Rene Guenon - Kriza e botës bashkëkohore

8/10/2019 Rene Guenon - Kriza e bots bashkkohore

1/81


2/81

http://www.dielli.net

2

Parathnie e prkthyesve

n gjuhn angleze

Duke e ofruar kt prkthim t freskt t njrs ndr veprat kryesore t ReneGenonit (Ren Gunon), duam tua prkujtojm lexuesve se ky libr, i cili ende duketaq bashkkohs, s pari u botua m l927. Vrtet, prirjet q tregoi Genoni ather me njmprehtsi t till vijuan t shfaqeshin n bot me forc t pazvogluar. N mendjen enjerzve frika nga katastrofa ndryshon me at optimizmin patetik i cili aq shpesh shkon

bashk me besimin pr fatalizm t prparimit, n nj mnyr e cila, kur shikohet prapa,

i bn qortimet e Genonit t duken gati profetike, sidomos kur disa nga faktort q tanikrijojn alarmin m t madh, ishin fare t dukshm n kohn kur ai shkroi.Po n kt drejtim duhet t trhiqet vmendja n nj vepr tjetr t po ktij autori,

gjithashtu e prkthyer n kt vistr The Reign of Quantity (Sundimi i sasis) ku ktody vllime formojn nj ift. Kjo e dyta sht zhvillim i po atyre temave si n kt q ekemi n dor, Kriza, por t trajtuara n raport m t ngusht me shkaqetkozmologjike. Kto dy vepra lypset t studiohen s bashku, nse do njeriu t kap kttem si nj trsi, nj detyr e cila, sidoqoft, krkon njfar aftsie pr tu shkputurnga rastsit n t cilat njeriu sot ka gisht, edhe prkundr faktit se jan rastsi; vetmkshtu mund t shpresoj njeriu t arrij lirimin e shpirtit nga tirania e ngjarjeve, muashtu si ekziston mundsia e vetme t merret me mend do lloj veprimi shrues, n

ball t vet ngjarjeve, n baz t nj diagnoze t drejt t shkaqeve t tyre t ngulurathell: sa prpjekje t sinqerta jan br m kot nga pamundsia pr t vepruar kshtu!

N fund, do t donim t zinim ngoje se ky tekst prfshin disa prmirsime tfutura nga udhzimet e dhna nga autori gjat jets s tij: kto ndikojn n disareferenca ndaj budizmit, pr t cilat pikpamja e autorit kohve t vona kishte psuardisa ndryshime. Megjithat, pr ti zbatuar ato udhzime u desht t pritej rasti deri nditn e sotme.

Londr, 8 tetor 1961Marco Pollis

Richard Nicholson


3/81


Parathnie

Para disa vjetsh, kur shkruanim librin Lindja dhe Perndimi, mendonim seishte thn mjaft, s paku pr at koh, pr shtjet q prbnin temn e librit. Q ngaather, megjithat, ngjarjet pasonin njra pas tjetrs, gjithnj duke u shtuar dhe pa nashtytur t dshironim at q kishim shkruar m, ato megjithat japin disa vshtrime

plotsuese t duhura dhe na nxisin t zhvillojm pikpamje t cilat duket se m par nuktrhiqnin vmendje t posame. Nevoja pr shpjegime t mtejme n koh t fundit po

bhet gjithnj e m e ngutshme pr shkak t riafirmimit dukshm agresiv t nj numri tatyre koncepteve shum t gabuara pr t cilat ishim posarisht kureshtar tilargonim; pr kt arsye, gjersa kishim dhembje pr ti mnjanuar ngecjet n shtjet

polemike, dukej e dshirueshme t nxirreshin kto gjra edhe nj her n letr nperspektivn e tyre t duhur. Duke u marr me shtje t ktij lloji, ka shqyrtime tnduarnduarshme, ndonj t llojit fare elementar, t cilat megjithat jan aq trsisht t

panjohura pr shumicn drrmuese t bashkkohsve tan, saq lypset tu kthehemivazhdimisht, nse duhet t kuptohen n mnyr t prgjithshme, duke i paraqitur prsringa aspekte t ndryshme dhe duke shpjeguar n mnyr m t plot, ashtu si diktojnrrethanat, do shtje t rndsishme q krijon vshtirsi e cila nuk mund t

parashikohet gjithmon q nga fillimi.Vet titulli i ktij vllimi krkon disa shpjegime n t cilat duhet t futemi, para s

gjithash, n mnyr q lexuesi t mund t dij cili sht qllimi, pr t mos u rrezikuarnga ndonj dykuptimsi. Se njeriu mund t flas me t drejt pr krizn e bots mo-derne, duke e marr fjaln kriz n kuptimin e saj m t rndomt, sht dika e cilanuk sht m e kapur seriozisht pr t polemizuar shum njerz, dhe n kt kuptim pondodh s paku nj ndryshim i dukshm i ksaj pikpamjeje; disa iluzione po fillojn tmnjanohen nn ndikimin e vet ngjarjeve, kurse nga pikvshtrimi q kemi ne kjo nukmund t jet tjetr pos shkak i knaqsis, prkundr do gjje tjetr, kjo s paku prbnnj simptom t paraplqyer dhe nj shenj se ende ka mundsi pr nj riprshtatje tmentalitetit t sotm, kurse kjo sht di q duket si shklqim i drits midis kaosit ttashm. Pr shembull, besimi n prparimin e vazhdueshm deri n pafund, i cili deri

para do kohsh mbahej si nj lloj dogme e paprekshme dhe pr t ciln nuk bhet

pyetje, nuk mbshtetet m aq shum njzrit; ka asish q marrin vesh n nj mnyr paka shum t paqart dhe konfuze se qytetrimi perndimor, n vend q t vazhdoj tzhvillohet gjithmon n drejtim t njjt, mundet fare mir nj dit t arrij nj pik tndalimit, ose madje edhe t gllabrohet krejtsisht nga ndonj kataklizm. Njerzit etill, me gjas, nuk shohin saktsisht ku qndron rreziku, kurse frika e imagjinuar dheshpesh si e fmijs pr t ciln ata flasin, mjafton t tregoj se n mendjen e tyre endeqndrojn shum koncepte t gabuara. Megjithat, tashm ka dika q duhet ti bj atat vetdijshm se ekziston nj rrezik i till, qoft ai m shum me t kuptuar sesa me tmarrurit vesh t vrtet, dhe se ata duhet t kishin arritur pikn ku t kuptonin se kyqytetrim i cili ua ka marr mendjen modernistve nuk z vend t privilegjuar n histori

t bots dhe leht mund t psoj t njjtin fat si u ka ndodhur shum qytetrimeve t


4/81


5/81


5

ndrsjellazi - nuk ka kurrfar pasoje n rastin e tashm, as q sht ky vendi apo astipr ekspozim m t plot t ksaj teme. Sido q t jet, ky ekuilibrim midisalternativave pozitive dhe negative t cilave po u referohemi, sht sigurisht sugjestiv

pr ndarjen n dy grupe, t zgjedhur dhe t dnuar, q t fiksohen n mnyr t

qndrueshme q nga ather; madje edhe po qe se kjo sht vetm analogji, duhet tpranohet se sht analogji e vlefshme dhe e mbshtetur mir n pajtim me natyrn egjrave.

Sigurisht nuk sht e rastit q n kohn e sotme duket se aq shum njerzve usht ngulur n mendje ideja pr fundin e bots; mund ti vij keq njeriut n njmnyr, sepse ekstravaganca q del nga ky nocion i kuptuar jo prsosurisht dhe ngateket mesiane q jan fryr n disa lagje, t gjitha nga ato shfaqje t mungess sekuilibrit mendor t kohs, vetm sa e keqsojn po kt ekuilibrim deri n shkalln ecila kurrsesi nuk sht e parndsishme: por megjithat sht e sigurt se ai ankth tanisht e dhn q nuk mund t mohohet trsisht. Nuk ka dyshim se qndrimi m i

plqyer q duhet prvetsuar, kur ballafaqohemi me shtje t ktij lloji, sht q ato thidhen plotsisht dhe thjesht si gabime t fantazive t pa kurrfar rndsie: ndonse, nae merr mendja se edhe pse ato mund t jen n t vrtet gabime, sht m mir, gjersa tnjihen si t tilla, t hulumtohen arsyet e tyre dhe t krkohet elementi i s vrtets pak ashum t shtrembruar, t cilin, prkundr s gjithash, mund ta prmbajn ato; gabimi,fundja, sht di q gzon form fare mohuese t ekzistencs; gabimi, n mnyr abso-lute nuk gjendet askund dhe nuk arrin n asgj, pos n shprehje t pakuptimt. Duke ivshtruar shtjet n kt drit, sht leht t merret vesh se ky preokupim me fundin e

bots lidhet ngusht me gjendjen e trazimit t prgjithshm t mendjes me t ciln nejetojm sot: nse nj kuptim i zbeht i dikas q vrtet i afrohet fundit t vet lejohet tveproj n mnyr t pakontrolluar mbi disa lloje t imagjinats, ai n mnyr shum t

natyrshme i rregullon dhe n pjesn m t madhe i materializon shum prfytyrimet, tcilat pastaj prjashtohen n form ekstravagante, ashtu si kemi vn n dukje. Kyshpjegim, megjithat, nuk ofron asnj arsyetim t paraplqimit t asaj ekstravagance;ose jo s paku, nse ata njerz mund t falen pr arsye se futen n gabim pa vullnetin etyre, duke qen t paradisponuar pr dika t till nga gjendja mendore pr t ciln atanuk jan prgjegjs, gj q mund t jet arsye pr ta falur vet gabimin. Pr m tepr, sana prket neve, vshtir se mund t akuzohemi pr lshim t teprt ndaj shfaqjeve

pseudo-fetare t bots bashkkohore m shum se ndaj gabimeve t sotme nprgjithsi; disa njerz, n t vrtet, mund t jen edhe t prirur t na qortojn prgabime n drejtimin e kundrt, dhe ndoshta ajo q posa e tham do tu ndihmoj atyre tkuptojn m qart se q i prfytyrojm kto shtje, duke u prpjekur, si zakonisht, pr

ta ruajtur t vetmin pikvshtrim q ka rndsi, at t s vrtets s paanshme dhe meinteres.

N lidhje me kt, megjithat, duket dika m shum, sepse shpjegimi i thjeshtpsikologjik i ides s fundit t bots dhe i shfaqjes s saj t tashme, ndonse niveli isaj mund t jet i sakt, nuk mund t konsiderohet si trsisht joadekuat; t vendosej ekundrta do t shpiente n at q t lejohej t ndikohej njeriu nga njri prej atyre ilu-zioneve bashkkohore kundr t cilit nuk humbin rastin pr t protestuar. Si kemithn, ka njerz t cilt n mnyr t zbeht e kuptojn fundin e pashmangshm tdikas, pa qen n gjendje t prshkruajn as natyrn ose shkalln e asaj q po merrfund; duhet t pranohet se mbresa e tyre mbshtetet n realitet, edhe pse ai mund t jeti zbeht dhe objekt i shpjegimeve t rrejshme dhe i shtrembrimeve t imagjinats,sepse fardo qoft natyra e ktij fundi q po afrohet, kriza q duhet patjetr t arrij


6/81


6

kulmin duket mjaft qart, kurse nuk mungojn shenjat jodykuptimshe dhe leht tvshtruara, t gjitha duke vn n dukje prfundimin e njjt. Ky fund sht pa dyshim

jo fundi i bots n kuptimin absolut t fjals, si jan disa njerz t gatshm tainterpretojn kt shprehje, por s paku sht fundi i nj bote: dhe nse po merr fund

pikrisht qytetrimi perndimor n formn e tij t tashme, mund t kuptoj njeriu lehtsi ata q jan msuar t mos prfytyrojn asgj tjetr jasht atij qytetrimi dhe pr tcilt ai paraqet qytetrimin e pakualifikuar, duhet t shpjer n besimin se do gjjedo ti vij fundi me t dhe se zhdukja e tij do t thot, n t vrtet, fundi i bots.

Pr ta zvogluar kt shtje n prpjestimin e saj t duhur, mund t thuhetather se ne vrtet duket se po i afrohemi fundit t nj bote, ose me fjal t tjera, funditt nj epoke ose t nj cikli historik, i cili pr m tepr mund ti prgjigjet fundit t njcikli kozmik, n pajtim me msimin e gjith doktrins tradicionale mbi kt tem.Tashm ka pasur shum paraqitje t t njjtit lloj n t kaluarn, dhe pa dyshim, do tket edhe m shum n t ardhmen; rndsia e tyre ndryshon, pr m tepr, varsishtnga ajo nse ata u japin fund periudhave m t gjata ose m t shkurtra dhe nsendikojn n tr njerzimin, ose vetm n njrn apo n tjetrn pjes prbrse t tij, nndonj rac ose popullat t posame. Ka arsye t pritet q n gjendjen e tashme t

bots ndryshimi kanoss do t jet shum i prgjithshm n kornizat e tij dhe se do gjq mund t merret me mend prej tij - ndrsa kjo shtje sht di q nuk do t prpiqemita prcaktojm - do t ndikoj pak a shum n gjith botn. N do rast, ligjet q kan t

bjn me paraqitje t tilla zbatohen n mnyr analogjike n nivele t ndryshme; ajo qvlen, pra, pr fundin e bots n kuptimin m t plot t kapshm, dhe e cila pr mtepr zakonisht merret sikur ti referohet vetm bots toksore, mbetet po ashtu t vlej,ndonse n shkall proporcionalisht t zvogluar, edhe pr fundin e njfar bote t

posame, t kuptuar n mnyr shum m t kufizuar.

