Sinasabing ang mga batas

na inakda ng mga nasa-

kinauukulan ang siyang magi-

ging gabay upang maisayos

ang lipunan at mapangalagaan

ang mga karapatan ng mga indibidwal at grupo ng ating

pamayanan. Ngunit, sa mga

nagdaang siglo ang mga batas

ding ito ang siyang nagiging

sanhi ng pagkawasak ng mga

pinagkakaingatang karapatan

ng mga mamamayan higit lalo

ng mga katutubong nananahan

sa ating bansa. Isa sa mga ba-

tas na ito ang ay RA. 8371 o

higit na kilala sa tawag na

"IPRA", na inakda upang

bigyang pansin ang mga

karapatan ng mga katutubo.

Ano ang IPRA?

Ang IPRA o Indigenous

People Rights Act ay isang

batas na pinarmahan ng

dating Pangulong Fidel V.

Ramos noong ika-19 ng

Oktubre, taong 1997 at

inaprubahan noong Hunyo

9, 1998. Nilalaman nito ang m g a p r o b i s y o n g

naglalayong kilalanin ang

mga

karapatan ng mga katutubo sa kanilang lupang ninuno,

pagkilala sa kanilang

karapatang pang -

ekonomiya, pangpulitika,

panlipunan, kultura at

kaugalian, maging ang

kanilang karapatan bilang

mga mamamayan na magkaroon ng sariling

pagpapasya. Kalakip din

nito ang panukalang m a g k a r o o n n g

Pambansang Komisyon

para sa mga Katutubo

(National Commission for Indigenous Peoples) na

siyang pangunahing

tagapagtaguyod ng mga

serbisyong patungkol sa

lupon ng mga katutubo dito

sa ating bansa.

Itutuloy, p3

IPRA: PARA o KONTRA KATUTUBOIPRA: PARA o KONTRA KATUTUBO

CVTs Conference, Matagumpay na Nailunsad!

Inilunsad sa Palawan ang

kauna-unahang conference ng

mga Community Volunteer

Teachers o CVTs sa ilalim ng

programang literasiya at numer-

asiya ng Integrated Devel-

poment Program for Indigenous

People noong ika - 2-4, ng

Setyembre taong 2011. Ito ay

dinaluhan ng mga CVTs mula

sa tribo ng Tagbanua at Pela-

wan. Layunin ng aktibidad na

ito na makapagbahaginan ng

karanasan ang mga CVTs

mula sa kanilang karanasan

sa paglulunsad ng pro-

gramang literasiya at numer-

asiya sa kani-kanilang mga

komunidad.

Isang matingkad na naging

resulta ng paglulunsad ng

litnum program sa mga

komunidad ng katutubo ang

pagkakaroon ng kumpiyansa

ng mga bata na mag-aral sa

pampublikong paaralan

IPRA: Para o Kontra

Katutubo?

1

Dumagat-Rizal Con-

gress: Isang Laban,

Isang Mithiin

2

Health Care Center ng

NTNP, Pinasinayanan!

2

Ang Laban sa mga Dam-

buhalang Dam

3

Pagkawasak ng Likas na

Yaman, Ating Putulin

4

Katutubong Lider Pela-

wan, Pinaslang!

1

CVTs Conference,

Matagumpay na

1

South East Asia Coordi-

nator ng EED, Bumisita

2

Handog ng Run for Pen-

cils para sa Katutubong

Kinabukasan

3

MGA NILALAMAN

sapagkat marunong na si-

lang magbasa, magsulat at

magkwenta. Unti-unting

nababawasan ang diskrimi-

nasyon ng mga hindi katutu-

bo sa mga katutubo.

Itutuloy, p5

Semestral Publication Tomo 13 Blg. 2 Hulyo - Disyembre 2011

Kilala siya bilang isang

mabuting katutubo, mabait na ama

ng 6 na anak, walang bisyo, malu-

manay, mahusay

makisama sa mga tao at makatwiran.

Kinikilala rin ang kanyang kredibilidad

bilang isa sa mga nanguna sa ilang taong

matatag na pagtutol sa operasyon ng

mina sa lugar ng mga katutubo.

