Regionalna fitogeografija - nasport.pmf.ni.ac.rsnasport.pmf.ni.ac.rs/materijali/2376/07 2017-07-07 Fitogeografska... · Regionalna fitogeografija 2 (Schouw, 1823) on je podelio Zemljinu

V. Ranđelović, 2015 - FITOGEOGRAFIJA

1

Poglavlje 7

Regionalna fitogeografija

Istorijski pregled fitogeografskih podela Sveta

Raspored i sastav biljnog sveta razlikuje se na pojedinim delovima Zemlje.

Poređenjem flore Evrope i Severne Amerike, uočava se da postoje mnoge

biljne vrste i drugi taksoni koji se zajednički za oba kontinenta, ali i brojni

taksoni koji se javljaju samo na jednom od njih i po kojima se oni međusobno

razlikuju. Ova razlika je još veća ukoliko se uporede flore Evrope ili Severne

Amerike sa florom Australije. Različitost flora pojedinih geografskih celina

osnova je fitogeografske rejonizacije Planete.

Prvi istraživač koji je zapazio postojanje razlika u biljnom svetu

pojedinih delova Zemlje bio je Alexander von Humboldt. On je ukazao na

činjenicu da je broj biljnih vrsta u Južnoj Americi daleko veći i razbio

predrasudu da je Evropa floristički najbogatiji deo Sveta.

Nakon Humboltovih putovanja u Centralnu i Južnu Ameriku, veliki

broj istraživača započinje istraživanja

sa ciljem da otkriju zakonitosti u

rasporedu biljnog sveta na Zemlji.

Uporedo sa razvojem fitogeografske

regionalizacije razvija se i

fitogeografsko kartiranje. Prva

fitogeografska karta delo je Žaka

Lamarka i Ogista de Kandole

(Lamarck, Candolle, 1805), na kojoj

prikazuju fitogeografsku rejonizaciju

Francuske. Na ovoj karti Francuska je

podeljena na pet florističkih provincija

(Slika xx.), koje su prikazane različitim

bojama (Ebach, Goujet, 2006). 15

godina kasnije, Ogist de Kandole

(Candolle, 1820) izvršio je podelu

Sveta na 20 florističkih regiona. Jedan

od prvih pokušaja rejonizacije Zemlje

na osnovu florističkog sastava različitih

oblasti delo je danskog botaničara,

pravnika i političara Joakima Frederika

Šoua (Joakim Frederik Schouw). U

svom kapitalnom delu „Grundzüge

einer allgemeinen Pflanzengeographie“

Slika xx. Prva fitogeografska karta (A.G. Dezauche u

Lamarck, Candolle, 1805)

Regionalizacija flore Francuska: zelena boja – vodena i maritimna flora, plava – planinska flora, karmin – mediteranska

flora, crvena - atlantska flora, žuta – kontinentalna flora


2

(Schouw, 1823) on je podelio Zemljinu kuglu na 25 florističkih carstava, a

neka od njih i na florističke provincije (Prilog 7.1). Osnovni principi

fitogeografske podele Sveta po njemu je stepen endemizma flore, odnosno

prisustvo endemičnih familija, rodova i vrsta na određenoj teritoriji. Ovaj

princip se zadržao do današnjih dana. Po njegovom mišljenju, rang carstva

može da ima teritorija koja se odlikuje prisustvom endemičnih familija, dok

četvrtina rodova i polovina vrsta moraju da budu endemični. Podela Schouw-

a je kasnije jako kritikovana, ali, ako se u obzir uzme nivo poznavanja svetske

flore u to vreme, onda je ona zaista predstavljala značajan pokušaj i mogla je

da posluži kao polazno gledište u kasnijim podelama.

Polovinom 19. veka koncept fitogeografske regionalizacije je prihvaćen

od strane većine botaničara. Najpre mlađi Candolle (1855), u delu

„Geographie botanique raisonnee“, razlikuje 45 florističkih regiona u okviru

13 florističkih oblasti na Zemlji. Vredna pomena je i podela sveta koju je

izvršio nemački botaničar Grizebah (Grisebach, 1872, 1884), koji razlikuje

24 floristička regiona (on ih naziva florama) na Zemlji (Slika xc). Svoju

podelu Grizebah je zasnovao na principu fiziognomije vegetacije. Područje

Srbije po Grizebahovoj podeli većim delom pripada Evro-sibirskom regionu,

dok južni delovi naše zemlje pripadaju Mediteranskom regionu.

Fitogeografija

3

Slika xc. Fitogeografska karta sveta (Grisebach, 1884)

Slika xv. Fitogeografska karta po Engleru (Engler, 1882)

A. severno vantropsko, B. paleotropsko, C. južnoameričko, D. starookeansko

florističko carstvo


4

Savremeniji pokušaj regionalizacije Sveta na osnovu florističkog

sastava određenih područja izvršio je Hajnrih Engler (Engler, 1879, 1882).

On je imao znatno strožije kriterijume koje bi određena teritorija trebalo da

zadovolji da bi joj se pripisao status florističkog carstva. Rang carstva je

mogla da dobije teritorija koja se odlikuje većim brojem endemičnih familija

i specifičnom raznovrsnošću flore. Primenivši ovakav kriterijum, Engler je

razlikovao četiri floristička carstva: severno vantropsko, paleotropsko,

južnoameričko i starookeansko carstvo (Slika xv).

Oskar Drude, Grizebahov student i savremenik Englera, sa kojim je

radio zajedno u botaničkoj bašti u Drezdenu, u svom delu „Die Florenreiche

der Erde” (Drude, 1884) na osnovu florističkih i ekoloških razlika izvršio je

podelu na 14 florističkih carstava i 55 florističkih regiona, što kasnije

prikazuje i na karti (Slika xb) (Drude, 1887). Drude je koristio Grizebahov

fiziognomski pristup, koji je modifikovao oslanjajući se na Kepenovo

klimatsko zoniranje Sveta (Köppen, 1884).

Slika xb. Fitogeografska podela Sveta na floristička carstva po Drudeu

(Drude, 1887)

Početkom 20. veka fitogeografskim podelama Planete bavi se Englerov

naslednik u Berlinu, Ludvig Dils, koji razlikuje 6 florističkih carstava (Diels,

1908). Dils se oslanja na Englerovu podelu, s tim što starookeansko deli na

tri carstva: antarktičko (Antarctis), australijsko (Australis) i kapsko carstvo

Fitogeografija

5

(Capensis). On je prvi uočio specifičnost flore krajnjeg juga Afrike i izdvojio

to područje u zasebno, Kapsko carstvo. Australijskim carstvom obuhvatio je

Australiju i Tasmaniju, dok je Maleziju i ceo Novi Zeland pripojio

Paleotropskom carstvu. Neotropsko florističko carstvo je zahvatalo južni deo

Kaliformije, Srednju i veći deo Južne Amerike. Krajnji jug Južne Amerike

Dils je pripojio antarktičkom florističkom carstvu, zajedno sa ostrvima oko

Antarktika. Dilsova podela na šest carstava je kasnije prihvaćena i neznatno

modifikovana od strane većeg broja autora (Mattick, 1964; Meusel et al.,

1965; Good, 1974; Тахтаджян, 1978; Janković, 1990; Richter, 1997).

Izvestan broj autora izdvaja još jedno florističko carstvo – Okeansko-

Polinezijsko, koje obuhvata ostrva u Pacifiku (Schroeder, 1998; Pott, 2005;

Frey, Lösch, 2010). Udvardy (1975) je pokušao da objedini florističku i

faunističku regionalizaciju, tako da on razlikuje 8 biogeografskih carstava,

podelivši Holarktičko carstvo na Paleoarktičko (Evroazija i mediteranski deo

Afrike) i Nearktičko (Severna Amerika i Grenland), a Paleotropsko na

Afričkotropsko (u koje uključuje i teritoriju Kapskog carstva), Indo-Malajsko

i Okeanijsko carstvo.