Kto vrejtje paraprake duhet t bjn q shum m leht t kuptohet natyra eshtjeve me t cilat do t merremi. Tashm n kontekste tjera kemi pasur bukur shpeshrast t zm ngoje ligjet ciklike; megjithat, do t ishte ndoshta vshtir t jepnim nj

parashtrim t plot mbi kt tem n nj form q do t kuptohej leht nga mendja ePerndimit, ndonse dokush q dshiron t cilsoj karakterin e vrtet t periudhs stashme dhe t moj pozitn e saj t sakt n historin e bots, duhet t posedoj s

paku nj sasi t dhnash mbi kt tem. Do t fillojm, pra, duke treguar se tiparetkarakteristike t ksaj epoke shum prcaktueshm prputhen me treguesit q dalin prejkohve t lashta nga doktrinat tradicionale, kur prshkruhet periudha ciklike pjes t scils jan ato; dhe kjo njherit do t shrbej pr t treguar se ajo q duket jonormaledhe e rregullt nga nj pikpamje sht megjithat element i domosdoshm n rrafshin

m t gjer dhe pasoj e pashmangshme e ligjeve q drejtojn zhvillimin e gjithshfaqjes. Megjithat, le t themi menjher, kjo nuk sht arsye q t pajtohemi tunnshtrohemi n mnyr pasive hutis dhe errsirs, t cilat n kt ast duket se trium-fojn, sepse n rast t till nuk do t kishte asgj tjetr ka t bhej pos t mbeteshim tqet; prkundrazi, ka arsye pr tu prpjekur deri n fund pr ta prgatitur rrugdaljennga kjo periudh e errt, sepse ka shum shenja se po i afrohet fundi, po qe se nuk ekemi n dor q menjher. Kjo gjas po ashtu sht n prputhje me rendin, meqenseekuilibri sht rezultat i veprimit t prnjhershm i t dy tendencave t kundrta; po qese njra apo tjetra do t pushonte plotsisht funksionin, ekuilibri nuk do t arrihej kurr,kurse bota do t zhdukej; por nj supozim i till nuk mund sigurisht t realizohet, sepseq t dy termat e kundrshtimit nuk kan kurrfar kuptimi t veuar njri nga tjetri,kurse fardo q t jen gjasat, mund t pushojm t sigurt se t gjitha ekuilibrimet e


7/81


7

pjesrishme dhe kalimtare m n fund do t ndihmojn pr realizimin e vet ekuilibrimitt gjithmbarshm.


8/81


9/81


Kreu i par

KOHA E ERRT

Doktrina hinduse na mson se cikli njerzor, t cilit ia jep emrin Manvantara,ndahet n katr periudha, duke shnuar aq shum shkall, gjat s cils spiritualiteti iqmotshm bhet gjithnj e m i paqart; kto periudha prputhen me periudhn e arit,t argjendit, t bronzit dhe t hekurit t traditave t lashta perndimore. Tani jemi nfazn e katrt, n Kali-Juga, ose n kohn e errt, dhe tashm jemi n t, thuhet qyshm shum se gjashtqind vjet, q nga nj epok, do t thot, shum m e hershme se qka shnuar historia klasike. Q nga ajo koh, t vrtetat t cilat m hert ishin tarritshme pr gjith njerzimin jan br gjithnj e m t fshehura dhe t vshtira pr tiarritur; qasjet n to bhen gjithnj e m t vogla dhe nse thesari i menuris jonjer-zore q i paraprin gjith kohve kurr nuk mund t humbet, ai mbshtillet megjithatn vela gjithnj e m t padeprtueshme, t cilat e fshehin nga pamja dhe nn t cilatsht jashtzakonisht vshtir t zbulohet. Kjo shpjegon pse ai duhet t ndeshet gjith-kund, nn simbole t ndryshme, nn t njjtn tem t dikas q sht humbur, s pakusipas gjith asaj q duket edhe sa i prket bots s jashtme deri tani dhe t ciln duhet tarizbulojn ata q prpiqen pr dije t vrtet; por thuhet gjithashtu se ajo q fshihet

kshtu do t bhet prsri e dukshme n fund t ciklit ton, i cili me arsyen evazhdimsis q i lidh t gjitha gjrat s bashku, do t puqet me fillimin e ciklit t ri.Por, do t shtrohet pa dyshim pyetja, pse duhet t vijoj kshtu zhvillimi ciklik n

drejtim teposht, nga e larta drejt teposhts, nj drejtim i cili menjher do t merret siantitez e plot e ides s prparimit ashtu si kuptohet nga modernistt? Arsyeja shtse zhvillimi i do gjje q shfaqet do t nnkuptoj nj largim t shpejtuar gradualishtdrejt aty prej nga z fill; duke filluar nga pika m e lart anon pashmangshm drejt mt ults, dhe ashtu si me trupat me pesh, shpejtsia e lvizjes rritet vazhdimisht derisam n fund t arrij pikn ku duhet t ndalet. Kjo rnie mund t prshkruhet si mate-rializim progresiv, sepse shprehja e parimit sht thjesht spiritualitet; themi shprehjadhe jo vet parimi, sepse ky i dyti, duke qen prtej gjith t kundrts, nuk mund t

prshkruhet me asnj term q duhet t sugjeroj kundrshtim. Pastaj fjalt si shpirtdhe shtje, t cilat detyrohemi ti marrim nga terminologjia perndimore dhe tishfrytzojm ktu pr arsye t kollajllkut, mund t ken nga pikpamja jon pak mshum se vler simbolike; ato mund vetm t detyrohen ti shrbejn qllimit t tyre praq sa prjashtohen interpetimet e posame q u prshkruhen nga filozoft

bashkkohor, ku spiritualizmi dhe materializmi jan thjesht dy terma plotsuese qnnkuptojn njri-tjetrin, q t dyt njsoj pa rndsi pr kdo q dshiron t ngrihetmbi pikpamjet e rastsishme. Mirpo, nuk jemi nisur t trajtojm n kt rast metafi-zikn e pastr; prandaj, n qoft se merren t gjitha masat parandaluese pr tmnjanuar dykuptimsin dhe q parimet qensore kurr t mos humben nga syt, mundt pranohet prdorimi i termave, t cilt, ndonse jo adekuat, do t shrbejn


10/81


10

megjithat pr ti br shtjet t kuptohen m leht, domethn prderisa kjo mund tbhet pa shtrembruar at q duhet t kuptohet.

Prshkrimi m lart i zhvillimit t ktij manifestimi jep nj pasqyr e cila sht esakt kur t shikohet n trsi, por e cila megjithat sht tepr e thjesht dhe

skematike, sepse ajo sht e vlefshme pr tu shfaqur prshtypja se zhvillimi po bhetgjat nj vije t drejt, vetm n nj drejtim dhe pa luhatje t fardo lloji; e vrteta, nt vrtet, sht shum m e ndrliqshme. Si kemi vrojtuar tashm, n t vrtet, ndo gj mund t hetohen dy tendenca t kundrta, njra pr zbritje e tjetra pr hipje, oset prdorim form tjetr t shprehjes, njra centrifugale e tjetra centripetale; kurse ngambizotrimi i njrs tendenc ose i tjetrs rrjedhin dy faza plotsuese t ksaj shfaqjeje,njra lvizje tutje prej parimit kurse tjetra n kthim ndaj parimit, t dy fazat shpeshkrahasohen simbolikisht me lvizjen e zemrs ose me veprimin e dyfisht tfrymmarrjes. Ndonse kto faza zakonisht prshkruhen si sukcesive, dy tendencat met cilat prputhen ato duhet, t shikohen si dika q gjithmon veprojn n mnyrsimultane, ndonse n prpjestime t ndryshme; pr m tepr, ndodh ndonjher, nastet kur tendenca pr teposht duket t jet n pikn mbisunduese prfundimisht necurin e zhvillimit botror, se ndonj veprim i posam do t ndrhyj pr t forcuartendencn kundrshtare q ashtu t rivendoset njfar ekuilibri, s paku deri n njshkall relative dhe ashtu si lejojn kushtet e ktij asti, duke shkaktuar kshtu ripr-shtatje t pjesrishme, kurse mund t duket se sht ndalur rnia ose se sht

prkufizuar prkohsisht.sht leht t shihet se t dhnat tradicionale t ktij lloji, nga t cilat nuk mund t

japim m shum se vetm nj korniz ktu, u hapin dern koncepteve q jan m tthella dhe m t gjera dhe q n prgjithsi dallojn nga do gj q gjendet n prpjekjete ndryshme n filozofin e historis shum t popullarizuar ndr shkrimtart

bashkkohor. Megjithat, ne nuk propozojm q n gjendjen e tashme t kthehemiprapa n zanafilln e ciklit, as t shkojm aq larg sa n hapjen e Kali-Jugas; ne vetmdo t merremi drejtprsdrejti me nj fush shum m t kufizuar, gjegjsisht me Kali-

Jugante fazave t fundit. N t vrtet, brenda secils nga periudhat e mdha q kemizn ngoje, ka mundsi t dallohen faza t dors s dyt q prbjn aq shum nndarje;dhe meqense do pjes sht n mnyrn e vet t posame analoge me trsin, ktonndarje riprodhojn, n nj shkall t zvogluar, si t thuash, vijn e prgjithshme tciklit m t madh n t cilin jan prfshir; por prsri nj hulumtim i plot i mnyraven t cilat zbatohet ky ligj n raste t ndryshme t veanta do t shpiente larg prtejkufizimeve q i kemi vn pr kt studim t tashm. Pr ti plotsuar kto vrejtje

paraprake do t zm ngoje nj apo dy faza posarisht kritike q n koh fare t fundit

i prjetoi njerzimi, ato q bien n periudhn zakonisht t njohur si historike, meqsi n t vrtet sht e vetmja periudh e arritshme pr historin e rndomt oseprofane; ndrsa kjo, natyrisht, do t shpiente n temn e vrtet t studimit ton, sepsee fundit nga kto periudha kritike nuk sht asnj tjetr pos asaj q prbn at qzakonisht quhet koh moderne.

sht e dhn e dukshme dhe nj q duket se kurr nuk i sht kushtuar vmendjee duhur, ajo se periudha q saktsisht quhet historike n kuptimin q i referohet s

pari, shtrihet prapa pikrisht rreth shekullit VI para e.r., sikur t ekzistonte n at kohpenges e kohs e cila ishte e pamundshme t kaprcehej me an t metodave thulumtimit n dispozicion t studimeve t rndomta. N t vrtet, q nga ai ast e tutjegjithkund sht e mundshme t bhet nj kronologji bukur e sakt dhe me baz t fort,kurse n do gj q ka ndodhur para saj, si rregull, arrihet vetm me njfar hamendje,


11/81


11

kurse datat e dhna pr t njjtat ngjarje ndryshojn me nga disa shekuj. Kjo bie shumn sy madje edhe n rastin e vendeve ku kemi pak m shum gjurm, si pr shembull nEgjipt; por ajo q ndoshta sht edhe m mahnitse sht se n nj rast t pranueshmdhe me prparsi si ai i Kins, i cili posedon anale q lidhen me periudha shum m t

largta dhe t datuara me an t vshtrimeve astronomike q nuk do t duhej t lininvend pr dyshim, shkrimtart bashkkohor, megjithat, flasin edhe pr kto periudha silegjendare, sikur t gjendeshin n nj fush ku ata hezitojn t pranojn mundsin

pr t arritur n fardo sigurie dhe sikur kshtu t shmangeshin me qllim pr t mos iadalur n krye. E ashtuquajtura lashtsi klasike sht pra nj lashtsi vetm relativedhe, thn drejt, qndron shum m afr kohve moderne sesa lashtsis s vrtet,meqense ajo as q shkon prapa deri n mes t Kali-Jugas, gjatsia e s cils, sipasdoktrins hinduse, sht pjesa e dhjet e gjith Manvantaras. Nga kto vrojtime mundt gjykoj njeriu sa kan t drejt modernistt kur krenohen pr shkalln sa e dinhistorin. Ata pa dyshim do t prgjigjeshin pr tu arsyetuar se e gjith kjo u referohetvetm kohve legjendare dhe prandaj nuk vlen t merret parasysh; por kjo prgjigjesht n vete pranim i padijes dhe munges e t kuptuarit me ka mund t shpjegohetmosprfillja e tradits nga ana e atyre autorve; pikpamja moderne si e till, n tvrtet, sht, si do ta shpjegojm m tutje, identike me vet botkuptimin kundrtradi-cional.

N shekullin VI para e.r. u bn ndryshime t konsiderueshme, pr nj arsye a prnj tjetr, ndr nj numr t madh popujsh; ato ndryshime, pr m tepr, dallonin prnga karakteri prej nj vendi n tjetrin. N disa kishte riprshtatje t tradits ndajkushteve q dallonin nga ato q kishin mbizotruar m par, nj riprshtatje e cila

prmbushej n kuptimin e plot dogmatik; kjo sht ajo q ndoshi, pr shembull, nKin, ku doktrina e themeluar q n koht e lashta si nj trsi e vetme, u nda n at

moment n dy pjes qart t dalluara, gjegjsisht n taoizm, i rezervuar pr elitn dhe icili prmbante shkencat e pastra metafizike dhe tradicionale t nj natyre plotsishtspekulative, dhe n konfuianizm, i cili ishte i prbashkt pr t gjith njerzit padallim dhe mbulonte kryesisht fushn e zbatimeve praktike dhe shoqrore. Ndr per-siant duhet gjithashtu t jet br nj riprshtatje e mazdeizmit, sepse kjo ishte koha ezoroasterit t fundit: n Indi kjo periudh e pa lindjen e Budizmit.

