SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNUNGENEL STRATEJİSİ

29 Mart 2002

A.Tuncay TEKSÖZ

Hazine MüsteşarlığıKİT Genel Müdürlüğü

Sosyal Güvenlik ve İstihdam Dairesi Başkanı e-mail: tuncay.teksoz@hazine.gov.tr

DEMOGRAFİK YAPI VE FIRSAT PENCERESİ

Hayatta kalma beklentisi ve doğum hızı projeksiyonu

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Kaba doğum hızı (binde)

Doğum sırasında hayatta kalma beklentisi (yıl)

Yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı (1000 kişi)

1990 2000 2010 2020 2025

0-4 6610 6586 6640 6668 6651

5-14 13328 13149 13175 13278 13304

20-24 5181 6612 6611 6552 6539

15-64 34022 43440 51808 57994 60140

65+ 2243 3659 4655 6494 7919

TOPLAM 56203 66834 76278 84434 88014

DİE, TÜSİAD

Yaş gruplarına göre nüfusun dağılımı (%)

1990 2000 2010 2020 2025

0-4 12% 10% 9% 8% 8%

5-14 24% 20% 17% 16% 15%

20-24 9% 10% 9% 8% 7%

15-64 61% 65% 68% 69% 68%

65+ 4% 5% 6% 8% 9%

TOPLAM 100% 100% 100% 100% 100%

4

T ü r k iy e N ü f u s P r a m i d i1 9 9 7

7 9 0 5 9 0 3 9 0 1 9 0 1 0 2 1 0 4 1 0 6 1 0

1

8

1 5

2 2

2 9

3 6

4 3

5 0

5 7

6 4

7 1

2 0 1 4

7 9 0 5 9 0 3 9 0 1 9 0 1 0 2 1 0 4 1 0 6 1 0

1

8

1 5

2 2

2 9

3 6

4 3

5 0

5 7

6 4

7 1

2 0 3 2

7 9 0 5 9 0 3 9 0 1 9 0 1 0 2 1 0 4 1 0 6 1 0

1

8

1 5

2 2

2 9

3 6

4 3

5 0

5 7

6 4

7 1

2 0 5 0

7 9 0 5 9 0 3 9 0 1 9 0 1 0 2 1 0 4 1 0 6 1 0

1

8

1 5

2 2

2 9

3 6

4 3

5 0

5 7

6 4

7 1

Bağımlılık Oranları1990 2000 2010 2020 2025

Nüfus Bağımlılk Oranı* 65% 54% 47% 46% 46%

Yaşlı Bağımlılık Oranı** 7% 8% 9% 11% 13%

Emeklilik Sistemi Bağımlılık Oranı (Reform öncesi) *** 42% 50% 75% 88% 95%

Emeklilik Sistemi Bağımlılık Oranı (Reform sonrası) 42% 50% 38% 45% 50%* (0-15 ve 65+) / 15-64** 65+ / 15-64*** Emekli / Aktif Sigortalı ( ILO'nun projeksiyonu)

İşgücü, İstihdam ve Kayıtlı İstihdam (1000 kişi)2001 yılı IV. Dönem Hane Halkı İşgücü Anketi

2001

Çalışabilir Nüfus 15+ 46058

İşgücü 22077

İşgücüne Katılım Oranı 48%

İstihdamda Olanlar 19742

İşsizlik Oranı 11%

Kayıtlı İstihdam (SSK, BK, ES, 2000) 10681

SSK 5468

BK 3049

ES 2164

Kayıtlı İstihdam Oranı 54%

Aylık Alanlar 5914

Aktif/Pasif (İsteğe bağlı hariç) 1,81

Sosyal güvenlik reformunun hedefleri neler olmalıdır?

Yanlış kurgudan kaynaklanan sorunları çözmelidir.Ülkeyi nüfusun yaşlanmasına karşı hazırlıklı kılmalıdır.Çok geç olmadan demografik fırsat penceresinin olanaklarını kullanmalıdır.Bireylere yaşlılık dönemleri için güvenilir tasarruf yapma olanağı sağlamalıdır.Büyümeye ve istihdama engel değil yardımcı olmalıdır.Adil olmalıdır.