Poznati jermenski botaničar Armen Tahtadžjan je prihvatio Dilsovu

podelu na 6 carstva u okviru kojih razlikuje 35 florističkih regiona i 147

florističkih provincija (Тахтаджян, 1978; Takhtajan, 1986). Tahtadžjan je u

izvesnoj meri promenio granice carstava, a najznačajnije izmene u odnosu na

Dilsovu podelu su uključivanje Novog Zelanda i Patagonije u Antarktičko

carstvo. Ova fitogeografska regionalizacija Sveta najšire je prihvaćena u

savremenoj florističkoj literaturi.

Slika xo. Fitogeografska podela Sveta po Tahtadžjanu (Тахтаджян, 1978)

U savremenoj biogeografskoj literaturi zastupljena je i podela Sveta na

četiri biogeografska carstva, koja je u većoj meri slična Dilsovoj podeli.

Rivas-Martinez (2008) razlikuje Holarktičko, Paleotropsko, Neotropsko-

Austroameričko i Novozelandsko-Australijsko carstvo. U poređenju sa


6

pređašnjim sistemima regionalizacije Sveta, ova podela se razlikuje po tome

što je Kapsko carstvo uključeno kao region u Paleotropsko carstvo,

Antarktičko carstvo je uključeno u Neotropsko-Austroameričko, a

Australijskom carstvu je priključen Novi Zeland i nazvano je Novozelandsko-

Australijsko (Pedrotti, 2013).

Fitogeografske jedinice i fitohorioni (floristički horioni)

Fitogeografska jedinica označava rang određenog fitohoriona, odnosno

geografske oblasti koja je naseljena karakterističnom, manje-više

uniformnom florom, koja se odlikuje endemičnim taksonima (familije,

rodovi, vrste) i čiji je nastanak rezultat zajedničke evolutivne istorije u

uslovima relativne geografske izolacije (Pedrotti, 2013).

Fitohorion ili floristički horion je konkretna teritorija čiji floristički

sastav i vegetacija odgovaraju fitogeografskoj jedinici određenog ranga.

Veličina fitohoriona istog ranga u fitogeografskoj hijerarhiji može da bude

izraženo različita, kao što je to slučaj sa Holarktičkim i Kapskim florističkim

carstvom, od kojih prvo zahvata gotovo čitavu severnu hemisferu Zemlje, a

drugo se prostire na veoma maloj površini na krajnjem jugu Afrike.

Granice između pojedinih fitohoriona, koji se odlikuju za

njih karakterističnom florom, nisu jasne i svaka fitogeografska

podela se mora shvatiti krajnje uslovno. U većini slučajeva

horioni postepeno prelaze jedan u drugi i između njih postoji

manje ili više široko prelazno područje (Тахтаджян, 1978).

Floristička razlika između dva susedna horiona postepeno

opada prema granici između njih, a trend opadanja različitosti

prema granici naziva se floristički gradijent (Frey, Lösch,

2010). Floristički gradijent se određuje kao trend promene

florističke različitosti na podjednako udaljenim tačkama duž

prave koja preseca oba horiona (udaljenost između tačaka zavisi

od veličine horiona). Mesta sa najmanjim florističkim

gradijentom odgovaraju granici između fitohoriona, koja je na

kartama uslovno predstavljena linijama.

Geografska klasifikacija flore sveta na florističke jedinice

ima za cilj da nam olakša snalaženje u florističkoj slici Planete i

doprinese razumevanju uzroka koji utiču na raspored i sastav

biljnog sveta. Svaka fitogeografska jedinica formirana je na

osnovu sličnosti u sastavu i preklapanju areala taksona koji je

čine. Dok je u formiranju vegetacijskih jedinica bitan ekološki

princip, u formiranju florističkih jedinica više se posmatra

florogenetski princip. Ipak, ovi principi nisu u potpunosti

razdvojeni i nezavisni, tako da se u florističkoj, odnosno

fitogeografskoj podeli biljnog sveta istovremeno uzimaju u obzir:

floristički momenat (floristički sastav i savremeni areali biljka) kao

najvažniji princip, ekološki momenat (životne forme vrsta koje izgrađuju

floru i karakter vegetacije) i istorijski momenat (prošlost flore i vegetacije).

Prilikom klasifikacije fitogeografskih jedinica primenjuje se hijerarhijski

princip subordinacije, odnosno, jedinica višeg ranga u sebe uključuje više

jedinca (retko jednu) nižeg ranga (Janković, 1990).

Slika xn. Armen Leonovič

Tahtadžjan (1910-2009)

(Армен Леонович Тахтаджян)

je sovjetsko-jermenijski

botaničar, jedan od vodećih

svetskih naučnika u oblasti

sistematike i filogenije cvetnica i fitogeografije dvadesetog veka.

Razvio je sistem florističkih

regiona Sveta.

Fitogeografija

7

Najviša fitogeografska jedinica je carstvo. Termin florističko carstvo u

nauku je uveo Schouw (1823). Ujedno, to je jedina fitogeografska jedinica

oko čijeg naziva i ranga se slažu svi autori koji su se bavili fitogeografskom

regionalizacijom Sveta. Ipak, ne slažu se svi autori oko kriterijuma koji mora

da zadovolji određena geografska teritorija da bi dobila rang florističkog

carstva. Schouw (1823), kao što je već rečeno, smatra da rang carstva može

da dobije teritorija koja se odlikuje prisustvom endemičnih familija, četvrtine

endemičnih rodova i polovine endemičnih vrsta. Nakon njega, kriterijum za

proglašavanje određene teritorije florističkim carstvom je izmenjen, tako da

se danas carstvom može smatrati teritorija koja se odlikuje prisustvom

endemičnih viših taksonomskih kategorija (familija, podfamilija i tribusa),

visokim rodovskim i specijskim endemizmom i jedinstvenom florom u celini

(Тахтаджян, 1978).

Floristička carstva su dalje podeljena na floristička podcarstva, a ona

na florističke regione ili oblasti. Florističkim regionom se može smatrati

teritorija koja se odlikuje visokim specijskim i rodovsklim endemizmom, ali

i prisustvom endemičnih familija, pa čak i redova (Тахтаджян, 1978). Osim

toga, za florističke regione je karakteristično i prisustvo određenog broja

familija koje većim delom svojih areala zauzimaju tu teritoriju, pri čemu su

kvantitativni odnosi između najbrojnijih familija relativno stalni (Толмачев,

1974). Floristički regioni se mogu podeliti na florističke podregione.

Florističke provincije su delovi regiona, a odlikuju se značajnom

originalnošću flore i endemizmom na specijskom nivou. Rodovski

endemizam nije obavezan, a ukoliko postoji, onda su to monotipski ili

oligotipski rodovi (Тахтаджян, 1978). Provincije se mogu podeliti na

podprovincije, koje se često uzdižu na viši rang, provincije ili podregiona, a

posebno u radovima koji se bave fitogeografskom karakterizacijom

regionalnih i florogenetski i ekološki veoma raznovrsnih flora, kao što je

slučaj sa florom Balkanskog poluostrva (Horvatić, 1967; Horvat et al., 1974).

Dalje usitnjavanje fitogeografskih jedinica na nivou globalne flore nije

preporučljivo (Тахтаджян, 1978), ali mnogi autori uvode i fitogeografske

jedinice nišeg ranga, kako bi što bolje objasnili razlike u sastavu i genezi

regionalnih flora. Samim tim, definišu se i novi kriterijumi za izdvajanje

pojedinih fitogeografskih jedinica. Braun-Blanquet (1923) uvodi termin

sektor za teritorije koje se odlikuju specifičnim biljnim zajednicama i

prisustvom lokalnih endemita, a kasnije definiše i niže fitogeografske jedinice

kao što su podsektor, distrikt i poddistrikt (Braun-Blanquet, 1965). Podsektor

je teritorija koja se odlikuje manjom specifičnošću biljnih zajedni-ca i

endemizmom na subspecijskom nivou (mikroendemizam). Distrikt, termin

koji je uveo još Alphonse de Candolle (1820), karakteriše se prisustvom

biljnih zajednica i vrsta koje su retke ili ih nema u susednim područjima, dok

je subdistrikt područje koje se u okviru distrikta odlikuje prisustvom ili

odsustvom karakterističnih vrsta i biljnih zajednica (Braun-Blanquet, 1965).

