Radiografska tehnika skeleta

Doc. dr. Nada Bešenski i Nikola Škegro ing. med. radiologije i dipl. oec.

RADIOGRAFSKA TEHNIKA SKELETA

Školska knjigaZAGREB 1987

Urednik:

Emilija Sambolek - Hrbić

Recenzenti:

prof. dr Marijan Lovrenčić prof. dr Zlatan Car

prof. dr Andrija Hebrang

Lektor:

Milada Pindulić

Objavljivanje ovog sveučilišnog udžbenika odobrilo je Predsjedništvo Skupštine Sveučilišta u Zagrebu rješenjem broj 02-786/1-1986. od 12. studenoga 1987.

Katalogizacija u publikaciji — CIP Nacionalna i sveučilišna biblioteka, Zagreb

UDK 616.7-073.753.17(075.8)

BEŠENSKI, NadaRadiografska tehnika skeleta / Nada Bešen-

ski i Nikola Škegro. — Zagreb : Školska knjiga, 1987. — 303 str. : ilustr. ; 25 cm. — (Udžbenici Sveučilišta u Zagrebu = Manualia Universitatis studiorum Zagrabiensis)

Bibliografija: str. 299 — 300. — Kazalo.

1. Škegro, Nikola

Tisak: RO »ZRINSKI« TIZ ČAKOVEC

KNJIGU POSVEĆUJEMO USPOMENI NA PROF. DRA VLADIMIRA GVOZDANOVIĆA

PREDGOVOR

Udžbenik »Radiografska tehnika skeleta« obrađuje načine snimanja cijelog skeleta (kostura). Nakon kratkog uvoda, gdje su obrađeni opći principi radiološkog snimanja, slijedi obrada tehnike snimanja kostiju gornjih i donjih ekstremiteta, kralješnice, prsnog koša i glave. Udžbenik obuhvaća snimke koje se često izvode, ali je obrađeno i mnoštvo rjeđe izvođenih snimaka. U našim nastojanjima vodila nas je činjenica što na našem jeziku nedostaje literatura koja bi cjelovito obradila tu materiju.

Građa je ilustrirana crtežima, fotografijama i rendgenogramima, koji olakšavaju usvajanje i praktično svladavanje gradiva. Iz tehničkih razloga morali smo se na žalost ograničiti samo na najpotrebnije za razumijevanje teksta. Zato upućujemo studente da upotrebljavaju i postojeće anatomske atlase, to više što je za razumijevanje te materije prijeko potrebno prethodno znaje anatomije i rendgenske anatomije čovjeka.

Osim studentima udžbenik je namijenjen inženjerima medicinske radiologije, liječnicima na specijalizaciji iz radiologije i radiolozima.

Zahvaljujemo svim inženjerima medicinske radiologije koji su pomogli u izradi rendgenograma. Također se zahvaljujemo Društvu radioloških tehničara Hrvatske na svesrdnoj pomoći oko izdavanja udžbenika.

Svjesni smo da nismo mogli zadovoljiti sve želje i sva stajališta. Zato ćemo rado prihvatiti svaku napisanu korisnu primjedbu kao prilog kasnijim ispravcima i dopunama ovog izdanja.

Autori

SADRŽAJ

UVOD........................................................................................................ .................................................................. 1Osnovni principi radiografije kostura . . ’....................................................................................... 1Priprema bolesnika................................................................................................................................................ 2Pribor....................................................................................................................................................................... 2Centralna zraka-stol-film . ................................................................................................................. 2Položaj bolesnikova tijela....................................................................................................................................... 2Položaj snimanog dijela tijela........................................................................... ...................................................... 2Rubovi kazete.......................................................................................................................................................... 2Oznaka strane........................................................................................................................................................... 3Zaštita bolesnika...................................................... ................................................................................................ 3Imobilizacija............................................................................................................................................................ 3Centriranje........................................................................................................................... .................................... 3Određivanje električnih uvjeta pri snimanju .......................................................................................................... 4Ociena snimke — prikaz struktura na snimci......................................................................................................... 4Osnovne ravnine tijela i oznake položaja tijela...................................................................................................... 4

SNIMKE GORNJIH EKSTREMITETA.......................................................................................................................... 5

SNIMKE ŠAKA .......................................................................................................................................................... 9Volarna snimka šake ............................................................................................................................................... 10Profilna (lateralna) snimka šake............................................................................................................................. 11Kosa snimka šake (citra)......................................................................................................................................... 12

Dopunske snimke šaka . . . ....................................................................................................... 13Dopunska snimka šaka po Norgaardu . ............................................................................................................. 13Dopunska snimka šake po Brewertonu ............................................................................................................. 14

Snimke prstiju . ................................................................... ............................. ........................ 15Dorzalna snimka palca............................................................................................................................................ 15

Volarna snimka palca........................................................................................................................................ 16Profilna snimka palca................................................................................................................. ....................... 17Snimke od drugog do petog prsta....................................................................................................................... 19Volarna snimka od drugog do petog prsta ......................................................................................................... 20Profilne snimke od drugoga do petog prsta....................................................... ................................................ 22Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba........................................................................................................ 26

SNIMKE RADIOKARPALNOG ZGLOBA............................................................................................................... 26Volarna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................... .............................. 26

Dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba............................................................................................................ 28Profilna snimka radiokarpalnog zgloba.................................................................................................................. 29

Snimka radiokarpalnog zgloba u ulnamoj i radialnoj fleksiji............................................................................ 30Snimka os navikulare (skafoideum)............................................................. ...................................................... 33Modificirana snimka os navikulare.................................................................................................................... 34Makroradiografska snimka os navikulare.......................................................................................................... 35Komparativne snimke zapešća......................................................................................................... ................. 36Snimke karpalnog kanala................................................................................................................................. 36

SNIMKE PODLAKTICE............................................................................................................................................ 37Dorzalna snimka podlaktice ....................................................................................................................... 38Profilna snimka podlaktice ............................................................................................................................... 41

Radiografska tehnika skeleta

SNIMKE LAKTA................................................................................................................................ ........................ 42Dorzalna snimka lakta.............................................................................................................................................. 42Profilna snimka lakta..................................................... .................................... .......................................... 44

Kosa snimka lakta za prikaz proccsusa koronoideusa ulne............................................................................... 46Oorzalna snimka lakta u parcijalnoj fleksiji....................................................................................................... 46Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji ............................................................................... 47Semiaksijalna snimka olekranona....................................................................................................................... 48Snimka za prikaz glavice radiusa ....................................................................................................................... 50Aksijalna proekcija glavice radiusa.................................................................................................................... 53

SNIMKE NADLAKTICE (HUMERUSA) ................................................................................................................. 53Dorzalna snimka nadlaktice..................................................................................................................................... 53Profilna snimka nadlaktice.................................................................................................. .................................... 54

Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice........................................................................................................ 56Snimke ramenog zgloba

Dorzalna snimka ramenog zgloba................................................... ........................................................................ 57Snimka za prikaz muskuluša teres minor (Blackett-Healv-jev položaj.................................................. 59Snimka za prikaz subskapularne insercije .......................................................................................................... 59Snimka za prikaz procesusa korakoideusa.............................................................................................. 61Snimka za prikaz fose glenoidalis skapule ............................................................................................. 62Transaksilarna (aksijalna) snimka ramenog zgloba po Mayeru ........................................................................ 62

Snimke klavikule .......................................................................................................................................................... 64Ventralna snimka klavikule...................................................................................................................................... 64

Dorzalna snimka klavikule ... ..................................................................................... 65Semiaksijalna snimka klavikule . ........................................................................................... 65Aksijalna snimka klavikule ....................................................................................................... 65

Snimka akromioklavikularnih zglobova ................................................................................................................. 66Neutralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova .'................................................................................ 66Dorzalna snimka jednog akromioklavikularnog zgloba Aleksandrova proekcija . . 67Kosa snimka jednog akromioklavikularnog zgloba .......................................................................................... 67

Snimke skapule......................................................................................................................................................... 67Dorzalna snimka skapule................................................................................................ .................................... 67Profilna snimka skapule .................. .................................................................................................................. 69Kosa snimka skapule .......................................................................................................................................... 69Snimka skapule po Lilienfeldu.......................................................... ....................................................... 70

SNIMANJE DONJIH EKSTREMITETA......................................................................................................................... 73

Snimke stopala............................................................................................................................................................... 74Plantarna snimka stopala.......................................................................................................................................... 74

Modificirana plantarna snimka stopala............................................................................................................... 75Dorzalna snimka stopala...................................................................................................................................... 75

Kosa dorzalna snimka stopala.................................................................................................................................. 76Medijalna i lateralna kosa projekcija stopala ..................................................................................................... 77Profilna snimka stopala....................................................................................................................................... 79Komparativne snimke stopala ............................................................................................................................ 80

SNIMKE NOŽNIH PRSTIJU.................................................................................................................................. 81Plantarna snimka svih prstiju ............................................................................................................................. 81Dorzalna snimka nožnih prstiju........................................................................................................................... 83Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju.................................................................................................................. 83Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju................................................................................................. 84Komparativne snimke nožnih prstiju....................................................................... .......................................... 85Plantarna snimka prvog nožnog prsta................................................................................................................. 85Profilna snimka prvog nožnog prsta .................................................................................................................. 86Aksijalna snimka sezamskih metatarzofalangealnih zglobova.......................................................................... 87Lateromedijatna projekcija sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob (Ca-ustonova projekcija)............................................................................................................................................ 87

Snimke kalkaneusa............................................................................................................ ...... 89Profilna snimka kalkaneusa ................... .............................................................................. 89

Aksijalna snimka kalkaneusa...................................................................................................................... 90

Sadržaj IX

Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa.................................................................................................. .... 91Snimka suptalarnog zgloba................................................................................................................................ 93

Snimke skočnog zgloba............................................................................................................................................... 93Dorzalna snimka skočnog zgloba........................................................................................................................... 94Profilna snimka skočnog zgloba............................................................................................................................. 95

Modificirana snimka skočnog zgloba................................................................................................................ 97Modificirana dorzalna snimka skočnog zgloba................................................................................................. 97Komparativne snimke skočnih zglobova........................................................................................................... 99Kosa snimka skoćnog zgloba............................................................................................................................. 100

Snimke potkoljenice..................................................................................................................................................... 102Dorzalna snimka potkoljenice................................................................................................................................. 102Profilna snimka potkoljenice.................................................................................................................................. 103

Modificirana snimka potkoljenice..................................................................................................................... 104Komparativna snimka potkoljenice................................................................................................................... 105

Snimke koljena............................................................................................................................................................. 106Dorzalna snimka koljena ............... ...................................................... ................................................................. 106Profilna snimka koljena . ..................... .................................................................................................................. 108

Kose snimke koljenog zgloba............................................................................................................................ 109Komparativna snimka koljena ........................................................................................... 110

Snimke fose interkondilike..................................................................................................................................... 111Modificirana snimka fose interkondilike........................................................................................................... 112

Snimke patele.......................................................................................................................................................... 114Ventralna snimka patele..................................................................................................................................... 114Kosa snimka patele............................................................................................................................................. 115Modificirana aksijalna snimka patele................................................................................................................ 117Komparativne aksijalne snimke patele.................................................................................................. 118

Snimke natkoljenice (femura)...................................................................................................................................... 118Dorzalna snimka natkoljenice................................................................................................................................. 118Profilna snimka natkoljenice................................................................................................................................... 120

Modificiraha profilna snimka natkoljenice................................................................................ 122Komparativne snimke natkoljenice.................................................................................................................... 122

Snimke zdjelice . ......................................................................................................................................................... 124Dorzalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 124

Profilna snimka zdjelice..................................................................................................................................... 125Aksijalna snimka zdjelice........................................................................................................................................ 126Snimke sakroilijakalnih zglobova........................................................................................................................... 127

Dorzalna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova............................................................................................. 127Snimka sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju................................................................................................. 128

Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba.............................................................................................. 130Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba............................................................................................. 131Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova................................................ .......................................... 132Dorzalna snimka obaju kukova.......................................................................................................................... 132Dorzalna snimka jednog kuka ........................................................................................................................... 133Bilateralna projekcija vrata natkoljenice (snimka po Cleaveusu)..................................................................... 134Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba....................................................... .............................. 136Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj).......................................................... ...... . 136Snimka koksofemoralnog zgloba s prikazom 2/3 natkoljenice......................................................................... 136Profilna snimka za prikaz glavice natkoljenice i acetabuluma (snimka po Lauenstei-nu)............................. .............................................................................................................................. ...... 138Modificirana profilna snimka glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu 139Dorzalna snimka simfize . .................... ............................................................................................................ 139Ventralna snimka simfize....................................................................... ........................................................... 140

Dorzalna snimka osis ilium..................................................................................................................................... 141Ventralna snimka osis ilium (modifikacija)....................................................................................................... 141

SNIMANJE KRALJEŠNICE................................................................... ;....................................................................... 143Snimke vratne kralješnice ........................................................................................................................................... '44

Dorzalna snimka vratne (cervikalne) kralješnice.................................................................................................... 144Ottonelova projekcija vratne kralješnice ............................................................................................... 146


Profilna snimka vratne kralješnice...................................................................................... ...... 147Funkcionalne snimke vratne kralješnice............................................................................................................ 148Kose snimke vratne kralješnice............................................................. ............................................................ 150Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba . . ............................................................................................ 152Ventralna snimka atlanto-okcipitalnog zgloba................................................................................................... 152Kosa snimka atlanto-okcipitalnog zgloba . . . ............................................................. 153

Snjmke atlasa i aksisa ............................................................................................................................................. 153Dorzalna snimka atlasa i aksisa........................................................................................................ ................ . 153Ventralna snimka atlasa i aksisa................................................................................................. ...... 155Profilna snimka atlasa i aksisa............................................................................................................................ 155Snimke cervikotorakalnog prijelaza .................................................................................................................. 156Dorzalna snimka cervikotorakalnog prijelaza (pilarova projekcija)................................................................. 156Ventralna snimka cervikotorakalnog područja.................................................................................................. 156Profilna snimka cervikotorakalnog područja .................................................................................................... 156Snimka cervikotorakalnog prijelaza po Twinngu.............................................................................................. 156

Snimke grudne (torakalne) kralješnice......................................................................................................................... 157Dorzalna snimka grudne kralješnice....................................................................................................................... 157Profilna snimka grudne kralješnice (latero-laterarna) ............................................................................................ 159Kosa snimka grudne kralješnice.............................................................................................................................. 160

Snimka slabinske kralješnice .......................................................................... ............................................................ ¡61Dorzalna snimka slabinske kralješnice . . . ............................................................................................................ 162Profiina snimka slabinske kralješnice..................................................................................................................... 163

Kose snimke slabinske kralješnice..................................................................................................................... 164Funkcionalne snimke slabinske kralješnice....................................................................................................... 165Ciljane snimke četvrtog i petog slabinskog kralješka.................................................................................. ...... 168Kose snimke lumbosakralnog prijelaza po Kovaču ....................................................................... ...... 170

Snimka krstačne (sakralne) kralješnice........................................................................................................................ 171Dorzalna snimka sakruma ....................................................................................................................................... 171Profilna snimka sakruma..................................................................................................... ........... . 172

Snimka trtične kralješnice (os kokcigis)....................................................................................................................... 173Profilna snimka os kokcigis.................................................................................. ............................................................ 174

SNIMKE PRSNOGA KOŠA (TORAX).......................................................................................................................... 175

Snimke rebara............................................................................................................................................................... 175Ventralna snimka prsnoga koša..................................................................................... ......................................... 175Dorzalna snimka prsnoga koša...................................................................................................................................... 176

Kosa snimka rebara............................................................................................................................................. 178Profilna snimka prsnoga koša ............................................................................................................................ 178

Snimka sternuma...................................................................................................................................................... 178Ventralna snimka stemuma................................................................................................................................. 179Lateromedijalna projekcija sternuma................................................................................................................. 181

Profilna snimka sternuma.................................................................................................................................... 181Modificirana profilna snimka sternuma.............................................................................................................. 184

Snimka sternoklavikularnog zgloba . . ..................................................................................... 184Ventralna snimka obaju sternoklavikulamih zglobova....................................................................................... 184Ventralna snimka jednog sternoklavikularnog zgloba....................................................................................... 185

SNIMANJE GLAVE......................................................................................................................................................... 187

Snimka glave................................................................................................................................................................. 193Snimka glave čelom (Frontalna snimka glave, frontalni cefalogram posterioanteriornasnimka, PA).............................................................................................................................................................. 193Snimka glave zatiljkom (Okcipitalna snimka glave, okcipitalni cefalogram anteriopos-teriorna snimka glave, AP snimka)................................................................... ...................................................... 195Profilna snimka glave (lateralna snimka glave, snimka glave postrance, profilni krani-ogram, profilni cefalogram)..................................................................................................................................... 197Poluaksijalne snimke glave, Grasheyov položaj (A.P. — poluaksijalna projekcija) . 200Poluaksijalna snimka glave po HAAS-u.................................................................................................................. 205Poluaksijalna snimka glave po Valdiniju................................................................................................................. 208Aksijalne snimke glave............................................................................................................................................. 210

Sadržaj XI

Aksijalna snimka glave tjemenom (snimka baze lubanje ...................................................................................... 211Aksijalna snimka glave bradom (snimka baze lubanje) . . . . ..................................... 214Snimke sele turcike.................................................................................................................................................. 216Profilna snimka sele turcike (ciljana snimka)......................................................................................................... 216

Aksijalna snimka sele turcike................................................................................................................. 218Frontalna snimka sele turcike............................................................................................................................. 220

Frontalna snimka (mačja glava) kostiju lica........................................................................................................... 222Okcipitalna snimka kostiju lica . ................................................................................................. 224

Profilna snimka kostiju lica..................................................................................................................................... 225Kosa snimka kostiju lica po Rheseu .................................................................................................................. 226

Snimke nosne kosti........................................................................................................................................... .... ....... 228Frontalna snimka nosne kosti............................................................................................................................. 228Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti.................................................................................................... 229

Snimke zigomatićne kosti.................................................................... ........................................................................ 231Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova......................................................................................................... 232

Kosa snimka zigomatičnog luka........................................................................................................................ 233Kosa aksijalna snimka jednog zigomatičnog luka po Zimmeru ....................................................................... 233

Snimke maksile...................................................................................................... ..... .................................... 234Frontalna snimka maksile........................................................................................................................................ 234

Intraoralna snimka glave........................................................................................................................., 234Kosa intraoralna snimka glave........................................................................................................................... 236Profilna snimka maksile ...................................................................................................... .............................. 236

Snimka mandibule.................................................................................................. ...................................................... 237Frontalna snimka mandibule................................................................................... ................................................ 237

Modificirana frontalna snimka mandibule......................................................................................................... 238Snimka ramusa mandibule ................................................................................................................................. 239Snimka korpusa mandibule........................................................................................................................... . 241Aksijalna snimka mandibule............................................................................................................................... 244Intraoralna snimka mandibule............................................................................................................................ 245

Snimka temporomandibularnih zglobova.................................................................................................................... 246Modificirana snimka temporomandibularnih zglobova.......................................................................................... 248

Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova......................................................................................... 249SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA

Frontalna snimka paranazalnih sinusa . . . . .......................................... ................................................................. 250Profilna snimka paranazalnih sinusa....................................................................................................................... 251

Snimka maksilarnih sinusa ................................................................................................................................ 252Snimka etmoidnih sinusa.................................................................................................................................... 254Transoralna projekcija sferoidnih sinusa............................................................................................................ 255

SNIMKE ORBITA........................................................................................................................................... ...... 256Frontalna snimka orbita........................................................................................................................................... 256

Snimke orbite uz pokrete očnih bulbusa............................................................................................................. 258Profilna snimka orbite........................................................................................................................................ 258Snimke optičkih kanala po Rheseu.......................................................................................................................... 259

Modificirana snimka optičkih kanala po Rheseu............................................................................. ...... 261Snimka optičkih kanala po Jankeru.................................................................................................................... 262

SNIMKE TEMPORALNIH KOSTIJU........................................................................................................................ 264Tangencijalna snimka mastoida (snimka po Hickeyu)......................................................................... 264

Modificirana tangencijalna snimka mastoida..................................................................................................... 268Snimke obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom.......................................................... ...... 269

Snimka mastoida po Schiileru............................................................... .................................................................. 271Snimke piramide temporalne kosti.......................................................................................................................... 275

Komparativne snimke piramida.......................................................................................................................... 275Položaj po Hassu.............................................................................. .................................................................. 276Položaj po Grasheyu ................................................ .............................................................................. 276Submentovertikaina projekcija (baza tjemenom)............................................................................................... 279Ventrikosubmentalna projekcija (baza bradom) ............................. ................................................ 280

Aksijalna snimka piramide po Mayeru..................................................................................... .............................. 282Kosa snimka piramide po Lôw-Beeru................................................................................................................ 284

Profilna snimka piramide po Stenversu................................................................................................................... 285Snimka piramide po Arceliniju........................................................................................................................... 287

SNIMANJE ZUBI ............................................................................................................................................................. 289Tehnika snimanja zuba ............................................................................................................................................ 289

Tipična intraoralna tehnika.................................................................................................................................. 291Tehnika snimanja zubi s »ugrizom u vrpcu«.......................................................................................... 292Okluzijsko kosa tehnika ................................................................................................. 292Aksijalna snimanja zubi ...................................................................................................................................... 293Snimke gornjih sjekutica (incizivaj..................................................................................................................... 293Snimke gornjih očnjaka (kanina) ....................................................................................................................... 294Snimke gornjih pretkutnjaka (premolara)........................................................................................................... 294Snimke gornjih kutnjaka (molara)....................................................................................................................... 295Snimke donjih zuba............................................................................................................................................. 296Snimke donjih očnjaka (kanina).......................................................................................................................... 296Snimke donjih pretkutnjaka (premolara)............................................................................................................. 296Snimke donjih kutnjaka (molara)........................................................................................................................ 297

Literatura................................................................................................................................................................... 299Kazalo....................................................................................................................................................................... 301

XII Radiografska tehnika skeleta

UVOD

Kostur čovjeka predstavlja cjelinu u anatomskom i fiziološkom smislu, iako je veoma složene građe, sastavljen otprilike od 208 kostiju, različita oblika i veličine, koje su zglobovima povezane u funkcionalnu cjelinu. Zbog specifičnosti svoje građe kosti su vrlo prikladne za radiološko ispitivanje, pa uz scintigrafiju radiologija kostura predstavlja osnovnu metodu u dijagnostici različitih patoloških promjena na njemu. Patološki proces dovodi do promjena u koštanoj strukturi kosti, normalan izgled kosti se mijenja, kost postaje ili zadebljana, ili stanjena, ili čak razorena. Sve se te promjene mogu uočiti na rendgenogramu, a presudne su za donošenje ispravne dijagnoze. Dijagnoza traumatskih promjena nezamisliva je bez radiološkog pregleda, stoga su snimanja kostura svakodnevni rutinski rad inžinje- ra medicinske radiologije. Izvodi ih na temelju propisano ispunjene i od liječnika potpisane uputnice. U toku snimanja kostura ing. med. radiologije surađuje s bolesnikom. Bolesnik mora znati kakav je to pregled, što će mu se snimati i kako se pri snimanju mora ponašati.

Prilikom izvođenja bilo koje snimke kostura postoji određeni redoslijed, kojega se treba pridržavati kako bi se izbjegle suvišne i nepotrebne radnje.

Tokom rada ing. med. radiologije mora biti koncentriran na posao koji obavlja kako se snimanje ne bi moralo ponoviti. Ponovljeno snimanje ne samo da šteti bolesniku nego se i troši skupi materijal i krnji ugled struke ing. med. radiologije.

Dobar rendgenogram skeleta mora jasno prikazati konture i strukturu kostiju. Stoga je za dobru radiološku tehniku snimanja kostiju i zglobova potrebno poznavanje normalne anatomije, a posebno rendgenske.

Osnovni principi radiografije kostura

Kosti se snimaju u dvije projekcije, koje su međusobno pod kutom od 90°. To su takozvane tipične snimke. Za donošenje dijagnoze često nisu dovoljne samo tipične snimke pa se rade i dopunske, npr. kose, aksijalne i komparativne snimke parnih kostiju, osobito često u djece, a najbolje na istom filmu, radi komparacije bolesne i zdrave kosti.

Ponekad se izvode i makroradiografske i slojevne snimke. Udaljenost fokus-film pri snimanju kostura iznosi obično 100 cm. Kosti se snimaju pomoću folije i rešetke, ili bez rešetke, ovisno o tome koja se snimka izvodi, odnosno ovisno o debljini snimanog dijela tijela. Tako se na primjer glava u principu snima pomoću rešetke, a šake i stopala u pravilu bez rešetke. U radiografiji kostura upotrebljavamo slijedeće formate filmova 13x18, 18x24, 24x30, 15x40, 20x40, 30x40, te iznimno 35x35 (za snimke toraksa) i 35 x 43 (za snimke abdomena i toraksa), a ponekad i filmove za snimanje zubi.

Obavezno se stavlja oznaka L za lijevu i D za desnu stranu. Ako bolesnik leži po-

2

leđice na stolu za snimanje, oznaka se stavlja onako kako se piše, ali ako leži potrbuške, oznaka se stavlja obrnuto nego što se piše.

Kao što je rečeno, u toku snimanja treba se pridržavati određenog redoslijeda. Prije nego započnemo snimati bolesnika obavezno ćemo ga pripremiti za snimanje.

Priprema bolesnika

Za snimke skeleta nije potrebna prethodna medikamentozna priprema, ali je prijeko potrebno snimani dio tijela osloboditi od odjeće, obuće i eventualnog nakita, tj. od svih stranih tijela koji bi mogli ostaviti nepoželjnu sjenu. U svakom je poglavlju posebno opisana priprema bolesnika potrebna za izvođenje snimaka.


Položaj bolesnikova tijela

Različite snimke kostura izvode se u različitom položaju bolesnikova tijela. Bolesnik može na stolu za snimanje ležati poleđice (dorzalno) ili potrbuške (ventralno), zatim ili može stajati ili sjediti uz stativ za snimanje okrenut prema stativu leđima, licem ili bočno. Tako se na primjer sinusi obavezno snimaju u stojećem ili sjedećem položaju tijela, a ostala snimanja glave u ležećem položaju na stolu za snimanje. Pri namještanju bolesnikova tijela ing. med. radiologije treba da vodi brigu o udobnosti bolesnika, upotrebljavajući pritom jastuke i različite druge podloške. Ukratko, bolesnika treba namjestiti tako da mu položaj bude ugodan, a za snimanje povoljan. Položaj bolesnikova tijela potanko je opisan kod svakog snimanja.

Pribor

Pod priborom se podrazumijeva kaseta s folijom i filmom. Veličina objekta koji se snima diktira i veličinu filma. Na kasetu se stavlja oznaka L ili D. Neka se snimanja izvode pomoću rešetke, neka bez nje. Prilikom opisa pojedinih snimaka navedeno je snimaju li se pomoću rešetke ili bez nje.

Centralna zraka (CZ) — stol-film

Prije nego se bolesnik namjesti za snimanje, ing. med. radiologije mora provjeriti odnos rendgenske cijevi, stola za snimanje i kasete s filmom kako bi se izbjegle moguće pogreške. Nije li odnos tih faktora primjeren, na filmu neće biti prikazane sve one strukture koje snimka treba da pokaže (bit će »odrezane«, snimani dio neće biti u središtu filma), pa će se morati snimanje ponoviti.

Položaj snimanog dijela tijela

Nakon što smo namjestili bolesnikovo tijelo, namjestit ćemo i snimani dio tijela. Položaj snimanog dijela tijela pri izvođenju pojedinih snimaka potanko je opisan prilikom snimanja pojedine snimke, pa ovdje neće biti riječi o tome.

Rubovi kasete

Pod rubovima kasete podrazumijeva se odnos rubnih dijelova objekta koji snimamo i postraničnih dijelova kasete. Postoji opće pravilo da se snimani dio objekta mora nalaziti u središtu filma. Kod nekih se snimaka koristimo takozvanim orijentacijskim točkama na snimanom dijelu tijela, i one onda dolaze u središte filma. Posebno se to odnosi na pojedine snimke glave. Ovisno o objektu koji snimamo, kasetu s filmom postavljamo poprijeko ili uzdužno.

Uvod 3

Oznaka strane

Prilikom snimanja obavezno se mora označiti strana: L (lijeva) ili D (desna). Za većinu snimaka vrijedi pravilo da se oznaka stavlja s one strane koja priliježe uz film.

Zaštita bolesnika

Bilo koje se snimke izvode, bolesnik se mora prilikom snimanja zaštititi od zračenja. Ne smije se učiniti ni jedna ekspozicija, a da se prethodno nisu poduzele sve zaštitne mjere. U većini slučajeva prekrit ćemo bolesnikovo tijelo zaštitnom pregačom, posebno pazeći na područje gonada (spolnih organa). Osim toga vodit ćemo brigu o primarnom rendgenskom snopu. Rendgenski snop suzit ćemo uvijek na manje od veličine upotrebljavanog formata filma (sva četiri ruba filma moraju ostati neeksponirana za 1 —2 mm). Time ćemo zaštititi bolesnika od zračenja, a i slika će biti oštrija. Ako treba rendgenski snimiti žensku osobu generativne dobi, obavezno ćemo je pitati kada je imala posljednju menstruaciju, jer se rendgenske pretrage smiju izvoditi samo između 1. i 10. dana redovitog menstrualnog ciklusa, što je obično dovoljna garancija da žena nije gravidna. Trudnice se u pravilu ne snimaju, osim ako postoji vitalna indikacija, a o tome će ing. med. radiologije konzultirati radiologa. U daljnjem tekstu često se u rubrici »zaštita bolesnika« govori samo — uobičajena ili standardna. Ali se pod tim uvijek podrazumijeva tako opisana zaštita.

bolesnikovo tijelo imobilizirati, posebno snimani dio. Bolesnika imobiliziramo platnenim vrpcama za fiksiranje, koje su često sastavni dio aparature. Primjenjuju se i platnene vrpce na čijim su krajevima vrećice s pijeskom. Tako provedena imobilizacija dovoljna je za izvođenje snimaka ekstremiteta, ali pri snimanju glave, prsnog koša ili kralješnice bolesnik mora u toku ekspozicije prestati disati, ali ipak zadržati dovoljno kisika (bolesniku treba objasniti kako). Pri nekim snimkama ne smije se ni gutati, niti micati očnim bulbusima. U daljnjem tekstu pri nekim je snimkama samo navedeno: imobilizacija uobičajena ili standardna, a zapravo treba uvijek provesti ovdje opisanu imobilizaciju bolesnika.

Centriranje

Pod centriranjem podrazumijeva se određivanje smjera centralne zrake (CZ) prema objektu i filmu. Smjer centralne zrake ovisi o snimci koju izvodimo. Najčešće centralna zraka pada okomito na objekt i na film, ali je kod nekih snimaka njezin smjer za određeni broj stupnjeva ukošen kraniokudalno ili kaudokranijalno, lateromedijalno ili mediolateralno. Kod pojedinih snimaka to je točno definirano. U svakom slučaju je pri opisu svake snimke točno definiran smjer centralne zrake. Ing. med. radiologije mora uvijek pravilno odrediti njezin smjer prema objektu i filmu kako bi na gotovoj snimci bile prikazane potrebne anatomske strukture.

Imobilizacija

Pri izvođenju bilo koje snimke bolesnik mora ostati miran u položaju u koji smo ga namjestili. Ako je bolesnik nemiran i inkontaktibilan, te zbog svoga teškog stanja ne može za vrijeme snimanja surađivati s ing. med. radiologije, morat ćemo

PRIJE EKSPOZICIJE POTREBNO JE KOD SVAKE SNIMKE KONTROLIRATI POLOŽAJ BOLESNIKA!


Određivanje električnih uvjeta pri snimanju

Kod svake snimke nastoji se odrediti optimalan odnos električnih uvjeta, tj. ki- lovolta (kV), miliampera (mA) i vremena trajanja ekspozicije (sekunde), uzimajući pri tome u obzir vrstu snimke, tip aparata i objekt koji se snima. Samo optimalno odabrana ekspozicija i kV uz dobar položaj objekta, dobro centriranje prilikom snimanja i uz pravilnu obradu eksponiranog filma rezultirat će tehnički kvalitetnom snimkom, koja je ogledalo stručnosti ing. med. radiologije. Neprimjereno odabrani električni uvjeti pri snimanju jedan su od najčešćih uzroka ponavljanja snimanja.

Ocjena snimke — prikaz struktura na snimci

Prije nego što ing. med. radiologije pokaže liječniku radiologu učinjenu snimku, mora sam ocijeniti njezinu kvalitetu. Pri ocjenjivanju gotove snimke ing. med. radiologije mora odgovoriti na ova pitanja:

1. Jesu li položaj bolesnika prilikom snimanja i smjer centralne zrake u odnosu na objekt i film bili ispravni?

2. Je li ispravan opis snimke?3. Jesu li električni uvjeti pri snimanju

dobro određeni?4. Jesu li na snimci dobro prikazane sve

potrebne anatomske strukture?

Na ta pitanja ing. med. radiologije mora odgovoriti na temelju svoga stručnog znanja i iskustva, tj. na svakoj gotovoj snimci mora uočiti pogrešku i znati kako da je prilikom ponovljenog snimanja ispravi.

Napominjemo da je u toku opisa izvođenja pojedinih snimaka namjerno izos- tavljen takav opis redoslijeda izvođenja

da bi knjiga bila zanimljivija, odnosno da bi se izbjegla moguća monotonija u udž- beniku kao cjelini. Inžinjer medicinske radiologije ipak se treba iz spomenutih

razloga pridržavati opisanog redoslijeda pri izvođenju snimanja.

Osnovne ravnine tijela i oznake položaja tijela

Ljudsko tijelo je veoma raznolike i složene građe. Radi lakše orijentacije podijelili smo ga na četiri osnovne zamišljene ravnine, koje su međusobno okomite ili paralelne, a to su: medijalna, sagitalna, frontalna i transverzalna ravnina (sl. 1. i 2).

1. Medijalna ravnina (središnja ravnina, ravnina simetrije, mediosagitalna ravnina) dijeli tijelo na dvije simetrične polovice. Pri tome položaj glave, vrata i trupa mora biti simetričan, tj. medijalna ravnina tijela mora biti okomita na ravninu filma. To se odnosi na dorzalne i ventralne snimke trupa, te na frontalne i okcipitalne snimke glave. Kod profilnih snimaka medijalna je ravnina paralelna s ravninom filma.

2. Sagitalne ravnine su sve ravnine tijela paralelne s medijalnom ravninom, a idu postrance desno i lijevo kroz tijelo. U odnosu na medijalnu ravninu neka točka može biti točno u medijalnoj ravnini, pa kažemo da se nalazi medijalno. Ako se pak točka nalazi postrance od medijalne ravnine, kažemo da se nalazi lateralno (postranično). Postranično se može označiti kao desno (dexter) ili lijevo (sinister).

3. Frontalna ravnina (čeona ravnina) paralelna je s ravninom čela, a prolazi kroz tijelo i dijeli ga na prednji i stražnji dio. Takvih ravnina ima bezbroj. S obzirom na frontalnu ravninu upotrebljavamo na glavi pojmove okcipitalno, što znači bliže zatiljku, i frontalno, što znači bliže čelu. Na trupu se služimo izrazima ventralno, što znači bliže trbuhu, ili dorzalno, što znači bliže leđima.

4. Transverzalna ravnina (poprečna ravnina) ide poprijeko kroz tijelo i dijeli ga na gornji i donji dio. Kad je tijelo u us-

4

Sl. 1. Osnovne ravnine s prednje strane

Uvod 5


Sl. la. Osnovne ravnine i položaji tijela. Stražnji i bočni pogled

6

Uvod 7

pravnom ili sjedećem položaju, ta je ravnina paralelna s vodoravnom ravninom. Takvih ravnina ima također bezbroj.

Osim spomenutih ravnina u radiografiji kranijuma primjenjuju se i neke druge ravnine i linije, koje su detaljno opisane u poglavlju o tehnici snimanja kranijuma. Osim osnovnih ravnina i linija tijela u radiografiji kostura služimo se brojnim orijentacijskim točkama, koje su obično pri- stupačne palpaciji (opipu), pa ih ing: med. radiologije može sam prilikom namještanja bolesnika za snimanje palpirati i točno odrediti. Navest ćemo samo neke najvažnije anatomske strukture tijela i ekstremiteta koje služe za orijentaciju pri namještanju bolesnika za snimanje. Ori- jentacijske točke na glavi detaljno su opisane u poglavlju o tehnici snimanja glave. Pristupačne palpaciji su na primjer tiroidna hrskavica, koja se nalazi u visini četvrtog vratnog kralješka, zatim jugulum. procesus ksifoideus, dvanaesto rebro, krista ilei, spina ilijaka anterior superior i simfiza. Na spojnici obiju krista u medijalnoj liniji nalazi se umbilikus. Položaj umbilikusa je različit, ovisno o konstituciji bolesnika. Međutim, kada se kasnije govori o umbilikusu kao orijentacijskoj točki i mjestu centriranja za pojedine snimke, podrazumijeva se pod time sjecište medijalne linije tijela i spojnice obiju krista, bez obzira na to gdje se nalazi umbilikus bolesnika kojega snimamo. Ta točka, dakle mjesto sjecišta medijalne linije i spojnica obiju krista na prednjoj trbušnoj stijenci, odgovara otprilike visini trećeg lumbalnog kralješka. Osim umbi- likusom u prednjoj strani trupa ponekad se koristimo intermamilarnom linijom, dakle linijom koja spaja obje mamile (dojke). Napominjemo da procesusi spinozusi svih kralješaka, osobito u mršavih bo

lesnika, mogu se vrlo lako i sigurno ispal- pirati, pa se može odrediti visina ulaska i izlaska centralne zrake. Os kokcigis također je pristupačna palpaciji. Kao orijentacijske točke na ekstremitetima služe nam procesus korakoideus, epikondili nadlaktice, procesus stiloideus radijusa i ulne, kondili natkoljenice, trohanter, patela, maleoli tibije i fibule. Ponekad se u određivanju smjera centralne zrake i pri namještanju bolesnika koristimo skapular- nom i aksilarnom linijom. Nadalje, rutinski upotrebljavamo termine kranijalno, što znači bliže glavi, i kaudalno, što znači suprotno od kranijalno, tj. bliže nogama. Promatramo li točke na udovima, tada za područje bliže trupu kažemo proksimal- no, a za područje nešto dalje od trupa distalno. Za ruku upotrebljavamo nazive radijalno, za područje bliže palčanoj kosti, i uinarno, za područje bliže malom prstu. Analogno tome, područje na nozi bliže palcu označavamo kao medijalno ili tibi- jalno, a područje bliže malom prstu kao lateralno ili fibularno. Hrptena strana ruku naziva se dorzalna, a strana bliže dlanu voiarna. Hrptena strana stopala je dorzalna, a strana bliže tabanu plantarna. Ljudsko tijelo je savitljivo i pojedini se dijelovi mogu jače ili manje saviti. Ponekad se obavljaju snimanja kod kojih se bolesnik mora maksimalno saviti prema naprijed ili prema nazad. S tim u vezi upotrebljavaju se također određeni termini i antefleksija i retrofleksija.

Fleksija znači savijanje, ekstenzija jednako ispružanje, abdukcija odmicanje ekstremiteta od tijela, a adukcija približavanje ekstremiteta k tijelu. Supinacija je položaj u kome je dlan okrenut prema gore, a šaka i podlaktica su rotirane. Pronacija pak znači da je dlan okrenut prema dolje.

SNIMANJE GORNJIH EKSTREMITETA

Za sve snimke gornjih ekstremiteta treba bolesnika osloboditi odjeće. S područja koje treba snimati, a i s područja šake treba skinuti nakit. Sve snimke gornjih ekstremiteta osim snimke ramena i nadlaktice, izvode se u sjedećem položaju, pri čemu bolesnik sjedi uz stol za snimanje na nižem stoliću. Bolesnikove noge moraju uvijek biti paralelne sa stolom za snimanje kako gonade ne bi bile u snopu zračenja. Snimke gornjih ekstremiteta izvode se filmom formata 13 x 18, 18 x 24 ili 24 x 30 popola i formata 15 x 40, 20 x 40 ovisno o tome koji se dio gornjih ekstremiteta snima. U načelu se sve snimke gornjih ekstremiteta snimaju pomoću folije i bez rešetke, tako da snimani dio dolazi izravno na film, osim snimaka ramena i nadlaktice, koje se snimaju pomoću folije i rešetke. Kada se stavlja kaseta s filmom, mora se paziti da budu prikazana dva susjedna zgloba, gdje je god to moguće (npr. na snimci podlaktice ručni i lakatni zglob). Obavezno se stavlja oznaka strane L za snimke lijevog i D za snimke desnog ekstremiteta. Da bi se zaštitio bolesnik, mora se suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a tijelo uvijek prekriti zaštitnom pregačom. Kada bolesnikovo tijelo i snimani dio namjestimo u željeni položaj, imobilizirat ćemo snimani dio tijela kako se bolesnik ne bi možda u toku ekspozicije pomaknuo. Za tu svrhu upotrebljavaju se trake za fiksiranje, koje se nalaze u stolu za snimanje, ili trake na čijim

se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Pri snimanju gornjih ekstremiteta ponekad se upotrebljavaju i podlošci, kako bi bolesniku bilo što ugodnije u položaju u koji smo ga namjestili. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora mirovati u željenom položaju. Prije ekspozicije obavezno još jednom provjerimo položaj bolesnika i smjer CZ.

U području gornjih ekstremiteta snimamo tipične snimke (snimke u dvije projekcije), kose snimke, snimke u maksimalnoj ili parcijalnoj fleksiji ekstremiteta (npr. lakta) i aksijalne snimke. Ponekad radimo i makroradiografske snimke (film udaljimo od objekta, ili cijev približimo objektu kako bismo dobili uvećani snimani dio radi boljeg prikaza detalja), a često i komparativne snimke, osobito u djece.

SNIMKE ŠAKA

Razlikujemo volarnu, profilnu i kosu snimku šake, te dopunske snimke šake. Najčešće se izvode volarna i kosa snimka, profilna se snima rjeđe, jer se na njoj kosti karpusa superponiraju. Iz tog se razloga uz volarnu snimku šake obavezno izvodi i kosa snimka. Prije snimanja potrebno je sa šake ukloniti sve ukrasne predmete. Šaka se snima u sjedećem položaju bolesnika, pri čemu su natkoljenice postavljene uzduž stola za snimanje.

10 Radiografska tehnika skeleta

Šake se snimaju pomoću folije, ali bez rešetke.

Volarna snimka šake

Volarnu snimku šake izvodimo u djece filmom formata 13 x 18, a u odraslih formata 18 x 24 ili 24 x 30. Jednu polovicu filma upotrijebimo za volarnu snimku šake, a drugu za kosu, odnosno profilnu snimku šake. Slikamo uz upotrebu folije i bez rešetke. Stavljamo oznaku strane L ili D (sl. 2).

Sl. 3. Položaj bolesnika za volarnu snimku šake

Sl. 2. Shematski prikaz kostiju šake

Položaj bolesnikova tijela:Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje, ali što dalje od njega, tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinom stola za snimanje. Snimana ruka je u ramenu abducirana, u laktu flektirana, a Sl. 4. Položaj šake za volarnu snimku šake

Snimanje gornjih ekstremiteta

šaka je u pronaciji (sl. 3). Osovina šake nastavlja se na osovinu podlaktice i prolazi kroz treći prst. Kaseta s filmom postavljena je uzdužno, i to tako da je na njoj dio podlaktice, zapešće i svi prsti. Šaka se nalazi na sredini kasete i filma. Palac i peti prst jednako su udaljeni od lateralnih rubova filma. Duža stranica filma paralelna je s osovinom šake i podlaktice.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film a cilja na treći metakarpofalangealni zglob (sl. 4). Udaljenost fokus-— film je 100 cm. Vrećice s pijeskom treba staviti na podlakticu i imobilizirati snimanu šaku. Za vrijeme ekspozicije snimana ruka mora mirovati. Radi zaštite bolesnika suzit ćemo primarni snop zračenja na nešto manje od formata filma, a trup i gonade bolesnika prekriti zaštitnom pregačom.