Si Rabenio ay kapatid ni Abe Songit,

isang lider Pelawan na pina-

tay din ng mga hindi kilalang lalaki

noong 2005.

Siya ay pangatlong miyembro ng

pamilya na pinaslang, pangatlong

miyembro ng UCCP na pinaslang sa

lalawigan ng Palawan at ilan lamang sa

mga biktima ng pamamaslang na hindi

pa nagkakaroon ng hustisya. ***

asawa sa kalsada nang bigla siyang

barilin sa likod ng di pa nakakila-

lang lalake,nakabonet at sa di kalayuan

ay naghihintay sa isang motorsiklo

ang isa pang lalake na nakabonet din. Agad na tumakas ang mga suspek

sakay ng motorsiklo. Nagtamo ng dala-

wang tama ng bala sa dibdib at isang

tama ng bala sa tiyan ang biktima na

naging sanhi ng agarang pagkamatay

nito.

Ayon sa maybahay ng biktima, pau-

wi na sana sila ng maganap ang pama-maril sa kanyang asawa at nasaksihan

niya ito. Ayon umano sa isang lalakeng

lumapit sa maybahay ng biktima at

nakakita sa biktima ay ay

“napagkamalan lang daw ito kaya

pinatay”.

Samantala ayon sa pahayag ng

hepe ng pulisiya ng probinsiya kinabu-

kasan, ang pamamaslang umano ay kagagawan ng mga makakaliwang

grupo o NPA at ang motibo raw ng

pagpatay sa biktima ay dahil umano sa

kanyang pagiging impormer ng pulis.

Noong Nobyembre 14-15, 2011

ay bumisita sa Palawan ang South East

Asia Pacific Coordinator ng Evange-

lischer Entwicklungsdienst o EED sa

katauhan ni Ms. Juttah Werdes upang

makita ang tunay na kalagayan ng mga

komunidad ng Katutubo sa Palawan na

sinusuportahan ng kanilang organisasy-on.

Sa unang araw ng pagbisita ay

nagkaroon ng talakayan sa opisina ang

mga lider ng Inter-tribal forum patungkol

sa mga isyung kinakaharap ng mga Ka-

tutubo sa buong

Palawan partiku-

lar ang pagmimi-

na, plantasyon ng bio-fuel, eko-

turismo at prob-

l e m a s a

p ang ing isd a .

Nagkaroon ng

maikling pa-

nayam sa mga

lider hinggil sa

isyung kinaka-

harap nila at kung

ano ang mga

nakikitang paraan para harapin ito. Nag-

ing buhay ang talakayan na ito ng mga

lider.

Samantala, sa

ikalawang araw ng pagbisita sa komuni-

dad ay nadatnan ni Ms. Werdes ang mga katutubo sa So. Tina, Culandanum, Abor-

lan, Palawan na abala dahil katatapos

lamang ng pagsasanay ng mga Katutu-

bong Manggagawa pa-

ra sa Kalusugan o KMK

sa pagsasanay hinggil

sa pagproseso ng herb-al na gamot.

Nagkaroon din ng

pulong sa taong komun-

idad upang alamin kung

ano ang naidulot sa

komunidad at sa tao ng

programang kanilang

sinusuportahan. Naging maayos ang talakayan at

nagpahayag ng mensahe

ng pakikiisa ang panauhin.

Naging mainit ang pagtang-

gap ng mga katutubo sa bisita at nag-

ing abala sila sa paghahanda ng mga

katutubong luto ng pagkaing ihahain

sa bisita. Nagmistulang pista ang araw

na ito, masigla ang mga tao sa komuni-dad bilang pagtanggap sa bisita mula

sa ibang bansa. ***

Katutubong lider Pelawan, Pinaslang!

South East Asia Coordinator ng EED, Bumisita sa Palawan

Isang nagngangalang Rabenio

Songit, lider katutubo ng tribong Pelawan,

40 taong gulang, ang pinaslang ng di kila-

lang lalake noong Setyembre 5, 2011,

ganap na ika- 11:00 ng umaga sa harap ng

palengke sa bayan ng Quezon, lalawigan

ng Palawan. Ang biktima ay isang lay pas-

tor ng United Church of Christ in the Phil-

ippines o UCCP at organisador ng organ-

isasyong pinagtibukang kaundang-undangan it Pelawan at residente ng So.

