Rudnik i telmoelektrana Ugljevik

Rudnik i Termoelektrana Ugljevik

Republika Srpska

Univerzitet u Istonom Sarajevu

Fakultet poslovne ekonomije

BijeljinaRepublic of Srpska

University of Eastern Sarajevo

Faculty of Business Economics

Bijeljina

SEMINARSKI RADPREDMET: INOVATIVNI MANADMENT

TEMA: SNIMAK POSTOJEEG STANJA ZP RiTE UGLJEVIK

Mentor:

Prof. dr Miladin JoviiStudent:

Danica Vukovibr. indeksa: 09/2011-M

SadrajUvod....................................................................................................................................451.Opti podaci

51.1.Ukratko o preduzeu

51.2.Veliina i vlasnika struktura preduzea

71.3.Struna i kvalifikaciona struktura zaposlenih

71.4.Polna i starosna struktura zaposlenih

82.Planiranje

82.1.Misija, vizija i ciljevi preduzea

82.2.Plan preduzea od 2012. do 2014. godine

112.3.Mjere za ostvarenje plana za 2012. godinu

122.4.Mjere za ostvarenje plana poslovanja u periodu od 2012. do 2014. godine

143.Organizaciona struktura RiTE-a

143.1.Kompleksnost organizacione strukture RiTE

153.2.Formalizacija organizacione strukture RiTE

163.3.Poboljanja u organizacionoj strukturi RiTE - a

163.3.1.Uvoenje divizione organizacione strukture

183.3.2. Mogui autsorsing na primeru RiTE a..

3.3.2.1. Ishrana radnika.18 3.3.2.2. Sluba zdravstvene zatite...19

3.3.2.3. Sluba odravanja19193.4.Prekvalifikacija radnika

203.5.Primena novih tehnologija u poslovanju RiTE - a

224.KADROVSKA FUNKCIJA

224.1.Kadrovska sluba preduzea u postojeoj organizacionoj strukturi

244.2.Planiranje kadrova

244.3.Nain regrutacije i selekcije kadrova

254.4.Obuka i usavravanje kadrova

254.5.Izdvajanje za kadrove u toku godine

264.6.Program odabira menaderskog kadra

274.7.Organizaciona kultura

285.ANALIZA KADROVSKE FUNKCIJE

306.KOMUNIKACIJA

306.1.Dubina i raspon hijerarhijske strukture

316.2.Doprinos IT kvalitetnijem odluivanju

316.3.Funkcija sistema povratnih veza

326.4.Nivo razumijevanja informacije meu uesnicima

336.5.Mogunost poboljanja

347.MOTIVACIJA

347.1.Glavni motivacioni faktor onih koji rade

347.2.Glavni motivacioni faktor onih koji ele da "uu" u preduzee

357.3.Nivo kohezivnosti zaposlenih

357.4.Nivo lojalnosti zaposlenih radnika

357.5.Mogunost poboljanja

368.RUKOVOENJE

378.1.Nain rukovoenja u preduzeu

378.2.Autoritet rukovodilaca

378.3.Rezultati dobre konekcije rukovodioca i zaposlenih

388.4.Uticaj neformalnih grupa na rukovodioca i na njegov odnos prema radnicima i saradnicima

388.5.Predloeni sistem rukovoenja u preduzeu Ri Uglvik a.d. obzirom na okolnosti

399.KONTROLA

399.1.Interna kontrola zavisnog preduzea RiTE Ugljevik, A.D. Ugljevik

409.2.Procedura planiranja

4210.VRSTE INTERNE KONTROLE

4210.1.Upravljaka interna kontrola

4210.2.Administrativna interna kontrola

4310.3.Raunovodstvena interna kontrola

4310.3.1.Procedure javnih nabavki

4410.3.1.Kontrola ulazne dokumentacije

4411.EKSTERNA KONTROLA PROCESA PROIZVODNJE

4512.INTERNA REVIZIJA

4612.1.Odbor za reviziju i odjeljenje interne revizije zavisnog preduzea RiTE Ugljevik, A.D. Ugljevik

4712.2.Pravilnik o internoj reviziji

4712.3.Organizacija i organi interne revizije

4712.4.Ocjena rizika

4812.5.Procjena moguih rizika

5012.6.Plan rada interne revizije

5212.7.Odnos menadmenta prema eksternoj revizorskoj kontroli

5312.8.Unapreenje kontrole

54Zakljuak

Uvod

Akcionarsko drutvo,,Rudnik i Termoelektrana Ugljevik, Ugljevik,je zavisno preduzee koje posluje u okviru Mjeovitog holdinga Elektroprivreda Republike Srpske, Trebinje.Pretena djelatnost je proizvodnja termoelektrine energije i eksploatacija i prodaja komercijalnog mrkog uglja.

Poslednjih par decenija su karakteristine po velikim promjenama u elektroenergetskim sektorima, pogotovo kada je rije o elektroprivredama zemalja u tranziciji. Promjene se prvenstveno odnose ne organizacionu strukturu, strukturu vlasnitva kao i na ekonomsku regulaciju u svjetskoj elektroprivredi. Navedene promjene karakterie postepeni prelazak sa potpuno vertikalno integrisanih preduzea ka preduzeima koja posluju u konkurentskom okruenju. Elektroenergesko trite zahtjeva uspostavljanje jasnih pravila koja omoguavaju njegovo normalno funkcionisanje, jer se dosadanji odnos prema elektroprivredi zamjenjuje sa savremenim trinim konceptom u kome profit prestavlja osnovni motivacioni faktor. Elektroprivreda Republike Srpske je od neprocjenljive vanosti za ekonomski razvoj, i zauzima centralno mjesto u okviru privredne infrastrukture. Misija ovog preduzea je sigurna, kvalitetna i pouzdana proizvodnja i zadovoljenje potreba svojih potroaa.

Vizija preduzea odnosi se uglavnom na to da ono bude trino orjentisano i profitabilno.S razvojem ljudske civilizacije, organizacija dobija sve vei znaaj. Zadovoljavanje sve veeg broja ljudskih potreba s ogranienim resursima, u izrazito dinaminom okruenju otvara nove izazove za organizaciju, evolutivne promjene koje sve vie zahvataju privredu i drutvo zahtijevaju nova organizaciona rjeenja. Organizacija predstavlja jedan od najstarijih i najvanijih tvorevina ovjeka. Organizacija postoji koliko i svrsishodan ljudski rad. Gdje god dva ili vie lica obavljaju neki posao postoji potreba za organizacijom. Kadrovska funkcija u svakom poslovnom sistemu se vie ne shvata samo kao funkcionalna aktivnost, ve kao nova poslovna filozofija. Ona podrazumijeva promjene u upravljanju, kao i vjetine da se privuku, zadre i motiviu radnici koji mogu, znaju i hoe. Kadrovski menadment, kao specijalizovana funkcija, formalno se pojavio krajem 19.vijeka. Osmislio je Frederick W. Taylor, ameriki ininjer mainstva, 1885 godine uvodei nove metode kako bi uinak radnika bio efikasniji, a sam rad manje naporan. On se smatra ocem naunog menadmenta.

Da bi objasnili proces kontrolisanja u jednom preduzeu, u naem primjeru, proces kontrole Zavisnog preduzea Rudnik i Termoelektrana Ugljevik A. D. Ugljevik potrebno je poznavati teorijski dio procesa kontrole. Prvo emo detaljno objasniti kontrolu u teorijskom smislu a zatim emo je primjeniti na konkretan primjer.

1. Opti podaci1.1. Ukratko o preduzeu

Preduzee Rudnik i Termoelektrana Ugljevik, A.D. Ugljevik je Zavisno preduzee, koje posluje u sastavu mjeovitog holdinga Elektroprivreda Republike Srpske, Trebinje. Ima status pravnog lica i u obavezi je da donosi akta koja su usaglaena sa aktima matinog preduzea. Preduzee obavlja djelatnost od opteg interesa, kao i djelatnosti upisane u Sudski registar. Pretena djelatnost je proizvodnja termoelektrine energije i eksploatacija i prodaja komercijalnog mrkog uglja. Skraeni naziv firme glasi ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik.1.2. Veliina i vlasnika struktura preduzea

ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik je veliki poslovni sistem, koji je organizovan kao akcionarsko drutvo. Preduzeem upravljaju vlasnici akcija, odnosno predstavnici vlasnika, srazmjerno broju akcija, izuzev u sluajevima predvienim Zakonom i Statutom firme.

Vlasnika struktura je sledea:

Matino preduzee...........................................................65%

Fond za restituciju ............................................................ 5%

Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje.......................10%

Vauer..............................................................................20%Organizacija preduzeaStatutom Preduzea je utvrena makro organizacija koju ine: Radna jedinica Rudnik,

Radna jedinica Termoelektrana , Sektora za organizaciono-pravne poslove, Sektor za ekonomsko-finansijske poslove i Sektora za investicije, razvoj i projektovanje

Radna jedinica Rudnik u svom sastavu ima sledee cjeline:Radna cjelina razvoja i plana,

Rudarska sluba,

Geoloka i geodetska sluba ,

Radna cjelina Otkrivka,

Radna cjelina Proizvodnja uglja,

Odravanje RJ Rudnik,

R.C. Mainsko odravanje,

R.C. Elektro odravanje,

R.C. Remontni radovi.Radna jedinica Termoelektrana:Proizvodnja elektrine energije, Optimizacija i podeavanje,

Termoenergetski pogon,

Vodosnadbijevanje i priprema vode,

Doprema uglja i otprema ljake i pepela,

Centralna hemijska laboratorija,

Odravanje Termoelektrane,

Operativna priprema,

Mainska sluba odravanja,

Elektro sluba,

Sluba za termomjerenje, regulaciju i upravljanje,

Graevinska sluba,

Remontna radionica.Sektor ekonomsko-finansijski:

Sluba komercijale,

Sluba plana i analize,

Sluba finansija,

Sluba knjigovodstva,

Sluba za automatsku obradu podataka.

Sektor organizaciono pravni:Pravna sluba, Sluba obezbjeenja i protivpoarne zatite,

Sluba za kadrovske i opte poslove,

Sluba ishrane radnika.Sektor za investicije razvoj i projektovanje:Sluba za projektovanje i razvoj Rudnika iSluba za projektovanje i razvoj Termoelektrane.

Broj zaposlenih

Ukupan broj zaposlenih na dan 31.12.2011 god. je 1726 radnika.

Broj zaposlenih po sektorima je sledei:

Uprava preduzea i drugi rukovodni radnici ........................................... 13

Radna jedinica Rudnik ............................................................................827

Radna jedinica Termoelektrana ...............................................................528

Sektor ekonomsko-finansijski.............................................................. ...116

Sektor organizaciono-pravni ....................................................................236

Sektor za investicije, razvoj i projektovanje ..............................................12

UKUPNO...............................................................................................1726 radnika

1.3. Struna i kvalifikaciona struktura zaposlenihTabela 1. Kvalifikaciona struktura zaposlenih radnika po radnim jedinicama i sektorima

Stru.

spremaRJ RudnikRJ

TEEk.finsektorOrg.

pravni sektorSektor za invest.

razv. i projekt.Direktor i dr.ruk.

rad. sa int.reviz.ZP RiTE Ugljevik

ukupnoOd toga

na

odr. vr.

Dr-----11-

Mr312-219-

VSS4446271310915010

V71953-135-

SSS1851295056--42016

VKV148139628--3211

KV4021162388--62931

PK612-14--32-

NK3260334--1297

Ukupno82952211623612121.72665

1.4. Polna i starosna struktura zaposlenih

Polna struktura: Ukupan broj zaposlenih na dan 30.09.2011.godine iznosi 1.710 radnika. Od toga je 266 ena, to ini oko 15,5 % ukupno zaposlenih.Tabela 2. Starosna struktura

GODINE STAROSTIUKUPNO BROJ RADNIKAOD TOGA ENE%STAROSNE STRUK. RADNIKA

DO 18---

19-24141

25-296033,51

30-347084,00

35-39147158,60

40-442214512,90

45-494177724,40

50-544306525,15

55-592723916,00

60-6478134,56

65 i vie1-0,06

UKUPNO1.710266100%134,56

Napomena: za svrhu ove analize, preduzee je ustupilo podatke na dan 30.09.2011. godine2. Planiranje2.1. Misija, vizija i ciljevi preduzea

Misija zavisnog preduzea Rudnik i Termoelektrana Ugljevik je sigurna i pouzdana proizvodnja u cilju zadovoljenja potreba svih potroaa elektrine energije, pod trino najpovoljnijim uslovima, uz stalno unapreenje procesa proizvodnje, brige o ivotnoj sredini i uveanje dobrobiti zajednice.

