Khái niệmChảy máu chất xám là gì?"Chảy máu chất xám" còn là cụm từ chỉ việc "chất

xám " ( tức là trí thông minh, trí tuê tài năng của con người) bị chảy đi,dạt đi. Câu nói hàm ý chỉ những người giỏi, có tài năng của một quốc gia không ở lại để phục vụ tổ quốc mình mà sang những quốc gia khác làm việc và phục vụ cho nước đó, hay những sinh viên du học sang những nước tiên tiến, hiện đại hơn để học hỏi và giao lưu và sau đó không quay trở lại để mang những gì mình học được đạt được về cống hiến cho nước nhà.

Khái niệmNhững định nghĩa khác

Chảy máy chất xám là hiện tượng di chuyển của những cá nhân có tay nghề cao và tài năng đến một quốc gia khác do mâu thuẫn, thiếu cơ hội phát triển tài năng, những rủi ro về sức khỏe mà họ có thể gặp phải hay vì nhiều lí do khác.

Chảy máu chất xám là việc sử dụng chất xám không đúng mục đích, không đúng với những gì người sở hữu chất xám đó mong muốn và không đúng với chuyên ngành, lĩnh vực, kiến thức mà người sở hữu chất xám muốn đóng góp... và để lãng phí chất xám của người sở hữu nó.

Chảy máu chất xám có bao nhiêu loại?Chảy máu chất xám ở phạm vi nhỏ: Nhân viên giỏi đã

được đào tạo ở một công ty này quyết định chuyển sang một doanh nghiệp khác do có mức lương cao, nhiều chế độ ưu đãi hơn.

Chảy máu chất xám trong cơ quan nhà nước do cơ chế không phù hợp với người lao động.

Chảy máu chất xám từ quốc gia này qua quốc gia khác, đặc biệt là các du học sinh, họ thường có mong muốn ở lại quốc gia mà họ đã học tập hơn là quay về quê nhà do điều kiện sống và làm việc bên nước đó cao hơn.

Tại sao nên quan ngại?Có hai ý kiến thường được nêu ra để giải thích cho sự

“không nên có” của chảy máu chất xám.Ý kiến thứ nhất thì cho rằng chất xám chảy ra nước ngoài là

một mất mát cho những nước nghèo, đã tốn nhiều nguồn lực quốc gia trong hàng chục năm đào tạo chất xám ấy, để rồi lại bị các nước giàu cuỗm mất.

Ý kiến thứ hai thì cho rằng sự đóng góp trực tiếp hoặc gián tiếp của người trí thức chuyên viên tại quê huơng họ là rất cao và cần thiết hơn ở các nước đã phát triển, sự vắng mặt của họ là một thiệt thòi lớn cho những nước vốn dĩ đã lạc hậu, nghèo nàn.

Nguyên nhân vì sao xảy ra sự dịch chuyển chất xám?Có rất nhiều lý do để những người có chất xám dịch chuyển.

VD như: điều kiện sống tốt hơn, mong muốn được sống trong một nền giáo dục hiện đại…

Nhưng nguyên nhân hầu như xoay quan một số vấn đề chính sau:Cơ chế, chính sách đãi ngộ không tốt.Môi trường làm việc khó khăn, thiếu thốn, không thâm thiện

và chưa tương xứng với khả năng của mình.Triển vọng nghề nghiệp không rõ ràng.

Thực trạng của vấn đề này như thế nào?Không phải chỉ duy nhất ở Việt Nam mới có tình trạng

chảy máu chất xám. Các nghiên cứu của các giáo sư kinh tế chỉ ra rằng, tất cả các quốc gia đều là nạn nhân của nạn chảy máu chất xám. Nó như một lẽ đương nhiên trong nền kinh tế ngày càng phát triển và hoà vào chung trong nền kinh tế thế giới.

Điều này là hoàn toàn bình thường, vì mọi người luôn có xu hướng hướng tới một cuộc sống tốt hơn, công việc ổn định hơn, sống trong nền y tế, giáo dục… hiện đại và tốt hơn.