Duke shkuar nga Perndimi shohim se pr ifutt kjo ishte koha e robrisbabilonase; dhe ndoshta njra nga t gjitha ngjarjet m mahnitse ishte fakti se njperiudh e shkurtr shtatdhjetvjeare do tu ket mjaftuar izraelitve t harroninmadje edhe alfabetin e tyre, kshtu q pastaj librat e shenjt u desht t rindrtoheshinme shenja krejtsisht tjera nga ato q prdoreshin deri n at koh. Do t kishte mundsi

t ziheshin ngoje shum ngjarje t tjera q pak a shum i prkitnin dats s njjt: do tzm ngoje vetm se pr Romn ky ishte fillimi i periudhs historike e cila e pasoitutje periudhn legjendare t mbretrve, dhe gjithashtu dihet, ndonse n mnyr disit zbeht, se kishte shprngulje t dukshme t popujve kelt n at koh; por pa i

prpunuar kto shtje duhet t kalojm tutje dhe t shqyrtojm ka ndodhi n Greqi.Edhe aty shekulli i gjasht ishte piknisja e t ashtuquajturit qytetrim klasik, t cilit i

jepet e drejta, sipas modernistve, vetm ai t konsiderohet historik, ndrsa do gjpara asaj kohe sht aq pak e njohur sa t trajtohet si legjendare, ndonse zbulimetarkeologjike t kohs s fundit nuk ln m vend pr dyshim se kishte ekzistuar ndonjqytetrim i vrtet n at koh; ndrsa ka arsye t supozohet se ai qytetrim i parhelenik ishte shum m i rndsishm intelektualisht sesa ai q vijoi pas tij dhe semarrdhnia q ekzistonte midis atyre dy periudhave nuk sht pa ndonj analogji me


12/81


12

at midis kohs mesjetare dhe kohs s sotme n Evrop. Duhet t vihet re, megjithat,se ndrprerja n rastin e dyt ishte m pak radikale, sepse ishte s paku nj riprshtatje e

pjesrishme n rendin tradicional, duke ndikuar parimisht n sfern e mistereve; mekt duhet t lidhet tradita pitagoriane, e cila ishte n vend t par prtritje n form t

re t tradits s mhershme jetime, ku lidhja me kultin delfik t Apollos s banorit tVeriut t largt sjell dshmi pr nj linj t pakputur dhe t rregullt t prejardhjes prejnjrs nga traditat m t lashta t njerzimit. Por, nga ana tjetr, s shpejti u duk dikanga e cila nuk kishte pasur shembull t njohur m hert, dhe s cils i ishte caktuar fatin t ardhmen pr t ushtruar ndikim t dmshm n trsin e bots perndimore: ireferohemi asaj forme t posame t mendimit q ishte fituar ather dhe ka ngelur qather me emrin filozofi; kurse kjo sht tem mjaft e rndsishme dhe meritontrajtim di m t madh.

sht e vrtet se fjala filozofi mundet vete t merret n kuptim fare legjitim, nat q pa dyshim e kishte n fillim, sidomos nse sht e dhn, si besohej zakonisht,se Pitagora ishte i pari q e prdori kt shprehje. Etimologjikisht ajo thjesht do t thotdashuri e menuris; n radh t par, pra, ajo nnkupton rregull paraprak pr arritjene menuris dhe me zgjerimin e natyrshm ajo do t thot edhe krkim q del nga kjorregull dhe i cili do t shpjer tani n dije. Ajo, pra, shnon nj etap paraprake dhe

paraprgatitse, nj hap, si t thuash, n drejtim t menuris ose t shkalls sprputhjes me nj gjendje inferiore ndaj asaj t menuris; prishja e kuptimit q u b mvon qndronte n ngatrrimin e ksaj etape kalimtare me fundin n vete dhe duke u

prpjekur pr t zvendsuar filozofin me menurin, nj proces q nnkuptonte tharrosh ose t mos ia dalsh t njohsh natyrn e vrtet t ksaj t fundit. Pikrisht nkt mnyr u paraqit ajo q mund t prshkruhet si filozofi profane, nj menuri eqart, domethn thjesht njerzore n karakter, prandaj anon kryesisht ndaj rregullit

racional dhe e cila u zvendsua me menurin tradicionale vrtet mbiracionale dhejonjerzore. Mirpo, dika nga kjo menuri e vrtet ngulte kmb gjat gjith lashtsi-s; prova duhet t shihet n vazhdimsin e mistereve me karakterin e tyre t

pamohueshm nismtar, po edhe n faktin se msimet e vet filozofve zakonisht kishinnj an t jashtme dhe nj an t brendshme, kjo e fundit jepte mundsin q t b-hej lidhja me pikpamjet e larta, si shohim t dilte n shesh shum qart, edhe nse ndisa aspekte jo plotsisht, disa shekuj m von ndr aleksandriant. Q filozofiaprofane t prbhej prfundimisht si e till ishte e domosdoshme q vetm e jashtmjat mbetej gjall kurse nga e brendshmja duhet t hiqej dor plotsisht; lvizja q filloinga grekt duhej t shpiente pikrisht n botn e sotme; tendencat q tashm kishinhasur n shprehje ndr grekt ishin paracaktuar t silleshin n prfundimin e tyre logjik,

kurse rndsia e teprt q ia kishin dhn mendimit racional ishte q t prgatitej rrugapr zhvillimin e racionalizimit, nj qndrim posarisht modern, i cili nuk konsistonm vetm n mosprfilljen e do gjje q i prket rrafshit mbiracional, por q me qllime mohon at. Megjithat, t mos bjm parashikime t mtejme, meqense do t jet edomosdoshme t mbahen parasysh pasojat e ksaj lvizjeje dhe t gjurmohet zhvillimi ityre n nj pjes tjetr t ktij libri.

N lidhje me kt sht nj shtje q duhet posarisht mbajtur parasyshprkitazi me temn e ktij studimi; bjm fjal pr t dhnn se dika nga origjina ebots s sotme duhet t krkohet n lashtsin klasike; prandaj bota moderne nuksht krejt gabim kur pohon se mbshtetet n qytetrimin greko-latin dhe se shtvazhdimsi e tij. Duhet t thuhet, megjithat, se ajo sht vazhdimsi e largt dhe disi

jobesnike, sepse lashtsia klasike ende prmban shum gjra q i prkasin rrafshit


13/81


13

intelektual dhe shpirtror ekuivalenti i t cilit nuk mund t gjendet n botn e sotme;sido q t jet, kto dy qytetrime shnojn dy etapa shum t ndryshme n errsimingjithnj e m t madh t dijes s vrtet. Njeriu mundet vrtet t konceptoj dekadencne qytetrimit t lashtsis q shpie gradualisht dhe pa kurrfar prishjeje t vazhdimsis

n nj gjendje t ngjashme me at q e shohim sot rreth nesh; por kjo nuk ndodhi n tvrtet, kurse n ndrkoh ndrhyri nj periudh tjetr kritike pr Perndimin, e cilanjherit ishte njra nga ato fazat e rindrtimit t ciln tashm e kemi zn ngoje.

Faza n fjal ishte ajo e ngritjes dhe e prhapjes s Krishterimit, duke u prputhur,nga nj an, me shprndarjen e ifutve dhe, nga ana tjetr, me etapat e fundit tqytetrimit greko-latin; ndrsa mund ti kaprcejm kto ngjarje m shpejt, prkundrrndsis s tyre, sepse kto jan t njohura m gjersisht sesa ato pr t cilat bnimfjal m par, dhe po ashtu pr shkak se prputhja e tyre sht shnuar n mnyr m tzakonshme, madje edhe nga historiant kndvshtrimi i t cilve mbetet bukur shumsiprfaqsor. Po ashtu shpesh sht trhequr vmendja pr ekzistimin e disa tipareve t

prbashkta t dekadencs s bots klasike dhe t kohs s sotme; kurse pa dashur ttrheqim paralelen shum larg, duhet t pranohet se vrtet ka disa ngjashmri bukur tdukshme. Filozofia thjesht profane kishte gjetur mbshtetje: paraqitja e skepticizmit,nga nj an, dhe e moralizmit stoik dhe epikurian, nga ana tjetr, tregojn mjaftueshmderi n far shkalle ishte shmangur intelektualiteti. Njherit, doktrinat e shenjta, q sotvshtir i kupton m kushdo qoft, jan degjeneruar, si pasoj e ksaj mungese t tkuptuarit, n paganizm n kuptimin e plot t fjals, duke u br, si t thuash, jo mshum se bestytni, gjra t cilat pasi kishin humbur kuptimin e tyre t brendshmkishin mbajtur gjall vetveten e vrtet n trajt t shfaqjeve thjesht t jashtme. Ishin

br vrtet disa prpjekje pr t reaguar kundr ksaj dekadence: vet helenizmi uprpoq pr t prfituar fuqi t re me ndihmn e elementeve t huazuara nga ato doktrina

t Lindjes me t cilat ajo ishte n gjendje t merrte kontakt; por mjetet e tilla nuk ishinadekuate m sepse vet qllimi i qytetrimit greko-latin tashm ishte dnuar t mosprkujtohej, kshtu q ishte e domosdoshme q nga diku tjetr t vinte ndikimi pr tasjell n vete dhe pr t vepruar n form plotsisht tjetr. Ishte Krishterimi ai q e sollikt shndrrim; dhe mund t vrejm, n kalim e sipr, se krahasimi i cili mund t bhetn njfar mnyre t arsyeshme midis atyre ditve dhe kohs son sht ndoshta njndr faktort prgjegjs n mesianizmin konfuz i cili aq shum merret parasysh nkohn e sotme. Pas periudhs shqetsuese t pushtimeve barbare, nga domosdoja pr trregulluar shthurjen e rendit t prishur, u kthye nj gjendje normale dhe zgjati disashekuj; kjo ishte periudha mesjetare, aq shum e keqkuptuar nga modernistt, t ciltnuk jan n gjendje t mojn intelektualitetin e saj dhe t cilve ajo vrtet u duket

shum m e huaj dhe e largt sesa lashtsia klasike.Pr ne, koha e Mesjets s vrtet shtrihet q nga sundimi i Sharlemanjit

(Charlemagne) deri n fillimin e shekullit XIV; kjo dat e fundit shnon fillimin eshmangies s srishme, e cila ka vazhduar npr faza t nduarnduarshme dhe dukembledhur fuqi shtytse gjith deri n ditn e sotme. Pika e vrtet fillestare e krizs ssotme daton q nga ai moment: ajo ka dshmuar shenjat e para t prarjes sKrishterimit, me t cilin qytetrimi perndimor i Mesjets ishte lidhur n mnyr t

pandashme: po n at koh, derisa ajo shnonte shkputjen e sistemit feudal, aq ngushtt lidhur me po at Krishterim, ajo po ashtu prkon me zanafilln e formimit tkombeve. Prandaj koha e sotme duhet t konsiderohet se shkon prapa gati dy shekujm larg sesa q zakonisht merret me mend t jet ajo; Renesanca dhe Reformacioniishin t dyjat t dors s par pr nga natyra e rezultateve dhe atyre vetm ju dha


14/81


14

mundsia nga dekadenca paraprake; por larg asaj q t krijohej rival, ato shnuan njrnie edhe m serioze sepse ato prmbushn at shkputje nga shpirti tradicional, ajo e

para n sfern e shkencave kurse e fundit n sfern e vet religjionit, dhe kjo prkundrt dhns se sht fush n t ciln do t ishte dukur m s vshtiri pr konceptimin e

mundsis q t ndodhte fare nj prishje e till.Si kemi vn n dukje tashm n rastet e tjera, ajo q njerzit e quajn

Renesanc ishte vrtet vdekje e shum gjrave; me pretekst pr tu kthyer n qyte-trimin greko-romak ajo e mori mbi vete pjesn m t jashtme t atij qytetrimi, sepseajo q ishte relativisht e jashtme ishte e vetmja n gjendje q t shprehej n tekste tshkruara; pr m tepr, rivendosja jo e plot e ktij lloji duhet t kishte karakter shumartificial, sepse ajo nnkuptonte prdorim t formave jeta reale e t cilave kishte dalurnga ato para disa shekujsh. Sa u prket shkencave tradicionale t Mesjets, pasi kishin

prodhuar disa manifestime t fundit mbi at koh, ato u zhdukn plotsisht si ato tqytetrimeve t shkuara shum m par qysh se ishin zhdukur nga ndonj kataklizm:dhe n kt koh asgj nuk u ngrit pr t zn vendin e tyre.Prandaj duhej t mbetejvetm filozofia dhe shkenca profane, si t thuash, negacioni i intelektualitetit t vr-tet, kuptimi i dijes deri n nivelin e saj m t ult, nj studim empirik dhe analitik ifakteve t shkputura nga parimet, prhapja n gjersi t pafund te hollsive t

parndsishme dhe grumbullimi i hipotezave t pambshtetje, duke shkatrruarvazhdimisht njra-tjetrn dhe i pamjeve fragmentare t paafta p rt shpn n kadoqoft tjetr pos n zbatime praktike t atij lloji i cili prbn t vetmn eprsi reale tqytetrimit bashkkohor - vshtir se mund t jet eprsi e lakmueshme - pr m tepr,qytetrimi i cili me zhvillimin e vet deri n pikn q z frymn do preokupimi tjetr ka

pasur sukses vetm duke u pajisur me karakter thjesht material q nga ai krijon njllahtar t plot.

