19SS

YAKIN nocu UNiVERSiTESi FEN - EDEBiY AT F AKUL TESi TURK otu VE

EDEBiYATI BOLO-MO

MAHURBESTE

AY~EERKUT

TEZ DANIS~1ANI DO<;. DR. BULENT YORULlVIAZ HAZiR.AN 1999 LEFKOSE KKTC

C

•

19SS

Y AKIN DOGU fJNiVERSiTESi

FEN - EDEBiY AT F AKUL TESi TURK DiLi VE EDEBiYATI BOLUMD

MAHURBESTE

J\tlEZUNiYET TEZi

Ogretmenin Adi - Soyadi: DO<;. DR. BULENT YORUL~1AZ Ogrencinin Adi - Soyadi: A YSE ERKUT Snnf - Sube: 4-A N.o• .i ..• v.

-

AHj\,IET HAMDi T ANPINAR

Mahur Beste Romanmdaki Maddi Unsurlar

1- K1hk Kiyafet Unsurlan __ Kozmik Zaman Unsurlan 3- Renk Uzmanlan -i- V asita U nsurlan

ONSOZ

Bu mezuniyet 9ah~mas1 Y akm Dogu Universitesi, Fen- Edebiyat Turk Dili 1e Edebiyatl Bolumu, Yeni Turk Edebiyati dersinin kapsammda yap1lm1~tir.

Mezuniyet cahsmastnda Ahmet Hamdi Tanpmar'm Mahur Beste adh romanmda olan kihk kiyafet unsurlan, kozmik zaman unsurlanm, renk unsurlan e vasita unsurlanna ait kelimeleri bulup, bilinmeyen kelimelerin anlamlan

yazilnustir. Bu 9ah~mada beni yonlendiren, hocam Do9. Dr. Bulent Y orulmaz' a

te~ekkur ederim.

I

i<;iNDEKiLER

soz . , indekiler . Giri~·································································································· -~ H Y. azann ayat1. . lki Uyku Arasmdaki Dii~iinceler . Baba ile Ogul. . lki Dunur, Behc;et Bey'in Evlilik Y11lan . Garip 1?1r Thtilalci . H1s1m Akraba Arasmda . Eski bir konak . }Aahur Beste Hakkmda Behcet Bey' e Mektup . 1ndeks . Kaynakca ·. · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·

II

I II l 2 3 5 6 7 8 9 10 11 14

- GiRi~

Ahmet Hamdi Tanpmar'm Huzur ve Sahnenin D1~mdakiler adh -omanlannda onemli bir motif olan "Mahur Beste" temasi onemli yer tutar. Mahur Beste, Ac1 bir ask hikayesinin klasik musiki kahplanyla soyutlanmas1d1r. I anpmar, Klasik Turk Musikisini medeniyetimizin ozhi bir yansimasi olarak kabul eder. Mahur Beste'de Tanpmar'm diger eserlerinde de gorulen medeniyet meselesi buyuk bir agirhkla ele ahntr, Mahur Beste, Tanzimat sonrasmda toplum hayatumzm her yonune yansiyan degisi ve ba~kala~1mm yansmldigi ve her firsatta tart1~1ld1g1 bir roman ozelligindedir.

1

YAZ~HAYA.Tl

AH1"1ET HA1"1Di TANPINAR (1901-1962)

Sembolizm havasi icinde soyuta kacan siir tarzmm ve yepyeni, 90k kudretli man, hikaye, deneme tarzlanmn oncu ustasi A. Hamdi Tanpmar, istanbul'da

.iogar. A .Hamdi Tanpmar nesirler ve siirler yazmi§tlf. Siirleri kadar romanlan ve

enemeleri unutulmayacak eserlerdir. Nesirleri; Roman, Hikaye, Deneme, \1akale,Edebiyat Tarihi ve Biyograf ya turlerinde yazilrmsttr.

Romanian: Huzur, Sahnenin Dismdakiler, Saatleri Ayarlama Enstitusu, · unlardan baska Mahur Beste ve taslak halinde Karst Karsiya romanlan vardrr.