Ladayon, Bgy. Sowangan, bayan ng Que-

zon, lalawigan ng Palawan.

Naglalakad umano si Rabenio para

puntahan ang kanyang naghihintay na

“kilala siya bilang isang

mabuting katutubo, mabait na

ama ng 6 na anak, walang

bisyo, malumanay, mahusay

makisama sa mga tao at ma-

Si Juuta kasama ang mga lider ng Palawan at staff ng IDPIP

Masayang Pagsalubong ng mga residente ng So. Tina sa South East Asia Pacific Coordinator ng EED

KATUTUBONG PANANAW

Page 2

English na diksyunaryo. Bukod sa mga

pagbibigay ng mga regalo, nagkaroon din

ng iba pang gawain katulad ng

pagkukwento ng pinangunahan ng mga

Black Pencil, pagpapalaro at pagguhit.

Mahigit 85-90 mga batang Mangyan ang

masayang nakilahok sa gawaing ito. ***

miyembro ng grupo na Black Pencil

katuwang ang HAGIBBAT at ilang mga

Staff ng IDPIP, ang mga katutubong

Mangyan sa Mansalay sa pamamagitan

ng kanilang mga handog. Mahigit na

320 mga batang Mangyan mula sa anim

na tribo ng Mindoro tulad ng Hanunuo,

Alangan, Iraya, Bangon, Buhid at

Tadyawan ang nakatanggap ng mga

bag pang-eskwela na may laman ng

mga notebook, papel, lapis, ballpen,

pangkulay, pambura at pantasa. Ang

bawat isang mag-aaral ay nabigyan din

ng tubig inuman, pangsepilyo at mga

bitamina.

Samantala, nakatanggap din ng mga

gamit ang 20 mga Para-teachers gaya

bag na naglalaman ng mga malalaking

kwaderno, isang kahon ng chalk,

pangbura sa pisara, ballpen at Filipino-

Dahil dito, magkakaroon ng karapatan

ang mga hindi katutubo na patuloy na

panghimasukan at sirain ang mga

pinagkakaingatang lupa ng mga katutubo

gaya na lamang na kinasasadlakan ng

ilang mga lupain na mga katu-

tubo sa dako ng Palawan at ilan

pang panig ng bansa.

Ang Pagpapatitulo ng

Lupaing Ninuno

Nakasaad sa IPRA na ang

pagkilala sa lupain ninuno ay

nakabatay lamang sa pama-

magitan ng pagkuha ng CADT

o Certificate of Ancestral Do-

main Title. Ang pagkuha ng titulong ito ay

kailangang dumaan sa mahaba at

magulong proseso na kadalasan ay nau-

uwi sa dayaan at hindi pagkakaintindihan

ng mga katutubo.

Ilan sa mga kinakailangan sa pagkuha

nito :

1.Ang pagkakaroon din na kanya-

kanyang lupain ng mga katutubo ang nag

-uudyok ng pagkakahati-hati ng kanilang

lupain ninuno. Sa ganitong paraan, ma-

bilis itong mapapasakamay ng mga mi-

nahan na kung saan ang ayon sa mga ka-

tutubo, binabayaran diumano sila ng mga

kumpanyang ito at pinapipirma sa mga

kasunduan hindi nila lubos na nauuna-

waan.

Ang NCIP at ang Karapatan sa Sariling

Pagpapasya

Higit sa lahat, ang pagkakaroon ng NCIP

na itinakda ng pangulo na siyang diumano’y

magiging tagapagtaguyod ng mga indige-

nous people sa ating

bansa ay isang ring

paraan u pang

panghimasukan ang

sariling pagpapasya

ng mga katutubo sa

kung paano at ano

ang nakabubuti sa

kanila. Hindi rin nai-

patutupad ang kanil-

ang karapatan sa

Free Prior and In-

formed Consent (FPIC) na isa sa mga

karapatan ng mga katutubo na kung saan

ang anumang balakin ng estado na may ki-

nalaman o makakaapekto sa kanilang pa-

mumuhay ay dapat dumaan sa proseso na

ang mga katutubo ang magdedesisyon o

kanilang nalalaman, na may pagtutol o

pagpayag sa mga balakin na ito.

