174

Anahtar Kavramlar

alveoldiyaframbronşbronşçuk

Solunum Sistemi

Soluk al›p verme olay› s›ras›nda hava vücudumuzda nas›l bir yol izler?

Mert, televizyonda deniz altı dünyasını tanıtan bir belgesel izliyordu. Denizin derinliklerinde gördüklerinin yanısıra dalgıçlar da ilgisini çekmişti. Çünkü incelemeyi yapan dalgıçlar sırtlarında büyük tüpler taşıyorlardı. Mert, bu tüplerin içinde dalgıçların solunum yapmaları için gerekli olan oksijenin bulunduğunu biliyordu. “Dalgıçlar oksijen tüpü olmadan denize dalsalardı, soluk alıp vermeden ne kadar süre dayanabilirlerdi? Soluk al›p vermek niçin bu kadar önemlidir? Soluk al›p verme olay›nda görevli yapı ve organlar nelerdir?” diye düşündü.

Bu konuda Mert’in merak ettiği soruların cevabını hep birlikte arayalım.

175

12. EtkinlikModel Olufltural›m

Nas›l Soluk Al›p Veriyorum?

Araç-GereçlerAraç ve Gereç

◆ 2,5 litrelik pet şişe

◆ bir adet büyük balon

◆ iki adet küçük balon

◆ Y borusu◆ tek delikli mantar tıpa

◆ iplik◆ makas

Bunları Yapalım• Dörder kiflilik gruplar olufltural›m.• Araç ve gereçlerimizi kullanarak soluk al›p vermemiz

s›ras›nda, soluk borusu, akci¤erler ve diyafram›n çal›flmas›n› gösteren bir model tasarlayal›m. Modelimizi haz›rlarken baflka araç ve gereçlerden yararlanabiliriz.

• Haz›rlad›¤›m›z modelleri ve nas›l çal›flt›klar›n› s›n›ftaki arkadafllar›m›za sunal›m.

Sonuca Varalım• Yaptığımız modelde kullandığımız araç-gereçleri, solunum sistemimizin hangi

organlarına benzetebiliriz? • Haz›rlad›¤›m›z modelin çal›flmas›yla soluk al›p vermemiz aras›nda nas›l bir benzerlik

vard›r?

Haz›rlad›¤›m›z modelde soluk al›p verme olay›nda görevli yap› ve organlardan soluk borusu, akci¤erler ve diyafram›n nas›l çal›flt›¤›n› gözlemledik. Soluk al›p verme olay›nda burun, yutak, g›rtlak, soluk borusu, bronfllar ve bronflcuklar ile akci¤erler görevlidir. Yandaki resim üzerinde soluk al›p vermede görevli bu yap› ve organlar›n yerlerini gösterelim. Diyafram ve kaburgalar aras›nda bulunan kaslar da soluk al›p verme olay›na yard›mc› olur. Bu olay s›ras›nda görevli yap› ve organlar›n hepsi solunum sistemini oluflturur. Solunum sisteminin görevi vücudumuz için gerekli olan oksijenin havadan al›n›p, vücudumuzda oluflan karbon dioksitin vücut d›flana at›lmas›n› sa¤lamakt›r. Oksijen ve karbon dioksidin vücudumuzda tafl›nmas› kan dolafl›m› ile gerçekleflmektedir. Peki, havada bulunan oksijen kan›m›za, kan›m›zda bulunan karbon dioksit havaya nas›l geçer?

Solunum sistemimizi oluflturan yap› ve organlar› ve soluk al›p vermemizi yak›ndan tan›yal›m.

Solu¤umuzdaki karbon dioksidin varl›¤›n› nas›l anlar›z? Kireç suyuna bir pipetle üfledi¤imizde, kireç suyunun bulan›klaflt›¤›n› görürüz. Bunun sebebi solu¤umuzdaki karbon dioksit gaz›d›r.

15

106. s

Bunlar› Biliyor muydunuz Bunlar› Biliyor muydunuz ??

176

Burun: Soluduğumuz hava burundan al›n›r. Hava, burunda nemlenir ve ›s›n›r. Burundaki kıllar da havadaki toz parçacıklarını tutar.

Yutak: Ağız ve burun boşluğuyla, yemek ve soluk borusunun birleştiği kısımdır. Burun ya da ağız yoluyla gelen hava yutağa geçer.

