UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE ODSJEK Saobracaj SMJER Cestovni PREDMET Osnovi transportnih i komunikacijskih sistema

HISTORIJSKI RAZVOJ DRUMSKOG SAOBRAAJA U SVIJETU

-seminarski rad-

Kandidat: Asmer Fazlibegovi

Mentor: Prof. dr. Abidin Deljanin

Sarajevo, (oktobar, 2011) 1.UVOD

Zadatak ovog rada je da se opie historijski razvoj drumskog saobraaja. Od prahistorijskog ovjeka, koji je koristio granu za prevoz tereta, do prve pojave toka, parnog motora, elektrinog i popularnih Otto motora koje koristimo i danas. Nekad je auto bilo veliki luksuz , zatitna ikona visoke klase ali krenuvi od Forda pa do danas situacija se u mnogome promjenila. Danas postoji toliko automobila da postaju glavni zagaivai ozona, posebno u zemljama u razvoju u kojim se korist mnogo automobila proizvedenih jo prije 20 godina bez efikasnih izduvnih sistema. Organski resursi se svaki dan sve vie iscrpljuju i cijena tenih goriva danas postaje sve via i via tako da se pribjegava nekim novim rjeenjima. Uvodi se mogunost koritenja plina i takozvani hibridni pogon koji predstavlja kombinaciju elektromotora i benziskog motora sa unutranjim sagorijevanjem. Ove nove tehnologije e naravno smanjiti potronju resursa ali i emisiju tetnih plinova. Meutim i danas se najvie proizvode motori sa unutranjim sagorijevanjem ali se uvodi takozvana EURO4 norma o emisiji tetnih plinova kojom se ograniava emisija tenih plinova na minimum koji je mogue danas postaviti. Ne znamo sta nam budunost donosi, u automobilima je svake godine sve vie kompjutera, moda e oni jednog dana upravljati automobilima a mi mirno sjediti i posmatrati.

2

2. HISTORIJSKI RAZVOJ DRUMSKOG SAOBRAAJA U SVIJETU Jedna od moguih podjela saobraaja je takozvana historijska podijela koja razlikuje stare i mlade saobraajne grane. U mlade grane se ubrajaju vazduni, cijevovodni i drumski saobraaj. Ovakva podjela je opravdana ukoliko se misli na motorni drumski saobraaj koji se stvarno razvio poslije starih grana saobraaja: pomorskog, rijenog i eljeznikog saobraaja. Meutim ispravnijim pristupom smatramo da se vrijeme nastanka neke vrste saobraaja ne rauna od momenta uvoenja jednog pogona nego od poetka koritenja odreene vrste puta, jer su vrste prevoza-saobraajne grane definisane vrstom puta.1 Gledano iz ovoga ugla, drumski saobraaj ne samo da nije mlad, nego spada u najstarije grane saobraaja. Drumski saobraaj, odnosno njegovi prvi znaci, javljaju se jo u prahistoriskom dobu. Naime, prahistoriski ovjek je ravastu granu, koju je vukao po zemlji, koristio da olaka sebi teret. Tako je nastala urbana staza po kojoj se kretao prahistoriski ovjek. Grana koju je vukao i tovarne ivotinje nesumljivo su prvi oblici drumskog saobraaja, kao i prve saobraajnice i sredstva drumskog saobraaja. Poto mu je teret postao teak, ovjek je podmetnuo obla drva da bi lake gurao teret ili ga vukao po oblicama. Na osnovu te ideje ubrzo se javila ideja o toku. Zanimljivo je da je prvi toak izmiljen oko 3250 godine p. n. e. i to za oblikavanja posua zvani grnarski toak. U istom periodu u Mezopotamiji se poinje primjenjivati toak na prevoznim sredstvima. Da bi toak funkcionisao bilo je potrebno da ga neto dri i to e mu biti oslonac, tako da se ubrzo prevaziao i taj problem te je izmiljena osovina, a ubrzo su toak obloili metalom, zbog dueg vijeka trajanja. Tako da je razvojem sredstava bilo potrebno izraditi i odgovarajue puteve.