Sl. 5. Volarna snimka šake

Prikaz struktura: Na volarnoj snimci šake moraju se vidjeti sve falange prstiju metakarpalne kosti, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne (sl. 5).

Profilna (lateralna) snimka šake

Zbog superpozicije kostiju karpusa profilna snimka šake izvodi se rijetko. Može se izvesti u ulnarnom položaju, kada peti prst priliježe uz film, ili u radijalnom položaju (šaka je radijalnom stranom okrenuta prema filmu i oslanja se na palac i drugi prst).

Priprema bolesnika, materijala i položaj cijelog tijela isti su kao kod volarne snimke šake, bez obzira na to izvodi li se profilna snimka šake u ulnarnom ili radijalnom položaju. Pri izvođenju profilne snimke šake u ulnarnom položaju svi su

Sl. 6. Položaj šake u ulnarnom položaju za profilnusnimku šake

11


prsti ispruženi, samo je palac malo odmaknut od ostalih prstiju, i to medijalno. Snimana šaka je u ulnarnom položaju i priliježe petim prstom uz film, a radijalna strana je okrenuta prema rendgenskoj cijevi, (sl. 6). U tom položaju uzdužna osovina šake okomita je na ravninu filma. Centralna zraka okomita je na film i cilja na drugi metakarpofalangealni zglob. Imobilizacija i zaštita isti su kao kod volarne snimke šake. U tom položaju drugi, treći, četvrti i peti prst se superponiraju, ali se dobro vidi palac, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne.

Pri izvođenju profilne snimke šake u radijalnom položaju prsti su ispruženi, a palac malo odmaknut, i to lateralno. Šaka je radijalnom stranom okrenuta prema filmu i oslanja se na palac i drugi prst (sl. 7).

U tom položaju ravnina nokta palca paralelna je s ravninom filma. Centralna zraka okomita je na peti metakarpofalan-

Sl. 8. Profilna snimka šake

gealni zglob. Na profilnoj snimci šake u radijalnom položaju svi se prsti međusobno superponiraju, dobro je prikazan samo palac i ručni zglob, a i distalni dio radijusa i ulne (sl. 8). Imobilizacija i zaštita također su isti kao kod profilne snimke šake u ulnarnom položaju i kod volarne snimke šake.

Kosa snimka šake (citra)

Kosa snimka šake bolja je nego profilna jer se sjene falanga i metakarpalnih kostiju ne prekrivaju stoga se i češće izvodi uz volarnu snimku. Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti su kao i kod volarne, odnosno profilne snimke šake.

Sl. 7. Položaj šake u radijalnom položaju za profilnu snimku šake


Položaj snimanog dijela: Snimana ruka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu. Početni položaj šake je profilni u ulnarnom položaju. Prste zatim rotiramo tako da je ulnarna strana prislonjena uz film, a radijalna podignuta za 45°. U tom položaju svaki prst je postavljen tako da mu je odnos prema filmu pod kutom od 45°. U odnosu na ravninu filma prsti su međusobno razmaknuti i dovedeni u se- mifleksiju, peti i prvi prst jednako su udaljeni, od lateralnih rubova filma. Centralna zraka cilja okomito na treći metakarpofalangealni zglob (sl. 9). Udaljenost fo-

Sl. 9. Položaj šake za kosu snimku (za citru)

kus —film je 100 cm. Imobilizacija i zaštita su uobičajeni kao i kod volarne snimke šake.

Prikaz struktura na snimci: Na kosoj snimci šake dobro se vide svi prsti, radiokarpalni zglob i distalni dio radijusa i ulne. (sl. 10).

13

Sl. 10. Kosa snimka šake (citra)

Dopunske snimke šaka

Standardne snimke šaka, volarna, kosa i profilna, često nisu dovoljne da bi se prikazale fine pojedine rubne uzure, osobito na glavicama metakarpalnih kostiju, zbog mogućnosti superpozicije. Da bi se cjelovitije prikazala cirkumferencija me- takarpofalangealnih glavica i baza falangi, standardne se snimke nadopunjuju dopunskim snimkama.

Dopunska snimka šaka po Norgaardu

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela za dopunsku snimku šaka po Norgaardu isti su kao i za ostale snimke šaka.


Sl. 11. Položaj šake za snimku po NORGAARDU

Izvodi se komparativna snimka obiju šaka.* Obje se šake nalaze u supinaciji, i to pod kutom od 45°, tako da je dorzalna strana prislonjena uz film, a radijalna strana odignuta za 45°. Prsti obiju ruku također su pod kutom od 45°. Šake su u takvom položaju kao da bolesnik želi uhvatiti loptu (sl. 11). Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu filma između oba dlana. Na dopunskoj snimci šake po Norgaardu dobro se vide erozije u području karpusa, naročito kod os triq- uetruma i os piziforme.

Dopunska snimka šake po Brewertonu

Priprema bolesnika, materijala i položaj cijelog tijela isti su kao za dopunsku snimku šake po Norgaardu. Snimana ruka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu, a prsti su dorzalnom stranom okrenuti (priliježu) kaseti, s filmom, tako da su metakarpofalangealni zglobovi za 60° savijeni prema filmu, samo se palac nalazi u abdukciji. Centralna zraka je za 15°ukošena prema laktu i cilja na glavicu druge metakarpalne kosti (sl. 12.). Imobilizacija i zaštita su isti kao i kod ostalih snimaka šaka.

Na dopunskim snimkama šaka po Bre- wertonu dobro se mogu analizirati glavice metakarpalnih kostiju.

Sl. 12. Položaj šake za snimku po BREWERTONU.

Da bi se bolje prikazale metakarpofa- langealne glavice, Škarica je sugerirao


Sl. 13. Položaj, šake za prikaz me- takarpofalangealnih glavica

Sl. 14. Položaj bolesnika za dorzal-nu snimku palca

Priprema je za sve snimke prstiju ista kao i za snimke šaka. Prsti se snimaju filmom formata 13 x 18, bez folije i bez rešetke.

Postoje tri snimke palca:dorzalna, volarna i profilna snimka palca.

Dorzalna snimka palca

Priprema je ista kao i za ostale snimke šaka.

Upotrebljava se film formata 13 x 18 popola, jedan dio za volarnu ili dorzalnu

izvođenje snimaka tako da obje šake budu u pronaciji, tada se rotiraju za 30°, pa je volarna strana šake uz film, radijalna na filmu, a ulnarna odignuta je za 30°. Prsti su razmaknuti i pod kutom su od 30° prema filmu (sl. 13.). Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu filma između šaka. Imobilizacija i zaštita su uobičajeni.

Snimke prstiju

Svi se prsti snimaju u sjedećem položaju bolesnika. Svaki se prst snima zasebno.

15

16

Sl. 15. Položaj palca za dorzalnu snimku palca

snimku, a drugi dio za profilnu snimku. Snima se bez folije i bez rešetke. Bolesnik sjedi uz stol za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinim stola. Snimana ruka je abducirana u ramenu, lagano flektirana u laktu, a šaka je zarotirana prema van, tako da je palac svojom dorzalnom stranom uz film — nokat palca je na filmu. Drugom rukom bolesnik pridržava ostale prste (sl. 14), Kaseta i film postavljeni su tako da duža osovina palca bude paralelna s dužom stranicom filma. Palac je na sredini kasete i filma tako da su rubovi filma s jedne i druge strane jednako udaljeni od palca. Centralna zraka je okomita na film i cilja na prvi metakarpofalangealni zglob (sl. 15). Udaljenost fokus—film je 100 cm. Zaštita i imobilizacija su isti kao i kod ostalih snimaka šaka (sl. 16).

Sl. 16. Dorzalna snimka palca

Volarna snimka palca

Priprema, materijal i položaj bolesnikova tijela za izvođenje volarne snimke palca isti su kao i za izvođenje dorzalne snimke palca. Snimana ruka je abducirana u ramenu, lagano flektirana u laktu, a palac je volarnom stranom okrenut prema filmu. U tom je položaju nokat palca okrenut prema rendgenskoj cijevi i paralelan je s filmom (sl. 17). Ruka je postavljena u ulnarni položaj. Ostali prsti malo su odmaknuti od palca. Palac se malo abducira i namjesti tako da je ravnina nokta paralelna s ravninom filma i okrenuta prema cijevi, a ravnina dlana okomita je na ravninu filma. Palac se postavlja na


Snimanje gornjih ekstremiteta 17

Sl. 17. Položaj bolesnika za volarnu snimku palca

sredinu kasete i filma. Njegova duža osovina paralelna je s ravninom kasete i filma. Centralna zraka okomita je na kasetu i na film i cilja na prvi metakarpofalangealni zglob (sl. 18). Radi imobilizacije sni

manog dijela potrebno je vrećice s pijeskom staviti na podlakticu. Za vrijeme ekspozicije snimani palac mora mirovati. Bolesnika treba zaštititi suženjem primarnog snopa na veličinu filma, a tijelo mu prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada.

Profilna snimka palca

Za izvođenje profilne snimke palca priprema bolesnika, materijal i položaj cijelog tijela isti su kao i za volarnu i dorzalnu snimku palca. Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje. Ruka treba da je što više abducirana, s dlanom na kaseti. Palac se abducira od ostalih prstiju, ravnina nokta palca treba da je okomita na ravninu kasete i filma (sl. 19). Palac je na sredini kasete. Njegova duža osovina paralelna je s lateralnim rubom kasete. Palac je postavljen uzdužno. Centralna zraka okomita je na prvi metakarpofalangealni zglob i cilja okomito na sredinu filma (sl. 20). Imobilizacija i zaštita isti su kao i kod volarne snimke palca.

Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci palca mora biti prikazana distalna i proksimalna falanga te prva metakarpalna

Sl. 18. Položaj palca za volarnusnimku palca

Sl. 19. Položaj bolesnika za profilnu snimku palca

kost, kao i dio druge metakarpalne kosti. Uz metakarpofalangealni zglob često se vidi sezamska kost (sl. 21).

Sl. 21. Profilna snimka palcaSl. 20. Položaj šake i palca za profilnu snimku palca



Sl. 23. Položaj šake za volarnu snimku drugog prsta

Volarne snimke od drugog do petog prsta

Prst koji snimamo postavljamo na srednji dio kasete i filma. Lateralni rubovi snimanog prsta jednako su udaljeni od lateralnih rubova kasete i filma. Srednji dio kasete nalazi se u visini proksimalnog in- terfalangealnog zgloba. Centralna zraka okomita je na sredinu kasete i filma i cilja na proksimalni interfalangealni zglob (sl. 22 — 30). Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i kod snimanja palca.

Snimke od drugog do petog prsta

Razlikujemo volarne i profilne snimke prstiju šake od drugog do petog prsta. Priprema za te snimke je ista kao i za ostale snimke šake, tj. snimani dio treba osloboditi od odjeće i s prstiju obavezno skinuti nakit. Snima se filmom formata 13 x 18 popola, bez folije i bez rešetke. Sve se snimke izvode u sjedećem položaju bolesnika. Bolesnik sjedi uz stol za snimanje, a uzdužna osovina natkoljenice paralelna je sa stolom za snimanje.

Sl. 22. Položaj bolesnika za volarnu snimku drugog prsta

Sl. 24. Volarrna snimka drugog prsta

Sl. 26. Položaj šake za volarnu snimku trećeg prsta

Sl. 25. Položaj bolesnika za volar-nu snimku trećeg prsta

Radiografska tehnika skeleta20

Snimanje gornjih ekstremiteta21

Sl. 27. Položaj bolesnika za volarnu snimku četvrtog prsta

Sl. 28. Položaj šake za volarrnu snimku četvrtogprsta


Sl. 29. Položaj bolesnika za volarnu snimku petog prsta

Profilne snimke od drugog do petog prsta

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti su kao kod volarnih snimaka drugog do petog prsta. Profilnu snimku drugog i trećeg prsta izvodimo u radijalnom položaju podlaktice i šake. Uzdužna osovina prsta nastavlja se na osovinu šake i podlaktice. Prst koji se snima nalazi se u središtu filma, maksimalno je ekstendiran, a ostali su prsti u volarnoj fleksiji (sl. 31). Ravnina nokta snimanog prsta okomita je na ravninu filma (sl. 32). Budući da je treći prst ponekad teško maksimalno ekstendirati i izravnati, redovno si pri snimanju pomažemo drvenim štapićem, koji dolazi uz volarnu stranu trećeg prsta, a bolesnik ga pridržava zdravom rukom (sl. 33). Centralna zraka okomita je na proksimalni interfalangealni zglob (sl. 34).

Profilne snimke četvrtog i petog prsta izvode se u ulnarnom položaju podlaktice šake, pri čemu je snimani prst u središtuSl. 30. Položaj šake za volarnu snimku petog prsta

22


Sl. 31. Položaj bolesnika za profilnu snimku drugog prsta

Sl. 32. Položaj šake za profilnu snimku drugog prsta

filma, a ostali su u maksimalnoj volarnoj fleksiji (sl. 35, 36, 37, 38). Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i kod ostalih snimaka šake.

Ocjena snimke: Na bilo kojoj snimci prstiju od drugog do petog prsta moraju biti prikazane distalna, srednja i proksimalna falanga prsta te dio odgovarajuće metakarpalne kosti (sl. 39).


Sl. 33- Položaj bolesnika za profilnu snimku trećeg prsta

Sl. 34. Položaj šake za profilnu snimku trećeg prsta

Sl. 35. Položaj bolesnika za profilnu snimku četvrtog prsta


Sl. 36. Položaj šake za profilnu snimku četvrtog Sl. 38. Položaj šake za profilnu snimku petog prsta prsta

Sl. 37. Položaj bolesnika za profilnu snimku petog prsta Sl. 39. Profilna snimka četvrtog prsta


Snimke prvog karpometakarpalnog zgloba

Priprema bolesnika za snimanje prvog karpometakarpalnog zgloba je uobičajena kao i za ostala snimanja šake. Snima se filmom formata 13 x 18, bez folije i bez rešetke. Snimka se izvodi u sjedećem položaju bolesnika, identičnom kao i kod ostalih snimaka prstiju. Snimana ruka je u ramenu maksimalno odmaknuta, flektirana u laktu, a palac je položen kao za dorzalnu snimku palca. Ravnina nokta palca leži uz film. Ostali prsti osim palca u maksimalnoj su dorzalnoj fleksiji i bolesnik ih zdravom rukom pridržava. Rub kasete nalazi se oko 3 cm iznad vrška palca, uzdužna osovina palca paralelna je s uzdužnom ravninom filma. I karpometa- karpalni zglob nalazi se na sredini filma. Centralna zraka usmjerena je prema laktu, ukošena za 45° cilja oko 2 cm distalno od prvog karpometakarpalnog zgloba (sl. 40). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 40. Snimka prvog karpometakarpalnog zgloba

SNIMKE RADIOKARPALNOG ZGLOBA

Za sve snimke radiokarpalnog zgloba potrebna je uobičajena priprema kao i za ostale snimke šake, tj. bolesnika treba osloboditi odjeće do lakta i skinuti mu sav nakit sa šake. Sve snimke radiokarpalnog zgloba snimaju se bez folije i bez rešetke. Bolesnik sjedi pri čemu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna sa stolom za snimanje. Volarna i profilna snimka radiokarpalnog zgloba tipične su snimke tog zgloba. Osim njih izvode se i dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba, snimke u ularnoj i radijalnoj fleksiji i kose snimke.

Volarna snimka radiokarpalnog zgloba

Priprema bolesnika za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba je uobičajena. Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18 i 18 x 24 popola. Film se postavlja uzdužno. Snima se bez folije i bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Kaseta se postavlja tako da u središte kasete dolazi radiokarpalni zglob, a na kaseti se nalaze i distalni dio radijusa i ulne te metakarpalne kosti. Uzdužna osovina podlaktice paralelna je s dužom stranicom filma jer je film postavljen uzdužno.

Položaj bolesnikova tijela (sl. 41): Bolesnik sjedi uz stol za snimanje tako da mu je duža osovina natkoljenice paralelna s dužom osovinom stola za snimanje. Snimana ruka je abducirana u ramenu, i to je rame malo spušteno, a ruka flektirana u laktu, prsti su u laganoj semifleksiji, što se postiže tako da se u bolesnikovu šaku stavi malo staničevine. Ručni zglob, dakle, leži uz film volamom stranom (dlanom) (sl. 42).

Centriranje: Centralna zraka je okomita na ručni zglob i na sredinu filma. Mjesto njezina ulaska odredit ćemo na taj način što ćemo palpirati procesus stiloideus


radijusa i procesus stiloideus ulne te između njih povući spojnicu. Ulazno mjesto centralne zrake nalazi se l cm proksi- malnije, tj. prema laktu od mjesta sjecišta uzdužne osovine šake i spojnice između

procesusa stiloideusa ulne i radijusa (sl. 43).

Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Bolesniku dajemo zaštitnu pregaču da mu

Sl. 41. Položaj bolesnika za snimku radiokarpainog zgloba

Sl. 42. Položaj radiokarpainog zgloba za volarnusnimku

Sl. 43. Ulazno mjesto centralne zrake za volarnusnimku radiokarpainog zgloba

27


Sl. 44. Shematski prikaz kostiju radiokarpalnog zgloba:1-os naviculare (scaphoideum),2-os lunatum, 3-os pisiforme, 4-os triquetrum, 5-os multangulum majus, 6-os multangulum minor, 7-os capitatum, 8-os hamatum, 9-processus styloideus radiji, 10-processus styloideus ulne, 11-os metacarpi V, 12-processus uncifornis

od zračenja zaštitimo tijelo, osobito gonade. Također suzimo primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu filma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora sa snimanom rukom mirovati. Stoga mu na proksimalni dio podlaktice stavljamo vrećice s pijeskom.

Ocjena snimke: Na volarnoj snimci radiokarpalnog zgloba treba biti prikazan i distalni dio radijusa i ulne, proksimalni i distalni red radiokarpalnih kostiju i sve metakarpalne kosti. Osobito dobro treba biti prikazan zglobni prostor (sl. 44. i 45).

Dorzalna snimka radiokarpalnog zgloba

Ako se iz bilo kojeg razloga ne može učiniti volarna snimka radiokarpalnog zgloba, izvodi se dorzalna snimka. Pri tome je snimana ruka abducirana u ramenu, flektirana u laktu, ali se podlaktica i šaka nalaze u dorzalnom položaju, a dlan i prsti u supinaciji (sl. 46). Ručni zglob leži u središtu filma. Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita su iste kao kod volarne snimke radiokarpalnog zgloba.

Sl. 45. Volarna i profilna snimka radiokarpalnog zgloba

Sl. 46. Položaj radiokarpalnog zgloba za dorzalnu snimku


Ocjena snimke: Kod te snimke prikazane su sve anatomske strukture, koje moraju biti prikazane na volarnoj snimci radiokarpainog zgloba, uz bolji prikaz pukotine između karpalnih kostiju (sl. 46).

Profilna snimka radiokarpainog zgloba

Priprema bolesnika i materijala te položaj cijelog tijela bolesnika isti su kao i za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Snimana ruka je u ramenu abducirana i to je rame malo spušteno, snimana ruka flektirana je u laktu, podlaktica je u čistom ulnarnom položaju, a šaka je u položaju semifleksije. Bolesnik drži u ruci sta- ničevinu (vatu). Ravnina dlana okomita je na ravninu stola za snimanje odnosno filma. Duža osovina podlaktice nastavlja

se na dužu osovinu šake, koja prolazi kroz treći prst (sl. 47). Rubovi kasete prekrivaju donju trećinu podlaktice i metar- karpalne kosti. Duža strana filma paralelna je s duljom osovinom podlaktice i šake, a radiokarpalni zglob nalazi se u središtu filma. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Centriranje: Centralna zraka okomita je na radiokarpalni zglob i na sredinu filma. Cilja oko 1 cm prema laktu od procesusa stiloideusa radijusa, koji kod svakog bolesnika možemo vrlo lako palpirati. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Da zaštitimo bolesnikovo tijelo prekrit ćemo ga zaštitnom pregačom i suziti primarni snop na veiičinu upotrebljavanog filma. Za vrijeme ekspozicije snimana ruka mora mirovati, a na snimanu podlakticu treba staviti vrećice s pijeskom.

Ocjena snimke: Na snimci radiokarpainog zgloba u profilnoj projekciji treba biti prikazan distalni dio radijusa i ulne, radiokarpalni zglob i sve metakarpalne kosti, koje se međusobno superponiraju (sl. 48).

Sl. 47. Položaj radiokarpainog zgloba za profilnusnimku


Snimke radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji

Snimke radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji mnogo se rjeđe izvode nego tipične snimke radiokarpalnog zgloba (volarna i profilna snimka).

Priprema bolesnika, materijala i položaj cijelog tijela za snimke radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj i radijalnoj fleksiji isti su kao i za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba. Snimana ruka abducirana je u ramenu, flektirana u laktu, a u radio- karpalnom zglobu fleksija je na ulnarnu (sl. 49) ili radijalnu stranu (sl. 50), i to koliko je bolesniku moguće. Volarna strana radiokarpalnog zgloba priliježe uz film, tako da je radiokarpalni zglob na sredini filma.

Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba ako je radiokarpalni zglob u radijalnoj fleksiji.

Sl. 49. Položaj ruke za snimku radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj fleksiji

Sl. 48. Shematski prikaz kostiju radiokarpalnog zgloba u profilnom položaju 1-processus styloideus ulnae, 2-processus styloideus radii, 3-zglobni prostor, 4-os lunatum, 5-os pisiforme, 6-os triquetrum, 7-os naviculare (os scaphoideum), 8-os capitatum, 9-os hamatum, 10-os multangulum minor, 11-os multangulum majus, 12-bassis ossis metacarpi I


Sl. 50. Položaj ruke za snimku radiokarpalnog zgloba u radijalnoj fleksiji

Sl. 51. Snimka radiokarpalnog kanala u ulnarnoj fleksiji

Sl. 52. Snimka radiokarpalnog kanala u radijalnoj fleksiji

Ako je u ulnarnoj fleksiji, centralna zraka je također okomita, a cilja na os navikulare na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita bolesnika iste su kao i za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba.

Ocjena snimke: Snimka radiokarpalnog zgloba u ulnarnoj fleksiji (sl. 51) dobro prikazuje prostor između karpalnih kostiju i radijusa. Osim toga dobro je prikazana os navikulare. Na snimkama radiokarpalnog zgloba u radijalnoj fleksiji (sl. 52) dobro je prikazan prostor između karpalnih kostiju i ulne.

Kose snimke radiokarpalnog zgloba u semisupinaciji i semipronaciji

Snimke radiokarpalnog zgloba u semisupinaciji i semipronaciji su kose snimke radiokarpalnog zgloba.

Radiografska tehnika skeleta32

Sl. 53. Položaj ruke za kosu snimku radiokarpainog zgloba u semisupinaciji

Priprema bolesnika i materijala, a i položaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Kod kosih snimaka radiokarpainog zgloba u semisupinaciji snimana ruka abducirana je u ramenu, lagano flektirana u laktu, šaka je okrenuta prema gore (supinaciji) i radiokarpalni zglob rotiran za 45° tako da ulna bude bliža filmu, a radijus odignut od filma. Ručni zglob je na sredini filma (sl. 53).

Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu radiokarpainog zgloba, između njegove lateralne i medijalne granice. Pri izvođenju kose snimke radiokarpainog zgloba u semipronaciji priprema bolesnika i materijala, kao i položaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Snimana ruka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu, a šaka je volarnom stranom okrenuta prema filmu (u pronaciji). Tada radiokarpalni zglob rotiramo za 45°, tako da radijalna strana bude filmu bliža, a ulnarna strana odignuta (sl. 54). Centralna zraka okomita je

Sl. 54. Položaj ruke za kosu snimku radiokarpainog zgloba u semipronaciji

Sl. 54. a. Snimka radiokirpalnog zgloba u semisupinaciji


na film i cilja na sredinu radiokarpalnog zgloba, imobilizacija i zaštita bolesnika obavezne su i uobičajene.

Ocjena snimke: Na kosoj snimci radiokarpalnog zgloba u semisupinaciji dobro su prikazani os triquetrum, os hamatum i os piziforme (sl. 54. a) a na kosoj snimci radiokarpalnog zgloba u semipronaciji dobro su prikazani os navikulare i lateralni dio zgloba (sl. 54. b).

Snimka os navikulare (os skafoideum)

Priprema bolesnika, naterijal i položaj cijelog tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba. Snimana ruka abducirana je u ramenu, flektirana u laktu, šaka je u pronaciji, prsti su ekstendirani i nalaze se na klinastom podlošku, kojemu je kosina 20°. Deblji kraj podloška okrenut je prema prstima. Centralna zraka je okomita na film i cilja na os navikulare. (sl. 55. i 56).

Sl. 54. b. Snimka radiokarpalnog zgloba u semipronaciji

Imobilizacija i zaštita isti su kao kod snimaka radiokarpalnog zgloba u volarnom položaju

Sl. 55. Položaj ruke za snimku osnavikulare (os scaphoideum)


Modificirana snimka os navikulare

Za izvođenje modificirane snimke os navikulare položaj bolesnika, njegova priprema i priprema materijala isti su kao i za volarnu snimku radiokarpalnog zgloba. Snimana ruka je abducirana u ramenu i lagano fiektirana u laktu. Dlan je u pronaciji, a prsti su ekstendirani. Praktički je sve isto kao kod prethodnog položaja, samo što nema podloška, već se dlan nalazi u čistoj pronaciji. Centralna zraka je u tom slučaju ukošena za 20° prema laktu i cilja, na os navikulare (sl. 57). Imobilizacija i zaštita iste su kao kod volarne snimke ručnog zgloba.

Sl. 56. Shematski prikaz izvođenja snimke os navikulare (gornji dio sheme) i modificirane snimke (donji dio sheme)

Sl. 57. Položaj ruke za modificiranu snimku os navikulare


Makroradiografska snimka os navikulare

Priprema bolesnika i materijala te položaj tijela isti su kao za volarnu snimku radiokarpainog zgloba. Snimana ruke je

abducirana u ramenu i flektirana u laktu, šaka je u pronaciji, a pršti su u semifleksiji. Između filma i snimanog dijela (os navikulare) je jastučić, odnosno podložak debljine oko 10 cm, koji na snimci ne daje sjenu (sl. 58). Udaljenost između filma i objekta koji snimamo može biti veća od

Sl. 58. Položaj bolesnika za makroradiografsku snimku os navikulare

Sl. 59. Položaj ruke za makroradiografsku snimkuos navikulare

Sl. 60. Makroradiografska snimka os navikulare (os scaphoideum)

10 cm ako se želi veće uvećanje. Pravilo glasi: što je veća udaljenost filma i objekta koji snimamo uz istu udaljenost fokus-—film, slika objekta koji se snima i bit će veća. Primijenjen je mali fokus.

Makro snimka može se dobiti i približavanjem fokusa objektu, pri čemu se ne mijenja udaljenost između filma i objekta koji se snima.

Centralna zraka je okomita na film i cilja na os navikulare (sl. 59). Imobilizacijai zaštita su uobičajeni (sl. 60).

Komparativne snimke zapešća

Ponekad, osobito u djece, izvode se i komparativne snimke zapešća. Priprema bolesnika je uobičajena, kao i za ostale snimke zapešća. Materijal je film formata 13 x 18. Slika se bez folije i bez rešetke. Položaj tijela sličan je kao i kod ostalih snimanja zapešća. Obje su šake položene tako da dorzalnom stranom priliježu uz film, dakle, oba su dlana u supinaciji, palci su razmaknuti, a centralna zraka cilja okomito na siedinu filma u visini radiokarpalnih zglobova, koji se nalaze u sredini filma. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.


Snimke karpalnog kanala

Priprema bolesnika za snimku karpalnog kanala je ista kao i za ostale snimke zapešća. Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18, slika se bez folije i bez rešetke. Film je postavljen uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinom stola za snimanje.

Položaj snimanog dijela: Snimana ruka je abducirana u ramenu, ekstendirana u laktu, a prsti su hiperekstendirani.

Bolesnik ih pridržava u položaju hipe- rekstenzije ili nesnimanom rukom ili trakama za fiksiranje (sl. 61). Radiokarpalni zglob je volarnom stranom okrenut prema filmu tako daodlaktica u horizontalnom položaju, hiperekstendirani prsti odignuti su onoliko koliko bolesnik može, a karpalni kanal nalazi se na sredini filma. Karpalni zglob lagano je podložen1 lagano rotiran na stranu radijusa, da bi se izbjegla superpozicija sjene os hamatum i os piziforme. Centralna zraka je za 25 — 30° ukošena prema laktu i cilja na sredinu karpalnog kanala, odnosno oko2 — 3 cm distalnije od baze treće metakar-

Sl. 61. Položaj bolesnika za snimku karpalnog kanala

36

nalaze na filmu, a podlaktica je, odnosno karpalni kanal odignut. Centralna zraka okomita je na film i cilja na sredinu karpalnog kanala. Imobilizacija i zaštita su iste kao kod prethodne snimke.

Sl. 63. Shematski prikaz kostiju, kao što su prikazane na rendgenskoj snimci karpalnog kanala

palne kosti izravno na dlan (sl. 62). Bolesnika treba zaštititi pregačom, osobito područje gonada. Obavezno također treba suziti primarni snop.zračenja na nešto manje od formata filma. Na podlakticu treba staviti vrećice s pijeskom da bi ruka bila mirna za vrijeme ekspozicije.

Ocjena snimke: Snimka prikazuje os trapezijum, os trapezoideum, os kapita- tum, os hamatum, os triquetrum i os piziforme, i to volarni aspekt tih kostiju (sl. 63. i 64). Ponekad se izvodi i modificirana- snimka karpalnog kanala,- pri čemu su. priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti kao za prethodnu snimku. Snimana ruka je abducirana u ramenu, ekstendirana u laktu, a prsti su u hiperekstenzi- ji. Ruka odnosno dlan je volarnom stranom okrenut prema filmu tako da se prsti

Sl. 62. Položaj ruke za snimku karpalnog kanala

37Snimanje gornjih ekstremiteta

Sl. 64. Snimka karpalnog kanala


SNIMKE PODLAKTICE

Sl. 65. Položaj bolesnika za dorzal-nu snimku podlaktice

Prilikom snimanja podlaktice uvijek se rade tipične snimke, tj. dorzalna i profilna. Snimke podlaktice snimaju se pomoću folije, ali bez rešetke, filmom formata 15 x 40 ili 24 x 30 popola, pola za dorzalnu, a pola za profilnu snimku.

Položaj snimanog dijela: Snimana ruka je abducirana u ramenu, a u laktu maksimalno ekstendirana (sl. 65). Podlaktica je postavljena tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s uzdužnom osovinom filma. Dlan je u položaju supinacije. To je dorzalni položaj podlaktice. U tom su položaju radijus i ulna paralelni (sl. 66. i 67). Rubovi kasete moraju biti jednako udaljeni od radijalnog i ulnarnog ruba podlaktice.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu podlaktice i na sredinu filma (sl. 68). Udaljenost fokus—film iznosi 100 cm. Na dlan snimane ruke koji se nalazi, kao što je rečeno, u supinaciji, stavit ćemo vrećice s pijeskom i imobilizirati podlakticu. Za vrijeme ekspozicije ruka mora mirovati. Osim toga provest ćemo adekvatnu zaštitu, a to znači da ćemo tijelo obavezno prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada, i suziti primami snop zračenja.

Dorzalna snimka podlaktice

Prilikom izvođenja dorzalne snimke podlaktice treba sa snimanog dijela tijela skinuti bolesniku sve predmete (odjeću, nakit i slično) koji daju rendgensku sjenu. Materijal što ga primjenjujemo je kaseta s filmom formata 15 x 40 ili 24 x 30 popola. Film se stavlja uzdužno. Rubovi kasete moraju obuhvatiti lakatni i radiokarpalni zglob. Obavezno se označava strana sa L ili D.

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci podlaktice prikazani su radijus i ulna u cijelosti, te lakatni i radiokarpalni zglob. (sl. 69).

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sjedi pokraj stola za snimanje tako da mu je uzdužna osovina natkoljenice paralelna s uzdužnom osovinom stola.

Sl. 67. Neispravan dorzalni položaj podlaktice — radijus i ulna se križaju


Sl. 66. Ispravan dorzalni položaj podlaktice — radijus i ulna su paralelni — shematski prikaz

Sl. 68. Ispravan položaj podlaktice za dorzalnu snimku

39


Sl. 69. Dorzalna snimka podlaktice


Profilna snimka podlaktice

Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu snimku podlaktice. Snimana ruka je u ramenu maksimalno abducirana, flektirana u laktu, podlaktica je u ulnarnom položaju, a prsti su u semifleksiji. Duža osovina podlaktice paralelna je s dužom osovinom filma (sl. 70).

snop na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma, a posebno zaštititi gonade bolesnika. Za vrijeme ekspozicije bolesnikova ruka treba da bude mirna.

Ocjena snimke: Na profilnoj snimci vidi se djela podlaktica, lakatni i radiokarpalni zglob (sl. 72).

Sl. 71. Položaj podlaktice za profilnu snimku

Sl. 70. Položaj bolesnika za profilnu snimku podlaktice

Centriranje: Centralna zraka okomita je na film, te cilja na sredinu podlaktice i na sredinu filma (sl. 71). Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Na nadlakticu ili šaku treba staviti vrećice s pijeskom i tako podlakticu imobilizirati. Obavezno treba također zaštiti bolesnika od nepotrebnog zračenja, dakle suziti primarni

41


Sl. 72. Profilna snimka podlaktice

SNIMKE LAKTA

Lakatni zglob radiološki se obavezno prikazuje u dvije tipične snimke (dorzal - noj i profilnoj), ali osim tipičnih snimaka ponekad se izvode i snimke lakta u maksimalnoj fleksiji i maksimalnoj ekstenziji, zatim specijalne snimke za prikaz olekranona ulne, snimke za prikaz glavice radijusa i kose snimke. Za sve snimke lakta potrebno je snimanu ruku bolesnika osloboditi od odjeće i ukrasnih predmeta. Za sve snimke lakta bolesnik sjedi. Snima se uz upotrebu folije, ali bez rešetke. Upotrebljava se film formata 13 x 18 ili 18 x 24 popola. Bilo koja se snimka lakta izvodi, kaseta s filmom postavlja se uzdužno.

Dorzalna snimka lakta

Dorzalna snimka lakta izvodi se filmom formata 18 x 24 popola ili 13 x 18. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D za desni ili oznaka L za lijevi lakat.

Položaj bolesnikova tijela isti je kao i za snimke podlaktice.

Položaj snimanog dijela: Ruka je u ramenu abducirana, u laktu maksimalno ekstendirana, u čistom dorzalnom položaju. Dlan je u supinaciji. Osovina nadlaktice nastavlja se na osovinu podlaktice i šake. Rubovi kaseta s filmom postavljeni su tako da je srednji dio lakta na sredini kasete i filma. Filmom treba obuhvatiti distalnu trećinu nadlaktice i proksimalnu trećinu podlaktice (sl. 73). Kao orijentacijske točke za dobro namještanje ruke odnosno lakta jesu oba kondila nadlaktice. Pri tome frontalna ravnina epikondila nadlaktice mora biti paralelna s ravninom filma. Odrede se oba epikondila i frontalna ravnina, a ruka postavi tako da frontalna ravnina bude paralelna s dužom stranom filma.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na zglobnu pukotinu lakta, koja je oko 1 cm distalnije od sredine linije koja spa-


Sl. 73. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku lakta

ga gonade se prikriju zaštitnom pregačom. Za vrijeme ekspozicije bolesnikova ruka mora mirovati.

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci lakatnog zgloba mora se vidjeti distalna trećina nadlaktice, proksimalna trećina radijusa i ulne te zglobni prostor (sl. 75. i 76).

ja oba epikondila. Prema tome centralna zraka cilja okomito na sjecište osovine nadlaktice i podlaktice, 1 cm distalnije od spojnice obaju epikondila nadlaktice (sl. 74). Udaljenost fokus —film je 100 cm. Snimana ruka imobilizira se vrećicama s pijeskom koje se stave na podlakticu. Radi zaštite suzi se primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma. Osim to

Sl. 74. Položaj lakta za dorzalnu snimku

Sl. 75. Shematski prikaz zgloba lakta 1-distalni dio nadlaktice, 2-lateralni epikondil nadlaktice, 3-medijalni kondil nadlaktice, 4-trochlea, 5-capitulum humeri, 6-fossa olecrani, 7-olecranon, 8-ulna, 9-processus coronoideus, 10-capitulum radii, 11-tuberositas radii, 12-proksimalni dio radiusa, 13-colum radii


Sl. 76. Dorzalna snimka lakta

Profilna snimka lakta

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za dorzalnu snimku lakta. Bolesnik sjedi uz stol, snimana ruka je abducirana u ramenu, flektirana u laktu, i to tako da uzdužna osovina nadlaktice i uzdužna

osovina podlaktice čine pravi kut. Podlaktica je u ulnarnom položaju, šaka također. Prsti su u laganoj semifleksiji (bolesnik pridržava šakom staničevinu (sl. 77).

Kaseta je postavljena tako da se filmom obuhvaća distalna trećina nadlaktice i proksimalna trećina podlaktice. Sredina zgloba nalazi se u sredini filma.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film i cilja 1 cm distalnije od epikondila nadlaktice (sl. 78). Udaljenost fokus—film iznosi 100 cm. Ruku imobilizi-

44

Snimanje gornjih ekstremitela 45

Sl. 77. Položaj bolesnika za profilnu snimku lakta

ramo stavljanjem vrećica s pijeskom na podlakticu. Bolesnika treba zaštititi kao i kod dorzalne snimke lakta.

Ocjena snimke: Na profilnoj snimci lakta mora se vidjeti distalna trećina nadlaktice, proksimalna trećina radijusa i ulne u profilnoj projekciji i zglobni prostor (sl. 79 i 80). Napomena: Ako kod profilne snimke lakta treba snimiti meke česti, onda ruka nije u laktu fiektirana pod pravim kutom, već pod kutom od 30 — 35°.

Sl. 79. Shematksi prikaz zgloba lakta u profilnompoložaju:1-humerus, 2-epicondylus humeri, 3-trochlea humeri, 4-processus coronoideus ulnae, 5-olecranon, 6-capitulum radii, 7-radius, 8-ulnaSl. 78. Namještaj lakta za profilnu snimku


Sl. 80. Profilna snimka lakta

Kosa snimka lakta za prikaz procesusa koronoideusa ulne

Pri izvođenju kose snimke lakta za prikaz procesusa koronoideusa ulne priprema bolesnika, pribor i položaj tijela identični su kao za dorzalnu snimku lakta. Lakat je rotiran za 45° radijalno i ulnarno. Dlan je u pronaciji. Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu zgloba. (Kod dorzalne snimke cilja na zglobnu pukotinu.)

Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Dorzalna snimka lakta u parcijalnoj fleksiji

Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne može dovoljno ispružiti ni potpuno ekstendirati ruku u laktu, kao što je potrebno za dorzalnu snimku lakta, primjenjuje se za snimanje lakta parcijalna fleksija. Budući da su to redovno komplicirani prijelomi, nije preporučljivo natezati ruku u laktu jer izaziva bol.

Priprema bolesnika, pribor i položaj bolesnikova tijela isti su kao i za dorzalnu snimku lakta. Snimana ruka je u ramenu maksimalno abducirana, čitava nadlaktica leži horizontalno na stolu za snimanje,

Sl. 81. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku lakta u parcijalnoj fleksiji — nadlaktica horizontalna

47

Sl. 82. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku lakta u parcijalnoj fleksiji — nadlaktica odignuta

bolesnik flektira ruku u laktu koliko može, podlaktica je podložena jastucima, a dlan je u supinaciji. Centralna zraka je ukošena prema prstima, a nagib joj ovisi o tome koliko je podlaktica odignuta od filma. Obično se taj nagib kreće od 5 do 30°. Centralna zraka cilja u sredinu snimanog lakatnog zgloba (sl. 81). Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora biti miran. Ako iz bilo kojeg razloga ne može staviti nadlakticu horizontalno na stol za snimanje, onda sjedne na viši stolčić, pa lakše drži podlakticu horizontalno na stolu za snimanje, a nadlaktica mu je odignuta od filma. Centralna zraka je okomita ili ukošena prema glavi kranijalno. Njezin nagib ovisi o tome koliko je nadlaktica odignuta od stola za snimanje odnosno od filma. U pravilu, koliko je stupnjeva podignuta nadlaktica, toliko stupnjeva treba nagnuti centralnu zraku prema ramenu. Cilja se na sredinu lakatnog zgloba (sl. 82). Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.

Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji

Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnikova tijela isti su kao i pri izvođenju tipičnih snimaka lakta. Nadlaktica snimane ruke je maksimalno abducirana u ramenu, ruka je u laktu maksimalno flektirana, a dlan ruke koja se snima volarnom stranom priliježe uz rame. Uzdužna osovina nadlaktice paralelna je s dužom osovinom filma, a lakat se nalazi na sredini filma. Smjer centralne zrake je okomit na epikondil nadlaktice i na sredinu filma.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Na snimci se prikazuje distalni dio nadlaktice.

Želimo li bolje prikazati gornji dio podlaktice, ukosit ćemo centralnu zraku tako da pada pod pravim kutom u odnosu na uzdužnu osovinu podlaktice. Sve ostalo isto je kao što je gore opisano (sl. 83. i 83.A i 86).


48Radiogiafska tehnika .skeleta

Sl 83. a. Snimka lakta u maksimalnoj fleksiji

Sl. 83. Shematski prikaz položaja bolesnika za snimku lakta u maksimalnoj fleksiji

Semiaksijalna snimka olekranona

Priprema bolesnika, materijal i položaj laktice paralelna je s uzdužnom osovi-bolesnikova tijela isti su kao i pri izvode- nom filma. Centralna zraka je za 20°nju tipičnih snimaka lakta. Snimana, ruka ukošena prema ramenu i cilja na olekra-je u ramenu maksimalno abucirana, a u non (sl. 85 i 85.a). Imobilizacija i zaštitalaktu maksimalno flektirana. Šaka je u su standardne,pronaciji (sl. 84). Uzdužna osovina pod-

Sl. 84. Položaj bolesnika za semi- aksijalnu snimku olekranona


Sl. 85. Položaj ruke i lakta za semi- aksijalnu snimku olekranona

49


Snimke za prikaz glavice radijusa.

Želimo li prikazati čitavu cirkumferen- ciju glavice radijusa bez superpozicije, potrebno je učiniti četiri ekspozicije u različitim položajima glavice radijusa. Upotrijebit ćemo film formata 24 x 30 cm za četiri ekspozicije na jednom filmu. Snimamo pomoću folije, bez rešetke, uz prethodnu uobičajenu pripremu bolesnika. Položaj bolesnikova tijela je kao i pri ostalim snimanjima lakta. Snimana ruka je u ramenu maksimalno abducirana, tako da uzdužna osovina nadlaktice i podlaktice čine za sve četiri ekspozicije kut od 90°.

Položaj podlaktice i šake su sljedeći:a) podlaktica i šaka su u ulnarnom po

ložaju, prsti su u semifleksiji (sl. 87),b) podlaktica i šaka su u maksimalnoj

supinaciji (sl. 88),c) podlaktica i šaka su u čistoj pronaci-

ji (sl. 89),d) podlaktica i šaka su u radijalnom

položaju, tako da je nokat palca paralelan sa filmom (sl. 90).