Vizija zavisnog preduzea Rudnik i Termoelektrana Ugljevik uglavnom se ogleda u tome da bude odgovorno preduzee na svim svojim proizvodnim i radnim poljima, takodje da bude trino orjentisano i profitabilno preduzee, konkurentno na domaem ali i inostranom tritu,a u skladu sa ve pomenutim i da bude prepoznatljivo kao pouzdan partner domaim i meunarodnim kompanijama.

Kada se malo bolje sagleda situacija u samoj nam Dravi ,doiemo do zakljuka da svaka promena je veoma vazna da svaki od zacrtanih ciljeva treba da bude ispunjen kako bi preduzee napredovalo. Ciljevi preduzea poput Rudnika i Termoelektrane Ugljevik veoma su bitni radi ostvarenja planova kako na godinjem tako i na viegodinjem nivou. Polazei od izgradnje tree faze koja je i cilj i plan , preko remonta i modernizacije do usavravanja radne snage koja e da radi na modernijim uredjajima, tako i do zatita ivotne sredine. Kada govorimo o cilju zatite ivotne sredine najpre se misli na zatitu vazduha, zatitu vode i zatitu zemljita.

Ove ciljeve jako je bitno ispuniti jer su termoelektrane poznate kao veliki zagaivai ivotne sredine i potrebno je voditi rauna o svojim potroaima. 2.2. Plan preduzea od 2012. do 2014. godinePlanovi poslovanja polaze od parametara u 2011. godini i od projekcije uslova koji e biti prisutni u 2012, 2013. i 2014. godini. Raspoloivost proizvodnih pogona, njihova pogonska spremnost, stanje na tritu elektrine energije i hidroloka situacija su osnovni elementi, koji e uticati na realizaciju Elektroenergetskog bilansa za period 2012-2014. godina.

Pretpostavlja se da e period 2012-2014. godina karakterisati neto povoljniji uslovi na tritu u odnosu na 2011. godinu u kojoj su jo bile evidentne posledice svetske ekonomske krize, i da e doi do stabilnog snabdijevanje domaeg konzuma i poetaka velikih investicija.

Planirano je da se u 2012. godini, kao prelaznoj, mora organizacijski ustrojiti novi pristup tritu u skladu sa licencama Regulatorne komisije za energetiku Republike Srpske. Reformski procesi u ovom sektoru su najizraeniji u godinama koje slede, kada e se faktiki zavravati faza komercijalizacije u ERS prema Akcionom planu prestrukturiranja elektroenergetskog sektora u Republici Srpskoj.

Planirana proizvodnja elektrine energije u 2012. godini iznosi 5.457,25 GWh, od ega 4.067,88 GWh se odnosi na zadovoljenje potreba potroaa elektrinom energijom, pokrivanje prenosnih gubitaka, isporuka elektrine energije EPBiH po osnovu dijela vlasnitva na DHE Bogatii, planiranu isporuku za Distrikt Brko, a preostalih 1.389,37 GWh se plasira kao bilansni viak elektrine energije.Raspoloivi kapaciteti rudnika u 2012. godini su sljedei:

proizvodnja otkrivke i meuslojne jalovine cca 17,31 mil. m3m

proizvodnja uglja

cca 3,91 mil. t

Jedan od najvanijih planova jeste plan izgradnje III faze TE Ugljevik, zbog ega je neophodno aktivirati investiciona sredstva, materijalne i ljudske resurse radi otpoinjanja investicionih aktivnosti.

Plan poslovanja za period od 2012. do 2014. godine

Planom poslovanja utvrena je proizvodnja elektrine energije u koliini:

2012. god..1.664 GWh

2013. god..1.700 GWh

2014. god..1.550 GWh

Proizvodnja uglja i otkrivke u rudniku Bogutovo Selo je utvrena u koliinama: Ugalj (t) Otkrivka (mm)

2012. 1.942.539 9.230.000

2013. 1.978.000 9.397.700

2014. 1.807.000 8.602.550

Planirane investicije po godinama iznose:

2012.69.343 hilj. KM

2013....76.414 hilj. KM2014....77.214 hilj. KMPlanirani prihod od prodaje elektrine energije je:

2012122.999 hilj. KM2013125.864 hilj. KM

2014115.000 hilj. KM

Planirani ukupni prihodi:

2012146.399 hilj. KM

2013145.064 hilj. KM

2014144.700 hilj. KM

Planirani ukupni rashodi:

2012145.961 hilj. KM

2013144.117 hilj. KM

2014144.490 hilj. KM

Finansijski rezultat po godinama:

2012. +438 hilj. KM2013. +947 hilj. KM

2014. +210 hilj. KMProizvodne cijene kotanja 1 kWh su:

2012.. 8,77 pf/kWh

2013.. 8,48 pf/kWh

2014.. 9,32 pf/kWh

Prosjena planska cijena 1 kWh, po osnovu prihoda od elektrine energije za period 2012-2014. god. je:

2012.. 7,39 pf/kWh

2013...7,40 pf/kWh

2014.. 7,42 pf/kWh

Interesantno je primijetiti da proizvodna cijena kotanja , koja je i sada vea od prosjene prodajne cijene, raste mnogo bre od prodajne cijene.Planirana zaposlenost u periodu 2012-2014. god. je 1.782 radnika. To predstavlja poveanje za 56 radnika, u organizaciji koja ve ima viak radnika. U prosjeku po jednom instaliranom MW snage termoelektrane potreban je jedan radnik, ako znamo da elektrana ima 300 MW prostom raunicom dolazimo do 300 radnika koji su potrebni za opsluivanje radnog procesa i 220 radnika koji su viak. Posebno veliki broj vika radnika imamo u ekonomsko - finansijskom i organizaciono pravnom sektoru, priblimo 200 radnika i priblino 200 radnika u RJ Rudnik, dolazimo do ukupnog vika od oko 600 radnika. Nikakve znaajnije promjene se nee desiti u strukturi prihoda i rashoda u periodu od 2012. do 2014. godine, gdje je planirano da se poslovni prihodi kreu od 96% do 98,50% u ukupnim prihodima, dok na finansijske i ostale prihode otpada yanemarljivi procenat. Slina je situacija i sa strukturom rashoda.

Plan trajanja remonta po godinama je:

2012. 60 dana (01.04-30.05.2012)

2013. 45 dana (15.04-30.05.2013)

2014. 70 dana (15.04-24.06.2014)

Trokovi bruto zarada, naknada i ostalih linih rashoda planirani su prema Smjernicama i Posebnom kolektivnom ugovoru za 2012-2014. godinu:

cijena rada

140 KM

regres (neto)

1.070 KM

zimnica, ogrev

420 KM

naknada za topli obrok

140 KM

Plan bruto zarada raen je po cijeni rada od 140 KM za 2012., 2013. i 2014. godinu, i 1.782 radnika.

2.3. Mjere za ostvarenje plana za 2012. godinu

Preduslov za ostvarenje plana proizvodnje elektrine energije u termoelektranama, uz dobru pogonsku spremnost, je obezbjeivanje potrebnih koliina uglja odgovarajueg kvaliteta i redovno snabdjevanje termoelektrane energentima i hemikalijama. Takoe je potrebno blagovremeno i kvalitetno uraditi remontne radove, kako bi se proizvela elektrina energija potrebnog kvaliteta.

U cilju ostvarenja plana poslovanja za 2012. godinu, Uprava preduzea predlae Mjere, koje su, prije svega, zasnovane na stalnoj analizi vlastite situacije, odnosno vlastitih mogunosti u okviru kojih se mjere mogu provesti.

Planiranu proizvodnju uglja je neophodno ostvariti, kako bi kontinuitet snabdijevanja TE ugljem bio zagarantovan, kako u 2012. godini tako i u narednom periodu. Da bi se planirana proizvodnja ostvarila, neophodno je obezbijediti dobru pogonsku spremnost rudarske mehanizacije i redovno snabdijevanje energentima, uljima, mazivima i rezervnim dijelovima.

Planirana proizvodnja elektrine energije u TE Ugljevik u 2012. godini je vea od projektovane godinje proizvodnje na pragu elektrane, to zahtjeva veu proizvodnju uglja i otkrivke od projektovanog kapaciteta po rudarskom projektu. U 2012. godini je potrebno nastaviti planirne aktivnosti za otvaranje novog kopa Ugljevik Istok u Ugljeviku.

U cilju kvalitetnije ponude za prodaju bilansom iskazanih vikova elektrine energije i postizanja to boljih prodajnih cijena, potrebno je: pogonsku spremnost i pouzdanost proizvodnih objekata drati na najviem moguem nivou

dio bilansnih vikova elektrine energije ponuditi u vidu garantovanih koliina

maksimalno koristiti efekte prodaje elektrine energije u vioj tarifi

na vrijeme raspisati tender za prodaju vikova elektrine energije

obezbjediti prekogranine prenosne kapacitete na aukciji prema Pravilniku o dodjeli prava na korienje prekograninih prenosnih kapaciteta.

U okviru distribucije elektrine energije potrebno je akcenat staviti na sanaciju distributivne mree i postrojenja i ulaganje prvenstveno usmjeriti na smanjenje tehnikih gubitaka i poboljanje naponskih prilika. Aktivnosti na smanjenju tehnikih gubitaka treba intenzivirati, planirati i sistematizovati po prioritetu. Kako se ove aktivnosti odvijaju sukcesivno potrebno je radi postizanja maksimalne efikasnosti u prioritet staviti trafo podruja gdje manja ulaganja daju vee rezultate. Takoe, potrebno je tekuim i investicionim odravanjem osigurati pogonsku spremnost distributivne mree, a time i sigurnu isporuku elektrine energije potroaima.

Realizovati programe investicija, uz preduzimanje i drugih aktivnosti za efikasnije poslovanje. Ostvariti investicije za obezbjeenje optimalnog rada i efikasnosti elektroenergetskog sistema u periodu 2012.-2014. godina u cilju poveanja pogonske spremnosti i sigurnosti proizvodnih kapaciteta i sigurnijeg i kvalitetnijeg snabdjevanja svih potroaa elektrinom energijom. Investicije svesti na ulaganja koja su u funkciji ostvarenja redovne djelatnosti preduzea.

2.4. Mjere za ostvarenje plana poslovanja u periodu od 2012. do 2014. godine

Pri definisanju mjera osnovni princip je da iste budu: konkretne, sa jasno postavljenim ciljem, sa brzim dejstvom i provodive. U cilju ostvarenja Plana poslovanja za period 2012.-2014. godina, Uprava Mjeovitog Holdinga predlae Mjere, koje su, prije svega, zasnovane na stalnoj analizi vlastite situacije, odnosno vlastitih mogunosti u okviru kojih se mjere mogu provesti. Mjere obuhvataju sve segmente poslovanja, s tim da se treba voditi rauna da se sutinski ne narui trini koncept privreivanja kao osnove ekonomskog sistema.

Kada se govori o mjerama za dui period tanije od 2012- 2014 godine one se odnose na: Realizovati programe investicija, uz preduzimanje i drugih aktivnosti za efikasnije poslovanje. Ostvariti investicije za obezbjeenje optimalnog rada i efikasnosti elektroenergetskog sistema u periodu 2012.-2014. godina u cilju poveanja pogonske spremnosti i sigurnosti proizvodnih kapaciteta i sigurnijeg i kvalitetnijeg snabdjevanja svih potroaa elektrinom energijom; Aktivirati investiciona sredstva, materijalne i ljudske resurse radi otpoinjanja investicionih aktivnosti tanije radi se o III fazi TE Ugljevik; Provoenje odreenih aktivnosti u okviru sistema Elektroprivrede Republike Srpske u cilju efikasnijeg rada i unapreenja poslovanja, uz osavremenjavanje proizvodnih i distributivnih kapaciteta;