Slika 1. toak iz Mezopotamije, smatra se da je star oko 5 milenija p.n.e.

Prvi putevi su bile staze koje su utabali ljudi ili ivotinje. Prvi putevi sa tvrdom podlogom su se poeli graditi u antikim drutvima. Ovi putevi su bili takvi da su ih sainjavale velike kamene ploe, preko kojih je bio prevuen sloj istucanog kamena a preko svega toga sloj pijeska. Poseban sluaj, u izgradnji puteva, ima period Rimske

3

Imperije. Rimljani su imali izuzetno razvijenu pomarsku flotu i razgranatu mreu drumskih saobraajnica sa tvrdom podlogom. Ovi putevi su sluili za vojsku, te za prevoz materijalnih dobara i ljudi. Za vrijeme rimskog imperatora Trojana, izgraen je i put koji je bio od velikog znaaja za tadanje Rimljane. Ovaj put je i dobio ime po svom graditelju, tzv. '' TROJANOV DRUM ''. U VI stoljeu p. n. e. izgraen je i '' KRALJEVSKI PUT ''. Pomou puteva, koji su graeni itavim Rimskim carstvom, to znai i Evropom, obavljle su se razmjene dobara izmeu gradova, drava i kontinenata. U to doba drumski saobraaj je bio jo uvijek primitivan, ali se razvijao skladno zahtijevima ondanje privrede ali i vojnim potrebama.

Slika 2. savremena autocesta (most)

Od pronalaska toka u Mesopotamiji pa sve do kraja XIX stoljea vladajue prevozno sredstvo u drumskom saobraaju bilo je zapreno vozilo za ije se kretanje koristila ivotinjska snaga. Za prvo vozilo bez zaprege smatraju se dva ovjeka koji su sjedei u kolima pokretali vozilo, konstruktor tog vozila je bio an Tezon 1644. godine. 1748. godine, francuz Vokanson konstruisao je kola koja je pokretao mehanizam slian satnim mehanizmima sa velikih kula tog vremena, a to znai da je