Hikayeleri: Abdullah Efendinin Ruyalan, Yaz Yagmuru. Ahmet Hamdi Tanpmar, Dogu ve Ban kulturleri iyice sindirmis ve bunlar

ile yepyeni senteze ula§illl§ bir sanat ve fikir adamidir. Hummah bir eser verme doneminde iken 24 Ocak 1962' de vefat eder

Rumeli Hisan mezarhgmda, 90k sevdigi Y ahya Kemal' in yanma gomuldu.

2

iKi U'YKU A.RA.SINDA.Ki DUSl)NCELER

• Kihk Ktyafet U nsurlarr

Ba9 nivaleti: Kadmlann gece toplantilarmda giydikleri agir giysi. c;1f 91t Ferace: Onden acik bedenli, kollan bol, etegi yere kadar uzun, boyuna oturmus

yuvarlak veya hafifce "V" seklinde oyulmus yakah, yanlanndan dikey yirtmach, cepli bir tur cepkendir.

Gecelik Hotozun: Eskiden kadmlann baslanna giydikleri bashklardan birinin adi, Korse: Karm iceriye cekmek, beli inceltmek gibi estetik yahut sihhi bir maksatla

kullamlan balinali veya lastikli, enli kemer, sikrna. Panduf: Aha terlik Sapka Takye: ( Takke - Takiye ) Kafanm sekline gore bicilip dikilmis bas libasi. Yasmak: Kadmlann Ferace giydikleri zamanlarda baslanm ve yuzlerini

sardiklan beyaz ortu. Zunnar: Eski Hiristiyan kesislerin bellerine bagladiklan kusak. Zunnar bicimli kemer.

,I'

3

•

Kozmik Zaman Unsurlari

Aksam Ay Au Gece ~ ~J

Bahar Gun Gece Ak~am Gtm Yli Hafta Hafta Serre Bahar Yaz Yaz Yil Serre

• Renk Unsurlarr

Altm sansi Giil pembe Kmruzi Lacivert l\ Iavi lV.1. v r

• Vasita Unsurlari

Kayik Sandallar Kayik

4

~

BABA iLE OGUL

• Kihk Kiyafet Unsurlarr

Carsafa girmek: Gene Kizlann Carsaf Adi V erilen ortu ile ortunmeye basladiklanm belirten tabirdir.

Kurdele

• Kozmik Zaman Unsurlari

Aksam ustu Giinduz Ikindi Y az geceleri

• Renk Unsurlan

Ebruli: Uzerinde damar damar ayn renkler bulunan. San Pembe

• Vasrta Unsurlarr

Arab a Ingiliz ath araba Kira arabasi

5

iKi DUNUR

• Kihk Kiyafet Unsurlarr

Sank: Bazi bashklara takilan sal veya tulbentten yapilan sargi. Sanklar Fes, kulah, Kavuk vs. uzerine sanlabilir ve sanhs sekline gore cesitli isimler ahr.

Sivil giymek

• Kozmik Zaman Unsurlarr

Diln Gunlerce

• Vasrta Unsurlarr

At

BEH(:ET BEY'iN EVLiLiK YILLARI

• Kiyafet U nsurlarr

Maslah: Alti ustu bir ve kol yerine yanklan olan bir cesit ustluk, Ceket

• Kozmik Zaman U nsurlan

6

• Renk Unsurlar

Beyaz

GARiP BiR iHTiLALCi

• Kihk Kryaf et U nsurlarr

Burumcuk: Ham ipekten dokunmus ince bez. Cepken: Gomlek ustune giyilen, belden kivnk, kollan uzun eski bir elbisenin adi Cubbe: Eskiden din adamlannm elbise uzerine giydikleri uzun, yenleri genis

dugmesiz bir tur giysi. Dik yaka Eibise Entari: Eskiden uste giyilen, iki tarafi yirtrnacli, genis kollu, ic etekligi uzun

gomlek gibi elbisenin adi. Gomlek V dif lbi 1-'l..a 11-e e ruse Kefen: ( Kefin) Oluyu sanp gomdukleri beyaz bez. Kurk: Eskiden resmi uniforma makammda giyilen ustlugun adi. Mest: Uzerine pabuc gecirilen, kisa konclu, hafif ve yumusak ayakkabi. Mintan: Kollu gornlek Pabuc: Mestle giyilen okcesiz ayakkabi nevilerinden biridir. Salvar: Erkek ve kadmlarm giydikleri bele uckurla baglanan, paca agizlan dar

dis donudur.