Analizirati i razmotriti (na skuptinama akcionara) neophodnost isplate dividendi iz potvrene dobiti preduzea ili vriti pretvaranje dobiti u kapital preduzea odnosno za pokrie kumuliranog gubitka; Obezbijediti visoku pogonsku spremnost proizvodnih objekata, da bi se ostvarila proizvodnja elektrine energije prema Planu za period 2012.-2014. godina; Na proizvodnji planirane koliine otkrivke i uglja maksimalno angaovati vlastite kapacitete, da bi se proizvela koliina uglja neophodna za stabilan rad elektrane i smanjili trokovi proizvodnje; Racionalno raspolagati imovinom, utvrditi zalihe, kao i starosnu strukturu zaliha. Precizno pratiti dokumentaciju koja tano utvruje ugradnju na interventnim pozicijama i povrat zamijenjenih dijelova. Uvesti informacioni sistem u skladite, zbog dobijanja tane, sveobuhvatne i blagovremene informacije o stanju robe u skladitu. Izvriti prodaju zastarjelih zaliha robe i osnovnih sredstava koja nisu u funkciji i gdje ekonomski nije opravdano osposobljavati iste; Trokove za kapitalni remont, godinji remont i redovno odravnje opreme svesti na minimum pod uslovom da se ne ugrozi funkcionalnost opreme. Pripreme za remont provoditi u planiranim rokovima; Prilikom raspisivanja tendera za nabavku roba treba provjeriti stanje na zalihama u skladitu Preduzea. Prilikom sprovoenja svakog postupka javne nabavke obavezno izvriti provjeru procijenjene vrijednosti nabavke kako bi se u odnosu na podneene ponude izvrila provjera ponuenih cijena. Za cijene svih berzanskih roba obavezno u tenderske dokumente ugraivati formule za promjenjljive cijene, ukoliko iste budu rasle ili padale u odnosu na kretanja na svjetskom tritu koja se mogu pratiti putem kretanja na svjetkim berzama; Smanjiti trokove reprezentacije, slubenih putovanja, angaovanje zaposlenih na odreeno vrijeme i po ugovoru o djelu, kancelarijskog materijala, seminara i kurseva, korienje slubenih telefona, te ostale trokove koji nisu direktno vezani za djelatnost; Angaovanje treih lica vriti samo za one povremene i privremene poslove, kao i poslove koji se svrstavaju u autorska djela i sline poslove za koje nemamo vlastite resurse i znanja; Smanjiti izdatke na pruanju usluga koristei sopstvene resurse, kako ljudske tako i materijalne; Izvriti analizu plaanja naknada lanovima svih radnih tijela i komisija te izvriti prilagoavanje tih naknada ekonomskoj situaciji; Planirati i racionalno troiti rezervisana sredstva za rekultivaciju; Realizovati sve mjere, koje se odnose na obavezu, po dobijenoj vodoprivrednoj i/ili ekolokoj dozvoli i svesti emisiju tetnih materija na najmanju moguu mjeru, imajui u vidu tehniko-tehnoloki nivo ugraene opreme; Usaglasiti principe za ureivanje naina utvrivanja plata to podrazumijeva usklaen nivo osnovne plate shodno nivou rukovoenja, sloenosti i odgovornosti; Prekovremene i interventne sate, uvoenjem preraspodjele radnog vremena i racionalnim planiranjem istih, svesti na minimum; Ne poveavati broj korisnika i izdatke za stipendije.

3. Organizaciona struktura RiTE-a

Organizaciona struktura RiTE- a Ugljevik nije u potpunosti definisana, ima elemente vie organizacionih tipova, dakle moe se govoriti o mjeovitoj strukturi.

Mjeovita organizacija javlja se u multidivizijskoj organizacionoj strukturi u kojoj se mijeaju dvije ili vie divizionih jedinica na istom organizacionom nivou. Karakteristika mjeovitih organizacionih struktura je da na pojedinim organizacionim nivoima dominira jedna vrsta organizacione strukture, dok na drugom nivou dominira neka druga vrsta organizacione strukture. U literaturi se za mjeovite strukture upotrebljava i naziv konglomeratska organizacija (Conglomerate organization).

U daljem nastavku rada emo usvojiti tri dimenzije organizacione strukture:

kompleksnost;

formalizacija;

centralizacija.

Svi ostali oblici iz mnogobrojnih podjela kod razliitih autora su u osnovi svode na ove tri osnovne dimenzije.3.1. Kompleksnost organizacione strukture RiTE

Vertikalnu diferencijacija se odnosi na broj nivo u hijerarhiji odreene organizacije. Visoka organizacija ima mnogo nivoa, a ravna organizacija ima relativno malo nivoa u hijerarhiji. Organizacija RiTE a je duboko postavljena, postoji veliki broj nivo odluivanja, ak esnaest iako je na organizacionoj emi prikazano njih pet. Peter Duker je smatrao da su tri nivoa odluivanja najoptimalnije reenje ukoliko elimo promovisati inovativne ideje i postaviti organizaciju na zdrave noge, dakle ve ovde nailazimo na prvi problem kada je u pitanju organizaciona struktura RiTE-a.

Pored toga ukoliko posmatramo strukturu sa aspekta irine organizacije i tu se uviaju problemi. Na istom nivo se nalaze pomone slube kao to su Pravna sluba i Ekonomsko finansijski sektor i proizvodne jedinice Rudnik i Termoelektrana. Horizontalna diferencijacijua odreuje razmeru do koje su zadaci odreene firme podeljeni u homogene grupe. Osnova za ove grupe mogu biti: funkcionalna polje, faze proizvodnje, ili vezano za usluge klijenata.

Slika 1. Organizaciona struktura RiTE-a.

3.2. Formalizacija organizacione strukture RiTE

Formalizacija odraava razmjeru do koje pravila i procedure upravljaju aktivnostima u odreenoj organizaciji. Dok u jednu ruku to moe smanjiti neizvjesnost i konfuziju vezano za ovlaenja i odgovornosti na minimum, s druge strane to moe ograniiti individualno rasuivanje, preuzimanje rizika i inovacije. Razmera formalizacije se obino umnogome razlikuje meu funkcionalnim poljima i meu hijerarhijskim nivoima u jednoj organizaciji. Slino tome, menaderi na vrhu, bez obzira na njihovu funkcionalnu odgovornost, e oito biti podloni mnogo manjim restrikcijama u odnos na one sa niih nivoa.

Konkurentna prednost koja se odabere za odreeni posao utie na nivo formalizacije koji e biti odgovarajui za odreenu organizaciju. Kod poslova gdje se daje naglasak na ukupne niske trokove se zahtijevaju relativno standardizovani proizvodi koji se proizvode u veim serijama (koliinama). Economies of scale koja se postigne na ovaj nain omoguuje tom poslu da poalje na trite proizvod po konkurentskoj cijeni. U ovakvoj situaciji, trokovi se moraju striktno pratiti, to zahtijeva veoma detaljne i formalizovane procedure vezane za trokove i finansijsku kontrolu. Pridravanje pravila i regulativa uveava vrstu kontrolu svih faza operacije.

Implementacija diferencijacije kao konkurentne prednosti moe da pati od korienja iroke formalizacije. Kljuna karakteristika diferencijacije je izrada raznih proizvoda i usluga koji su projektovani da bi se udovoljilo konkretnim ciljanim grupama. Individualna kreativnost i irina su potrebni za eksperimentisanje i inovacije koje se trae u skladu sa strategijom diferencijacije. Kreativnost e biti ograniena velikim brojem pravila i propisa. I kako se pojaava meunarodna konkurencija, firme vide da ih visoki stepen formalizacije moe sprijeiti da brzo odgovore na promjene na tritu, kao i tehnoloke promjene. Tako da kao dodatak smanjenju broja nivoa u hijerarhiji, takoe postoji i trend ka eliminaciji restriktivnih pravila i propisa.

Ukoliko ove aspekte prenesemo na organizaciju RiTE-a moemo primijetiti probleme. U okviru RiTE postoji sektor za Investicije i razvoj, meutim taj sektor u potpunosti ne radi svoj posao. Funkcija ovog sektora se prije svega svela samo na kupovinu i zamjenu dotrajalih sredstava za proizvodnju dok gotovo da nema razvoja novih inovativnih ideja koje bi dovele do poboljanja procesa proizvodnje.

Na neki nain se stie utisak da u okviru sektora za Investicije i razvoj rade ljudi koji su kompetentni za taj posao, ali nemjau podrku samog rukovodstva, na neki nain su marginalizovani.3.3. Poboljanja u organizacionoj strukturi RiTE - a

3.3.1. Uvoenje divizione organizacione strukture

Diviziona organizaciona struktura je dobro rjeenje za preduzee koje ima vie proizvodnih programa. U naem sluaju RiTE ima dva proizvodna pogona, Rudnik iji je osnovni proizvod ruda lignita i Termoelektranu iji je osnovni proizvod elektrina energija. Dakle, moe se govoriti o osnovnom proizvodu i sirovini za dobijanje tog osnovnog proizvoda.

Proces diverzifikacije proizvodnje u velikim preduzeima mora slijediti i paralelan process divizionalizacije njegove organizacione strukture. Proces divizionalizacije nuno e pratiti i proces decentralizacije obavljanja poslovnih funkcija preduzea.

Decentralizacija poslova pojedinih funkcija po divizionim organizacionim jedinicama ini te jedinice:

fleksibilnima i prilagodljivima zahtevima okoline;

relativno slobodnima i autonomnima;

zamjenjivima ukoliko neka jedinica ne ostvaruje planirane rezultate.Tri osnovne vrste divizione organizacione strukture: predmetna;

teritorijalna;

orjentisana prema potroaimaUpravljaki vrh korporacije odreuje osnovnu strategiju korporacije u cjelini, svake njene divizije posebno te koordinaciju meu divizijama. Menaderi pojedinih divizija usmjereni na postizanje to boljih rezultata divizije kojom rukovode.

Kada je u pitanju RiTE Ugljevik mi smo se odluili za primjenu predmetne organizacione strukture, jer smatramo da ona na najbolji nain rjeava trenutne probleme u organizaciji. Takoe, miljenja smo da ova organizaciona struktura odgovara i zbog toga sto RiTE ima u principu dva proizvodna pogona a to su rudnik i termoelektrana.

Predmetna organizaciona struktura - svi poslovi vezani uz proizvodnju i realizaciju jednog proizvoda ili grupe proizvoda meusobno se povezuju u jednoj organizacionoj jedinici.

Broj tako osnovanih jedinica zavisie i od broju proizvoda odnosno broju grupa srodnih ili slinih proizvoda. U sluaju RiTE a imamo rudnik i termoelektranu. U praksi, u okviru svake proizvodne jedinice, obavljaju se samo odreeni poslovi, veeg broja ili samo nekih poslovnih funkcija; dok se ostale poslovne funkcije odnosno ostali poslovi tih poslovnih funkcija obavljaju na nivou preduzea, zajedniki za sve proizvodne jedinice (divisions). Najei poslovi koji e se obavljati na nivou preduzea (zajedniki za sve jedinice) su: istraivanje i razvoj, finansije, marketing, planiranje kadrova, te neki opti i pravni poslovi. U sluaju RiTE a imamo slijedee zajednike poslove (tabne slube) : sektor za investicije, razvoj i projektovanje, ekonomsko finansijski sektor i organizaciono pravni sektor.

Slika 2. Diviziona organizaciona struktura RiTE aUpotrebom ovog sistema na naem primjeru bi dolo do znatno jasnije preraspodjele ovlatenja i odgovornosti u RiTE-u. Takoe, to bi dovelo do znaajnih uteda, jer bi se smanjio broj organizacionih nivoa.3.3.2. Mogui autsorsing na primjeru RiTE - a Kao jedna od odluka koja se u savremenom svijetu u procesu vostva kompanije sve vie koristi jeste odluka o autsorsing-u (Outsourcing u daljem tekstu OS). Naroito je bitno u vremenima svakodnevnih turbulencija koje se deavaju u okruenju, u vremenima globalizacije i otvorene trine ekonomije, da je misao transformacionih lidera okrenuta ka stalnim promjenama i neprekidnoj adaptaciji na iste. U dananjim uslovima poslovanja veoma esto se moraju brzo, u kratkom roku, donositi odluke koje mijenjaju pravac kretanja kompanije, njen poslovni uspjeh i konkurentnost na tritu.

Detaljnom analizom organizacione strukture RiTE a doli smo do zakljuka da pojedini elementi te organizacije mogu biti izdvojeni i da bi se time ostvarila znaajna uteda. Takoe, primjetan je problem vika radnika ijom bi se prekvalifikacijom mogla ostvariti uteda. Tu se prije svega misli na invalide rada.

U nastravku ovog poglavlja, daemo pregled nekih poslovnih ideja do kojih smo doli tokom rada na ovoj temi.

3.3.2.1. Ishrana radnika

U okviru organizaciono pravnog sektora posebno mjesto zauzima ishrana radnika. U periodu od 01.01.2011. godine do 31.12.2011. u radnikoj menzi pripremljeno je 377.873 porcija toplih obroka po radnim jedninicama Rudnik, Termoelektrana i Radna zajednica. U okviru kuhinje, aktivno su radila tri anka i vrena je usluga u tri Kafe kuhinje, koji su izvravali usluge po osnovu reprezentacije i zatitnog napitka.

Prouavanjem modernih svjetskih trendova u ovoj oblasti doli smo do zakljuka da se najbolji rezultati postiu ukoliko se ovaj segment poslovanja izdvoji iz radne organizacije i povjeri na upravljanje treim licima koje su specijalizovane za te vrste usluga. Ugovor bi se moglo obavezati trea lica da moraju preuzeti radnike koji trenutno rade na tim poslovima u okviru RiTE-a tako da ne bi dolo do nepotrebnih otputanja radnika.