Gırtlak: Yutaktan gelen havayı soluk borusuna iletir. Gırtlak kıkırdaktan oluşur ve gırtlağın içinde bulunan ses telleri ile ses oluşumu sağlanır.

Soluk borusu: Üst üste dizilmiş kıkırdak halkalardan oluşur. Soluk borusunun görevi, havan›n akci¤erlere iletilmesini sa¤lamakt›r. Soluk borusunun içi bir zarla kaplıdır. Bu zar, toz parçacıklarını ve mikropları tutmak için kaygan ve yapışkan bir salgı üretir. Tutulan yabanc› maddeler balgam fleklinde d›flar› at›l›r.

Akciğerler: Süngerimsi yapıda olan akciğerler biri sağda, diğeri solda olmak üzere iki tanedir. Akciğerlerin yapısında, çok ince duvarları olan alveoller bulunur. Alveollerin çevresi çok sayıdaki kılcal damarlarla çevrilidir. Akciğerle kan arasındaki gaz alış verişi alveollerde gerçekleşir.

Bronşlar ve bronşçuklar: Soluk borusu, bronş adı verilen iki kola ayrılır. Bu kollardan biri sağ, diğeri sol akciğere girer. Akciğerlerde gittikçe incelen birçok dala ayrılarak bronşçukları oluşturur.

SOLUNUM

soluk borusu

k›lcal damar

alveol

Solunum Sistemi

177

Vücudumuzda Sistemler

SiSTEMIDiyaframın soluk alıp vermemizde etkisi ne olabilir?

Soluk Alma: Yandaki flekilde görüldü¤ü gibi diyafram, soluk aldığımız zaman kasılarak düzleşir ve akciğerlerin taba-nını aşağıya doğru çeker. Bu s›rada kaburgalar›n aras›nda bulunan kaslar kas›larak gö¤üs kafesinin genifllemesine yard›mc› olur. Böylece akciğerler soluk borusundan gelen havayı içine alır.

Soluk Verme: Diyafram ve kaburga kasları gevşediği anda gö¤üs kafesi daral›r. Akciğerler eski hâline döner. Böylece akci¤erlerdeki hava da d›flar› ç›km›fl olur. Bu olay yandaki flekilde görülmektedir.

Küçük kan dolafl›m›nda, vücutta oksijence fakir-leflen kan temizlenmek üzere kalpten akci¤erlerdeki alveollere tafl›n›r. Alveollerin etraf› k›lcal damarlarla çevrilidir. K›lcal damarlardaki oksijence fakir kan alveollerdeki oksijeni al›r, karbon dioksidi alveollere verir. Oksijence zengin kan akci¤er toplardamar›yla kalbe dönerek tüm vücuda da¤›t›l›r.

Diyafram: Soluk alıp verme olayında görevli yap›lardan biri diyaframd›r. Diyafram, akciğerlerin çalışmasını destekleyen güçlü bir kastır.

• Teknolojik geliflmelerin solunum sistemi sa¤l›¤›na olumlu ve olumsuz etkilerini tart›flal›m.

• Solunum sistemi sağlığını korumak için yapılması gerekenleri araştıralım. Araştırma sonuçlarımıza solunum sisteminin sağlığını korumak için pratik öneriler ekleyerek arkadaşlarımıza sunalım.

Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m

Alveollerle k›lcal damarlar aras›ndaki gaz al›fl verifli

178

Sa¤l›kl› Bir Yaflam ‹çin

S‹GARAYA HAYIR!

Sigara, baflta solunum sistemi olmak üzere vücudumuzdaki tüm organlara çeflitli derecelerde zarar vermektedir. Yap›lan araflt›rmalar, sigarada 4000 civar›nda zararl› madde oldu¤unu ve bu maddelerin ço¤unun kansere

sebep oldu¤unu göstermektedir. Sigaran›n sebep oldu¤u hastal›klar aras›nda akci¤er kanseri baflta gelir.

Sigara, ba¤›ml›l›k yap›c› maddeler aras›nda en yayg›n kullan›lan ve buna ba¤l› olarak da toplum sa¤l›¤›na en

çok zarar veren maddedir. Dünyada her y›l yaklafl›k 4.000.000 kifli sigara yüzünden yaflam›n› kaybetmektedir.