Ang Katutubong Karapatan sa

Kultura't Kaugalian

Isa sa mga ipinagmamalaki ng mga may

akda ng batas na ito ay ang mga probisyong

naglalayong pangalagaan ang karapatan ng

mga katutubo sa kanilang kultura't kaugalian.

Subalit, sa totoong kulay ng batas, nais

lamang na panatilihin ang kanilang kaugalian

upang maging pangunahing atraksyon sa

mga turista. Tulad na lamang ng "eco

village" sa Palawan na kung saan ang ka-

tutubong Batak sa Puerto Prinsesa ay bin-

abayaran upang sumayaw at upang

kuhanan ng mga larawan. Sila ay gi-

nagamit upang makapanghalina ng mga

turista.

Sa kasalukuyan, patuloy pa rin ang

paglaban ng mga katutubo sa mga in-

dibidwal at mga grupong nais tapakan

ang kanilang mga karapatan. Kung tunay

nga at inilathala ang IPRA sa ikauunlad at

ikagiginhawa ng mga katutubo, ang mga

minahan na siyang namamahay sa mga

kabundukan na siya ring tahanan ng mga

katutubo ay hindi na sana pinahihintulutan

pa at ang batas na ito ang siya sanang

sandata ng mga katutubo upang labanan

ang mga panganib na ito. Subalit, ma-

linaw na ang batas na ito ay isa pa ring

pamamaraan upang sikaping patahimikin

ang mga katutubo sa kanilang

pakikipaglaban sa kanilang mga

karapatan sa sariling pagpapasya, dis-

kriminasyon at ang kanilang mga lupang

ninuno. ***

Handog sa Pag-aaral ng Run for Pencils para sa Katutubong Kinabukasan

Mga batang Mangyan habang masayang itina-

taas ang kanilang mga hawak na papel.

Run for Pencils

Ang Run for Pencils ay isa sa mga

programa ng Black Pencil na kung saan

ang mga mahihilig tumakbo ay

nakikibahagi sa mga adbokasiya sa

edukasyon sa mga kabataang Pilipino

higit sa mga malalayo at mahihirap na

pamayanan ng Pilipinas. Ang mga

boluntaryong tumatakbo ay

nangangalap ng mga donasyon sa

kanilang mga tagasuporta at ang

nalilikom nila dito ang siyang

ipinamimili ng mga gamit pang-

ekswela para sa batang kapus-palad.

Handog sa mga Batang Mangyan

June 25-26, 2011, bagamat

bumabagyo sa buong kaMaynilan, pat-

uloy na binigyang kasiyahan ng 11

“Pinatawag yung mga tao, hinakot

papunta sa sentro..syempre 'ung mga

tao walang alam. Nasunod ang dikta ng

NCIP sa mga chieftain..Ang ginawa nila

boto-botohan. Naglagay ng straw sa

gitna ng mga tao para sa yes or no.

Yung mas marami sinabi 'yon ang yes..

Ang sinabi pa ng NCIP na si Rico Sanga

KATUTUBONG PANANAW

Page 3

IPRA: Para o Kontra KatutuboIPRA: Para o Kontra Katutubo

Tagapagpaganap ang mga ito mula sa

kanilang hanay.

Sa huli, ang pangkalahatang kalihim

na rin ang nagsara at nagsuma ng

aktibidad at nanawagan ito ng pagkakaisa

ang pagkilos ng kasapian. Sa ganap na alas

dos ng umaga, nagtapos ang kongreso sa pamamagitan ng Gabi ng Pagkakaisa na

masayang binahaginan ng lahat ng mga

dumalo. ***

pagsusuri at posisyon o tindig ang bawat

bayan sa mga isyung kanilang

kinakaharap.