U slubi Ishrana radnika radi 97 radnika. Dakle, njihove prosjene bruto zarade na godinjem nivou iznose briblino 2.000.000,00 KM. U razgovoru sa vlasnikom eminentne firme iz oblasti prehrane doli smo do informacije da njegova firma jedan topli obrok prodaje po prosenoj ceni od 5.00 KM, prostom raunicom se dolazi do 1.900.000,00 KM za gore navedenih 377.873 obroka. Uteda je vie nego oigledna, imajui u vidu da smo iz trenutnih trokova RiTE za prehranu radnika izuzeli nabavku potrebnih sirovina za proizvodnju toplih obroka i da smo samo uraunali trokove plata. Isti taj vlasnik nam je potvrdio da za obavljanje ovih poslova treba od 10 do 15 radnika.3.3.2.2. Sluba zdravstvene zatite

Zdravstvena sluba RiTE Ugljevik ima pet zaposlenih medicinskih tehniara koji pruaju medicinske usluge, prema izvjetaju ljekara porodine medicine, kao i zbrinjavanje hitnih povreda i rana.

Kao i u sluaju ishrane radnika, i u ovom sluaju, daleko bolji efekti bi se postigli ukoliko bi se ti poslovi povjerili specijalizovanim medicinskim ustanovama. Radnici bi bili zbrinuti na adekvatniji nain i bila bi obezbjeena kvalitetnija medicinska njega. Na godinjem nivou Sluba zdravstvene zatite izvri priblino 2.000,00 pregleda. Privatne ordinacije naplauju jedan pregled u proseku 10.00 KM, to na godinjem nivou iznosi oko 20.000,00 KM. Ako uzmemo u razmatranje samo trokove plata zaposlenih u ovoj slubi, koji iznose priblino 100.000,00 KM uteda je evidentna.

Dobar primjer autsorsinga se moe nai i u okviru RiTE-a, to je primjer prevoza radnika koji je poveren specijalizovanim firmama u oblasti prevoza i transporta. Pored toga u zadnjih nekoliko mjeseci pokrenut je proces reorganizacije uvarske slube, ovi poslovi su povjereni specijalizovanim privatnim slubama.3.3.2.3. Sluba odravanja

Jedan od segmenata poslovanja u kome bi moglo doi do poboljanja autsorsingom je sektor odravanja. Trokovi tekueg odravanja iznose 11.769.301,00 KM u 2011. godini, pored ovih trokova imamo i trokove remonta koji iznose 3.083.169,00 KM. Sabiranjem ova dva iznosa dolazimo do ukupnih trokova odravanja u iznosu od 14.852.470,00 KM. Na poslovima remonta i odravanja radi 220 stalno zaposlenih radnika. Takoe, po potrebi se zapoljava dodatna radna snaga. Iskustva eminentnih svjetskih kompanija u ovoj oblasti pokazuju da se angaovanjem spoljnih saradnika u ovoj oblasti postiu znaajne utede. Primjer moemo nai i u samo RiTE, jer je veina poslova oko remonta dodijeljena spoljnim firmama. Prije svega, poslovi odravanja e obavljeni na struniji nain jer e ga obavljati specijalizovane firme iz te oblasti. Prema vaeim svjetskim standardima autsorsingom na ovom polju bi dolo do uteda u iznosu od 30% do 40%.3.4. Prekvalifikacija radnika Zbog prirode posla kojom se bave radnici RiTE-a su izloeni estim povredama i invaliditetu kao posledici radnog procesa. Takvi radnici nisu u mogunosti da na adekvatan nain odgovore postavljenim radnim zadacima. Pored ovog problema, javlja se i problem prekomjernog zapoljavanja radnika. U prosjeku po jednom instaliranom MW snage termoelektrane potreban je jedan radnik, ako znamo da elektrana ima 300 MW prostom raunicom dolazimo do 300 radnika koji su potrebni za opsluivanje radnog procesa i 220 radnika koji su viak. Prekvalifikacijom vika radnika samo iz RJ Termoelektrana dobili bi utedu priblino 4.500.000,00 KM na godinjem nivou, ako uzmemo da je prosena bruto plata 1.800,00 KM. Posebno veliki broj vika radnika imamo u ekonomsko - finansijskom i organizaciono pravnom sektoru, priblimo 200 radnika i priblino 200 radnika u RJ Rudnik, dolazimo do ukupnog vika od oko 600 radnika. Dakle, prekfalifikacijom dolazimo do utede od oko 15.000.000,00 KM godinje samo kada su u pitnanju njihove zarade.

3.5. Primjena novih tehnologija u poslovanju RiTE - a

Pod uticajem stalnih zahtjeva za poveavanjem produktivnosti, pouzdanosti i sigurnosti rada na rudnicima, rastu zahtjevi za poboljanjem operativnih standarda baziranih na uvoenju i primjeni raunarski podranih nadzorno-upravljakih tehnologija. Veliki napredak na ovom polju omoguen je zahvaljujui razvoju raunarskih i komunikacionih tehnologija, ali prije svega zahvaljujui napretku u razvoju mjerne i regulacione tehnike i tehnologije, u emu zapaeno mjesto i znaaj ima sistema za globalno pozicioniranje (GPS, Global Positioning System). GPS je prepoznatljiva mjerna tehnika za prostorno pozicioniranje i navigaciju. Meutim, GPS je pogodan i za druge namjene kao to je npr. nadzor i upravljanje energetskom efikasnou i tehnolokim pokazateljima rada proizvodnih ili logistikih procesa u rudarstvu . To je ostvarljivo zahvaljujui mogunostima GPS-a: Precizno prostorno pozicioniranje; Spremnost za rad 24 asa; Pokrivenost celokupne povrine zemlje; Funkcionisanje u svim vremenskim uslovima; Opsluivanje neogranienog broj korisnika; Dinamika merenja - brzino osveavanje podataka merenja; Besplatno korienje usluga sistema; Relativno male investicije u GPS opremu. Savremeno rudarstvo odlikuje visoka mehanizovanost proizvodnje, veliki obimi radova po koliinama otkopane rude i jalovine, po povrinama zahvaenim rudarskim radovima, po dubinama zahvata leita, po intenzitetu eksploatacije i dinamici napredovanja rudarskih radova.

Ciljevi istraivanja u okviru ovog projekta odnose se na sagledavanja mogunosti primjena GPS-a, kao sredstva za neposredan ili posredan nadzor i praenje energetskih, tehnikih i tehnolokih parametara u povrinskoj eksploataciji i slinim proizvodnim sistemima. Drugo, na sagledavanje mogue topoloke integracije GPS-a u raunarski podrane sisteme nadzora i upravljanja, vodei rauna pri tome o specifinostima tehnologija i tehnolokih faza proizvodnih sistema u povrinskoj eksploataciji, i tree, utvrivanje kriterijume isplativosti primjena u praksi ovakvih sistema.

Paralelnim praenjima rada maina sa ugraenim i bez GPS-a, primijeena je vea disciplina i odgovornost u radu rukovaoca maina sa GPS nadzorom, to se manifestuje umjerenijim reimom rada maina, bliskom nominalnom reimu. Uoeno je da se ovo pozitivno odraava na smanjenje trokova eksploatacije, trokova odravanja maina, poveanje stepena spremnosti za rad i dr.

Uvoenje GPS sistem bi moglo biti samo jedan od naina kako se moe poboljati proizvodni proces u okviru RiTE-a.

Pored ovoga primjera, postoje i neke od slijedeih mogunosti za poboljanje poslovanja sa aspekta digitalizacije, kao na primjer:- umreavanjem raunara po sektorima (automatizacijom kancelarijskog poslovanja) dobila bi se znaajna uteda u korienju kancelarijskog materijala, smanjilo bi se vrijeme obavljanja poslovnih funkcija itd. Ovakvi sistemi ve godinama postoje u mnogim poznatim firmama i donose znaajne rezultate, upotreba papira se smanjuje za oko 60%. Savremeno poslovanje je nezamislivo bez korienja raunara;- veliki problem postoji i po pitanju definisanja radnih procedura. Prosto reeno, ako neki radnik ode u penziju dolazi do velikih problema u obavljanju posla, sa ovjekom odlazi i znanje. Dobar primjer rjeenja ovog problema je Remontni zavod Orao, sve radne procedure su definisane, detaljno objanjene i pohranjene u elektronske baze podataka tako da i ininjer pripravnik uz malo truda moe rijeiti skoro svaki problem;- jedan od problema po pitanju novih tehnologija je i informatika nepismenost radnika. Organizovanje internih kurseva bi u mnogome poboljalo situaciju. Praktino, radnici, naroito stariji, u raunaru vide neprijatelja, a ne sredstvo koje moe biti od velike pomoi;

- sa strune strane gledano, jedan od problema je i upotreba interneta. Protok je slab i nedovoljan za potrebe velikog broja raunara. Pored toga, postoji slaba zatita podataka. Znaajne utede na ovom polju se mogu postii upotrebom Linux operativnih sistema koji su u potpunosti besplatni. Dobar primjer za to je Vlada Francuske ija ministarstva su u potpunosti prela na upotrebu ovog operativnog sistema.

4. KADROVSKA FUNKCIJA4.1. Kadrovska sluba preduzea u postojeoj organizacionoj strukturi U postojeoj organizacionoj strukturi ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik kadrovska sluba se nalazi u sastavu Organizaciono-pravnog sektora pod punim nazivom sluba za kadrovske i opte poslove. Sluba je organizovana tako da se uglavnom bavi administrativnim poslovima: prijavom i odjavom zaposlenih, ugovorima o radu, formalno pravnim procedurama, prekidom radnog odnosa, uvanjem personalnih dosijea, praenjem bolovanja, godinjih odmora itd. Kroz tabelarni pregled vrednovanja poslova i zadataka u ZP Rudnik i Termoelektrana Ugljevik A.D. Ugljevik u skladu sa Posebnim Kolektivnim ugovorom Elektroprivrede Republike Srpske prikazana je struktura slube za kadrovske i opte poslove.Tabela 3. Sluba za kadrovske i opte poslove

ifra radnog mjestaNAZIV RADNOG MJESTASTRUNA SPREMASTEPEN SLOEN.UKUPAN KOEFICIENT

4.3.1Rukovodilac slube za kad. i opte pos.VSSVII10.80

4.3.2Ref. za kadrovske posloveVSSVII9.50

4.3.3Ref. za radne odnoseV/SSSVI/IV7.50

4.3.4Ref. za socijalna pitanjaVVI7.50

4.3.5Ref. za informisanjeVSSVII9.50

4.3.6Ref. za stambene pos. i vo. evid.SSSIV5.80

4.3.7Ref. za prevoz, odmor i rekre. rad.VSS/VVII/VI9.50

4.3.8SekretaricaSSSIV5.80

4.3.9Ref. za protokolSSS/KVIV/III5.80

4.3.10Ref. za arhivuSSS/KVIV/III5.80

4.3.11Rukovalac teleteksa i telefaksaSSS/KVIV/III5.80

4.3.12Dostavlja pote NSI4.00

4.3.13Daktilograf I-a klaseKVIII5.50

4.3.14Daktilograf I-b klaseKVIII5.30

4.3.15Rukovalac getetnera i fotok.KVIII5.00

4.3.16Domar-ekonomKVIII5.00

4.3.17Spremaica-istaicaNSI4.00

4.3.18Poslovoa voznog parkaV/SSSVI/IV7.50

4.3.19DispeerSSSIV5.80

4.3.20Voza putnikog automobileVKVV6.50

4.3.21Voza autobusa-MinibusaVKVV6.50

4.3.22Voza kamionaVK/KVV/III6.50

4.3.23Voza dostavnog vozilaVKV/KVVI/III6.50

4.3.24AutoelektriarVKVV6.50

4.3.25MehaniarKVIII5.50

4.3.26BravarKVIII5.50

4.3.27AutoelektriarKVIII5.50

4.3.28Pomoni radnik-pera-mazaPKII4.00

4.3.29Pomoni radnikNKI4.00

4.3.30Medicinski tehniarSSSIV5.80

4.3.31Zubarski tehniarSSSIV5.80

4.3.32Sanitarni tehniarSSSIV5.80

Osnovni ciljevi i zadaci kadrovske slube su planiranje, regrutovanje i selekcija kadrova. Kako su kadrovi osnovni resurs svakog preduzea, ovim zadacima treba posvetiti punu panju.