Kurgudan kaynaklanan sorunların bazıları

Yüksek finansman açığı ve bunun yatırım ve büyümeyi dışlayıcı etkisi

Genç emeklilik ve düşük prim ödeme gün sayısı Prim-aylık ilişkisinin sağlıksız oluşu Emekli aylıklarını azaltan prime esas ücret tavanının

düşüklüğü Aktüeryal dengenin gözetilmemesi Politik müdahaleler, borçlanma ve af yasaları Düşük ücret beyanı ve düşük tahsilat ES, BK ve SSK arasında norm ve standart farklılıkları Giderek artan sağlık sigortası açıkları Sosyal yardım ve sosyal sigortaların iç içe girmesi ve

prim karşılığı olmaksızın yapılan ödemeler Kurumsal yetersizlikler ve denetim mekanizmaları

Nüfusun yaşlanmasına karşı korunma ancak emeklilik fonlarının oluşturulabilmesi

ile mümkündür. İlk adım kamu emeklilik programlarının parametrik ve kurumsal sorunlarının çözülmesi olmalıdır. Sosyal güvenlik kuruluşlarının dağıtım sistemi gereği(PAYG) minimum fon birikimi yapacak duruma gelmesi sağlanmalıdır.Bireylerin yaşlılıklarına yönelik tasarruf yapmalarına olanak sağlayacak emeklilik fonları oluşturulmalıdır. Çalışanların ücret dışında sermaye kazancına da ortak olmaları sağlanmalıdır.Oluşturulması hedeflenen emeklilik fonlarının (kamu veya özel) güvenilir şekilde yatırıma yönlendirilebileceği kurumsal alt yapı hazırlanmalıdır.Eğer iyi düzenleme yapılırsa, emeklilik fonları, önümüzdeki 25 yılda, büyümeyi, istihdamı ve ekonomik istikrarı artırmada en önemli etken olacaktır. Bu nedenle bireysel emeklilik sisteminin başarısı bu alanda bir dönüm noktasıdır.

-

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 2020 2030 2040 2050

Aktif/Pasif

Demografik Oran, 1999-2050 (Reform Öncesi)

(Aktif sigortalı sayısı/ Pasif sigortalı sayısı)

Prim Gelirlerinin Emekli Aylığı Ödemelerini Karşılama Oranı, 1995-2050 (Reform Öncesi)

0.23

0.66

0.00

0.10

0.20

0.30

0.40

0.50

0.60

0.70

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2010 2020 2030 2040 2050Yıl

Yü

zde

I.AŞAMA

TEMEL EMEKLİLİK VE SOSYAL SİGORTA PARAMETRELERİNİN YENİDEN TASARIMI

İŞSİZLİK SİGORTASININ UYGULAMAYA KONULMASI

II.AŞAMASOSYAL SİGORTA KURULUŞLARININ İDARİ VE ORGANİZASYONEL OLARAK YENİDEN YAPILANDIRILMASI

BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN UYGULAMAYA KONULMASI

SAĞLIK SİSTEMİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

SOSYAL YARDIM SİSTEMİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Sosyal Güvenlik Reformu Genel Stratejisi

TEMEL EMEKLİLİK PARAMETRELERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Asgari emeklilik yaşı, mevcut sigortalılar için 10 yıllık bir geçiş dönemi ile 52/56’ya (K/E), ilk defa sigortalı olacaklar için ise 58/60’a (K/E) artırılmıştır (SSK, BK, ES).

Asgari prim ödeme gün sayısı mevcut sigortalılar için 10 yıllık bir geçiş dönemi ile 6000’e, ilk defa sigortalı olacaklar için ise 7000’e yükseltilmiştir (SSK)

SSK’da 5000 gün prime karşılık %60 olan aylık bağlama oranı, 7000 gün prime karşılık %53,9’a düşürülmüştür. Bağ-Kur’da 25 yıl prime karşı %70 olan aylık bağlama oranı ise %65’e düşürülmüştür. Ayrıca, malüliyet için aylık bağlama oranı 10 puan düşürülmüştür (SSK, BK).

Emekli aylığının hesaplanmasında kullanılan referans dönemi tüm çalışma yaşamı olarak belirlenmiştir (SSK, BK).

Emekli aylığı hesaplanırken kullanılan referans kazanç, tüm çalışma yaşamı boyunca beyan edilen prime esas ücretlerin reel büyüme oranı ve enflasyon oranı ile emekli olunacak döneme taşınması suretiyle hesaplanmaktadır.