4

1 Uvod u Saobraaj I, Dr. Milan Adamovi, strana 148.

za pogon koritena akumulirana energija opruge. 1769. godine, Nikoli ozef Kinjo konstruisao je prvi automobil na parni pogon koji je bio na tri toka i sluio za vuu topova i municije. Prednji toak je bio pogonski i upravljaki, a energiju je dobivao iz parnog kotla koji se nalazio ispred samog vozila. Ovo vozilo je doivjelo tri verzije: Prvi je ostvario belgijski mehaniar Brezen 1763. godine. u Briselu ; 1769. godine ovo vozilo je doivjelo svoju drugu verziju zahvaljujui generalu De Gibovu. Vozilo je moglo da povue etiri putnika brzinom 10 km/h ali slab pritisak pare u kotlu doputalo je vonju do 15 minuta, te je trebalo izvjesno vrijeme ekati da se pritisak ponovo digne ; U treoj verziji vozilo je moglo povui 4-5 tona brzinom od 12 km/h ; 1784. godine Merdik konstruie svoj prvi trotoka. 1786. godine Simington konstruie svoje vozilo na etiri toka. U periodu od 1797.-1808. godine engleski mehaniar Trevitik konstruie vie vozila na parni pogon, meu kojima i vozilo sa parnim kotlom pod visokim pritiskom koje je moglo savladati uspone i do 20%. 1821. godine Grifit predstavlja kola sa dvocilindrinim parnim pogonom a 1823. godine Dems Nevil sa patentirani poboljanjima prijanjanja tokova na usponima. Prvi parni motor sa vie komora za sagorijevanje izumio je Henkok 1827. godine., a 1829. tricikl za etiri osobe. On je takoe izumio vie modela potanski koija koje su redovno koristile za saobraaj na linijma Stratford-London i London-Brajton. Gurnej 1825. godine konstruie parni kotao sa cijevima koje je tri godine poslije ugradio u svoj automobil sa pogonom na jedan toak. -Velika prepreka brem razvoju drumskih motornih vozila dugo je bio problem obezbjeenja razliitih brzina obrtanja pogonskih tokova pri skretanjima. Ovaj problem je dijelimino rijeavao trotoka meutim oni imaju malu nosivost. Bilo je vie ideja a pravo rjeenje pronalazi Onezifor Peker 1827-28. godine i ono je bilo diferencijal, ureaj sastavljen od vie zupanika koji omoguava da se pogonski tokovi, po potrebo obru razliitim brzinama.1 Pronalaskom ovog ureaja naglo je krenuo razvitak drumskih vozila. Rasel 1834. godine. postie brzinu od 12 km na 40 minuta, tj. 18 km/h, a Ravel uvodi loenje parnog kotla naftom. Amedej Bole Otac uvodi turistika kola, sistem upravljanja koji, kao princip vrijedi i danas. 1875. godine on prelazi relaciju od Le Mana do Pariza, dugu 230 km za 18 sati (12,8 km/h komercijalne brzine) sa Poslunom svojim automobilom tekim 5 tona. 1878. godine konsrtuie vozilo sa diferencijalnim prenisnikom koji daje osnovu za standardni oblik automobila narednih decenija. 1879. Bole konstruie parnu lokomotivu Mari An za vojne potrebe, teka 36 tona, mogla je da vue dva topa odnosno 150 tona po ravnom terenu ili 36 tona u usponu od 6%. Ovo vozilo ima est tokova od ega su 4 pogonska. -Poslije Bolea konstruktori su pokuali da uvedu jo neke novine, i uli su u historiju automobilizma ali ne zbog uspjeha njihovih modela nego zbog nekih drugih razloga. Tako je, naprimjer, Serpole je poznat kao ovjek koji je imao prvu vozaku dozvolu.

5

1881. godine. poinje da se eksperimentie sa vozilima na elektrini pogon. Za prvi elektrini motor smatra se vozilo na tri toka inenjera Truvea, sa dva mala elektromotora, napajana iz akumulatora, koje se 1881. godine kretalo brzinom od 101 Uvod u Saobraaj I, Dr. Milan Adamovi, strana 149.