4.2. Planiranje kadrova Planiranjem ljudskih resursa odreuju se resursi koji su potrebni organizaciji da bi ostvarila svoje strateke ciljeve. To je proces kojim se identifikuju ljudski resursi potrebni jednoj organizaciji i prave planovi za zadovoljenje tih potreba. Planiranje ljudskih resursa je bazirano na vjerovanju da su ljudi najznaajniji strateki resurs organizacije. Dva osnovna pitanja kod planiranja kadrova su:1. Koliko ljudi je potrebno?2. Koja vrsta ljudi je potrebna (kvalifikaciona i starosna struktura)? Planiranje ljudskih resursa gleda ak i ire, bavei se pitanjima koja su povezana sa nainima zapoljavanja ljudi i njihovim razvojem i usavravanjem. Ono, stoga, igra znaajnu ulogu u stratekom upravljanju ljudskim resursima.

Kod planiranja, znaajnu ulogu imaju top menadment i sektor za ljudske resurse. Svako ima svoj dio posla. Sve se radi sa ciljem da se stvore neophodni preduslovi za blagovremeno obezbjeenje kadrova neophodnih za budue poslovne aktivnosti organizacije. Pritom se nita ne radi izolovano, jer se planiranje ljudskih potencijala mora odvijati u skladu sa vizijom i strategijom organizacije.

U ZP RITE Ugljevik ne postoji formalno planiranje kadrova. Planiranje se svodi na primjenu Pravilnika o sistematizaciji radnih mjesta. Do potrebe popunjavanje upranjenih radnih mjesta, najee dolazi u sluaju odlaska radnika u penziju, otkaza ili obaveznog, zakonom predvienog zapoljavanja pripravnika.

4.3. Nain regrutacije i selekcije kadrova Regrutovanje je proces kojim se obezbjeuju potrebni kandidati za odreene pozicije na upranjena radna mjesta. Svrha je da se za svako upranjeno mjesto obezbjedi po nekoliko kvalifikovanih i kompetentnih kandidata, da bi firma imala mogunost izbora. Kandidati koji uu u ui izbor moraju ispunjavati sve traene uslove (u pogledu strune spreme, radnog iskustva, posebnih kvalifikacija i slino). Kadrovska sluba treba da raspolae podacima na osnovu kojih se odreuje broj i struni profil kadrova koje treba zaposliti. Pribavljanje kadrova predstavlja sloen sistem aktivnosti u cilju popunjavanja personala u firmi iz internih ili eksternih izvora. U ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik za svako upranjeno mjesto se raspisuje javni konkurs. Nain raspisivanja konkursa i selekcije kadrova je zakonski regulisan. Pored zakonske regulative ne postoji osmiljen nain regrutovanja i selekcije kadrova.4.4. Obuka i usavravanje kadrova Obuka i usavravanje zaposlenih se vri da bi se razvijala i unapreivala neophodna znanja, vjetine i sposobnosti za uspjeno obavljanje preuzetih poslova. Da bi jedna kompanija sauvala svoju trinu poziciju i poveala konkurentsku prednost, ona mora da bude u stanju da stvori nova znanja, a ne da se samo oslanja na korienje postojeih. Stoga, kontinuirana obuka ima znaajnu ulogu u razvoju individualnih i organizacionih performansi. Obuka zaposlenih nije troak ve investicija. To je ulaganje koje doprinosi razvoju pojedinaca, poveanju produktivnosti zaposlenih i opteg poslovnog uspeha.U ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik postoji usvojen Pravilnik o strunom osposobljavanju i usavravanju kadrova. Navedeni Pravilnik istie da pravo na struno osposobljavanje i usavravanje imaju svi radnici Drutva koji ispunjavaju uslove predviene ovim pravilnikom za pojedine oblasti strunog osposobljavanja i usavravanja. Osposobljavanje i usavravanje se vri putem usavravanja i specijalizacije radnika, polaganju strunih ispita i poslediplomskog studija. Cilj je poveanje znanja, radnih sposobnosti i vjetina u cilju kvalitetnog odvijanja procesa rada, unapreivanje i modernizacija rada, kao i poveanje produktivnosti i ekonominosti u radu. Plan strunog osposobljavanja i usavravanja sastavni je dio Plana poslovanja Drutva. Sredstva za finansiranje strunog osposobljavanja i usavravanja planiraju se na teret tekueg poslovanja Drutva. U periodu 01.01-31.12.2011. godine na ime strunog usavravanja, seminara, obuka i savjetovanja u ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik izdvojeno je ukupno 65.693 KM, na ime stipendija 69.580 KM i na ime strune literature i asopisa 41.445 KM.

4.5. Izdvajanje za kadrove u toku godine ZP RITE Ugljevik je za period 01.01.2011-31.12.2011 imalo sledea izdvajanja za kadrove: Neto prosjena zarada u 2011. godini je 1.255,85 KM. Kroz analitiku rashoda za period 01.01-31.12.2001. godine vidjeli smo da je na ime zarada izdvojeno 43.558.023 KM, od toga za Rudnik 20.841.726 KM, Termoelektranu 13.684.423 KM i RZ 9.031.874 KM. Za struna usavravanja, seminare, obuku i savjetovanje izdvojeno je za Rudnik 2.238 KM, Termoelektranu 29.878 KM i RZ 33.577 KM to ukupno iznosi 65.693 KM. Na ime stipendija je izdvojeno ukupno 69.580 od ega za Termoelektranu 200 KM, a za RZ 69.380 KM dok za Rudnik nije bilo izdvajanja u te svrhe. Za strunu literature i asopise izdvojeno je za Termoelektranu 85 KM i za RZ 41.360 KM to ukupno iznosi 41.445 KM. i ponovo nemamo izdvajanja za Rudnik. 4.6. Program odabira menaderskog kadra Funkciju menadmenta predstavljaju aktivnosti usmjerene na efikasno obezbjeivanje, rasporeivanje i korienje ljudskih i materijalnih resursa radi postizanja datog cilja. Nosioci ovih aktivnosti su posebno osposobljeni ljudi za obavljanje funkcija menadmenta-menaderi.Menaderski kadar (Uprava Preduzea) u ZP RiTE UgljevikAD Ugljevik se bira i imenuje prema Statutu. Upravu Preduzea ine: direktor i 3 (tri) izvrna direktora. Upravu (menadzment) Preduzea bira Nadzorni odbor veinom glasova, na osnovu javnog konkursa, za izbor najbolje kvalifikovanog kandidata, prema operativnim i poslovnim potrebama Preduzea, a u skladu sa odredbama ovog Statuta. Za lana Uprave Preduzea ne moe biti imenovano lice koje obavlja izvrnu funkciju u politikoj stranci, na bilo kojem nivou politikog organizovanja. Mandat direktora i izvrnih direktora traje 4 (etiri) godine sa mogunou ponovnog izbora. Za direktora i izvrne direktore moe biti izabrano lice koje ispunjava posebne uslove: najmanje VSS odgovarajueg smijera i 5 (pet) godina radnog iskustva u struci.

Odluku o raspisivanju konkursa za izbor lanova Uprave donosi Nadzorni odbor i istovremeno imenuje Komisiju za izbor. Komisija za izbor sastoji se od 5 (pet) lanova i to 3 (tri) iz reda Matinog preduzea i 2 (dva) iz reda lica zaposlenih u Zavisnom preduzeu koji poznaju oblasti od interesa za poslovanje Preduzea. Postupak izbora i utvrivanje liste najkvalifikovanijih kandidata sprovodi se prema proceduri predvienoj Statutom za izbor Nadzornog odbora iz okvira ili van preduzea. Sva imenovanja provode se na nain koji e dopustiti da ista budu predmet ispitivanja od tree strane koja nije uestvovala u izboru i imenovanju. lanovi uprave obavezni su prije stupanja na dunost kao i po isteku mandata dati pismenu izjavu o imovinskom stanju. Sa lanovima Uprave i drugim menadzerima u Preduzeu obavezno se sklapa profesionalni menadzerski ugovor, kojim se odreuju njihova prava, obaveze, odgovornosti i nadlenosti. Ovaj ugovor sa lanovima Uprave zakljuuje Nadzorni odbor Preduzea, a sa ostalim menaderima u Preduzeu, direktor Preduzea.

4.7. Organizaciona kultura Kultura predstavlja tradiciju, obiaje, navike, sistem vrijednosti, stavove, mjerila i norme ponaanja odgovarajue drutvene grupe. Kultura jednog drutva se prenosi na sledea pokoljenja kao utvrena pravila ponaanja.

Organizaciona kultura je osnovna dimenzija i okvir svakog organizacionog ambijenta. Ona nastaje kroz proces socijalne interakcije lanova, njihove meusobne odnose i zajednika iskustva koja stiu u rjeavanju problema adaptacije na okruenje i unutranje integracije i kroz odravanje organizacije kao cjeline. Stabilnost i odravanje se istiu kao vane karakteristike organizacione kulture, jer je uoeno da organizaciona kultura dugo nastaje, odrava se i ima tendenciju obnavljanja, prenoenjem na nove lanove organizacije (socijalizacija). Jedinstvenost i specifinost je opta karakteristika koja ukazuje na injenicu sa svaka grupa, organizacija ima specifinu i neponovljivu kulturu. U ZP RITE Ugljevik A.D. Ugljevik, organizaciona kultura postoji i zaista je primjetna lojalnost zaposlenih Preduzeu. Veina menadera smatra kako je lojalnost zaposlenih organizaciji, na vrhu prioriteta koje ele da ostvare. Manja je stopa odliva radnika, vea produktivnost itd. Ipak, uz lojalnost zaposlenih ne ide obavezno i poveana posveenost poslu. Lojalnost nije i isto to i posveenost.Svaka organizacija, pa tako i ZP RITE Ugljevik A.D. Ugljevik ima zaposlene koji su tu oduvijek i koji namjeravaju da u njoj doekaju penziju. Svakako da se lojalnost tih zaposlenih, u dananje vrijeme socijalne i ekonomske nesigurnosti, prije moe pripisati sigurnosti koju firma prua, kroz solidna lina primanja, nego to je to zasluga menadmenta firme.5. ANALIZA KADROVSKE FUNKCIJE

Na osnovu prikupljenih podataka i monitoringa kompletnog sistema ZP RiTE Ugljevik A.D. Ugljevik, a posebno kadrovske funkcije, moe se potvrditi Njutnova teorija da se tijelo nalazi u stanju mirovanja sve dok ga neka sila ne prisili da to stanje promijeni. Ta sila treba da bude jak, sposoban kadrovski menadment. Ali, kao i u veini firmi na prostorima bive Jugoslavije, i u ZP RiTE Ugljevik kadrovska sluba se bavi samo admistrativnim poslovima (prijavom i odjavom zaposlenih, ugovorima o radu, formalno pravnim procedurama, prekidom radnog odnosa, uvanjem personalnih dosijea, praenjem bolovanja, godinjih odmora itd.). Ona je organizovana kao dio administrativnog sektora, tj. sektora za organizaciono-pravne poslove i kao takva ne moe biti sila koja e tijelo pokrenuti iz stanja mirovanja.Jedna od glavnih, stratekih zadataka kadrovske funkcije-planiranje kadrova, u ZPRITE Ugljevik ne postoji. Za planiranje kadrova, top menadment firme, vjerovatno nije imao potrebu. Naime, zbog vika radnog stanovnitva, odnosno vee stope rasta nezaposlenosti od stope zapoljavanja, radna snaga nije deficitarna, pa se firme, veinom ne bave planiranjem. Ipak, nepostojanje planiranja kadrova moe da ima tetne posledice i to:

- Ako se eka da se neko radno mjesto oslobodi, usled odlaska u penziju ili se javi potreba za istim zbog obima poslovanja, nepostojanje plana potrebnih kadrova e dovesti do dueg traganja za pravim ljudima, a najee se takvi i ne pronau;

- Bez planiranja, menadment nije u stanju, kvalitetno popuniti upranjena mjesta internim resursima, a tek onda ako ima potrebe, raspisati eksterni konkurs za popunu radnih mjesta;

-Kod prekomjernog broja zaposlenih, preduzea najee primjenjuju program prijevremenog odlaska u penziju ili dobrovoljnog penzionisanja.Ti programi su najee ne selektivni, usmjereni prije svega na smanjenje broja zaposlenih, te se deava da usled nepostojanja planiranja kadrova, u penziju odu ljudi koji su jo uvijek potrebni firmi itd. U ZP RITE Ugljevik AD Ugljevik , menadment kadrova u savremenom smislu, skoro da i ne postoji. Osim zakonske regulative koja je formalne prirode, ne postoji osmiljen nain regrutovanja i selekcije kadrova. Osnovna ideja vodilja kod zapoljavanja, bez obzira to je zakonom drugaije regulisano, je politiki uticaj, odnosno pripadnost odreenoj politikoj opciji. Dakle, podobnost ima prioritet u odnosu na strunost i znanje.

to se tie strune i kvalifikacione strukture zaposlenih, najvie ima kvalifikovanih (KV), zatim sa srednjom strunom spremom i visokokvalifikovanih (VKV) radnika. Oni zajedno ine 79% zaposlenih. S obzirom na osnovnu djelatnost preduzea i specifinost poslovanja, moe se rei da je kvalifikaciona struktura na zadovoljavajuem nivou.