Ovakvu hijerarhijsku klasifikaciju prihvata i Rivas-Martinez (2005), ali

dodaje još niz izvedenih i neke niže biogeografske jedinice. On razlikuje 8

osnovnih i 13 izvedenih biogeografskih jedinica (Tab. xx). Najniža jedinica,

koju je nazvao tesela, definisana je kao ekološki homogeno geografsko

područje promenljive dužine na kojem se razvija jedan tip potencijalne

vegetacije i samim tim se karakteriše biljnim zajednicama koje predstavljaju

različite stadijume u njenoj singenezi. Izuzetno, teritorija se može odlikovati

samo jednom zajednicom u singenetskom nizu, kao što je to slučaj u polarnim

oblastima, pa se ta fitogeografska jedinica naziva mikroteselom. Tesela i


8

mikrotesela su jedine fitogeografske

jedinice koje se mogu više puta

ponavljati na određenom području

(pluritesela i plurimikrotesela).

Skup pluritesela (ili plurimikrotesela)

određene topografske celine, kao što

su doline reka, delte, planine, klisure

i slične topografske celine, čini

pejzažni element. Biogeografska

regija ili „lokalni mozaik“ se definiše

kao teritorija u okviru distrikta koja

poseduje karakterističan set vrsta i

asocijacija (na primer, rangu

fitogeografske regije odgovara

teritorija Vlasinske visoravni u

jugoistočnoj Srbiji).

U ovoj knjizi prihvaćena je

fitogeografska podela na 6 florističkih

carstava i 34 floristička regiona koju

je dao Тахтаджян (1978). Detaljnije

fitogeografske karakteristike su

prikazane za pojedine florističke

provincije u okviru pojedinih regiona,

dok je za ostale dat kratak prikaz.

Holarktičko carstvo (Holarctis)

Holarktičko florističko carstvo je po površini najveće i zauzima gotovo

polovinu ukupnog kopna na Zemlji. Ono obuhvata celu Evropu, vantropski

prostor Azije, Severnu Ameriku, Grenland i severni deo Afrike. Bez obzira

što zauzima tako veliku površinu, flore njegovih odvojenih oblasti se tesno

međusobno povezane i imaju mnogo toga zajedničkog (Тахтаджян, 1978), a

pre svega zajedničku genezu od arktotercijarne flore koja je uništena u vreme

glacijacije i od koje su danas preostali močvarni čempres (Taxodium), rodovi

Sequoia, Liriodendron, Magnolia, Catalpa, više vrsta oraha (Juglans) i

hrastova (Quercus). Ovi rodovi su bili široko rasprostranjeni u tercijaru, a

danas predstavljaju tercijarne relikte u

holarktičkoj flori (Janković, 1990).

U sastav holarktičke flore ulazi više

od 30 endemičnih familija, od kojih su

mnoge monotipske, odnosno sadrže jedan

rod, a ponekad i samo jednu vrstu, dok su

sve ostale oligotipske, odnosno sadrže po nekoliko rodova.

Familija Ginkgoaceae je jedna od endemičnih, a predstavljena je samo

jednom vrstom, Ginkgo biloba, „živim fosilom“ mezozojske flore. Danas je

rasprostranjena u istočnoj i jugozapadnoj Kini, na refugijalnim staništima

koja nisu bila izložena pleistocenskoj glacijaciji (Gong et al., 2008). Nastanak

familije se vezuje za period perm, pre oko 280 miliona godina, a u toku trijasa

i jure bila je predstavljena većim brojem rodova i vrsta rasprostranjenih širom

Lavrazije (Zhou, 2009).

Tabela xx. Pregled biogeografskih jedinica po Rivas-

Martinez-u (2005)

BIOGEOGRAFSKE JEDINICE

Osnovne Izvedene

Biogeografsko carstvo

Biogeografsko podcarstvo

Biogeografski region Biogeografski superregion

Biogeografski subregion

Biogeografska

provincija

Biogeografska superprovincija

Biogeografska subprovincija

Biogeografski sektor Biogeografski supersektor

Biogeografski subsektor

Biogeografski distrikt Biogeografski superdistrikt

Biogeografski subdistrikt

Biogeografska regija Biogeografski superregija

Biogeografski subregija

Pejzažni element (Predeona celina)

Pejzažni superelement

Pluritesela i plurimikrotesela

Tesela i mikrotesela

Endemične familije Holarktičkog carstva

Ginkgoaceae, Cephalotaxaceae, Glaucidiaceae, Trochodendraceae, Tetracentraceae, Platanaceae,

Paeoniaceae, Adoxaceae i druge

Fitogeografija

9

U flori Holarktičkog carstva velikim

brojem vrsta predstavljene su familije

Magnoliaceae, Lauraceae, Ranunculaceae,

Berberidaceae, Fagaceae, Betulaceae i

druge. Carstvo se odlikuje i velikim

bogatstvom četinara iz familija Pinaceae i

Cupressaceae, dok su paprati uglavnom iz

familija Aspleniaceae i Polypodiaceae.

Većina ovih familja sadrži veliki broj

endemičnih rodova i vrsta (Тахтаджян,

1978).

Holarktičko carstvo je podeljeno na tri

podcarstva: Borealno, Drevnomediteransko

i Madreansko (Тахтаджян, 1978).

Borealno florističko podcarstvo

Borealno podcarstvo je najveće i floristički

najbogatije. U odnosu na ostala dva

podcarstva, odlikuje se velikim brojem

endemičnih familija i rodova, a bogato su

zastupljene i drevne reliktne vrste.

Cirkumborealni floristički region

Ovaj region je po površini najveći floristički

region na svetu, a uključuje teritoriju

Evrope (bez Mediterana) severnu Anatoliju,

Ural, Kavkaz, Sibir (izuzev jugoistočnih

delova), Kamčatku, Aleutska ostrva, veći

deo Aljaske i Kanade.

Tabela xx. Pregled florističkih carstava i regiona

Sveta po Tahtadžjanu (Тахтаджян, 1978)

FLORISTIČKO CARSTVO/Podcarstvo/Region

I. HOLARKTIČKO CARSTVO (Holarctis)

A. Borealno podcarstvo

1. Cirkumborealni region

2. Istočno Azijski region 3. Atlantsko Severno Američki region

4. Region Stenovitih Planina

B. Drevno-Mediteransko podcarstvo 5. Makaronezijski region

6. Mediteranski region

7. Saharo-Arabijski region

8. Irano-Turanski region

C. Madreansko (Sonoransko) podcarstvo

9. Madreanski region

II. PALEOTROPSKO CARSTVO (Paleotropis)

A. Afričko podcarstvo

10. Kongo-Gvineanski region

11. Sudano-Zambezijski region 12. Karroo-Namibijski region

13. Region Sv. Helene i Ascension

B. Madagaskarski podcarstvo 14. Madagaskarski region

15. Cirkumborealni region

C. Indo-Malezijsko podcarstvo 15. Indijski Region

16. Indo-Kina Region

17. Malezijski Region

18. Region Fidži

D. Polinezijsko podcarstvo

19. Polinezijski region

20. Havajski region 21. Novokaledonijski region

III. NEOTROPSKO CARSTVO (Neotropis)

22.Karipski Region 23. Region Gvajanske visoravni

24. Amazonijski Region

25. Brazilski Region 26. Andski Region

IV. KAPSKO CARSTVO (Capensis)

27. Kapski Region

V. AUSTRALIJSKO CARSTVO (Australis)

28. Severoistočni Australijski region

29. Jugozapadni Australijski region

30. Centralno Australijski region

VI. HOLANTARKTIČKO CARSTVO

(Antarctis)

31. Fernandezijski region

32. Čilensko-Patagonijski region

33. Region Južno Subantarktičkih Ostrva

34. Novozelandski Region

Slika xn. Soldanella pindicola

(Primulaceae)


10

U flori ovog regiona nema endemičnih familija, ali postoji veći broj

endemičnih rodova, kao što su: Soldanella (Primulaceae), Halacsya

(Boraginaceae), Alliaria, Lunaria (Brassicaceae), Astrantia , Anthriscus

(Apiaceae), Ramonda, Jankea, Haberlea (Gesneriaceae), Stratiotes

(Hydrocharitaceae), Neottia (Orchidaceae) i mnogi drugi. Od četinara

karakteristične su vrste rodova Pinus, Picea i Abies. U šumskoj vegetaciji

regiona karakteristično je drveće iz rodova Quercus, Fagus, Betula, Alnus,

Fraxinus, Ulmus, Salix, Tilia i drugih. Takođe, javlja se i veliki broj drugih

drvenastih biljaka iz rodova Prunus, Crataegus, Pyrus, Malus, Viburnum,

Lonicera i drugih. (Тахтаджян, 1978)

Cirkumborealni region obuhvata 15 florističkih provincija: Arktička,

Atlantsko-Evropska, Centralno-Evropska, Balkanska (Ilirska), Euksinska,

Kavkaska, Severno-Evropska, Zapadno-Sibirska, Altajska, Srednje-Sibirska,

Transbajkalska, Severo-Istočno Sibirska, Okhotsko-Kamčatska i Kanadska

provincija.