do 12 km/h. Poslije se pojavljuje jo mnogo konstruktora iz SAD-a i Evrope koji prikazuju svoje modele koji su se kretali od lakih trotokaa pa do omnibusa ije su same baterije bile teke 3 tone. Treba spomenuti radove antoa i vie njegovih modela od 1881-1899. godine, meu kojima je i vozilo s motorom od 10,5 KS napajano iz 38 akumulatora ukupne mase 570 kg koje se 1893. godine kretalo brzinom od 24 km/h. Kriger ugrauje elektromotore u fijaker i takvim vozilom postavio rekord u duini vonje jednim punjenjem akumulatora: 507 km od Pariza do arleroa i mnogi drugi. Vozila na elektrini pogon su davala dobre rezultate, ali su i danas ostali nerijeeni problemi male duine puta koji se moe prei jednim punjenjem i velike mase vozila. U novije vrijeme, kada se cijena nafte poveava iz dana u dan, interes za alternativne pogone, tj.drumska vozila na elektrini pogon i sunevu energiju, znatno se poveao. Mnogi inovatori pokuavaju svakoga dana da dou do to boljih i praktinijih rjeenja kako bi se smanjila emisija izduvnih gasova koja je, kako nam je svima poznato, jako tetna. Razvoj motornog drumskog saobraaja, u dananjem smislu rijei zasniva se na motorima sa unutranjim sagorijevanjem, odnosno gasnim motorima. Ejten Lenoar, konstruisao je 1859., a patentirao 1860. godine. prvi dvotaktni gasni motor koji je radio na smjesu petroleja i vazduha paljenu elektrinom varnicom. Prvi praktino upotrebljiv etverotaktni motor, konsruisao je njemaki inenjer Otto, te se dananji motori i nazivaju po njegovom imenu '' Otto motori ''. Prvi motori sa unutranjim sagorijevanjem, kako oni sa paljenjem na elektrinu varnicu, tako i neto kasnije konstruisani dizel motor sa kompresionim paljenjem, koriteni su u industriji kao stacionarne maine da bi tek nakon znaajnog usavravanja bili prilagoeni za ugradnju u saobraajna sredstva. Prvi motocikl je konstruisao Dajmler koji je lagani brzohodni etverotaktni motor iz 1833.godine ugradio u biciklo i dobio prvi motocikl. Od posebnog znaaja za razvoj drumskog saobraaja je pronalazak pneumatika, koritenih prvo za bicikle(1888), a ve 1900. ima primjenu na automobilima a od 1920. na autobusima. Pronalaza pneumatika je Danlop(1888) a znaajna usavravanja je izveo Mielin(1895). Iste 1885. godine u kojoj je Dajmler prikazao svoj prvi motocikl, Karl Benc konstruie svoj prvi automobil. Bio je to trotoka sa gasnim etvorotaktni motorom. Snaga motora 2/3 KS (0,5 kW) pri 250-300 obrtaja u minutu. Maksimalna dostignuta brzina 12 km/h. Sljedee godine Dajmler konstruie svoj prvi automobil na etiri toka.

6

Bencu i Dajmleru se tokom posljednje decenije XIX stoljea prikljuuje nova grupa usavravaa automobila. Takvi su bili Vilijam Majbah saradnik Dajmlera, Panard i Levasor grade automobil sa mjenjaima stepena prenosa(3), Markiz de Dion i Leker motor sa vie cilindara. Armani Peo koristi prvi motor sa rasporedom cilindara u obliku slova V te radi na usavravanju asije. Luj Reno usavrava mjenja, proizvodi prvi trkaki automobil i poinje serijsku proizvodnju. Proizvodnja automobila je dugo imala zanatski karakter i tek sa osnivanjem Fordove kompanije 1903. godine moe rei da stvarno otpoinje industrijska proizvodnja automobila koja e za relativno kratko vrijeme postii u svijetu ogroman razvoj....upravo je nastojanje da se smanje trokovi najvie podstaklo veu proizvodnju automobilia i dovela do proizvodnje u velikim serijama. Pionir takve proizvodnje bio je Amerikanac Henri Ford, koji je izmeu 1908. i 1928. na trite iznjeo oko 15 miliona automobila modela T1 - rekord koji nije dugo prevazien. Ovakvi rezultati omogueni su u radikalnim izmjenama u tehnologiji proizvodnje automobila kao i promjenama u konstrukciji vozila usmjerenim na pojednostavljenje, naroito mjenjaa, konica i drugih komandi. Sve ovo omoguilo je masovnu proizvodnju dobrih a jeftinih automobila, dostupnim irem krugu kupaca.

Slika 3. Model ''T'' iz 1908.

Kamion je usavravan na slian nain kao i putniki automobil. Razlika je jedino i tome to su proizvoai kamiona veu panju obraali na snagu nego na brzinu, ili vie na jainu nego na udobnost. U posljednje vrijeme ove razlike se gube. Slian je proces i unaprijeenja autobusa , najprije u gradskom a potom i u vangradskom saobraaju. 1899. godine uvedeni su prvi autobusi sa benzinskim motorima u Engleskoj i do 1911. godine svi londonski vlasnici omnibusa zamjenili su svoja vozila sa konjskom vuom autobusima. Specifino drumsko vozilo za masovni prevoz putnika u gradovima je trolejbus. Prvi eksperimenti sa drumskim vozilima napajanim elektrinom energijom izvan samog vozila vreni su jo 1882. godine a tek 1900. na parikoj izlobi je putena prva trolejbuska linija. Slijedee 1901. godine isti konstruktor otvara trolejbusku liniju izmeu Fontanabloa Samoa dugu 8 kilometara. Ni ova trolejbuska linija nije bila dugog vijeka. Kao i kod tramvaja, bilo je neophodno da se konstruie vrsta trola sa oprugom i viljukastim kontaktom pa da i tolejbus pokae svoje prave mogunosti. 7