Ang mga napagkaisahang resolusyon ay

ang mga sumusunod:

a. Resolusyon Hinggil sa Pagtutol sa Laiban

Dam, iba pang Mapanirang Malalaking

Dam at mga Mini-Dam.

b. Resolusyon Hinggil sa Pagtutol sa

programang Reforestation sa mga lugar

ng mga Katutubong Dumagat at sa

Lupang Ninuno.

c. Resolusyon Hinggil sa Pagtataguyod ng

Karapatang Pantao at Pagpapalayas ng

mga Militar sa komunidad ng mga

Katutubo

d. Resolusyon Hinggil sa Paggigiit sa

Karapatan sa Panlipunang Serbisyo gaya

ng Kabuhayan, E d u k a s y o n , a t

Kalusugan.

Matapos ang paglikha ng mga

resolusyon, nagbigay din talakayan

hinggil sa saligang batas at eleksyon ng

pamunuan. Ang bawat bayan ay

nagbigay ng 5 kinatawan nila sa konseho.

Ito ay sa pamamagitan ng

paggugrupo-grupo sa kanila kada

bayan. Matapos maihalal ang mga

konseho ay naghalal naman ng opisyales

ng Komiteng

Makalipas ang isang buwang baya-

nihan sa paggawa ng mga taong komuni-

dad, natapos ang itinayong health center

sa So. Canyulan, Old Guinlo, Taytay, Pa-

lawan sa pangunguna ng komite sa ka-

lusugan ng organisasyong Nagkakai-sang Tagbanua sa Norte ng Palawan.

Noong Ika-5 ng Disyembre 2012, sa

kalagitnaan ng paghagupit ng bagyong

Pablo ay matagumpay na pinasinayaan

ang Health Center ng NTNP sa pama-

magitan ng isang ritwal. Naging maka-

buluhan ang araw na ito para sa mga

katutubo lalo na sa mga residente ng So. Canyulan sapagkat ito na ang hudyat na

maaari nang gamitin ang kanilang health

center at makapagbibigay na ng ser-

bisyong pangkalusugan sa mga komuni-

dad ng tulad nila.

Ang NTNP health center ay

matagumpay na naitayo sa tulungan

ng LGU ng Taytay, mga opisyales ng

barangay, Nagkakaisang Tagbanua sa

Norte ng Palawan, Integrated Devel-

opment Program for Indigenous Peo

ple at mga taong komunidad. Layunin

nito na maging sentro de grabidad sa

pagbibigay ng serbisyong pangka-

lusugan ng mga nagsanay na Katutu-

bong Manggagawa para sa kalusugan at iba pang aktibidad ng NTNP.

Ang nasabing aktibidad ay di-

naluhan ng butihing Bise - Mayor ng

Taytay sa katauhan ni Ms. Delma

Edep, Sangguniang Bayan Member

Arzaga, mga bgy. Kagawad, mga

opisyales ng NTNP, Integrated Devel-

opment Program for Indigenous Peo-ple at mga taong komunidad.

Umaasa ang mga katutubo sa ma-

gandang maidudulot ng health center

na ito sa kalusugan ng kanilang buong

pamayanan.***

DUMAGAT-Rizal Congress: Ang Kaisahan ng mga Katutubong Dumagat sa Rizal

Health Center ng NTNTP, Pinasinayanan!

Matiwasay na inilunsad ang

DUMAGAT-RIZAL Congress sa Sityao,

Quezon, Brgy. Puray, Motalban Rizal

noong Agosto 25, 2011. Ito'y dinaluhan

ng mga 97 na katutubong mula sa iba't-

ibang panig ng Rizal tulad ng Tanay, Antipolo, Montalban at Bulacan.

Dinaluhan rin ito ng ilang mga panauhin

mula sa IDPIP at sa probinsya ng Rizal.

Ang gawain ay binuksan sa

pamamagitan ng pambungad na salita

ng kagawad ng nasabing pamayanan at

dating chieftain na si Sotto Cruz.

Sinundan naman ito ng makabuluhang palihan hinggil sa Kalagayan ng mga

Katutubong Rizal na pinangunahan ng

isa sa mga staff ng IDPIP kung saan hinati

ang mga delegado sa kanya-kanyang

bayan na pinagmulan. Ito ay aktibong

ginanapan ng mga katutubo sa bawat

grupo sa pamamagitan ng kanilang pag-

uulat matapos ang naganap na palihan.