Emekli aylıkları her ay bir önceki ayın TÜFE artış oranı kadar artırılmaktadır (SSK, BK).

Prime esas kazanç taban ve tavanı artırılmıştır (SSK, BK). SSK’da prime esas kazanç tavanı Ocak 2000’de tabanın 3 katına, Ağustos 2000’de 4 katına ve Nisan 2001’de de 5 katına çıkarılmıştır.

Prime esas kazanç tavan ve tabanı her yıl Nisan ayında, bir önceki yılın reel büyüme ve yıllık TÜFE değişim oranları kadar artırılmaktadır

Sosyal yardım zammı nominal olarak dondurulmuştur (SSK, BK).

ESKİ SİSTEMİN DEVAMI

REFORM

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

REFORMUN MALİ ETKİSİ REFORMUN MALİ ETKİSİ (Açıkların GSMH’ye Oranı, %)(Açıkların GSMH’ye Oranı, %)

SOSYAL GÜVENLÝK KURULUÞLARINA YAPILAN BÜTÇE TRANSFERLERÝ (1994-2002)

(Milyar TL) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tahmin

SSK 14.480 59.200 146.000 337.000 451.000 1.105.000 400.000 1.221.000 1.670.000

Bağ-Kur 4.530 8.000 70.100 123.000 435.000 796.145 1.051.460 1.750.000 1.740.000Toplam 19.010 67.200 216.100 460.000 886.000 1.901.145 1.451.460 2.971.000 3.410.000

(Milyon $)Toplam 640 1.470 2.663 3.042 3.407 4.553 2.328 2.410 1.893

GSMH'nın %'siToplam 0,49% 0,86% 1,44% 1,56% 1,66% 2,43% 1,15% 1,61% 1,22%GDP 3887903 7854887 14987067 29393262 53518332 78283000 125971000 184940000 280551000

Sosyal Güvenlik Kuruluşları Bütçe Transferleri

0

2

4

6

8

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Mily

ar $

Transfer Trend

Sosyal Güvenlik Kuruluşları Bütçe Transferleri (% GSMH)

0

1

2

3

4

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Transfer Trend

% GSMH

3.5 Milyar $ %1.37

SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞLARINA YAPILAN BÜTÇE TRANSFERLERİ (1994-2002)

(Milyar TL) 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002*

SSK 14.480 59.200 146.000 337.000 451.000 1.105.000 400.000 1.221.000 1.670.000

Bağ-Kur 4.530 8.000 70.100 123.000 435.000 796.145 1.051.460 1.750.000 1.740.000

Emekli Sandığı 20.000 41.000 119.200 280.000 610.000 1.035.000 1.775.000 2.690.000 4.000.000

Toplam 39.010 108.200 335.300 740.000 1.496.000 2.936.145 3.226.460 5.661.000 7.410.000

(Milyon ABD $)

SSK 487 1.295 1.799 2.228 1.734 2.646 642 990 927

Bağ-Kur 153 175 864 813 1.673 1.907 1.687 1.419 966

Emekli Sandığı 673 897 1.469 1.851 2.346 2.479 2.847 2.182 2.221Toplam (Milyon ABD $) 1.313 2.367 4.133 4.893 5.753 7.031 5.175 4.591 4.114

GSMH'nın %'si 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

Toplam 1,00% 1,38% 2,24% 2,52% 2,80% 3,75% 2,56% 3,06% 2,64%

BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİBİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNİN OLUŞTURULMASINİN OLUŞTURULMASI

ÖNERİLEN EMEKLİLİKSİSTEMİ

-ZORUNLU

-TANIM. FAYDA

-KAMU (PAYG)

GÖNÜLLÜ

TAN. KATKI

ÖZEL

MİNİMUMGELİR+ÜCRETE

BAĞLI GELİR

YAŞLILIĞA YÖNELİK

TASARRUF

KAMU1.&2.Ayak

3. AYAK

SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN İDARİ VE SOSYAL GÜVENLİK SİSTEMİNİN İDARİ VE KURUMSAL YENİDEN YAPILANDIRILMASIKURUMSAL YENİDEN YAPILANDIRILMASI