Na alost, to se ne moe rei za starosnu strukturu zaposlenih u ZP RITE Ugljevik AD Ugljevik .

Na osnovu analize starosne strukture preduzea, jasno je da je ono prilino staro. Najvei procenat zaposlenih je starosne dobi od 45-65 godina (to ini oko 70% ukupno zaposlenih). To svakako uzrokuje i odreene tekoe za firmu. Tako npr. od ukupnog broja zaposlenih 1.725 u 2009. godini, u prosjeku mjesec dana , nije radilo 1.140 radnika. Preduzee je za bolovanje te godine izdvojilo 556.470,00 KM a veinom su na bolovanju bili stari ili invalidi rada.

Nepovoljna starosna struktura zaposlenih, ukazuje na neophodnost menadmenta da radi na podmlaivanju kadrova. U cilju poboljanja starosne strukture, prioritet pri zapoljavanju, mora se dati mladim licima.U istom pravcu, potrebno je kroz visinu otpremnine i druge stimulativne mjere, podsticati starije radnike na prijevremeno penzionisanje. Pored toga, treba dosledno sprovoditi propise o prestanku radnog odnosa, kod ispunjavanja zakonskih uslova za redovnu, tj. starosnu penziju.

U cilju kvalitetnog i efikasnog funkcionisanja organizacije, posebnu panju treba posvetiti radnicima slabijeg zdravstvenog stanja.Takvim zaposlenima, koji usled loijeg zdravstvenog stanja ne mogu odgovoriti dugoronim kadrovskim potrebama na sloenim poslovima, unutranjom realokacijom radnih mjesta, treba omoguiti da rade na poslovima na kojim mogu pruiti optimum, bez ugroavanja sopstvenog zdravlja. Istovremeno im je potrebno obezbjediti adekvatna lina primanja i druga prava iz radnog odnosa kako bi im se osigurala socijalna i ekonomska sigurnost.

Stepen obuke i usavravanja kadrova u ZP RITE Ugljevik AD Ugljevik i pored znaajnih izdvajanja, je na niskom nivou i svodi se uglavnom na zadovoljenje zakonske forme, tj. nekoliko seminara godinje i polaganje strunih ispita gdje postoji zakonska obaveza. Umjesto permanentne edukacije, sve se svodi na povremene treninge. Primjetan je i izuzetno nizak procenat ena (oko 15,5%), mada se to donekle moe pravdati prirodom djelatnosti samog preduzea, jer gro poslova ine tzv. muki poslovi.I pored nekih uoenih manjkavosti, preduzee ima i niz prednosti. Svakako da je jedna od njih, relativno visok lini dohodak radnika. Neto prosjena zarada u 2011. godini je iznosila 1.255,85 KM, dok je prosjek na nivou BiH za isti period bio oko 850,00 KM. To ga ini jako traenim na tritu radne snage. U toj injenici, preduzee moe stvoriti ansu i regrutovati najstrunije i najsposobnije kadrove iz stanovnitva, ime bi dugorono osiguralo uspjeno poslovanje. Sposobni i struni kadrovi su strateki resurs svake firme a ZP RITE Ugljevik AD Ugljevik ima ansu da za sebe obezbijedi najbolje.

6. KOMUNIKACIJA

Pod komunikacijom, u najoptijem smislu rijei, se veoma esto podrazumijeva prenoenje podataka ili informacija putem odreenih simbola. Dakle, komuniciranje nije bilo kakav proces prenoenja informacije, ve proces razmjene informacija koje ne razumije samo lice koje alje odreenu informaciju (komunikator - poiljalac), ve i lice kojemu je data informacija namijenjena (komunikant - primalac). Komunikacija je potrebna za: uspostavljanje i provoenje ciljeva preduzea, razvoj planova za njihovo ostvarenje, organizovanje ljudskih i drugih resursa na najuspjeniji i najdjelotvorniji nain, izbor, razvoj i ocjenjivanje lanova organizacije, voenje, usmjeravanje, motivisanje i kreiranje klime u kojoj ljudi ele doprinositi,i kontrolu ostvarenja.

U organizacijama komuniciraju svi: i menaderi i nemenaderi, i vlasnici i oni koji to nisu. Jer, komunikacijama se stvaraju pretpostavke za usmjeravanje, aktiviranje, koordinisanje i kontrolisanje svih akcija koje organizacije, grupe ili pojedinci preduzimaju na liniji realizacije njihovih ciljeva. 6.1. Dubina i raspon hijerarhijske strukture

Preduzee RiE Uglvik" a.d., k izuztn uspn prduz, n bi mgl d stvru sv zcrtn cilv, bz sln hirrhisk rgnizci.

Zadaci i ciljevi saradnje izmeu hijerarhijske organizacija unutar definisane poslovne mree zavise od postojeih ljudskih i materijalnih resursa sa jedne, i organizacije i efikasnog upravljanja sa druge strane.

Slnst rgnizci preduzea RiTE Ugljevik a.d. s gld u pdli n 5 rdnih clin, s tim t svk rdn clin rgnizvn u slub. rgn prduz ini Ndzrni dbr, dbr z rviziu, Skuptina kcinr i Uprv prduz (mndmnt). vkvu strukturu diktir sm prcs prizvdnj. Preduzee RiTE Ugljevik a.d. primr privrdng subkt ki zbg slnsti zcrtnih zdtk zhtv kmplksnu rgnizciu, pliv plnirnj rdnih zdtk, prcizn pis pslv i zdtk, dubinu i rspn hirrhisk struktur. 6.2. Doprinos IT kvalitetnijem odluivanju

Da bi uspjeno funkcionisala, preduzea moraju uzimati u obzir veliki broj razliitih informacija o snabdjevaima, korisnicima, zaposlenima, fakturama i plaanjima, i, naravno, o svojim proizvodima i uslugama. Informacioni sistem omoguava preduzeu RiTE Ugljevik a.d. da upravlja svojim informacijama, donosi bolje odluke i poboljava izvrenje svojih poslovnih procesa. itv sistm dluivnj u kviru kmplksn struktur preduzea RiTE Ugljevik a.d. nij znn unprin rzvm infrmcinih thnlgi, te ne mguv mndmntu prduz, i rukvdicim d dns kvlittn i prvvrmne dluk zsnvn n rlnim i ktulnim infrmcim.

Poslovni procesi su konkretni radni tokovi materijala, informacija, i znanja. Oni se takoe odnose na jedinstvene naine na koje preduzee RiTE Ugljevik a.d. koordinira rad, informacije i znanje, i naine na koje menadment bira da koordinira rad. 6.3. Funkcija sistema povratnih veza

Rzvoj infrmcinih thnlgi u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. d vlikg je zn r je, s uvnjm nvih thnlgi, put d poilc d primc kri i pdln bktivn filtrcii, t infrmcija prcizni i kvlittni.

Osnovni elementi komunikacionog procesa u preduzee RiTE Ugljevik a.d. su: poruka, poiljalac, kodiranje, kanal, primalac poruke, dekodiranje i povratna informacija. Dakle, komunikacija u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. ostvaruje se postojanjem svrhe samog komunikacionog procesa izraenog u vidu poruke koja treba da se prenese. Ta poruka moe biti pisani dokument, usmeni govor, ili i pokret, izraz lica itd.

Proces komunikacije u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. zapravo i poinje u trenutku kada poiljalac poruke oblikuje ideju ili razmilja koju e poruku poslati. Poiljalac poruke predstavlja inicijatora poruke, tj. izvor poruke. Da bi poruka bila u odgovarajuem i eljenom obliku proslijeena, ona se kodira ili pretvara u odreene simbole. Kodiranje podrazumijeva oblikovanje misli u govorne ili pisane rijei, tj. u odgovarajue simbole komuniciranja. Poruka se dalje prenosi putem odgovarajueg kanala (npr. pismo, e-mail, razgovor licem u lice, telefon itd.). Koji kanal e biti izabran u procesu komunikacije u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. zavisi od odgovora na mnoga pitanja. Primalac poruke je osoba kojoj je poruka upuena. Postizanje obostranog razumijevanja poruke umnogome zavisi i od primaoca. Da bi primalac razumio poruku on je tumai i interpretira, to zapravo ini proces dekodiranja. Povratna informacija alje odgovor poiljaocu i daje potvrdu o postignutom razumijevanju znaenja poruke. Uz povratnu informaciju komunikacioni proces u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. postaje razgovor ili dvosmjerna komunikacija. Kada je poruka jednom primljena, dekodirana i interpretirana, i kada se oblikuje odgovor, poiljalac i primalac mijenjaju poloaj. Nakon to je primio poruku, primalac postaje poiljalac koji oblikuje, kodira i alje odgovor.6.4. Nivo razumijevanja informacije meu uesnicima

Formalna komunikacija u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. odnosi se na komunikaciju koja prati lanac komandovanja ili je dio komunikacije koja je potrebna za obavljanje jednog posla. Prenos poruke od menaderske pozicije ka zaposlenom, koji je njegov podreeni, predstavlja primjer ovog vida komunikacije. Na taj nain menaderi u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. svojim zaposlenima mogu slati e-mail, predsjedavati sastankom organizacione jedinice ili departmana, davati uputstva i naloge za obavljanje odreenih poslova ili objavljivati novosti u biltenu preduzea RiTE Ugljevik a.d.

Neformalna komunikacija je organizaciona komunikacija koja nije definisana prema strukturnoj hijerarhiji u preduzeu RiTE Ugljevik a.d.. Kada slubenici meusobno razgovaraju u restoranu, u prolazu hodnicima ili u prostorijama za odmor, to predstavlja neformalnu komunikaciju.

Neformalni sistem komunikacije ispunjava dva cilja u preduzeu RiTE Ugljevik a.d.: 1. omoguava slubenicima da zadovolje svoju potrebu za drutvenom interakcijom, i2. poboljava radni uinak preduzea kreirajui alternativne i esto bre kanale komunikacije.

Meutim, spontanost neformalnog komuniciranja u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. moe opasti u uslovima prostorne ili vremenske udaljenosti i odvojenosti zaposlenih, kada oni zbog velikog broja obaveza, stalnog putovanja i komuniciranja preteno telefonom proputaju tu neformalnu radnu atmosferu razmjene ideja. U tim situacijama, veliki znaaj u preduzeu RiTE Ugljevik a.d.. mogu imati informacione tehnologije, poput onlajn eta (online chat), video-konferencija i sl. koje omoguavaju stalni kontakt, aktivnu komunikaciju i inovativnu razmjenu znanja i ideja meu zaposlenima, to bi se svakako pozitivno odrazilo na unapreenje razmjene informacije meu zaposlenima u preduzeu RiTE Ugljevik a.d.

Jedan od osnovnih razloga zbog koga zaposleni daju veliki znaaj ovoj vrsti komunikacije jeste upravo brzina prenosa informacija. Poseban znaaj neformalna komunikacija u odnosu na formalnu komunikaciju ima zbog razvoja novih ideja, potenciranje kreativnosti zaposlenih i stvaranje slobodnog prostora za njihove inicijative i predloge.6.5. Mogunost poboljanja

Mgunsti pblnj u preduzeu RiTE Ugljevik a.d., su brn mng d njih prdviaju i uvnj SP sistm. U vm smislu psbnu pnju nphdn brtiti n bri prns infrmci, utmtizciu prcs, svnj ppirlgi n minimum, grnivnje pristup infrmtikim rsursim iskluiv u dmnu pis pslv itd. SAP je servis upravljanja informacionim sistemima (SAP Managed Services) koji nudi eksterno odravanje i funkcionisanje implementiranih poslovnih rjeenja.

Tako izdvojene usluge upravljanja prilagoene su specifinim potrebama korisnika, u ovom sluaju preduzea RiTE Ugljevik a.d. Preduzee RiTE Ugljevik a.d. dobilo bi brojne prednosti od ovih prvoklasnih, integrisanih softverskih usluga.

Zahvaljujui bogatom iskustvu u razliitim oblastima poslovanja na lokalizaciji, kastomizaciji i implementaciji SAP poslovnih softverskih rjeenja preduzee RiTE Ugljevik a.d. bi bilo u mogunosti da prima konsultantske usluge u svim fazama procesa implementacije i odravanja poslovanja.

