Rodzina w starożytnym Izraelu

Małżeństwo

• Biblia nie zna stany bezżennego, tak więc każdemu człowiekowi przeznaczone było małżeństwo

• Małżeństwo w społeczeństwie izraelskim niosło ważne konsekwencje społeczne, oznaczając narodziny przyszłych spadkobierców rodu oraz całkowitą zmianę statusu kobiety, która w wyniki małżeństwa stawała się członkinią klanu męża

• Akt ślubu legalizował i uświęcał przejście z jednej rodziny do drugiej

• Narzeczona stawała się własnością przyszłego małżonka i pana – baal

• Związek małżeński był w zasadzie poligamiczny, choć oprócz legalnych małżonek dopuszczano istnienie tak zwanych zon drugorzędnych, a nawet konkubin (należały one do rodziny tak długo, jak długo ich właściciel utrzymywał z nimi stosunki płciowe

• W praktyce ogromna większość rodzin była monogamiczna

Małżeństwo

• Poligamii hołdowała tylko bogata mniejszość; było to symbolem siły witalnej oraz oznaką znaczenia i wpływów politycznych i społecznych

• Ojciec narzeczonej mógł zastrzec w umowie ślubnej liczbę kobiet, która wolno było posiadać przyszłemu zięciowi

• Wybór małżonki był uświęcony tradycją: decydowała o tym w równej mierze cala rodzina mężczyzny, co on sam

• W okresie koczowniczym dochodziło często do małżeństwa w obrębie tego samego klanu lub plemienia (mogła to być nawet przyrodnia siostra przyszłego męża-ten sam ojciec)

• Bardzo wcześnie zakazano jednak małżeństw pomiędzy bratem i siostrą zrodzonymi z tej samej matki, a z biegiem czasu zakaz rozciągnięto na całe rodzeństwo, siostry przyrodnie, ciotki, wujów, synowe, szwagierki, macochy, teściowe itd.

• Po osiedleniu w Kanaanie, a w szczególności po niewoli babilońskiej prawo zakazywało małżeństw mieszanych z cudzoziemcami

Małżeństwo

• Prawo biblijne rozróżniało narzeczeństwo (irusim) i małżeństwo (nisuim)

• Narzeczonym zostawało się wpłacając posag, bądź wiano, którego przyjęcie pozwalało narzeczonemu poważnie myśleć o małżeństwie

• Formuła narzeczeństwa była ważna, bowiem wyraźnie określała status kobiety w domu jej przyszłego męża: od tego zależało, czy będzie małżonką, czy konkubiną

• Małżeństwo uważano za zawarte z chwilą wpłacenia ojcu panny młodej następnego, jeszcze znaczniejszego wiana, traktowanego jako cena kupna lub odszkodowania za uszczerbek, którego doznał klan (rodzina), tracąc kobietę

• Ślub mógł trwać nawet siedem dni, ceremonia była wyłącznie ustna, nie podpisywano żadnego dokumentu, nawet wiano wypłacano „na słowo”, z ręki do ręki

• Z biegiem czasu zaczęto spisywać intercyzę, ale tylko po to, aby zapewnić kobiecie odszkodowanie na wypadek rozwiązania małżeństwa przez odesłanie jej do domu rodziców

Małżeństwo

• Posag oznaczał w praktyce kupno, a cena, jaką płaciło się za kobietę, wyznaczała jej przyszłe miejsce w domu czy haremie; wiano panny młodej mogło być przedmiotem negocjacji czy może raczej przetargu poprzedzającego zawarcie małżeństwa

• Ceremonię ślubną kończył orszak weselny, uczta i błogosławieństwa• Po skonsumowaniu małżeństwa starannie ustalano dziewictwo

narzeczonej• Płodność stadła była oczywistym dowodem, ze małżeństwo jest udane i

Bóg mu błogosławi• Cudzołóstwo, prostytucja, sodomia, homoseksualizm, kazirodztwo,

współżycie z kobietą miesiączkującą było surowo zabronione• W przypadku mężczyzny o cudzołóstwie można było mówić tylko wtedy,

gdy w grę wchodziła mężatka; stosunków z kobietą stanu wolnego nie zabraniano, należało się tylko z nią ożenić lub zrobić z niej swoją konkubinę