Arktička floristička provincija

Arktička ili cirkumpolarna floristička provincija se prostire oko Severnog

pola dopirući na jug do severne granice šumskog pokrivača, odnosno zahvata

zonu tundre. U geografskom smislu, ova provincija obuhvata Granland,

Island, Farska ostrva, najsevernije delove Evrope i Azije, ostrva oko

Beringovog moreuza, sva ostrva Severnog ledenog okeana, priobalne delove

Aljaske i nešumsku teritoriju na severu Kanade


Detaljnu fitogeografsku karakterizaciju

ove provincije dao je ruski botaničar Boris

Jurcev, koji je izdiže na rang florističkog

regiona sa većim brojem provincija i

podprovincija. Više od 10% biljnih vrsta

Arktičke provincije su endemične, a postoje i

endemični i subendemični rodovi (Arctophila,

Dupontia, Phippsia), podrodovi i sekcije.

Arktička flora ima specifičnu taksonomsku

strukturu sa po nekoliko vrsta u okviru rodova

i familija. Takođe, odlikuje se nedostatkom

nekih filetičkih linija karakterističnih za

Cirkumborealni floristički region (na primer, u

flori Arktičke provincije ne postoji nijedna

vrsta golosemenice) (Yurtsev, 1994). Flora

provincije je relativno siromašna i izgrađena je

od oko 1500 vrsta (Murray, 1995), od kojih je

veliki broj endemičnih biljaka iz rodova

Ranunculus, Papaver, Stellaria, Cerastium,

Saxifraga, Pyrola, Primula, Androsace,

Gentianopsis, Euphrasia, Carex, Luzula,

Agrostis i drugih (Тахтаджян, 1978). Karakteristično je gotovo potpuno

odsustvo životne forme fanerofita, koje čine svega 1% ukupne flore i

predstavljene su samo nanofanerofitama (Raunkiaer, 1934). Vegetacijom je

prekriveno oko 70% provincije, a ostala površina je pod stalnim ledom.

Dominantni tipovi vegetacije su patuljasta žbunasta vegetacija i tresavske

tundre. Osim tresavskih, značajne površine prekrivaju i mineralne tundre i

tundre puzećih žbunova (Walker et al., 2005).

Slika xk. Tundra na Grenlandu

Tundra je tip bioma karakterističan za polarne

i visokoplaninske predele. Vegetacija tundre

se odlikuje potpunim otsustvom visokog drveća, a uglavnom je izgrađena od različitih

vrsta patuljastih žbunova, trava (Poaceae),

oštrica (Cyperaceae), mahovina i lišajeva

Fitogeografija

11

Slika xk. Endemične vrste Arktičke florističke provincije

(A-Dupontia fisheri, B-Papaver radicatum, C-Gentianopsis detonsa, D-Pyrola

grandiflora, E-Cassiope tetragona)

Atlantsko-evropska floristička provincija

Atlantsko-evropska provincija zahvata područje Evrope uz Atlantski okean, od severnih

Pirineja do južne Norveške, veliki deo Francuske, niziju oko Rajne, Belgiju, Holandiju, veliki

deo Danske, Veliku Britaniju i Irsku. U flori se javljaju 4 endemična roda (Petrocoptis, Dethawia, Endressia i Thorella) i više desetina endemičnih vrsta. Šumska vegetacija je

predstavljena uglavnom listopadnim šumama (Тахтаджян, 1978).

Srednjeevropska floristička provincija

Srednjeevropska floristička provincija se prostire istočno od Centralnog

masiva u Francuskoj i Ardena u Belgiji, zahvata istočnu obalu Danske,

jugoistočnu Skandinaviju, južnu obalu Finske, južne obale Baltičkog zaliva,

celu Srednju Evropu, Alpe, Severne Apenine, Panonsku niziju i Karpate, a na

istok se pruža do Belorusije i reke Dnjestar. Istočna granica se poklapa sa

istočnim granicama areala bukve (Fagus sylvatica), tise (Taxus baccata), jele

(Abies alba) i nekih drugih vrsta (Тахтаджян, 1978). Neki autori ovu

provinciju uzdižu na rang florističkog regiona, kojem priključuju i veliki deo

Balkanskog poluostrva (Meusel et al., 1965; Stevanović, 1992).

Tipična srednjoevropska flora se obično ne prostire dalje od

Bjelovješke šume, koja se nalazi na granici između Poljske i Belorusije, i

istočnog podgorja Karpata. U flori se javljaju 4 endemična roda (Rhizobotrya,

Hacquetia, Hladnikia i Berardia) i veliki broj endemičnih vrsta (Тахтаджян,


12

1978). Najviše endemita je zabeleženo na Alpima i Karpatima (Pawlowski,

1970), zbog čega ih neki autori smatraju dobro diferenciranim

podprovincijama (Braun-Blanquet, 1965), a neki i posebnim florističkim

provincijama ili horionima višeg fitogoegrafskog ranga (Meusel et al., 1965).

Osim Alpske i Karpatske podprovincije, Braun-Blanquet (1965) je izdvojio i

Panonsku, koja se prostire između Alpa i Karpata, i Baltičku podprovinciju,

koja se prostire po čitavom severnom delu Srednjeevropske provincije.

Karakteristične vrste Srednjeevropske florističke provincije su: Isoëtes

malinverniana, Aconitum firmum, Hepatica transsilvanica, Corydalis lutea,

Dianthus alpinus, Primula spectabilis, Daphne arbuscula, Crataegus

macrocarpa, Astrantia bavarica, A. carniolica, Moltkia suffruticosaa,

Veronica allionii, Paederota bonarota, P. lutea, Campanula alpestris, C.

zoysii, Fritillaria burnatii, Crocus versicolor, Iris palida ssp. cengialtii i

mnoge druge (Тахтаджян, 1978).

Potencijalna i zonalna vegetacija je predstavljena listopadnim bukovim

šumama sveze Fagion sylvaticae (Bohn et al., 2000), u kojima su

karakteristične i dominantne vrste Fagus sylvatica, Galium odoratum, Melica

uniflora, Oxalis acetosella, Dentaria bulbifera, Viola reichenbachiana i

druge (Chytrý, ed., 2013). Na većim nadmorskim visinama, pre svega na

Alpima i Karpatima, potencijalnu vegetaciju čine četinarske šume.