Ovakvu instalaciju uveo je 1902. godine, Njemaki ininjer Maks iman. Trolejbuske linije grade se u Njemakoj, Danskoj, Italiji i vicarskoj uglavnom na kraim vangradskim linijama. Od 1911. godine uvode se redovne trolejbuske linije i u Britaniji. Poslije nekoliko proba od 1910. do 1914. godine poinje neto intenzivnija uvoenja trolejbusa u Americi. Do 1925. godine redovne trolejbuske linije su uvedene u pet gardova u Sjedinjenim Amerikim Dravama i u dva grada u Kanadi. U narednim godina uvoenje trolejbusa se ubrazava naroito u Britaniji: pred drugi svjetski rat Britanci su koristili 2600, Sjedinjene Amerike Drave 2800 i sve druge zemlje svijeta 1300 trolejbusa. Do 1925. godine, primjena trolejbusa se ubrzano poveala u mnogim zemljama irom svijeta, da bi u periodu od 1950. do 1970. nastala nagla zamjena trolejbusa autobusima. Od 1970. godine trolejbusi ponovo dobivaju na znaaju, kako zbog osjetnog poskupljenja tenih goriva tako i zbog ekolokih razloga. Zadovoljavanje sloenijih potreba u prevozu trai usavravanje sloenijih prevoznih sredstava, traenje novih rijeenja u pogonu, konstrukciji, tehnologiji i tako dalje. Meutim, ne treba nikako smetnuti s uma da i u najrazvijenim drutvima postoje jednostavni prevozni zadatci koji se rjeavaju jednostavnim saobraajnim sredstvima.

8

1 Uvod u Saobraaj I, Dr. Milan Adamovi, strana 154.

U drumskom saobraaju se i danas, ba kao i u prvobitnoj ljudskoj zajednici, koriste jednostavna rijeenja: razni modeli kolica sa jednim, dva ili etiri toka koja vue ili gura ovjek. -Razvoj drumskih sredstava traio je odgovarajua poboljanja kvaliteta puteva po kojima e se ta sredstva kretati. Prvi drumski putevi bile su staze koje su utabale ivotinje ili ljudi. U antikom drutvu poinje izgradnja prvih puteva sa tvrdom podlogom. Najpoznatiji su bili rimski putevi. Ovi stari rimski putevi bili su izgraeni od velikih kamenih blokova pokriveni slojem sitnijeg tucanog kamena, preko kojeg je stavljen sloj pijeska. Kolovozni zastor pravljen je od velikih bazaltnih blokova ili ljunka u krenom malteru. Slian sistem graena puteva zadran je u srednjem vijeku, s tim to je bio ogranien na krae dionice kao to su gradske ulice i trgovi. Kasnije su umjesto velikih kamenih blokova poeli da se koriste sve sitniji komadi kamena dobivena je klasina kaldrma koja je esto postavljana direktno na zemlju bez ikakve podloge. Pronalazak kotskog ininjera Don Mak Adama omoguio je od poetka XIX stoljea masovniju izgradnju relativno jeftinih puteva. Makadamski putevi imaju, preko naslaga krupnog kamena, sloj sitnijeg pijeska (tucanika) a preko toga je nasut sasvim sitan materijal, pijesak, mjean sa vodom i vrsto uvaljan. Na ovakvim putevima mogu se dobiti zadovoljavajue ravne povrine kolovoza, ali problem predstavlja vrlo kratak vijek trajanja te povrine, posebno kada je optereenje veliko. Povrinski sloj odnose i kie i vozila koja se p njemu kreu, a po suhom vremenu se pretvara u oblake praine.Ovi se putevi danas vie ne grade ali ipak postoje. Prolazno zadovoljavajue rijeenje dali su drveni putevi graeni u predjelima bogatim umom, posebno u SAD-u poev od 1837. godine meutim oni su veoma skupi za odravanje. Danas savremena tehnika izgradnje puteva koristi beton, asfalt ili sitnu kamenu kocku ali druga rijeenja kao to su armirani beton. Dolazi do poveanja irine puteva, poluprenika krivina, smanjenja uspona da bi se poveala propusna mo puteva. Rimski putevi I klase imali su irinu od 2,4-7,2 metara, makedamski putevi 310 metara dok savremeni imaju irinu od 30 metara. Danas postoje autoputevi irine 120m. Uporedo sa napretkom u konstrukciji puteva usavrava se i izgradnja mostova, tunela i drugih putnih objekata kao i putne signalizacije.