SAP softverska rjeenja su nezavisna od operativnog sistema i sistema za upravljanje bazama podataka, i obezbjeuju implementaciju standardnih mySAP Business Suite modula: FI - Finansijsko knjigovodstvo (Glavna knjiga - GL, Knjigovodstvo kupaca - AR, Knjigovodstvo dobavljaa - AP, Osnovna sredstva, Blagajna...), CO - Kontroling (Upravljako raunovodstvo), MM - Upravljanje materijalima (Zalihe i Nabavka), SD - Prodaja i distribucija, PP - Planiranje i upravljanje proizvodnjom, PS - Upravljanje projektima, IM - Upravljanje investicijama, PM - Odravanje opreme, QM - Upravljanje kvalitetom, BC - Administracija sistema, HR - Upravljanje ljudskim resursima.

to se tie instalacije i implementacije ostalih mySAP rjeenja, SAP moe da ponudi preko 30 visoko specijalizovanih industrijskih rjeenja posebno prilagoenih poslovnim oblastima, a i energetici. BW - baza podataka za upravljaki informacioni sistem i podrku odluivanju, CRM - Upravljanje odnosima sa klijentima - skup alata za uspjeno upravljanje

marketinkim aktivnostima i odnosima sa klijentima, SCM - Upravljanje snabdijevanjem (Supply Chain Management) - rjeenje koje

efikasno kombinuje sistem, dobavljae materijala sa zavrnim fazama distribucije.7. MOTIVACIJA

Motivisanje (motivacija) je fenomen koji se istrauje relativno dugo; i to od strane brojnih istraivaa razliite provinijencije. Motivacija je kljuan pojam za razumijevanje razloga ovjekovog ponaanja na odreen nain. Motivi su unutranji pokretai akcije. Razumijevanjem ljudskih motiva moemo usmjeravati pojedinana ponaanja u eljenom smjeru. Poznavanje ljudske motivacije je klju za razumijevanje zakonitosti ljudskog funkcionisanja uopte, pa i unutar organizacije. Dakle, motivacija se definie kao proces izazivanja, usmjeravanja i odravanja aktivnosti radi dostizanja odreenog cilja kojim se moe zadovoljiti odgovarajua potreba. Motivacija je usko povezana sa voljom i stoga je relativno nepredvidljiva. Posebno se istiu tri karakteristike motivacije:1. podsticanje (nezadovoljena elja ili potreba pokree na akciju),2. usmjeravanje (ciljevi daju pravac akciji),3. jaina (neke potrebe su jae, neki ciljevi tee dostini).

7.1. Glavni motivacioni faktor onih koji rade

Jdn d prsudnih lmnt i krktristik uspnih prduz, pa i preduzea RiTE Ugljevik a.d., mtivcija zpslnih. Uprv u tm smislu i trb d psti dn zdniki cil km bi i rukvdici i svi zpslni u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. trbli biti psvni, ki bi prdstvl n sm rdnu bvzu, v vii niv svisti zdnikm drutveno - ekonomskom intrsu. Rdn tik, psvnst zpslnih, vl individue, kvlitt rdng krunj i s pripdnsti preduzeu su nrskidiv vzni r sm n rdnik ki s d bitn lmnt mhnizm, d s njgv rd cini, d di ng vg, da s bvzu d prui sv pun dprins pririvnj iskustv i slin.

7.2. Glavni motivacioni faktor onih koji ele da "uu" u preduzee

Kada se regrutuju novi zaposleni u preduzeu RiTE Ugljevik a.d., sve potrebne vjetine su prezentovane u dva kljuna dokumenta. To su opis posla (koji ukljuuje: svrhu posla i kljune odgovornosti i zadatke, kome je nosilac posla odgovoran, lokaciju posla i raspon plate) i specifikacija posla (obuhvata, vjetine i kompetencije potrebne za obavljanje posla i kljune za postizanje poslovnih ciljeva). Pored plate, kao osnovnog motivacionog faktora, te spktra pslv i mgunsti nprdvnj, sticnj znnj iz rzliitih blsti, upznvnj strunjk svih prfil, postoje i drugi faktori koji dodatno motiviu one koji ele da "uu" u Ri Uglvik a.d.. To su: stabilnost posla, regrutovanje diplomiranih pripravnika, stairanje, uenje zanata - program uenja zanata u Ri Uglvik a.d. omoguava novim zaposlenima da zarade platu dok rade i ue nove vjetine, itd. 7.3. Nivo kohezivnosti zaposlenih

Khzi zpslnih u preduzeu RiTE Ugljevik a.d. vrl visk i n sm u dmnu rdnih bvz v i kviru ludskih dns, sv k dn d tml uspng pslvnj i funkcinisnj itvg sistma. Nrvn, bitn lmnt i llnst zpslnih, i t dnst i psvnst klktivu dno d stubv uspnih prduz, Ri Uglvik a.d. t svkk st. 7.4. Nivo lojalnosti zaposlenih radnika

Lojalnost zaposlenih radnika u preduzeu RiTE Ugljevik a.d postie se dobrim upravljanjem i rukovoenjem, vjetinom planiranja, obukom i procjenom uinaka, dobro regulisanim sistemom plata i naknada, programima povlastica do prekida radnog odnosa. Bez odgovarajueg kvaliteta kadrova, najbolje ideje ili zahtjevi menadera ostaju samo mrtvo slovo na papiru i osueni su na propast. 7.5. Mogunost poboljanja

Zajedniki motivi za sve radnike preduzea Ri Uglvik a.d. su, po pravilu visina zarade koja se ostvaruje radom, zainteresovanost za posao, mogunost daljeg napredovanja, stepen samostalnosti pri izvravanju poslova, mogunost line afirmacije. Ovi faktori zavise od strune spreme, struke i linih afiniteta svakog zaposlenog u preduzeu Ri Uglvik a.d. Da bi mjere motivacije dale eljene rezultate, treba prethodno istraiti pokretake faktore za bolji rad i uinke. Na kraju odreenog perioda koji je definisan za postizanje rezultata treba izvriti procjenu zadovoljenja potreba zaposlenih u preduzeu Ri Uglvik a.d.

Mogue je koristiti direktne ili indirektne metode, kao i njihova kombinacija. Indirektne metode su: cirkulacija kadrova, zainteresovanost za obuku, zarade uporeene sa drugim preduzeima u istoj djelatnosti, porast zarada u odreenom periodu, radni uinci, poboljanje uslova rada, broj prijedloga za poboljanje sistema rada.

Pdiznj niv fiksnsti zpslnih u trnutnim klnstim u kviru prduz s m pstii vrdnvnjm pdinc prm rzulttim, stimulcim bktivn pkztl rzultt rd, strunim usvrvnjim, frmirnjim rdnih timva stlnim zplvnjm mldih kdrv lnih dkzivnj, buk u rdu s I sistmom, prciznim pdlm pslv, pruzimnjm dgvrnsti u kviru pis pslv.

Moe se konstatovati da se znaaj i vanost ocjene uinka zaposlenih sastoji se u tome to e na osnovu njihove evaluacije (ocjene) menaderi biti u mogunosti da donesu objektivnu odluku o kompenzacijama, promocijama, napredovanjima i transferima zaposlenih u preduzeu Ri Uglvik a.d. 8. RUKOVOENJE

Razvojem usmjeravanja zajednikog rada i usloavanje upravljanja poslovnim biznisom, ispoljava se tendencija da u tako sloenim uslovima, preduzea nisu vie toliko spremna da se izloe naporu i riziku u vezi donoenja upravljake odluke.

Ona na drugoj strani nisu eljela da gube dominaciju, ve naprotiv da je i dalje zadravaju, odnosno ire.

Tri podsistema u sistemu regulisanja cjelokupnih odnosa u organizacijama su:1. Nosioci donoenja upravljake odluke - Ova organizaciona cjelina ima primarno mjesto u sistemu i njeni nosioci su vlasnici sredstava za proizvodnju. U ovom organizacionom dijelu, vlasnici kroz upravljake organe, a na bazi vlasnitva, donose upravljake odluke. Veinski vlasnici ine najmanju grupu od svih navedenih, ali ista ima najveu ekonomsku mo, koja proizilazi iz vlasnitva u raspolaganju, 2. Realizatori upravljake odluke - Ovi podsistemi regulacionog sistema imaju zadatak da na to efikasniji i efektivniji nain realizuju upravljaku odluku koju je donio organ upravljanja, odnosno vlasnici. Ova grupa je brojnija od upravljake, ali po snazi i uticaju slabija, jer se i ona nalazi u najamnom odnosu sa vlasnicima. U isto vrijeme, ova grupa je manje brojnija od izvrne, ali u isto vrijeme i ekonomski snanija od ove funkcije i njenih nosilaca,3. Nosioci izvrne funkcije - iji je zadatak da transformiu upravljaku, odnosno rukovodilaku odluku u djelo. Ova grupa, zapravo efektuje rezultate prethodnih nosilaca i faza u regulacionom procesu. Nosioci izvrne funkcije su najbrojniji, ak i u savremenim uslovima, u kojima postoji visok nivo robotizacije i kompjuterizacije i u kome je minuli rad u najveoj mjeri zamijenio ljudski rad.

Iz navedenog proizilazi da se u novouspostavljenom organizacionom obliku pojavljuje funkcija upravljanja, funkcija rukovoenja i funkcija izvravanja, koje su istim redoslijedom i hijerarhijski postavljene. Time dolazi do razdvajanja funkcije upravljanja od rukovoenja, odnosno izvravanja, a za njihovo obavljanje se imenuju posebni subjekti. Vlasnici su kao i u ostalim organizacionim formama, zadrali funkciju upravljanja i to onaj dio koji se odnosi samo na donoenje upravljake odluke. Ova funkcija je najvia i ona odreuje druge, odnosno funkcije nieg ranga, kao to su rukovoenje i izvravanje.

8.1. Nain rukovoenja u preduzeu

ndmnt cntr rukvnj prduzm Ri Uglvik a.d., i njgv rd d prsudng zn za funkcinisnj clkupng klktiv. Sm nin rukvnj preduzeem utrittivni, u sm mnj mri dmkrtski r su dluk usk vzn z rukvdstv, pri mu utica zpslnih u dluivnj minimln ili nikkv.

Voenje podrazumijeva da menadment posjeduje autoritet koji svrsishodno koristi u okviru prduza Ri Uglvik a.d. Menadment prduza Ri Uglvik a.d ima mo koja proizilazi iz formalnih pravila organizacije, ali takoe ima i mo koja nije vezana samo za onu u pravnom smislu. Mo menadmenta prduza Ri Uglvik a.d. je: mo nagraivanja, koja proizilazi iz injenice da formalno podreeni zaposleni znaju da menadment moe da vri pozitivne korektivne mjere, odnosno da svoju mo nagraivanja mogu prikazati kroz materijalne i nematerijalne nagrade (finansijska sredstva, odmori, privilegije, itd.), mo prinude, koja proizilazi iz injenice da formalno podreeni zaposleni znaju da menadment moe da vri negativne korektivne mjere (smanjenje linog dohotka, suspenzije, itd.), legitimna mo, koja proizilazi iz formalnih akata preduzea, a prua menadmentu pravo da nalae radne zadatke, struna mo, koja proistie iz same linosti osoba, odnosno njihove pozitivne reputacije po pitanju strunosti, sposobnosti ili drugih vjetina (jer tada osoba uiva vei nivo potovanja od strane kolega), referentna mo, koja proistie iz sposobnosti jednog profesionalca da utie na ponaanje drugih, jer se njihovo ponaanje i njihov stil smatra produktivnim.8.2. Autoritet rukovodilaca

utrittivnst rukvdic prduza Ri Uglvik a.d. psldic znnj i pl s tim t pzitivni k n vi u sprzi s znnjm ng s pzicim. U tm smislu, u prduza Ri Uglvik a.d., nphdn minimlizvti svki utic nfrmlnih grup r n moe da nrui rdnu tmsfru i prvi disblns mu zpslnim t unitv llnst, khziu i mtivciu. 8.3. Rezultati dobre konekcije rukovodioca i zaposlenih

Nrvn, nidlnii sistem rukvnj kmbinci utrittivng dluivnj i dmkrti, s cilm d zgro dluivnj bud zdrn u mndmntu li uz znn utic zpslnih n dnnj dluka i uvvnj milnj strunjk iz rzliitih blsti. 8.4. Uticaj neformalnih grupa na rukovodioca i na njegov odnos prema radnicima i saradnicima

Neformalne grupe u prduza Ri Uglvik a.d. su one koje nastaju spontano bez ikakvih odluka menadmenta preduzea, a ponekad menadment moe biti direktno konfrontiran sa grupama koje spontano nastaju. One pri svom nastanku i funkcionisanju kreiraju unutranju strukturu, usvajaju odreene norme i pravila ponaanja a dovode i do izbora lidera. One mogu biti prijateljske i interesne grupe.