Nj e dhn krejt e jashtzakonshme sht shpejtsia me t ciln qytetrimimesjetar erdh e u harrua aq trsisht; qysh n shekullin XVII njeriu kishte humburgjith kontaktin me kuptimin e atij qytetrimi, kurse monumentet e tij t mbetura gjallnuk shfaqnin m asgj, as intelektualisht e madje as estetikisht: nga mund t gjykohet

pr shkalln deri n t ciln kishte ndryshuar n ndrkoh mentaliteti i rndomt. Ktunuk do t angazhohemi t hulumtojm faktort - dhe ata jan vrtet shum t ndr-liqshm - t cilt bashkvepronin pr t shkaktuar nj ndryshim aq rrnjsor saq dukete vshtir t pranohet ardhja e tij n mnyr spontane dhe pa ndrhyrjen e nj vullnetidrejtues natyra e sakt e t cilit duhet doemos t mbetet disi enigmatike: lidhur me ktmund t shnohen disa t dhna interesante si sht popullarizimi, n nj ast tcaktuar, n formn e zbulimeve t reja, i gjrave mbi t cilat dika kishte qen vrtet e

njohur nj koh t gjat por zakonisht nuk ishte nxjerr n drit pr arsye t t metave tnduarnduarshme t saj, q do t mund tua kalonin atyre grimcave t mundshme, po tnxirrej ajo n drit. Po ashtu sht shum e pasigurt q legjenda e cila Mesjetn e ktheun periudh errsire, i lindi dhe u dha plqimin padijes dhe barbarizmit, ose q kyklasifikim i plot i historis, pr t cilin modernistt jan fajtor, mund t jet br nmunges t fardo paragjykimi; por nuk duhet t bisedohet pr kt shtje m tutje,meqense, pa marr parasysh me far mjetesh mund t jet kryer ai veprim, tash prtash neve m s shumti na interesojn rezultatet e tij.

Ishte nj fjal q u b e njohur n koh t Renesancs dhe e cila q prparaprmblidhte gjith programin e qytetrimit bashkkohor: kjo fjal ishte Humanizmi.Ajo, n t vrtet, u b shtje q zvoglonte do gj thjesht deri n prmasa njerzore,q mnjanonte do parim q i prkiste rendit m t lart, dhe thn figurativisht, q


15/81


15

largonte nga bota hyjnore me pretekst q t fitonte pasuri n tok; grekt, shembullin et cilve thoshin njerzit se e vijonin, kurr nuk kishin shkuar aq larg n kt drejtim,madje as n kohn e dekadencs s tyre m t ult, konsideratat utilitare s paku kurrnuk e kishin zn vendin e par tek ata sepse s shpejti kishin t bnin me modernistt.

Humanizmi ishte tashm nj form e hershme nga e cila m von u b laicizmibashkkohor; ndrsa duke u prpjekur pr t zvogluar do gj deri n shtatin e njeriutmarr si fund t vetes, qytetrimi bashkkohor u zhyt faz pas faze deri n nivelin eelementeve t tij m t ulta dhe q ka qllim vetm pak m shum sesa t knaqnevojat e qensishme nga ana materiale e natyrs s tij, nj qllim i cili, sido q t jet,sht fare mashtrim, sepse ai vazhdimisht i krijon njeriut nevoja artificiale m shum seq mund t shpresoj ti plotsoj ndonjher.

A do t vazhdoj bota bashkkohore rrugn e saj pikrisht deri n fund t ksajrrpije fatale ose ashtu si ka vijuar mbi dekadencn greko-latine do t shfaqet njringjallje n rastin para se t arrihet n fundin e humners? Do t dukej sikur nuk shtm shum i mundshm nj vendqndrim n gjysm t rrugs dhe se, n prputhje medo tregues t doktrins tradicionale, n t vrtet, kemi hyr n fazn e fundit t Kali-

Jugas, n periudhn m t errt t ksaj kohe t errt, n gjendje t shthurjes nga ecila nuk mund t ket dalje prve prmes kataklizms, meqense ajo q krkohet nuksht m ringjallje e thjesht, por prtritje e plot. rregullimi dhe konfuzionimbisundojn mbi do sfer dhe jan bartur n nj shkall q tejkalon shum do gj qsht par deri tani, kshtu q pasi kan rrjedhur nga Perndimi tani krcnojn t

prfshijn gjith botn; ne dim fare mir se fitorja e tyre kurr nuk mund t jet gjtjetr pos mashtruese dhe efemere, por vetm paraqitet n shkall t till, kjo do tdukej sikur t ishte shenja m e keqe nga t gjitha krizat npr t cilat ka kaluarnjerzimi n rrugn e ciklit t tij t tashm. A nuk kemi par at ast t tmerrshm t

parashikuar nga librat e shenjt t Indis, kur kastat do t przihen e madje as familjetnuk do t ekzistojn m? sht e domosdoshme vetm t shikohet prreth pr tubindur se kjo sht n t vrtet gjendja e bots s sotme dhe t merret vesh nga tgjitha ant ajo gjendje e thell e degjenerimit q zihet ngoje n ungjij si neveri eshkretimit. Nuk duhet t fshehet serioziteti i gjendjes; gjendja duhet t shikohet ashtusi sht, jo vetm pa optimizm por edhe pa pesimizm, sepse, si u vrejt tashm, fundii bots s vjetr do t jet edhe fillim i nj bote t re.

Nj pyetje, megjithat, natyrisht do ti shkoj njeriut n mendje: cila sht arsyejapr ekzistimin e nj periudhe si ajo n t ciln po jetojm? Vrtet, sado anormale qmund t jen kushtet e tashme kur t vshtrohen si t tilla, ato duhet megjithat t hyjnn rendin e zakonshm t gjrave, n at rend i cili, sipas nj formule t Lindjes s

Largt, prbhet nga shuma e gjith rregullimeve; faza e tashme, sado e dhembshmedhe e dyshimt q t jet, duhet ta ket vendin e vet t caktuar, si do faz tjetr, nrrjedhn e plot t zhvillimit njerzor dhe, pr m tepr, vet fati q ia kan caktuardoktrinat tradicionale sht tregues i mjaftueshm n kt aspekt. Vrejtjet tona tdhna n fillim pr rrjedhn e prgjithshme t nj cikli shfaqjeje n drejtim tmaterializimit progresiv jep shpjegimin e menjhershm t nj gjendjeje t till dhetregon qart se ajo q sht anormale dhe e shthurur nga nj pikpamje e posame shtmegjithat vetm nj pasoj e ligjit q lidhet me nj pikvshtrim m t lart dhe m tkuptueshm. Mund t shtojm se, si me do ndryshim t gjendjes, kalimi nga nj cikln tjetrin mund t kryhet vetm n errsir; ky sht nj ligj tjetr me rndsi t madheq ka zbatime t shumfishta por, pikrisht pr at arsye, nuk mund ti lejojm vetes tihyjm nj shtjellimi t ksaj shtjeje n astin e tashm.


16/81


16

As q sht kjo e tra gjith ka mund t thuhet pr kt tem: meqense sht poashtu e vrtet se periudha bashkkohore duhet doemos t prkoj me zhvillimin e disamundsive q ishin prfshir n potencialitetin e ciklit t tashm q nga fillimi; dhesado qoft e vogl shkalla e prfshirjes nga ato mundsi n hierarkin e tr ciklit, ato

jan njsoj t sigurta, jo m pak se gjith t tjerat, t shfaqen sipas rregullit t caktuarpr to. Sipas tradits, mund t thuhet lidhur me kt se ajo q karakterizon fazn efundit t ciklit sht shfrytzimi i do gjje q sht ln pas dore ose q sht refuzuargjat rrjedhs s fazs paraprake; dhe vrtet kjo sht pikrisht ajo q duhet tvshtrohet n qytetrimin bashkkohor, i cili, si t thuash, jeton vetm me gjrat t cilatqytetrimi i prparm i konsideronte t padobishme. Pr ta vrtetuar kt t dhn njeriulypset vetm t vshtroj si i vlersojn prfaqsuesit e vrtet t qytetrimeve t tilla,si kan mbetur gjall deri n ditn e sotme n Lindje, shkencat perndimore dhe zba-timet e tyre industriale. Kto forma t ulta t njohuris, aq t parndsishme pr secilinq ka njohuri t nj rrafshi tjetr, sht dashur megjithat t kuptoheshin dhe kjo ka

pasur mundsi t paraqitej vetm n fazn kur u zhduk intelektualiteti i vrtet; t themise ky studim, aq ekskluzivisht praktik n kuptimin m t ngusht t fjals, duhej tkryhej, ai do t mund t bhej n at koh vetm n polin e kundrt t spiritualitetit tqmotshm nga njerzit aq thell t prfshir n at shtje sa t mos ishin n gjendje tkapnin asgj jasht tij, duke u br si zakonisht sa m t robruar nga ai aq m shum tetshm pr ta shfrytzuar, duke dnuar kshtu veten me nj agjitim gjithnj e m tmadh, t pasistemuar dhe t kot, me nj depresion fare t shumfisht q tenton tshkoj drejt shthurjes prfundimtare.

I till sht shpjegimi i vrtet i bots bashkkohore i paraqitur n vija t trashavetm me shtjet qensore; por t themi q menjher, se ai shpjegim nuk duhetkurrsesi t merret si arsyetim. Smundja e pashmangshme sht megjithat smundje,

dhe madje edhe nse nga e keqja del e mira, kjo nuk e ndryshon karakterin e vet skeqes: pr m tepr, ne vetm i kemi prdorur fjalt i mir dhe i keq n kt kon-tekst n mnyr q t kuptohet m mir dhe pa ndonj qllim t posam moral.rregullime t pjesrishme nuk mund t mos ket sepse ato jan elemente tdomosdoshme t rendit t gjithmbarshm; por megjithat, periudha e rregullimit shtn vete dika q krahasohet me rritjen e tmerrshme e cila, derisa sht pasoj e disaligjeve natyrore, sht njherit shmangie dhe nj lloj gabimi; ose mund t krahasohetme kataklizmn e cila, ndonse del nga rrjedha normale e ngjarjeve, megjithat sht

prmbysje dhe anomali kur vshtrohet n mnyr t veuar. Qytetrimi bashkkohor, sido gj tjetr, ka arsye pr t ekzistuar, dhe nse vrtet paraqet gjendjen ekzistuese ecila i jep fund nj cikli, mund t thuhet se sht ai q duhet t jet dhe se vjen n kohn

dhe n vendin e caktuar; por megjithat, duhet t gjykohet sipas fjalve t Ungjillit, tcilat shum shpesh nuk jan kuptuar n mnyr t prsosur: shkelje rregullash do t

bhen patjetr, por keqardhje pr at q bn ato shkelje.


17/81


Kreu i dyt

KUNDRSHTIMI MIDIS LINDJES DHE PERNDIMIT

Nj ndr tiparet m t dukshme t bots bashkkohore sht grindja q ndanLindjen nga Perndimi; ndonse tashm i kemi kushtuar vmendje t posame ksajshtjeje gjetiu, duhet ti kthehemi pr t sqaruar disa shtje dhe pr t mnjanuar njnumr keqkuptimesh. E vrteta e ksaj shtjeje sht se gjithmon kan ekzistuarshum qytetrime t ndryshme, secili nga ta sht zhvilluar n mnyrn e vet t veantdhe n prputhje me prirjet e nj populli apo t nj tjetri; por dallimi nuk nnkuptondoemos kundrshtimin, kurse mund t ekzistoj fare mir nj lloj ekuivalence midisqytetrimeve q dallojn bukur shum sa u prket formave t tyre, nse mbshteten n

parime t njjta themelore, nga t cilat ato thjesht paraqesin aq shum zbatime q ndry-shojn sipas rrethanave. I till sht rasti me t gjitha ato qytetrime q mund t

prshkruhen si normale, ose me fjal t tjera, tradicionale; nuk ka kundrshtim qensormidis tyre, dhe do dallim i till q mund t ekzistoj do t jet vetm i jashtm dhesiprfaqsor. Nga ana tjetr, nj qytetrim q nuk njeh kurrfar parimi sipror dhe vrtetnuk mbshtetet n asgj tjetr pos n mohim t atyre parimeve, e gjen veten pikrisht n

pozit t privuar nga mjetet pr t arritur mirkuptim me qytetrimet e tjera; sepse pr t

shkuar nj mirkuptim i till gjithnj e m thell dhe pr t vepruar me efikasitet, aiduhet para s gjithash t vendoset n maje, domethn n vet ato parime t cilat imungojn ktij qytetrimi anormal shkars. N gjendjen e sotme t bots, pra, nga njan, kemi t gjitha ato qytetrime q u kan mbetur besnike pikpamjeve tradicionale,gjegjsisht ato t Lindjes, kurse nga ana tjetr, nj qytetrim posarisht kundr-tradicional, at t bots bashkkohore0F1.

Disa njerz, megjithat, shkojn aq larg sa t dyshojn nse ndarja e njerzimit nLindje dhe n Perndim prkon fare me ndonj realitet: por s paku sa i prket kohs ssotme, duket se kjo shtje as q sht e hapur pr bised. N radh t par, ekzistimi iqytetrimit t Perndimit, i prbashkt pr Evropn dhe Amerikn, sht e dhn qdokund duhet t jet e gatshme t pranoj, pa marr parasysh far mendimesh mund

t ket pr vlern e tij. N rastin e Lindjes, shtja sht shum m e thjesht sepse ek-zistojn disa qytetrime lindore e jo vetm nj; por mjafton q ato t ken disa tipare t

prbashkta; gjegjsisht ato q jan karakteristike pr at q e kemi quajtur qytetrim

1 Ky pohim sigurisht nuk duhet t kuptohet se do t thot q autori krkon q lexuesit e tij t ln pasdore zhvendosjen e prhapur q ndodh n jetn tradicionale t t gjith popujve t Lindjes, si pasoj ecenimit t Perndimit tani dhe n t kaluarn; kreu i tet i ktij libri si edhe shum referenca gjetiu,jan pr t provuar t kundrtn. Po edhe n baz t t dhnave, ende vlen t flitet pr traditat eLindjes q funksionojn dukshm, si pr arsye t popullats s madhe jeta e t cilve ende rregullohetn mnyr pak a shum normale, dhe sidomos pr arsye se njohuria qensore e parimeve ende nuksht mjegulluar deri n pikn q t bhet gati e paarritshme, si ka ndodhur n mnyr aq t zakon-

shme n Perndim. Megjithat, prmbysja e Lindjes po vazhdon aq shpejt saq pasojat mund shpejt tbhen katastrofike. - Prkthyesit n anglishte.