Thế còn ở Việt Nam thì sao?Cũng không phải là một ngoại lệ. Ở Việt nam, hàng năm

các du học sinh sau khi đã hoàn thành nhiệm vụ học tập ở ngoài nước thường trở về rất ít. Họ có khuynh hướng ở lại chính nơi họ học tập hoặc di cư đến một đất nước khác tốt hơn để an cư, lập nghiệp. Số ít quay trở về không phải là vì họ không muốn ở lại mà vì một số lý do bắt buộc. Như việc bì giằng buộc là phải về nước làm việc ít nhất 3 năm sau khi hoàn thành chương trình học bổng do chính phủ cấp để đi đào tạo tại nước ngoài. Nhưng sau 3 năm đó thì gần như chẳng còn một bóng dáng người tài nào muốn ở lại làm việc cả.

Vậy vấn nạn này ảnh hưởng như thế nào đối với mỗi quốc gia?Có rất nhiều ý kiến xoay quanh vấn đề này. Nhưng có 2

luồng ý kiến chính sau:Luồng ý kiến quan ngại: Luồng ý kiến này chỉ ra những mặt yếu của

vấn đề chảy máu chất xám như khoa học kỹ thuật không thể phát triển nhanh được do thiếu người hướng dẫn, nghiên cứu phát triển, nền giáo dục không được phát triển tốt vì thiếu người tài giảng dạy...

Luồng ý kiến thứ hai hiện đại hơn vì nó dựa trên xu thế lợi ích cân bằng. Giống như một nền kinh tế thị trường, nơi nào có cầu ắt sẽ có cung. Khi những nước phát triển ngày càng muốn mình phát triển hơn, họ luôn tạo điều kiện tốt nhất để thu hút người tài về làm việc cho mình. Chính vì vậy mà họ có những chính sách tốt, đáp ứng được nhu cầu của người sở hữu chất xám mà họ cần...

Luồng ý kiến quan ngại

Như đã nói ở phần đầu luồng ý kiến này cho rằng chất xám chảy ra nước ngoài là một mất mát lớn cho nước nghèo, đã tốn nhiều nguồn lực quốc gia trong hàng chục năm đào tạo chất xám ấy, để rồi lại bị các nước giàu lấy mất. Sự vắng mặt của họ là một thiệt thòi lớn cho những nước vốn dĩ đã lạc hậu và nghèo nàn.

Tại sao không nên quan ngại?Với luồng ý kiến này thì sự di cư chất xám chỉ là hậu quả của

quy luật kinh tế, không có gì đáng quan ngại, cần ngăn trở.Nếu nhìn từ quan điểm người sở hữu chất xám thì sự di cư từ

một quốc gia kém phát triển, thậm chí có thể đang trong bom đạn chiến tranh, đến một quốc gia tiền tiến, an bình, có mức sống cao, rõ ràng là tăng phúc lợi cho bản thân và gia đình họ, và qua kiều hối, đóng góp cho quốc gia gốc.

Nhìn từ quan điểm cá nhân, mỗi người đều cư xử hợp lý khi phản ứng theo những tín hiệu thị trường: dời đến nơi nào, làm công việc gì, cũng là để tối đa hóa thu nhập vật chất và tinh thần của người ấy.

Giải pháp đặt ra ở đây là gì?Tạo điều kiện thuận lợi để khuyến khích các luồng chất xám

đến với mình qua cơ chế, chính sách và những ưu đãi đặc biêt...

Tạo một môi trường làm việc tốt, đầy đủ thiết bị, dụng cụ để có thể sử dụng tối đa chất xám mà cá nhân đó sở hữu.

Tạo một nền tảng tương lai tốt, vững chắc cho người sở hữu chất xám để họ có thể chuyên tâm vào công việc nghiên cứu của mình.

Chính phủ cần tạo hành lang pháp lý thuận lợi, thu hút người tài.

Đầu tư mạnh mẽ cho nền giáo dục cũng như ban hành những chính sách tốt, khuyến khích nền giáo dục nước nhà phát triển.

Xu hướng hiện nay của Brain DrainHiện nay các nước đang phát triển cũng đã và đang đạt

được những thành tựu nhất định. Các cơ chế, chính sách tốt hơn nhiều, xu hướng người tài mong muốn được trở lại quê hương làm việc ngày càng tăng.

Xu hướng này tăng dần theo thời gian vì mỗi nước có những chính sách ưu đãi riêng của mình đang phát huy hiệu quả mạnh mẽ.

Phong trào trí thức yêu nước cũng đang diễn ra nhanh chóng, các trí thức làm việc ở ngoại quốc ngày càng tăng về số lượng về cống hiến cho quê hương, đất nước của mình.

Thành viên:Lê Anh ThắngHuỳnh Quang AnhTrần Duy Hưng