Slika xk. Karakteristične vrste Srednjeevropske florističke provincije

(A-Dianthus alpinus, B-Crocus versicolor, C-Hepatica transsilvanica, D-Pederota

bonarota, E-Iris palida)

Fitogeografija

13

Slika xk. Endemične vrste Balkanske florističke provincije

(A-Degenia velebitica, B-Silene leerchenfeldiana, C-Stachys milanii, D-Lilium jankae, E-Petteria ramentacea)

Balkanska (Ilirska) floristička provincija

Balkanska floristička provincija zauzima nemediteranske delove Balkanskog

poluostrva, odnosno jugoistočne delove Slovenije, Hrvatsku južno od reke

Save, ali bez jadranskog primorja, Bosnu i Hercegovinu, Crnu Goru i

Albaniju bez jadranskog primorja, Srbiju bez panonske ravnice, Bugarsku bez

crnomorskog primorja i planina na krajnjem istoku koje pripadaju Euksinskoj

provinciji (Strandža i istočni delovi Stare planine), Makedoniju i severnu

Grčku uključujući Pinde (Тахтаджян, 1978). Zbog velikog bogatstva flore

ovog područja i velikog broja endemičnih vrsta pojedini autori ovu teritoriju

uzdižu na rang jednog ili više florističkih podregiona sa većim brojem

provincija (Horvatić, 1967; Horvat et al., 1974; Stevanović, 1992) (Prilog

7.2).

U flori ove provincije javlja se 5 endemičnih rodova: Petteria, Degenia,

Halascya, Haberlea i Jancaea. Osim toga, flora se odlikuje prisustvom

velikog broja endemičnih vrsta, od kojih su mnoge tercijarni relikti, čiji su

najbliži srodnici rasprostranjeni na Pirinejskom poluostrvu, Alpima,

Kavkazu, Himalajima i drugim azijskim planinama. Najznačajniji endemiti

su: Picea omorika, Pinus peuce, Aquilegia aurea, Silene lerchenfeldiana, S.

frivaldszkyana, Rumex balcanicus, Primula deorum, P. frondosa, Malcolmia


14

Prilog 7.2

Fitogeografska podela Balkanskog poluostrva

Položaj Balkanskog poluostrva na krajnjem jugoistoku Evrope i specifični događaji u geološkoj istoriji

ovog područja, doprineli su nastanku veoma raznovrsne i endemitima bogate flore, što usložnjava pokušaj njegove fitogeografske diferencijacije. O tome svedoči i niz različitih gledišta o rangu koji ova

teritorija zauzima u sistemu fitogeografskih jedinica.

Engler (1924) teritoriju Balkanskog poluostrva izdvaja u Balkansku provinciju kao deo

Srednjeevropske florističke oblasti. Prvi pokušaj florističke podele Balkanskog poluostrva učinio je Turrill (1929), koji razlikuje 6 grupa i 16 podgrupa flore, ali ova podela je, kako i sam autor naglašava,

privremena i zahteva dalja istraživanja. Meusel et al. (1965) gotovo celo poluostrvo posmatraju kao deo

Makaronezijsko-mediteranskog florističkog regiona, deleći ga na veći broj provincija. Horvatić (1967) je izvršio fitogeografsku podelu bivše Jugoslavije i ukazao da njen najveći deo pripada Evrosibirsko-

severnoameričkom regionu, koji dalje deli na 3 provincije – Ilirsku, Mezijsku i Panonski sektor

Srednjeevropske provincije. Delove bivše Jugoslavije uz Jadransko more i reku Vardar on izdvaja u Jadransku i Egejsku provinciju Mediteranskog regiona. dok najviše vrhove jugoistočnih Dinarida,

Prokletija, Šar planine i zapadne Makedonije svrstava u Alpsko-visokonordijski region. Detaljna karta

fitogeografske podele Balkanskog poluostrva (vidi sliku) data je u knjizi „Vegetacija jugoistočne

Evrope“ (Horvat et al., 1974). Po ovoj podeli, veći deo poluostrva pripada Srednjeevropskom florističkom regionu sa većim brojem provincija, priobalna područja Marokansko-Mediteranskom

regionu, a Panonska nizija, donje Podunavlje u Bugarskoj i Rumuniji i stepska područja oko reke Marice

i njenih pritoka u jugoistočnoj Bugarskoj i evropskom delu Turske, Pontsko-južnosibirskom regionu. Stevanović (1992) na području Srbije razlikuje tri floristička regiona – Srednjeevropski, Pontsko-

južnosibirski i Srednje-južnoevropski planinski, ali i horionske enklave Cirkumarktičkog,

Cirkumborealnog i Makaronezijsko-mediteranskog florističkog regiona.

Fitogeografska podela jugoistočne Evrope po Horvatu, Glavaču i Elembergu (Horvat et al., 1974)

Fitogeografija

15

illyrica, Saxifraga ferdinandi-coburgi, Geum bulgaricum, Lathyrus pancicii,

Acer heldreichii, Eringium serbicum, Ramonda serbica, R. nathaliae,

Sideritis scardica, Stachys iva, S. milanii, Dioscorea balcanica, Lilium

jankae, Crocus veluchensis, C. rujanensis, Tulipa serbica i mnogi drugi.

Klimazonalna vegetacija je predstavljena listopadnim šumama. U

zapadnom delu provincije, koji se može označiti kao Ilirska podprovincija,

klimazonalna je šuma kitnjaka i graba (Querco-Carpinetum), a velike

površine pokriva i čista kitnjakova šuma, dok u planinskom pojasu najveće

površine prekrivaju bukove (Fagetum illyricum) i bukovo-jelove (Abieti-

Fagetum illyricum) šume. U istočnom delu provincije, koji se može označiti

kao Balkanska podprovincija, klimazonalna je šuma hrastova sladuna i cera

(Quercetum frainetto-cerris), a u planinskom pojasu takođe dominiraju

bukove šume (Horvat et al., 1974). U klisurama i kanjonima su česte

polidominantne tercijarne reliktne šume u kojima se javljaju Ostrya

carpinifolia, Juglans regia, Corylus colurna, vrste roda Quercus, Syringa

vulgaris, Comandra elegans i druge reliktne vrste.

Euksinska floristička provincija

Euksinska provincija zahvata Zapadni Kavkaz, Severnu Anatoliju,

crnomorsko primorje evropskog dela Turske, planinu Strandžu i

ogranke istočne Stare planine u Bugarskoj. U flori se javljaju 3

endemična monotipska roda (Lepidotrichum, Chymsidia i

Megacaryon) i više od 200 endemičnih vrsta. Šumska vegetacija je

predstavljena uglavnom hrastovim i bukovim šumama, a u šumskom

pokrivaču karakteristično je učešće zimzelenih žbunova Prunus

laurocerasus i Rhododendron ponticum, kao i listopadnog žbuna

Vaccinium arctostaphylos (Тахтаджян, 1978).

Kavkaska floristička provincija

Kavkaska provincija uglavnom zahvata šumski pojas Malog i

Velikog Kavkaza bez zapadnih delova koji pripadaju Euksinskoj provinciji i bez južnih i jugoistočnih sušnih delova, koji pripadaju

Jermensko-Iranskoj provinciji. U flori se javlja 5 endemičnih rodova

(Pseudovesicaria, Symphyoloma, Pseudobetekea, Trigonocaryum i

Cladochaeta) i veliki broj endemičnih vrsta. Veliki broj vrsta je

zajednički sa Euksinskom provincijom, a među njima su i dva

endemična roda (Agasyllis i Sredinskya). Šumska vegetacija je

predstavljena hrastovim i bukovim šumama. U subalpskom pojasu su

karakteristične parkovske šume izgrađene od Acer trautvetteri i

Quercus macranthera (Тахтаджян, 1978).

Istočnoevropska floristička provincija

Istočnoevropska provincija se prostire od jugoistočnog dela priobalja

Baltika, preko Belorusije i Karpata do severnog primorja Crnog

mora, a na istok dopire do južnog Urala i poklapa se sa istočnom

granicom areala hrastova, a pre svega lužnjaka (Quercus robur). Pojedini autori ovu provinciju dele na dve, Centralnorusku i Sarmatsku (Braun-Blanquet,

1965). U flori se javlja samo jedan endemičan rod (Cymbochasma) i ne tako veliki broj

endemičnih vrsta. Vegetaciju grade uglavnom širokolisne listopadne šume, a u južnim

delovima provincije šume lužnjaka i stepe (Тахтаджян, 1978).