18/81


18

tradicional dhe se po kto tipare t njjta duhet t mungojn n qytetrimin perndimorn mnyr q t arsyetohet plotsisht dallimi madje edhe kundrshtimi midis Lindjesdhe Perndimit. N t vrtet, ashtu edhe sht rasti, sepse karakteri tradicional unevojitet njsoj t gjitha qytetrimeve orientale; duke i marr parasysh kto, pr hir t

qartsis, do t prkujtojm ktu klasifikimin e prgjithshm q tashm e kemiprvetsuar gjetiu dhe i cili, ndonse ndoshta disi tepr i thjeshtuar nse duhet tshkohet n pika t vogla hollsish, megjithat mbetet i drejt n vijat kryesore: Lindja eLargt, e prfaqsuar qensisht nga qytetrimi kinez, Lindja e Mesme nga hinduizmi,Lindja e Afrt nga qytetrimi islam. Duhet t shtohet se n shum aspekte ky qytetrimii fundit duhet m shum t konsiderohet se z nj pozit ndrmjetsore midis Lindjesdhe Perndimit dhe kjo n shum karakteristika t prkujton sidomos qytetrimin

perndimor ashtu si ishte n Mesjet; nse shikohet Islami n raport me Perndiminbashkkohor, pra, duhet t pranohet se ai e kundrshton at n po ato baza si edheqytetrimet e pastra orientale, me t cilat, pra, nga ai pikvshtrim duhet t lidhet.

Kjo sht shtje e rndsishme: kurrfar baze pr kundrshtim rrnjsor midisLindjes dhe Perndimit nuk ka ekzistuar deri tani sepse n Perndim kishte qytetrimetradicionale ashtu si edhe n Lindje; kundrshtimi mund t vihet n dukje vetm me

paraqitjen e Perndimit posarisht modern, sepse ai sht shum m tepr kundrshtimi dy mentaliteteve sesa i dy njsive gjeografike t prcaktuara n mnyr pak a shum tqart. Gjat disa periudhave, midis t cilave m e afrt me kohn ton sht periudha eMesjets, mentaliteti perndimor si nj ndr tiparet m t rndsishme, ishte shum m iafrt me mentalitetin lindor ashtu si ka mbetur deri n ditn e sotme sesa q vet sht

br n kohn moderne: qytetrimi perndimor n at koh mund t krahasohej meqytetrimet e Lindjes n po at mnyr si jan ato qytetrime ende t krahasueshmemidis tyre. Gjat disa shekujve t fundit, megjithat, sht dukur nj ndryshim i

shnuar, shum m serioz sesa do njra nga shmangiet t cilat kishin mundur t bhe-shin prpara n kohn e dekadencs, sepse ai n t vrtet nuk prmban asgj m shumas m pak sesa nj ndrrim t drejtimit t dhn veprimtaris njerzore; ndrsa kyndryshim e ka zanafilln ekskluzivisht n botn perndimore. Rrjedhimisht, kur flasim

pr mentalitetin perndimor, duke u referuar kushteve t sotme, ai nuk sht gj tjetrpos vet mentaliteti modern pr t cilin po aludojm; ndrsa meqense mentaliteti ikundrt sht ruajtur vetm n Lindje, mund t flitet pr t n kushtet e sotme, si prmentalitet t Lindjes. Kta dy terma, pra, thjesht i referohen gjendjes ekzistuese; dhe,nse sht mjaft leht pr t treguar se njri nga kto dy mentalitete t kundrta sht,n t vrtet, ai perndimori, duke qen paraqitja e tij si ngjarje e historis s kohs sfundit, nuk dshirojm t aludojm n asgj sa i prket burimit t mentalitetit t kundrt,

i cili m hert ishte i prbashkt si pr Lindjen ashtu edhe pr Perndimin; vrtet,zanafilla e tij duhet t lidhet me zanafilln e vet njerzimit, sepse sht pikrisht kymentalitet ai q mund t prshkruhet si normal, qoft edhe vetm pr shkak se kafrymzuar gjith qytetrimet q i njohim pjesrisht ose trsisht, me prjashtim vetm tnjrit, do t thot t qytetrimit modern perndimor.

Shum njerz, t cilt rrall kan lexuar at q kemi shkruar me kujdes, e kanmarr mbi vete t na akuzojn se pohojm q t gjitha doktrinat kombtare kan qenfillimisht lindore dhe se vet lashtsia perndimore, gjat shekujsh, gjithmon i kamarr traditat nga Lindja; mirpo, librat tan kurr nuk kan prmbajtur asgj t ktijlloji, madje as dika q do t kishte mundur t sugjeronte nj mendim t till, pr arsyene thjesht q ne e dim se ajo sht e pavrtet. sht e vrtet se jan pikrisht vet tdhnat tradicionale ato q prfundimisht kundrshtojn nj pohim t till: pohimi i qart


19/81


19

duhet t gjendet nga t gjitha ant q tradita e qmotshme e ciklit t tashm buron ngaregjionet e Veriut t largt; n koht e mvonshme kan qen disa rrjedha t dors sdyt q u prgjigjen periudhave t ndryshme, dhe njra nga m t rndsishmet, s pakundr ato nga t cilat ende ekzistojn gjurm t dallueshme, pa dyshim ka shkuar nga

Perndimi n Lindje. E gjith kjo, megjithat, ka t bj me koh shum t largta,ashtu si zakonisht quhen parahistorike, dhe nuk merren n konsideratat tona tsotme: ajo q themi sht, n radh t par, se depoziti i tradits s lasht u transferua

para shum kohsh n Lindje dhe pikrisht aty duhet t gjenden format doktrinare qkan dalur n mnyrn m t drejtprdrejt nga ajo; prandaj n gjendjen e tashme t

bots, fryma e vrtet tradicionale, me gjith at q ajo nnkupton, vshtir mund tthuhet se mbetet gjall trsisht prve n Lindje.

Pr ta plotsuar kt analiz t shkurtr duhet tu bjm s paku nj referenc nkalim e sipr disa propozimeve pr rivendosjen e tradits perndimore q jan dhnn qarqe t ndryshme bashkkohore; kto propozime n vete jan me interes t vogl,

por ato shrbejn pr t treguar se ka njerz q nuk jan t knaqur m me frymnmoderne mohuese; duke ndjer nevojn pr dika pos asaj q mund tu siguroj

periudha jon, ata kan filluar t krkojn mundsin pr tiu kthyer tradits, n njform a n nj tjetr, si mjeti i vetm q kan pr t ikur nga kriza e tashme. Pr fat tkeq, tradicionalizmi nuk sht e njjta gj si pikpamja e vrtet tradicionale; sisht shpesh rasti, nuk mund t arrij m shum se nj tendenc, nj frymzim pak ashum i prcaktuar keq duke mos nnkuptuar patjetr posedimin e fardo njohurie tvrtet; kurse n konfuzionin mendor t sotm duhet t pranohet se nj frymzim i tillshpesh u jep udh koncepteve imagjinare dhe iluzore pa mbshtetje serioze. Kur nuk iadalin t gjejn mundsi n traditn autentike pr t siguruar prkrahjen e nevojshme,kta persona shkojn aq larg sa ti marrin me mend traditat e rrejshme q kurr nuk

kan ekzistuar dhe t cilat kan mungesa nga aspekti i parimeve aq sa ata tentojn tizvetnojn ato; i gjith konfuzioni bashkkohor pasqyrohet n kto fabrikime, ndrsafardo qofshin qllimet e autorve t tyre, rezultati i vetm i tyre sht t japinkontribut m tutje pr jostabilitetin e prgjithshm. N lidhje me kt do t zm ngojevetm t ashtuquajturn tradit perndimore t montuar nga disa okulist ngaelementet m t nduarnduarshme dhe t kuptuar n radh t par si nj lloj rivali meimagjinat jo m t vogl se tradit lindore, gjegjsisht, teozofizm; duke u pasmarr me kt shtje t posame gjetiu, paraplqejm t kalojm pa u vonuar m nshqyrtimin e disa teorive t tjera t cilat meritojn bukur m shum vmendje serioze,sepse s paku ato zbulojn njfar dshire pr t trhequr traditat q kan gzuarekzistenc t vrtet.

Posa u zu ngoje nj rrym tradicionale q rrjedh nga regjionet perndimore;llogarit q i referohen Atlantids t marra nga burimet e vjetra tregojn vendin ezanafills s saj; pas zhdukjes s atij kontinenti, n m t fundit nga kataklizmat q jan

paraqitur n t kaluarn duket se ka pak dyshim se mbeturinat e tradits s saj u bartnn rajone t ndryshme ku jan przier me tradita t tjera q tashm ekzistonin, n tshumtn deg t tradits hiperboriane (popull i Veriut t largt,v.p.); sht fare emundshme q posarisht doktrinat e keltve t ken qen ndr prodhimet e ksaj

przierjeje. Jemi larg asaj q t vm n dyshim cilndo nga kto gjra; megjithat,sht nj faktor qensor i cili nuk mund t mos prfillet n asnj mnyr: forma e vr-tet e Atlantids s zhdukur para mijra vjetsh s bashku me qytetrimin q i prkistedhe i cili ka mundur t ket qen shthurur pas nj oroditjeje q ndoshta mund t kra-hasohet me at q shohim sot rreth nesh, ndonse me dallim t rndsishm, se nje-


20/81


20

rzimi n at koh ende nuk kishte hyr n Kali-Juga. Duhet po ashtu t mos harrohetse ajo tradit i prgjigjej nj periudhe t dors s dyt t ciklit ton dhe se do t jet faregabim t provohet pr ta identifikuar at me traditn e lasht, nga e cila ka dalur dotradit tjetr dhe e cila e vetmja vazhdon q nga fillimi deri n fund. Ky nuk sht rast

t shnohen t gjitha t dhnat q arsyetojn kto pohime; neve na intereson vetmprfundimi q del prej tyre, gjegjsisht se sht e pamundshme t kthehet sot nj traditatlantidiane ose madje t lidhet me t n mnyr t drejtprdrejt ose t trthort; prm tepr, zakonisht ekziston nj shkall e lart e fantazis n t gjitha projektet e ktijlloji. Megjithat, mund t jet me interes bukur t madh t hulumtohet zanafilla e disaelementeve q jan gjetur n traditat e mvonshme, nse merren masa paraprake tdomosdoshme pr tu mbrojtur nga disa mashtrime; por hulumtimet e tilla nuk duhet nasnj mnyr t bhen pr ringjalljen e nj tradite, gj q do t ishte e paprputhshmeme kushtet e bots son t sotme.

Megjithat, ka disa q do t donin t lidhnin veten me traditn kelte, dhe derisa tiafroheshin nj burimi jo shum t largt do t dukej sikur propozimi i tyre sht paksam praktik; megjithat, ku mund t gjendet sot nj doktrin kelte n gjendje t pastrdhe q ende ka gjallri t mjaftueshme pr t lejuar t ndrtohet seriozisht mbi at baz?

Nuk po u referohemi rikonstruksioneve arkeologjike ose thjesht letrare, ashtu si janparaqitur koh pas kohe, por dikas q i prket nj rrafshi fare tjetr. sht e vrtet sedisa elemente kelte t njohura n mnyr t qart e t cilat ka mundsi ende t prdorenkan arritur deri te ne prmes kanaleve t ndryshme; por kto elemente jan shum largasaj q t prbjn nj tradit t plot, kurse fakti q befason sht ai se pikrisht n atovende ku lulzonte ajo m par tashm sht harruar m trsisht sesa traditat e shumqytetrimeve q kurr nuk kan pasur fare vendin aty; ka sigurisht arsye q ato t

pasqyrohen n kto t dhna, s paku pr secilin q nuk sht nn ndikimin e ideve t

cilat formohen q prpara. Mund t shkoj njeriu m tutje dhe t thot se n t gjitharastet e ktilla, ku ekziston shtja e mbeturinave t lna nga qytetrimet q janzhdukur, sht e mundshme t kuptohen drejt ato q kan mbetur duke i krahasuar meelementet gjegjse q ende jetojn n qytetrimet tradicionale; dhe mund t thuhet pokshtu edhe pr Mesjetn, ku duhet t gjendet shum nga ajo q ka humbur kuptimin nPerndimin bashkkohor. Ka mundsi vetm duke marr kontakt me traditat q endegjallrojn q ajo e cila mund t prtrihet t bhet t jetoj prsri; kurse kjo, si kemivn n dukje aq shpesh, sht nj ndr shrbimet m t mdha q Lindja mund tiaofroj Perndimit. Ne nuk e vm n dyshim gjallrimin e njfar fryme keltike e cilaka ende mundsi t shfaqet n trajta t ndryshme, si ka ndodhur n t vrtet koh paskohe; por njerzit prpiqen t na bindin se ende ekzistojn qendra shpirtrore ku sht

ruajtur e paprekur tradita druide; ne nuk mund t bjm tjetr pos t krkojm prov prnj pohim i cili n ndrkoh vrtet duket jashtzakonisht i dyshimt, nse jo edhe tmos mund t bhet fjal pr gjith kt.