9

3. RAZVOJ DRUMSKOG SAOBRAAJA U SVIJETU U BUDUNOSTI Razvoj drumskog saobraaja u svijetu u budunosti nastojati e da se usmjeri ka pokuaju smanjenja emisije izduvnih gasova, kao i poboljanju drumskih vozila na elektrini pogon. Ovome, prije svega, doprinosi razvoj novih saobraajnih tehnologija koje se baziraju na elektronici i savremenoj raunarskoj tehnici koja prua mogunost da zadovolji potrebe prijenosa dobara i ljudi na vrlo efikasan nain. Drumski saobraaj svakoga dana pokazuje koliki je njegov uticaj u svijetu i da je ovaj vid saobraaja broj jedan u pogledu prevoza ljudi i dobara sa jednog mjesta na drugo. Nasuprot tome, veina saobraajnih uprava danas glavnu prepreku drumskog saobraaja vidi u rastu trokova nafte. Ovaj problem se dosta teko rjeava, ali je mogua perspektiva u drugaijem prilazu novim tehnikim procesima. Naime, drumski saobraaj pronalazi rjeenje u samostalnom porivanju svojih trokova ali i kontinualno obezbjeuje kvalitetne usluge za sve vrste korisnika, neovisno o njihovoj ekonomskoj snazi. Kroz historijski razvoj vidimo kako su se automobili mijenjali i po karakteristikama i po izgledu pa je zasigurno da e se saobraaj u budunosti poboljati i modernizirati. Svjedoci smo da se svakoga dana javljaju neka nova rjeenja, novi dizajni za vozila koja su jaa, stabilnija, jednom rijei sve bolja i bolja od predhodnih. Sve vie se u drumska vozila ugrauje raunarska oprema koja u velikom procentu utie na kvalitet vozila, kao i na njegovu stabilnost i bezbijednost. Moemo zakljuiti da je perspektiva drumskog saobraaja usmjerena ka smanjenju zagaenosti ovjekove okoline , jer je poznato da 40 % zagaenosti upravo dolazi iz automobila. U budunosti bi drumski saobraaj mogao sa razgranatom mreom, mogunou prilaza u svako i najudaljenije mjesto i ponudom novih usluga, da krene u umjerenu ekspanziju koja e omoguiti drumskom saobraaju, naravno uz pomo zainteresovanih institucija obezbijedi masovno razvijanje i preuzimanje prvog mjesta u svim privrednim granama.