Centralna zraka je kod svih položaja okomita i cilja na zglob lakta. Nadlaktica je uvijek u istom položaju (sl. 91). Imobi- lizacija i zaštita su standardne.

Sl. 86. Shematski prikaz kostiju lakta na snimci olekranona:l-radius, 2-ulna, 3-humerus, 4-olecranon ulnae, S-capitulum radii, 6-epicondyius humeri medialis, 7-epicondylus humeri lateralis

50

Sl. 85. a. Semiaksijalna snimka olekranona


Sl. 87, 88, 89. i 90. Položaji ruke za prikaz glavice radijusa u laterome- dijalnoj rotaciji

51

Sl. 91. Radiološki prikaz čitave cirkumferencije glavice radijusa


Sl. 90.

52


Sl. 92. Položaj ruke za aksijalnu projekciju glavice radijusa

Aksijalna projekcija glavice radijusa

Glavica radijusa može se prikazati i na sljedeći način. Snimana ruka je u ramenu abducirana, nadlaktica priliježe uz stol za snimanje, podlaktica je odignuta i podlo- žena tako da njezina uzdužna osovina čini s ravninom stola kut od 70°, a s okomicom kut od 20°. Dlan je jednom u položaju supinacije (sl. 92), a drugi put u položaju pronacije. Centralna zraka je u oba slučaja okomita i cilja na glavicu radijusa. Imobilizacija i zaštita su uobičaje-

SNIMKE NADLAKTICE (HUMERUSA)

Nadlaktica se snima u dva tipična smjera — d o r z a l n o m i p r o f i l n o m , ali ponekad se radi i t r a n s t o r a k a l n a i l a t e r a l n a s n i m k a .

Bolesnik se mora skinuti do pojasa. Pripremi se materijal za dorzalnu snimku nadlaktice: kaseta s filnom formata 15 x40. Snima se uz upotrebu folije i rešetke. Film je postavljen uzdužno, i to tako da budu dva poprečna prsta iznad gornjeg ruba ramenog zgloba. Uzdužna osovina nadlaktice paralelna je s dužom osovinom filma. Obavezno se stavlja oznaka L za lijevu ili oznaka D za desnu nadlakticu.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima. Snimana ruka je u vanjskoj rotaciji, u laktu je maksimalno ekstendirana, a podlaktica, odnosno dlan je u supinaciji (sl. 93). Kada se ruka nalazi u vanjskoj rotaciji, frontalna ravnina prolazi kroz epikondile nadlaktice i paralelna je s ravninom filma. Snimana ruka pružena je uz tijelo. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma.

Dorzalna snimka nadlaktice

Radiografska tehnika skelela

Sl. 93. Položaj bolesnikova tijela i ruke za dorzalnu snimku nadlaktice.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na nadlakticu i na ravninu filma. Cilja na sredinu dijafize nadlaktice i na sredinu filma. Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Podlaktica se obavezno imobilizira vrećicama s pijeskom. Također se provode adekvatna zaštita bolesnika (sl. 93 a).

Strukture koje se prikazuju na snimci (sl. 94): Na dorzalnoj snimci nadlaktice vidi se cijela nadlaktica, rameni zglob i lakatni zglob. Obavezno moraju biti prikazana oba zgloba.

Profilna snimka nadlaktice

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje profilne snimke nadlaktice ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Bolesnik leži na zdravom boku, odnosno na boku suprotnom od nadlaktice koju želimo snimiti. Zdrava ruka je pod glavom ili ispružena iznad glave. Noge su flektirane u koljenu i privučene tijelu. Nadlaktica koja se snima ispružena je uz tijelo, ali je ruka flektirana u laktu, a dlan volarnom stranom priliježe uz prsa. Film se nalazi između toraksa i bolesne nadlaktice. Centralna zraka okomita je na film i cilja na sredinu nadlaktice. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Snop rendgenskog zračenja treba suziti na nešto manje od veličine formata upotrebljavanog filma. Tijelo bolesnika treba prekriti zaštitnom

Sl. 93. a. Položaj ruke i smjer centralne zrake za dorzalnu snimku nadlaktice


Sl. 95. Profilna snimka nadlakticeSl. 94. Dorzalna snimka nadlaktice

55


pregačom. Strukture prikazane na snimci (sl. 95): profilna snimka nadlaktice prikazuje nadlakticu u profilnoj projekciji, osim njezine glavice.

Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice

Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice radi se u onih bolesnika koji ne mogu ruku nimalo abducirati u ramenu (stanje nakon frakture ili luksacije).

Priprema bolesnika je uobičajena kao i za dorzalnu snimku nadlaktice. Snima se filmom formata 24x30, rjeđe 15x40 uz upotrebu folije i rešetke. Film se stavlja uzdužno. Obavezna je oznaka D ili L, prema tome koja se strana snima.

Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se izvodi u sjedećem ili stojećem položaju bolesnika, i to tako da on bolesnom stranom priliježe uz film Bolesnik se nalazi u profilnom položaju. Medijalna ravnina njegova tijela paralelna je s ravninom filma, a frontalna je okomita na ravninu filma. Snimana nadlaktica priljubljena je uz toraks. Snimana ruka u laktu je ekstendirana, prislonjena uz tijelo. Nesnimana ruka podignuta je iznad glave. Time se izbjegava superpozicija na rendgenskom filmu. Centralna zraka je horizontalna,

Sl. 97. Transtorakalna lateralna snimka nadlaktice

Sl. 96. Pložaj tijela i nadlaktice zatranstorakalnu lateralnu snimkunadlaktice

56

Snimanje gornj ih ekstremiteta 57

ali pada okomito na film i cilja na sredinu nadlaktice. Eksponira se u vrijeme maksimalnog inspirija bolesnika, kad su pluća puna zraka. Centralna zraka prolazi kroz čitav toraks (sl. 96). Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zaštita bolesnika je uobičajena.

Strukture koje se prikazuju na snimci (sl. 97): Glavica nadlaktice i proksimalni dio njezine dijafize projiciraju se kroz toraks u profilnoj projekciji.

bedra. U takvu položaju ruke epikondili nadlaktice su pod kutom od nekih 45° prema filmu. Tim je položajem glavica nadlaktice u neutralnom položaju. Kod unutarnje rotacije bolesnikova je ruka abducirana u ramenu, flektirana u laktu, a njezin je dlan priljubljen uz bok. Takav položaj ruke povoljan je za prikaz subdel- toidne burze i proksimalnog dijela nadlaktice u čistom lateralnom položaju.

SNIMKE RAMENOG ZGLOBA

Postoji više snimaka ramenog zgloba, ovisno o tome koju anatomsku strukturu zgloba treba bolje, tj. jasnije prikazati. Pa ipak, kada na uputnici piše snimka ramenog zgloba, onda se pod time obavezno podrazumijeva dorzalna snimka. Za sve snimke ramenog zgloba bolesnik mora biti svučen do pojasa. Rameni zglob snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, uz upotrebu folije i rešetke. Film je u većini slučajeva položen uzdužno. Snimke ramenog zgloba izvode se u stojećem, sjedećem ili ležećem položaju bolesnika. Rame koje se snima može biti različito prislonjeno uz film, ovisno o položaju ruke. Na dobivenoj snimci različito su dobro ili loše prikazane različite anatomske strukture ramenog zgloba. U načelu razlikujemo vanjsku rotaciju ruke, neutralni položaj ruke i unutarnju rotaciju ruke. Kod vanjske rotacije ruka je u laganoj abdukciji u ramenu, ekstendirana u laktu, a dlan se nalazi u supinaciji. Pri takvu položaju ruke frontalna ravnina epikondila nadlaktice paralelna je s ravninom filma. Snimka ramena u vanjskoj rotaciji prikazuje anatomske odnose kostiju i mekih česti u ramenom zglobu. Odnos glenohumeralnog zgloba i subakromijalne burze te tubero- zitas major dobro su prikazani u takvom položaju ruke. Dobro je prikazan i veliki tuberkulum, koji se u tom položaju nalazi najlateralnije. Kod neutralnog položaja ruke dlan je prislonjen uz bolesnikova

Dorzalna snimka ramenog zgloba

Priprema bolesnika: Za dorzalnu snimku ramenog zgloba bolesnik mora biti svučen do pojasa, odnosno s područja vrata i ramena treba ukloniti sve predmete koji ostavljaju rendgensku sjenu. Snimka se izvodi filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, pomoću folije i rešetke. Snima se u stojećem, sjedećem ili ležećem položaju bolesnika.

Dakle, bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje ili stoji prislonjen uz stativ. Ruka snimanog ramena je u vanjskoj rotaciji. Podlaktica, odnosno dlan snimane strane je u supinaciji. Frontalna ravnina epikondila nadlaktice paralelna je s ravninom filma (sl. 98). Nesnimano rame treba malo odignuti i podložiti pod njega meki jastučić kako bi snimano rame što bolje prileglo uz film.

Centriranje: Centralna zraka okomita je na rameni zglob, odnosno na središte filma. Kaseta je postavljena oko tri poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Ciljamo oko tri poprečna prsta iznad pa- zušnog nabora. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Obavezno se na kasetu stavlja oznaka strane. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponiramo u ekspiriju. Radi zaštite moramo suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma. Bolesnikovo tijelo prekrit ćemo zaštitnom pregačom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik treba da prestane disati. Podlaktica se može imobilizirati vrećicama s pijeskom.

Prikaz struktura na snimci: (sl. 99) Na dorzalnoj snimci ramenog zgloba prikazan je proksimalni dio nadlaktice, kavitas glenoidalis skapule, akromion, lateralni dio klavikule, procesus korakoideus i lateralni dio toraksa one strane čiji se rameni zglob snima. (sl. 100).


Sl. 98. Položaj tijela i ruke bolesnika za dorzalnu snimku ramena

Sl. 99. Shematski prikaz anatomskih struktura ramenog zgloba:1-capitulum humeri, 2-tuberculum majus, 3-tuberculum minor, 4-fossa glenoidalis, 5-acromion, 6-processus eoreoideus, 7-clavicula, 8-articulatio acro- mia-davicularis, 9-corpus scapulae Sl. 100. Dorzalna snimka ramenog zgloba

58


Sl. 101. Položaj bolesnikova tijela i ruke za izvođenje snimke za prikaz muskulus teres minor

Snimka za prikaz muskulusa teres minor (Blackett — Healy-jev položaj)

Priprema bolesnika i pribor za tu snimku isti su kao za dorzalnu snimku ramena. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Ruka snimane strane je flektirana u laktu i položena na bolesnikova križa, tako da je dlan te ruke u SUPINA- CIJI. Ruka nesnimane strane je pružena uz tijelo. Mediosagitalna ravnina okomita je na ravninu stola. Centralna zraka oko

mita je na sredinu filma i cilja oko 2 — 3 poprečna prsta bolesnika ispod procesusa korakoideusa (sl. 101). Udaljenost fokus-— film je 100 cm. Obavezno se označuje strana L ili D. Imobilizacija i zaštita bolesnika identične su kao i za dorzalnu snimku ramenog obruča.

Snimka za prikaz subskapularne insercije

Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za dorzalnu snimku ramena. Boles

Sl. 102. Položaj bolesnikova tijela i ruke za prikaz subskapularne insercije


nik leži na leđima na stolu za snimanje. Ruka snimane strane je abducirana u ramenu, tako da uzdužna osovina nadlaktice čini s uzdužnom osovinom tijela kut od 90°. Snimana ruka je flektirana u laktu, dlan je u pronaciji (sl. 102). Centralna

zraka je okomita na film i cilja na rameni zglob. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju. Zaštita je uobičajena (sl. 103. i 104).

Sl. 103. Shematski prikaz anatomskih struktura za prikaz subskapularne insercije

Sl. 104. Snimka za prikaz subskapularne insercije


Sl. 105. Položaj bolesnikova tijela i ruke za prikaz procesusa korakoideusa

Snimka za prikaz procesusa korakoideusa

Priprema bolesnika, materijal i položaj bolesnika za izvođenje te snimke identični su kao za izvođenje dorzalne snimke ramena. Procesus korakoideus nalazi se u središtu kasete. Centrira se izravno na procesus korakoideus, a centralna zraka je oko 25° ukošena kranijalno (sl. 105. i 106).

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 106. Snimka procesusa korakoideusa


Snimka za prikaz fose glenoidalis skapule

Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za dorzalnu snimku ramena. Snimka se izvodi u stojećem ili ležećem položaju bolesnika. Rameni zglob je u središtu filma, tijelo je za nekih 45° rotirano u smjeru bolesne strane, znači, zdravo rame odmiče se od stativa, odnosno od stola za snimanje, a bolesno rame primiče stolu ili stativu. Ako bolesnik leži, zdrava mu se strana podloži jastucima. Uglavnom, bolesnika rotiramo tako da skapula bude paralelna s filmom, a da glavica nadlaktice bude u kontaktu s filmom. Ruka je u laganoj unutarnjoj rotaciji. Eksponiramo u ekspiriju. U momentu ekspozicije bolesnik ne diše. Centralna zraka je okomita na film i cilja oko četiri poprečna prsta bolesnika medijalno i distalno od gornje i vanjske granice ramena (na procesus korakoideus).

Zaštita i imobilizacija bolesnika su uobičajene. Ta snimka dobro prikazuje fosu glenoidalis i glavicu nadlaktice u profilnom položaju.

Transaksilarna (aksijalna) snimka ramenog zgloba po Mayeru

Ta se snimka izvodi u bolesnika u kojih je ograničena abdukcija ramena. Priprema bolesnika i materijal identični su kao i za dorzalnu snimku ramena. Film je postavljen uz rame, koje je podloženo jastucima. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Pod glavu i rame koje se snima stave se jastučići oko 10 cm debeli. Snimana ruka je maksimalno abducirana u ramenu, dlan je u supinaciji. Snima se s horizontalnim snopom rendgenskog zračenja. Centralna zraka pada izravno kroz aksilu na akromioklavikularni zglob. Stupanj medijalne angulacije centralne zrake ovisi o stupnju abdukcije ruke. Snimka pokazuje glenohumeralni zglob, lateralni dio procesusa korakoideusa i akromioklavikularni zglob (sl. 107). Postoji i modifikacija transaksilarne snimke ramenog zgloba po Lawrenceu. Kod modificirane snimke po Lawrenceu položaj ruke i tijela je isti kao i kod klasične transaksilarne snimke ramenog zgloba (sl. 108). Centralna zraka također je horizontalna i medio-

Sl. 107. Transaksilarna aksijalna snimka ramenog zgloba po Mayeru

62

Snimanje gornj ih ekstremiteta

Sl. 108. Shematski prikaz ruke i tijela za prikaz transaksilarne aksijalne snimke ramenog zgloba po Lawrenceu

sagitalnom ravninom tijela čini kut od 45°, a cilja na aksilu (sl. 109). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 109. Transaksilarna aksijalna snimka ramenog zgloba (po Lawrenceu)

63


SNIMKE KLAVIKULE

Klavikula se snima u ležećem, sjedećem i stojećem položaju bolesnika, uz upotrebu folije i rešetke. Postoji ventralna, dorzalna, semiaksijalna i aksijalna snimka klavikule. Najbolja je ventralna snimka jer je tada klavikula bliže filmu.

Ventralna snimka klavikule

Priprema bolesnika: za izvođenje ventralne snimke klavikule bolesnik mora biti svučen do pojasa. Format filma za kla- vikulu je 18 x 24 ili 24 x 30. Snima se pomoću folije i rešetke. Film je postavljen poprijeko. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi se oko 3—4 poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Bolesnik leži potrbuške u ventralnom kosom položaju ili, ako se snima stojeći, onda je licem prislonjen uz stativ. Ruka snimane strane je pružena uz tijelo, a glava je okrenuta na stranu suprotnu od snimane strane.

Centralna zraka je okomita na film i cilja na sredinu klavikule, tj. oko 3 — 4 poprečna prsta od gornjeg ruba ramena (sl. 110) Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju. Obavezno se mora suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pregačom.

Strukture koje se prikazuju na snimci (sl. 111): Na ventralnoj snimci klavikule vide se cijela klavikula, kaput humeri i lateralni rub sternuma (sl. 112)

Sl. 111. Shematski prikaz klavikule: l-extremitas acromialis., 2-tuberositas deltoidei, 3-tuberositas coracoidei, 4-corpus claviculae, 5-extremitas sternalis, 6-tuberositas costalis

Sl. 110. Položaj bolesnika za izvođenje ventralne snimke klavikule

64


Sl. 112.vikule

Ventralna snimka kla-

Dorzalna snimka klavikule

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za ventralnu snimku klavikule. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Centralna zraka je okomita na sredinu klavikule. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Imobilizacija i zaštita bolesnika su kao i za ventralnu snimku. Na snimci su prikazane iste strukture kao i na ventralnoj snimci.

Semiaksijalna snimka klavikule

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku. Bolesnik leži u ventralnom kosom položaju. Glava mu je okrenuta na stranu suprotnu od strane klavikule, koja se snima. Snimana klavikula nalazi se u središtu filma. Ruka sni

mane strane pružena je uz tijelo. Centralna zraka je za 25 — 30° ukošena kaudalno. a cilja na područje fose supraklaviku- laris. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Aksijalna snimka klavikule

Priprema bolesnika i materijala za aksijalnu snimku klavikule ista je kao i za ventralnu. Bolesnik leži na leđima. Ruka snimane strane pružena je uz tijelo. Glava je okrenuta na stranu suprotnu od strane koja se snima. Nesnimana ruka je savijena u laktu i stavljena ispod bolesnikove glave. Centralna zraka je za 15 — 25° ukošena kranijalno u odnosu na ravninu stola. Centriramo na sredinu klavikule. Film se nalazi na ramenu bolesnika, (sl. 113. i 114). Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zaštita i imobilizacija bolesnika su uobičajene.

65


Snimke akromioklavikularnih zglobova

Ventralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova

Za ventralnu snimku obaju akromioklavikularnih zglobova bolesnik mora biti svučen do pojasa. S područja vrata treba ukloniti sve predmete koji bi mogli dati nepoželjnu rendgensku sjenu. Snimka se izvodi filmom formata 15x40 i 20x40. Film je stavljen poprijeko. Snima se po

moću folije i rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L i D. Snimka se izvodi u stojećem ili sjedećem položaju, pri čemu je bolesnik licem okrenut prema stativu ili stolu. Obje ruke pružene su uz tijelo i maksimalno opterećene. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na ravninu stola, odnosno filma. Centrira se horizontalnim snopom zračenja, a centralna zraka cilja na sredinu tijela u medijalnoj liniji u visini akromioklavikularnih zglobova. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju.

Sl. 113. Položaj tijela za aksijalnu snimku klavikule

Sl. 114. Shematski prikaz položaja bolesnika za aksijalnu snimku klavikule


Sl. 115. Ventralna snimka obaju akromioklavikularnih zglobova

Prikaz struktura na snimci (sl. 115): Naventralnoj snimci akromioklavikularnih zglobova vide se obje klavikule i oba ak- romioklavikularna zgloba.

Dorzalna snimka jednog akromioklavikularnog zgloba — Aleksandrova projekcija

Priprema bolesnika za tu snimku ista je kao i za ventralnu snimku obaju akromioklavikularnih zglobova. Snimanje se izvodi filmom formata 13x18 pomoću folije i rešetke. Film je stavljen poprijeko. Obavezno se označava strana sa L ili D. Snimanje se izvodi u stojećem položaju, pri čemu je bolesnik leđima prislonjen uz film. Obje su ruke pružene uz tijelo i opterećene. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu filma. Centralna zraka je za 15° ukošena kranijalno, a cilja na procesus korakoideus.

Zaštita bolesnika je uobičajena. Na snimci je prikazan jedan akromioklavikularni zglob.

Kosa snimka jednog akromioklavikularnog zgloba

Kosa snimka akromioklavikularnog zgloba izvodi se u ventralnom kosom položaju bolesnika. Centralna zraka cilja

okomito na akromioklavikularni zglob. Radi komparacije, uvijek se snimaju oba zgloba.

SNIMKE SKAPULE

Skapula se snima u ležećem, stojećem ili sjedećem položaju bolesnika. Uvijek se snima uz upotrebu folije i rešetke filmom formata 18x24 ili 24x30. Najčešća snimka skapule je dorzalna, rjeđe su profilna snimka, kosa snimka, i snimka skapule po Lilienfeldu.

Dorzalna snimka skapule

Priprema bolesnika: Za dorzalnu snimku skapule bolesnik mora biti svučen do .pojasa. Snimanje se izvodi filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, i to pomoću folije i rešetke. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Kaseta je postavljena uzdužno.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima ili stoji, leđima prislonjen na film. Češće se snima u ležećem položaju bolesnika. Suprotna strana podložena je i malo odignuta kako bi snimana strana što bolje prilegla uz film. Ruka snimane strane je odmaknuta od tijela tako da uzdužna osovina nadlaktice čini s uzdužnom

68Radiografska tehnika skeleta

Sl. 116. Položaj bolesnikova tijela i ruke za dorzalnu snimku skapule

osovinom tijela pravi kut. Dlan je u supinaciji. Ruka nesnimane strane pružena je uz tijelo (sl. 116).

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film koji je postavljen tako da ie gornji rub kasete oko tri poprečna prsta iznad mekih česti ramena. Centralna zraka cilja na sredinu skapule, što znači oko tri poprečna prsta medijalno od pazušnog nabora. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju. Radi zaštite bolesnika obavezno treba suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a

Sl. 117. Shematski prikaz skapule: l-corpus scapulae, 2-acromion,. 3-processus coraco- ideus, 4-spina scapulae, 5-fossa glenoidalis, 6-angulus medialis, 7-angulus inferior, 8-angulus superior, 9-angulus lateralis

bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pregačom.

Prikaz strukutra: (sl. 117) Na dorzalnoj snimci skapule vide se skapula, lateralni dio klavikule, glavica nadlaktice i jedan dio lateralne stijenke toraksa (sl. 118).


Sl. 118. Dorzalna snimka skapule

Sl. 119. Profilna snimka skapule

Profilna snimka skapule

Profilna snimka skapule rijetko se izvodi.

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku. Snimanje se izvodi obično u stojećem položaju bolesnika, ali i u ležećem. Početni položaj bolesnikova tijela je profilni položaj tako da je medijalna ravnina tijela paralelna s ravninom filma. Nakon toga bolesnika treba rotirati iz profilnog položaja prema naprijed kako bi snimana skapula došla u takav položaj da njezina šira ploha bude okomita na film. Obje su ruke flektirane u laktu, prekrižene na prsima ili su ispružene iznad glave. Prilikom rotacije bolesnika nesnimanu stranu treba jače rotirati prema naprijed i time se snimana skapula izbaci prema filmu. Centralna zraka je horizontalna i pada okomito na sredinu skapule koja se snima i koja je u protruziji u odnosu na nesnimanu stranu, a oko

mita je i na film. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Eksponira se u ekspiriju. Obavezna je adekvatna zaštita bolesnika (sl. 119).

Kosa snimka skapule

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za dorzalnu snimku skapule. Bolesnik leži na leđima. Zdravo rame je podlo- ženo, stoga snimana skapula bolje prilije- že uz film. Ruka snimane strane flektirana je u laktu, prebačena preko glave, tako da je dlan u supinaciji. Nesnimano rame treba lagano odignuti, a ruku nesnimane strane pružiti uz tijelo. Centralna zraka je okomita na skapulu i film. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Oznaku D ili L treba navesti prema tome koja se strana snima. Obavezne su uobičajena zaštita i imobilizacija.


Sl. 120. Položaj bolesnika za snimku skapule po Lilienfeldu

Snimka skapule po Lilienfeldu

Priprema bolesnika i materijala za tu snimku isti su kao i za dorzalnu snimku skapule. Bolesnik leži na boku one strane skapule koje želimo snimiti, i to tako da je skapula u čistom profilu. Ruka snimane strane je flektirana u laktu i stavljena ispod glave. Ruka nesnimane strane je pružena prema naprijed. Zdravo rame je lagano rotirano prema trbuhu. Centralna zraka pada okomito na sredinu skapule koja je u protruziji i okomito na središte filma (sl. 120, 121, i 122). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Ponekad

se snimka skapule izvodi i po Lorenzu (sl. 122 a). Bolesnik također leži na boku i položaj njegova tijela isti je kao i za snimku skapule po Lilienfeldu, ali je ruka snimane strane pružena, i to tako da je uzdužna osovina nadlaktice okomita na uzdužnu osovinu bolesnikova tijela, flektirana u laktu i stavljena također pod glavu. Tijelo se okreće zatim iz bočnog položaja prema naprijed, tako da se snimana skapula »izbaci« prema filmu, ali izvan projekcije rebara. Centrana zraka je okomita na sredinu skapule, koja je u protruziji. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne diše. Zaštita bolesnika je uobičajena.

70

Sl. 121. Shematski prikaz položaja bolesnikasnimku skapule po Lilienfeldu


Sl. 122. a. Položaj bolesnika za snimku skapule po Lorenzu

Sl. 122. Snimka skapule po Lilienfeldu

71

SNIMANJE DONJIH EKSTREMITETA

Prije snimanja zdjelice preporučuje se dijetalna prehrana dan prije snimanja i eventualno upotreba laksativnih sredstava kako bi se eliminirao crijevni sadržaj, koji bi zbog superpozicije s kostima zdjeličnog obruča ometao analizu kostiju zdjelice. Specijalna medikamentozna priprema nije potrebna, a to isio vrijedi i za ostala snimanja donjih ekstremiteta. Neposredno prije snimanja bolesnik treba da sa snimanog dijela ekstremiteta, odnosno s područja zdjelice, skine obuću i odjeću. Snimanja zdjeličnog obruča izvode se uvijek u ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Ostala snimanja donjih ekstremiteta izvode se ili u ležećem ili sjedećm položaju bolesnika na stolu za snimanje. Sjedi li bolesnik na stolu za snimanje, njegove su ruke ispružene, zabačene iza tijela i njima se bolesnik oslanja o stol za snimanje. Na taj način fiksiran mu je položaj tijela. Noga koja se snima je ekstendirana ili flektirana u koljenu, ovisno o snimci koja se izvodi. Leži li bolesnik na stolu za snimanje, onda poleđice ili na boku snimane ili na boku nesnimane strane, ovisno o snimci koja se izvodi. Prilikom izvođenja nekih snimaka upotrebljavaju se podlošci za podlaganje nesnimanog dijela noge kako bi snimani dio što bolje prionuo uz film, a bolesniku bilo što ugodnije.

Snimanja zdjeličnog obruča izvode se filmom formata 30 x 40, 13x18, 18 x 24 i

24x30 popola, a 15x40 i 20x40 koristimo za ostale snimke donjih ekstremiteta, ovisno o tome koji se dio snima. Nožni prsti mogu se snimati zubnim filmovima. Sva se snimanja izvode pomoću folije i bez rešetke, osim snimanja natkoljenice, koja se izvode pomoću folije i rešetke. Također se sva snimanja zdjeličnog obruča izvode pomoću folije i rešetke. Kada se stavlja kaseta, mora se paziti da budu prikazana dva susjedna zgloba, gdje god je moguće (npr. na snimci potkoljenice koljeni i skočni zglob). Obavezno se stavlja oznaka L za lijevi i D za desni ekstremitet.

Uvijek treba ako je moguće, a naročito u djece i pri snimanjima kroz sadru, područje gonada prekriti gumenim ili olovnim štitnicima kako bi se te strukture, izrazito osjetljive na zračenje, zaštitile od ionizirajućeg djelovanja. Također treba pri svakom snimanju suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma. Kad je bolesnik namješten u željeni položaj, treba dio koji se snima imobilizirati vrećicama s pijeskom ili vrpcama za fiksiranje. Kod nekih snimanja bolesnik sam pridržava vrpcama za fiksiranje snimani dio (npr. kod aksijalne snimke patele bolesnik vrpcama za fiksiranje privlači potkoljenicu prema tijelu). Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora bit putpuno miran. Prije eksponiranja ing. med. radiologije još će jednom

74

obavezno prekontrolirati položaj bolesnika i smjer centralne zrake. U području donjih ekstremiteta snimaju se tipične snimke (snimke u dvije projekcije). Budući da se profilno snimanje zdjelice veoma teško izvodi, zdjelica se obično snima samo u anteroposteriornim projekcijama. Osim tipičnih snimaka donjih ekstremiteta često se izvode kose i aksijalne snimke, a ponekad i komparativne

SNIMKE STOPALA

Plantarna snimka stopala

Priprema bolesnika: Prije snimanja plantarne snimke stopala bolesnik mora područje stopala i potkoljenice noge koja se snima osloboditi obuće i odjeće. Snima se filmom formata 18x24 ili 24x30 popola, pola za plantarnu, a pola za profilnu ili kosu snimku. Film je postavljen uzdužno. Snima se pomoću folije i bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Plantarna snimka stopala izvodi se u ležećem ili sje- dećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Nesnimana noga je ispružena i ek-

stendirana u koljenu, a snimana noga flektirana u koljenu i privučena prema tijelu tako da se bolesnik stopalom oslanjao stol, odnosno o rendgenski film. Stopalo koje želimo snimati nalazi se na sredini filma. Uzdužna osovina stopala koja prolazi kroz treći prst i treću metatarzalnu kost paralelna je s dužom stranicom filma. Svi dijelovi stopala jednako su udaljeni-od rubova kasete, a planta pedis je priljubljena uz film (sl. 123)

Ccntriranje: Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Pri izvođenju te snimke obavezno se mora suziti primami snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog formata filma i bolesnika zaštiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, stopalo se mora imobilizirati platnenom vrpcom, koja ne daje rendgensku sjenu na filmu, a na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme eskspozicije snimana noga mora biti posve mirna.

Prikaz struktura na snimci (sl. 124): Na plantarnoj snimci stopala vide se kalkaneus, maleolus fibule, maleolus tibije, os kuboideum, os navikulare, osa kuneifor- mis od prvog do trećeg prsta, osa metatar- zi od prvog do petog prsta, osa sezamoi-

Sl. 123. Položaj bolesnika i stopalaza plantarnu snimku stopala


Snimanje donj ih ekstremi le la 75

Sl. 124. Shematski prikaz kostiju stopala u AP projekciji

da, proksimalna i distalna falanga palca te proksimalne medijalne i distalne falange od drugog do petog prsta (sl. 125)

Modifikacija plantarne snimke stopala

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela isti su kao i za plantarnu snimku stopala. Ispod snimanog stopala nalazi se podložak klinasta oblika, s kosinom od 15 do 20°. Deblji kraj podloška okrenut je prema prstima. Centralna zraka je okomita, a cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita su kao i za tipičnu plantarnu snimku stopala. Na modificiranoj plantamoj snimci stopala s podloškom bolje se vide interfalangealni zglobni prostori i interfalangealni zglobovi. Isto se postiže ako se snima bez podloška, ali s nagibom centralne zrake za 15 do 20° kranijalno.

Sl. 125. Plantarna snimka stopala

Dorzalna snimka stopala

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke isti su kao i za plantarnu snimku stopala. Bolesnik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktovima, dlanovi su u pronaciji i priljubljeni uz stol u visini očiju. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Oba stopala su u dorzal-


Sl. 126. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku stopala

noj ekstenziji, a dorzum stopala, koji treba snimiti, nalazi se u središtu filma. Oba su koljena podložena kako bi bolesniku bilo ugodnije ležati, a i stopalo koje se snima. Duža osovina filma paralelna je s uzdužnom osovinom stopala, koja prolazi kroz bazu treće metatarzalne kosti (sl. 126). Centralna zraka je okomita i cilja izravno na bazu metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Na gotovoj snimci prikazane su iste strukture kao i plantarnoj snimci stopala.

Kosa dorzalna snimka stopala

Za izvođenje kose dorzalne snimke stopala priprema bolesnika i materijala ista je kao i za plantarnu snimku stopala. Bolesnik leži na boku snimane strane. Snimana noga lagano je flektirana u koljenu, nesnimana je noga također flektirana u koljenu i stavljena ispred snimane noge. Dorzum stopala koje snimamo je pod ku-

Sl. 127. Položaj bolesnika za izvođenje kose dorzalne snimke stopala

Snimanje donj ih ekstremiteta

tom od 45° u odnosu na film. Uzdužna osovina filma paralelna je s uzdužnom osovinom stopala, koja prolazi kroz bazu treće metatarzalne kosti (sl. 127). Želimoli prikazati međuprostor između prve i druge metatarzalne kosti, stopalo ćemo za 30° rotirati medijalno, a želimo li bolje prikazati zglobni prostor između druge i treće, treće i četvrte te četvrte i pete metatarzalne kosti, rotirat ćemo stopalo za 20° lateralno. I u jednom i u drugom slučaju centralna zraka pada okomito na film, izravno na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene.

Sl. 128. Shematski prikaz kostiju stopala u kosoj projekciji

Na kosim dorzalnim snimkama stopala (sl. 128) prikazane su iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj, odnosno plantarnoj snimci stopala (sl. 129).

Medijalna i lateraina kosa projekcija stopala

Priprema bolesnika je uobičajena kao i za ostale snimke stopala. Kose snimke stopala izvode se filmom formata 18 x 24. ili 24x30 po pola, ovisno o veličini stopala. Te se snimke stopala nešto češće izvode nego kosa dorzalna snimka.

77

Sl. 129. Kosa dorzalna snimka stopala


Sl. DO. Položaj stopala za izvođenje medijalne kose projekcije stopala

Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik leži na leđima ili sjedi na stolu za snimanje, s nogom dovoljno flektiranom u koljenu. Planta pedis dolazi na film. Uzdužna osovina stopala paralelna je s uzdužnom osovinom filma. Kod, medijalne kose projekcije stopalo rotiramo medijalno, tako da je lateralni rub stopala (uz peti prst) odignut za oko 30° od ravnine filma (sl. 130). Kod lateralne kose projekcije stopalo rotiram tako da. je medijalni dio stopala (linija palca) odignut od filma za nekih 30° (sl. 131). I u jednom i u drugom slučaju centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Imobilizacija i zaštita bolensnika su uobičajene.

Prikaz struktura na snimkama (sl. 132): Medijalnom kosom projekcijom prikazuje se zglobni prostor između kuboidne kosti i kalkaneusa, između kuboidne kosti te četvrte i pete metatarzalne kosti, između kuboidne i treće kuneiformne kosti, te između talusa i navikularne kosti. Late- ralnom kosom projekcijom bolje se prikazuje prostor između prve i druge metatarzalne kosti te između prve i druge kuneiformne kosti. Osim medijalne i lateralne kose projekcije postoji i plantodorzalna kosa projekcija stopala, kod koje su priprema bolesnika, materijal, položaj tijela i snimanog dijela odnosno stopala isti kao i za kosu dorzalnu snimku stopala, a kod koje je stopalo za 45° rotirano u od

Sl. 131. Položaj stopala za izvođenje lateralne kose projekcije stopala

Snimanje donj ih ekstremitetu 79

Sl. 132. Medijalne i lateralne kose snimke stopala

nosu na film. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na bazu treće metatarzalne kosti. Ta je snimka dobra za prikaz kalkaneusa, os kuboideuma i kuneiformne kosti.

Profilna snimka stopala

Priprema bolesnika i materijala isti su kao za plantarnu snimku stopala. Profilna snimka stopala rjeđe se izvodi nego

80

kose snimke, i to zato što se na profilnoj snimci stopala metatarzalne kosti međusobno superponiraju. Profilna snimka stopala radi se onda kad se traži strano tijelo.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku one strane stopalo koje želimo snimiti. Noga snimanog stopala je lagano flektirana u koljenu, tako da je stopalo fibularnom stranom prislonjeno uz film (peti prst leži uz film). Taj je položaj češći nego položaj u kojem bolesnik tibijalnom stranom, odnosno palcem priliježe uz film. Stopalo se nalazi u laganoj dorzalnoj fleksiji pa su osovina stopala i potkoljenica pod pravim kutom. Kaseta je postavljena uzdužno. Osovina stopala paralelna je s dužom stranicom kasete odnosno filma. Plantarna ravnina stopala pada okomito na ravninu filma. Udaljenost od proksimalnog i distalnog ruba stopala do rubova filma je jednaka. Jednaka je također udaljenost od vrška pete i vrška prstiju do rubova filma. Središnji dio stopala nalazi se dakle na sredini kasete odnosno filma. Filmom moramo obuhvatiti odnosno snimiti i distalni dio potkcljeničnih kostiju. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D. Centralna zraka pada okomito na film, a cilja na bazu prve metatarzalne kosti. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Radi zaštite bolesnika obavezno treba primarni snop suziti na nešto manju veli

činu od formata upotrebljavanog filma i tijelo bolesnika prekriti zaštitnom pregačom. Potkoljenicu ćemo podložiti i imobilizirati. U toku ekspozicije bolesnik ne smije stopalom micati.

Prikaz struktura na snimci: Kod tesnimke prsti se superponiraju, a dobro se vide talus i kalkaneus (sl. 133).

Komparativne snimke stopala

Radi lakše analize, u praksi se često snimaju komparativne snimke stopala. Priprema bolesnika je ista kao i za plantarnu snimku. Format filma je 24x30. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oznaka je D i L. Komparativna snimka stopala snima se bez folije i bez rešetke. Snima se u sjedećem i ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Noge su flektirane u koljenima, privučene k tijelu i obje plante pedis dolaze na film. Oba se stopala nalaze na filmu i jednako su udaljena od prednjih i latcralnih rubova upotrebljavanog formata filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice treće metatarzalne kosti desnog i lijevog stopala. Udaljenost fokus-film, imobilizacija i zaštita isti su kao za plantarnu snimku jednog stopala (sl. 134).

Sl. 133. Profiina snimka stopala


Snimanje donj ih ekstremiteta81

Sl. 134. Komparativne snimke stopala

Snimke nožnih prstiju

Na nozi imamo 14 malih kostiju, koje čine skelet nožnih prstiju. Raspored im je isti kao i na ruci, samo su mnogo manje. Njihove povrede su česte, pa su i snimanja vrlo česta.

Plantarna snimka svih prstiju

U praksi se mnogo češće snimaju svi prsti. Snimaju li se pak pojedinačno, onda najčešće palci. Priprema bolesnika za sve snimke prstiju ista je kao i za ostale snimke stopala. Plantarna snimka svih prstiju izvodi se filmom formata 13x18 ili 18 x 24 popola. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Snima se bez folije

i bez rešetke. Stavlja se oznaka L ili D. Plantarna snimka nožnih prstiju izvodi se u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika. Ako bolesnik sjedi, ruke su mu zabačene prema natrag i njima se opire o stol, ako leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Nesnimana noga je ispružena, a snimana je flektirana u koljenu i privučena prema tijelu tako da se bolesnik prstima izravno oslanja o stol, odnosno o film (sl. 135).

Snimani prsti nalaze se na sredini filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na proksimalni zglob trećeg prsta, tj. na treći metatarzofalangealni zglob (sl. 136). Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Uvijek se provodi uobičajena zaštita bolesnika. Ako bolesnik ne miruje s prstima koji se snimaju, može se cijelo stopalo imobilizirati platnenom


Sl. 135. Položaj bolesnikova tijela za plantarnu snimku svih prstiju

Sl. 136. Položaj stopala za plantarnu snimku svih prstiju

vrpcom, koja ne daje rendgensku sjenu na filmu i na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije prsti, odnosno cijela, noga moraju biti mirni.

Prikaz struktura na snimci (sl. 137): Na plantarnoj snimci prstiju vide se glavice svih pet metatarzalnih kostiju, proksimalna i distalna falanga palca i sve tri falange prstiju od drugog do petog prsta. Dobro su prikazane trohlea falangi i tubero- zitas ungvikularis. (sl. 138).

82

Sl. 137. Shematski prikaz kostiju nožnih prstiju


Priprema bolesnika i materijala isti su kao za plantarnu snimku prstiju. Za izvođenje dorzalne snimke nožnih prstiju bolesnik leži potrbuške, a stopalo je u laganoj plantarnoj ekstenziji. Da bi odnos objekta koji snimamo bio optimalan u odnosu na film, pod kasetu i film stavlja se podložak. Duža osovina stopala prolazi kroz treći metatarzofalangealni zglob i mora biti paralelna s kraćom stranicom kasete filma, što znači da je film postavljen poprijeko. Stopalo se nalazi na sredini filma, točnije treći metatarzofalangealni zglob je na sredini kasete i filma. Plan- ta pedis okrenuta je prema cijevi. Centralna zraka pada okomito na sredinu kasete i filma i cilja na treći metatarzofalangealni zglob. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku nožnih prstiju.

Prikaz struktura na snimci: Na snimci su prikazane iste anatomske strukture kao i na plantarnoj snimci nožnih prstiju.

Dorzalna snimka nožnih prstiju

Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje kose dorzalne snimke nožnih prsti-

Sl. 138. Plantarna snimka nožnih prstiju

Sl. 139. Položaj stopala za kosudorzalrtu snimku nožnih prstiju

83

84

Sl. 140. Kosa dorzalna snimka nožnih prstiju

ju ista je kao i za plantarnu, odnosno dorzalnu snimku nožnih prstiju. Bolesnik leži na boku one strane stopalo koje snimamo.

Stopalo dovodimo u kosi položaj u odnosu na ravninu filma da bi linija koja prolazi kroz metatarzofalangealne zglobove bila u odnosu na ravninu filma pod kutom od 30°. Noga je ukošena tako da je planta pedis okrenuta prema cijevi, a peta stopala lagano podložena. Snimano stopalo prislonjeno je fibularnom stranom uz film, a nožni se prsti nalaze na sredini filma (sl. 139). Centralna zraka pada okomito na treći metatarzofalangealni zglob. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Na snimci su prikazane falange u kosoj projekciji (sl. 140).

Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju

Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na proksimalnu falangu trećeg prsta. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku nožnih prstiju. Osim te snimke

Ta se snimka često izvodi, a priprema bolesnika i materijala za nju isti su kao i za plantarnu snimku nožnih prstiju. Bolesnik sjedi ili leži na stolu za snimanje. Ako sjedi, ruke su mu zabačene straga i njima se oslanja o stol za snimanje, a ako leži, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Nesnimana noga je ispružena, a bolesna, tj. snimana noga, flektirana je u koljenu, privučena k tijelu, stopalo se plantarnom stranom oslanja na film, i to tako da medijalna strana stopala priliježe uz film, a lateralna je odignuta te kut između tako rotiranog stopala i filma iznosi 45°.

Sl. 141. Plantarna medijalna kosa snimka nožnih prstiju


Snimanje donj ih ekstremiteta 85

i z v o d i s e i p l a n t a r n a l a t e r a l n a k o s a s n i m k a nožnih prstiju. Snimana noga rotirana j e na lateralnu stranu, dakle fibularno, a medijalna strana odignuta je za 45°, te planta pedis čini s ravninom filma kut od 45°. Centralna zraka je također okomita na sredinu filma i cilja na proksimalnu falangu trećeg prsta. Sve ostalo je posve isto kao i za izvođenje plantarne medijalne kose snimke nožnih prstiju (sl. 141)

Komparativne snimke nožnih prstiju

Radi lakše analize u praksi se često izvode i komparativne snimke. To se pogotovo odnosi na snimke dječjih stopala. Priprema bolesnika je ista kao za plantarnu snimku nožnih prstiju. Format filma je 18x24. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se stavlja oznaka D i L. Snima se bez folije i bez rešetke. Komparativne snimke nožnih prstiju snimaju se u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Obje noge flektirane su u koljenima, privučene k tijelu, a obje plante pedis dolaze na film. Nožni se prsti nalaze na sredini filma i jednako su udaljeni od prednjih i lateralnih rubova upotrebljavanog filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu fil

ma i cilja na sredinu spojnice proksimalnog zgloba trećeg prsta desnog i lijevog stopala. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita su iste kao za plantarnu snimku nožnih prstiju.