E vrteta e ksaj shtjeje sht se elementet kelte t mbetura gjall n t shumtnjan asimiluar nga Krishterimi n kohn e Mesjets; legjenda e Grejlit t shenjt dhe edo gjje q shkon me t sht nj shembull posarisht i rndsishm dhe i qart nkt aspekt. M tutje, ne jemi t mendimit q po qe se nj tradit perndimore duhet triprtrihet, ajo do t duhej t merrte nj form t jashtme q do t ishte fetare nkuptimin m t ngusht t fjals, dhe ajo form nuk do t mund t ishte tjetr pos ekrishter, sepse nga nj an, format tjera t mundshme kan qen nj koh tepr t gjatt huaja pr mentalitetin perndimor, kurse nga ana tjetr, sepse vetm n Krishterim,

pr t qen m i sakt n Katolicizm, mund t gjendet sasi aq e madhe q ka mbetur


21/81


21

gjall deri sot nga fryma tradicionale n Perndim1F1. do ndrrmarrje tradicionaliste, ecila pranon se merr parasysh kt t dhn, sht pashmangshm e dnuar t dshtoj,sepse asaj me siguri do ti mungoj baza e duhur; kuptohet vetvetiu se njeriu mundet tndrtoj vetm mbi dika q efektivisht ekziston dhe se aty ku mungon vazhdimsia

mund t ket vetm rikonstruksion artificial t paaft pr jet; nse kundrshtohet sevet Krishterimi n kohn ton vshtir kuptohet tashm n mnyrn e tij m t thelldhe t vrtet, ne do t prgjigjeshim se ai s paku ka ruajtur n formn e vet t vrtetdo gj t domosdoshme pr t siguruar nj baz t till. Ndrmarrja m e mundshme, evetmja q n t vrtet do t mund t ikte t mos ndeshej me pamundsit emenjhershme do t ishte pra ti msyhej prtritjes s dikas q mund t krahasohetme at q ekzistonte n Mesjet, duke lejuar dallimet q krkohen me ndryshimet e rre-thanave; kurse n rastin e elementeve t cilat i kan humbur plotsisht Perndimit, do tishte e domosdoshme t trhiqeshin ato tradita q jan ruajtur n trsin e tyre, sikemi vn tashm n dukje, q t prcillen me nj proces t prshtatjes q do t ishtevetm pun e nj elite intelektuale t themeluar fort. Tashm u kemi hyr ktyreshtjeve t nduarnduarshme gjetiu; por sht e kshillueshme t trhiqet vmendjaedhe nj her pr shkak t tendencs s prhapur gjer e gjat n kohn e sotme pr tiknaqur qejfet m inkonsistente; pr m tepr, duhet t kuptohet plotsisht se po qe setraditat e Lindjes, n format e tyre specifike, vrtet mund t prvetsohen nga nj elit, ecila n nj kuptim qndron prtej t gjitha formave me qartsi, ato vrtet nuk mund t

prvetsohen shum nga masa e njerzve t Perndimit, pr t cilt ato kurr nuk qent parashikuara, prve nse nuk ndodh ndonj shndrrim fare i papritur. N qoft sendodh t krijohet nj elit intelektuale e Perndimit, do t jet qensore njohja e doktri-nave t Lindjes pr prmbushjen e funksioneve t saj, pr arsyet q posa u dhan mlart; por ata t cilve do tu bie fati t korrin t mirat e puns s saj dhe t cilt do t

jen n shumic, mund t mbeten fare leht t pavetdijshm pr kto gjra, kursendikimi q do ta marrin ata, si t thuash, n mnyr t padyshimt dhe n do rastprmes agjencive q do t mbeten fare jasht perceptimit t tyre, do t jet pr ktarsye fare i vrtet dhe efikas. Kurr nuk kemi mbrojtur asgj tjetr; por na sht dukure dshirueshme t prsritet ajo q kishim thn n mnyrn m t qart t mundshmesepse, po qe se jemi t gatshm t presim q njerzit ndonjher t mos na kuptojn

plotsisht, ne megjithat jemi kureshtar t pengojm njerzit t mos na i mveshinqllimet t cilat jan larg mendjes son.

Por ti lm tani parashikimet e s ardhmes, sepse brenga jon e ngutshme ka tbj me gjendjen e vrtet t gjrave ashtu si jan sot, dhe tu kthehemi shkurtsugjerimeve t ndryshme pr rivendosjen e nj tradite perndimore ashtu si duhet t

jet n bot n kohn e sotme. Do t mjaftonte vetm nj vshtrim pr t treguar se ktomendime jan, si t thuash, jasht prdorimit; ne i referohemi faktit se ato praktikishtgjithmon arrihen n nj frym pak a shum t armiqsis s hapur ndaj Lindjes. Duhett pranohet se madje edhe ata q krkojn t mbshteten n Krishterimin ndonjhergjallrohen nga kjo frym dhe vrtet ata duket se jan syhapur pr shtjet ekundrshtimit t cilat vrtet jan imagjinare; pikrisht si pasoj e ksaj shprehie t

1 Me t drejt do t duhej t zihej ngoje n kt kontekst edhe dega tjetr e Krishterimit tradicional,kisha ortodokse, sepse koka e saj n pjes t madhe i prket Evrops; por meqense ky libr ishtehartuar n radh t par pr ta prdorur lexuesit e Evrops Perndimore, autori nuk ka gjetur rast t'i

referohet nj forme tjetr tradicionale pos asaj e cila sht specifike pr Perndimin, n kuptimin mt ngusht t fjals. - Prkthyesit n anglishte.


22/81


23/81


23

disa vjetsh; ndoshta perndimort n trsi nuk jan m t gjith t knaqur mezhvillimin ekskluzivisht material t qytetrimit bashkkohor, gj q ndoshta shtshenj se nuk sht humbur gjith shpresa e shptimit.

Sido q t jet kjo, kthimi i Perndimit me fardo mjetesh n traditn e tij vetjake

do t nnkuptonte se kundrshtimi i tij ndaj Lindjes sht zgjidhur dhe nuk ekziston m,sepse ai kundrshtim siguron ekzistencn e vet thjesht nga shmangia e Perndimit dhe,n t vrtet, nuk ka asgj m shum as m pak se kundrshtimin midis pikpamjevetradicionale dhe kundrtradicionale. Kshtu, n kundrshtim me pikpamjet q kemi

prshkruar m lart, nj nga rezultatet e para t kthimit tradits do t ishte t arrihej sam shpejt nj mirkuptim me Lindjen, si ndodh gjithmon midis qytetrimeve q kanelemente t krahasueshme ose ekuivalente, dhe vetm midis qytetrimeve t tilla,meqense kto elemente formojn t vetmn baz mbi t ciln mund t sillet nj mir-kuptim i till deri diku efektiv. Pikpamja e vrtet tradicionale sht gjithmon dhegjithkund e njjt, pa marr parasysh n far forme mund t merret me mend; trajtat enduarnduarshme q jan prshtatur posarisht pr tiu prgjigjur kushteve t ndryshmedhe rrethanave t ndryshme t kohs dhe t vendit jan vetm shprehje e nj t vrtete tvetme; por pr ta zbuluar kt bashkim themelor q nnkupton shumsi t dukshmesht e domosdoshme q njeriu t jet n gjendje t vendoset n sfern e intelektualitetitt vrtet. Pr m tepr, pikrisht n kt sfer intelektuale jan vendosur parimet nga tcilat normalisht rrjedh do gj tjetr prmes pasojash ose zbatimesh pak a shum m tveuara; pikrisht n kto parime, mbi t gjitha, duhet t arrihet mirkuptim, po qe sevrtet duhet t vijoj ndonj marrveshje e gjer, sepse ato paraqesin at q sht mqensorja; dhe vrtet, kur ato njher t kuptohen si duhet, marrveshja vjen vetvetiu.Duhet t vrojtohet se njohja e parimeve, e cila prbn dijen n thelbin e vet ose njohjenmetafizike n kuptimin e vrtet t fjals, sht universale si vet parimet prandaj plot-

sisht e pavarur nga rastet individuale, t cilat duhet domosdo t ndrhyjn, nga anatjetr, posa t futet njeriu n sfern e zbatimeve; gjithashtu, kjo fush plotsishtintelektuale sht e vetmja ku nuk ka nevoj pr kurrfar prpjekjesh t prshtatjesmidis mentaliteteve t ndryshme. M tutje, kur t jet kryer nj her nj pun e ktill,nuk mbetet asgj tjetr pos t zhvillohen rrjedhojat pr t arritur pajtim n t gjithasferat e tjera t posame meqense, si pikrisht u tregua, mbi do gj tjetr prdoret kjonjohuri kryesore qoft drejtprsdrejti ose n mnyr t trthort; nga ana tjetr, njmarrveshje e arritur n fardo fushe t posame, pa prputhje t parimeve, gjithmondo t jet shum e paqndrueshme dhe e pasigurt dhe m shum e natyrs s njmarrveshjeje diplomatike sesa e mirkuptimit t vrtet. Prandaj, pr kt shkak, le tthuhet edhe nj her se nj arsyetim i vrtet mund vetm t veproj nga lart teposht e

jo nga posht prpjet dhe kjo vlen n dy kuptime: puna duhet t filloj nga ajo q shtm s larti, kjo do t thot nga parimet, dhe t zbres dalngadal npr renditje tndryshme t zbatimit, gjat gjith kohs duke vshtruar rreptsisht varsin hierarkikeq ekziston midis atyre renditjeve. Nga vet natyra e saj, kjo mund t jet vetm pun enj elite, duke marr fjaln n kuptimin e saj m t vrtet dhe t plot, me t cilnmendohet ekskluzivisht nj elit intelektuale; kurse, n t vrtet, asnj lloj tjetr nuksht i mundshm, meqense dallimet shoqrore thjesht t jashtme nuk kan kurrfarrndsie nga pikvshtrimi q kemi ne ktu.

Vshtrimet e bra m lart duhet tashm t mjaftojn pr t treguar sa gjra duronqytetrimi bashkkohor perndimor pr nevojn jo vetm aty ku ka t bj memundsin pt tu kuptuar drejt me qytetrimin lindor, por edhe n vetvete, nse duhett bhet normal dhe i plot; vrtet kto dy shtje jan aq ngusht t lidhura ndr vete


24/81


24

saq vrtet dalin si nj dhe e vetmja gj, dhe jan pikrisht arsyet e nnkuptuara pr ktlidhje ato pr t cilat po bisedojm. Tani na mbetet t shpjegojm n mnyr m t plot

prej se prbhet pikpamja kundrtradicionale, e cila sht nj dhe e vetmja gj sipikpamja bashkkohore, dhe po ashtu pr t vn n dukje pasojat q dalin nga ajo dhe

t cilat i shohim t shpaluara me keqardhje logjike pr ngjarjet e kohs s sotme. Para set vijojm m tutje, megjithat, sht edhe nj shtje tjetr q do t donim ta zinimngoje ktu: t jesh vendosmrisht kundrmodern nuk do t thot kurrsesi t jeshkundrperndimor; nse mund t prdoret nj shprehje e till, meqense, n tkundrtn, mund t prvetsohet i vetmi qndrim i aft pr t shptuar Perndimin ngarregullimi i tij vetjak; m tutje, asnj njeri i Lindjes besnik ndaj tradits s tij vetjakenuk do ti shikonte gjrat ndryshe; ka vrtet shum m pak kundrshtar t Perndimitsi t till - nj qndrim vrtet i pakuptimt - sesa ka kundrshtar t Perndimit nse aimerret si identik me qytetrimin bashkkohor. Sot ka njerz q bisedojn pr mbrojtjene Perndimit, gj q sht e uditshme, t thuhet m s paku, duke patur parasysh sesht Perndimi ai, si do t shohim m von, i cili krcnon t vrshoj do gj dhe t

prfshij gjith njerzimin n vorbullin e veprimit t tij jokonsekuent; themi, iuditshm dhe po ashtu fare i paarsyeshm, nse ato fjal vrtet kan kuptimin, siduhet t jet e vrtet, prkundr disa rezervave, q mbrojtja n fjal krkon t drejtohetkundr Lindjes, sepse Lindja e vrtet nuk ka fare n mend t sulmoj ose t mbi-sundoj dik; ajo nuk krkon m shum se t mbetet e pavarur dhe e patrazuar, gj qduket mjaft e drejt. E vrteta e ksaj shtjeje sht se Perndimi, ka nevoj t madhe

pr tu mbrojtur, por vetm nga vetvetja dhe nga tendencat vetjake t cilat, nseshpiejn n prfundimin e tyre logjik, do t shpiejn n mnyr t pashmangshme nshkatrrim dhe shthurje; duhet, pra, m mir t flitet pr reform t Perndimit, dhenj reform e till, po t ishte gjith ajo q duhet t jet, do t thot rikthimi i tradits s

vrtet, do t krkonte edhe nj mirkuptim me Lindjen si di t natyrshme. Sa naprket neve, ne nuk krkojm m shum sesa t japim kontribut, aq sa qndron nfuqin ton, si pr kt reform ashtu edhe pr kt mirkuptim, duke marr me mendgjithmon se ende ka koh dhe se mund t prfitohen disa rezultate para se t vijkatastrofa e fundit drejt s cils po prin me t shpejt qytetrimi bashkkohor: por edhe

po t ishte tepr von m pr tiu shmangur ksaj katastrofe, puna e ndrmarr me ktqllim t synuar nuk do t ishte pa dobin e saj, sepse ajo do t shrbente n do rast si

prgatitje, sidoqoft e largt, pr at diskriminim q iu referuam n fjaln tonprpara, dhe kshtu do t ndihmonte t siguroheshin ato elemente t cilat kan fatin tishmangen anijethyerjes s bots s sotme dhe t bhen far e bots s ardhshme.