• Kozmik Zaman Unsurlari

Yuzyil

• Renk Unsurlari

Esmer 7

Siyah Turuncu Kumsal

HISIM AKRABA ARASINDA

• Kihk Kiyafet Unsurlarr

Fes: Kmmzi cuhadan yapilmis, tepeye dogru daralan silindir seklinde Olup, ustten sarkan bir puskulu bulunur.

Pardosu

• Kozmik Zaman Unsurlarr

Guz Ogleden sonra

ES.Ki BiR KONAK

• Kihk Kiyafet Unsurlari

Bohca: lcine camasir, elbise gibi seyleri koyup sarmaya yarayan dort ko~e kumas.

Cuz kesesi: Eskiden mektep cocuklannm Kuran ve kitaplanm koyduklan muhafaza idi. Simdiki cantalann hizmetini gorur.

Corap Etek Gelinlik Peskir: Y emek yerken kullamlan veya el kurulanan buyuk mendil seklinde

pamuk veya keten bez. 8

Plastron: Me9 oynarken kullamlan mesin gogusluk. Sirmali elbise: Altm yaldizh veya yaldizsiz ince gumus telie islenmis veya

Suslenmis elbise. Sal: Cogu Hindistan' da dokunan, ozel motifli, boyun veya omuz atkisi, lurka

Ortu, kusak gibi seylerin yapildigi degerli bir yun kumasnr. Uniforma: Silahh kuvvetlerin resmi giysisi. Yen: Elbise kolunun el uzerine gelen kisrm.

• Kozmik Zaman U nsurlarr

Sa bah

• Renk Unsuru

Bembeyaz: Cok beyaz. Her tarafi beyaz. Sol gun Tirse: Yesille mavi arasmda renge verilen ad.

MAHUR BESTE HAKKINDA BEH(:ET BEY'E MEKTUP

• Kihk Kiyafet Unsurlari

Ayakkabi Kravat Kolah gomlek: Sert ve parlak olmasi kola eritilmis suya batmhp utulenen

gomlek. Redingot: Arkasi yirtmach, etekleri uzun, cift sira dugmeli ceket.

9

iNDEKS

--A--

Aksam: 15 - 16 - 26 - 28 - 39 - 41 - 45 - 48 - 52 - 59 - 61- 76 ~ 85 - 114 115 - 120 - 126 - 127 - 128 - 130 - 135 - 147

Aksamustu: 45 Altm sansi: 34 Araba: 50 - 59 - l 09 At: 52 - 58 - 93 Ay: 17 - 45 - 90 - 134 - 140 - 157 Ayakkabi: 169

-- B --

Bahar: 18 - 72 - 95 Ba~ tuvaleti: 29 Baygm aksam: 26 Bembeyaz: 164 Beyaz: 67 - 106 - 111 - 124 - 130 - 155 Bogaz gecesi: 28 - 30 - 41 Boh~a: 150 Bu zun: 1 7 ·:n 11 2 0"'1..1 • .l -..JJ - .t

Burumcuk: 111 - 154

•• -- '--- -- Ceket: 69 Cepken: 88 -.150 Cubbe: 85 - 97 Cuz kesesi: 131

10

-- <= --

Carsaf 29 <;1t 91t: 31 Corap: 165 Carsafa ginnek: 49

-- D --

Dakika: 51 - 60 - 63 - 64 Dik yaka: 115 - 122 Dun: 57 Donuk: 77

r,, -- J'., --

Ebruli: 39 Elbise: 50 - 85 - 92 - 115 - 139 Entari: 112 - 150 Esmer: 92 - 151 Etek: 15 0 - 151

-- F --

Ferace: 29 - 109 Fes: 122

-- G--

Gece: 15 - 16- 24 - 27 - 28 - 30- 31 - 41 - 43 -44 - 58 - 59- 60- 61 - 67 - 68 - 70 - 71 - 72 - 87 - 95 - 100 - 106 - 115 - 116 - 117 - 118 120 - 121 - 132 - 133 - 134 - 139 - 141 - 147 - 148 - 149 -152 - 153 154 - 157 - 158 - 159 - 163

Gecelik: 30 -150 - 152 Gelinlik: 130 Gomlek: 96 - 104 - 154 - 164 - 169 Gul pembe: 26