Prijateljske grupe se zasnovane na prijateljstvu zaposlenih i njihov cilj je samo druenje zaposlenih kao i neke druge aktivnosti bez elje za ostvarenjem nekog posebnog interesa.

Interesne grupe nastaju sa jasno definisanim ciljem koji njeni lanovi ne ele ostvariti kroz pripadnost nekim drugim organizacionim grupama, grupa ostvaruje cilj a samim tim i lanovi koji pripadaju grupi.

Neformalne grupe se esto protive promjenama a to se najee dogaa kada su ugroeni interesi grupe ili interesi njenog lidera. Bez obzira kakav uticaj po preduzee Ri Uglvik a.d imaju, da li pozitivan, ili negativan neformalne grupe su neizbjene u ivotu preduzea. 8.5. Predloeni sistem rukovoenja u preduzeu Ri Uglvik a.d. obzirom na okolnosti

Nakon analize ovog dijela rada, rukovoenje moda na prvi pogled djeluje jednostavno, no to nije tako.

Nain rukovoenja utie ne samo na konaan uspjeh u radu nego i na meuljudske odnose i klimu u preduzeu, motivaciju i organizaciju rada. Sm nin rukvnj preduzeem Ri Uglvik a.d. utrittivni. U ovom preduzeu zaposleni su naviknuti na potovanje autoriteta i odluka viih nivoa.

Nae je vienje da e dobri meuljudski odnosi rezultovati veim zadovoljstvom zaposlenih uvoenjem demokratskog stila rukovoenja, a da e to zadovoljstvo na kraju dati bolje rezultate poslovanja.

Nema sumnje da poklonici autoritativnog stila imaju uglavnom negativan stav prema podreenima to se, kada je ekstremno izraen iskazuje kao nepovjerenje, omalovaavanje i arogancija. Nasuprottome, rukovodioci demokratskog stila su pozitivno orjentisani, imaju razumijevanja, ohrabruju svoje zaposlene i pruaju im podrku.9. KONTROLA

Proces kontrolisanja je uporeivanje stvarne perfomanse rada sa standardima i preduzimanje neophodne korektivne akcije. Proces kontrole odvija se u tri koraka:

ustanovljenje standarda,

ocjena izvrenja rada,

preduzimanje korektivne akcije.

Prije svega, potrebno je odrediti standarde koji e biti smjernice pri radu. Standardi moraju biti jasno uspostavljeni ali ipak su mogua odreena odstupanja koja su definisana pragom tolerancije, tj. kontrolom tolerancije.

Kontrola tolerancije predstavlja specifikaciju kojom se odreuje koliko e odstupanje biti doputeno prije preduzimanja korektivne akcije. Menader mora koncentrisati napor kontrolisanja na inpute, proces obrade i outpute (kontrolu inputa, materijala, izbora osoblja, proces, kvaliteta i kvantiteta i finansijska kontrola).

9.1. Interna kontrola zavisnog preduzea RiTE Ugljevik, A.D. Ugljevik

Interne kontrole i interni kontrolni postupci u Zavisnom Preduzeu Rudnik i Termoelektrana Ugljevik A. D. Ugljevik utvruju se pravilnikom o internim kontrolama i internim kontrolnim postupcima. To je polazni dokument od kojeg kreu sve funkcije interne kontrole u preduzeu.

Internu kontrolu kreira uprava Preduzea (menadment) ali i zaposleni.

Cilj interne kontrole ovog Preduzea jeste da Preduzee u skladu sa zakonima, propisima, standardima, planovima i procedurama osigura: da se radni potencijal svakog zaposlenog koristi efektivno i efikasno, u cilju izvravanja rada i efikasnijeg poslovanja Preduzea,

zatita resursa od gubitka izazvanih rasipanjima, zloupotrebom, pogrenim upravljanjem, grekama, prevarama i drugim nepravilnostima,

prikupljanje, razvijanje i odravanje pouzdanih i tanih finansijskih i upravljakih podataka i informacija, kao i objavljivanje istih u redovnim izvjetajima,

uspjeno uspostavljanje i provoenje odgovarajuih postupaka za smanjenje rizika i nepravilnosti u radu i poslovanju Preduzea.

Zavisno Preduzee Rudnik i Termoelektrana Ugljevik A.D. Ugljevik akcenat stavlja na kontrolu nad sistemom funkcionisanja rada i poslovanja sa ciljem preventivnog djelovanja na spreavanju nastajanja ili utvrivanja nepravilnosti i greaka u radu i poslovanju, te davanje prijedloga za njihovo otklanjanje.

Internom kontrolom ele osigurati: potovanje propisa, internih akata, uputstava i pravila,

promovisanje urednog, efektivnog i efikasnog poslovanja radi postizanja planiranih ciljeva, kao i kvaliteta rada i poslovanja,

uvanje resursa od prevara, otkrivanje, ukazivanje, spreavanje i otklanjanje neuspjenih i neefikasnih radnji i greaka,

razvijanje i odravanje pouzdanih i transparentnih finansijskih informacija koje se tiu upravljanja i izvjetavanja.

Preduzee je radi bolje kontrole jasno definisalo kontrolno okruenje koje e voditi rauna o primjeni pravila za internu kontrolu, postupke procjene rizika i upravljanja rizicima, administrativno-pravne kontrolne postupke, raunovodstvene postupke, proizvodne kontrolne postupke, postupke informisanja, postupke komunikacije i postupke nadgledanja. Sve u cilju kontrole a time i boljeg funkcionisanja preduzea. Kao kontrolno okruenje Preduzee je definisalo politike, aktivnosti i postupke organa Preduzea, rukovodstva i zaposlenih u Preduzeu u pogledu planiranja i provoenja aktivnosti u skladu sa Zakonom i podzakonskim aktima. Svaka sluba rada tj. svaka radna jedinica ima posebnu proceduru i pravila koja mora ispotovati i koja slue materijal na osnovu kojeg se moe vriti kontrola od strane nadreenih i tako od najmanjeg nivoa pa do rukovodilaca.9.2. Procedura planiranja

Kao to smo ranije naveli, potrebno je da postoje odreena pravila i planovi kojih se preduzee pridrava i prati u svom poslu i na osnovu kojih bi se vrila kontrola. Uprava Preduzea izrauje i nadgleda tj. kontrolie realizaciju trogodinjeg plana poslovanja Preduzea u skladu sa Meunarodnim raunovodstvenim i revizijskim standardima i propisima o raunovodstvu Republike Srpske. Na osnovu Zakona o elektrinoj energiji obaveza Vlade Republike Srpske je da donese dugorone i godinje elektroenergetske bilanse, a nakon usvajanja Elektroenergetskog bilansa Preduzee je obavezno sainiti plan poslovanja, koji se mora usaglasiti sa Planom Mjeovitog holdinga Elektroprivrede Republike Srpske. Plan poslovanja se sastoji iz sljedeih planova:

tehniki dio planova Zavisnog preduzea,

investicioni dio plana poslovanja Preduzea,

plan nabavki,

podaci o utvrenom prihodu.

Ovi planovi, prave se za narednu i sljedee tri godine. Svi ti planovi se kasnije objedinjavaju (to vri Rukovodilac Sektora za ekonomsko- finansijske poslove) i tako objedinjeni moraju biti usvojeni, nakon detaljne provjere od strane Uprave, zatim Odbora za reviziju i Nadzornog odbora i tako usvojeni moraju biti upueni Vladi Republike Srpske, kao skuptini akcionara na usvajanje, najkasnije do 10. decembra.

Prilikom izrade plana poslovanja preduzea koristi se:

1. Elektroenergetski bilans- i njime se odreuju opti parametri plana. On se zasniva na prognozi distributivne potronje (na osnovu modela potronje u prethodnim periodima, po kategorijama potroaa, naravno uzimajui u obzir prognozu rasta tranje na osnovu analize trita i kretanja privrednih aktivnosti u distributivnom podruju. Za njega je vana i procjena distributivnih i prenosnih gubitaka.

2. Prognoza proizvodnje po proizvodnim objektima, koja zavisi od planirane pogonske spremnosti termoelektrane, plana odravanja i remonta i od hidrolokih faktora.

3. Godinji plan prihoda i rashoda koji je izraen u finansijskim veliinama pojedinanih stavki prihoda i rashoda, i koji omoguava redovno praenje i kontrolu uinka na svim relevantnim nivoima u odnosu na zadate veliine i ocjenu uspjenosti svih nivoa menadmenta. On sadri sljedee elemente: analizu pretpostavki za plan poslovanja, naroito nabavnog i prodajnog trita, raspoloivih materijalnih i kadrovskih resursa; analizu komparativnih prednosti i slabosti, povoljnih i nepovoljnih uslova poslovanja koji se oekuju; kljune aktivnosti za ostvarenje plana i plan prihoda i rashoda, bilans stanja, projekcije novanog toka.

Sluba za plan i analizu je duna kvartalno pratiti izvrenje godinjeg plana poslovanja i sainiti izvjetaj o izvrenju godinjeg plana poslovanja, te iste dostaviti Rukovodioci Sektora za ekonomsko finansijske poslove, odnosno Izvrnom direktoru za ekonomska pitanja, u roku od petnaest radnih dana od dana isteka posljednjeg analiziranog mjeseca.

Kvartalni izvjetaj o izvrenju planova sadre:

izvjetaj o razlikama,

izvjetaj o kupoprodaji elektrine energije i

izvjetaj o analizi uinaka.

Izvrni direktor za ekonomska pitanja izvjetaj o izvrenju prosljeuje Upravi Preduzea, koja nakon usvajanja isti dostavlja Odboru za reviziju i Nadzornom odboru Preduzea. Uprava moe utvrditi krae rokove za analizu ostvarenja planova i zahtijevati posebne vrste izvjetaja.

Izuzetno, uprava na godinjem osnovu razmatra plan poslovanja te u sluaju potrebe, a u skladu sa ciljevima istog, revidira i usaglaava plan poslovanja radi njegovog prilagoavanja kretanjima na tritu. Odluku o rebalansu Plana poslovanja donosi Uprava Mjeovitog Holdinga Elektroprivreda Republike Srpske MP Trebinje, na osnovu polugodinjeg ili narednih kumulativnih mjesenih izvjetaja. Procedura sainjavanja rebalansa planova poslovanja je identina proceduri donoenja planova poslovanja, pri emu Uprava donosi odluku o rokovima za izradu rebalansa planova poslovanja. Prilikom donoenja rebalansa planova poslovanja Vladi Republike Srpske se ne dostavlja elektroenergetski bilansi na prethodnu saglasnost, nego zajedno sa sainjenim planovima. Rebalans plana poslovanja se vri ako je u analiziranom periodu odstupanje ukupnog prihoda ili ukupnih rashoda u odnosu na projektovanje vee od 10% kao i ako je odstupanje u proizvodnji pojedinog proizvodnog preduzea vee od 15%.

10. VRSTE INTERNE KONTROLE

Interna kontrola se treba odvijati istovremeno s tekuim procesom rada, ugraena je u taj proces i ini njegov sastavni dio. U ovom preduzeu postoje tri osnovne vrste interne kontrole i to:

upravljaka,

administrativna

raunovodstvena.10.1. Upravljaka interna kontrola

Upravljaka interna kontrola obuhvata pisane procedure vezane za upravljanje, odnosno upravljake kontrolne postupke kojima se propisuju:

pravila i metode za donoenje odluka vezanih za poslovnu, finansijsku i operativnu politiku,

uspostavu komunikacijskog kanala koji treba da osigura da svi zaposleni daju svoj doprinos u poslovnim politikama i procedurama koje utiu na njihove obaveze i odgovornosti,

raspored zadataka i ovlaenja pojedinca,

metoda identifikacije rizika i upravljanja njima,

metodologiju za ocjenjivanje uspjenosti u ostvarivanju zadataka.10.2. Administrativna interna kontrola

Administrativni interni kontrolni postupci su organizacioni planovi, procedure, politike, evidencije tj sve mjere kojima se eli osigurati da se poslovi nadlenosti Uprave izvravaju u skladu sa Pravilnikom o unutranjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Na osnovu ovih mjera zaposleni izvravaju svoje poslove za koje su ovlaeni, razvrstavaju i dostavljaju akte nadlenim organima, pri emu je, naravno pristup spisima dostupan samo ovlaenim licima. Pravilnik o organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta najvaniji je pisani akt, koji kao pisana procedura ini temelj i sastavni dio interne kontrole. Administrativnim internim postupcima regulie se: proces donoenje odluka na osnovu kojih zaposleni izvravaju svoje obaveze za koje su ovlaeni,

prijem dopisa, rauna i ostale dokumentacije,

razvrstavanje i dostava dokumentacije,

nain i rokovi sainjavanja pismena,

ovjera i distribucija pismena,