Plantarna snimka prvoga nožnog prsta

Priprema bolesnika za plantarnu snimku prvoga nožnog prsta ista je kao za plantarnu snimku svih nožnih prstiju. Primjenjuje se film formata 13x18 popola ili zubni film. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini.

Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se bez folije i bez rešetke. Snimanje se izvodi uvijek u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Snimana noga je u koljenu flektirana, privučena k tijelu, a zdrava je pružena ustranu. Palac koji treba snimiti mora biti u sredini filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na proksimalnu falangu prvoga nožnog prsta (sl. 142). Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku svih prstiju. Na plantarnoj snimci prvoga nožnog prsta vide se (sl. 143) ba- zis falangis, kapitulum falangis, korpus falangis, osa sezamoide, falangis distalis

Sl. 142. Položaj stopala za plantarnu snimku nožnog palca


Sl. 143. Plantarna snimka nožnog palca

halucis, trohlea falangis i tuberzitas ungvikularis.

Profilna snimka prvoga nožnog prsta

Priprema materijala i bolesnika je ista kao za plantarnu snimku prvoga nožnog prsta. Bolesnik leži na boku nesnimane noge. Noga koja se snima flektirana je u koljenu, a nesnimana ispružena i zabačena prema straga ili prema naprijed. Medi- jalni dio stopala koji se želi snimiti leži okomito na ravninu filma. Kaseta i film postavljeni su poprijeko. Duža osovina palca paralelna je s dužom stranicom filma. Ravnina nokta palca okomita je na film (sl. 144). Sredina kasete i filma nalazi se u visini prvoga metatarzofalangealnog zgloba. Ostali su prsti flektirani. Postiže se to primjenom flastera ili ljepljive trake ili se između palca i drugog prsta stavi staničevina. Centralna zraka cilja okomito na proksimalnu falangu. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za plantarnu snimku svih nožnih prstiju. Na profilnoj snimci prvoga nožnog prsta vide se anatomske strukture koje su prikazane i na plantarnoj snimci prvoga nožnog prsta, ali u profilnoj projekciji.

Sl. 144. Položaj stopala za profilnusnimku nožnog palca


U istom položaju snimaju se i ostali prsti u profilu, svaki zasebno. Snima se zubnim filmovima, koji se stave u interdi- gitalni prostor, za svaki prst posebno, a ispod prsta koji se snima. Ravnina filma paralelna je s dužom osovinom trećeg prsta. Centralna zraka pada okomito na srednji interfalangealni zglob i na sredinu kasete s filmom. Može se upotrijebiti i običan film bez kasete, uvijen u crni neprozirni papir.

Aksijalna snimka sezamskih metatarzofalangealnih zglobova

Priprema bolesnika i materijala za tu snimku ista je kao i za plantprnu snimku svih nožnih prstiju. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Potkoljenica je podložena. Stopalo je u dorzalnoj fleksiji i bolesnik se prstima opire o film. Film je stavljen ispod prvog metatarzofalangealnog zgloba. Centralna zraka pada okomito na prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 145. i 146). Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Može se izvesti i modifikacija te snimke. Bolesnik sjedi na stolu za snimanje, snimana noga je ispružena, ekstendirana u koljenu, a palac fiksiran trakama koje bolesnik pridržava i privlači

prema sebi. Na taj način se sezamova kost uz prvi metatarzofalangealni zglob i ispupči. Film je stavljen ispod pete pa je udaljen od prve sezamske kosti, i to je nedostatak te snimke. Centralna zraka pada okomito na sezamsku kost i na sredinu filma. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Sl. 146. Shematski prikaz položaja stopala i smjer centralne zrake za izvođenje aksijalne snimke sezamskih metatarzofalangealnih zglobova

Lateromedijalna projekcija sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob

(Caustonova projekcija)

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za ostale

Sl. 145. Položaj stopala za izvođenje aksijalne snimke sezamskihmetatarzofalangealnih zglobova


Sl. 147. Položaj bolesnika za izvođenje Causlonove projekcije

Sl. 148. Položaj stopala za izvođenje Caustonove projekcije

snimke svih nožnih prstiju. Bolesnik leži na boku zdrave strane. Nesnimana noga

je ispružena, a snimana je u koljenu flektirana i prebačena ispred nesnimane (sl.

147). Potkoljenica je podložena. Stopalo je u medijalnom položaju i ravnina nokta palca pada okomito na ravninu filma.

Film je postavljen pod prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 148). centralna zraka

usmjerena je za 40° kranijalno, a cilja na prvi metatarzofalangealni zglob (sl. 149). Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Sl. 149. Shematski prikaz Caustonove projekcije


Snimka prikazuje kosu projekciju sezamske kosti uz prvi metatarzofalangealni zglob.

Snimke kalkaneusa

Kalkaneus je jedina kost tarzusa koja pri hodanju dodiruje zemlju. Povreda te kosti češća je od povreda ostalih kostiju tarzusa. U praksi se svakodnevno susrećemo sa snimkama kalkaneusa, i to u različitim položajima. Razlikujemo profilnu snimku kalkaneusa, aksijalnu snimku, a česte su i komparativne snimke. Kalkaneus je vrlo dobro vidljiv na profilnoj ili kosoj snimci stopala. Bilo koja se snimka kalkaneusa izvodi, priprema bolesnika za tu snimku je uobičajena kao i za ostale snimke stopala, Kalkaneus se snima filmom formata 13x18 ili 18x24 popola i to pomoću folije i bez rešetke.

Profilna snimka kalkaneusa

Pošto je bolesnik pripremljen za snimanje filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 popola snimit će se kalkaneus u bočnom le- žećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Bolesnik leži na boku snimane strane. Noga koja se snima flektirana je u koljenu i lagano flektirana u stopalu (dorzalna fleksija), tako da je fibularnom

stranom prislonjena uz film. Kalkaneus se nalazi na sredini filma. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Kalkaneus se snima pomoću folije i bez rešetke. Nesni- mana noga je u maksimalnoj fleksiji u koljenu, privučena k tijelu i zabačena ispred ili iza snimane noge i stopalom se oslanjao stol u visini koljena snimane noge. Ruke bolesnika prekrižene su na prsima ili se nalaze ispod bolesnikove glave. Ukratko, položaj bolesnika za snimanje profilne snimke kalkaneusa isti je kao za izvođenje profilne snimke stopala. Centralna zraka je okomita oko 2,5 cm kaudalnije, odnosno distalnije od maleola tibije, a pada okomito na sredinu filma. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezno treba suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma i zaštititi bolesnika zaštitnom pregačom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, može se kalkaneusimobilizirati tako da se stave vrećice s pijeskom na potkoljenicu snimane noge. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora mirovati sa snimanom nogom.

Prikaz struktura na snimci: Na profilnoj snimci kalkaneusa vide se kalkaneus,

Sl. 150. Profilna snimka kalkâneusa

90 Radiogralska tehnika skeleta

talus, talokrularni zglob, distalni dio tibije i fibule i tuber kalkanei (sl. 150).

Aksijalna snimka kalkaneusa

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje aksijalne snimke kalkaneusa ista je kao i za izvođenje profilne snimke. Bolesnik leži u dorzalnom položaju ili sjedi na stolu za snimanje. Noga koja se snima u koljenu je ekstendirana, a njezino stopalo

je u maksimalnoj dorzalnoj fleksiji. Ako bolesnik ne može stopalo dobro flektirati, onda će se ono platnenom trakom zategnuti prema tijelu i traku će bolesnik držati rukama, čime će istovremeno i stopalo biti fiksirano, (sl. 151. i 152). Nesnimana noga je ekstendirana i fiektirana u koljenu i privučena k tijelu. Stopalom nesnimane noge bolesnik se oslanja o stol pokraj koljena snimane noge. Centralna zraka je za 40° ukošena kranijalno, ulazi na sredinu kalkaneusa i izlazi na procesus posterior tali (sl. 153). Udaljenost fokus-

Sl. 152. Položaj stopala za aksijal-r.j snimku kalkaneusa

Sl. 151. Položaj potkoljenice i stopala za aksijalnu snimku kalkaneusa

91

S!. 153. Shematski prikaz položaja i smjer centralne zrake za aksijalnu snimku kalkaneusa

-film, imobilizacija i zaštita su iste kao i za profilnu snimku kalkaneusa. Na aksijalnoj snimci kalkaneusa vide se prikazane sljedeće strukture (sl. 154): talokrularni zglob, tibijalni dio kaput tali, korpus kalkaneusa, fibula, fibularni maleol, maleol tibije, kuboidna kost, četvrta i peta meta- tarzalna kost, procesus anterior kalkanei. sustentakulum tali, talus tibija, tuber kalkanei, tuberkulum fibulare tuberis kalkanei i tuberkulum tibijale tuberis kalkanei.

Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa

Modifikacija aksijalne snimke kalkaneusa koja je prije opisana također se izvodi prilično često. Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za aksijalnu snimku kalkaneusa. Kod modificirane snimke bolesnik, leži potrbuške, s rukama flektiranim u laktovima i s dlanovima priljubljenima uz stol za snimanje. Obje su noge ekstendirane u koljenima, a stopala su u dorzalnoj fleksiji. S prednje strane skočnog zgloba stave se vrećice s pijeskom, odnosno podlošci, pa se stopalo može lakše do kraja ekstendirati, te je imobilizacija snimanog dijela tijela bolja. Duža osovina potkoljenice okomita je na dužu osovinu stopala. Film je priljubljen uz plantarnu stranu stopala, i to uz onu nogu koju želimo snimiti. Plantarna strana stopala nalazi se, dakle, uz kasetu i film, a ravnina kasete i filma paralelna je ravninom plante pedis. (sl. 155). Centralna zraka ukošena

Sl. 154. Aksijalna snimka kalkaneusa


Radiogralska tehnika skeleta

Sl. 155. Položaj stopala za izvođenje modificirane aksijalne snimke kalkaneusa

Sl. 157. Stojeći položaj bolesnikaza modificiranu aksijalnu snimkukalkaneusa

je za 40° kaudalno. Ulazi u visini procesusa posterior tali, ide koso prema vršci- ma prstiju i izlazi na sredinu kalkaneusa (sl. 156). Na taj način mogu se snimiti i oba kalkaneusa. Pri tome je sve isto, sa-

mo što centralna zraka cilja između oba kalkaneusa na sredinu kasete i filma i ta-

kođer je za 40° ukošena kaudalno.

Modificirana aksijalna snimka kalkaneusa može se izvesti i u stojećem položaju bolesnika s tim da mu je tijelo nagnuto naprijed (sl. 157). Bolesna noga položena je tako kao da će bolesnik napraviti korak

Sl. 156. Shematski prikaz položaja stopala i smjer centralne zrake za izvođenje modificirane aksijalne snimke kalkaneusa

92


Sl. 158. Stojeći položaj noge zu modificiranu aksijalnu snimku kalkaneusa

naprijed, tj. potkoljenica je u fleksiji u odnosu na stopalo. Film je postavljen ispod stopala. Nesnimana noga također je flektirana u koljenu, ali više nego snimana, malo je zabačena naprijed da bolesnik bude stabilan. Centralna zraka nagnuta je za 350 kaudalno prema nogama, cilja na procesus posterior tali, ide koso naprijed i izlazi u visini baze pete metatarzalne kosti na sredini stopala (sl. 158). Priprema bolesnika, materijal i zaštita bolesnika za izvođenje te snimke isti su kao i za ostale aksijalne snimke kalkaneusa.

Snimka suptalarnog zgloba

Suptalarni zglob je zglob između talusa i kalkaneusa. Priprema bolesnika za snimanje tog zgloba ista je kao i za snimanje ostalih dijelova stopala. Snima se Filmom formata 13x18. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Obavezno je oznaka L ili D. Slika se pomoću folije i bez rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku snimane noge, koja je u koljenu ispružena. Stopalo je u lateralnom profilnom položaju (peti prst je uz film), lagano ekstendirano i nalazi se na sredini filma. Gornji rub filma je oko tri popreč

na prsta iznad skočnog zgloba. Centralna zraka cilja na suptalarni zglob i za 23° ukošena je kaudalno. Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm. Najvažnije je radi zaštite suziti primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma. I bolesnik se mora zaštititi zaštitnom pregačom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, stave mu se na potkoljenicu snimane noge vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije snimana noga mora biti mirna.

Prikaz struktura na snimci suptalarnog zgloba: Na snimci suptalarnog zgloba vide se talokrularni zglob, kalkaneus, talus, fibula, tibija, fibularni maleol, tibijalni maleol i tuber kalkanei. Snimka prikazuje dakle, suptalarni zglob i lateralni maleol.

SNIMKE SKOČNOG ZGLOBA

Povrede skočnog zgloba veoma su česte, a mogu rezultirati prijelomima zglobnih tijela, ili pak samo povredom iiga- mentarnog aparata zgloba. Stoga su i snimanja skočnog zgloba veoma česta i svakodnevna. U praksi se uz standardne snimke skočnog zgloba često rade kose i komparativne, ali i mno


Sl. 159. Položaj tijela i potkoljenice za dorzalnu snimku skoćnogzgloba

ge modifikacije, ovisno o stanju bolesnika. Prilikom snimanja bilo koje snimke skočnog zgloba bolesnika treba s područja stopala i potkoljenice osloboditi obuće i odjeće. Snimke skočnog zgloba izvode se filmom formata 13x18 ili 18x24 popola. Snima se uvijek pomoću folije i bez rešetke. Obavezno je staviti oznaku strane L ili D. Također je nužna i adekvatna zaštita bolesnika od zračenja.

maleofa i okomito na sredinu filma. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezno treba radi zaštite bolesnika suziti primarni snop zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog formata filma i bolesnika prekriti zaštitnom pregačom preko nesnimanog dijela tijela. Ako je bolesnik nemiran, skočni zglob imobilizira se vrećicama s pijeskom koje se stave na potkoljenicu snimane noge. Za vrije-

Dorzalna snimka skočnog zgloba

Za dorzalnu snimku skočnog zgloba upotrebljava se kaseta s filmom formata 1 3 x 1 8 ili 18 x 24 popola. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Skočni zglob snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sjedi ili leži na leđima na stolu za snimanje s rukama prekriženim na prsima ili pruženim uz tijelo (sl. 159.). Snimana noga je ekstendirana u koljenu i petom se bolesnik izravno oslanja o film. Stopalo je u laganoj fleksiji prema naprijed, što se postiže primjenom vrpci za fiksiranje.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu spojnice koja spaja dva

Sl. 160. Shematski prikaz nožnog zgloba: l-tibia, 2-fibula. 3-malleolus lateralis, 4-malleolus medialis, 5-talus

95

me ekspozicije snimana noga mora biti potpuno mirna.

Prikaz struktura na snimci (sl. 160): Na dorzalnoj snimci skočnog zgloba mora biti prikazan talokrularni zglob, kalkaneus, talus, os kuboideum, os kuneiforme, os navikulare te distalni dio tibije i fibule. (sl. 161).

Sl. 161. Dorzalna snimka skočnog zgloba

Profilna snimka skočnog zgloba

Profilna snimka skočnog zgloba druga je tipična snimka skočnog zgloba i obavezno se izvodi uz dorzalnu snimku. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku. Bolesnik leži na boku, čiji skočni zglob želimo snimiti. Bolesnikove ruke su ispod glave ili pružene iznad glave. Noga koja se snima je lagano flektirana u koljenu i s fibularnom stranom priliježe uz film tako da se skočni zglob nalazi na sredini filma. Stopalo je u laganoj dorzalnoj fleksiji, što sprečava njegovu lateralnu rotaciju (sl. 162). Kaseta je stavljena tako da je njezinim gornjim rubom obuhvaćen distalni dio fibule i tibije. (sl. 163). Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Nesnimana noga je u maksinalnoj fleksiji u koljenu, privučena k tijelu i. izbačena naprijed da se ne bi superponirala sa snimanim skočnim zglobom.

Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na sredinu skočnog zgloba. Udaljenost fokus-film, imobilizacija i zaštita su iste kao i za dorzalnu snimku skočnog zgloba.

Prikaz struktura na profilnoj snimci skočnog zgloba: (sl. 164). Dobro se vide talokrularni zglob, kalkaneus, talus te distalni dio tibije i fibule, (sl. 165).

Sl. 162. Položaj tijela i skočnog zgloba za izvođenje profilne snimke skočnog zgloba



Sl. 165. Profilna i dorzalna snimkaskočnog zgloba

Sl. 163. Položaj stopala na kaseti za profilnu snimku skočnog zgloba

Sl. 164. Shematski prikaz kostiju skočnog zgloba u profil noj projekciji:1-tibia, 2-fibula, 3-malleolus medialis, 4-malleolus lateralis, 5-processus posterior tali, 6-talus corpus, 7-caput tali, 8-calcaneus, 9-tuberosiias calcanei, 10-os naviculare, 11-os cuboideum. 12-processus medialis et lateralis calcanei, 13-sustentaculum tali,


Modificirana profilna snimka skočnog zgloba

Ako je bolesnik povrijeđen ili ga ne smijemo micati, onda se profilna snimka skočnog zgloba improvizira.

Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za dorzalnu i profilnu snimku skočnog zgloba. Bolesnik obično leži na leđima, ali se ne smije okretati ni desno ni lijevo. Film se stavlja između nogu, odnosno između skočnih zglobova, tako da je skočni zglob koji želimo snimiti na sredini filma. Na filmu se mora vidjeti i distalni dio tibije i fibule, te talus i kalkaneus. Zdravom nogom film ćemo imobilizirati. Centralna zraka ide horizontalno, ali pa

da okomito na sredinu filma i cilja na sredinu skočnog zgloba. Udaljenost fokus- film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu i profilnu snimku skočnog zgloba.

Modificirana dorzalna snimka skočnog zgloba

Bolesnik sjedi na stolu za snimanje oslonjen rukama straga. Obje su noge ispružene, kao i pri standardnom dorzalnom snimanju. Snima se filmom prikladnog formata po visini, pomoću folija i bez rešetke. Nožni zglob bolesne noge dolazi na sredinu filma tako da je bimaleolarna li

Sl. 167. Položaj stopala za modificiranu dorzalnu snimku skočnog zgloba

Sl. 166. Položaj potkoljenice za izvođenje modificirane dorzalne snimke skočnog zgloba

Radiogralska tehnika skeleta

Sl. 168. Shematski odnos zglobnih tijela skočnog zgloba na modificiranoj dorzalnoj snimci

nija paralelna s donjim rubom filma (kasete).Kada se noga namjesti na kasetu s filmom, izvede se maksimalno moguća ekstenzija stopala (plantarna fleksija), kombinirana s adukcijom i inverzijom. U tom položaju izvodi se fiksiranje tako da bolesnik palcem zdrave slobodne noge pritišće palac bolesne noge i sam dozira-

nim pritiskom aktivno pomaže ekstenzijui inverziju, (sl. 166). Centralna zraka prolazi točno kroz sredinu nožnog zgloba na sredinu filma pod kutom od 90° (sl. 167). Udaljenost fokus-film, vrijednosti Kv i mAs jednake su kao pri standardnim snimanjima nožnog zgloba ovisno o aparatu, filmu, folijama itd.

Sl. 169. Komparativni prikaz dorzalne, profilne i modificirane do- rzalnc snimke nožnog zgloba


Modificiranu dorzalnu snimku nožnog zgloba opisao je u nas Sarajlić. Ta snimka daje bolji uvid u međuzglob- ne odnose i omogućuje točnije radiološke dijagnoze (sl 168). Zbog jednostavnosti izvođenja i preciznosti ona je pretraga izbora uz standardne snimke nožnog zgloba. Izbjegava se superpozicija sjena distalnih okrajaka tibije i fibule uz jasan prikaz pojedinih struktura gornjega nožnog zgloba. Modificirana snimka izvedena na opisani način omogućuje da se vide patološke promjene, koje se ili teško primjećuju ili se i ne vide na standardnim snimkama (sl. 169).

Komparativne snimke skočnih zglobova

Radi lakše analize u praksi se često snimaju komparativne snimke skočnih zglobova.

Priprema bolesnika ista je kao i za dorzalnu snimku skočnog zgloba. Snima se filmom 24 x 30, koji se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Oznake D i L su nužne. Skočni zglobovi snimaju se pomoću folije, ali bez rešetke.

Bolesnik sjedi ili leži na leđima s rukama prekriženim na prsima ili pruženima uz tijelo (sl. 170). Noge su u koljenima

Sl. 170. Položaj potkoljenice za komparativne snimke skočnih zglobova

Sl. 171. Položaj stopala za komparativnu snimku skočnih zglobova


Sl. 171. a. Komparativne snimke skočnih zglobova

ekstendirane i bolesnik se petama oslanja izravno na film tako da se palčevi nogu dodiruju, a pete su malo razmaknute (unutrašnja rotacija) (sl. 171). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice koja spaja desni i lijevi maleol fibule. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita isti su kao za dorzalnu snimku skočnog zgloba. Na filmu se vide oba skočna zgloba, distalni dijelovi tibije i fibule i talus. (sl. 171. a).

Kosa snimka skočnog zgloba

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku skočnog zgloba. Bolesnik leži na leđima. Snimani skočni zglob rotiran je za 45° lateralno ili medijalno, uz napomenu da se uvijek rade oba kosa položaja skočnog zgloba, (sl. 172, 173. i 174). Stopalo je u laganoj dorzofleksiji. Film je ispod stopala, a središte filma je u sredini između dva maleola.

Sl. 172. Položaj potkoljenice i stopala za kosu snimku skočnog zgloba


Sl. 173. Medijalna rotacija stopala za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 174. Lateralna rotacija stopala za kosu snimku skočnog zgloba

Sl. 175. Medijalna i lateralna kosasnimka skočnog zgloba

101


Stopalo je u dorzofleksiji da bi se izbjegla superpozicija lateralnog maleola i kalkaneusa. Ako se skočni zglob ne može iz bi-lo kojeg razloga rotirati za 45°, onda će se cijelo tijelo malo zarotirati na snimanu stranu da se lakše dobije željeni položaj. Centralna zraka pada okomito za zglob. Udaljenost fokus-filma, imobilizacija i zaštita isti su kao za dorzalnu snimku skočnog zgloba.

U medijalnoj kosoj projekciji dobro se vidi distalni dio tibije i fibule te lateralni maleol, a i zglob između talusa i kalkaneusa. (sl. 175).

Ako se sumnja na leziju ligamentarnog aparata skočnog zgloba, a bez znakova frakture na dorzalnoj i profilnoj snimci, potrebno je ponekad učiniti i takozvanu držanu snimku skočnog zgloba. Položaj tijela i skočnog zgloba tada je isti kao kod kose snimke skočnog zgloba, a skočni je zglob maksimalno zarotiran i pomoću traka za fiksiranje fiksiran u položaju maksimalne rotacije. Centralna zraka pada okomito. Sve ostalo je isto kao za tipičnu kosu snimku skočnog zgloba.

SNIMKE POTKOLJENICE

Zbog čestih povreda potkoljenica se snima često. Snimke potkoljenice obavez

no se izvode pomoću folije, ali bez rešetke, filmom formata 15x40 ili 30x40 popola.

Priprema bolesnika za snimanje potkoljenice je obavezna. Bolesnika treba oslo: boditi obuće i odjeće do područja iznad koljena. Izvodi se dorzalna i profilna snimka potkoljenice, a često i komparativna snimka.

Dorzalna snimka potkoljenice

Materijal potreban za snimanje je kaseta s filmom 15 x 40 ili 30 x 40 popola. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Noga koja se snima ekstendirana je u koljenu i lagano medijalno rotirana. Nesnimana noga je flektirana u koljenu i privučena k tijelu. Ruke su prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Kaseta s filmom obuhvaća čitavu potkoljenicu, a to znači i dio koljenog i skočnog zgloba.

Centriranje: Centralna zraka je okomita, pada na sredinu dijafize potkoljenice i na sredinu filma (sl. 176) Udaljenost fokus-film iznosi 100 cm. Da se bolesnik zaštiti, treba suziti primarni snop rendgen-

Sl. 176. Položaj potkoljenice zadorzalnu snimku potkoljenice

Sl. 177. Dorzalna i profilna snimka potkoljenice



skog zračenja na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma i prekriti ga zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, treba potkoljenicu imobilizirati platnenom trakom, koja ne ostavlja rendgensku sjenu. Za vrijeme ekspozicije snimana potkoljenica mora biti mirna.

Strukture koje se prikazuju na snimci(sl. 177): Na dorzalnoj snimci potkoljenice vide se koljeni zglob, skočni zglob, tibija i fíbula u čitavoj dužini, uključivši i maleol fibule i maleol tibije, kondili tibije i čitava dijafiza tibije i fibule.

jafize tibije i fibule i okomito na sredinu filma (sl. 178). Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku potkoljenice.

Prikaz struktura na profilnoj snimci potkoljenice (sl. 177). Prikazane su iste strukture kao i na dorzalnoj snimci, tj. čitava tibija i fibula u profilnoj projekciji, te koljeni i skočni zglob.

Profilna snimka potkoljenice

Priprema bolesnika i materijala za profilnu snimku potkoljenice isti su kao i za dorzalnu snimku. Snimka se izvodi filmom formata 15 x 40 ili 30 x 40 popola. Snima se pomoću folije, bez rešetke. Bolesnik leži na boku, s ispruženom nogom koja se snima, a sa zdravom nogom flektiranom u koljenu i privučenom k tijelu te zabačenom ispred snimane noge. U profilnoj projekciji svaka se potkoljenica snima zasebno. Potkoljenica koja se snima nalazi se, dakle, fibularnom stranom na filmu, tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s dužom stranicom filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu di-

Modificirana profilna snimka potkoljenice

Ako se zbog povrede bolesnika ne može učiniti tipična profilna snimka, a potkoljenicu ipak treba snimiti u profilnoj projekciji, izvest će se modificirana profilna snimka potkoljenice.

Pri izvođenju te snimke bolesnik leži na leđima, a film se stavi između potkoljenica, tako da bolesnik zdravom nogom imobilizira film. Snima se s horizontalnim snopom zraka, pri čemu centralna zraka pada okomito na sredinu dijafize potkoljenice i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao za dorzalnu snimku potkoljenice.

Sl. 178. Položaj potkoljenice zaprofilnu snimku potkoljenice


Komparativnina snimka potkoljenica

Priprema bolesnika za tu snimku ista je kao i za dorzalnu snimku potkoljenice. Komparativna snimka potkoljenice izvodi se filmom formata 30 x 40, koji se stavlja uzdužno. Snima se pomoću folije i bez rešetke, uz obaveznu oznaku strane L i D. Bolesnik sjedi ili leži na leđima s rukama pruženim uz tijelo ili ispod glave

(sl. 179). Obje su noge pružene tako da se palčevi dodiruju, a pete su razmaknute (unutrašnja rotacija) (sl. 180). Centralna zraka cilja na sredinu između dijafize lijeve i desne potkoljenice i pada okomito na sredinu filma. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku potkoljenice.

Na snimci su prikazane anatomske strukture obiju potkoljenica, koje su prikazane i na dorzalnoj snimci.

Sl. 179. Položaj bolesnika za komparativnu snimku potkoljenica

Sl. 180. Unutrašnja rotacija potkoljenica i stopala pri izvođenju komparativne snimke potkoljenica


SNIMKE KOLJENA

Koljena se obavezno snimaju u dvije tipične projekcije — dorzalnoj i profilnoj. Međutim, od svih tih standardnih snimaka koljena često se u ortopediji i traumatologiji izvode i neke druge snimke, npr. kose snimke, snimke fose interkondilike, te različite snimke patele. Za sve snimke koljena potrebna je priprema bolesnika, koja se sastoji u tome da se koljeno koje treba snimiti oslobodi odjeće. Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 popola, pomoću folije, ali bez rešetke. Kaseta s filmom uvijek se postavlja tako da je na njoj obuhvaćen distalni dio natkoljenice i koljeni zglob, koji dolazi u središte zgloba, kao i proksimalni dio tibije i fibule. Lateralni dio mekih česti ko- Ijenog zgloba mora biti jednako udaljen od rubova kasete. Kod nekih snimaka koljena često treba potkoljenicu podložiti. Snimke koljena izvode se u načelu na stolu za snimanje, u sjedećem ili ležećem položaju bolesnika.

Dorzalna snimka koljena

Priprema bolesnika: Za izvođenje dorzalne snimke koljena obje noge treba os

loboditi odjeće. Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 popola pomoću folije, ali bez rešetke. Film se stavlja uzdužno. Obavezno se označuje strana sa L ili D. Koljeni zglob nalazi se u središtu filma. Gornjim rubom kasete obuhvaćen je distalni dio natkoljenice.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima ili sjedi na stolu za snimanje. Noga koja se snima ispružena je u koljenu, zdrava je ekstendirana ili flektirana i privučena k tijelu, malo odmaknuta od snimanog koljena da se izbjegne superpozicija sa snimanim koljenom (sl. 181). Na taj način bolesnik je fiksiran na stolu za snimanje. Noga koja se snima leži na sredini stola, a njezino stopalo oslanja se stražnjim dijelom o stol za snimanje. Koljeno koje se snima je na sredini filma. Potkoljenica je imobilizirana.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito ili je 5 — 7° ukošena kranijalno, što je bolje, jer se bolje prikaže zglobni prostor. Cilja izravno na zglobni prostor i pada na središte filma. Ulazno mjesto joj je oko jedan poprečni prst bolesnika ispod donjeg ruba patele u medijalnoj liniji (sl. 182). Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika najvažnije je suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma. Također treba bolesnika zaštititi zaštit-

Sl. 181. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku koljenog zgloba


nom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, stavit će se na potkoljenicu vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije snimano koljeno mora biti mirno.

Prikaz struktura na dorzalnoj snimci koljena (sl. 183): Prikazani su donji dio femura, koljeni zglob s patelom, koja se superponira na distalni dio natkoljenice, te proksimalni dijelovi tibije i fibule (sl. 184).

Sl. 183. Shematski prikaz zglobnih tijela koljenog zgloba AP projekciji

Sl. 182. Smjer centralne zrake za 5-7° kranijalno za dorzalnu snimku koljenog zgloba

Sl. 181. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku koljenog zgloba


Profilna snimka koljena

Priprema bolesnika i materijal za profilnu snimku koljena isti su kao i za dorzalnu snimku. Bolesnik leži na boku noge koja se snima. Ruke se nalaze ispod glave ili su pružene iznad glave (sl. 185). Noga čije se koljeno snima je u laganoj fleksiji, a nesnimana noga zabačena je natrag ili naprijed, uglavnom ne smije se superponirati sa snimanim zglobom. Zglob snimanog koljena nalazi se na sredini filma.

Potkoljenica snimane noge mora biti podložefia kako bi lateralni i medijalni kondili femura bili paralelni s ravninom filma i međusobno se prekrivali (sl. 186). Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na sredinu koljenog zgloba i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku koljena.

108

Sl. 186. Položaj koljena i potkoljenice za profilnu snimku koljenog zgloba

Sl. 185. Položaj bolesnikova tijela za profilnu snimku koljenog zgloba


Prikaz struktura na profilnoj snimci (sl. 187): Na profilnoj snimci koljena mora biti prikazan donji dio natkoljenice proksimalni dio tibije, fíbula i patela. Patela se nalazi u profilnoj projekciji ispred kondila natkoljenice. Mora se vidjeti prostor između patele i kondila natkoljenice, što je znak dobrog položaja bolesnika. Ako se taj prostor ne vidi položaj nije bio ispravan, kondili natkoljenice međusobno sc ne prekrivaju, a to je znak da potkoljenica nije bila dobro podložena prilikom snimanja (v. sl. 184).

Sl. 187. Shematski prikaz zglobnih tijela koljenog zgloba u profilnoj projekciji

Kosa snimka koljenog zgloba

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje kosih snimaka koljenog zgloba ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Bolesnik sjedi ili leži na leđima, noga koja se snima ispružena je u koljenu i za 45° rotirana lateralno ili medijalno. Koljeno se nalazi u središtu filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu zgloba i na sredinu filma.

Imobilizacija i zaštita kod kose snimke koljena iste su kao i kod dorzalne, odnosno profilne snimke. Na kosoj snimci koljena moraju se vidjeti kondili natkoljeni-

Sl. 189. Lateralna rotacija koljenaza kosu snimku koljenog zgloba

Sl. 188. Medijalna rotacija koljena za kosu snimku koljenog zgloba

I 10 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 190. Medijalna i lateralna kosa snimka koljenog zgloba

ce, proksimalni dio tibije i fibule, i patela. Obavezno se radi medijalna (sl. 188) i lateralna (sl. 189) projekcija kose snimke koljena (sl. 190). Može se izvesti i modificirana kosa snimka koljenog zgloba. Prilikom izvođenja te snimke bolesnik leži potrbuške, a noga je u koljenu rotirana za 45° lateralno ili medijalno. Potkoljenica je obavezno podložena. Centralna zraka pada okomito na fosu popliteu, na sredinu koljenog zgloba i na sredinu filma.

Komparativna snimka koljena

Kod komparativne snimke koljena snimaju se oba koljena s jednom ekspozicijom, i to u dorzalnom položaju, radi lakše analize koštanih struktura na oba koljena zgloba. Prije snimanja potrebna je uobičajena priprema bolesnika. Komparativna snimka izvodi se na kaseti filmom formata 24 x 30. Snima se pomoću folije,

Sl. 191. Komparativna snimka koljenog zgloba


bez rešetke. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se označuje strana sa D i L. Položaj bolesnikova tijela i koljena za komparativnu snimku koljena ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice između koljenih zglobova. Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene (sl. 191).

Napominjemo da se ta snimka radi na izričiti zahtjev radiologa. U načelu treba raditi dorzalnu snimku svakog koljena zasebno.

Snimke fose interkondilike

Priprema bolesnika i materijal za izvođenje snimke fose interkondilike isti su kao i za dorzalnu snimku koljena. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Film je postavljen uzdužno. Obavezno se označuje strana. Bolesnik leži na leđima, s rukama prekriženim na prsima ili pruženim uz tijelo (sl. 192). Bolesna noga je flektirana u koljenu i to tako da uzdužna osovina potkoljenice čini s uzdužnom osovinom natkoljenice kut od 60° (sl. 193). Nesni-

Sl. 192. Položaj bolesnikova tijela i snimane noge za izvođenje snimke fose interkondilike

Sl. 193. Položaj koljena i smjer centralne zrake za snimku fose interkondilike

111

Radiografska tehnika skelela

nijalno toliko da pada okomito na uzdužnu osovinu potkoljenice, a cilja na zglobnu pukotinu koljenog zgloba (sl. 194). Udaljenost fokus —film je 100 cm.

Zaštita bolesnika i imobilizacija su uobičajene.

Na snimci fose interkondilike prikazani su fosa interkondilika, koljeni zglob, patela, kondili natkoljenice te proksimalni dio tibije i fibule (sl. 195).

Modificirana snimka fose interkondilike

Snimka fose interkondilike može se izvesti i u klečećem položaju bolesnika na stolu za snimanje, pri čemu se bolesnik rukama oslanja o stol. Obje su noge flektirane u koljenu, malo razmaknute, da se ne bi superponirale. Uzdužna osovina potkoljenice čini s uzdužnom osovinom natkoljenice kut od 110°. Kut između stola i uzdužne osovine natkoljenice iznosi 70° (sl. 196). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i okomito na uzdužnu osovinu potkoljenice, a cilja na fosu popliteu (sl. 197. i 198). Udaljenost fokus-— film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za prethodnu snimku (sl. 199).

mana noga je ispružena, ekstendirana u koljenu. Centralna zraka ukošena je kra

Sl. 195. Snimka fose interkondilike kad uzdužna osovina natkoljenice čini s uzdužnom osovinom potkoljenice kut od 60°

Sl. 194. Shematski prikaz položaja i smjer centralne zrake za snimku fose interkondilike

112


Sl. 196. Položaj bolesnika za izvođenje modificirane snimke fose interkondilike

Sl. 197. Smjer centralne zrake i njezina ulaska za modificiranu snimku fose interkondilike

Sl. 198. Shematski prikaz odnosa filma uzdužne osovine natkoljenice i centralne zrake kod modificirane snimke fose interkondilike


Snimke patele

Sl. 199. Modificirana snimka fose interkondilike

Ventralna snimka patele

Priprema bolesnika za ventralnu snimku patele ista je kao za ostale snimke koljena. Snimanje se izvodi filmom formata 18 x 24 popola ili 13 x 18. Film je postavljen uzdužno. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Obje su mu noge ispružene, ekstendirane u koljenu i malo razmaknute da ne bi došlo do superpozicije sa snimanom patelom (sl. 200). Snimana noga je u koljenu lagano za 5 — 10° medijalno rotirana tako da je šira ploha petele paralelna s ravninom filma (sl. 201).

Centralna zraka je okomita, cilja na sredinu patele i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm.

Zaštita i imobilizacija za tu snimku iste su kao i za ostale snimke koljena.

Prikaz struktura na ventralnoj snimcipatele: Na toj snimci vide se patela, kondili natkoljenice, tibija i fibula, fosa interkondilika i zglobni prostor koljena.

Sl. 200. Položaj bolesnika za ven-tralnu snimku patele


Sl. 201. Lagana medijalna rotacija koljena za ventralnu snimku patele

Profilna snimka patele

Priprema i položaj bolesnika za izvođenje profilne snimke patele potpuno su isti kao i za izvođenje profilne snimke koljena. Snima se filmom formata 13 x 18. Centralna zraka cilja okomito na sredinu patele i na sredinu filma.

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za ostale snimke koljena.

Na profilnoj snimci patele vide se one strukture koje se vide i na profilnoj snimci koljenog zgloba.

Kosa snimka patele

Za kosu snimku patele priprema bolesnika i materijal isti su kao i za ostale snimke patele. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, obje su noge ispružene, ekstendirane u koljenu, lagano razmaknute. Snimana noga je za 45° rotirana lateralno. Potkoljenica je imobilizirana vrećicama s pijeskom. Centralna zraka ukošena je za 25 — 30° kaudalno, a cilja na sredinu patele. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za snimku patele.

Aksijalna snimka patele

Aksijalne snimke patele često se izvode. Materijal i priprema bolesnika isti su kao i za ostale snimke koljena. Aksijalna snimka patele snima se bez rešetke ali pomoću folije.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na trbuhu. Snimana noga je u koljenu flektirana, a potkoljenica fiksirana platnenom trakom, koju bolesnik drži rukama. Što je noga u koljenu više flektirana (sl. 202), snimke će biti bolje. Koljeno se nalazi na sredini kasete (sl. 203).

Centralna zraka ukošena je kranijalno i prolazi tangencijalno pored koljenog zgloba. Koliko će centralna zraka biti ukošena kranijalno, ovisi o stupnju fleksije potkoljenice. Centralna zraka mora padati okomito na zglobni prostor, tj. na prostor između patele i kondila natkoljenice (sl. 204). Udaljenost fokus —film je 100 cm.

Imobilizacija i zaštita isti su kao i za ventralnu snimku patele.

Prikaz struktura: Na snimci su dobro prikazani patela i patelo—femoralni zglobni prostor (sl. 205).


Sl. 202. Položaj tijela i potkoljenice bolesnika za aksijalnu snimku patele

Sl. 203. Položaj koljena koje je maksimalno flektirano za aksijalnu snimku patele

Sl. 204. Shematski prikaz prolazacentralne zrake kod aksijalnesnimke patele

116

Snimanje donjih ekstremiteta 117

Sl. 205. Aksijalna snimka patele

Modificirana aksijalna snimka patele

Pri izvođenju modificirane aksijalne snimke patele bolesnik sjedi ili leži na leđima. Noga je flektirana u koljenu, a film se nalazi na natkoljenici. Uzdužna osovina natkoljenice čini s uzdužnom osovinom potkoljenice kut od 30°, 60° ili 90°. Zdrava noga je pružena. Rukom snimane strane, odnosno snimane patele bolesnik pridržava film, koji se nalazi na natkolje

nici. Patela se nalazi na sredini filma (sl.206). Centralna zraka ide horizontalno, s lakim nagibom prema ventralno. Mora padati okomito na područje kondila, a cilja između patele i natkoljenice. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za ventralnu snimku patele.

Modificirana aksijalna snimka patele može se izvesti i u sjedećem položaju bolesnika, pri čemu je film također na natkoljenici, a centralna zraka ukošena je kranijalno i cilja na patelu i na središte filma.

Sl. 206. Položaj bolesnika za izvođenje modificirane aksijalne snimke patele


Sl. 206. a. Aksijalna snimka patele pod kutom 30°, 60° i 90°

Komparativne aksijalne snimke patele

Priprema bolesnika je ista kao i za ventralnu snimku patele. Film formata 24 x 30 stavljen je poprijeko. Snima se pomoću folije, ali bez rešetke. Obavezno se stavlja oznaka strane L i D. Bolesnik leži potrbuške, obje su noge flektirane u koljenima i maksimalno privučene k tijelu. Bolesnik rukama drži stopala i tako održava maksimalnu fleksiju. Centralna zraka pada okomito na područje kondilai na sredinu filma. Cilja između lijeve i desne patele. Udaljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita iste su kao za ventralnu snimku patele.

SNIMKE NATKOLJENICE (FEMURA)

Natkoljenica se snima u dvije tipične projekcije — dorzalnoj i profilnoj, i to uvijek pomoću folije i rešetke, filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40 ili 30 x 40 za obje natkoljenice.

Na snimci natkoljenice moraju uvijek biti prikazani i koljeni i koksofemoralni zglob. Ako na jednom filmu ne stane čitava natkoljenica, pa nismo u mogućnosti prikazati i koljeni i koksofemoralni zglob, upotrijebit ćemo dva filma, ili ćemo obavezno prikazati onaj zglob koji je bliži povrijeđenom dijelu natkoljenice. Za snimke natkoljenice mora se čitava natkoljenica i potkoljenica osloboditi odjeće. Snimke natkoljenice uvijek se izvode u ležećem položaju bolesnika na stolu za snimanje.

Dorzalna snimka natkoljenice

Priprema bolesnika: Bolesnik mora osloboditi odjeće čitavu nogu čiju natkoljenicu želimo snimiti. Snima se filmom for-

118

Snimanje donjih ekstremiteta

mata 15 x 40 ili 20 x 40. Film je postavljen uzdužno. Rubovima kasete nastoji se obuhvatiti i koksofemoralni i koljeni zglob. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Natkoljenica se snima uz upotrebu folije i rešetke.

I tijelo bolesnika, osobito područje gonada, mora se zaštiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, na potkoljenicu treba staviti vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije snimana natkoljenica mora biti posve mira.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu dijafize natkoljenice. Udaljenost fokus- — film iznosi 100 cm.

Radi zaštite bolesnika obavezno se mora suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sjedi ili leži na leđima s nogama pruženim uz tijelo, i s rukama prekriženima na prsima. Palčevi nogu se dodiruju, a pete su malo razmaknute (medijalna rotacija). Snimana natkoljenica nalazi se na sredini filma tako da je njezina uzdužna osovina paralelna s dužom stranicom filma (sl.207).

Sl. 207. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku natkoljenice

Sl. 208. Dorzalna snimka natkoljenice na kojoj nije prikazan koljeni zglob

1 1 9

120

Prikaz struktura na dorzalnoj snimci natkoljenice (sl. 208): Na toj snimci vide se acetabulum, glavica i vrat natkoljenice, krista intertrohanterika, dio Os ishii, veliki i mali trohanter, dijafiza natkoljenice, oba epikondila i dio koljenog zgloba.