10

Slika 4; emitovanje CO2 u atmosferu (po dravama)

4. VIZIJE RAZVOJA DRUMSKOG SAOBRAAJA U SVIJETU U BUDUNOSTI Poevi od prvog benzinskog motora, kojeg su konstruisali Dimler i Karl Benz 1855. godine pa do danas, mislim da oni sami nisu ni slutili kojom e se brzinom razvijati automobilska industrija. Tadanja vozila su se kretala brzinama od nekih 20 30 km/h, a brzine od 200 300 km/h bile su samo pusta mata, dok se danas ta brzina dostie sa lahkoom pa ak i prestie. Kao i te 1900. godine tako i danas najvei problem koji stvaraju automobili jeste emisija izduvnih gasova koja predstavlja veliku opasnost kako za ovjeka tako i za njegvu planetu Zemlju. Kada je ovjek to uoio poeo je da smilja nain na koji bi tu opasnost doveo na minimum pa ak i eliminisao. Tada se rodila ideja o vozilu koje nee zagaivati njegovu ivotnu sredinu. Tako su nastali prvi automobili na elektrini pogon kao i na sunevu enegiju. Moje vizije razvoja drumskog saobraaja u budunosti tee ka tim rjeenjima. Drumska vozila na elektrini pogon dala su odmah dobre rezultate u pogledu brzina ali su do danas ostali nerijeeni problemi male duine puta koji se moe prei jednim punjenjem, mada se nadam da e se i ti problemi uskoro rijeiti za dobrobiti cijelog ovjeanstva. Takoer, veliki problem koji u budunosti treba pokuati rijeiti jeste putna mrea. Svake godine broj vozila se enormno poveava, izlaze nove tipe vozila, dok se na putevima nita ne radi. Danas moemo primijetiti velike guve u svim gradovima irom svijeta to ni u kom sluaju nije dobro. Moje vizije razvoja drumskog saobraaja u budunosti su takoer usmjerene i na smanjenje broja saobraajnih nezgoda. Smatra se da u saobraajnim nezgodama svake godine pogine najvie ljudi. Ovaj problem se danas nastoji rijeiti ugradnjom raunarske opreme u vozila.

11

Da li e u budunosti naim vozilom upravljati raunar i da li e nas to uiniti bezbjednijim, odnosno sigurnijim u vonji, ne predostaje nam nita drugo nego da ekamo i vidimo ta e nam budunost donijeti.

5. ZAKLJUAK Kroz historiju saobraaj je igrao vanu ulogu za razvoj i napredak jednog drutva, ne samim tim to se prevoze materijalna dobra ve i tim to se smanjuje udaljenost meu regionima i to se pomou saobraaja vrila razmjena prirodnih dobara i kultura izmeu postojeih drutava. Razvoj saobraaja usko je povezan sa razvojem trgovine i njeni zaeci datiraju postankom ovjeka. Otkriem Amerike i drugih prekomorskih zemalja znatno se razvila meunarodna trgovina u pogledu koliine robe koja se prevozi u svim smjerovima pa je tako zahtjevima stanovnitva koji su duboko u kopnu poeo razvijati drumski saobraaj u velikim razmjerama. Saobraaj ima veliku ulogu u odbrani zemlje. Sasavni dio opreme svake armije su transportna sredstva ime se poveava mobilnost armije koja je jedna od najvanijih karakteristika borbenosti armije. Jedna zemlja ima veu odbranbenu sposobnost ako joj je saobraajni sistem kvalitetniji. Predposljednja decenija XIX stoljea smatra se za poetak razvoja automobilizma u svijetu. Tek poslije drugog svjetskog rata dolazi do poletnog razvoja drumskog transporta u cijelom svijetu. Taj razvoj je bio svestran, ali neujednaen od drave do drave. Na razvoj drumskog transporta i motorizacije uticali su i utiu sledei faktori: stepen privrednog razvoja drave; bogatstvo sirovinske baze, a pogotovo energetskih; razvijenost automobilske industrije; razvijenost i kvalitet putne mree. Jo pred II svje. rat automobil prestaje da bude pojam luksuza, ustupajui mjesto osjeaju koristi, dok je danas automobil postao instrument rada. Moemo zakljuiti da je drumski saobraaj imao veliku ulogu u dosadanjoj historiji i da e je imati i u nastavku ove epohe a nama ostaje da vidimo ta e nam biti sa naim prevoznim sredstvima u budunosti.