25/81


Kreu i tret

DIJA DHE VEPRIMI

Tani do ta kthejm vmendjen ton n mnyr m t posame drejt njrit ngaaspektet kryesore t kundrshtimit q ekziston n kohn e sotme midis mentaliteteve tLindjes dhe t Perndimit dhe q prkon, si kemi vn tashm n dukje, me kundr-shtimin m t zakonshm midis fryms tradicionale dhe kundrtradicionale. Shikuar ngaajo q sht pikpamja m themelore, ky kundrshtim tregohet n formn e q ekzistonmidis meditimit dhe veprimit, ose thn n mnyr m t sakt, ai tregohet si rast i tilln pozitat prkatse me t cilin mund t ngarkohet secili nga kta dy terma.Marrdhnia midis tyre mund t konsiderohet n mnyra t nduarnduarshme; a jan atovrtet dy gjra t kundrta, si duhet t merret me mend n mnyrn m t zakonshme,ose a jan n mnyr alternative joplotsuese ndaj njra-tjetrs, apo ndoshtamarrdhnia e tyre mund t mos jet m shum e nnrenditjes sesa e bashkrenditjes?Aq ka aspekte t ndryshme t ksaj shtjeje, dhe ato shtje u prgjigjen aq shum

pikpamjeve t ndryshme, t cilat, edhe pse jan larg asaj q t ken rndsi t njjt,megjithat t gjitha mund t arsyetohen n njfar mnyre, sepse secila lidhet me njrend t posam t realitetit.

N radh t par, m siprfaqsorja dhe m e jashtmja e ktyre pikpamjeve shtajo e cila meditimin dhe veprimin, shkurt dhe thjesht, i kundrshton si t kundrt nkuptimin e plot t fjals. Ky kundrshtim vrtet ekziston n nivel t asaj q duket dhenuk duhet t mohohet: po megjithat, po t ishin vrtet t papajtueshm meditimi dheveprimi do t kishin qen plotsisht t paprputhshm, prandaj dhe kurr nuk do tmund t gjendeshin t shoqruar. Por, n t vrtet, rasti nuk sht i till; thn norma-lisht s paku, nuk ekziston as popull dhe ndoshta as individ q mund t konsiderohetekskluzivisht meditues ose ekskluzivisht veprues. E vrteta qndron aty se kjo sht njshtje e dy tendencave, njra ose tjetra nga to duhet t mbizotroj gati n mnyr t

pashmangshme, n mnyr t till saq zhvillimi i njrs duket se bhet n llogari ttjetrs, pr arsyen e thjesht sepse veprimtaria njerzore, e marr n kuptimin m t

gjer t fjals, nuk mund t ushtrohet deri n shkall t barabart n do fush dhe n tgjitha drejtimet njkohsisht. Pikrisht kjo nxjerr n shesh nj kundrshtim; por duhet t

jet i mundshm pajtimi midis ktyre dy pozitave, ose t t ashtuquajturave pozita; dhevrtet dikush mund t thot njsoj pr t gjitha pozitat, sepse ato pushojn t ekzistojnsi t tilla n at ast kur dikush i vshtron nga nj nivel m i lart se ai ku kundrshtimii tyre sht realitet. Kundrshtimi ose kontrasti nnkupton munges harmonie oseekuilibri, dika q do t thot, si kemi vrejtur shpesh, se mundet t ekzistoj vetmnga nj pikpamje relative, prandaj edhe t posame dhe t kufizuara.

T shikohen meditimi ose veprimi si plotsues, do t thot t prvetsohetpikvshtrimi i cili tashm futet m thell dhe sht m i vrtet se ai i harruari,meqense kundrshtimi sht, pra, ripajtim, si t thuash, duke ekuilibruar t dy termatnjrin me tjetrin. N kt rast do t dukej sikur t ishte shtje e dy elementeve njsoj t


26/81


26

domosdoshm t cilt plotsojn dhe mbshtesin njri-tjetrin ndrsjellazi dhe t ciltprbjn veprimtarin e dyfisht, t brendshme dhe t jashtme, t nj qenieje t vetmedhe t njjt, qoft ajo t marr do njeri ve e ve ose t vshtroj njerziminkolektivisht. Ky koncepcion sht vrtet m harmonik dhe knaq m shum se ai i pari;

mirpo, po t prkrahej n mnyr ekskluzive do t dilte si rezultat i tij joshja, sirrjedhoj e bashklidhjes s themeluar ashtu, pr ti vendosur meditimin dhe vepriminn t njjtn sfer, duke dhn si pasoj q asgj nuk do t mbetej pos t provohej q truhej ekuilibri midis tyre sa m i barabart q t mundet, pa shtjen e eprsis s njritmbi tjetrin, gj q kurdoqoft mund t shtrohet; por sht e qart se ky pikvshtrimende sht joadekuat nga fakti se shtja e eprsis vrtet ngrihet dhe gjithmon shtngritur pa marr parasysh sa jan prpjekur njerzit pr ta zgjidhur.

Prkitazi me kt, pr m tepr, ajo q ka rndsi sht jo shtja e mbizotrimitn t vrtet, e cila fundja sht pun temperamenti dhe race, por e asaj q mund tquhet e drejt e mbizotrimit; kurse kto dy gjra lidhen n mes vete vetm deri n nj

pik. Pa dyshim, pranimi i eprsis s njrs nga kto dy tendenca do t inkurajontezhvillimin e saj maksimal, n paraplqim ndaj tjetrs; por n praktik, megjithat, shte vrtet se pozita t ciln do ta zr meditimi dhe veprimi n jetn e njeriut ose t nj

populli, marr n trsi, gjithmon duhet t varet m s shumti nga natyra e tyre, me-qense n kto shtje gjithmon sht e domosdoshme t merren parasysh mundsit e

posame t dokujt. sht e qart q prirja pr soditje sht m shum e prhapur dhen mnyr m t prgjithshme e zhvilluar n Lindje; me gjas nuk ka asnj vend pr tcilin kjo mund t thuhet m me siguri sesa pr Indin, dhe prandaj India mund tkonsiderohet q paraqet n mnyrn m tipike at q kemi prshkruar si mentalitetlindor. Nga ana tjetr, sht e pamohueshme se nj prirje pr aksion ose tendenca q delnga ajo, thn n mnyr t prgjithshme, sht mbizotruese te popujt e Perndimit, s

paku sa i prket shumics drrmuese t individve, dhe se madje edhe n qoft se kjotendenc duhet t ekzagjerohet dhe t shprdorohet, ashtu si bhet sot, megjithat do tvazhdonte t ekzistonte, kshtu q n Perndim soditja gjithmon do t detyrohet tmbetet sfer pr nj elit shum m t kufizuar, prandaj thuhet rndom n Indi se po tkthehej Perndimi n gjendje normale t rendit, deri n pikn e posedimit t njorganizimi t rregullt shoqror, pa dyshim do t kishin pr tu gjetur shum kshatrijas,

por vetm relativisht pak brahmin. Mirpo, kjo do t mjaftonte pr t shkaktuar q dogj t binte n vend prsri, po qe se elita intelektuale do t formohej n mnyrefektive dhe eprsia e saj do t njihej plotsisht, sepse fuqia shpirtrore nuk varetkurrsesi nga numri, ligj i cili vlen vetm pr materien; pos ksaj - e kjo sht nj shtjee rndsishme - n koht e lashta e posarisht n Mesjet mbarshtrimi natyror i

Perndimit pr veprim nuk u pengoi q t njihnin eprsin e meditimit, ose me fjal ttjera, t inteligjencies s vrtet; pse t jen gjrat aq t ndryshme n kohn e sotme? Asht kjo pr shkak se perndimort kan arritur pikn e humbjes s intelektualitetit,

prmes nj zhvillimi t kapacitetit t tyre pr veprim, se ata ngushllohen duke shpikurteori t cilat vendosin veprimin mbi do gj tjetr, madje shkojn aq larg, pr shembull,n pragmatizm, sa t mohojn q ekziston do gj e vlefshme prpos veprimit; ose,

prkundrazi, a sht kjo mnyr pr t shikuar gjrat t cilat, duke u prvetsuar nradh t par, kan shpn n atrofi intelektuale, gj q sot sht aq e qart? Sipassecils nga kto hipoteza si dhe gjasave m t sigurta t s vrtets q duket se qndrondiku midis ktyre dyjave, rezultatet jan identike; gjrat kan arritur nj pik ku shtkoha e fundit q t reagohet, dhe pikrisht n kt aspekt, t themi edhe nj her, Lindjamund ti shrbej Perndimit jo duke ngulitur koncepte n t, gj q sht e huaj pr


27/81


27

mentalitetin e saj, si duket t ken frikn disa njerz, por duke ndihmuar pr t zbuluartraditn e tyre vetjake, kuptimi i s cils ka humbur aq shum nga pamja; mirpo,Perndimi vet duhet t tregoj gatishmri.

Do t mund t thuhej se antiteza midis Lindjes dhe Perndimit, n gjendjen e

tashme, qndron n Lindjen q ruan eprsin e meditimit mbi veprimin, ndrsaPerndimi modern, nga ana tjetr, pretendon eprsin e veprimit mbi meditimin. Ktunuk ka m ndonj shtje t pikpamjeve nga t cilat do t mund t ishte e arsyeshmedhe e pranueshme si shprehje e s paku njfar t vrteteje relative, si ishte rasti kurfolm pr kundrshtimin ose pr plotsueshmrin me raport konsekuent t bash-krenditjes midis ktyre dy termave q kundrshtojn njri-tjetrin; meqense raporti innshtrimit sht i pakthyeshm nga vet natyra e tij, kto dy koncepte vrtet jan nkundrthnie n kt rast, prandaj dhe prjashtohen ndrsjellazi, dhe del se kur njhert pranohet nnshtrimi i vrtet, njri koncept duhet t jet i vrtet kurse tjetri irrejshm. Para se t shkojm n burim t ksaj shtjeje, t shnojm nj shtje

plotsuese: derisa pamja q sht ruajtur n Lindje u prket vrtet t gjitha kohve, sikemi vrejtur tashm, qndrimi tjetr vetm sa ka dalur n pah n koht fare t fundit; tgjitha konsideratat e tjera mnjan, kjo duhet tashm t shtyt njeriun t supozoj sesht disi normale. Kjo prshtypje vrtetohet me vet at ekzagjerim n t cilinmentaliteti modern perndimor ka dshtuar duke vijuar tendencn e vet t brendshme; t

paknaqur me proklamimin e eprsis s veprimit n do rast, njerzit e Perndimitkan arritur n pikn q ta bjn at preokupim ekskluziv t tyre dhe mohim t gjithvlers s meditimit, natyrn e vrtet t t cilit nuk e prfillin ose nuk arrijn takuptojn. Doktrinat lindore, nga ana tjetr, derisa e miratojn sa m qart q ka mundsieprsin dhe madje tejkalimin e meditimit n raport me veprimin, megjithat i lejojnveprimit vendin legjitim dhe pranojn plotsisht rndsin e tij t drejt n fush t

rasteve t paparashikueshme t njerzimit.Doktrinat lindore po edhe doktrinat e lashta t Perndimit deklarojn njzri semeditimi sht sipror ndaj veprimit, njsoj si sht e pandryshueshmja siprore ndajt ndryshueshmes. Veprimi, duke arritur vetm nj ndryshim kalimtar dhe momental tqenies, nuk mund me gjas t prmbaj brenda vetes arsyen parimore dhe tmjaftueshme; po t mos varej nga parimi jasht sfers s vet t mundshme, ather ai dot ishte dika iluzor; edhe ky parim prej nga del gjith realiteti nga i cili ka mundsi, siedhe ekzistenca e tij dhe vet mundsia e tij, mund t gjenden vetm n meditim, oseme fjal t tjera, n njohuri, sepse kto dy terme rrnjsisht jan sinonime, ose s paku

prkojn, q vetdija dhe veprimi t arrijn aty duke mos u ndar kurrsesi. Njsojndryshimi, n kuptimin m t gjer t fjals, sht i pakuptimt dhe kundrthns,

domethn i pamundshm pa nj parim prej ku mund t dal dhe i cili, nga vet fakti sesht parim, nuk mund t jet objekt i tij, prandaj doemos sht edhe i pandryshueshm;

pr kt arsye n lashtsin perndimore Aristoteli pranoi domosdon e lvizsit tpalvizshm pr t gjitha gjrat. sht pikrisht ajo pjes e lvizsit t palvizshmt ciln dija luan n raport me veprimin; sht e qart se veprimi i tri i prket sfers sndryshimit dhe t t brit; dija n vete siguron mjetet pr t ikur nga kjo fush dhenga kufizimet e brendshme, ndrsa kur arrin te pandryshimi, si n rastin e dijes kryesoreose metafizike, gj q n thelb sht dija, vet posedohet nga e pandryshueshmja, sepsee gjith dija e vrtet sht n thelb identifikim me objektin e vet. Kjo sht pikrishtajo t ciln perndimort nuk ia dalin ta kuptojn; ata nuk pranojn asgj siprore ndajdijes racionale ose diskursive, e cila doemos sht e trthort dhe e paprkryer, dukeqen di q mund t prshkruhet si dije e reflektuar; madje edhe kt lloj t ult t dijes


28/81


28

ata po vijn gjithnj e m shum duke e vlersuar vetm aq pr sa ajo mund tu shrbejqllimeve praktike t menjhershme; t prftuar nga veprimi deri n shkalln e hedhjes

posht t do gjje q qndron prtej saj, ata nuk ia dalin t kuptojn se vet ky veprim,pr shkak t mungess s parimit, shpie n agjitim aq t padobishm sa sht edhe i

parndsishm.Ky vrtet sht tipari m i spikatur i kohs s sotme; nj dshir me gjith shpirt

pr agjitim t pandrprer, pr ndryshim t vazhdueshm, pr shpejtsi gjithnj e m tmadhe si ajo me t ciln vijojn ngjarjet njra pas tjetrs. Nga t gjitha ant shohimshprbrje t shumfishta dhe nj shumsi t pabashkuar m nga vetdija e fardo

parimi m t lart; n jetn e prditshme, si n t menduarit shkencor, analiza bhet derin njansi, duke dhn rezultat nndarje t pafundta, nj integrim t vrtet tveprimtaris njerzore n do sfer n t ciln ajo veprimtari ende mund t ushtrohet;dhe prej kndej paaftsia pr sintez dhe pamundsia pr fardo lloj prqndrimi qsht aq tipar i dukshm n syt e lindorve. Kto jan frytet e natyrshme dhe t pa-shmangshme t nj materializimi gjithnj e m t shquar, duke qen vet materiaqensisht shumsi dhe ndarje; dhe le t thuhet, n kalim e sipr, kjo edhe shpjegon psedo gj q del nga materia nuk mund t lind gj tjetr pos grindje dhe t gjitha mnyrate konfliktit midis popujve si dhe midis individve. Sa m thellsisht t przihet njeriun kt shtje, aq m shum elemente t ndarjes dhe t kundrshtimit fitojn forc dhehapsir; nga ana tjetr, sa m shum t ngrihet njeriu ndaj spiritualitetit t pastr, aqm afr hiqet ndaj atij bashkimi i cili mund t prmbushet plotsisht vetm prmesvetdijes pr parimet universale.