Mula sa nakuha sa palihan ay nagbigay ng mga mungkahing

resolusyon ang mga tagapagpadaloy na

nakabatay sa pangkabuuang isyu ng

lahat ng mga katutubong dumagat

saklaw na rin ang Bulacan at Quezon.

Ang bawat mungkahing resolusyon ay

dumaan sa bukas na talakayan. Dito

nagpahayag ng mga pagtingin,

Pagsisimula ng Pagpapasinaya sa

pamamagitan ng isang panalangin

Palihan ng mga kalahok

KATUTUBONG PANANAW

Page 4

Habang nanunumpa ang mga nahalal na mga pinuno ng Dumagat-Rizal

Ayon sa panayam ng

isang staff ng IDPIP sa isa sa

m g a p i n u n o n g m g a

Mangyan partikular sa tribo

ng Iraya, napag-alaman na

siya ay (kung tawagin ay

Mayor) kinausap diumano

ng isa sa mga kawani ng

Agusan Mining Company

upang pumayag na papasu-

kin ang minahin sa kanilang

lupaing ninuno. Sinuhulan

diumano siya ng malaking

halaga kapalit ng kanyang

pagpayag. Bagamat hindi

pumayag ang nakapanayam

na lider, nanatiling isang

bakahin ang posibleng

paglapit na ito ng mga ka-

wani ng Agusan Mining Company sa iba pang

pinuno ng mga katutubo

upang maigiit lamang ang

kanilang kagustuhan na mai-

pagpatuloy ang pagka-

karoon ng operasyon ng

pagmimina sa kanilang lu-

gar. Ang sumusunod na

pangyayari ay makikita sa

komiko sa gilid.

***

m a g s u l a t a t m a g k w e n t a .

Nakapagtukoy din ng mga

rekomendasyon ang mga CVTs

kung ano pa ang maaari nilang

gawin para maging matagumpay

ang nasabing programa.

Hinalawan ng mga aral ang

resulta ng nasabing aktibidad para

sa tuluy-tuloy na pagpapatakbo ng

mga literacy school sa mga

komunidad ng katutubo sa Palawan

at sa iba pang tribo sa iba pang

bahagi ng kapuluan.***

Isang matingkad na naging

resulta ng paglulunsad ng litnum

program sa mga komunidad ng

katutubo ang pagkakaroon ng

kumpiyansa ng mga bata na mag-

aral sa pampublikong paaralan sapagkat marunong na silang

magbasa, magsulat at magkwenta.

Unti-unting nababawasan ang

diskriminasyon ng mga hindi

katutubo sa mga katutubo. Sa

bahagi naman ng mgamatatanda,

ay natuto silang magbasa,

CVTs Conference, Matagumpay na Nailunsad!

KATUTUBONG PANANAW

Page 5

BANTAY MINAHAN: Ang Panunuhol ng mga Kawani ng Minahan sa isa sa mga

Pinuno ng mga Katutubo

KULTURA’T KALINANGAN

KATUTUBONG PANANAW Page 6

Kaya Mo Ba Ito?

Katutubong Wika TAGBANUA

Ari ka na?

Ayaw kamot pag

raraet

Magayeng

kadedelman

Ega ko padoon

Onoy pagbati'en

mo?

Onoy ma at mi?

Siyoy iba mo?

Tag pera to?

DUMAGAT

Masampet abi abi

Masampet ta

apon

Masampet a udto

Ano e ngalan mo?

De noka napa-

taen?

Ala nedi

No totul ketam di

TAGALOG

Magandang umaga

Magandang hapon

Magandang gabi

Anong pangalan

mo?

Saan ka nakatira?

Malapit na

Aalis na tayo

Mauno kamo na?

TAGALOG

Saan ka na?

Huwag kayong

mag-away

Magandang umaga

Hindi ako pupunta

doon

Anong

nararamdaman

mo?

Anong masasabi

ninyo?

Makikita ang sagot sa susunod na

Katutubong Pananaw.

KATUTUBONG KULTURA NG

MGA IRAYA

Bisitahin ang aming Website sa

www.idpipst.wordpress.com at

Idpipst.facebook.com