumda amalar-dan ok aralarn rasyonelliiolarak tanmlanan arasal rasyonellik (Bottomore,1993: 266) temelinde ykselen ve bireyi hapseden totaliter tahakkm biimlerineelefltirel yaklaflmakla birlikte kurtulufla dair bir kfl yolu grme konusunda Frank-furt Okulunun nceki kuflak temsilcileri kadar ktmser deildir.

Tamamlanmamfl Bir ProjeOlarak Modernite:Jrgen Habermas

18 Haziran 1929 ylnda Duesseldorfta dnyaya

gelen Habermas felsefe, tarih, psikoloji ve Alman Ede-

biyat okudu. 1956 ylnda yeniden kurulan Frank-

furt Sosyal Arafltrmalar Enstitsnde Adornonun

asistan olarak alflt. nce Heidelbergde felsefe pro-

fesr olarak daha sonra da Frankfurtta felsefe ve

sosyoloji profesr olarak alflt. Trke ye de evri-

len Kamusalln Yapsal Dnflm adl ilk nemli alflmasn 1962de yaymla-

d. Bir dier nemli alflmas olan Bilgi ve nsansal lgiler 1968de yaymland. Ha-

bermas 1971 ylnda Frankfurttan ayrlp Bavyerada Starnbergde yeni kurulan

Bilimsel-Teknik Dnyada Yaflam Koflullarn Arafltrma-Max Planck Enstitsnn

yneticisi oldu. Bu dnemde aralarnda Meflruiyet Bunalm (1973) ve baflyapt

kabul edilen ve Trke ye de evrilen letiflimsel Eylem Kuramnn da (1981) bu-

lunduu ok sayda eser yaymlad. Habermas 1982 ylnda Frankfurta, Sosyoloji

ve Felsefe krssne geri dnd. 1985 ylnda Modernliin Felsefi Tartflmas adl

bir dier nemli alflmasn yaymlad. Habermas bugn hayatta olup alflmalar-

n halen srdrmektedir (Bottomore, 1993: 265). Habermasn Trkeye evrilen


30/211

Bu noktada Habermasn projesi kendi deyimiyle tamamlanmamfl bir projeolarak grd moderniteyi bir tamamlama projesi olarak grlebilir. Sz konusubu proje, hem modernite projesinin eksiklerini belirlemeye hem de bunlar ta-mamlamaya alflr. Bu adan Habermasn moderniteye yaklaflm ile gelifltirdiisosyal kuram modernitenin sona erdiini ve post-modern bir dneme girdiimizisavunan post-modernistlerden ve de post-yapsalclardan da olduka farkl ve z-gn bir nitelie sahiptir.

Habermas, iinde Marx, Durkeim, Weber, Mead, Parsons, Schutz gibi ok say-da sosyal kuramcnn ierildii olduka kapsaml bir elefltirel teori gelifltirmeye a-lflr. Bu proje, elefltirel nitelii asndan Frankfurt Okulu geleneini srdrmeklebirlikte bu okulun alflmalarnn basit bir devam niteliinde deildir. Aksine buproje elefltirel teoriyi sosyoloji teorilerinin belli bafll kurucularnn alflmalar ek-seninde yeniden infla etme ynnde bir amaca sahiptir. Bu bakmdan da Haber-masn teorik projesi nemli lde klasik dflnrlerin alflmalarnn elefltirel birokumas zerine kuruludur.

Laydere gre (2006: 250-251) Habermas, byk boy teorileri reddeden Fouca-ult ile post-yapsalc ve post-modernist yazarlardan farkl olarak bu teorilerin fay-dalarna inanan ve byk boy bir teori gelifltirmeye alflan bir yazardr. Scotta g-re de (1995: 228) Parsons sonras dnemde sosyolojik teoride meydana gelen par-alanma dikkate alndnda, Habermas Parsonsun byk boy teorisine benzer birteorik proje gelifltirmeye alflan tek adafl dflnr olarak grlebilir. Habermasgenel olarak modernite (veya modernlik) konusunda post-modernist ve ayrcapost-yapsalc yazarlardan farkl grfllere sahiptir.

Nitekim modernitenin kurtarc bir gce sahip olduu dflncesinin iflas ettii-ni ve artk post-modern bir dnemde yafladmz savunan

Documents

SOSYOLOJİDE YAKIN DÖNEM GELİŞMELER