12

6. LITERATURA 1. Uvod u Saobraaj I, Dr. Milan Adamovi (1989)

13

Ukratko:- Moj zadatak u ovome radu je da opiem historijski razvoj drumskog saobraaja. - Od prahistorijskog ovjeka, koji je koristio obla drva za prevoz tereta, do prve pojave toka (osovina), parnog motora, elektrinog i popularnih Otto motora koje koristimo i danas. - Prvi putevi su bile staze koje su utabali ljudi ili ivotinje. Rimljani su imali izuzetno razgranatu mreu drumskih saobraajnica sa tvrdom podlogom. - Nikoli ozef Kinjo konstruisao je prvi automobil na parni pogon koji je bio na tri toka i sluio za vuu topova i municije. - Amedej Bole Otac uvodi turistika kola, sistem upravljanja koji, kao princip vrijedi i danas. - Prvi praktino upotrebljiv etverotaktni motor, konsruisao je njemaki inenjer Otto, te se dananji motori i nazivaju po njegovom imenu '' Otto motori ''. - Prvi motocikl je konstruisao Dajmler koji je lagani brzohodni etverotaktni motor iz 1833.godine ugradio u biciklo i dobio prvi motocikl. - Razvoj drumskih sredstava traio je odgovarajua poboljanja kvaliteta puteva po kojima e se ta sredstva kretati. - Danas savremena tehnika izgradnje puteva koristi beton, asfalt ili sitnu kamenu kocku ali druga rijeenja kao to su armirani beton. Dolazi do poveanja irine puteva, poluprenika krivina, smanjenja uspona da bi se poveala propusna mo puteva. Uporedo sa napretkom u konstrukciji puteva usavrava se i izgradnja mostova, tunela i drugih putnih objekata kao i putne signalizacije. - Razvoj drumskog saobraaja u svijetu u budunosti nastojati e da se usmjeri ka pokuaju smanjenja emisije izduvnih gasova (tj.smanjenju zagaenosti ovjekove okoline), jer je poznato da 40 % zagaenosti upravo dolazi iz automobila. ali i konstantnog poskupljivanja nafte kao i poboljanju drumskih vozila na elektrini pogon.

14

- Vozila na elektrini pogon su davala dobre rezultate, ali su i danas ostali nerijeeni problemi male duine puta koji se moe prei jednim punjenjem i velike mase vozila. - Kroz historijski razvoj vidimo kako su se automobili mijenjali i po karakteristikama i po izgledu pa je zasigurno da e se saobraaj u budunosti poboljati i modernizirati. -Poevi od prvog benzinskog motora, kojeg su konstruisali Dimler i Karl Benz 1855. godine pa do danas, mislim da oni sami nisu ni slutili kojom e se brzinom razvijati automobilska industrija. Tadanja vozila su se kretala brzinama od nekih 20 30 km/h, a brzine od 200 300 km/h bile su samo pusta mata. - Na razvoj drumskog transporta i motorizacije uticali su i utiu sledei faktori: stepen privrednog razvoja drave; bogatstvo sirovinske baze, a pogotovo energetskih; razvijenost automobilske industrije; razvijenost i kvalitet putne mree. -Moemo zakljuiti da je drumski saobraaj imao veliku ulogu u dosadanjoj historiji i da e je imati i u nastavku ove epohe a nama ostaje da vidimo ta e nam biti sa naim prevoznim sredstvima u budunosti. - Da li e u budunosti naim vozilom upravljati raunar i da li e nas to uiniti bezbjednijim, odnosno sigurnijim u vonji, ne predostaje nam nita drugo nego da ekamo i vidimo ta e nam budunost donijeti.

15