Ajo q bie n sy sht se lvizja dhe ndryshimi vrtet mohen pr hir t vet tyredhe jo pr nga ndonj qllim n t cilin mund t shpiejn: dhe ky sht rezultat idrejtprdrejt i prvetsimit t do aftsie njerzore n veprimin e jashtm, nga i cili

posa u demonstrua karakteri kalimtar i domosdoshm. Edhe ktu kemi shprbrjen tshikuar nga nj knd tjetr dhe n nj faz m t prparuar: ajo do t mund t pr-shkruhej si tendenc ndaj t prkohshmes, q ka si kufizim gjendjen e ekuilibrimit tthjesht, i cili do t prkonte, po qe se do t arrihej, me shthurjen prfundimtare t ksaj

bote; ndrsa kjo po ashtu sht nj nga shenjat m t qarta q tregojn fazn m tfundit t Kali-Jugas.

Nn kt ndikim, pra, e njjta gj paraqitet n suazat shkencore: studimi ktubhet pr hir studimi shum m tepr se pr hir t rezultateve t pjesrishme dhefragmentare q i arrin; para nesh kalon nj sr gjithnj e m e shpejt e teorive dhe ehipotezave t pambshtetje duke u thrrmuar posa t vhen n pun, pr tu zvendsuar

pastaj me t tjera q kan fatin t qndrojn gjithnj e m shkurt, nj kaos i vrtet

midis t cilit njeriu krkon kot s koti q t arrij dika m pozitive sesa grumbullim tllahtarshm faktesh dhe hollsish t paafta pr t provuar kado qoft ose pr tnnkuptuar kado qoft. Natyrisht, tani i referohemi shkencs spekulative, pr aq saende ekziston dika; sa u prket shkencave aplikative, prkundrazi, ka rezultate t

pamohueshme dhe kjo mund t kuptohet leht, sepse rezultatet e ktij lloji lidhendrejtprsdrejti me sfern materiale, sfera e vetme n t ciln njeriu bashkkohor mundt krenohet pr fardo eprsie reale. Prandaj duhet t pritet q zbulimet, ose m mirshpikjet mekanike dhe industriale, do t shkojn duke u zhvilluar dhe shumfishuar meintensitet t shtuar derisa t arrihet fundi i kohs s sotme; dhe kush di nse kto shpikjeme rreziqe t shkatrrimit t cilat vijojn n vargun e tyre a nuk do t bhen nj ndragjentt kryesor n katastrofn e fundit, nse gjrat arrijn kulmin nga i cili kjo nukmund t mnjanohet?


29/81


29

Sido q t jet, ndjehet n mnyr shum t rndomt mbresa se n gjendjen etashme t gjrave nuk ekziston m ndonj lloj stabiliteti; por derisa disa q e kuptojnrrezikun dhe provojn t reagojn kundr tij, shumica e bashkkohsve tan e gjejnveten fare rehat n mesin e ktij konfuzioni, n t cilin ata shohin nj lloj prfytyrimi t

jashtm t vet mentalitetit t tyre. Vrtet ekziston nj prputhje e sakt midis bots kuduket se do gj sht n gjendje t dikas q bhet, duke mos mbetur vend pr t

pandryshueshmen, duke hequr dor kshtu nga dija e vrtet me nnkuptim, si edhe ngaaspekti i asaj dijeje, gjegjsisht nga parimet e transcedencs dhe ato universale. Mund tshkoj njeriu edhe m larg dhe t thot se ajo arrin te mohimi i njohuris reale fardoqoft, madje edhe t llojit relativ, sepse si treguam m lart, relativja sht e pakuptimtdhe e pamundshme pa absoluten, e rastsishmja pa t domosdoshmen, ndryshimi pa t

pandryshueshmen dhe shumsia pa unitetin; relativizmi sht vet kundrthns,sepse duke krkuar t reduktohet do gj pr ta ndryshuar logjikisht duhet t arrij nmohim t vet ekzistimit t ndryshimit; n thelb argumentet e famshme t Zenos sElias nuk do t thonin gj tjetr pos ksaj. Duhet vrtet t pranohet se teorit e llojit nfjal nuk mund t plotsohen ekskluzivisht n kohn e sotme; ndeshet njeriu me to nfilozofin greke, shembulli i Heraklitit dhe i fluksit universal q sht shembulli m injohur; n t vrtet, pikrisht kjo shpuri shkolln e Elias ti sulmonte kto koncepte, siedhe ato t atomistve, me an t nj lloj t reductio ad absurdum.Madje edhe n Indimund t gjendet dika e till, ndonse natyrisht, qasja n at rast dallon nga mnyrat efilozofis. Teorit e tilla, megjithat, arritn n at koh jo m shum se n prjashtime,kurse revoltat e atij lloji kundr fryms tradicionale, t cilat mund t jen paraqitur her

pas here gjat gjith rrjedhs s Kali-Jugas, ishin fundja fare t kufizuara n hapsir;ajo q sht e re sht prvetsimi i prgjithsuar i ktyre koncepteve, ashtu si mund tshihet sot n Perndim.

Duhet t vhet n dukje se nn ndikimin e ides s kohs fare t fundit tprparimit, filozofit e asaj q bhet kan marr nj form t posame temodernistt t cilt kurr nuk e patn t njjtin lloj t teoris pr t lashtit: kjo form,derisa sht e aft pr llojlloshmri t shumfisht, mund t shkurtohet, thn me fjalt tjera, si evolucionizm. Nuk ka nevoj t prsrisim at q tashm e kemi thngjetiu mbi kt tem: vetm do t prkujtojm t dhnn se fardo koncepti i cili nuk

pranon asgj tjetr prve t brs, sht doemos po n at baz koncept natyralist,ndrsa si i till nnkupton nj mohim formal nga ai i cili qndron prtej natyrs, do tthot, i fushs metafizike, e cila sht fush e parimeve t pandryshueshme dhe t

jashtme. Mund t theksojm po ashtu lidhur me teorit e tilla kundrmetafizike se idejae Bergsonit pr zgjatjen e thjesht prkon pikrisht me at shthurje t njkohsis t

ciln e zum ngoje m lart; intuita e supozuar e cila modelohet nga rrjedha epandrprer e gjrave t ktyre kuptimeve, larg asaj q t mund t shrbej siinstrument pr t nxn dije t vrtet, vrtet paraqet shthurje t gjith dijes s mund-shme.

Kjo na shtyt t vrejm edhe nj her, meqense sht nj shtje absolutishtqensore dhe kjo mbi t ciln nuk duhet t lejohet t kmbngulet as me dykuptimsinm t vogl, se intuita intelektuale, prmes s cils vetm dija metafizike mund tnxnet, nuk ka asgj, fardo qoft ajo, t prbashkt me at llojin tjetr t intuits prt cilin flasin filozof t ndryshm bashkkohor: kjo e fundit ka t bj me rrafshin endijimeve dhe, n t vrtet, sht nnracionale, kurse ajo e para, e cila i prket inteli-gjencs s vrtet sht, pkundrazi, mbiracionale. Por modernistt t cilt nuk jan tvetdijshm pr asgj sipr arsyes n rrafshin intelektual, as q marrin me mend


30/81


30

mundsin e intuits intelektuale, kurse doktrinat e lashtsis dhe t Mesjets, edhe kurnuk kishin asgj m shum se karakter filozofik, prandaj edhe t paafta pr t vn nloj kt intuit n mnyr efektive, megjithat e pranonin qartas ekzistimin e saj si dheeprsin e saj mbi t gjitha aftsit e tjera mendore. Kjo shpjegon pse nuk kishte fare

nacionalizm para Dekartit; edhe racionalizmi sht di posarisht bashkkohor dhepr m tepr lidhet ngusht me individualizmin, sepse ai nuk arrin asgj tjetr posmohimit t do aftsie mendore q i prket nj rrafshi mbi-individual. Derisa

perndimort t ngulin kmb n mosprfilljen ose n hedhjen posht t intuitsintelektuale, ata nuk do t ken asnj tradit n kuptimin e vrtet t fjals, as q mundt arrijn ndonj mirkuptim me prfaqsuesit e mirfillt t qytetrimit lindor n tcilin do gj, si t thuash, pezullohet nga intuita, e pandryshueshme dhe e pagabueshmen vete dhe e vetmja piknisje pr gjith zhvillimin n prputhje me normattradicionale.


31/81


Kreu i katrt

SHKENCA E SHENJT DHE SHKENCA PROFANE

Posa vum n dukje se n qytetrimin q posedon karakter tradicional intuitaintelektuale z pozitn e parimit t cilit mund ti reflektohet do gj tjetr; me fjal ttjera, sht thjesht doktrina metafizike ajo q prbn t qensishmen, do gj tjetr li-dhet me t n nj trajt qoft t pasojave ose t zbatimeve sipas urdhrave t llojllojshmet realitetit t mundshm. Kjo vlen sidomos pr institucionet shoqrore; por vlengjithashtu edhe pr shkencat, pr ato deg t njohuris, domethn, q merren me sferne relatives dhe q n qytetrimet e tilla mund t konsiderohen si varshmri, si t thuash,zgjatje ose pasqyrim i dijes absolute dhe kryesore. Pikrisht n kt mnyr hierarkia evrtet gjithmon ruhet gjithkund: relativja nuk trajtohet n asnj mnyr si e paqen,gj q do t ishte e pakuptimt; merret parasysh si duhet, por vendoset n pozitn e sajt duhur, e cila nuk mund t jet tjetr pos pozit e dors s dyt ose e nnshtruar; kurse

brenda ksaj sfere t vet relatives ka shum shkall t ndryshme, varsisht nga ajo nsetema q shqyrtohet qndron m afr apo m larg suazave t parimeve.

Prandaj sa u prket shkencave, jan dy koncepte rrnjsisht t ndryshme madjeedhe t pajtueshme, t cilave mund tu referohemi gjegjsisht si koncepcione

tradicionale dhe koncepcione bashkkohore; shpesh kemi pasur rast t zm ngoje atoshkenca tradicionale q ekzistonin n lashtsi dhe n Mesjet dhe t cilat ekzistojnedhe sot n Lindje, ndonse vet nocioni i fardo gjsendi t till sht br fare i huaj

pr perndimort. Duhet t shtohet se do qytetrim ka pasur shkenca tradicionale tnj lloji t posam, t uditshme n vete, duke qen si arsye q aty ku sht fjala prshkencat njeriu nuk sht m n sfer t parimeve universale, t cilat jan trev vetm emetafiziks s vrtet, por n rrafsh t prshtatjeve; n kt sfer, pikrisht pr arsye sesht e rastit, duhet t bhet llogaria e gjith trsis s kushteve mendore dhe t tjera,q i prkasin cilitdo popull dhe madje mund t thuhet, pr do periudh t dhn tekzistencs s nj populli, meqense tashm kemi par se ka periudha kur ripr-shtatjet bhen t domosdoshme. Kto riprshtatje nuk jan m shum se ndryshime t

forms, duke mos ndikuar n asnj mnyr n thelbin e tradits; sa i prket doktrinsmetafizike, mund t ndryshohet vetm shprehja, n nj mnyr pak a shum tkrahasueshme me prkthimin nga nj gjuh n tjetrn; edhe pse format mund t jen tllojllojshme, t cilat merren pr hir t vet shprehjes, pr sa i prket se sa sht e mund-shme nj shprehje e till, metafizika mbetet nj, pikrisht si sht e vrteta vetm nj.

Kur njeriu kalon, pra, n fushn e zbatimeve, rasti natyrisht ndryshon: n skenat sime institucionet shoqrore, hyn njeriu n botn e forms dhe t shumsis, n kt bazmund vrtet t thuhet se dallimet e forms krijojn shkenca t ndryshme, madje edhekur objekti i studimit mbetet s paku pjesrisht i njjti. Logjicientt e kan zakon tshikojn nj shkenc si krejtsisht t prcaktuar me objektin e saj, por ky sht njshikim tepr i thjeshtuar; pikmbshtetja nga e cila prfytyrohet objekti duhet t hyj ndefinicion t shkencs. Numri i shkencave t mundshme sht i pacaktuar; mund t


32/81


32

ndodh fare mir q disa shkenca t studiojn t njjtat gjra, por n aspekte aq tndryshme prandaj edhe me metoda t tilla t ndryshme dhe me qllime t tilla t ndrysh-me, saq ato, megjithat, jan n t vrtet shkenca fare t ndryshme. Kjo ka mundsi t

Documents

Rene Guenon - Kriza e botës bashkëkohore