Profilna snimka natkoljenice

Priprema bolesnika i materijala isti su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice. Bolesnik leži na onom boku čiju natkoljenicu želimo snimiti (sl. 209). Snimana noga je lagano flektirana u koljenu, a snimana natkoljenica nalazi se na sredini filma, tako da je njezina duža osovina para

lelna s dužom osovinom filma (sl. 210). Filmom bi trebala biti obuhvaćena cijela natkoljenica, dio koljena i dio kuka. Ne- snimana noga je flektirana u koljenu i zabačena natrag (sl. 210) ili naprijed (sl. 211) da se izbjegne superpozicija sa snimanom natkoljenicom. Centralna zraka pada okomito, cilja na sredinu dijafize i pada na sredinu filma. Udaljenost fokus-— film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice. Ako se na jednoj snimci ne može prikazati koljeni i koksofemoralni zglob, te čitava dijafiza natkoljenice, snimit će se posebno gornji dio natkoljenice s koksofemoralnim zglobom i posebno donji dio s koljenim zglobom. Na obje snimke moraju biti prikazana oba zgloba (sl. 212. i 213).

Sl. 209. Položaj bolesnika za profilnu snimku natkoljenice



Sl. 211. Kod profilne snimke natkoljenice nesnima- Sl. 212. Profilna snimka natkoljenice s prikazomna je noga zabačena prema naprijed koksofemoralnog zgloba (položaj kao na s . )

Sl. 210. Kod profilne snimke natkoljenice snimana je noga flektirana u koljenu, a nesnimana je zabačena prema straga

1 2 2 Radiografska tehnika skeleta

Sl. 213. Dorzalna i profilna snimka natkoljenice uz prikaz koljenog zgloba

Modificirana profilna snimka natkoljenice

Ako bolesnika ne možemo zbog povrede poleći na bok one strane natkoljenice koju želimo snimiti, izvest ćemo modificiranu profilnu snimku natkoljenice. Pri tome bolesnik leži na leđima. Film je postavljeni između natkoljenica i fiksira se platnenim trakama koje ne ostavljaju nepoželjnu rendgensku sjenu. Snima se horizontalnim snopom zraka. Centralna zraka pada okomito na sredinu dijafize natkoljenice i na sredinu filma. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. .

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku natkoljenice.

Komparativne snimke natkoljenice

Radi lakše analize, u praksi se ponekad izvode komparativne snimke natkoljenica. Priprema bolesnika je uobičajena. Snima se filmom formata 30 x 40, uz upotrebu folije i rešetke. Položaj tijela i snimanog dijela tijela, udaljenost fokus-— film, imobilizacija i zaštita isti su kao i za dorzalnu snimku jedne natkoljenice (sl. 214 i 215). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i na sredinu spojnice središnjeg dijela obiju dijafiza natkoljenice u medijalnoj liniji.

S n i m a n j e donjih ekstremiteta 123

Sl. 214. Položaj tijela i natkoljenice za komparativnu snimku natkoljenice

Sl. 215. Medijalna rotacija obiju nogu kod komparativne snimke natkoljenice

SNIMKE ZDJELICE

Dorzalna snimka zdjelice

Priprema bolesnika: Prije snimanja bolesnik treba da područje zdjelice oslobodi odjeće i ostalih predmeta koji bi mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 30 x 40. Film


se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Sa D označavamo desni donji kut, a sa L lijevi donji kut. Sve se snimke zdjelice snimaju pomoću folije i rešetke. Kaseta se postavlja tako da njezin gornji rub bude oko tri poprečna prsta bolesnika iznad kriste ilei. Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

na leđima, na sredini stola za snimanje. Medijalna ravina tijela okomita je na rav

Sl. 216. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku zdjelice

Sl. 217. Shematski prikaz anatomskih odnosa u području zdjelice: 1-corpus LV vertebrae, 2-sacrum, 3-os ilium, 4-os coccygis, 5-os pubis, 6-os ischii, 7-caput femoris. 8-femur, 9-symphysis, 10-foramen obturatum, 11-tuber ischii, 12-spina ischii,

124


Sl. 218. Dorzalna snimka zdjelice

ninu stola, odnosno filma. Ruke su prekrižene na prsima, a noge ispružene, tako da su pete razmaknute 10—15 cm, a pal- čevi priljubljeni jedan uz drugi. U tom se položaju dobro vidi vrat natkoljenice. Simetrične točke zdjelice nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini, a isto tako i simetrične točke ramena. Udaljenost od mekih česti zdjelice do ruba stola mora biti s lijeve ili desne strane jednaka (sl. 216).

Centriranje: Smjer centralne zrake je okomit. Centralna zraka cilja na sredinu filma, a njezino ulazno mjesto je na sredini spojnice između simfize i linije koja spaja obje kriste u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Obavezno se bolesnik mora zaštititi suže- njem primarnog snopa rendgenskog zračenja i primjenom štitnika za gonade. Ako je bolesnik nemiran, treba ga imobilizirati trakama za fiksiranje, na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, eksponira se u ekspiriju.

Prikaz struktura na snimci (sl. 217): Na dorzalnoj snimci zdjelice prikazane su obje ale osis ilii, oba sakroilijakalna zgloba i sakrum, oba koksofemoralna zgloba,

osi ishi i os pubis, simfiza, oba opturator- na foramena i lumbalni peti kralješak (sl. 218).

Profilna snimka zdjelice

Profilna snimka zdjelice izrazito se rijetko izvodi. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku zdjelice. Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, ovisno o njegovu stanju. Ruke su ispružene iznad glave ili prekrižene na prsima. Noge su flektirane u koljenima i privučena k tijelu. Snimani dio tijela nalazi se na sredini filma. Centralna zraka je okomita na sredinu filma, a cilja oko 7 cm iznad velikog trohantera. Imobilizaci- ja i zaštita bolesnika iste su kao i kod dorzalne snimke zdjelice.

Na profilnoj snimci zdjelice prikazane su iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj snimci, ali u profilnoj projekciji (sl. 219).


Sl. 219. Profilna snimka zdjelice

Aksijalna snimka zdjelice

mi bolesnika za dorzalnu snimku. Aksijalna snimka izvodi se filmom formata 24 x 30. Snima se pomoću folije i rešetke. Kaseta s filmom postavlja se poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se označuje lijeva (L) ili desna (D) strana. Snimka se izvodi u sjedećem položaju bolesnika na stolu za snimanje. Noge su ispružene ili savijene u koljenu i vise pored stola. Gornji dio tijela nagnut je prema natrag i bolesnik se rukama opire o stol ili se bolesniku pod leđa podmetne naslon da bi bio u polusjedećem položaju na stolu za snimanje (sl. 220). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na gornji rub simfize. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Zaštita i imobilizacija bolesnika iste su kao i kod dorzalne snimke zdjelice.

Prikaz struktura na snimci: Na aksijal-- noj snimci zdjelice najbolje su prikazani unutarnji rubovi osis pubis, što je pogodno za analizu finih traumatskih promjena, koje su u tom području relativno česte. Djelomično se vide i foramina optura- toria i tuber ishi. Dakako, vide se i oba sakroilijakalna i oba koksofemoralna zgloba (sl. 221).

Priprema bolesnika za izvođenje aksijalne snimke zdjelice identična je pripre-

Sl. 220. Položaj tijela bolesnika zaaksijalnu snimku zdjelice

Snimke sakroilijakalnih zglobova

Oba sakroilijakalna zgloba mogu se snimiti s jednom ekspozicijom, ili se snima svaki zglob zasebno, ali se moraju snimiti oba zgloba radi komparacije.

Dorzalna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova

Priprema bolesnika za izvođenje dorzalne snimke sakroilijakalnih zglobova identična je pripremi bolesnika za dorzalnu snimku zdjelice. Sakroilijakalni zglobovi snimaju se filmom formata 24 x 30. Film se stavlja poprijeko, odnosno po širini. Gornji rub kasete nalazi se oko 2 — 3

poprečna prsta iznad ilijakalnih krista. Snima se pomoću folije i rešetke. Obavezno se stavlja oznaka L i D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima s rukama prekriženim na prsima. Noge su ispružene tako da su palčevi priljubljeni, a pete razmaknute, znači da su noge lagano medioponirane, odnosno u laganoj su medijalnoj rotaciji. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke zdjelice i ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini.

Centriranje: Centralna zraka je okomita ili do 15° ukošena kranijalno. Cilja na sredinu spojnice simfize i umbilikusa u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Eksponira se u ekspiriju (sl. 222).



Sl. 221. Aksijalna snimka zdjelice

127

Ventralna snimka obaju sakroilijakalnih zglobova

Modificiranu dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova primijenit ćemo u bolesnika koji iz bilo kojeg razloga ne mogu ležati na leđima.

Priprema bolesnika i materijala identična je kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova. Bolesnik leži potrbuške, s rukama flektiranim u laktu i s dlanovima priljubljenim uza stol. U tom položaju medijalna ravnina tijela mora biti okomita na ravninu stola.

Centralna zraka je okomita ili do 15° ukošena kaudalno. Cilja na sredinu između sakroilijakalnih zglobova i na sredinu filma.

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova.

Prikaz struktura na snimci sakroilijakalnih zglobova: Prikazane su ale osis ilei, sakroilijakalni zglobovi, četvrti i peti lumbalni kralješak, sakrum, os kokcigis, te dijelovi koksofemoralnih zglobova (sl. 222).

Snimka sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju

Snimanje sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju izvodi se vrlo često, a prikazuje također oba sakroilijakalna zgloba s jednom ekspozicijom.

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje, s rukama prekriženim na prsima (sl. 223). Noge su flektirane u koljenima tako da su stopala priljubljena, a koljena maksimalno razmaknuta (ginekološki položaj) (sl.



Sl. 223. Položaj bolesnikova tijela za snimku sakroilijakalnih zglobova po BARSCHONIJU

224). Sakroilijakalni zglobovi nalaze se na sredini filma. Centralna zraka ukošena je za 25° kranijalno, a cilja na sredinu spojnice simfize i sredine linije koja spaja obje spine ilijake anterior superior.

Zaštita i imobilizacija iste su kao i zadorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova.

Prikaz struktura na snimci sakroilijakalnih zglobova po Barschoniju isti je kao i na dorzalnoj snimci sakroilijakalnih zglobova (sl. 225).

Sl. 224. Ginekološki položaj bolesnika za snimku sakroilijakalnih zglobova po BARSCHONIJU.


Sl. 225. Snimka sakroilijakalnih zglobova po BARSCHO- N1JU.

Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba

Radi komparacije uvijek se snimaju oba sakroilijakalna zgloba, ali svaki posebno.

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku obaju sakroilijakalnih zglobova. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Bolesnik leži na leđima s ispruženim nogama i rukama

prekriženim na prsima. Tijelo je rotirano u nesnimanu stranu, odnosno za 25 — 30° podignuto tako da mu je snimana strana od filma podignuta 25 — 30°, a nesnimana priljubljena uz film. Zglob koji se snima nalazi se u sredini filma (sl. 226). Centralna zraka cilja 2 — 3 poprečna prsta bolesnika medijalno od spine iliake anterior superior snimane strane.

Imobilizacija i zaštita su uobičajene, odnosno iste kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova (sl. 227).

Sl. 226. kosi položaj tijela za dorzalnu snimku jednog sakroilijakalnog zgloba

Snimanje donjih ekstremitetu 1 3 1

Sl. 227.zgloba

Dorzalna snimka jednog sakroilijakalnog Sl. 228. Ventralna snimka jednog sakroilijakalnogzgloba

Ventralna snimka jednog sakroilijakalnog zgloba

Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za dorzalnu snimku jednog sakroilijakalnog zgloba, odnosno za dorzalnu snimku obaju sakroilijakalnih zglobova.

Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje s ispruženim nogama. Ruka snimane strane ispružena je uz tijelo, a nesnimane flektirana je u laktu i njome se bolesnik opire o stol u visini očiju. Cijelo tijelo je zarotirano, u snimanu stranu od

nosno za 25 — 30° podignuto tako da mu je snimana strana prislonjena uz film, a nesnimana podignuta (ventralni kosi položaj). Snimani zglob nalazi se na sredini snimanog filma.

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova.

Centralna zraka pada okomito, cilja izravno na snimani sakroilijakalni zglob, u visini spine ilijake anterior superior, četiri poprečna bolesnikova prsta medijalnije.

Imobilizacija i zaštita su uobičajene (sl. 228).


Sl. 229. Položaj bolesnika za aksijalnu snimku obaju sakroilijakalnih zglobova

Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova

Aksijalna snimka sakroilijakalnih zglobova izvodi se veoma rijetko. Priprema bolesnika i materijala je ista kao i za dorzalnu snimku sakroilijakalnih zglobova. Bolesnik sjedi na rubu stola za snimanje s nogama flektiranim u koljenima i spuštenim. Gornji dio tijela nagnut je naprijed. Ruke su flektirane u laktovima, a podlaktice su prislonjene na natkoljenice bolesnika (sl. 229). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu između sakroilijakalnih zglobova

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku sakroilijalnih zglobova.

Dorzalna snimka obaju kukova

Za dorzalnu snimku obaju kukova nužna je analogna priprema bolesnika kao i za dorzalnu snimku zdjelice. Snimka se izvodi filmom formata 30 x 40. Snima se pomoću folije i rešetke. Kaseta s filmom postavljena je poprijeko, odnosno po širini- Gornji rub kasete nalazi se u visini spine ilijake anterior superior. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje s rukama prekriženim na prsima. Noge su ispružene tako da se palčevi dodiruju, a pete su malo razmaknute. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke zdjelice i ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini (položaj je u cijelosti isti kao i za dorzalnu snimku zdjelice) (sl. 230).

Centriranje: Centralna zraka je okomita na sredinu filma, a cilja na gornji rub simfize u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus—film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika obavezno se mora suziti primarni snop rendgenskog zračenja na veličinu nešto manju od formata upotrebljavanog filma. Obavezno se moraju primijeniti olovni štitnici za gonade. Ako je bolesnik nemiran, mora se imobilizirati trakama za fiksiranje na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Eksponira se u ekspiriju.

Prikaz struktura na snimci: Na dorzalnoj snimci obaju kukova prikazuju se oba acetabuluma, glavice i vrat natkoljenice, veliki i mali trohanter. gornja trećina dijafize femura, te simfiza s os ishi i os pubis. Također su djelomično prikazane ilijakalne kosti (sl. 231).


Sl. 230. Položaj bolesnikova tijela za dorzalnu snimku obaju kukova

Sl. 231. Dorzalna snimka obaju kukova

Dorzalna snimka jednoga kuka

U praksi se najčešće snima bolesni kuk. Priprema bolesnika ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke obaju kukova. Dorzalna snimka jednog kuka izvodi se filmom formata 24 x 30. Film je postavljen po visini, odnosno uzdužno. Obavezno se

stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Položaj tijela za izvođenje dorzalne snimke jednoga kuka identičan je položaju pri izvođenju dorzalne snimke zdjelice. Snimani kuk nalazi se na sredini filma. Centralna zraka je okomita, a cilja 2 — 3 poprečna prsta


ispod i lateralno od sredine linije koja spaja spinu ilijaku anterior superior sa simfizom (sl. 232).

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene. Na dorzalnoj snimci jednog kuka prikazane su iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj snimci obaju kukova (sl. 233, i 233.a).

Sl. 232. Položaj bolesnika i mjesto ulaska centralne zrake za dorzalnu snimku jednoga kuka

Sl. 233. a. Dorzalna snimka jednog kuka

Bilateralna projekcija vrata natkoljenice (snimka po Cleaveus-u)

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje snimke po Cleavesu ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke obaju kukova. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje, u ginekološkom položaju, s rukama flektiranim u laktovima i prekriženim na prsima (sl. 234). Centralna zraka ukošena je kranijalno, a nagib joj ovisi o stupnju adukcije, tj. ona mora biti paralelna s osovinom dijafize natkoljenice. Cilja na simfizu i na sredinu filma. Udaljenost fo-

Sl. 233. Shematski prikaz anatomskih struktura ku-ka1-os ilei, 2-acetabulum, 3-caput femoralis, 4-fovea capitis, 5-colli femoralis, 6-trochanter majus, 7-trochanter minor, 8-os femoralis, 9-intertrochanterica li- nea, 10-os pubis, 11-os isshii, 12-foramen obturatum

Snimanje donjih ekstremitetu 135

Sl. 234. Položaj bolesnika za snimku po CLEAVEUSU

kus—film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku kukova (sl. 235).

Sl. 235. Snimka po CLEAVEUSU

136

Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke kuka.

Položaj tijela prilikom snimanja također je isti, samo što se snimana noga nalazi za oko 15° u vanjskoj rotaciji (kod dorzalne snimke jednog kuka snimana noga je u unutarnjoj rotaciji).

Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, cilja oko dva poprečna prsta bolesnika lateralno od sredine spojnice spine ilijake anterior superior i simfize.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su standardne (sl. 236).

Sl. 236. Dorzalna snimka koksofemoralnog zgloba

Snimka koksofemoralnog zgloba s prikazom dviju trećina natkoljenice

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za izvođenje dorzalne snimke koksofemoralnog zgloba. Snima se filmom formata 20 x 40, pomoću folije i rešetke. Bolesnik leži poleđi- ce na stolu za snimanje, s rukama flektiranim u laktu i prekriženim na prsima. Noge su ispružene tako da se za oko 20° nalaze u unutarnjoj rotaciji. Centralna zraka je okomita na sredinu snimanog zgloba i na sredinu filma. Cilja oko dva poprečna prsta bolesnika lateralno i četiri poprečna prsta kaudalno od sredine spojnice simfize i spine ilijake anterior superior. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za dorzalnu snimku koksofemoralnog zgloba.

Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj)

Profilno snimanje vrata natkoljenice izvodi se najčešće kod traumatiziranog bolesnika u bolesničkoj postelji. Frakture vrata natkoljenice vrlo su česte, osobito u starijih osoba, a svako pomicanje izaziva žestoku bol. Stoga smo često prisiljeni takve bolesnike snimati u krevetu. Prije snimanja uklone se s bolesnika svi predmeti koji bi na snimanom dijelu mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 24 x 30. Film je postavljen uzdužno, odnosno po visini, tako da kaseta s filmom priliježe uz bolesni kuk, koji je podložen jastucima i tako fiksiran.

Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i Lisholmove fine rešetke, koja dolazi na kasetu. Bolesnik leži na leđima s prekriženim rukama na prsima. Bolesna noga je ispružena, zdrava je flektirana u koljenu i maksimalno



Sl. 237. Namještaj bolesnika za profilnu snimku vrata natkoljenice (Danelius-Millerov položaj)

zabačena na suprotnu stranu od snimanog vrata natkoljenice kako bi se izbjegla superpozicija zdrave i bolesne noge (sl. 237). Snima se s horizontalnim snopom rendgenskog zračenja. Centralna zraka pada okomito na uzdužnu osovinu snimanog vrata natkoljenice i na sredinu filma. Ulazno mjesto centralne zrake određuje se na sljedeći način (sl. 238):

Sl. 238. Shematski prikaz određivanja ulaznog mjesta centralne zrake za Danelius — Millerov položaj

1. Povuče se linija između simfize i spine ili jake anterior superior. Središnji dio te spojnice označi se kao točka A.

2. Ispalpira se najlateralniji dio velikog trohantera i 2 cm ispod njega označi točka B. Spojnica točaka A i B mora biti pa

Sl. 239. Profilna snimka vrata natkoljenice (Danelius — Millerov položaj)

137


ralelna s uzdužnom osovinom vrata natkoljenice. Ulazno mjesto centralne zrake je 6 cm kaudalnije od sjecišta linije A i B. Udaljenost fokus film iznosi 100 cm.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su uobičajene (sl. 239).

Profilna snimka za prikaz glavice natkoljenice i acetabuluma (snimka po Lauensteinu)

Priprema bolesnika je identična kao i za ostale snimke zdjelice. Snima se fil

Sl. 240. Položaj bolesnika za snimku po LAUENSTEINU

Sl. 241. Snimka po LAUENSTEINU

I38


mom formata 24x30. Film se stavija poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Mora se također staviti oznaka L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži u dorzalnom kosom položaju. Snimana noga je flektirana u koljenu, a zdrava zabačena maksimalno prema straga kako bi se izbjegla superpozicija sa snimanom glavicom natkoljenice i acetabuluma. Ruke su flektirane u laktovima i stavljene bolesniku ispod ili ispred glave (sl. 240).

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na sredinu spojnice između simfize i spine iliake anterior superior. Centralna zraka može se za 20 — 25° ukositi i kranijalno. Tada je to takozvana Hickeyjova projekcija. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Obavezno je provesti adekvatnu zaštitu bolesnika. Eksponira se u ekspiriju.

Na učinjenim snimkama dobro je prikazan odnos glavice natkoljenice i acetabuluma, čime je omogućena detaljna analiza eventualne destrukcije kosti ili prikaz fragmenata. Zglobni prostor kuka je na tim snimkama dobro prikazan (sl. 241).

Modificirana profilna snimka glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu

Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne može ležati na boku snimane strane, glavica natkoljenice i acetabulum mogu se snimiti i u ležećem položaju bolesnika na leđima. Zdrava noga je ispružena, a bo

lesna flektirana u koljenu tako da bolesnik petom bolesne noge dodiruje koljeno zdrave noge. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na područje vrata natkoljenice. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao i za snimku glavice natkoljenice i acetabuluma po Lauensteinu.

Dorzalna snimka simfize

Priprema bolesnika za izvođenje dorzalne snimke simfize ista je kao i za izvođenje ostalih snimaka zdjelice. Snima se filmom formata 24x30, pomoću folije i rešetke. Film je postavljen poprijeko, odnosno po širini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Položaj bolesnikova tijela isti je kao i zaizvođenje dorzalne snimke zdjelice. Noge su ispružene, u unutarnjoj rotaciji. Centralna zraka ukošena je za 25° kranijalno i cilja na donji rub simfize u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.

Zaštita i imobilizacija bolesnika su uobičajene.

Na dorzalnoj snimci područja simfize prikazani su foramen opturatum, os pubis, os ishi i simpasis osis pubis (sl. 242. i 243).

Sl. 242. Shematski prikaz anatomskih struktura u području simfize:1-foramen obturatum, 2-os pubis, 3-os ischii, 4-sym- phisis ossis pubis


Sl. 243. Dorzalna snimka simfize

Ventralna snimka simfize

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje veritralne snimke simfize ista je kao i za dorzalnu snimku područja simfize. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje s ispruženim nogama. Ruke su flektirane u laktovima i bolesnik se dlanovima oslanja o stol za snimanje u visini očiju. Medijalna linija bolesnikova tijela

okomita je na ravninu stola. Centralna zraka je za 10° ukošena kaudalno i cilja četiri poprečna prsta bolesnika iznad spojnice glutealnih nabora u medijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film, zaštita i imobilizacija iste su kao za dorzalnu snimku područja simfize.

Na ventralnoj snimci područja simfize vidimo iste anatomske strukture kao i na dorzalnoj snimci, ali su bolje prikazane jer je snimani dio bliže filmu (sl. 244).

Sl. 244. Ventralna snimka simfize

140

141

Dorzalna snimka osis ilium

Priprema bolesnika za izvođenje te snimke je uobičajena. Snima se filmom formata 24x30, obavezno uz upotrebu folije i rešetke. Stavlja se oznaka strane L ili D. Bolesnik leži u dorzalnom položaju,

tijelo mu je lagano ukošeno, nesnimana strana je za oko 40° podignuta od ravnine stola kako bi veći dio površine ilijakalne kosti koju želimo snimiti bio paralelan s ravninom filma. Centralna zraka usmjerena je okomito na film i cilja na sredinu kasete, a oko tri poprečna prsta ulazi medijalno od spine ilijake anterior superior i cilja na sredinu ilijakalne kosti.


Na dorzalnoj snimci ala osis ileum vidimo koksofemoralni zglob s acetabulu- mom, ala osis ilei, kristu ilijaku, kaput femoris i simfsis osis pubis. (sl. 244. a).

Sl. 244. a. Dorzalna snimka ossis illei

Ventralna snimka osis ilium (modifikacija)

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za dorzalnu snimku osis ileum. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, a tijelo mu je zarotirano na zdravu stranu, odnosno bolesna strana je za 40— 45° podignuta. U tom položaju bolesna strana dobro priliježe uz film. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, cilja na sredinu filma i na sredinu osis ileum. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za dorzalnu snimku osis ileum.


SNIMANJE KRALJEŠNICEZa snimke kralješnice nije potrebna ni

kakva specifična medikamentozna priprema bolesnika. Jedino treba bolesnika osloboditi odjeće i ostalih predmeta koji bi mogli uzrokovati nepoželjnu rendgensku sjenu onog područja koji se snima. Za snimke lumbalne kralješnice, zdjelice i sakruma preporučuje se osim toga da bolesnik dan prije snimanja konzumira kašastu hranu, koja ne izaziva meteorizam, zbog mogućih superpozicija plina iz crijeva s kralješcima, što bi omelo radiološku analizu kralješaka.

Sva snimanja kralješnice izvode se u ležećem, stojećem ili sjedećem položaju bolesnikova tijela (sl. 245, 246. i 247). Za slikanje kralješnice upotrebljavaju se filmovi: 18x24, 24x30, 15x40, 20x40 i 30 x 40. Slika se pomoću folije i upotrebe rešetke, i to obavezno u dva smjera (tipične ili standardne slike). Po potrebi se rade i kose, funkcionalne, slojevne i ciljane snimke. Obavezno se za svaku snimku

Sl. 245. Shematski prikaz kralješnice u stojećem položaju bolesnika

Sl. 246. Shematski prikaz kralješnice u ležećem položaju bolesnika


Sl. 247. Skica normalnog kralješka u dvije projekcije (AP i u profilu)1-corpus vertebrae, 2-pediculus vertebrae, 3-lamina vertebrae, 4-processus transversus, 5-porocessus spinosus, 6-foramen vertebrae, 7-facies articulares su-

periores, 8-processus articulares superiores, 9-facies articulares inferiores, 10-processus articulares inferiores, ll-fovea costalis superior, 12-fovea costalis inferior, 13-fovea costalis transversalis, 14-discus intervertebralis,

stavlja oznaka strane tijela L ili D. Prilikom svakog snimanja mora se radi zaštite bolesnika suziti primarni snop zračenja na nešto manje od formata upotrebljavanog filma, a tijelo, osobito područje gonada, zaštititi zaštitnom pregačom. Za sve vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Stoga se mora s bolesnikom prethodno uvježbati — duboko udahnite — sve izdahnite — i to nekoliko puta, a zatim — duboko udahnite, izdahnite i ne dišite — i u tom trenu eksponirati. Prije ekspozicije obavezno se još jednom provjeri položaj bolesnika i smjer centralne zrake.

SNIMKE VRATNE KRALJEŠNICE

Dorzalna snimka vratne (cervikalne) kralješnice

Priprema bolesnika: Bolesnika treba pripremiti za rendgensko snimanje vratne

kralješnice, svući ga do pojasa te skinuti nakit s vrata i ušiju.

Pribor: Vratna kralješnica slika se filmom formata 18 x 24, uz upotrebu folije i rešetke. Kaseta se postavlja uzdužno, a njezin gornji rub dolazi u visinu procesu- ša mastoideusa. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijeka: Bolesnik leži na leđima, na sredini stola za snimanje, tako da je mediosagitalna ravnina glave, vrata i tijela okomita na ravninu stola za snimanje. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini. Ruke su pružene uz tijelo, a ramena maksimalno spuštena i priljubljena uz stol za snimanje.

Položaj snimanog dijela: Kao što je rečeno, mediosagitalna ravnina vratne kralješnice okomita je na ravninu stola za snimanje. Bolesnikova brada malo je podignuta kako bi superpozicija mandibule s vratnom kralješnicom bila što manje izražena.

Snimanje kralješnice 145

Sl. 248. Položaj bolesnikova tijela za dorzalnu snimku vratne kralješnice

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je maksimalno za 15° kranijalno, a cilja na četvrti vratni kralješak, tj. na gornji rub tiroidne hrskavice. Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm (sl. 248).

Imobilizacija i zaštita bolesnika standardne su kao i za ostala snimanja.

Sl. 249. Shematski prikaz anatomskih strukutra vratne kralješnice u AP projekciji:1-corpus vertebrae, 2-processus transversus vertebrae, 3-processus spinosus, 4-discus intervertebralis, 5-dens, 6-atlas, 7-axis, 8-os occipitale

Prikaz struktura: Na dorzalnoj snimci vratne kralješnice (sl. 249) moraju biti prikazani korpusi svih sedam vratnih kralje- šaka, te prvi torakalni kralješak i dio

Sl. 250. Dorzalna snimka cervikalne kralješnice


mandibule. Osim korpusa svih sedam vratnih kralješaka prikazani su i procesus transverzusi svih vratnih kralješaka, procesusi spinozusi i artikulacijske plohe vratnih kralješaka (sl. 250)

Ottonellova projekcija vratne kralješnice

Ottonellova projekcija vratne kralješnice izvodi se jednako kao i dorzalna snimka

vratne kralješnice, samo što bolesnik maksimalno podigne bradu i u toku ekspozicije polako otvara i zatvara usta. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na četvrti vratni kralješak, odnosno na tiroidnu hrskavicu (sl. 251 i 252). Pomicanjem brade u toku ekspozicije donekle se »briše« sjena mandibule, pa je prvi i drugi vratni kralješak bolje prikazan od trećeg i četvrtog (sl. 253)

Sl. 251. Položaj bolesnikova tijela i brade za Ottonellovu projekciju

Sl. 252. Smjer. centralne zrake i mjesto njezina ulaska za Ottonellovu projekciju

Snimanje kralješnice

Sl. 253. Snimka vratne kralješnice u Ottonellovoj projekciji

Profilna snimka vratne kralješnice

Priprema bolesnika i materijal za to snimanje isti su kao i za dorzalno snimanje vratne kralješnice. Kaseta je postavljena uzdužno, a njezin gornji rub nalazi se u visini procesusa mastoideusa. Stavlja se oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Kad se radi profilna snimka vratne kralješnice, bolesnik ili stoji ili sjedi uz stativ za slikanje (sl. 254). Mediosagitalna ravnina tijela paralelna je s ravninom filma, a frontalna ravnina okomita je na ravninu filma. Bolesnik mora što više spustiti ramena kako bi sedmi vratni kralješak bio što bolje prikazan. U tu svrhu obje se ruke opterete jednakim teretom i slika se u ekspiriju da bi ramena bolesnika bila spuštena.

Položaj snimanog dijela: Glava bolesnika lagano je zabačena prema natrag. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini.

Centriranje: Slika se s horizontalnim snopom zraka. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na četvrti vratni kralješak (sl. 255). Udaljenost između fokusa i filma je jedan metar plus širina ramena.

Sl. 254. Položaj bolesnika za pro-filnu snimku cervikalne kralješni-

147


Sl. 255. Smjer ccntralne zrake za profilnu snimku cervikalne kralješnice

pom. Smjer centralne zrake je okomit na četvrti vratni kralješak i na sredinu kasete. Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Ocjena snimke: Na profilnoj snimci vratne kralješnice vide se sve anatomske strukture koje se vide i na dorzalnoj a osobito se dobro vide procesusi spinozusi i korpusi svih sedam vratnih kralješaka tei. v. prostori (sl. 256).

Funkcionalne snimke vratne kralješnice

Priprema bolesnika je standardna, kao i za ostala snimanja vratne kralješnice.

Za razliku od tipičnih snimaka, funkcionalne snimke vratne kralješnice izvode se filmom formata 24x30, uz upotrebu folije i rešetke. I kod toga snimanja kaseta s filmom postavljena je uzdužno, a njezin gornji rub nalazi se također u visini procesusa mastoideusa.

Položaj bolesnikova tijela: Položaj tijela isti kao i za profilno snimanje kralješnice. Funkcionalne snimke vratne kralješnice izvode se u položaju maksimalne fleksije ili antiefieksije (inklinacije). Bolesnikova brada maksimalno je privučena prsima (sl. 257), te u položaju maksimal-

Ako je bolesnik traumatiziran te ne može stajati, profilno snimanje vratne kralješnice izvest će se u ležećem položaju bolesnika poleđice. Priprema i materijal su isti. Kaseta s filmom postavljena je vertikalno uz bolesnikov vrat i podložena jastucima. Slika se horizontalnim sno

sl. 256. Profilna snimka cervikalne kralješnice


Sl. 257. Položaj bolesnika pri izvođenju funkcionalnih snimaka cervikalne kralješnice-bolesnikova glava u položaju maksimalne fleksije ili antefleksije (inklinacije)

ne ekstenzije ili retrofleksije ili reklinacije (glava je maksimalno zabačena prema natrag) (sl. 258). Obavezno se izvode oba snimanja, slika se s horizontalnim snopom zračenja. Centralna zraka cilja na četvrti vratni kralješak i pada okomito na sredinu filma. Udaljenost fokusa — film ista je kao za profilnu snimku vratne kralješnice.

Imobilizacija i zaštita bolesnika su standardne.

Ocjena snimke: Na funkcionalnimsnimkama vratne kralješnice prikazane su anatomske strukture kao i na profilnoj snimci vratne kralješnice, osobito dobrim prikazom procesusa spinozusa na snimci pri maksimalnoj fleksiji vrata. (sl. 259. i 260).

Sl. 258. Položaj bolesnika pri izvođenju funkciolnalnih snimaka cervikalne kralješnice — bolesnikova glava u položaju maksimalne retrofleksije ili reklinacije


Sl. 260. Funkcionalne snimke vratne kralješnice u položaju maksimalne retrofleksije

Sl. 259. Funkcionalne snimke cervikalne kralješnice u položaju maksimalne antefleksije

Kose snimke vratne kralješnice

Kose snimke vratne kralješnice omogućuju optimalan prikaz foramina intervertebralija. Rade se dorzalne i ventralne kose snimke.

Priprema bolesnika i materijala isti su kao i za funkcionalne snimke vratne kralješnice, dakle film formata 24x30. Prilikom stavljanja oznake strane stavlja se kod kosih snimaka vratne kralješnice oznaka one strane koja je dalje od filma, tj. bliže cijevi (ako je lijevo rame uz film, stavlja se oznaka D i slika desna foramina intervertebralija).

Ovo se odnosi na dorzalne kose snimke, dok je kod ventralnih kosih snimaka obratno.

Položaj bolesnikova tijela: Kose snimke vratne kralješnice izvode se u pravilu u sjedećem ili stojećem položaju bolesnika, a samo iznimno u ležećem položaju ako to zahtijeva bolesnikovo stanje. Bolesnik je dorzalnom stranom prislonjen uz film,

njegovo tijelo rotira se za 45° na jednu, pa na drugu stranu (sl. 261. i 262). Time mediosagitalna ravnina tijela čini s ravninom filma kut od 45°. U tom položaju su foramina intervertebralija paralelna s filmom pa se najbolje prikazuju. Obavezno se slika lijeva i desna strana.

Položaj snimanog dijela: Mediosagitalna ravnina glave i vrata u odnosu na ravninu filma također je pod kutom od 45°. Ako umjesto prikaza foramina intervertebralija želimo bolji prikaz artikulacijskih intervertebralnih ploha, tada ćemo tijelo, vrat i glavu bolesnika rotirati za oko 70° umjesto za 45°, pa će mediosagitalna ravnina tijela, glave i vrata činiti s ravninom filma kut od 20c. Sve ostalo je isto kao kod kosih snimaka za prikaz foramina intervertebralija.

Centriranje: Kod kosih dorzalnih snimaka vratne kralješnice centralna zraka bit će za 15 — 20° ukošena kranijalno, a cilja na visinu četvrtog do petog vratnog kralješka (sl. 261). Kose snimke vratne

Snimanje kralješnice 1 5 1

Sl. 261. Kosi dorzalni položaj bolesnika za kosu snimku cervikiilne kralješnice, gdje je centralna zraka za.15—20° usmjerena kranijalno

kralješnice za prikaz foramina intervertebralija mogu se napraviti i onda ako je bolesnik ventralnom stranom okrenut prema filmu. Tada ga rotiramo za 45° na lijevu, a zatim na desnu stranu. Ali je u tom slučaju smjer centralne zrake ukošen za 15 — 20° kaudalno (sl. 262). I ovaj put ciljamo u visinu trećeg do četvrtog vratnog kralješka.

Ako bolesnik ne može sjediti ili stajati, onda je potreba kose snimke vratne kralješnice napraviti u ležećem položaju. Ako je bolesnik u teškom stanju, tada

obično leži na leđima. Zato treba najprije jednu, a zatim drugu stranu podignuti i podložiti za 45°. Ruka podignute strane flektirana je u laktu i s njome se bolesnik pridržava za rub stola suprotne strane. Druga je ruka pružena uz tijelo. Centralna zraka u tom je slučaju za 15 — 20° ukošena kranijalno, a cilja također u visinu četvrtog do petog vratnog kralješka.

Ocjena snimke: Na kosim snimkama vratne kralješnice optimalno su i oštro prikazana foramina intervertebralija i

Sl. 262. Ventralni kosi položaj bolesnika za kosu snimku cervikalne kralješnice gdje je centralna zraka za 15—20° usmjerena kaudalno

152

Sl. 263. Kosa snimka cervikalne kralješnice — dobro prikazana foramina intervertebralija

korpusi sedam vratnih kralješaka (sl. 263). Kod dorzalnih kosih snimaka vratne kralješnice bolje su prikazana foramina intervertebralija koja su dalje od filma (bliže cijevi), dok je kod ventralnih kosih snimaka obratno.

Snimke atlanto-okcipitalnog zgloba

Najčešće se izvodi v e n t r a l n a , a r j e đ e k o s a s n i m k a a t l a n t o - o k c i p i t a l n o g z g l o b a . I za jednu i za drugu snimku priprema bolesnika je standardna, znači kao i za ostala snimanja vratne kralješnice. Materijal koji se upotrebljava je film formata 13 x 18 ili 18 x 24. Slika se pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete postavlja se oko jedan poprečni prst iznad mastoidnog procesusa. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Ventralna snimka atlanto-okcipitalnog zgloba

Položaj bolesnikova tijela: Pri izvođenju ventralne snimke atlanto-okcipitalnog zgloba bolesnik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktu i s dlanovima priljubljenim uz stol. Mediosagitalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola.

Položaj snimanog dijela: Glava se nalazi u položaju čelo — nos. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola (sl. 264).

Centriranje: Centralna zraka je okomita i cilja na sredinu spojnice dvaju procesusa mastoideusa u medijalnoj liniji (na rubu vlasišta i vrata). Udaljenost fokus — film je 100 cm.

Ocjena snimke: (sl. 265) Na ventralnoj snimci atlanto-okcipitalnog zgloba dobro je prikazan zglob između atlasa i okcipitalne kosti.

Sl. 264. Položaj bolesnika za ventralnu snimku atlanto-okcipitalnog zgloba — glava je u položaju če- lo-nos



Sl. 265. Ventralna snimka atlanto-akcipitalnog zgloba

Kosa snimka atlanto-okcipitalnog zgloba

Priprema bolesnika i materijala je ista kao pri izvođenju ventralne snimke atlan- to-okcipitalnog zgloba.

Bolesnik leži na leđima s rukama ispruženim uz tijelo. Glava je za 45° ukošena udesno, a zatim ulijevo. Centralna zraka je okomita i ulazi uz vanjski rub orbite (sl. 266. a):

Snimke atlasa i aksisa

Razlikujemo tri snimke atlasa i aksisa: d o r z a l n u , v e n t r a l n u i p r o f i l - n u . Priprema bolesnika za sve tri snimke je uobičajena, kao i za ostale snimke vrat

153

Sl. 266. Kosa snimka atlanto-akcipitalnog zgloba

ne kralješnice. Snima se filmom formata 13x18, uz upotrebu folije i rešetke. Preporučuje se snimanje s tubusom. Kod sve tri snimke uobičajena je zaštita i imobilizacija bolesnika.

Dorzalna snimka atlasa i aksisa: Izvodi se u ležećem položaju bolesnika na leđima, s rukama pruženim uz tijelo i bradom minimalno privučenom k prsima, dok su usta maksimalno otvorena (sl. 267). Medijalna ravnina glave i tijela okomita je na ravninu stola za snimanje. Centralna zraka je okomita na sredinu maksimalno otvorenih usta i pada okomito na film. Osim u ležećem položaju bolesnika dorzalna snimka atlasa i aksisa može se izvesti i u sjedećem položaju, pri čemu je bolesnik leđima prislonjen uz stativ za snimanje, a centralna zraka ulazi na sredinu maksimalno otvorenih usta te pada okomito na sredinu filma (sl. 268. i 269).

154

Sl. 266. a. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku atlasa i aksisa maksimalno otvorena bolesnikova usta

Sl. 267. Shematski prikaz anatomskih struktura područja atlasa i aksisa.1-atlas, 2-processus transversus atlasa, 3-axis, 4-dens axisa, 5-corpus vertebrae cervicales III, 6-os occipitale, 7-gornji zubi. 8-donji zubi, 9-mandibula

Sl. 268. Shematski prikaz smjera centralne zrakekod dorzalne snimke atlasa i aksisa



Sl. 269. Snimka densa kroz otvorena usta

Ventralna snimka atlasa i aksisa: Bolesnik leži potrbuške s rukama flektiranim u laktu i s dlanovima priljubljenim uz stol. Bolesnikova brada nalazi se na podlošku, kojemu je kosina 23°. Deblji kraj podloš- ka okrenut je kranijalno. Vrat je maksimalno ekstendiran i izravnat s filmom. Centralna zraka pada okomito na spojnicu dvaju procesusa mastoideusa u medijalnoj liniji. Kod te projekcije dens aksisa projicira se unutar foramena okcipitale magnum. Ventralna slika atlasa i aksisa može se izvesti i bez podloška, pri čemu bolesnik također leži potrbuške, a brada, stavljena ravno na film maksimalno je ekstendirana.

Centralna zraka je okomita na sredinu spojnice dvaju procesusa mastoideusa u medijalnoj liniji.

Profilna snimka atlasa i aksisa: Bolesnik leži na leđima s rukama pruženim uz tijelo. Medijalna ravnina tijela i glave okomita je na ravninu stola. Kaseta s filmom postavljena je vertikalno uz desnu ili lijevu stranu bolesnikove glave podlo- žena je jastucima. Medijalna ravnina glave paralelna je s ravninom filma (čisti profil). Centralna zraka je horizontalna, pada okomito na sredinu filma, a cilja oko 2 — 3 cm ispod procesusa mastoideusa s one strane koja je bliže cijevi. Obavezna je imobilizacija i zaštita bolesnika kao i za ostale snimke vratne kralješnice.

Ocjena snimke: Na snimkama su jasno prikazane mase laterales, dens aksisa, foramen okcipitale magnum, a naročito njegov ventralni dio. Povrede atlasa i aksisa su česte, pa se po potrebi rade i dodatne slojevne snimke (sl. 269. i 270).

Sl. 270. Profilna snimka atlasa i aksisa


Snimke cervikotorakalnog prijelaza

Razlikujemo dorzalnu, ventralnu i profilnu snimku cervikotorakalnog prijelaza. Dorzalna snimka cervikotorakalnog prijelaza (Pilarova projekcija) i profilna snimka rade se često, a centralna izrazito rijetko. Za sve tri snimke cervikotorakalnog prijelaza potrebna je uobičajena priprema, znači, bolesnika treba osloboditi odjeće do pojasa i skinuti mu nakit s područja vrata. Slika se filmom formata 13x18 pomoću folije i rešetke.

Centar kasete nalazi se u visini jugulu- ma. Treba staviti oznaku strane L ili D.