Severnoevropska floristička provincija

Severnoevropska provincija se prostire od Norveške, preko Švedske, Finske i severozapadne

Rusije do Timanskog pobrđa, odnosno reke Pečore, i Gornjekamske visoravni, odnosno

gornjeg toka reke Kame. U flori je veoma malo endemičnih vrsta (Thalictrum kemense,

Corispermum algidum, Helianthemum arcticum i druge). Vegetacija je uglavnom

predstavljena četinarskim šumama (Тахтаджян, 1978).

Slika xk. Prunus laurocerasus

Karakteristična vrsta Euksinske provincije i tercijarni relikt, koja je

zastupljena i u flori Srbije, na planini

Ostrozub kod Vlasotinca. U našem narodu je poznata pod nazivom

zeleniče.


16

Zapadnosibirska floristička provincija

Zapadnosibirska provincija se prostire na istok od Severnoevropske i

Istočnoevropske provincije do reke Jenisej, dok se na jugu graniči za

kazahtanskim pustinjama. Najveći deo provincije je prekriven

tajgom, a od listopadnog drveća najčešće su Betula pendula, B.

pubescens i Populus tremula (Тахтаджян, 1978).

Altajo-Sajanska floristička provincija

Ova provincija obuhvata područje oko Altaja i Sajanskih planina i

južno priobalje Bajkalskog jezera. U flori se javljaju dva endemična

monotipska roda (Microstigma i Tridactylina) i oko 120 endemičnih

vrsta. Vegetacija je jasno vertikalno zonirana, a najveći značaj imaju

šume sibirskog ariša (Larix sibirica) i sibirske jele (Abies sibirica)


Srednjesibirska floristička provincija

Srednjesibirska provincija obuhvata Severni Sibir istočno od reke

Jeniseja i prostire se do Верхојанског planinskog venca. Odlikuje se jednim endemičnim monotipskim rodom (Redowskia) i malim brojem

endemičnih vrsta. Vegetacija je mahom izgrađena od četinara, od

kojih je karakterističan daurski ariš (Larix gmelinii) (Тахтаджян,

1978).

Zabajkalska floristička provincija

Zabajkalska provincija se prostire na istok od Bajkalskog jezera i

Zabajkalskog pobrđa, a zauzima i deo sveroistočne Mongolije. U flori

se javlja jedan monotipski endemičan rod (Borodinia) i manji broj

endemičnih vrsta. Šumska vegetacija je okarakterisana daurskim arišom i, u južnim

delovima, stepama u kojima dominira Leymus chinensis i šumostepama (Тахтаджян, 1978).

Severoistočnosibirska floristička provincija

Ova provincija obuhvata severoistočni Sibir do Ohotskog i Beringovog mora. U flori je

zastupljen jedan monotipski endemičan rod (Gorodkovia) veći broj endemičnih vrsta.

Vegetacija je izgrađena uglavnom od listopadnog drveća, od kojih najveći značaj imaju

Betula rotundifolia, B. middendorfii, B. fruticosa i Alnus fruticosa. Na većim nadmorskim

visinama i na severu provincije razvija se tundra (Тахтаджян, 1978).

Ohotsko-Kamčatska floristička provincija

Ova provincija obuhvata poluostrvo Kamčatku, primorje Ohotskog mora, donji tok reke

Amur, severni deo ostrva Sahalin i druga ostrva Ohotskog mora. Odlikuje se manjim brojem endemičnih vrsta, od kojih su najznačajnije dve vrste jela (Abies gracilis i A. nephrolepis),

koje učestvuju u izgradnji šumskog pokrivača. Osim njih, česte su drvenaste vrste Picea

jezoensis, Astragene ochotensis, Betula ermanni, Alnus

kamtschatica, Populus davidiana i druge (Тахтаджян,

1978).

Kanadska floristička provincija

Provincija zahvata područje subarktičke Amerike, odnosno

veći deo Kanade i Aljaske. U flori nema endemičnih

rodova, a broj endemičnih vrsta je relativno mali.

Vegetacija je slična sibirskim tajgama, a najčešći četinari su

Picea mariana, P. glauca i Larix laricina na severu

provincije, odnosno Thuja occidentalis, Tsuga canadensis,

Pinus strobus i P. resinosa na jugu provincije. Listopadno

drveće je predstavljeno vrstama Betula papyrifera i Populus tremuloides. U travnjačkoj vegetaciji se javlja veći broj

zajedničkih vrsta sa evrosibirskom travnjačkom

vegetacijom (Тахтаджян, 1978).

Slika xk. Betula pubescens

Maljava breza je karakteristična vrsta

borealnih šuma, a u flori Srbije je zastupljena u tresavskoj vegetaciji na

Vlasinskoj visoravni.

Slika xk. Picea mariana

Fitogeografija

17

Istočnoazijski (Kinesko-Japanski) floristički region

Ovaj region obuhvata ogromna prostranstva umerenog klimatskog pojasa u

istočnoj Aziji, koja su pod značajnim uticajem maritimne klime sa Pacifika

(Janković, 1990). Obuhvata istočne Himalaje, delove severoistočne Indije,

severni Mjanmar, severni Vijetnam (Tonkin), veliki deo Kine, dolinu reke

Amur, istočni deo Mongolije, Koreju, južni deo ostrva Sahalin i brojna ostrva

južno od njega, severni i središnji Japan (Тахтаджян, 1978).

Ovo područje se odlikuje najbogatijom florom u okviru Holarktičkog

carstva. Predstavlja centar disperzije brojnih taksona umerenog klimatskog

pojasa i svojevrsni refugijum u kojem su se očuvale mnoge tercijarne reliktne

vrste, ali i relikti mezozojske starosti, kao što je Ginkgo biloba. Bogatstvo

flore se objašnjava uticajem povoljne maritimne klime i činjenicom da istočna

Azija nije prošla kroz period glacijacije u pleistocenu, što je obezbedilo

neprekidnost u razvoju flore i vegetacije (Алехин, 1944). U toku ranog i

srednjeg pleistocena veći deo istočne Azije bio je pod uticajem suptropske

klime (Jablonski, Whitfort, 1999). To se odrazilo i na bogatstvo flore,

posebno u južnim delovima ovog florističkog regiona, gde su drvenaste vrste

brojnije od zeljastih, što predstavlja primitivnu, drevnu karakteristiku

vegetacije (Стоянов, 1950).

Flora ovog regiona se odlikuje sa 14 endemičnih familija

(Ginkgoaceae, Cephalotaxaceae, Trochodendraceae, Tetracentraceae i

druge) i više od 300 endemičnih rodova, od kojih su mnogi monotipski ili

oligotipski. Veliki broj endemičnih familija i rodova pripadaju primit ivnim

potklasama Magniliidae, Ranunculidae i Hamamelidae, što je još jedna

potvrda drevnog karaktera flore (Тахтаджян, 1978). Karakteristično je

prisustvo brojnih četinarskih i drugih večnozelenih drvenastih biljaka.

Golosemenice su zastupljene rodovima Ginkgo, Cryptomeria, Libocedrus,

Thuja i druge. Večnozelene skrivenosemenice su posebno brojne na području

istočnih Himalaja, a brojem vrsta se ističu magnilije (Magnolia), drvovidni

rododendroni (Rhododendron) i kamelije (Camelia). Bogatstvo zeljaste flore

je takođe veliko. Neizostavno je pomenuti znamenitu lekovitu i magijsku

biljku žen-šen (Panax ginseng) (Алехин, 1944).

Slika xn. Karakteristične vrste Istočnoazijskog regiona

(A-Cryptomeria japonica, B-Camelia sinensis, C-Magnolia grandiflora,

D-Rhododendron pruniflorum)


18

Istočnoazijski floristički region je jedan od najznačajnijih centara

disperzije agrikulturnih biljaka. Domestifikacija ovih biljaka započeta je u

Kini pre oko 8000 godina, a njihovo širenje u zapadnu Aziju i Evropu

započeto je pre oko 4000 godina. Iz severnog dela regiona potiču proso

(Panicum milliaceum), muhar (Setaria italica), konoplja (Cannabis sativa),

kajsija (Armeniaca vulgaris), breskva (Persica vulgaris), šljiva (Prunus

domestica), pistacija (Pistacia vera) i druge. Brojnije su kulture koje potiču

iz južnih delova regiona, za čiju su disperziju uglavnom zaslužni arapski

narodi, koji su ih prenosili tokom svojih osvajanja. Najpoznatije kulture koje

potiču iz tog dela regiona su susam (Sesamum indicum), šećerna trska

(Saccharum officinarum), pirinač (Oryza sativa), pamuk (Gossypium

arboreum), krastavac (Cucumis sativus), limun (Citrus lemon), narandža

(Citrus aurantifolia) i druge (Zohary et al., 2012).