İdari ve organizasyonel yeniden yapılanma

Merkezi veri tabanının oluşturulması

Ortak standart muhasebe sisteminin kullanılması

Sağlık hizmeti alım ve kontrollerinde eşgüdüm sağlanması

Kayıtlılık ve prim tahsilatının artırılması

Projelerin uygulanması-MIS/IT sisteminin geliştirilmesi-İnsan kaynaklarının geliştirilmesi

Halkla ilişkiler ve tanıtım faaliyetlerinin geliştirilmesi

YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ VE ENFORMASYON TEKNOLOJİSİNİN (IT) GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ

Ana MIS projesi kapsamında oluşturulacak Merkezi Veritabanı ile kurumlar arası otomatik veri alışverişinde bulunulması

Vergi dairelerinin alt yapısından yararlanarak her işverene bir işveren numarası verilmesi ve sigortalı sicil numaralarında da vergi numarasının esas alınması

Vergi daireleri, Nüfus İdaresi ve Tapu/Kadastro, Trafik Tescil ve Emniyet Genel Müdürlüğü ile otomatik veri alışverişi

Prim tahjsilatı ve bildirge sisteminin aynı anda ve elektronik ortamda yapılması

İşsizlik sigortasına yönelik işlemlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi

Bilgisayar ortamında otomatik muhasebeleştirme (Sağlık ve Emeklilik ayrı ayrı olmak üzere)

Sağlık ünitelerinin otomasyonunun sağlanması (muhasebe/ maliyet muhasebesi, satın alma, doktor-hasta-ilaç takip sistemleri, …)

Sağlık sigortası yardımlarında, sigortalı-doktor-hastane-eczane ilişkilerinin MIS bünyesinde izlenmesi, kontrollerin DSS yardımıyla yapılması, otomatik faturalama ve ödeme vs.) geliştirilmesi

Stok/envanter, gayrimenkul ve menkul değerlere ilişkin veritabanı oluşturma

İzlemeyi sağlayacak satın alma veritabanı oluşturma

Personel veritabanı oluşturulması (nitelik, nicelik, özlük hakları vs. bilgileri)

Dijital arşivleme sistemine geçilmesi ve önceden fiziksel olarak arşivlenmiş tüm “dijital olarak arşivlenebilir” materyalin bu sistemde arşivlenmesi

Emekli aylıklarının başvuru akabinde hemen bağlanabilmesi ve ödeme talimatlarının otomatik olarak yapılması

Sigortalılara, kendilerine ait her türlü veriye erişim olanaklarının sağlanması

Etkin WEB sitesi tasarımı, internet veya telefonla şikayet değerlendirme sistemine geçilmesi

Veritabanında yer alan tüm verilere ilişkin istatistik analiz ve raporlama sistemleri ile DSS geliştirilmesi,

Intranet sistemine geçilmesi (iç yazışma, duyuru, personelin eğitimi,…)

İcra takiplerine otomatik olarak karar verme ve icrai faaliyetlerinin izlenmesi, DSS’nin kurulması)

SAĞLIK SİSTEMİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Sağlık sistemi üreten kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde maliyet muhasebesine dayanan rasyonel bir standart hastalık kodlama ve tedavi fiyatlandırma sisteminin geliştirilmesi ve satın alımların yeni sisteme göre yapılması

ÇSGB ile Sağlık Bakanlığı’nın işbirliği ile standart ilaç fiyatlandırma sisteminin geliştirilmesi (ilaç biyoyararlılık ve fiyat veri tabanının oluşturulması)

Sağlık hizmeti alımlarında sosyal güvenlik kartı kullanımlarının ve doktor-sigortalı-ilaç-eczane ilişkilerinin takibine yönelik enformasyon teknolojisi tabanlı kontrol mekanizmalarının kurulması

Sağlık Bakanlığı’nın düşük kapasite kullanımı söz konusu olan tesislerinden SSK nın da yararlanmasının sağlanması

SOSYAL YARDIM SİSTEMİNİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI

Birbirinden bağımsız, dağınık ve yetersiz sosyal yardım uygulamalarının tek bir çatı altında toplanması amacıyla yasal çerçevenin oluşturulması.

Sosyal yardım esaslarının uluslar arası standartlara uygun hale getirilmesi. (Gelir testi ve ihtiyaç testi sistemlerinin kurulması, fakirlik sınırının tespiti vb.)

Bu amaçla ulusal veritabanı oluşturulması.

TEŞEKKÜRLER