Kod dorzalne snimke cervikotorakalnog prijelaza (Pilarova projekcija) bolesnik leži na leđima, ruke su mu pružene uz tijelo, a brada je maksimalno podignuta. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Centralna zraka ukošena je za oko 20 — 30° kaudalno i cilja na cervikotorakalni prijelaz. Udaljenost fokus — film je 100 cm.

Ventralna snimka cervikotorakalnog područja izvodi se u ležećem položaju bolesnika na trbuhu. Ruke su flektirane u laktu i priljubljene uz stol u visini glave. Centralna zraka ukošena je za 20° kranijalno, a cilja na cervikotorakalni prijelaz.

Ocjena snimke: Na dorzalnoj i ventralnoj snimci cervikotorakalnog prijelaza prikazani su područje donje vratne kralješnice i korpusi prvih triju torakalnih kralješaka.

Budući da je u rutinskom svakodnevnom poslu često teško dobiti dobar prikaz sedmog vratnog te prvog, drugog i trećeg torakalnog kralješka u profilnoj projekciji, zbog superpozicije mekih česti ramena, često se radi tzv. profilna snimka

cervikotorakalnog prijelaza. Priprema bolesnika za tu snimku je uobičajena. Izvodi se filmom formata 24x30, pomoću folije i rešetke. Stavlja se oznaka strane L ili D.

Profilna snimka cervikotorakalnog prijelaza

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku u profilnom položaju tako da je medijalna ravnina tijela i glave paralelna s ravninom filma. Ruka one strane na kojoj bolesnik leži svinuta je u laktu i bolesnik je drži ispod glave. Na taj se način postiže da vratna kralješnica bude paralelna sa stolom za snimanje. Ruka protivne (ne priležeće) strane leži na bolesnikovu tijelu i bolesnik je mora maksimalno povući prema kaudalno, odnosno prema nogama (sl. 271). Time se postiže da rame nepriležeće strane bude što je moguće više kaudalno potisnuto. Noge moraju biti flektirane u koljenu, jer je u tom položaju bolesnik stabilno položen na stol pa mu druga imobilizacija nije ni potrebna (sl. 271 i 272).

Centriranje: Centralna zraka nagnuta je za 10° kaudalno cilja u visini cervikotorakalnog prijelaza a izlazi na sredinu filma.

Snimka cervikotorakalnog prijelaza po Twinningu. Priprema bolesnika je standardna. Slika se pomoću folije i rešetke filmom formata 18 x 24, koji se stavlja po visini. Bolesnik je u čistom profilu u stojećem stavu tako da mu je medijalna linija paralelna s ravninom filma. Ruka koja je bliža filmu stavljena je iznad glave, a druga ruka je ispružena uz tijelo i rame je maksimalno spušteno.

Centralna zraka ide horizontalno, ali pada okomito na sredinu filma i cilja na cervikotorakalni prijelaz.

Imobilizacija i zaštita su standardne.


Sl. 272. Položaj bolesnika za profilnu snimku cervikotorakalnog prijelaza i smjer centralne zrake

Sl. 271. Položaj bolesnika za profilnu snimku cervikotorakalnog prijelaza

SNIMKE GRUDNE (TORAKALNE) KRALJEŠNICE

Najčešće se izvode dvije t i p i č n e , standardne snimke torakalne kralješnice — d o r z a l n a i p r o f i l n a

Dorzalna snimka grudne kralješnice

Priprema bolesnika: Za izvođenje dorzalne snimke kralješnice bolesnik se obavezno mora svući do pojasa i skinuti nakit s vrata.

Pribor: Dorzalna snimka kralješnice izvodi se filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40, obavezno pomoću folije i rešetke. Često se upotrebljavaju kompenzacijske folije.


Gornji rub kasete dolazi u visini procesu sa spinozusa sedmog vratnog kralješka. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Sl. 273. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku torakalne kralješnice

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film i cilja na šesti torakalni kralje- šak (visina intermamilarne linije) u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Snima se u ekspiriju.

Sl. 274. Dorzalna snimka torakalne kralješnice

Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna snimka torakalne kralješnice izvodi se u principu u ležećem položaju bolesnika na leđima. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na sredinu stola za snimanje. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Bolesnik mora ležati točno na sredini stola kako se na rendgenogramima ne bi dobila iskrivljena kralješnica uzrokovana lošim položajem bolesnika pri snimanju, što može praviti zabunu s obzirom na stvarno patološko iskrivljenje kralješnice. Ruke bolesnika ispružene su uz tijelo, brada je malo podignuta, pod glavu bolesnika stavljen je jastučić da bolesniku bude ugodnije ležati (sl. 273). Noge su u koljenu lagano flektirane i privučene k tijelu. Na taj način torakalna kralješnica bolje priliježe uz film.


Profilna snimka grudne kralješnice (latero — lateralna)

Priprema bolesnika i materijal za snimanje isti su kao i za dorzalnu snimku torakalne kralješnice. Ako bolesnik ima izrazitu kifozu ili lordozu, umjesto filma formata 1 5 x 4 0 i l i 2 0 x 4 0 upotrijebit ćemo kod profilne snimke torakalne kralješnice film 30 x 40. U svakom slučaju snima se pomoću rešetke i folije, i to redovno uz upotrebu kompenzacijske folije, kao i za

Sl. 275. Položaj bolesnika za profilnu snimku torakalne kralješnice

Sl. 276. Profilna snimka torakalne kralješnice

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci torakalne kralješnice prikazani su korpusi svih dvanaest torakalnih kralješaka, procesusi transverzusi s kostovertebralnim zglobovima i intervertebralni prostori (sl. 274).

160

dorzalnu snimku torakalne kralješnice. Gornji rub kasete nalazi se u visini sedmog vratnog kralješka. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku (desnom ili lijevom). Ruke su mu prekrižene na prsima ili, još češće, ispružene iznad glave. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu. Ispod slabinskog dijela kralješnice obavezno se stavlja podložak kako bi se torakalna kralješnica što bolje izravnala i njezina uzdužna osovina postala paralelna s ravninom filma. Medijalna ravnina bolesnikova tijela paralelna je s ravninom stola za snimanje (sl. 275). Bolesnik se nalazi kao i kod do- rzalnog snimanja torakalne kralješnice na sredini stola za snimanje.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film i cilja u visini šestog torakalnog kralješka u stražnjoj aksilarnoj liniji. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik može lagano disati. Time dolazi do brisanja rebara, ali snimka se može učiniti i pri kraju ekspiri- ja.

Ocjena snimke: Na profilnoj snimci torakalne kralješnice moraju se vidjeti korpusi svih dvanaest torakalnih kralješaka, sedmi cervikalni i prvi lumbalni kralješak (sl. 276).

Kosa snimka grudne kralješnice

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje kose snimke torakalne kralješnice uobičajeni su kao i za tipične snimke torakalne kralješnice. Kosa snimka izvodi se međutim češće u stojećem položaju, ali se može izvesti i u ležećem položaju bolesnika. Bolesnikovo tijelo ukosimo tako da njegova medijalna ravnina čini s ravninom filma kut od 45° (sl. 277). Ruka podignute strane flektirana je u laktu i njom se bolesnik podupire, a druga je ispružena uz tijelo. U tom položaju spinalni nastavci postaju paralelni s ravninom filma i na taj način dobivamo njihov prikaz. Uvijek se snima desna i lijeva strana (sl. 278).

Centriranje: Centralna zraka je okomita na film i cilja na šesti torakalni kralješak. Udaljenost fokus — film je 100 cm. Za vrijeme eksponiranja bolesnik ne smije disati. Osim opisanog načina, kosa snimka torakalne kralješnice može se učiniti i tako da bolesnika iz čistog profilnog položaja rotiramo za 15° — 20° prema naprijed (kosa projekcija po Oppenhei- meru), ili da ga pak rotiramo prema straga, također za 15° — 20° (kosa projekcija po Fuchsu). U tom položaju procesusi artikulaciones superiores postaju paralelni s ravninom filma.

Sl. 277. Položaj bolesnika za kosusnimku torakalne kralješnice



Sl. 278. Položaj bolesnika za kosu snimku torakalne kralješnice — simetrične točke ramena i zdjelice u istoj su transvezalnoj ravnini

Sl. 279. Položaj tijeja za dorzalnusnimku lumbalne kralješnice

ionizirajućeg zračenja. Također treba provesti odgovarajuću imobilizaciju bolesnika.

SNIMKE SLABINSKE (LUMBALNE) KRALJEŠNICE

Tipične snimke lumbalne kralješnice su d o r z a l n a i l i a n t e r i o p o s t e r i o r - n a snimka, te p r o f i l n a i l i l a t e r o l a - t e r a l n a s n i m k a . Ali osim spomenutih izvode se i k o s e s n i m k e , f u n k c i o n a l - n e i c i l j a n e s n i m k e .

Položaj bolesnika je dakle takav da medijalna ravnina tijela čini s ravninom filma kut od 15 do 20°, pri čemu frontalna ravnina tijela čini tada kut od 70 ili 7 5 °. Obavezno se snima i lijeva i desna strana. Označuje se ona strana tijela koja je bliže cijevi.

Na kosim snimkama torakalne kralješnice prikazano je svih dvanaest torakalnih kralješaka, sedmi cervikalni i prvi lumbalni. Osobito su dobro prikazani mali zglobovi. Pri izvođenju bilo koje snimke torakalne kralješnice obavezno se primjenjuju sve zaštitne mjere bolesnika od

Dorzalna snimka slabinske kralješnice


Priprema bolesnika: Na snimanje lumbalne kralješnice bolesnik mora doći pripremljen, kao što je u uvodnom dijelu rečeno. Snimani dio lumbalne kralješnice mora biti bez odjeće i bez predmeta koji bi mogli dati rendgensku sjenu.

Pribor: Lumbalna kralješnica slika se filmom formata 15x40, 20x40 ili24 x 30, obavezno pomoću folije i rešetke. Kaseta je postavljena uzdužno, a gornji njezin rub nalazi se u visini ksifoida. Obavezno se stavlja oznaka strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Dorzalna snimka lumbalne kralješnice izvodi se u ležećem položaju bolesnika na leđima, na sredini stola za snimanje. Simetrične točke ramena i simetrične točke zdjelice u istoj su transverzalnoj ravnini. Bolesnik leži točno na sredini stola za snimanje, ruke su mu prekrižene na prsima ili pružene uz tijelo. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu. Time se izravnava fiziološka lordoza lumbalne kralješnice, pa njezina uzdužna osovina bolje priliježe uz film. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na ravninu stola za snimanje (sl. 279).

Centriranje: Smjer centralne zrake je okomit. Centralna zraka cilja na sredinu linije koja spaja obje kriste ilijake u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. U toku ekspozicije bolesnik ne smije disati. Slika se u ekspiriju. Područje gonada obavezno se zaštićuje štitnicima za gonade. Primarni snop rendgenskog zračenja treba također suziti.

Ocjena snimke: Na dorzalnoj snimci lumbalne kralješnice prikazani su korpusi svih lumbalnih kralješaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma. Osim korpusa dobro se prikazuju procesusi transverzusi i intervertebralni prostori (sl. 280). Sl. 280. Dorzalna snimka lumbalne kralješnice


Profilna snimka slabinske kralješnice

Priprema bolesnika za profilnu snimku lumbalne kralješnice je uobičajena.

Profilna snimka lumbalne kralješnice izvodi se filmom formata 1 5 x 4 0 ili 20x40. Ako bolesnik ima izrazitu lordozu ili kifozu, upotrijebit ćemo filma formata 30 x 40. Obavezno se snima pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete dolazi u visini ksifoida. Obavezno je stavljanje oznake strane L ili D.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na boku, u čistom profilnom položaju. Ruke su mu pod glavom ili pružene iznad glave. Bolesnik se rukama prema naprijed može pridržavati i za stol. Medijalna ravnina tijela paralelna je s ravninom stola za snimanje. Bolesnik se nalazi točno na sredini stola. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu. Ispod lumbalne kralješnice mora se staviti p o d l o ž a k , koji ne ostavlja rendgensku sjenu, kako bi se što bolje izravnala kralješnica (sl. 281).

Centriranje: Centralna zraka je okomita i cilja oko tri poprečna prsta iznad kriste ilijake u srednjoj aksilarnoj liniji. Za

Sl. 281. Položaj bolesnika za profilnu snimku lumbalne kralješnice

Sl. 282. Profilna snimka lumbalne kralješnice


vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati.

Obavezno se bolesnik mora zaštiti od zračenja.

Ocjena snimke: Na snimci lumbalne kralješnice u profilnoj projekciji dobro su prikazani korpusi svih lumbalnih kralje- šaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma. Osim korpusa dobro se prikazuju procesusi spinozusi i intervertebralni prostori (sl. 282).

Kose snimke slabinske kralješnice

Priprema bolesnika za izvođenje kosih snimaka lumbalne kralješnice uobičajena je kao i za ostale snimke lumbalne kralješnice.

Snimke se izvode filmom formata 15 x 40 ili 20 x 40. Snima se pomoću folije i rešetke. Gornji rub kasete nalazi se u visini ksifoida. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Razlikujemo a n t e r i o r n e i p o s t e r i - o r n e k o s e snimke lumbalne kralješnice.

Za dorzalnu (posteriornu) kosu snimku slabinske kralješnice bolesnik leži na leđima, ruke su mu ispod glave ili pružene

naprijed. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu da bi se izravnala fiziološka lordoza lumbalne kralješnice. Tijelo je za 45° podignuto na jednu, pa na drugu stranu. Medijalna ravnina tijela čini ravninom tijela kut od-45°. Podizanjem bolesnikova tijela podiže se područje zdjelice i ramena (sl. 283).

Kod centriranja centralna zraka pada okomito na film i cilja tri poprečna bolesnikova prsta iznad i pet medijalno od kriste ilijake, odnosno na visinu trećeg lumbalnog kralješka. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Uvijek se snima u ekspiriju.

Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Za ventralnu (anteriornu) kosu snimku lumbalne kralješnice tijelo se nala~i u ventralnom kosom položaju rotirano za 45° na jednu, a zatim na drugu stranu. Noge su savijene u koljenu, privučene k tijelu kako bi se izravnala fiziološka lordoza lumbalne kralješnice (sl. 284).

Centriranje: Centralna zraka pada okomito i cilja tri poprečna prsta bolesnikova iznad i pet medijalno od kriste ilijake, odnosno u visini trećeg lumbalnog kralješka. Udaljenost fokus — film je oko 100 cm. U toku ekspozicije bolesnik ne smije disati. Primjenjuje se uobičajena zaštita i imobilizacija.

Sl. 283. Položaj bolesnika pri snimanju dorzalne (posteriorne) kosesnimke lumbalne kralješnice

1 6 5

Sl. 284. Položaj bolesnika pri snimanju ventralne (anteriorne) kose snimke lumbalne kralješnice

Sl. 285. Kose snimke lumbalne kralješnice

Ocjena snimaka: Na kosim snimkama lumbalne kralješnice prikazani su mali zglobovi koji se nalaze bliže filmu. Prikazani su i korpusi svih lumbalnih kralješaka, dvanaesti torakalni kralješak i dio sakruma u kosoj projekciji. Uvijek se radi komparacije snimaju obje strane (sl. 285).

Funkcionalne snimke slabinske kralješnice

Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice često se izvode ali uvijek kao dopunske snimke, nakon učinjenih tipičnih snimaka. U načelu razlikujemo funkcionalne snimke lumbalne kralješnice u m a k s i - m a l n o j i n k l i n a c i j i i m a k s i m a l n o j r e k l i n a c i j i od snimaka s n a g i b o m t i j e l a u l i j e v o i u d e s n o .

Funkcionalne snimke u maksimalnoj inklinaciji i reklinaciji mnogo se češće izvode. Kad se na uputnici traže funkcionalne snimke lumbalne kralješnice, pod tim se podrazumijeva da će se osim dorzalne i profilne snimke učiniti i snimke u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklina- ciii lumbalne kralješnice.



Priprema bolesnika za sve funkcionalne snimke lumbalne kralješnice je uobičajena kao i za standardne snimke. Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice rade se filmom formata 30 x40, obavezno uz upotrebu folije i rešetke. Stavlja se Oznaka strane L ili D. Gornji rub kasete nalazi se u visini ksifoida.

Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciji uvijek se izvode u stojećem položaju bolesnika, u profilnom položaju bolesnikova tijela, pri čemu je

medijalna ravnina tijela paralelna sa stativom za snimanje.

Bolesnikove ruke pružene su iznad glave i savijene u laktovima. Bolesnik se maksimalno nagne prema naprijed (maksimalna inklinacija) (sl. 286), a zatim maksimalno prema natrag (maksimalna reklinacija) (sl. 287). Pri tome se mora paziti da bolesnikova zdjelica ostane nepomična, odnosno fiksirana, tj. u istom položaju, a da bolesnik savija tijelo samo u lumbalnom području.

Sl. 286. Položaj bolesnikova tijela za funkcionalne snimke lumbalne kralješnice-maksimalna inklinacija

Sl. 287. Položaj bolesnikova tijela za funkcionalne snimke Jumbalne kralješnice — maksimalna reklina-cija


Sl. 288. Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice Sl. 289. Funkcionalne snimke lumbalne kralješnice u položaju maksimalne inklinacije u položaju maksimalne reklinacije

Centriranje: Snima se sa horizontalnim snopom zračenja. Centralna zraka pada okomito na film i cilja tri poprečna prsta iznad kriste ilijake. Obavezno se snima u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciji lumbalne kralješnice. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Eksponira se u ekspiriju. Obavezno se provodi uobičajena zaštita bolesnika.

Ocjena snimke: Na profilnim, funkcionalnim snimkama lumbalne kralješnice u maksimalnoj inklinaciji i maksimalnoj reklinaciji vrlo se dobro mogu analizirati intervertebralni prostori (sl. 288. i 289).

Dorzalne i ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješnice s nagibom tijela ulijevo i udesno rjeđe se izvode od profilnih funkcionalnih snimaka. To osobito vrijedi za ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješnice. I dorzalne i ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješnice izvode se uvijek u stojećem položaju bolesnikova tijela, pri čemu je bolesnik ili licem ili leđima okrenut prema filmu. Bolesnik se naginje maksimalno najprije na jednu, a zatim na drugu stranu u lumbalnom dijelu kralješnice.. Zdjelica ostaje fiksirana, odnosno kukovi su na svom mjestu. Obavezno se snima i lijeva i desna strana (sl. 290. i 291).

168

Sl. 290. Položaj bolesnika za dorzalnu Funkcionalnu snimku lumbalne kralješnice — nagib bolesnika ulijevo

Sl. 291. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku funkcionalne lumbalne kralješnice — nagib bolesnika udesno

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na ravninu filma. Snima se s horizontalnim snopom zračenja, a cilja na sredinu linije koja spaja obje kriste u medijalnoj ravnini. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Snima se u ekspiriju. Obavezno se provodi odgovarajuća zaštita bolesnika.

Ocjena snimaka: Dorzalne i ventralne funkcionalne snimke lumbalne kralješnice služe za prikaz intervertebralnih pro-

, stora.

Ciljane snimke četvrtog i petog slabinskog kralješka

Kada treba učiniti ciljane snimke četvrtog i petog lumbalnog kralješka, uvijek se izvodi d o r z a l n a i p r o f i l n a snimka, a ponekad i k o s e s n i m k e p o K o v a č u . Ciljane snimke četvrtog i petog lumbalnog kralješka rade se zbog čestih degenerativnih promjena intervertebral- nog diska u visini L I V — L V i L V — S I kralješka. Budući da je potrebna pomna


169

analiza tog područja, čine se ciljane snimke. Te se snimke nazivaju još i snimke lumbosakralnog prijelaza.

Priprema bolesnika za sve ciljane snimke lumbosakralnog područja je uobičajena, kao i za ostale snimke lumbalne kralješnice. Snima se filmom formata 24 x 30, pomoću folije i rešetke. Preporučuje se snimati s tubusom. Stavlja se oznaka strane L ili D. Centar kasete nalazi se u sredini između obje kriste i obje spine ilijake anterior superior. Važno je što više suziti rendgenski snop kako bi snimka bila što oštrija.

Kod dorzalne snimke bolesnik leži na leđima, s rukama prekriženima na prsima ili pruženima uz tijelo. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu.

Centriranje: Centralna zraka je za 20 — 25° ukošena kranijalno, a kod nekih

Sl. 292. Dorzalna ciljana snimka četvrtog i petoglumbal nog kralješka

bolesnika čak i do 45°. Cilja se na prostor između četvrtog i petog kralješka u medijalnoj liniji na sredinu spojnice, koja spaja obje kriste i obje spine ilijake anterior superior (sl. 292).

Profilna snimka: Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku. Ruke su prekrižene na prsima ili pružene iznad glave. Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na film, cilja na prostor između četvrtog i petog kralješka u srednjoj aksilarnoj liniji (jedan do dva poprečna bolesnikova prsta ispod kriste). Udaljenost fokus-— film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati. Slika se u ekspiriju (sl. 293).

Sl. 293. Profilna ciljana snimka četvrtog i petog lum-balnog kralješka



Kose snimke lumbosakralnog prijelaza po Kovaču

Za kosu snimku lumbosakralnog prijelaza po K o v a č u priprema bolesnika i materijal za izvođenje snimke isti su kao i kod ostalih kosih snimaka lumbosakralnog prijelaza. Snimke se izvode uvijek u ležećem položaju bolesnika. Bolesnik leži na boku, a zdjelica je za 30° ukošena prema trbuhu. Rame je također ukošeno za 30°. Ruke se nalaze pod glavom ili su pružene iznad glave. Noge su malo savijene u koljenima i privučene k tijelu (sl. 294.

Centriranje: Centralna zraka je ukošena za 15 — 30° kaudalno, a cilja na L V odnosno dva poprečna prsta ispod kriste. Kaseta je postavljena tako da je njezino središte u sredini između kriste i spine ilijake anterior superior. Za vrijeme eksponiranja bolesnik zadržava disanje. Eksponira se u ekspiriju. Kod svih ciljanih snimaka lumbosakralnog prijelaza provodi se uobičajena zaštita bolesnika. Na ciljanim snimkama četvrtog i petog lumbalnog kralješka odnosno lumbosakralnog prijelaza dobro se vide korpusi spomenutih kralješaka, procesus i spinozusi, spi

sl. 295. Kosa snimka lumbosakralnog prijelaza poKovaču

nalni nastavci i stražnji lukovi navedenih kralješaka (sl. 295).

Sl. 294. Položaj bolesnika za kosusnimku lumbosakralnog prijelazapo KOVAČU

Snimanje kralješnice 1 7 1

SNIMKE KRSTAČNE (SAKRALNE) KRALJEŠNICE

Snimke sakruma izvode se uvijek u ležećem položaju bolesnika. Snimaju se tip i č n e snimke. Priprema bolesnika za snimanje sakralne kralješnice analogna je pripremi bolesnika za snimanje lumbalne kralješnice.

Dorzalna snimka sakruma

Priprema bolesnika je uobičajena. Sak- rum se snima filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30, pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima, točno na sredini stola. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola za snimanje. Simetrične točke ramena i simetrične točke zdjelice u istoj su transverzalnoj ravnini. Ruke su prekrižene na prsima ili pružene iznad glave (sl. 296).

Centriranje: Centralna zraka je ukošena na 15° kranijalno i cilja sredinu linije koja spaja desnu i lijevu spinu ilijaku anterior superior i simfizu u medijalnoj lini

ji (sl. 297). Udaljenost fokus — f i l m iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati. Snima se u ekspiriju.

Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum u cijelosti, peti lumbalni kralješak i dio osis kokcigis (sl. 298. i 299).

Sl. 297. Smjer centralne zrake i mjesto ulaska centralne zrake za dorzalnu snimku sakruma

Sl. 296. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku sakruma


Sl. 298. Shematski prikaz prolaza centralne zrake kod dorzalne snimke sakruma

Kod ventralne snimke sakruma priprema i materijal su isti kao i za dorzalnu snimku sakruma, ali kod ventralne snim

Sl. 299. Dorzalna snimka sakruma

ke bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Centralna zraka ukošena je za 15° kaudalno, a cilja na sredinu filma, odnosno na sredinu sakralne kosti.

Profilna snimka sakruma

Priprema bolesnika za profilnu snimku sakruma je ista kao i za dorzalnu snimku.

Pribor: Snima se filmom formata 18 x 24 ili 24 x 30 pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, s rukama prekriženima na prsima, pruženima iznad glave ili stavljenima pod glavu. Noge su flektirane u koljenu i lagano privučene k tijelu. Medijalna ravnina bolesnikova tijela paralelna je s ravninom stola za snimanje. Bolesnik leži točno na sredini stola za snimanje. Ispod lumbalnog dijela kralješnice stavlja se jastučić.

Sl. 300. Profilna snimka sakruma


Centriranje: Centralna zraka okomita je na film i cilja oko 7 cm ispod kriste ilijake u stražnjoj aksilarnoj liniji. U t o k u ekspozicije bolesnik ne smije disati. Kod profilne snimke sakruma, kao i kod ostalih snimaka sakruma, obavezno se provodi adekvatna zaštita bolesnika.

Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum u profilnoj projekciji (sl. 300).

SNIMKE TRTIČNE KRALJEŠNICE (OS KOKCIGIS)

Za izvođenje snimke kokcigealne kosti potrebna je analogna priprema bolesnika kao i za izvođenje snimke sakruma, odnosno lumbalne kralješnice. Os kokcigis snima se u tipičnim projekcijama filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 pomoću folije i rešetke.

Dorzalna snimka os kokcigis

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima, na sredini stola za snimanje. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na ravninu stola. Simetrične točke ramena i zdjelice nalaze se u istoj tran

sl. 302. Smjer centralne zrake i njezino ulazno mjesto za dorzalnu snimku os kokcigis

sverzalnoj ravnini. Bolesnikove ruke prekrižene su na prsima ili pružene uz tijelo. Noge su ekstendirane (sl. 301).

Centriranje: Centralna zraka ukošena je za 10° kaudalno i cilja 4—5 poprečnih

Sl. 301. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku os kokcigis

prstiju iznad simfize (sl. 302). Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju. Obavezno se provodi zaštita bolesnika.

Ocjena snimke: Na snimci je prikazan sakrum os kokcigis u cijelosti i peti lumbalni kralješak (sl. 303).

Profilna snimka os kokcigis

Priprema bolesnika i priprema materijala ista je kao i kod dorzalne snimke os kokcigis.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, medijalna

Sl. 303. Dorzalna snimka os kokcigis

ravnina njegova tijela paralelna je s ravninom stola za snimanje. Pod lumbalni dio kralješnice stavljen je podložak. Noge su lagano flektirane u koljenu i privučene k tijelu. Ruke su flektirane u laktu, stavljene uz glavu ili pod glavu.

Centriranje: Centralna zraka okomita je na film i cilja oko 12 cm ispod linije kriste ilijake u stražnjoj aksilarnoj liniji. Udaljenost fokus —film iznosi 100 cm. Za vrijeme ekspozicije bolesnik prestaje disati, i to u ekspiriju.

Obavezno se provodi uobičajena zaštita bolesnika.

Ocjena snimke: Na snimci je prikazan peti lumbalni kralješak, os sakrum i os kokcigis (sl. 303 a.).

Sl. 303. a. Profilna snimka os kokcigis


SNIMANJE PRSNOGA KOŠA (THORAX)

Pod snimkom prsnog koša podrazumijevamo u prvom redu snimke rebara, iako, anatomski gledajući, prednji dio toraksa čini sternum, a stražnji dio torakalna kralješnica. Snimke ramena detaljno su opisane u poglavlju o snimkama gornjih ekstremiteta.

Za snimke toraksa potrebno je bolesnika svući do pojasa i toraks potpuno osloboditi odjeće. Osim toga treba skinuti i nakit s vrata, odnosno ukloniti sve predmete koji bi mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu.

Povrede rebara su česte, pa su i snimanja rebara česta. Pri tome moramo paziti koja su rebra povrijeđena. U pravilu se snima onaj dio rebara koji boli, odnosno gdje se očekuje povreda. Osim traumatskih promjena tumorski procesi također mogu biti indikacija za izvođenje snimaka rebara. To se odnosi i na sternum. Anomalije rebara mnogo su rjeđa indikacija za snimke rebara. Želimo li snimiti sva rebra, upotrijebiti ćemo film formata 35 x 35, a za lijevu polovicu grudnog koša film formata 30 x 40. Dobivamo tada snimke lijevog ili desnog hemitoraksa. Sternum međutim snimamo filmom formata 24 x 30.

Rebra slikamo uz upotrebu folije i rešetke i to najčešće ležeći, ali se mogu snimati i stojeće uz Buckijev stativ.

SNIMKE REBARA

Ventralna snimka prsnoga koša.

Priprema bolesnika: Za ventralnu snimku toraksa i rebara bolesnik mora biti svučen do pojasa i s vrata mu moraju biti uklonjeni ukrasni predmeti. Ako se snima cijeli toraks, upotrijebit će se film formata 35 x 35, a za hemitoraks film formata 30 x 40. Film 30 x 40 postavlja se uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Snima se pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Toraks se obično snima u ležećem položaju bolesnika, mnogo rjeđe u stojećem. Za ventralnu snimku toraksa bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, ruke su mu pružene uz tijelo i lagano odmaknute od njega. Da bi se izbacila skapula, dlanovi su u suklinaciji. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu filma. Frontalna ravnina paralelna je s ravninom filma. Povrijeđeni dio toraksa nalazi se na sredini filma. Film je postavljen tako da je gornji rub kasete oko 3 — 4 poprečna prsta iznad mekih česti ramena.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na film i cilja obično na povrijeđeni dio rebara. Ako se snimaju gornja rebra


Sl. 305. Položaj bolesnika za snimku lijevog hemitoraksa

Sl. 304. Položaj bolesnika za dorzalnu snimku rebara

Smjer centralne zrake je okomit i za prikaz gornjih rebara cilja u visini četvrtog torakalnog kralješka u medijalnoj liniji, a treba li pak prikazati donja rebra, tada centralna zraka cilja u visini devetog torakalnog kralješka. Bolesnik duboko

cilja se na četvrti torakalni kralješak, a snimaju li se donja rebra, cilja se na deveti torakalni kralješak. Ako se pak snima desni ili lijevi hemitoraks, tada će se ciljati tri poprečna bolesnikova prsta lateralno od torakalne kralješnice odnosno 3 — 4 poprečna prsta paramedijalno, i to u visini šestog torakalnog kralješka, odnosno u visini šestog rebra. Bolesnikovo tijelo treba prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada, a primarni snop rendgenskog zračenja obavezno suziti na nešto manje od veličine upotrebljavanog filma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik mora biti miran u namještenom položaju, mora prestati disati, a eksponira se u ekspiriju za donja rebra, a u inspiriju za gornja rebra.

Prikaz struktura na snimci: Na ventralnoj snimci rebara bolje su prikazani prednji krakovi.

Dorzalna snimka prsnoga koša

Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za ventralnu snimku toraksa. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje tako da mu je toraks na sredini filma ili je na sredini filma onaj dio koji ga boli, odnosno onaj dio koji treba snimiti. Obje su ruke pružene uz tijelo i malo od njega odmaknute, kako bi se izbacile skapule (sl. 304). Ako treba prikazati donja rebra, bolesnik može ruke staviti iznad glave.

Sl. 307. Dorzalna snimka prsnoga koša

Sl. 306. Smjer centralne zrake i njezino ulazno mjesto za snimku lijevog hemitoraksa

177Snimanje prsnoga koša (thorax)

178

Sl. 308. Položaj bolesnika za profilnu snimku prsnoga koša

udahne, zatim izdahne i ne diše, odnosno zadrži dah, i u tom se trenutku eksponira. Trebamo li snimiti lijevu ili desnu polovicu toraksa, tada se snima hemitoraks. Priprema i položaj bolesnika su isti kao i za dorzalnu snimku toraksa. Smjer centralne zrake je okomit, ali se ne centrira medijaf- no, već četiri poprečna prsta bolesnika paramedijalno u visini Th 4 za prikaz gornjeg dijela hemitoraksa ili u visini Th 9 za prikaz donjeg dijela hemitoraksa (sl. 305 i 306.).

Imobilizacija i zaštita bolesnika isti su kao i za ventralnu snimku rebara (sl. 307).

Kosa snimka rebara izvodi se ako postoji sumnja na frakturu rebara u aksilarnoj liniji, a frakture rebara u tom dijelu veoma su česte. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku rebara. Bolesnik leži ili stoji, tijelo mu je rotirano za 45°, prema tome da li ga boli lijeva ili desna strana. Bolesnikovo tijelo nalazi se dakle u prvom ili drugom kosom položaju. Centralna zraka je okomita na sredinu filma. Za gornja rebra cilja se u visini četvrtog torakalnog kralješka, a za donja u visini devetog.

Imobilizacija i zaštita su isti kao i za ventralnu snimku toraksa.

Kosa snimka rebara

PROFILNA SNIMKA PRSNOGA KOŠA

Profilna snimka toraksa ili rebara izvodi se vrlo rijetko. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku. Bolesnik leži na desnom ili lijevom boku, prema tome koja je strana rebara povrijeđena (sl. 308). Noge su flektirane u koljenu i privučene k tijelu, ruke su pru

žene iznad glave. Centralna zraka okomita je na sredinu filma, cilja u visini šestog torakalnog kralješka u srednjoj aksilarnoj liniji.

Imobilizacija i zaštita iste su kao i za ventralnu odnosno dorzalnu snimku toraksa (sl. 308. a).


Snimanje prsnoga koša (thorax) 179

Sl. 308. a. Profilna snimka prsnoga koša

Snimke sternuma Ventralna snimka sternuma

Prilikom snimanja sternuma treba nastojati izbaciti sternum iz sjene kralješnice kako se ne bi međusobno superponira- li jer bi analiza sternuma bila onemogućena. To se može postići rotacijom bolesnikova tijela ili nagibom centralne zrake. Za snimke sternuma potrebno je bolesnika svući do pojasa. Sternum se snima filmom formata 24 x 30, uz upotrebu folijei rešetke, i to u ležećem i u stojećem položaju bolesnika.

Priprema bolesnika: Za ventralnu snimku sternuma bolesnika treba svući do pojasa, a s područja vrata skinuti sve ukrasne predmete koji bi mogli ostaviti nepoželjnu rendgensku sjenu.

Snima se filmom formata 24 x 30, uz upotrebu folije i rešteke. Film se stavlja uzdužno. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Kaseta je postavljena uzdužno, a njezin gornji rub dolazi oko dva poprečna prsta iznad mekih česti ramena.

180

Sl. 309. Položaj bolesnika za ventralnu snimku sternuma

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju, s podignutim lijevim ramenom, što znači da je u lijevom kosom položaju. Uzdužna osovina sternuma centrirana je na sredinu filma. Pri- lagođava se podizanje ramena i zdjelice, tako da je toraks dovoljno rotiran kako bi se izbjegla superpozicija sjene kralješnice i sternuma. To je otprilike za oko 10 do 20° (sl. 309).

Centriranje: Centralna zraka je okomo- ta na film i cilja u visini trećeg torakalnog kralješka. Obavezno treba suziti primarni snop rendgenskog zračenja na nešto manje od formata'-upotrebljavanog filma, a tijelo bolesnika, osobito područje gonada, zaštititi pregačom.

Prikaz struktura na snimci (sl. 310): Na snimci je prikazan sternum u cijelosti, a to znači područje manubriuma, korpusa i procesusa ksifoideusa (sl. 311). Sl. 311. Ventralna snimka sternuma

Sl. 310. Shematski prikaz sternu ma:l-manubrium sterni, 2-corpus ster ni, 3-processus xiphoideus, 4-cla vicula, 5-incisura jugularis


Snimanje prsnoga koša (thorax)

Sl. 312. Položaj bolesnika za late- romedijalnu snimku sternuma

Lateromedijalna projekcija sternuma

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za prethodnu snimku. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje s rukama pruženima uz tijelo. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Manubrium sterni leži oko 3 — 4 poprečna prsta ispod gornjeg ruba filma. Uzdužna osovina sternuma poklapa se sa sredinom filma. Bolesnikova glava lagano se ukosi u stranu, što uvjetuje i minimalnu rotaciju kralješnice. Smjer centralne zrake je uko- šen od lateralnog prema medijalno za nekih 18 — 20°. Kut centralne zrake ovisi o dubini toraksa. Ulazno mjesto centralne zrake je oko četiri poprečna prsta lateromedijalno, odnosno lateralno od medijalne linije u visini Th IV (sl. 312). Centralna zraka izlazi na spoju gornje i srednje trećine sternuma. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati.


Profilna snimka sternuma

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za ventralnu snimku. Bolesnik stoji u profilnom položaju, znači da je medijalna ravnina tijela paralelna s ravninom filma, a frontalna ravnina okomita na ravninu filma. Obje su ruke zabačene prema nazad i bolesnik se što je više moguće isprsi prema naprijed (sl. 313). Snima se horizontalnim snopom rendgenskog zračenja. Centralna zraka pada okomito na sredinu sternuma i na sredinu filma (sl. 314). U toku ekspozicije bolesnik ne smije disati.


Prikaz struktura na snimci (sl. 315): Na profilnoj snimci sternuma vidljivo je područje manubriuma korpusa i procesusa ksifoideusa u profilnoj projekciji (sl. 316).

Sl. 313. Položaj bolesnika za profilnu snimku sternuma

Sl 315. Shematski prikaz sternuma u profilnoj projekciji:1-manumbrium sterni, 2-corpus sterni, 3-processus xiphoideus, 4-clavicula

Sl. 314. Smjer centralne zrake za profilnu snimku sternuma

Snimanje prsnoga koša (thorax)

Sl. 316. Profilna snimka sternuma

183


Modificirana profilna snimka sternuma

Profilna snimka sternuma može se izvesti i u ležećem položaju bolesnika. Bolesnik leži na stolu za snimanje u bočnom položaju. Medijalna ravnina tijela paralelna je s ravninom filma, a frontalna ravnina okomita je na ravninu stola, odnosno filma. Bolesnikove ruke izdignute su iznad glave, tijelo je lagano rotirano i to tako da je uzdužna osovina sternuma okomita na film. Centrira se na sredinu sternuma i na sredinu filma.

Imobilizacija i zaštita su uobičajene.

Snimke sternoklavikularnog zgloba

Sternoklavikularni zglobovi mogu se snimati zajedno, i tada je to bilateralna projekcija, ali se mogu snimati i svaki zasebno. Tada je to unilateralna projekcija. Za svaku snimku stenoklavikular- nog zgloba mora se bolesnik skinuti do

pojasa. Sve snimke sternoklavikularnog zgloba snimaju se pomoću folije i rešetke filmom formata 18 x 24.

Ventralna snimka obaju sternoklavikularnih zglobova

Priprema bolesnika za bilateralnu projekciju sternoklavikularnih zglobova ista je kao i za ostale snimke toraksa. Snima se filmom formata 18 x 24, uz upotrebu folije i rešetke. Film se stavlja poprijeko. Obavezno se označuje strana sa D i L. Bolesnik leži potrbuške, točno na sredini stola. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na ravninu stola za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo, s dlanovima koji su u supinaciji, glava i lice su mirni, podloženi jastukom. Centralna zraka pada okomito i cilja u visini procesusa spinozusa trećeg torakalnog kralješka (sl. 317). Eksponira se u ekspiriju, kako bi se eliminirala sjena rebara.


Sl. 317. Položaj bolesnika za ven-tralnu snimku obaju stemoklavi-kularnih zglobova

Snimanje prsnoga koša (thorax) 185

Ventralna snimka jednog sternoklavikularnog zgloba

Priprema bolesnika, materijal i položaj tijela za ventralnu snimku jednog sternoklavikularnog zgloba, odnosno za unilateralnu projekciju isti su kao i za bilateralnu projekciju. Medijalna ravnina bolesnikova tijela okomita je na ravninu stola odnosno na ravninu filma. Bolesnik le

ži u ventralnom položaju tako da je snimani sternoklavikularni zglob u središtu filma.

Tijelo lagano rotiramo da se kralješnica izbaci iz sjene sternoklavikularnog zgloba koji se snima i on se tada nalazi u središtu filma (sl. 319). Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja u visinu procesusa spinozusa trećega torakalnog kralješka.

Sl. 319. Položaj bolesnika za ventralnu snimku jednog sternoklavikularnog zgloba

Sl. 318. Ventralna snimka obaju sternoklavikularnih zglobova


Sl. 320. Položaj bolesnika i smjer centralne zrake za modificiranu snimku jednog sternoklavikularnog zgloba

Može se. izvesti i modificirana snimka kod koje bolesnik također leži potrbuške. Kaseta se nalazi ispod prsiju, i to tako da je sternoklavikularni zglob u središtu filma. Ruke su odmaknute od tijela s dlanovima u pronaciji. Centrira se oko 3 — 4

poprečna prsta paramedijalno u visini Th III. Centralna zraka je za 15° ukošena lateromedijalno, u odnosu na mediosagital- nu ravninu tijela (sl. 320).


Sl. 321. Snimka jednog sternoklavikularnog zgloba

SNIMANJE GLAVE

Radi radiološke dijagnostike svakodnevno se rutinski izvode pregledni radi- ogrami glave, ali veoma često i specijalne snimke pojedinih kostiju lubanje. Radi- ograme uvijek snimamo u dva smjera — anteroposteriornom ili posteroanterior- nom i u profilnom, tj. laterolateralnom smjeru. Obje snimke zajedničkim imenom nazivamo kraniogram.

Radiografske projekcije glave standardizirane su za normalni kranijum i temelje se na određenim orijentacijskim točkama i linijama, a uz točno utvrđene stupnjeve angulacije centralne zrake u odnosu na kranijum i u odnosu na ravninu filma. Poznavanje tih linija i točaka umnogome olakšava centriranje prilikom snimanja kostiju glave i bitan je uvjet za daljnje razumijevanje materije, koja se u ovom poglavlju obrađuje. U toku praktičnog rada uvijek je potrebno pridržavati se orijentacijskih linija i točaka, u protivnom je nemoguće načiniti tehnički dobru i simetričnu snimku, koju bi radiolog mogao analizirati. Linije tijela opisane su u uvodnom dijelu, ali ćemo ovdje još jednom opisati one bitne ravnine i linije koje su neobično važne za namještanje bolesnika i centriranje prilikom izvođenja snimaka kranijuma (sl. 322).

1. Medijalna ravnina dijeli glavu vertikalno u dvije simetrične polovice, a u an- terioposteriornoj liniji prolazi kroz sutura sagitalis. Paralelna je s ravninom filma, ako je glava korektno namještena u profilnom položaju, a s ravninom filma u frontalnoj projekciji tvori pravi kut.

2. Frontalna ravnina paralelna je s ravninom čela. Koronarna ravnina je središnja frontalna ravnina, koja tijelo dijeli na ventralni (anteriorni, prednji) i dorzalni (posteriorni, stražnji) dio, a na glavi prolazi kroz koronarnu suturu.

3. Orbitomeatalna linija ili linija baze(radiografski) imaginarna je linija koja spaja vanjski rub orbite i vanjski slušni otvor. Ta nam je linija potrebna kada želimo istaknuti pod kojim je kutom glava nagnuta u odnosu na ravninu filma. Ravnina baze je ravnina koju čine obje linije baze.

4. Glabelomeatalna linija spaja glabelu s vanjskim slušnim otvorom.

5. Interpupilarna ili interorbitalna linijaje imaginarna horizontalna linija koja spaja lijevu i desnu pupilu. Pri profilnoj snimci glave interorbitalna linija stvara s ravninom filma pravi kut, i to je znak korektnog položaja glave za lateralnu projekciju od verteksa do brade, pri čemu obavezno treba bradu podložiti. To je linija vodilja i za centralnu zraku, koja pri profilnoj projekciji treba da pada okomito na film.