• Prawo dopuszczało oddalenie kobiety przez męża; oddalenie musiało być poprzedzone napisaniem i wręczeniem kobiecie „listu rozwodowego”

• Kapłani i prorocy potępiali praktykę oddalania, żądając, aby mąż pozostawał wierny kobiecie, którą wybrał na towarzyszkę życia

Rodzina

• Rodzinę tworzyli wszyscy zrodzeni z tego samego ojca• Dom ojca stanowił najmniejszą jednostkę rodzinną; była to

instytucja trwała i właściwie niezniszczalna – po śmierci głowy rodu powstawało tyle nowych domów ojca, ilu miał on synów

• Miszpacha – ród, pokolenie – przechowywało żywa pamięć o założycielu rodu

• Rodzina biblijna była endogamiczna, patrylinearna, związana z miejscem zamieszkania ojca, rozrośnięta, patriarchalna i poligamiczna

• Dom ojca obejmował jego małżonki, konkubiny, matkę rodu, jej synów wraz z ich żonami i potomstwem, córki, które nie wyszły za mąż lub owdowiały, ale nie posiadały dzieci, które mogłyby je utrzymać oraz niewolników, sługi i domowników należących do rodziny

• Do domu ojca należeli też jego bracia i siostry, którzy jeszcze nie osiągnęli pelnoletności

Rodzina

• Hebrajczyk/Żyd żenił się przeważnie w osiemnastym roku życia, pierwsze dziecko miał w wieku dwudziestu lat, w trzydziestym szóstym roku życia był dziadkiem, a w pięćdziesiątym szóstym pradziadkiem

• Pierworodny syn stawał się dziedzicem całego majątku, nawet jeśli później przyszli na świat jego młodsi bracia; brat miał pierwszeństwo dziedziczenia przed siostrą

• Władza ojca rodu była absolutna – mógł nawet sprzedać własne dziecko w niewolę lub złożyć z niego ofiarę

• Prawo Mojżeszowe co prawda nakazywało, aby ojciec wszystkie swoje dzieci traktował sprawiedliwie i nie faworyzował jednych kosztem drugich

• Prawo nie przewidywało adopcji: więzy rodzinne i związane z tym prawo dziedziczenia gwarantowane były wyłącznie przez więzy krwi

Dziecko

• Dziecko należało wyłącznie do matki, która troszczyła się o jego wychowanie i karmiła piersią, często nawet do trzeciego roku życia, a nawet dłużej

• Odłączenie dziecka od piersi matki było dla całej rodziny okazją do uczty, po czym córka nadal pozostawała pod opieką matki, syn zaś przechodził pod władzę ojca i zaczynał przyswajać sobie zwyczaje obowiązujące mężczyzn w klanie

• Najważniejszą troską klanu było wychowanie dziecka zdrowego i dobrze rozwiniętego, a rozwój fizyczny jest przez Biblię stawiany na równi z rozwojem intelektualnym

• Królowie i możni zatrudniali preceptorów, zaś na naukę zawodu i odpowiednie wychowanie społeczne, moralne, religijne oraz intelektualne dziecka z ubogiej rodziny łożył cały klan

• W Biblii aż roi się od porad pedagogicznych dla rodziców• Nauka była niemal wyłącznie pamięciowa, klan dbał także o wychowanie

fizyczne, organizował przeszkolenie wojskowe, umożliwiał zdobycie zawodu• Uczniowie musieli opanować sztukę pisania, znać Prawo, obrzędy religijne,

historię swego narodu i mądrość starców• Dzieci oprócz nauki znały też zabawę, której zadaniem było nieraz

przygotowanie do przyszłych zadań, np. służby w wojsku, a także pracy, która wykonywał ojciec – zawód stanowił element dziedzicznej schedy, podobnie jak umiejętność gry na instrumencie, taniec, sekrety sztuki czy techniki