Mandžurijska floristička provincija

Mandžurijska provincija obuhvata jugoistočni deo Sibira uz reku Amur, severnu Koreju,

severoistočne delove Kine, deo Zabajkala i deo severoistočne Mongolije. U njoj je

zastupljeno 6 endemičnih rodova (Microbiota, Mukdenia, Astilboides, Oresitrophe,

Omphalothrix i Anemarrhena) i veliki broj endemičnih vrsta. Vegetacija je uglavnom predstavljena listopadnim šumama mongolskog hrasta (Quercus mongolica) i mešovitim

četinarsko-širokolisnim šumama u kojima dominiraju daurski ariš (Larix gmelinii), korejska

smrča (Picea koraiensis), kinganska jela (Abies nephrolepis) i druge (Тахтаджян, 1978).

Sahalino-Hokaidska floristička provincija

Ova provincija obuhvata srednji i južni deo ostrva Sahalin, veći deo ostrva Hokaido i neka

manja ostrva Kurilskog hrida. U flori se javlja samo jedan monotipski rod (Miyakea) i veći

broj endemičnih vrsta (Тахтаджян, 1978).

Japansko-Korejska floristička provincija

U ovu provinciju su uključeni veći deo poluostrva Koreje, jugozapadni delovi ostrva

Hokaido, ostrva Honšu, Kjušu, Tanegašima, Jakušima i druga japanska ostrva. U flori se

javlja jedna endemična familija (Glaucidiaceae), 13 endemičnih rodova (Thujopsis,

Anemonopsis, Pteridophyllum, Tripetalia i drugi) i veliki broj endemičnih vrsta (Тахтаджян,

1978).

Volkano-Boninska floristička provincija

Provincija obuhvata veći broj malih ostrva vulkanskog porekla u Tihom okeanu, jugoistočno

od Japana, koja pripadaju arhipelazima Bonin i Volkano. Iako flora ima tropski karakter,

njeno poreklo je istočnoazijsko, a pokazuje veću sličnost sa florom Tajvana i arhipelaga

Rjukju, nego sa florom Marijanskih ostrva. Odlikuje se prisustvom dva endemična roda

(Boninia i Dendrocacalia), a 80% biljnih vrsta su endemične (Тахтаджян, 1978).

Rjukju floristička provincija

Rjukju provincija obuhvata ostrva između ostrva Kjušu i Tajvana. Flora ovih ostrva ima prelazni holarktičko-paleotropski karakter, ali su ostrva ostaci nekadašnje istočne obale

azijskig kontinenta i odlikuju se prisustvom drevnih japanskih elemenata flore, kao što su

Trochodendron i Aucuba. Tropski elementi flore su dospeli disperzijom i neoendemičnog su

karaktera (Тахтаджян, 1978).

Tajvanska floristička provincija

Provincija obuhvata veći deo Tajvana, isključujući krajnji jug, i manja ostrva oko njega,

izuzev krajnjih južnih ostrva. Kao i prethodna, ova provincija ima prelazni holarktičko-

paleotropski karakter, tako da je mnogi autori smatraju provincijom Paleotropskog

florističkog carstva. Ipak, flora, a posebno drvenasta, pokazuje veću sličnost sa

istočnoazijskom florom. U flori su prisutna 4 monotipska endemična roda (Sinopanax,

Formosia, Titanotrichum i Satakentia) i veliki broj endemičnih vrsta (Тахтаджян, 1978).

Fitogeografija

19

Severnokineska floristička provincija

Severnokineska provincija obuhvata Lesni plato, Šansijske planine, Severnokinesku ravnicu

i poluostrva Šandong i Liaodong. Flora ove provincije je slična Japansko-korejskoj i

Mandžurijskoj provinciji. Endemičnih rodova nema, ali su endemične vrste zastupljene u

velikom broju (Тахтаджян, 1978).

Centralnokineska floristička provincija

Provincija obuhvata planine Kin Ling i Daba Šan, južni deo Velike

kineske ravnice, Sičuansku depresiju i dolinu reke Jangcekjang do

Istočnokineskog mora. Flora ove provincije je jako bogata i odlikuje se

prisustvom dve endemične familije (Ginkgoaceae i Eucommiaceae),

15 endemičnih rodova (Ginkgo, Metasequoia, Pseudotaxcus,

Pseudolarix, Tapiscia i drugi) i jako velikog broja endemičnih vrsta


Siansko-Junanska floristička provincija

Ova provincija obuhvata zapadni Sičuan, Junansko pobrđe, planine

severoistočnog Mjanmara, severnog Laosa i severozapadnog Vijetnama. Flora je jako bogata i odlikuje se jednom endemičnom

familijom (Rhoipteleaceae), velikim brojem endemičnih rodova

(Glyptocarpa, Delavaya, Vladimiria, Faberia i drugi) i endemičnih

vrsta. Posebnim bogatstvom se odlikuje flora papratnica, koja se može

smatrati jednom od najbogatiojih na svetu (Тахтаджян, 1978).

Severnoburmanska floristička provincija

Provincija obuhvata severni Mjanmar, koji je poznat po teško

prohodnim planinama i dubokim klisurama. Flora se odlikuje većim

brojem endemičnih rodova i vrsta (više od 25% ukupne flore). U

rečnim dolinama ima tropski karakter, ali je najveći broj vrsta ipak holarktičkog porekla.

Velikim brojem endemičnih vrsta predstavljen je rod Rhododendron (Тахтаджян, 1978).

Istočnohimalajska floristička provincija

Ova provincija obuhvata veći deo istočnog Nepala, Butan, veći deo Asamskih Himalaja,

pojedine delove krajnjeg juga i jugoistočni deo Tibeta. U flori je zastupljeno 8 endemičnih

rodova (Paroxygraphis, Smithiella, Neoluffa i drugi) i veliki broj endemičnih vrsta. Prema

nastanki, flora Himalaja je najmlađa u Istočnoazijskom regionu (Тахтаджян, 1978).

Khazi-Manipurska floristička provincija

Provincija obuhvata planine Khazi, Džainti i Manipur, koje su deo istočnih Himalaja, iznad

900 m nm. (na nižim visinama se razvija tropska flora i vegetacija). U flori se javlja veliki broj enbdemičnih vrsta, među kojima ima i vrsta iz tipičnih paleotropskih rodova, kao što je

Nepenthes khasiana. Generalno, flora ima prelazni indo-malezijsko-istočnoazijski karakter


Atlantsko-severnoamerički floristički region

Ovaj region se prostire od obale Atlantskog okeana do Velike ravnice (Great

Plains) i od obale Meksičkog zaliva do južne Kanade. Flora regiona je jako

bogata i odlikuje se izraženim endemizmom. U flori su zastupljene dve

endemične familije (Hydrastidaceae i Leitneriaceae), ali i preko 100

endemičnih ili subendemičnih rodova. Endemični rodovi su Sanguinaria,

Leitneria, Leavenworthia, Galax, Crotonopsis, Dionaea, Hudsonia, Stylodon,

Synandra, Medeola, Peltandra i drugi. Veliki broj subendemičnih rodova je

zajednički sa Kanadskom florističkom provincijom, kao što su Sarracenia i

Uvularia. Rod Aureolaria je zastupljen jednom vrstom u Meksiku. Broj

endemičnih vrsta je jako veliki, a među njima je puno tercijarnih relikata.