6. Infraorbitalna linija je imaginarna linija koja spaja donji rub orbite s vanjskim slušnim otvorom. Između infraorbitalne i orbitomeatalne linije postoji kut od oko 7°, a između orbitomeatalne i gla- belomeatalne linije postoji kut od 8°.

7. Linije čelo — nos i brada — nos samo su aproksimativne, jer postoje velike indi


Sl. 322. Prikaz orijentacijskih ravnina, linija i točaka na glavi

vidualne razlike u dužini i prominenciji nosa i brade.

8. Gornja okluzijska linija spaja spinu nazalis anterior (akantion) i vanjski slušni otvor. Naziva se još i akantomeatalna linija.

9. Donja okluzijska linija spaja usni kut s vanjskim slušnim otvorom kada su usta otvorena.

10. Horizontalna ravnina (Virhow) dijeli glavu na gornji i donji dio, polazeći kroz dno orbite i kroz vanjski slušni otvor.

Orijentacijske točke na glavi1. Korijen nosa (nazion) — mjesto gdje

se spajaju nosne kosti i čeona kost.2. Akantion — spoj spine nazalis ante

rior i maksile u medijainoj ravnini.

3. Bregma — točka koja leži na srednjoj liniji krova lubanje, na spoju čeonog i tjemenog šava (sl. 323).

4. Glabela — središnja točka između supercilijarnih lukova u medijalnoj ravnini.

5. Protuberancija okeipitalis eksterna6. Lambda — točka koja leži na medi

jalnoj liniji krova lubanje, a odgovara spoju parijetookcipitalnih šavova.

7. Vanjski slušni otvor (VSO)8. Čeona kvrga (tuber frontale) — dva

simetrična ispupčenja na čeonoj kosti.9. Verteks — vrh tjemena, u medijalnoj

ravnini.10. Mastoidni nastavak sljepoočne kos

ti, odnosno njegov vrh.Pri normalno oblikovanoj glavi obje se

piramide temporalne kosti pružaju anteri- orno i medijalno u odnosu na medijalnu ravninu.

Linija koja prolazi kroz piramidu tvori u stražnjem dijelu piramide s medijalnom ravninom glave kut od 47°. Tako oblikovana lubanja naziva se mezocefalički konfigurirana. To je ujedno najčešći oblik lubanje u našoj populaciji. Ako je taj kut veći, onda je lubanja brahicefalićka. a

ako je manji, onda je dolihocefalička (sl.324). Prilikom snimanja glave treba obratiti pozornost na konfiguraciju lubanje.

Nativnoj radiografiji kranijuma najčešće ne prethodi medikamentozna priprema bolesnika. U toku snimanja u većini slučajeva prijeko je potrebna suradnja bolesnika i ing. med radiologije. Bolesnika treba upozoriti da mora ostati potpuno miran u određenom položaju, potrebnom za određeno snimanje. U toku kratkog razgovora s bolesnikom informirat ćemo gao tome što ćemo mu snimati i dogovoriti se s njim za suradnju. Za sva snimanja kranijuma moraju se skinuti s glave i vrata svi ukrasni predmeti, npr. ukosnice, naušnice, ogrlice i eventualna perika, raspustiti smotuljak kose, skinuti zubne i eventualno očne proteze (umjetne leće), naočale, slušni aparat i slično, ukratko sve predmete koji bi mogli na snimci izazvati nepoželjnu rendgensku sjenu. U mnogih je snimaka u daljnjem tekstu često uz pripremu bolesnika naznačeno samo: priprema — uobičajena. Pri tome se u cijelosti podrazumijeva ovdje opisana priprema, koja se iz tehničkih razloga u daljnjem tekstu detaljno ne navodi.

Najčešće se za standardne snimke glave upotrebljava film formata 24 x 30, a

Snimanje glave

Sl. 323. Shematski prikaz sutura na glavi

189


za specijalne snimke i filmovi manjih formata, 13 x 18, 18 x 24, u cijelosti ili popola. Ponekad se upotrebljavaju i okluzijski (zubni filmovi). I u radiografiji glave vrijedi uglavnom pravilo da format filma koji ćemo upotrijebiti diktira veličina ob

jekta. Sve se snimke snimaju pomoću folije i rešetke, a neke i s tubusom, što se posebno odnosi na neke specijalne snimke.

U radiografiji kranijuma vrlo je važan položaj bolesnikova tijela. U principu se glava snima u ležećem položaju bolesni-

Sl. 324. Odnos piramida prema medijalnoj liniji: a — brahicefalična konfiguracija lubanje b — mezocefalična konfiguracija lubanje c — dolihocefalična konfiguracija lubanje

Snimanje glave 191

Sl. 325. Način podlaganja bolesnika za neke snimke glave, ovisno o konstituciji bolesnika

1 — debeo bolesnik — angulacija linija2 — ispravan položaj linija nakon podloška3 — debeo bolesnik — angulacija linije baze4 — ispravan položaj linije baze5 — mršav bolesnik6 — korigirana angulacija medijalne i interpupilarne linije7 — korigiran položaj linije baze kod mršavog bolesnika8 — korigirani položaj linije baze kod debelog bolesnika


ka. Bolesnik leži ili potrbuške ili poleđice na stolu za snimanje. Mnogo se rjeđe snimanje obavlja u uspravnom položaju bolesnika, koji sjedi ili stoji uz Buckijev stativ za snimanje. To se ne odnosi na snimke paranazalnih šupljina, koje se vrlo često izvode u uspravnom položaju bolesnika. Bolesnikovo tijelo položeno je ovisnoo projekciji koja se radi. Često treba tijelo podložiti, ovisno o snimci koja se radi, alii o građi, odnosno debljini bolesnika. Tako, na primjer, u mršavih bolesnika treba stavljati pod prsa jastučić kako bi se glava mogla ispravno namjestiti za profilnu snimku i neke kose projekcije. U debelih bolesnika potrebno je pak podložiti čelo ili okciput kako bi položaj cervikalne kralješnice u odnosu na film bio ispravan. Ne samo da se ponekad tijelo podlaže već se koristimo i posebno konstruiranim podlošcima za podlaganje glave pri nekim specijalnim snimkama. O tome će se detaljno govoriti u daljnjem tekstu (sl.325).

Položaj, odnosno namještanje glave, pri izvođenju pojedinih snimaka detaljno je opisan prilikom opisa snimanja svake snimke, pa ovdje neće biti govora o tome. Pri svakom snimanju mora se staviti oznaka strane L ili D. Za većinu snimaka vrijedi pravilo da se stavlja oznaka one strane glave koja priliježe uz film. Ponekad se obavezno snima i lijeva i desna strana (npr. ciljana snimka sele turcike ili snimka temporomandibularnih zglobova).

Pri svakom snimanju treba bolesnika zaštiti od zračenja. Ne smije se učiniti ni jedna ekspozicija, a da se prethodno nisu poduzele sve zaštitne mjere. U većini slučajeva prekrit će se tijelo bolesnika zaštitnom pregačom, posebno područje gonada. Osim toga vodit će se briga o primarnom rendgenskom snopu. Rendgenski snop suzit će se uvijek na manje od veličine upotrebljavanog formata filma (sva četiri ruba filma moraju ostati neeksponira-

na za 1—2 mm). Time će se bolesnik zaštititi od zračenja, a i snimka će biti oštri- ja.

U daljnjem tekstu često se u okviru rubrike »Zaštita bolesnika« govori samo: uobičajena ili standardna. Pod time se uvijek podrazumijeva zaštita bolesnika provedena kako je ovdje opisano. Glavu bolesnika često treba imobilizirati, što se postiže primjenom platnenih vrpci za fiksiranje, koje su često sastavni dio aparature. Pri izvođenju nekih snimaka bolesnik ne smije gutati ni disati, niti micati očnim bulbusima. Pri nekim snimkama u tekstu rubrika »Imobilizacija« navedeno je samo: uobičajena ili standardna, a uvijek se zapravo misli ovdje opisana imobilizacija bolesnika.

Smjer centralne zrake u radiografiji glave je različit, ovisno o snimci koja se izvodi. Najčešće centralna zraka pada okomito na objekt i na film, ali je kod određenog broja snimaka smjer centralne zrake ukošen za određeni broj stupnjeva kraniokuadalno ili kaudokranijalno, frontalno ili okcipitalno, što je točno definirano kod nekih snimaka. Kod drugih pak snimaka nagib centralne zrake ovisi o konfiguraciji glave. U svakom je slučaju pri opisu svake snimke točno definiran smjer centralne zrake. Ing. med. rad. mora uvijek pravilno odrediti njezin smjer u odnosu na objekt i na film da bi na gotovoj snimci bile prikazane potrebne anatomske strukture.

Snimke glave u principu su tipične ili standardne snimke, aksijalne snimke i specijalne snimke. Kada bolesniku treba snimiti glavu (učiniti kraniogram), onda se uvijek pod tim pojmom podrazumijeva snimka glave ćelom (ili zatiljkom) i profilna snimka, što u pravilu znači snimanje glave u dvije različite projekcije. Snimanje glave samo u jednom smjeru nije dovoljno. Snimka glave čelom ili zatiljkom i profilna snimka osnovne su, tj. tipične snimke glave, i najčešće se izvode.

192

Snimanje glave 193

SNIMKE GLAVE

Snimka glave čelom (frontalna snimka glave, frontalni cefalogram, posterioanteriorna snimka, PA)

Priprema; Prijeko je potrebno s bolesnika skinuti sve predmete koji bi mogli prouzrokovati nepoželjnu rendgensku sjenu, npr. ukosnice, naušnice, naočale, proteze i dr.

Pribor: Za snimku glave čelom upotrebljava se film formata 24 x 30, u kaseti s folijom, postavljenoj po visini, odnosno uzdužno, a snima se pomoću rešetke.

Sl. 327. Položaj čelo — nos za snimku glave čelom — linija baze mora biti okomita na ravninu filma

Sl. 326. Položaj bolesnikova tijela za snimku glave čelom (frontalna snimka glave)


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Ruke su mu flektirane u laktovima, dlanovima se oslanja o stol, postrance od glave, a prsa i ramena podložena su jastukom. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini. Ponekad, ali samo iznimno, može se glava snimati i u sjedećem položaju bolesnika.(sl. 326).

Položaj snimanog dijela tijela: Glava čelom i vrškom nosa prianja uz stol za snimanje. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola (filma), pa se središnja linija, koja prolazi sredinom zatiljka tjemena i lica, proteže sredinom filma, a paralelna je s postraničnim rubovima kasete. Linija baze okomita je na ravninu filma (čelo ili bradu bolesnika treba podložiti tankim jastučićem, koji ne daje rendgensku sjenu), a brada je privučena k prsima, čime se postiže da linija baze bu- dè okomita na ravninu stola odnosno filma (sl. 327).

Rubovi kasete: Postranični, kranijalni i kaudalni dijelovi glave jednako su udaljeni od rubova kasete. Potrebno je izvući ladicu s kasetom i svjetlosnim vizirom ili štapom produžiti rubne dijelove snopa i tako provjeriti nalazi li se snimani dio tijela unutar formata filma.

Oznaka strane: Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Zaštita bolesnika: Rendgenski snop zraka suzi se na veličinu malo manju od formata filma (sva četiri ruba filma moraju biti za 1 — 2 mm neeksponirana). Bolesnikovo tijelo treba prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada.

Imobilizacija: Bolesnikovu glavu fiksiramo vrpcama, na čijim se krajevima nalaze vrećice s pijeskom. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati (prilikom razgovora s bolesnikom treba ga na to upozoriti).

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na ravninu filma. Uzlazno joj je mjesto oko 2,5 cm iznad protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazno na korijenu nosa. Centralna zraka je paralelna s lini-

Sl. 328. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake za snimku glave čelom

jom baze. Vidi sl. 328. Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm.

Obavezna je kontrola bolesnikova položaja prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i aparaturi. Ako je premalo kV, snimka će biti »mekana«. Osim koštanog okvira lubanje vidjet će se i meke česti, a struktura kostiju bit će nedostupna analizi jer neće biti jasno prikazana. Kod premalo mAs za- crnjenje rendgenograma neće biti dovoljno. Treba optimalno odabrati odnos kV i mAs te obratiti pažnju na razvijanje.

Ocjena gotove snimke: Rendgenska snimka glave ćelom prikazuje suturu sagitalis, frontalnu kost, orbite, obje piramide, maksilu, nosni septum, nosne školjkei mandibulu. Sjene piramida projiciraju se u donjoj trećini orbite. Najčešće su pogreške (sl. 329):

1. Snimka nije simetrična (sutura sagitalis nije ravna linija na rendgenogramu) jer medijalna ravnina glave nije bila okomita na ravninu filma.

2. Ako simetrične točke lijeve i desne strane nisu jednako udaljene od postra- ničnih rubova filma (»pomak« ulijevo ili udesno), znači da snimani dio nije bio u sredini filma, tj. nisu prikazane sve potrebne strukture (»odrezano« — rascen- trirana cijev — stol — film).

Snimanje glave 195

Sl. 329. Snimka glave čelom

3. Sjene piramida ne projiciraju se u donjoj trećini orbite (linija baze nije bila okomita na ravninu filma).

Opaska! Želimo li bolje prikazati orbite, nagnut ćemo centralnu zraku za 20c kaudalno, a sve ostalo je isto.

Promjena standardne tehnike: Bolesnik sjedi uz rub stola veoma nagnut naprijed, a glava mu prianja uz horizontalnu kasetu, koja je odignuta od stola. Podlakticama koje prianjaju uz glavu bolesnik se opire o stol. Sve je isto kao za snimanje glave čelom, ali se primjenjuje film formata 18 x 24.

Kaseta je pomaknuta više prema tjemenu (jer bradu ne treba prikazati) tako da je kaudalni i stražnji (okcipitalni) rub ok-

cipitalne kosti jednako udaljen od njezinih rubova a isto i čeoni i tjemeni rub glave. Pod bolesnikovu bradu može se podmetnuti njegova šaka. To je snimka lubanje čelom (frontalni kraniogram).

Snimka glave zatiljkom (okcipitalna snimka glave, okcipitalni cefalogram, anterioposteriorna snimka glave, AP-snimka).

Priprema bolesnika: Priprema za snimanje glave zatiljkom ista je kao i za snimanje glave čelom.


Sl. 330. Položaj glave bolesnika za snimku glave zatiljkom (okcipitalna snimka glave)

Sl. 331. Snimka glave zatiljkom

196

Snimanje glave 197

Pribor: Upotrebljava se film formata 24 x 30. Film je postavljen uzdužno, a snima se pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži na leđima. Središnja ravnina tijela okomita je na ravninu stola (filma). Ruke su pružane uz tijelo. Koljena su blago privučena k tijelu i podložena jastukom. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava zatiljkom prianja uz stol. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma, što znači da je središnja linija koja prolazi sredinom zatiljka tjemena i lica također okomita na ravninu stola i filma. Linija baze okomita je na ravninu stola i filma. Da bi se dobio optimalni položaj, bolesnik privuče bradu prsima (tako da linija baze bude okomita na film. Ovisno o konfiguraciji glave odnosno debljini bolesnikova tijela podloži se gornji ili donji dio zatiljka (sl. 330).

Rubovi kasete: Postranični, kaudalni. kranijalni dijelovi glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Izvuče se ladica s kasetom i svjetlosnim vizirom ili štapom produže se rubni dijelovi rendgenskog snopa. Time se provjerava da li se snimani dio glave projicira unutar formata filma. Medijalna ravnina glave paralelna je s postraničnim rubovima kasete.

Oznaka strane L ili D.Zaštita bolesnika: Kao i pri snimci gla

ve čelom.

Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksira se vrpcama. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati.

Centriranje: Centralna zraka cilja na korijen nosa, paralelna je s linijom baze i okomita na središte filma.

Obavezna je kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Potrebno je optimalno odabrati Kv i mAs. Kriteriji kvalitete snimke isti su kao i za frontalnu snimku.

Ocjena gotove snimke: Na snimci su prikazane iste anatomske strukture kao i

kod snimke glave čelom (sl. 331). Najčešće pogreške koje mogu nastati pri izvođenju snimke glave zatiljkom identične su pogreškama pri izvođenju snimke glave čelom, stoga ih nećemo ponavljati.

Opaska! Za snimku lubanje u položaju zatiljkom (okcipitalni kraniogram) dovoljan je film formata 18 x 24.

Profilna snimka glave (lateralna snimka glave, snimka glave postrance, profilni kraniogram, profilni cefalogram)

Priprema bolesnika: Uobičajena je, znači treba skinuti s bolesnikove glave i vrata sve predmete koji bi mogli dati rendgensku sjenu, npr. ukosnice, naušnice, zubalo, naočale itd.

Film formata 24 x 30 uz upotrebu folije po visini, uzdužno. Snima se s rešetkom.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, u ventralnom kosom položaju. To znači da mu je tijelo lagano uskošeno tako da je rame suprotne, nesnimane strane glave odignu- to, podloženo, pripadajuća ruka je flektirana u laktu i dlanom te ruke bolesnik se oslanja o stol. Ruka i noga snimane strane pružene su uz tijelo. Noga nesnimane strane je flektirana u koljenu i lagano privučena k tijelu (sl. 332). Ukratko, želimoIi da lijeva strana glave bude priložena uz film, tijelo bolesnika ćemo staviti na sljedeći način u ventralni kosi položaj. Bolesnika polegnemo potrbuške na stol, pri tome podignemo desnu polovicu njegova tijela tako da se bolesnik lijevim ramenomi lijevom polovicom tijela oslanja o stol za snimanje, dok je desno rame podloženo. Lijeva ruka pružena je uz tijelo, s dlanom u supinaciji (dlan gleda prema gore), lijeva noga je ispružena. Desno rame je podloženo, desna ruka je flektirana u laktu i bolesnik se njezinim dlanom opire o stol. Desna noga je flektirana u koljenu, lagano privučena k tijelu. Tako opisani


Sl. 332. Položaj bolesnika za profilnu snimku glave

položaj naziva se ventralni kosi položaj, a primjenjujemo ga pri izvođenju mnogih snimaka glave.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava postrance prianja uza stol. Medijalna ravnina glave paralelna je s ravninom stola (filma). Ravnalom provjerimo je li medijalna ravnina lica, tjemena i zatiljka paralelna s ravninom stola. Interorbitalna (interpupilarna) linija okomita je na ravninu stola. Linija baze paralelna je s gornjim i donjim rubom kasete (sl. 333).

Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni rub glave, a i brada moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Izvuče se ladica s kasetom i svjetlosnim vizirom ili ravnalom produže se rubni dijelovi rendgenskog snopa da bi se moglo provjeriti projicira li se sniman dio tijela unutar formata filma.

Oznaka strane: L ili D. Označuje se strana koja priliježe uz film.

Sl. 333. Položaj glave bolesnika zaprofilnu snimku glave

Snimanje glave 199

Sl. 334. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake kod profilne snimke glave

Zaštita bolesnika: Potrebno je suziti snop rendgenskih zraka, a bolesnikovo tijelo prekriti zaštitnom pregačom, osobito područje gonada.

Imobilizacija: Kada smo bolesnika namjestili, u tom položaju mora on ostati miran; u toku ekspozicije bolesnik ne guta niti diše (to treba rastumačiti bolesniku i uvježbati s njim).

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na središnju ravninu glave i filma. Prolaz kroz selu turciku. Cilja dva centimetra kranijalno od sredine linije baze (sl. 334). To je projekciona točka sele turcike.

Obavezno je kontrolirati položaj bolesnika prije ekspozicije!

Električni uvjet: Električne uvjete snimanja treba prilagoditi objektu i aparaturi. Pažnju treba obratiti na razvijanje.

Ocjena gotove snimke: Profilni kraniogram prikazuje područje frontalne kosti, parijetalnih i okcipitalne kosti, plan um sfenoidale, selu turciku, sfenoidni sinus,

orbite, tvrdo nepce, maksilu i mandibulu te piramide koje se međusobno superponiraju. Najčešće pogreške:

1. Snimka nije simetrična — planum sfenoidale nije ravan već dvostruke linije— krovovi orbite se ne poklapaju — znači da medijalna ravnina glave nije bila paralelna s ravninom filma.

2. Snimani dio glave nije u cijelosti prikazan na filmu — »odrezan« — centralna zraka nije prolazila sredinom snimanog dijela glave (sela turcika) i nije ciljala na sredinu filma — rascentriran stol — kaseta — cijev.

3. Kraniokaudalni pomak — oba ramusa mandibule ne prekrivaju se dovoljno— znači da je glava u toku namještanja bila rotirana — interpupilarna linija nije bila okomita na ravninu filma. Napominje se da i kod dobro učinjenog profilnog kraniograma oba se ramusa mandibule ne mogu u cijelosti superponirati, što ovisi o distanci cijev — objekt — divergentno širenje rendgenskih zraka. Maksimalno to


Sl. 335. Profilna snimka glave

lerantno nepokrivanje obaju ramusa mandibule iznosi do 1 cm.

4. Frontalni ili okcipitalni pomak — kad snimani dio nije bio na sredini filma.

Promjena standardne tehnike: Ako bolesnik ne može zauzeti potreban položaj (najčešće zbog promjena u vratnoj kralješnici), onda možemo učiniti profilnu snimku glave u ležećem položaju bolesnika na leđima, a film se stavlja vertikalno uz bolesnikovu glavu.Medijalna ravnina paralelna je s ravninom filma, a interpupilarna je okomita na ravninu filma. Centriramo horizontalnim snopom rendgenskih zraka, a ciljamo na selu turciku.

Snimka lubanje u profilu: Sve je isto kao za snimku glave u profilu, ali se snima filmom formata 18x24. Rubovi kasete moraju biti jednako udaljeni od čeonog, tjemenog i zatiljnog ruba, a donji rub te snimke je donji rub okcipitalne

kosti. Na snimci se mora vidjeti cijela koštana baza lubanje. Linija baze lubanje mora biti paralelna s gornjim rubom kasete (sl. 335).

Poluaksijalne snimke glave G r a s h e y o v pložaj (A. P. — poluaksijalna projekcija)

Priprema, materijal i položaj glave i tijela bolesnika potpuno su isti kao za snimku glave, zatiljkom. Linija baze okomita je na ravninu filma (sl. 336).

Zaštita i imobilizacija također su standardni.

Centriranje: Centralna zraka ulazi na rubu vlasišta u medijalnoj liniji, usmjerena je od 15 do 60° kraniokaudalno u odnosu na okomicu, tj. na liniju baze. Cen-

Snimanje glave 201

Sl. 336. Položaj bolesnikova tijela za snimku po TOWNEU

Sl. 337. Položaj bolesnikove glave za snimku po TOWNEU kraniokaudalni nagib centralne zrake za 30°

tralna zraka izlazi u području foramena okcipitale magnuma. Ako je nagib centralne zrake 40°, tada je dobro prikazan foramen magnum i foramen jugulare. Nagib centralne zrake može biti i 30°, 45° ili 60°. Ovisno o njezinu nagibu pojedine se snimke nazivaju i prema autorima, npr. snimka po Towneu, ako je nagib centralne zrake 30°, (sl. 337, 338, 339, 340, 341 i 341a), ili po Altschulu, s nagibom central-

Sl. 338. Shematski prikaz prolaza centralne zrake nasnimci po TOWNEU


ne zrake od 45° (sl. 342). Napominje se da se snimka po Altschulu izvodi vrlo često jer se na njoj može dobro analizirati piramida (fraktura). Ovisno o nagibu centralne zrake, dobiva se različit prikaz foramena okcipitale magnum, dorzuma sele, stražnjih klinoida, obiju piramida i okcipitalne kosti.

Sl. 339. Shematski prikaz anatomskih struktura na snimci po TOWNEU:

l-pars petrosa ossis temporalis, 2-meatus acusticus internus, 3-processus clinoides anterior, 4-foramen occipitalae

Sl. 340. Snimka lubanje poTOWNEU

Snimanje glave

Sl. 341. Položaj bolesnikova tijela i glave za poluaksijalnu snimku po Stewartu

Sl. 341. a. Snimka baze lubanje po STEWARTU; kraniokaudalni nagib centralne zrake za 40° radi dobrog prikaza foramena magnum i foramena jugulare

203


Sl. 342. Snimka po ALTSCHULU; nagib centralne zrake kraniokaudalno za 45°

Snimanje glave

Sl. 343. Snimka u položaju po Grasheyu; nagib centralne zrake u kraniokaudalnom smjeru za 60°

Poluaksijalna snimka glave po HAAS-u

Priprema bolesnika je uobičajena. Upotrebljava se film formata 24 x 30. a snima se pomoću folije i rešetke. Prilikom te projekcije bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Medijalna ravnina okomita je na sredinu stola. Ruke su flektirane u laktu i prislonjene uz prsa. Simetrične točke ramena leže na istoj transverzalnoj ravnini. Glava je u položaju kao kad se snima glava čelom. Medijalna ravnina i linija baze okomite su na ravninu filma (sl. 344).

Zaštita i imobilizacija su standardne. Centralna zraka je angulirana za 25 ili 45° kranijalno, cilja dva poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazi oko dva poprečna prsta iznad korijena nosa (sl. 345) vidi str. 207. Na tim se snimkama prikazuje okcipitalna kost, obje piramide, dorzum sele i foramen okcipitale magnum.

Ako je nagib centralne zrake od 45° u položaju po Haasu bolji je prikaz foramena okcipitale magnum, (sl. 346), a kod nagiba centralne zrake od 25° bolji je prikaz piramida (sl. 347).

205


Sl. 344. Položaj bolesnika za snimku po HAASU

Sl. 346. Poluaksijalna snimka glave u položaju po HASSU s kaudalnokranijalnim smjerom za 45°

Snimanje glave

207

Sl. 345. Shematski prikaz i smjer centralne zrake u položaju po HAASU

Sl. 347. Poluaksijalna snimka glave po HAASU s kranijalnim nagibom centralne zrake za 25°, radi boljeg prikaza piramida

208

Poluaksijalna snimka glave po Valdiniju

Sl. 348. Položaj bolesnikova tijela za poluaksijalnu snimku baze lubanje po Valdiniju

Sl. 349. Položaj glave za snimkupo Valdiniju

Priprema bolesnika i materijala je ista kao za izvođenje Hasove PA-poluaksial- ne projekcije glave. Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Prsa i ramena podložena su jastucima. Simetrične točke

ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Obje su ruke abducirane u ramenima, flektirane u laktovima, dlanovi su u pronaciji, priljubljeni uz stol, u visini bolesnikovih očiju (sl. 348). Glava je čelom


Snimanje glave

Sl. 350. Shematski prikaz položaja glave po Valdiniju

Sl. 351. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne zrake kod snimke po Valdiniju

prislonjena uz film, (sl. 349. i 350) tako da je brada odignuta od filma toliko da linija baze čini s ravninom filma kut od 50°. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma. Interpupilarna linija paralelna je s gornjim i donjim rubom kasete. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma i cilja na donji rub foramena okcipitale magnum. To je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno je na rubu vlasišta u medijalnoj liniji (sl. 351). Imobilizacija i zaštita su iste kao i za ostale snimke glave (sl. 352)

Osim opisane snimke može se izvesti i modificirana snimka po Valdiniju. Prilikom izvođenja te snimke bolesnik sjedi licem okrenut prema stativu. Prsa su udaljena od stativa. Ruke su abducirane u ra

menu, flektirane u laktu i za lateralne rubove stativa bolesnik se pridržava rukama. Glava je čelom prislonjena uz film tako da je brada odignuta od filma, i to toliko da linija baze čini s ravninom filma kut od 50°. U tom položaju je medijalna linija glave okomita na ravninu filma. Interpupilarna linija je paralalna s gornjim i donjim rubom kasete. Centralna zraka ide horizontalno, ali pada okomito na sredinu filma i cilja na donji rub foramena okcipitale magnum. To je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno je rub vlasišta u medijalnoj liniji. Imobilizacija i zaštita su uobičajene. Na toj snimci kao i na prethodnoj vide se foramen okcipitale magnum, obje piramide i dorzum sele.

209


Sl. 352. Poluaksijalna snimka baze lubanje po Valdiniju

Aksijalne snimke glave

To su snimke kod kojih centralna zraka prolazi dužom osovinom snimanog objekta. Kod aksijalnih snimaka glave centralna zraka prolazi kroz selu turciku, ali ne pod pravim kutom. Snimke baze lubanje pripadaju u aksijalne snimke glave, a izvode se vrlo često. Postoje dva načina snimanja baze lubanje — tjemenom i bra

dom. Snimka baze lubanje tjemenom naziva se još i submentokranijalna projekcija baze lubanje, a snimka baze lubanje bradom još i vertikosubmentalna ili kra- niosubmentalna projekcija. Snimanje baze lubanje submentovertikalnom i verti- kosubmentalnom projekcijom opisao je prvi Schüler 1905. godine. Češće se izvodi snimka baze lubanje tjemenom (submentokranijalna ili submentovertikalna snimka).

2 1 0

211

Aksijalna snimka glave tjemenom (snimka baze lubanje)

Priprema bolesnika: S glave i vrata bolesnika treba skinuti sve predmete koji bi mogli izazvati nepoželjnu rendgensku sjenu. Materijal i pribor: film formata 24 x 30, u kaseti s folijom i rešetkom.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na sredini stola za snimanje s podmetnutim tvrdim jastukom pod gornjim dijelom leđa tako da mu je taj dio leđa podignut za nekih 30 — 40 cm iznad stola. Na taj način bolesnik će moći maksimalno zabaciti glavu prema natrag pa će vrhom tjemena dodirivati sredinu stola za snimanje. Ruke su pružene uz tijelo, a

Sl. 353. Položaj bolesnikova tijela za snimku baze lubanje tjemenom

Sl. 354. Položaj bolesnikove glaveza snimku baze lubanje tjemenom(aksijalna snimka)

Snimanje glave

212

Sl. 355. Odnos linije baze i filma kod snimke baze lubanje tjemenom — shematski prikaz

Sl. 356. Ulazno i izlazno mjesto centralne zrake za snimku baze lubanje tjemenom

noge su savijene u koljenu, privučene k tijelu i podložene valjkastim jastukom (sl. 353).

Položaj snimanog dijela tijela: Glava visi prema natrag i vrhom tjemena dodiruje sredinu stola za snimanje. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola i filma. Središnja linija lica također mora biti okomita na ravninu filma. Linija baze paralelna je s ravninom stola, odnosno filma (sl. 354. i 355).

Rubovi kasete: Čeoni, sljepoočni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Izvučenu se ladicu s kasetom i svjetlosnim vizirom i ravnalom

produže se rubni dijelovi snopa; tako se provjerava nalazi li se snimani dio unutar formata filma.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo

prekrije se zaštitnom pregačom, osobito područje gonada. Snop rendgenskih zraka suzi se na manje od formata filma.

Imobilizacija: U toku ekspozicije bolesnik ne guta i ne diše. Mora ostati miran u položaju u kojem smo ga namjestili.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na liniju baze, (sl. 356), a cilja na sredinu spojnice između dva angulusa


Snimanje glave 213

Sl. 357. Snimka baze lubanje tjemenom

mandibule u medijalnoj liniji, na sredinu filma i prolazi kroz selu turciku.

Obavezna je kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije.

Električni uvjeti: Ekspozicija je prilagođena snimanom dijelu i rendgenskoj aparaturi. .

Prikaz struktura: Snimka prikazuje foramen okcipitale magnum, okcipitalnu kost, obje piramide, foramena ovale i foramena spinozum, sfenoidni sinus, maksi- larne sinuse, mandibulu, nosni septum i zigomatične lukove (sl. 357). Zigomatićni lukovi u tom se položaju osobito dobro vide ako se uobičajeni kilovati smanje za10. Najčešće pogreške:

1. Snimka nije simetrična-simetrićne sjene nisu jednako udaljene od medijalne

linije — medijalna ravnina glave nije bila okomita na ravninu filma.

2. Slika je u poluaksijalnom položaju- -linija baze nije bila paralelna s filmom i centralna zraka nije bila okomita na liniju baze i ravninu filma.

3. Nije prikazana cijela baza lubanje (»odrezano«) glava nije bila na sredini filma ili je rascentriran cijev — stol — film ili premali format filma ili se bolesnik pomaknuo.

Promjena standardne tehnike: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje, a kaseta je položena na dodatnom nižem stoliću ili pak bolesnik sjedi, a glava mu je maksimalno nagnuta prema natrag. Centralna zraka je horizontalno usmjerena, okomito na liniju baze i ravninu filma, koja je sada također okomita. Ako bolesnik ne mo-

214

že zauzeti potreban položaj, može se korekcijom položaja kasete nadoknaditi premali nagib glave, ali centralna zraka mora i tada biti okomita na liniju baze i ravninu filma.

Aksijalna snimka glave bradom (snimka baze lubanje)

Priprema bolesnika: Ista je kao i prisnimanju glave tjemenom. Iz higijenskih razloga treba pod bradu bolesnika staviti čistu kompresu ili staničevinu.

Pribor: Film formata 24 x 30, u kaseti s folijom položen po visini. Snima se pomoću rešetke.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

potrbuške na sredini stola. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su flektirane u laktovima, a dlanovi priljubljeni uza stol pokraj glave. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini, ramena su maksimalno priljubljena uza stol (sl. 358).

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je maksimalno ekstendirana i vrhom brade

dodiruje sredinu stola. Središnja ravnina glave okomita je na ravninu stola i filma. Linija baze u tom položaju teško može biti paralelna s ravninom filma, i zato se smjer centralne zrake određuje prema položaju linije baze, a prema mogućnostima bolesnika.

Sl. 359. Shematski prikaz linije baze, centralne zrake i filma za snimku baze lubanje bradom (aksijalna snimka)

Sl. 358. Položaj bolesnikova tijelaza snimku baze lubanje bradom


Snimanje glave 215

Sl. 360. Snimka baze lubanje bradom

Rubovi kasete: Frontalni, sljepoočni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Zato se povuče ladica s kasetom te svjetlosnim vizirom ili ravnalom produže rubni dijelovi snopa. Provjerava se da li se snimani dio projicira unutar formata Filma.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika: Identična je kao i za

snimku baze lubanje tjemenom.Imobilizacija: U toku ekspozicije boles

nik ne smije gutati ni disati.Centriranje: Budući da u tom položaju

najčešće linija baze nije paralelna s ravninom filma (stola), centralna zraka usmjerit će se kraniokaudalno toliko da će lini

jom baze zatvoriti kut od 90° (sl. 359). Centralna zraka ulazi na vrhu tjemena, okomita je na liniju baze, prolazi kroz selu turciku, izlazi na sredinu spojnice dvaju angulusa mandibule u medijalnoj liniji i pada okomito na sredinu filma.

Obavezna kontrola bolesnikova položaja prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Električni uvjeti prilagođeni su aparaturi i objektu.

Ocjena gotove snimke: Na snimci baze lubanje bradom prikazane su iste anatomske strukture kao i na snimci baze lubanje tjemenom (sl. 360). Pogreške koje najčešće nastaju u toku izvođenja te snimke jednake su pogreškama koje se

2 1 6 Radiografska tehnika skeleta

javljaju prilikom izvođenja snimke baze lubanje tjemenom.

Snimke sele turcike

Uz kraniogram najčešće se od svih snimaka izvode snimke sele turcike iz područja kranijuma. Sela turcika prikazuje se na profilnom kraniogramu, ali kako treba vrlo često pomno analizirati, rade se ciljane snimke sele turcike u profilnoj projekciji. Osim ciljanih snimaka ponekad se izvode, aksijalne, frontalna snimka a po potrebi i slojevne snimke.

Profilna snimka sele turcike (ciljana snimka)

Priprema bolesnika: uobičajena. Pribor: Film formata 13 x 18, snima se pomoću folije i rešetke a često i s tubu-

som.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Identičan je

položaju za profilni kraniogram (sl. 361).

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je položena u čisti lateralni položaj, kao za profilnu snimku glave (sl. 362).

Rubovi kasete: Kaseta je postavljena poprijeko, a njezino središte nalazi se u području regije sele turcike. Projekcija seje turcike na glavi bolesnika je oko 2 cm iznad sredine linije baze, tj. oko 2 cm kra- nioanteriorno od vanjskog slušnog otvora (što znači 2 cm iznad vanjskog slušnog otvora, a zatim od te točke 2 cm prema naprijed. U odnosu na liniju baze ta se točka nalazi oko 2 cm iznad sredine linije baze.

Oznaka strane: L ili D. Obavezno se radi ciljana snimka lijeve i desne strane. Snima se ona strana koja je uz film.

Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika prekrije se zaštitnom pregačom i suzi se primarni snop rendgenskog zračenja.

Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksirana je s tubusom, tubus također pridonosi imobilizaciji. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati.

Sl. 361. Položaj bolesnikova tijelaza ciljanu snimku sele turcike

Snimanje giave

Sl. 362. Položaj bolesnikove glave za ciljanu snimku sele turcike identičan kao za profilnu snimkuglave

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na selo turciku i na sredinu filma. Njezina ulazna točka je oko 2 cm iznad sredine linije baze (kao za profilni kraniogram).

Obavezna kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Prilagođeni su aparaturi i objektu.

Ocjena gotove snimke: Ciljana snimka seie turcike prikazuje skvamu temporalne

kosti, prednje i stražnje klinoide, sfenoidni sinus, pituitarnu fosu i dorzum sele (sl. 363).

Opaska: Snimke moraju biti idealno simetrične, u protivnom se stječe dojam »dvostrukog dna« sele turcike, što se viđa pri interaselarnim tumorskim procesima. Pri simetričnoj snimci klinoidi se međusobno poklapaju. (Obratiti treba pažnju uzrocima asimetrije profilne snimke glave).

Sl. 363. Ciljana snimka sele turcike (obavezno se snima i lijeva i desna strana)

217


Aksijalna snimka sele turcike

Aksijalne snimke sele turcike obavljaju se u ležećem položaju bolesnika, poleđice

potrbuške, mnogo rjeđe u sjedećem ili uspravnom položaju. Aksijalna projekcija u ležećem položaju bolesnika na leđima naziva se Grasheyova projekcija, a u po-

ložaju na trbuhu Haasova projekcija.Za Grasheyev položaj aksijalne snimke sele turcike priprema bolesnika je uobiča-

jena.Pribor: Film formata 13 x 18. Snima se pomoću folije i rešetke. Kaseta je postav-

ljena uzdužno.CZ — stol — film — provjeriti!

Položaj bolesnikova tijela: Isti je kao za kcipitalnu snimku glave.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava se namjesti kao za okcipitalni kraniogram, uz napomenu da je infraorbitomeatalna linija (a ne linija baze) okomita na ravni- u filma. To znači da je bolesnikova brada jače odignuta od prsiju. Zatiljak boles

nikove glave treba po potrebi podložiti). Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma (sl. 364).

Rubovi kasete: Kaseta je postavljena tako da centralna zraka pada u središte filma.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita i imobilizacija bolesnika: Provo

di se standardna zaštita i imobilizacija bolesnika, kao pri standardnim snimanjima glave.

Centriranje: Centralna zraka je za 30° usmjerena kraniokaudalno jer se pri toj angulacije optimalno prikazuju dorzum i tuberkulum sele te prednji klinoidi sele. Može biti angulirana i za 37°. I u tom slučaju bolje se prikazuju stražnji klinoidi u projekciji foramena okcipitale magnum. Angulacija centralne zrake nosi se na infraorbitomeatalnu liniju. Njezino ulazno mjesto je rub vlasišta, a izlazno mjesto područje foramina okcipitale magnum (sl. 365).

Sl. 364. Položaj bolesnikove glave za aksijalnu projekciju sele turcike (Graseyova položaja)

Snimanje glave 219

Sl. 365. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne zrake te anatomskih struktura na snimci aksijalne projekcije sele turcike u položaju po Grasheyu

Obavezna je prije eksponaci- je kontrola bolesnikova položa

ja-Električni uvjeti: Prilagođeni su objek

tu i aparaturi.Ocjena gotove snimke: Na aksijalnoj

snimci sele turcike (Gresheyo-

va i Hassova projekcija) analiziraju se dorzum i tuberkulum sele turcike te prednji i stražnji klinoidi. Osim toga prikazuju se i obje piramide temporalne kosti, okcipitalna kost i foramen okcipitale magnum (sl. 366).

Sl. 366. Aksijalna snimka sele turcike


Sl. 367. Položaj bolesnikove glave za aksijalnu snimku sele turcike — položaj po HAASU

PA aksijalna projekcija sele (Haaso- va projekcija)

Priprema bolesnika, materijal, zaštita i nobilizacija bolesnika ista je kao pri

Gresheyovoj projekciji sele turcike. blesnik je, međutim, u položaju kao za frontalnu snimku glave. Linija baze okomita je na ravninu filma. Po potrebi treba bolesnikovu bradu podložiti (sl. 367).

Centriranje (CZ): Centralna zraka je za 25° usmjerena kranijalno. Njezino ulazno mjesto je foramen okcipitale magnum, a izlazno mjesto rub vlasišta u medijlanoj liniji (sl. 368).

Ocjena gotove snimke: Snimka prikazuje dorzum i tuberkulum sele turcike te prednje i stražnje klinoide. Osim toga prikazuju se i obje piramide temporalne kosti.

Frontalna snimka sele turcike

Priprema bolesnika: Uobičajena.Pribor: Snima se pomoću folije i rešet

ke filmom formata 13x18.CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo

tijelo je u položaju kao za frontalnu snimku glave (sl. 369).

Položaj snimanog dijela tijela: Bolesnikova glava namještena je kao za frontalnu snimku glave u cijelosti.

(Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma, linija baze okomita na rav-

Sl.368. Shematski prikaz ulaska i izlaska centralne zrake na snimci aksijalne projekcije sele turcike u

položaju po HAASU

Snimanje giave

Sl. 369. Položaj bolesnika i centralne zrake za frontalnu projekciju sele turcike

ninu filma, položaj čelo — nos, brada privučena, (sl. 370).

Rubovi kasete: Kaseta je postavljena tako da je njezino središte u području glabele.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika i imobilizacija: Provo

di se standardna zaštita i imobilizacija.Centriranje: Centralna zraka je za 10

usmjerena kranijalno. Njezino ulazno mjesto CZ je foramen okcipitale magnum, a izlazno glabela.

Obavezna je kontrola bolesnikova tijela prije ekspozicije!


Prikaz struktura. Na snimci se prikazuju dorzum i tuberkulum sele te stražnji i prednji klinoidi, koji se projiciraju u području frontalne kosti, neposredno iznad etmoidnog sinusa. Osim toga prikazuju se obje piramide temporalne kosti (sl. 371).

Sl. 370. Položaj bolesnika za frontalnu projekciju sele turcike

221


te. Tumorski procesi u području lica izazivaju razor koštane strukture što iziskuje pomnu analizu strukture kostiju lica. Pri snimanju kostiju lica bolesnik najčešće leži ili na leđima ili na trbuhu. Često se rade profilne snimke. Kose snimke mnogo su rjeđe.

Frontalna snimka (»mačja glava«) kostiju lica

Sl.371. Frontalna projekcija sele turcike

Kosti lica snimaju se vrlo često jer su traumatske ozljede lica relativno vrlo čes

Priprema bolesnika: Uobičajena.Materijal: Film formata 18x24, snima

se pomoću folije u kaseti i rešetke.CZ — stol— film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

potrbuške na stolu za snimanje. Medijalna ravnina tijela okomita je na sredinu stola. Ruke su pružene uz tijelo ili flektirane u laktovima. Ramena su podložena tako da su simetrične točke ramena u istoj transverzalnoj ravnini, a položaj ugodan za bolesnika (sl. 372).

Položaj snimanog dijela tijela: Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola, odnosno filma. Glava je položena tako da bolesnik nosom i bradom dodiruje ravninu stola za snimanje. Linija baze

Sl.372. Položaj bolesnikova tijela iglave za frontalnu snimku kostiju

(mačja glava)

Snimke kostiju lica

Snimanje glave 223

bolesnika je u odnosu na ravninu filma pod kutom od 15 — 20°.