Sadece sigara içenler de¤il, içenlerle ayn› ortamda bulunan kifliler de, sigaradan zarar görmektedir.

16

Bronkoskop

Sprey ilaç

106. s

Sigara kullanmayan sa¤l›kl› bir insan›n akci¤eri

Sigara kullanan bir insan›n akci¤eri

Hava kirlili¤i, sigara ve alkol kullan›m›, asbest gibi kimyasal maddeler solunumda görevli yap› ve organlar›n sa¤l›¤›n› olumsuz yönde etkiler. Bunun sonucunda bronflit, zatürre, verem, grip, akci¤er kanseri, ast›m gibi baz› hastal›klar ortaya ç›kabilir. Erken teflhis ve teknolojik geliflmeler sayesinde bu tür hastal›klar tedavi edilebilmektedir. Grip afl›s›, ast›m tedavisinde kullan›lan sprey türü ilaçlar bu teknolojik geliflmeler aras›ndad›r. Bunun yan› s›ra akci¤er kanserinin teflhis ve tedavisinde bronkoskop ad› verilen bir alet gelifltirilmifltir. Bu sayede erken safhadaki akci¤er kanserleri teflhis edilebilir. Baz› teknolojik geliflmeler ise solunum sisteminin sa¤l›¤›n› olumsuz yönde etkiler. Örne¤in, yal›t›m malzemesi olarak kullan›lan asbest sadece solunum yoluyla vücudumuza girdi¤inde hastal›klara yol açmaktad›r. Ayr›ca otomobiller, fabrikalar yaflam›m›z› kolaylaflt›r›rken onlardan çevreye yay›lan zararl› gazlar filtre kullan›lmad›¤›nda solunum sistemini etkileyen hastal›klara sebep olur. Solunum sistemimizin sa¤l›¤› için sigaradan ve sigara içilen yerlerden uzak durmal›y›z. Soludu¤umuz havan›n temiz ve nemli olmas›na dikkat etmeliyiz. Verem gibi bulafl›c› hastal›klara karfl› önceden afl› yapt›rmal›y›z. Düzenli spor yaparak yeterli ve dengeli beslenmeye özen göstermeliyiz.

Solunum Sistemi

179

Vücudumuzda Sistemler

Kendimizi De¤erlendirelim

2. Solunum sistemi sa¤l›¤›n› olumlu ve olumsuz etkileyen teknolojik geliflmeler nelerdir? Aç›klayal›m.

3. Solunum sistemini oluflturan yap› ve organlar›n sa¤l›¤›n› korumak için ne gibi pratik öneriler sunabiliriz?

17

1. Solunum sistemini oluşturan yap› ve organlar; burun, yutak, gırtlak, soluk

borusu ve akciğerlerdir.

2. Vücutta oksijence fakirleflen kan temizlenmek üzere kalpten akci¤erlerdeki

alveollere tafl›n›r.

3. Grip afl›s›, sprey türü ilâçlar solunum sistemimizin

sa¤l›¤› için kullan›l›r.

4. Soluk ald›¤›m›zda kaburgalar aras›ndaki

kaslar kas›l›r.

D

1. Ç›k›fl

2. Ç›k›fl

3. Ç›k›fl

4. Ç›k›fl

5. Ç›k›fl

6. Ç›k›fl

7. Ç›k›fl

8. Ç›k›fl

Y

D

D

D

Y

D

Y

D

Y

D

6. Solunum sistemi sağlığını korumak için si-

gara içmemeliyiz.

5. Diyafram, soluk al›p vermeye yard›mc›

güçlü bir kast›r.

Y

Y

Y

Afla¤›daki sorular›n cevaplarını defterimize yazal›m.

1. Aşağıda birbiri ile bağlantılı cümleleri içeren bir etkinlik verilmiştir. Bu etkinlikteki cümlelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna karar vererek ilgili ok yönünde ilerleyelim. Her bir kararımız bir sonraki aşamayı etkileyecektir. Vereceğimiz cevaplarla farklı yollardan sekiz ayrı çıkış noktasına ulaşabiliriz. Do¤ru ç›k›fl› bulal›m.

7. Arabaların egzozlarından çıkan

gazlar, solunum sistemi sağlığını olumlu etkiler.

107. s