Slika xk. Metasequoia

glyptostroboides)


20

Slika xn. Vrste endemičnih i subendemičnih rodova Atlantsko-

Severnoameričkog regiona

(A-Dionaea muscipula, B-Hydrastis canadensis, C-Saracenia purpuraea,

D-Uvularia grandiflora, E-Sanguinaria canadensis)

U poređenju sa evropskim delom Cirkumborealnog florističkog

regiona, ovaj region se odlikuje većim diverzitetom flore, što se objašnjava

geoistorijskim promenama koje su se dešavale za vreme poslednje glacijacije.

Naime, pravac pružanja planina od severa prema jugu na severnoameričkom

kontinentu omogućio je nesmetano povlačenje bogate tercijarne flore na jug,

u refugijume, pod „naletom“ ledene kalote i, kasnije, nakon povlačenja ledene

kalote i otopljavanja, njihovo vraćanje na ranija staništa. Na taj način očuvao

se veliki deo arktotercijarne flore Severne Amerike. U Evropi je pravac

pružanja planinskih masiva zapad-istok, što je u toku glacijacije predstavljalo

nepremostivu prepreku mnogim biljnim vrstama, te su one pod „naletom“

leda nepovratno uništene (Janković, 1990).

Po bogatstvu flore, ali i po taksonomskoj strukturi, Atlantsko-

Severnoamerički region je u velikoj meri sličan sa Istočnoazijskim regionom,

što je u svojim radovima opisao američki botaničar Asa Grej još sredinom 19.

veka (Boufford, Spongberg, 1983). Veliki broj familija i rodova je zajednički,

a mnoge vrste su ili zajedničke ili vikarne. Većina tih taksona su tercijarne

starosti, pa se disjunkcija u njihovom arealu naziva tercijarnom disjunkcijom

(Wood, 1972). Ove vrste su u tercijaru bile rasprostranjene širom severne

hemisfere, mahom u mezofilnim šumama, a do disjunkcije u njihovom arealu

je došlo usled zahlađenja krajem tercijara i tokom pleistocena, što je dokazano

i metodom molekularnog sata. Disjunkcija kao posledica disperzije na velike

daljine je dokazana tek za nekoliko taksona (Xiang et al., 2000). Reliktni

rodovi Liriodendron, Hamamelis, Carya, Stewartia i drugi zajednički su sa

Istočnoazijskim florističkim regionom (Li, 1952). Ipak, istočnoazijska flora

je bogatija i sadrži veći broj drevnih vrsta, rodova i familija, što je, kako je

već rečeno, posledica kontinuirane florogeneze tokom pleistocena.

Fitogeografija

21

Apalačka floristička provincija

Ova provincija obuhvata veliki deo brdskog regiona istočne Severne Amerike koji je

prekriven listopadnim šumama i deo južne Kanade. Odlikuje se velikim brojem endemičnih

vrsta, dok endemičnih rodova nema. (Тахтаджян, 1978) U listopadnim šumama su

karakteristične vrste Fagus grandifolia, Acer saccharum, Tilia americana, Quercus

fusiformis i Carya illinoinensis. Osim listopadnih šuma na severu provincije i većim

nadmorskim visinama javljaju se i četinarske šume (Thorne, 1993).

Atlantska nizijska floristička provincija

Ova provincija obuhvata priobalne nizije Meksičkog zaliva i Atlantskog okeana južno od

Nove Škotske, dolinu reke Misisipi i severni deo Floride. Flora provincije je florogenetski

mlađa od flore Apalačke provincije i sadrži mali broj reliktnih taksona. Ipak, u flori se javlja

jedna monotipska endemična familija Leitneriaceae sa vrstom Leitneria floridana. Osim nje,

javlja se još niz endemičnih vrsta (Тахтаджян, 1978).

Severnoamerička prerijska floristička provincija

U ovu provinciju spadaju ravnice istočno od Stenovitih planina, koje se na sever pružaju do

četinarskih šuma Kanadske provincije, a na jug do meksičkih pustinja. Flora je u florogenetskom pogledu mlada i siromašna endemitima. Na njeno formiranje je najviše

uticala flora Apalačke provincije. Karakteristične vrste su trave Andropogon gerardii, A.

scoparius, Sorghastrum nutans i Spartina pectinata (Тахтаджян, 1978).

Floristički region Stenovitih planina

Ovaj region obuhvata ostrva, priobalje i planinske

sisteme na zapadu Severne Amerike od Aljaske do

Novog Meksika. Najveći deo ovih planinskih sistema

čine Stenovite planine, Kaskadi i Siera Nevada. Flora

ovog regiona je u velikoj meri bliska sa florim

Cirkumborealnog florističkog regiona. Ipak, odlikuje je

dovoljno originalnih karakteristika na osnovu kojih se

može izdvojiti zaseban floristički region. U flori se javlja

samo jedna endemična familija jetranjača

(Marchantiophyta, Jungermaniopsida), Gyrothyraceae,

dok endemičnih familija vaskularnih biljaka nema. Ipak,

nekoliko desetina endemičnih rodova doprinosi

izuzetnosti flore regiona. Endemični rodovi su:

Vancouveria, Lewisia, Stanleya, Allotropa,, Bolandra,

Orogenia, Dasynotus, Crocidium, Scoliopus i mnogi

drugi. Osim endemičnih rodova, za region su

karakteristične i brojne endemične vrste iz rodova

rasprostranjenih širom holarktičkog florističkog carstva


U biljnom pokrivaču dominiraju veoma

raznovrsne četinarske šume okarakterisane vrstama

Pseudotsuga menziesii, Pinus ponderosa, P. contorta,

Thuja plicata, Tsuga heterophylla, Picea sitchensis i

drugih (Тахтаджян, 1978).

Vankuverska (Sitkano-Oregonska) floristička provincija

Ova priobalna provincija obuhvata planine i ostrva uz zapadnu obalu Severne Amerike, od

Aljaske do države Oregon u SAD (Cronquist, 1982). Provincija se odlikuje raznovrsnim

četinarskim šumama u kojima se osim gore navedenih javljaju i Abies amabilis, A. concolor,

Pinus monticola, Chamaecyparis nootkatensis i drugi četinari (Тахтаджян, 1978). Primorske

padine su često prekrivene vlažnim četinarskim šumama u kojima dominiraju Picea sitchensis, Thuja plicata i Tsuga heteerophylla, ali i listopadno drveće Alnus macrophyllum,

Cornus nutalii i Arbutus menziesii (Thorn, 1993).

Slika xk. Vancouveria hexandra

Rod Vancouveria (Berberidaceae) je endemičan za floristički region

Stenovitih planina.


22

Floristička provincija Stenovitih planina

Ova provincija obuhvata najveći deo Stenovitih planina i okolne planine u Biritanskoj

Kolumbiji i centralnom Oregonu. Južni delovi Stenovitih planina, koji su samo delimično

bili zahvaćeni glacijacijom, odlikuju se velikim bogatstvom i visokim stepenom endemizma.

Vegetacija se odlikuje vertikalnom zonalnošću. Niža šumska zona otvorenih staništa odlikuje

se vrstom Pinus pondeerosa, na koju se na višim položajima nadovezuje šuma sa Pseudotsiga

menzeisii. Iznad ove zone su razvijene šume u kojima dominiraju Picea engelmanii i Abies

bifolia (Thorn, 1993).

Drevnomediteransko florističko podcarstvo

Drevno mediteransko podcarstvo se prostire od Makaronezije na zapadu,

preko Sredozemnog mora, Male i Srednje Azije do pustinje Gobi na istoku.

Iako je flora ove široke oblasti u velikoj meri raznovrsna i izgrađena od

različitih ekoloških tipova biljaka, ona se odlikuje mnogim zajedničkim

crtama na čitavom prostoru (Тахтаджян, 1978). Termin „flora drevnog

Mediterana“ upotrebio je još Engler (1881) u svom radu o rasprostranjenju

roda Rhus, imajući u vidu da se ona formirala na obalama praokeana Tetisa.

Documents

Regionalna fitogeografija - nasport.pmf.ni.ac.rsnasport.pmf.ni.ac.rs/materijali/2376/07 2017-07-07 Fitogeografska... · Regionalna fitogeografija 2 (Schouw, 1823) on je podelio Zemljinu