11

Gun: 17 - 33 - 46 - 57 - 58 - 62 - 65 - 73 - 90 - 95 - 100 - 143 - 146 - 154 - 157 - 167 -169-171

Gunduz: 44 - 121 - 153 Guz: 123

-- H--

Hafta: 23 - 26 - 63 - 93 - 115 - 167 Hotoz: 16 - 133

i -- 1 --

tkindi: 46 - 120 Ince yasmak: 31 Ingiliz ath arabasi: 48

-- K--

Kayik: 27 - 31 Kefen: 111 Kipkirrmzi: 73 - 127 Kravat: 169 Kirrmzi: 26 - 27 - 28 - 105 - 131 - 163 Kif 75 - 116 Kira arabasi: 46 - 48 Kolah gomlek: 169 Korse: 31 - 150 Koyu cimen yesili: 70 Kumral: 115 Kurdele: 26 - 50 Kurk: 111 - 122 - 150

-- L -- 12

Lacivert: 27

-- 1\1 -­ Maslan: 67 - 69 Mavi: 26 - 95 - 159 - 160 - 161 Mehtapsiz Gece: 27 Mest: 105 Mintan: 97

-- 6--

Ogle: 87 - 120 Ogleden sonra: 120

n -- r --

Pabu9: 112 Panduf: 16 Pardosu: 121 - 126 Pcmbe: 50 - 69 - 115 Peskir: 1 ".l. ".l. 'J'-1'-1.-1. -'-'

Plastron: 164

-- R--

Redingot: 169

-- s -- Sabah: 43 - 45 - 46 -49- 54 - 61- 72 - 102 - 133 - 139 - 143 - 146 - 152

155 - 165 Q '>1'Y\Hf 1(t'1' -rlr' 1 1 1 UU.l.l.1.Ll .lJ.'\.., 1- .l l.

Sandal: 26 San: 39 - 95 - 105 - 122 - 123 - 149 - 161 Sank: 58 - 97 - 124 Sene:16-18 - 24 - 25-28-29-34-36-61-67-87-108-109-111-

139- 162- 1,., _1.)

Sirmah cepken: 150 Sirmah elbise: 139 Sivil: 62 Siyah: 71 - 92 - 124 - 133 Solgun: 161

Sal: 144 Salvar: 91 - 94 - 150 Sapka: 16

-- T -=

Takye: 30 - 102 - 131 - 136 - 150 - 164 Terslik: 102 Tir~e: 130 Turuncu: 105 Tulbent: 111

-- u -- Uniforma: 140 - 141

-- V --

Vapur: 25 - 70 - 95

-= y -- Yaz: 27 - 39 Yesil: 70 - 115 Yen: 150 Yd: 26 - 27 - 28 - 33 - 36 - 40 -59 - 61 - 71 - 85 - 87 - 94 - 104 - 105 - 108

109 - 119 - 139 - 140 - 146 - 147 - 148 - 169 Y1lba~1: 26 Yuzyil: 99

14

-- z -- Zunnar: 16

KAYNAKCA

AG-AKAN, Mehmet Ali : Turkce Sozluk, TDK, II. Bas1111 Yeni Matbaa, Ankara 1995

Islam Ansiklopedisi, 12.cilt, Turkiye Diyanet Vakfi, istanbul, 1995

ARSEVEN, Celal Esad, Sanat Ansiklopedisi, 4. Cilt, Milli Egitim Basnnevi, Istanbul, 1952

Buyuk Lugat ve Ansiklopedisi, Meydan Larousse, 12. Cilt, Meydan Yaymevi Istanbul, 1989

Turk Dil Kurumu Tarama Sozlugu VI. Turk Tarih Kurumu Basnnevi, Ankara 1972

P AKALIN, Mehmet Zeki Osmanli Tarih Deyimler ve Terimler Sozlugu III Ikinci Basihs, Devlet Kitaplan, Istanbul, 1946

Turk Ansiklopedisi, XXVIII. Cilt, Milli Egitim Basimevi, Ankara, 1980

Tanpmar, Alnnet Hamdi, Mahur Beste, IV. Baski, Dergah Yaymlan, Mayis 1998

Kabakh, Ahmet

15