Rubovi kasete: Čeoni, tjemeni i zatiljni dio glave moraju biti jednako udaljeni od rubova kasete. Potrebno je još jednom provjeriti smjer centralne zrake i periferne zrake iz snopa, tako da obuhvate snimani dio i projiciraju se nekoliko milimetara unutar formata filma.


treba prekriti pregačom i suziti primarni rendgenski snop.

Imobilizacija :U toku ekspozicije bolesnik ne guta, ne diše, glava je po potrebi fiksirana vrpcama za fiksiranje.

Centriranje: Centralna zraka cilja 4 — 5 poprečna prsta iznad protuberancije okcipitalne eksterne, izlazi na korijen nosa, a pada okomito na ravninu filma.


Električni uvjeti: Ekspozicija je prilagođena aparaturi i objektu.

Ocjena gotove snimke: Na snimci seanaliziraju orbite, nosna kost, obje maksile, zigomatične kosti i maksilarni sinusi (sl. 374).

Primjena standardne tehnike.Pripremabolesnika, materijal, položaj tijela i položaj snimanog dijela tijela isti su kao i pri frontalnom snimanju kostiju lica. Razlika je samo u načinu centriranja. Centralna zraka usmjerena je za 30° kaudalno. (Pri frontalnoj snimci kostiju lica centralna zraka je okomita). Ulazi na tjemenu, a izlazi na akantion (spina nazalis anterior).

Zaštita i imobilizacija: Iste su kao pri frontalnoj snimci kostiju lica.

Ocjena gotove snimke: Na tako učinje- noj snimci kostiju lica bolje su prikazani donji rubovi orbite i zigomatične kosti nego na standardnoj, frontalnoj snimci kostiju lica.

Sl. 373. Shematski prikaz smjera centralne zrake — glava je u položaju brada-nos kod frontalne snimke kostiju lica

224

Sl. 374. Frontalna snimka kostiju lica snimka mačje glave

Okcipitalna snimka kostiju lica

Priprema bolesnika: Uobičajena.

Pribor: Film formata 18x24, snima se pomoću folije i rešetke.

CZ — stol — film - provjeriti!

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži polcdice na stolu za snimanje. Mcdijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su pružene uz tijelo. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini.

Položaj snimanog dijela tijela: Medijal- na ravnina glave okomita je na ravninu filma. Infraorbitomeatalna linija također je okomita na ravninu filma. (Brada je odignuta).


Sl. 375. Okcipitalna snimka kostiju lica

Rubovi kasete:Kaseta je postavljena uzdužno, a njezino središte nalazi se oko 6— 7 cm iznad protuberancije okcipitalis eksterne.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika i imobilizacija: Stan

dardne.Centriranje: Centralna zraka je za 30°

usmjerena kranijalno. S linijom baze čini kut od 37°. Centrira se na sredinu brade u području korijena donjih zuba u medijalnoj liniji.

Obavezna je kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije:

Električni uvjeti: Ekspozicija je prilagođena aparaturi i objektu.

Ocjena gotove snimke: Na snimci su prikazane strukture (sl. 375) kao i pri frontalnoj snimci kostiju lica.

Snimanje glave 225

Profilna snimka kostiju lica

Priprema bolesnika: Uobičajena.Pribor: Film formata 18x24, postav

ljen uzdužno. Snima se pomoću folije i rešetke.

CZ — stol— film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Položaj tije

la identičan je položaju kao za profilnu snimku glave (sl. 376).

Položaj snimanog dijela tijela: Položaj glave je u čistom lateralnom položaju kao za profilnu snimku glave.

Rubovi kasete: Zigomatična kost je u središtu kasete.

Oznaka strane: L ili D. Stavlja se oznaka one strane koja je uz film.

Zaštita i imobilizacija: Standardne.Centriranje: Centralna zraka pada oko

mito na sredinu filma, a cilj na procesus zigomatikus maksile (sl. 377).

Sl. 377. Položaj glave za profilnu snimku kostiju lica centralna zraka cilja na procesus zigomatikus maksile

Sl. 376. Položaj bolesnikova tijela za profilnu snimku kostiju lica



Električni uvjeti: Ekspozicija je prilago- đena aparaturi i objektu.

Prikaz struktura: Na snimci su prikazane kosti lijeve i desne strane lica koje su superponiraju (sl. 378).

Kosa snimka kostiju lica po Rheseu

Prije snimanja treba skinuti sve predmete sa snimanog dijela tijela koji bi mogli dati nepoželjnu sjenu. Upotrebljava se film formata 18x24 cm, koji se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Oznaka L stavlja se u donji lijevi kut za lijevu stranu, a oznaka D u donji desni kut za desnu stranu. Kosa snimka kostiju lica snima se uz upotrebu folije i rešetke. Uvijek se snima lijeva i desna kosa snimka kostiju lica. Središte kasete je nešto ispod donjeg ruba orbite.

Položaj bolesnika:Bolesnik leži potrbuške u ventralnom kosom položaju.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je za 37° rotirana u snimanu stranu tako da stol dodiruje gornji rub orbite, lateralni rub zigomatične kosti i vrh nosa (sl. 379). Koji put treba staviti tanki podložak ispod neke od dodirnih točaka jer se glava mora staviti u takav položaj da njezina medijalna linija čini ravninom filma kut od 53 Mjesto podmetanja podloška ovisi o veličini nosa i konfiguraciji glave. Kosti lica nalaze se na sredini upotrebljavanog filma (sl. 380).

Sl. 379. Položaj bolesnikova tijela i »lave za kosu snimku lica po RHESEu

Sl. 378. Profilna snimka kostiju lica

Snimanje glave 227

Sl. 380. Shematski prikaz medijalne linije i filma te položaja glave za kosu snimku kostiju lica po RHE- SEu

Sl. 381. Ulazno mjesto centralnezrake za kosu snimku kostiju lica

228

SNIMKE NOSNE KOSTI

Nosne kosti snimaju se relativno često, pogotovo radi analize njihovih traumatskih promjena. Frakture nosne kosti za- rastaju obično koštanim kalusom, ali ako se ponavljaju, npr. kod boksača onda za- rastaju češće vezivnim tkivom. U principu se češće rade lateralne snimke nosne kosti, rjeđe frontalna snimka ili tangencijalna snimka. Tangencijalna snimka nosne kosti izvodi se da se prikaže medijalni ili lateralni pomak fragmenata njezine frakture.

Sl. 382. Kosa snimka kostiju lica

Profilna snimka nosne kosti

Priprema bolesnika: Standardna.Pribor: Za snimku nosne kosti upotreb

ljava se film za snimanje zuba 5,5 x 7,5 ili film 13 x 18, uz upotrebu folije, ali bez rešetke, a može se snimati i s tubusom.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnikovo

tijelo treba namjestiti kao za profilnu snimku glave (vidi str. 187).

Centralna zraka: Centralna zraka je ili okomita ili do 15° ukošena kranijalno, cilja oko 2 — 3 poprečna prsta ispod tuber parijetale nesnimane strane i pada na sredinu filma (sl. 381). Na snimci se vide kosti lica u kosoj projekciji (sl. 382).

Sl. 383. Položaj bolesnika za profitnu snimku nosne kosti

Kadiografska tehnika skeleta

Snimanje glave 229

Položaj snimanog dijela tijela: Bolesnikova glava je u čistom lateralnom položaju, kao za profilnu snimku glave. Ispod nosa stavlja se jastučić na koji se položi

film tako da nos bolesnika bude u najužem kontaktu s filmom, ako se snima filmom za snimanje zuba. Snima li se kasetom s filmom formata 13 x 18, kaseta se ne stavlja na podložak (sl. 383).

Rubovi kasete: Kaseta je postavljena tako da se nos nalazi u središtu filma. Film je postavljen uzdužno.

Zaštita i imobilizacija bolesnika bolesnikovo tijelo prekrije se pregačom. Po potrebi je glava fiksirana vrpcama za fiksiranje. U toku ekspozsicije bolesnik ne smije gutati ni disati.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja na sredinu nosa.

Električni uvjeti: Električni uvjeti prilagođeni su aparaturi i objektu.

Ocjena gotove snimke: Na snimci se vidi nosna kost i hrskavični dio nosa (sl. 384),

Frontalna snimka nosne kosti

Priprema bolesnika za izvođenje frontalne snimke nosne kosti ista je kao i za izvođenje ostalih snimaka kostiju lica. Snimka se izvodi filmom formata 13 x 18. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visi-

Sl. 384. Profilna snimka nosne kosti

Sl. 385. Položaj bolesnika za frontalnu snimku nosne kosti


ni. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Frontalna snimka nosne kosti snima se pomoću folije i rešetke.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje (ven-

tralni položaj). Glava je u položaju čelo nos. Medijalna linija glave okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma. Linija baze također je okomita na ravninu stola. Interpupilarna linija paralelna je s ravninom stola, a paralelna je i s gornjim i donjim rubom kasete (sl. 385). Želimo li glavu staviti u opisani položaj, ponekad je potrebno podmetnuti tanke jastučiće ispod brade ili ispod nosa, što ovisio veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove glave. Nosna kost mora biti na sredini filma.

Centralna zraka je okomita, cilja oko 3— 4 poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, prolazi kroz sredinu nosne kosti i pada na središte filma. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Zaštita bolesnika i imobilizacija su uobičajene (sl. 386).

Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti

Priprema bolesnika je standardna. Za tangencijalnu snimku nosne kosti upotrebljava se film za snimanje zuba, koji se stavlja u bolesnikova usta i bolesnik ga pridržava zubima. Snima se ili u sjedećem

230

Sl. 386. Frontalna snimka nosne kosti

S. 387. Položaj bolesnikove glavefilma za tangencijalnu aksijalnu

snimku nosne kosti

Snimanje glave 231

Sl. 387. a. Tangencijalna (aksijalna) snimka nosne kosti

ili u ležećem položaju poleđice. Centrira se okomito na film, a centralna zraka ulazi na korijen nosa. Nemamo li film za snimanje zuba, tangencijalna snimka nosne kosti može se učiniti i u ležećem položaju bolesnika potrbuške, s time da je brada maksimalno ekstendirana i podložena jastučićima, a kaseta s folijom i filmom dolazi izravno ispod bolesnikove brade koja je ekstendirana i ispružena prema naprijed. Centralna zraka je kraniokaudalno ukošena, ovisno o ekstenziji brade, a cilja na korijen nosa (sl. 387. i 387a). Zaštita i imobilizacija bolesnika prilikom izvođenja tangencijalne snimke nosne kosti su standardne.

SNIMKE ZIGOMATIČNE KOSTI

Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Upotrebljava se film formata

24 x 30, a snima se pomoću folije i rešetke.

Sl. 390. Položaj bolesnikove glave te ulaska i izlaska centralne zrake za snimku zigomatične kosti


CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Tijelo je po-

loženo kao za okcipitalnu snimku glave.Položaj snimanog dijela tijela: Bolesni

kova glava je namještena kao kada se radi okcipitalna snimka glave.

Rubovi kasete: Gornji rub kasete nalazi se oko tri poprečna prsta ispod glabele.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika pre

krije se zaštitnom pregačom, osobito pažljivo područje gonada, a primarni snop suzi se na nešto manje od upotrebljavanog formata filma.

Imobilizacija:U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati niti disati. Po potrebi se glava imobilizira vrpcama za fiksiranje.

Centriranje: Ulazno mjesto centralne zrake je glabela. Centralna zraka za 30° je usmjerena kaudalno, a izlazi u području foramena okcipitale magnum. (Napo- nena: Prilikom Grasheyove projekcije centralna zraka ulazi na rubu vlasišta — uz angulaciju od 30° — snimka po Tow- neu a ne na glabelu, kao kod snimke zigo- matičnih kostiju (sl. 390).

Obavezno se kontrolira položaj bolesnika prije ekspozicije!


Ocjena gotove snimke: Na snimkama se prikazuju obje zigomatične kosti, obje piramide, foramen okcipitale magnum, dorzum sele i mandibula. Zigomatične kosti se ne superponiraju. Obje se kosti dobro vide i na snimci baze lubanje tjemenom ako se snimka izvodi s 10 kV manje i upotrijebi manji format filma nego za pravu snimku baze lubanje tjemenom.

Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova

Priprema materijala i bolesnika je standardna. Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje tako da mu je medijalna ravnina tijela okomita na ravninu stola. Obje su ruke ispružene uz tijelo. Noge su u koljenu flektirane i malo privučene prema tijelu.

Ispod leđa treba staviti tvrde jastuke, debljine oko 30 — 40 cm, da bi se glava

Sl. 389. Bolesnikov položaj na aksijalnu snimku obaju zigomatičnih lukova

232

Snimanje glave 233

Sl.390. Aksijalna snimka obaju zigomatičnih lukova

mogla što lakše zabaciti prema natrag. Dakle, glava visi prema natrag i vrškom tjemena priliježe uza stol ili kasetu. Glava se mora namjestiti u takav položaj da njezina medijalna linija bude okomita na ravninu filma, a linija baze lubanje paralelna s ravninom filma (sl. 389).

Centralna zraka je okomita na sredinu filma i na ravninu baze lubanje te cilja na sredinu spojnice angulusa mandibule. Zaštita je standardna. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati niti gutati (sl. 390).

Kosa snimka zigomatičnog luka

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za izvođenje ostalih snimaka kostiju lica. Bolesnik leži u ventralnom kosom položaju na stolu za snimanje. Glava mu se nalazi na klinastom podlošku, kojemu kosina iznosi 35°. Deblji kraj podloška okrenut je prema čelu. Glava je za 45°zarotirana u snimanu stranu. U tom položaju medijalna ravnina u odnosu na ravninu filma čini kut od 45°. Film se nalazi na podlošku. Centralna zraka je okomita na sredinu filma i cilja na snimani zigo- matični luk. Udaljenost fokus — film,

imobilizacija i zaštita isti su kao i za ostale snimke kostiju lica.

Kosa aksijalna snimka jednog zigomatičnog luka po Zimmeru

Priprema bolesnika, materijal i položaj cijelog tijela isti su kao za aksijalnu snimku obaju zigomatičnih lukova. Ako bolesnik ne može zabaciti glavu toliko prema nazad da linija baze lubanje bude paralelna s ravninom stola, onda se preporučuje da se ispod tjemena stavi klinasti podlo- žak, kojemu je deblji kraj okrenut kranijalno. Na taj podložak stavlja se kaseta i Lisholm-rešetka. Glava se mora namjestiti u takav položaj da linija baze lubanje bude paralelna s ravninom filma. Bolesnikova usta maksimalno su otvorena. Centralna zraka je za 25° ukošena lateralno prema snimanom zigomatičnom luku i cilja na sredinu tog luka (sl. 391).

Sl. 391. Kosa snimka jednog zigomatičnog luka po ZIMMERU


snimke maksile

Maksila je važan dio kostiju lica na koji se spajaju druge kosti. Ona sudjeluje u

formiranju paranazalnih šupljina. U praksi se najčešće snima s ostalim kosti-

ma lica. Snima se uglavnom uz upotrebu folije i rešetke, ali se ponekad izvode i in-

traoralne snimke maksile, uz upotrebu zubnog filma, i snima se bez folije i rešet

ke.

Frontalna snimka maksile

Prije snimanja potrebna je priprema bolesnika, koja je istovjetna pripremi boles- snika za ostale snimke kostiju lica. Ta se snimka izvodi filmom formata 13x18.

Film se stavlja poprijeko, odnosno po ši- rini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Frontalna snimka maksile snima se po- moću folije i rešetke. Bolesnik je na stolu za snimanje u ventralnom položaju, medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Glava se

nalazi u položaju čelo nos. Medijalna ravnina glave okomita je također na ravninu stola, odnosno filma. I linija baze okomita je na ravninu filma. Interpupilarna linija paralelna je s gornjim i donjim rubom

kasete. Maksila se nalazi u središtu filma. Centralna zraka je okomita na sredinu

filma, cilja oko četiri poprečna prsta bo-lesnika ispod protuberancije okcipitalis eksterne, što je ujedno njezino ulazno

mjesto, a izlazno je akantion. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm.

Zaštita i imobilizacija bolesnika su uo- bičajene. U toku ekspozicije bolesnik ne

smije gutati ni disati.

Prikaz struktura na snimci: Na frontalnoj snimci maksile vide se maksila, maksilarni sinusi, spetum nazi, kapitulum mandibule, dio mandibule, zigomatični lukovi i dijelovi temporalne kosti.

Intraoralna snimka maksile

Priprema bolesnika: Uobičajena, a osobito je važno da bolesnik izvadi eventualne zubne proteze.

Pribor: Upotrebljava se najčešće film za snimanje zuba (5,5 x 7,5), uložen u papirnatu ili plastičnu kasetu. Film se stavi bolesniku u usta i on ga fiksira zubima. Vrlo je važno obaviti sve pripreme prije nego što se film stavi u usta kako bi što kraće vrijeme bio u ustima (da ostane suhi da ne izazove nagon na povraćanje).

Položaj bolesnikova tijela: Snima se u sjedećem položaju bolesnika. Glava je imobilizirana vrpcama za fiksiranje, film se stavi u usta bolesnika (sl. 392. i 393).

Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika treba prekriti pregačom.

Centriranje: Intraoralna snimka maksile izvodi se kraniokaudalno usmjerenom centralnom zrakom, koja pada okomito na film ili je eventualno za 10° angulirana kaudalno i okcipitalno. Njezino ulazno mjesto je sjecište medijalne ravnine glave s frontalnom ravninom, koja prolazi kroz vanjske rubove orbita.

Obavezno je letimično kontrolirati položaj bolesnika prije ekspozicije!


Ocjena gotove snimke: Snimke prikazuju nepce, usne šupljine i korjenove zuba (sl. 394).

Snimanje glave

Sl. 392. Položaj bolesnika za intraoralnu snimku maksile

Sl. 393. Shematski prikaz centralne zrake i filma za intraoralnu snimku maksile

Sl. 394. Intraoralna snimkamaksile

235


Kosa intraoralna snimka maksile

Pri kosoj snimci maksile sve je isto kaoi pri standardnoj intraoralnoj snimci maksile. Centriramo na vanjski rub orbite centralnom zrakom koja je usmjerena koso kraniokaudalno i lateromedijalno, tako da s ravninom filma čini kut od 65°. Film se stavlja i u usta, ali više na lijevu ili na desnu stranu (sl. 395). Snima se komparativno lijeva i desna strana, a oznaka se stavlja s one strana na kojoj ulazi centralna zraka. Napominje se da se snimke maksile mogu obaviti i u ležećem položaju bolesnika poleđice, horizontalnim kosim snopom rendgenskih zraka (sl. 396).

Sl. 395. Shematski prikaz centralne zrake i filma za kosu intraoralnu snimku maksile

Profilna snimka maksile

Priprema bolesnika i materijala ista je kao za izvođenje frontalne snimke maksile. Film se pri izvođenju profilne snimke maksile postavlja uzdužno, odnosno po visini. Bolesnik leži na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju. Glava se nalazi u čistom profilnom položaju. Linija baze paralelna je s gornjim i donjim rubom kasete. Medijalna ravnina glave paralelna je s ravninom filma. Maksila se nalazi u središtu filma. Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, a cilja oko tri poprečna prsta bolesnika ispod procesusa zigomatikusa maksile, odnosno na sredinu maksile. Udaljenost fokus— film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za frontalnu snimku maksile.

Sl. 396. Kosa intraoralna snimka maksile

Snimanje glave 237

SNIMKE MANDIBULE

Mandibula je jedina pomoćna kost glave, a s ostalim kostima vezana je s dva zgloba. Snimanja mandibule su svakodnevna. Imajući na umu anatomsku građu mandibule, u lateralnoj se projekciji jedna polovica mandibule poistovjećuje s drugom polovicom, dok se u AP projekciji simfizis menti superponira s cervikalnom kralješnicom. Ta činjenica iziskuje i primjenu različitih kosih projekcija kako bi se svi dijelovi mandibule mogli adekvatno prikazati. Osim toga dužina i debljina bolesnikova vrata i stupanj pokretljivosti vrata imaju važnu ulogu. Stoga se prilikom snimanja mandibule upotrebljavaju različiti podlošci s kosinom od 20 do 30°. Pri tome se podložak postavlja tako da se širi njegov dio podmeće pod bradu, a uži pod glavu kranijalno. Mandibula se snima uz upotrebu folije i rešetke, ali se može snimati i bez rešetke. Može se snimati i s tubusom.

Frontalna snimka mandibule

Pri izvođenju frontalne snimke mandibule treba skinuti s bolesnikove glave sve

predmete koji bi mogli izazvati nepoželjnu rendgensku sjenu. Snima se filmom formata 13 x 18 Ili 18 x 24 popola. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Obavezno se stavlja oznaka D ili L. Za frontalnu snimku mandibule upotrebljava se folija i rešetka.

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Obje su ruke abducirane u ramenima i flektirane u laktovima, dlanovi su u pronaciji, priljubljeni uza stol, u visini bolesnikovih očiju. Simetrične točke ramena nalaze se u istoj transverzalnoj ravnini. Glava bolesnika je u položaju čelo — nos. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola, odnosno na ravninu filma. Linija baze također je okomita na ravninu filma. Interpupilarna linija paralelna je s ravninom filma, ali je istovremeno paralelna i s gornjim i donjim rubom kasete. Ovisnoo veličini nosa i konfiguraciji bolesnikove glave potrebno je ponekad ispod brade ili čela staviti tanke jastučiće (sl. 397).

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma, cilja oko 4 — 5 poprečnih prstiju bolesnika ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazi na spojnicu obaju angulusa mandibule u me-

Sl. 397. Položaj bolesnika za frontalnu snimku mandibule


jeskom. Za vrijeme ekspozicije bolesnik ne smije disati ni gutati.

Prikaz struktura na snimci: Na ventralnoj snimci mandibule vide se mandíbula, u cijelosti, konhe nazalis, dijelom maksilarni sinusi, septum nazi i zigomatični lukovi (sl. 398).

Modificirana frontalna snimka mandibule

Priprema bolesnika i materijal isti su kao i za izvođenje frontalne snimke mandibule.

Položaj bolesnikova tijela: Snimanje se obavlja u ležećem položaju bolesnika, potrbuške, na stolu za snimanje. Ovisno o bolesnikovu stanju snimanje se može provesti i u stojećem ili sjedećem položaju, pri čemu je bolesnik licem okrenut filmu. U svakom slučaju medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola (filma) (sl. 399).

Položaj snimanog dijela tijela: Brada i nos su prislonjeni uz film. Želimo li prikazati korpus mandibule, onda je središte filma na sredini između usnice i vrška brade, a želimo li prikazati ramus mandibule, onda je vršak nosa na sredini filma.

Oznaka strane: L ili D.

Sl.399. Položaj bolesnika za modi-ficiranu frontalnu snimku mandibule

Sl. 398. Frontalna snimka mandibule

dijalnoj liniji. Udaljenost fokus — film iznosi 100 cm. Radi zaštite bolesnika oba

vezno se suzi primarni snop na veličinu nešto manju od upotrebljavanog filma. Također treba bolesnika zaštiti zaštitnom pregačom. Ako je bolesnik nemiran, glavu treba imobilizirati platnenim vrpcama,

na čijim se krajevima nalaze vrećice s pi-

238

Snimanje glave 239

Sl. 400. Položaj bolesnikove glave i smjer centralne zrake za modificiranu frontalnu snimku mandibule

Zaštita bolesnika: Provodi se standardna zaštita, tj. bolesnikovo tijelo prekrije se zaštitnom pregačom. Osim toga suzi se primami snop na malo manje od formata upotrebljavanog filma.

Imobilizacija: Bolesnik mora duboko udahnuti nekoliko puta i izdahnuti, i nakon toga još jednom duboko udahnuti i zrak zadržati kako bi se temporomandibularni zglobovi bolje prikazali. U toku ekspozicije bolesnik ne smije ni gutati ni disati.

Centriranje: Centralna zraka ima dva smjera: 1. za prikaz korpusa mandibule okomita je na sredinu filma. Ulazi oko 4— 5 poprečnih prstiju ispod protuberancije okcipitalis eksterne;

2. za prikaz ramusa i procesusa mandibule usmjerena je za 30° kranijalno i cilja na C1, a izlazi na akantion (sl. 400)

Obavezna je prije ekspozicije letimična kontrola bolesnikova položaja

Uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i aparaturi.

Prikaz struktura: Ta projekcija pokazuje korpus mandibule ili oba ramusa mandibule, te temporomandibularne zglobove, ovisno o angulaciji centralne zrake.

Snimak ramusa mandibule

Priprema bolesnika i materijal isti su kao za izvođenje frontalne snimke mandibule. Obavezno se snima lijevi i desni ramus mandibule, i to s podloškom ili bez njega. Kod snimke ramusa mandibule s podloškom bolesnik se nalazi u ventralnom kosom položaju ili u čistom ventralnom položaju. Ispod ramena treba štaviti jastuke da se bolesnik može lakše namjestiti u željeni položaj.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava priliježe lateralnom stranom uz klinasti podložak, kojemu kosina iznosi 15°. Deblji dio podloška okrenut je prema nogama (kaudalno). Na podlošku se nalazi film, koji je postavljen po visini. Glava je postavljena tako da je duža os ramusa mandibule snimane strane paralelna s

240

Sl. 401. Položaj bolesnika za snimku ramusa mandibule s podloš- kom

ravninom filma. Brada je izvučena prema naprijed da se izbjegne superpozicija s cervikalnom kralješnicom. Ramus mandibule snimane strane nalazi se na sredini filma (sl. 401).

Centralna zrakaCentralna zraka je za 30° ukošena kra-

nijalno, cilja nešto ispod i nešto iza angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu snimanog ramusa mandibule i na sredinu filma (sl. 402).

Kod snimke ramusa mandibule bez podloška priprema bolesnika, upotreba

materijala i položaj cijelog tijela isti su kao za snimku ramusa mandibule s pod- loškom.

Glava je lateralnom stranom prislonjena uz rendgenski stol, odnosno film, tako da je duža os ramusa mandibule snimane strane paralelna s ravninom filma. Brada je maksimalno ekstendirana da se izbjegne superpozicija s cervikalnom kralješnicom. Ramus mandibule nalazi se na sredini filma (sl. 403)

Sl. 402. Snimka ramusa mandi-bule s podloškom


Snimanje glave

Sl. 403. Položaj bolesnika za snimku ramusa mandibule bez podloš- ka

Sl. 404. Snimka ramusa bez podloška

Centriranje: Centralna zraka je za 25° ukošena kranijalno, cilja izravno na snimani ramus mandibule i pada na sredinu filma. Njezino ulazno mjesto je oko jedan poprečni prst bolesnika ispod i jedan poprečni prst iza angulusa mandibule nesnimane strane (sl. 404).

Snimka korpusa mandibule

Priprema bolesnika je standardna. Upotrebljava se film formata 13x18 cm.

koji se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Korpus mandibule snima se pomoću folije i rešetke ili bez rešetke, ali se vrlo često upotrebljava uski tubus da snimka bude što oštrija. Obavezno se snima desna i lijeva strana. U praksi se korpusa mandibule snima s podloškom i bez njega. Kod snimke korpusa mandibule s podloškom bolesnik se nalazi u ventralnom kosom položaju ili u čistom ventralnom položaju. Ispod ramena može se staviti jastuk da se bolesnik lakše može namjestiti u željeni položaj.

241


Sl. 405. Položaj bolesnika za snimku korpusa mandibule s podloš- kom

Položaj snimanog dijela tijela: Glava lateralnom stranom priliježe uz podložak,

kojemu kosina iznosi 15°. Deblji dio podloška okrenut je prema nogama (kau-

dalno). Na podlošku se nalazi film, koji je postavljen po visini. Bolesnikova glava postavljena je tako da je duža os korpusa

mandibule snimane strane paralelna s ravninom filma. Brada je ekstendirana, tj.

povučena prema naprijed, da se izbjegne

superpozicija s cervikalnom kralješnicom. Korpus snimane strane mandibule nalazi se na sredini filma (sl. 405).

Centriranje: Centralna zraka je za 30° ukošena kranijalno, cilja nešto ispred i nešto ispod angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu snimanog korpusa mandibule i na sredinu filma. Na snimci se vide korpus, angulus i ramus mandibule snimane strane (sl. 406)

Sl. 406. Snimka korpusa mandibule s podloškom

242

Snimanje glave 243

Sl. 407. Položaj bolesnika za snimku korpusa mandibule bez podloš- ka

Kod snimke korpusa mandibule bez podloška priprema bolesnika, upotreba materijala i položaj tijela isti su kao za snimku korpusa mandibule s podloškom. Glava lateralnom stranom priliježe uz rendgenski stol, odnosno film, ali je namještena tako da je duža os snimanog korpusa mandibule paralelna s ravninom filma. Brada je odmaknuta da se izbjegne

superpozicija s cervikalnom kralješnicom. Korpus snimane strane mandibule nalazi se na sredini filma (sl. 407). Centralna zraka je ukošena dvostruko, i to 25° kranijalno i 10° frontalno, cilja nešto ispod i nešto ispred angulusa mandibule nesnimane strane i pada na sredinu snimanog korpusa mandibule i na sredinu filma (sl. 408)

Sl. 408. Snimka korpusa mandibule bez podloška


Sl. 409. Aksijalna snimka mandibule

Aksijalna snimka mandibule

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za ostale snimke mandibule. Bolesnik sjedi kraj stola za snimanje. Neposredno ispod mandibule stavlja se film, koji se nalazi na podlošcima, tj. na podmetačima dovoljne visine kako bi bolesniku bilo ugodno sjediti. Bolesnikova brada oslanja se dakle na film. Centralna zraka je okomita

na sredinu filma, ulazi na vrhu tjemena, a izlazi na sredini mandibule. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i kod ostalih snimaka mandibule (sl. 409).

Snimke simfize mandibule

Priprema bolesnika: Standardna.

Sl. 410. Položaj bolesnikove glavei centralne zrake za snimku simfizemandibule

244

Snimanje glave 245

Sl. 411. Snimka simfize mandibule

Pribor: Upotrebljava se film formata 13 x 18 ili okluzijski film. Snima se bez upotrebe rešetke.

CZ — stol— film — provjeriti!

Položaj bolesnikova tijela: Simfizamandibule snima se u sjedećem položaju bolesnika.

Položaj snimanog dijela tijela: Bolesnikov vrat je maksimalno ekstendiran, brada izvučena prema naprijed, položena na stol za snimanje i ovisno o dužini vrata podložena jastučićem, na koji je stavljen film, tako da je izravno u dodiru s filmom. Film je položen tako da su simfiza mandibule i korpus mandibule okomiti na njegovu ravninu (sl. 410).


mora biti prekriveno zaštitnom pregačom, posebno područje gonada.

Imobilizacija: U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati; gleda u jednu točku.

Centriranje: Centralna zraka je za 40— 45° usmjerena kaudalno i cilja izravno na sredinu simfize mandibule (između donje usne i donjeg ruba simfize mandibule u medijalnoj liniji).

Ocjena gotove snimke: Snimka prikazuje simfizu mandibule (sl. 411).

Promjena standardne tehnike: Promjena standardne tehnike sastoji se u snimanju bolesnika u ležećem položaju poleđi- ce. Glava je ekstendirana tako da je donji rub korpusa mandibule postavljen vertikalno. U tom položaju imobilizira se bolesnikova glava. Film je također postavljen vertikalno uz bradu i podložen. Uzdužna osovina filma je u medijalnoj ravnini. Centralna zraka je za 40 — 45° usmjerena kaudalno i cilja na sredinu simfize mandibule (sl. 412). Imobilizacija i zaštita su iste kao pri standardnom snimanju simfize mandibule.

Ocjena gotove snimke: Snimka prikazuje simfizu mandibule.

Intraoralna snimka mandibule

Intraoralna snimka simfize mandibule (rjeđe se radi na filmu za snimanje zuba) obavlja se u ležećem položaju bolesnika poleđice. Pod bolesnikova leđa podmetne se jastuk da bi se glava što više ekstendi- rala. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola za snimanje. U bolesnikova usta stavi se okluzijski film što je moguće dublje. Bolesnik ga lagano zagrize. Centralna zraka je okomita na film, a ulazi na sjecištu medijalne i frontalne ravnine koja prolazi kroz drugi molar (sl. 412).


Sl. 412. Položaj bolesnika za intraoralnu snimku simfize mandibule

SNIMKE TEMPOROMANDIBULARNIH ZGLOBOVA

Temporomandibularni zglobovi vežu

mandibulu i temporalnu kost. Zglobne ploštine nisu u izravnom dodiru, pa se iz-

među njih nalazi diskus artikularis, koji zglobnu šupljinu dijeli u dva dijela i tako

pojačava kongruenciju među zglobnim ti- jelima. U temporomandibulamom zglobu giba se samo nandibula. Najveće njeno gibanje je dizanje i spuštanje, koje se vrši

duž poprečne osovine. Doduše ona se može gibati i naprijed, i nazad, i ustranu, ali su ta gibanja vrlo mala. Temporoman-

dibularni zglobovi snimaju se pri sumnji na luksaciju navedenog zgloba. Ako je

luksacija, onda, je najčešća prema naprijed ispred tuberkuluma. Nisu međutim is- ključene ni centralne luksacije, kada gla-

vica mandibule probije zglobnu čahuru i često uđe u ušni hodnik.Priprema bolesnika za snimke tempo-

tandibularnih zglobova je uobičajena. Pribor: Za snimku temporomandibularnih zglobova upotrebljava se film for

mata 13x18 ili 18x24 popola za svaki zglob zasebno. Snima se pomoću folije i rešetke, ali češće s tubusom. Svaki se zglob uvijek snima zasebno.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži

na stolu za snimanje u kosom ventralnom položaju.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je u čistom lateralnom položaju kao za profilnu snimku glave. Brada je podložena, a interpupilama linija okomita na ravninu filma.

Rubovi kasete: Zglob koji se snima je u središtu kasete.

Oznaka strane: Obavezno se stavlja oznaka L ili D.

Zaštita bolesnika: Standardna.Imobilizacija: U toku ekspozicije boles

nik mora ostati nepomično u položaju u koji smo ga namjestili. Ne smije gutati ni disati. Obavezno se rade snimke otvorenih i zatvorenih usta za svaki zglob zasebno (sl. 413 . i 414) . Kada se rade snimke zatvorenih usta, bolesnik mora zrak udahnuti i zadržati ga u toku ekspozicije.

Snimanje glave 247

Sl. 413. Položaj bolesnikove glave za snimku temporomandibularnih zglobova otvorena usta

Sl. 414. Položaj bolesnikove glave za snimku temporomandibularnih zglobova zatvorena usta

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je za 25° kaudalno. Snima se zglob koji je uz film. Ako je uz film lijevi temporomandibularni zglob, stavlja se oznaka L. Ulazna točka centralne zrake je 5 cm kranijalno od temporomandibularnog nesnimanog zgloba, koji je udaljen od filma. Tako ukošena prolazi kroz zglob koji je u dodiru s filmom (sl. 415).

Obavezna je letimična kontrola bolesnikova položaja prije ekspozicije!

Električni uvjeti: Ekspozicija mora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i aparaturi.

Ocjena gotove snimke: Snimke prikazuju temporomandibularne zglobove, svaki zasebno, otvorenih i zatvorenih usta (sl. 416).

248 Radiografska Ichnika skeleta

Sl. 415. Shematski prikaz ulaza i izlaza centralne zrake za snimku temporomandibularnih zglobova

Sl. 416. Snimka temporomandibularnih zglobova s otvorenim i zatvorenim ustima

Modificirana snimka temporomandibularnih zglobova

Ta se snimka izvodi u ležećem ili sjede- ćem položaju bolesnika. Uvijek se snima desna i lijeva strana, i to uvijek sa zatvorenim i s otvorenim ustima.

Priprema bolesnika i materijala za izvođenje te snimke ista je kao i za standardnu snimku temporomandibularnih zglobova s otvorenim i zatvorenim ustima. Bolesnik leži na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju. Glava mu je u profilnom položaju na klinastom podloš- ku, kosina kojega iznosi oko 15 — 20°.

Snimanje glave 249

Sl. 417. Položaj bolesnika za modificiranu snimku temporomandibularnih zglobova

Deblji kraj klinastog podloška okrenut je kranijalno. Na podlošku se nalazi film i Lisholmova rešetka. Temporomandibu- larni zglob koji se snima nalazi se na sredini filma. Centralna zraka je okomita na rendgenski stol, cilja oko 2 — 3 cm iznad temporomandibularnog zgloba, što je ujedno njezino ulazno mjesto, a izlazi na sredinu snimanog temporomandibularnog zgloba, (sl. 417). Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za standardnu snimku temporomandibularnih zglobova.

Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova

Kontaktne snimke temporomandibularnih zglobova izvode se rijetko zbog velike doze zračenja što je primi bolesnikova koža. Glava bolesnika je u čistom late: ralnom položaju. Kaseta s filmom je u dodiru sa zglobom koji se snima. Centrira se izravno okomito na zglob. Cijev je približena nesnimanom temporomandibulamom zglobu tako da je zglob koji se nalazi nasuprot filmu otprilike na sredini između rendgenske cijevi i filma. Budući da je rendgenska cijev u dodiru s nesni- manim temporomandibularnim zglobom,

nesnimani je temporomandibularni zglob toliko uvećan da se ne superponira sa snimanim zglobom. Obavezno se snima i sa zatvorenim i s otvorenim ustima bolesnika.

Sl. 418. Kontaktna snimka temporomandibularnogzgloba


Zaštita i imobilizacija identične su kao prilikom snimanja temporomandibular-

nih zglobova. Na snimci je prikazan temporomandibularni zglob (sl. 418). Temporomandibu-

larni zglobovi mogu se vidjeti i na ciljanim snimkama sele turcike u profilnoj

projekciji.

SNIMKE PARANAZALNIH SINUSA

Svaka grupa sinusa snima se zasebno, snimaju se pomoću rešetke. Ponekad se upotrebljava i tubus. Tubusom se ujedno određuje udaljenost fokus — film. Ako se sinusi snimaju bez tubusa, udaljenost fo-

kus — film iznosi 100 cm. Sinusi se u principu snimaju u stojećem položaju bolesnika ako se sumnja na postojanje te-

kućeg sadržaja u njima kako bi se zbog uspravnog položaja bolesnika prikazao

nivo tekućine unutar sinusa, kao rezultat upalnih promjena. U ostalim slučajevima mogu se sinusi snimati u ležećem položa-

ju ako se sumnja na eventualni tumorski proces u njima.

Frontalna snimka paranazalnih sinusa

Priprema bolesnika za tu snimku je uobičajena, Treba skinuti sve predmete s bolesnikove glave koji bi mogli izazvati nepoželjne rendgenske sjene. Snimka se izvodi filmom formata 18x24. Film se stavlja uzdužno, odnosno po visini. Obavezno se stavlja oznaka L ili D. Frontalna snimka paranazalnih sinusa snima se uz upotrebu folije i rešetke. Bolesnik je u sje- dećem ili stojećem položaju, licem okrenut prema filmu, odnosno prema stativu. Ruke su flektirane u laktovima i bolesnik se njima pridržava za stativ. Usta su maksimalno otvorena, a glava se vrhom nosa i brade oslanja na kasetu. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu filma. Nos se nalazi u središtu filma. Centralna zraka je okomita ili za 15° ukošena kaudalno, ovisno o veličini nosa. Cilja se nešto iznad protuberancije okcipitalis eksterne (oko 1 — 1,5 cm), što je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno na vrhu nosa (sl. 419). Udaljenost fokus— film iznosi 100 cm. Zaštita i imobilizacija bolesnika su uobičajene. U toku ekspozicije bolesnik ne smije disati ni gutati.

Sl. 419. Položaj bolesnika za frontalnu snimku paranazalnih sinusa

Snimanje glave 251

Prikaz struktura na snimci (sl. 420): Na frontalnoj snimci paranazalnih sinusa prikazani su krila sfenoidne kosti, obje orbite, zigomatične kosti, septum nazi, frontalni sinus, maksilarni sinusi, mandibule, labirint etmoidne kosti, orbite i zigomatične kosti. (sl. 421)

Sl. 421. i-rontalna snimka paranazalnih sinusa

Profilna snimka paranazalnih sinusa

Na njoj su prikazani svi sinusi. To je pregledna snimka sinusa.

Priprema bolesnika: Uobičajena. Treba skinuti sve predmete s bolesnikove glave koji bi mogli izazvati nepoželjne rendgenske sjene.

Pribor: Profilna snimka sinusa obavlja se filmom formata 13x18 ili 18x24. Slika se pomoću folije i rešetke, a ponekad i s tubusom.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sto

ji ili sjedi (rjeđe leži na stolu za snimanje u kosom položaju)

Položaj snimanog dijela tijela: Bez obzira na položaj tijela glava je uvijek u čistom lateralncm položaju. Medijalna ravnina glave je paralelna- s ravninom filma. Interpupilarna linija okomita je na ravninu filma. (sl. 422)

Rubovi kasete: Vanjski očni kut je u sredini filma.

Oznaka strane: L ili D. Snima se ona strana koja priliježe uz film.

Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo mora biti prekriveno pregačom. Snop suzimo za malo manje od formata filma.

Imobilizacija: U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati niti disati. Mora biti miran, u namještenom položaju.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma. Njezino ulazno mjesto je 2,5 cm posteriorno, (okcipitalno) od onog vanjskog očnog kuta koji je okrenut od filma (prema cijevi).

Obavezna je letimična kontrola položaja ekspozicije!

Električni uvjeti: Ekspozicijamora biti prilagođena snimanom dijelu tijela i aparaturi.

Ocjena gotove snimke: Snimka pokazuje frontalni, sfenoidni, etmoidni i maksilarni sinus u profilnoj projekciji (sl. 423).

Sl. 420. Shematski prikaz anatomskih struktura paranazalnih sinusa

Ratliografska tehnika skeleta

S. 423. Profilna snimka sinusa

Snimka maksilarnih sinusa

Pri snimanju maksilarnih sinusa problem je u tome što se piramide projiciraju unutar njih. Da bi se to izbjeglo, potrebno je učiniti sljedeće.

a) vršak nosa udaljiti od filma za 0,5— 1,5 cm; brada priliježe uz film,

b) liniju baze dovesti pod kut <od 37° u odnosu na ravninu filma,

c) linija koja spaja vanjski slušni otvor i vršak brade mora biti okomita na ravninu filma.

Priprema bolesnika: Uobičajena.Materijal i pribor: Film formata

13 x 18. postavljen uzdužno, snima se pomoću folije i rešetke.

CZ — stol — film — provjeriti!Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik u

načelu stoji ili sjedi, mnogo rjeđe leži potrbuške. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu filma.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je položena tako da je njezina medijalna ravnina okomita na ravninu filma. Vršak nosa udaljen je od stola (stativa) oko 0,5

Sl. 422. Položaj bolesnika za profilnu snimku sinusa

Snimanje glave 253

Sl. 424. Položaj bolesnika za snimku maksilamih sinusa

— 1,5 cm, a brada je prislonjena uza stol. Linija baze s ravninom filma čini kut od 37° (sl. 424. i 425).

Rubovi kasete: Sredina filma nalazi se u visini akantiona (spine nazalis anterior).

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika: Uobičajena.Imobilizacija: Postoje posebni držači

za glavu. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati. Snima se u ekspiriju.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na sredinu filma. Ulazi na verteks (vrh tjemena), prolazi kroz akantion i pada na sredinu filma.


Ako želimo prikazati sfenoidni sinus, bolesnik mora maksimalno otvoriti usta. Sve ostalo je isto.

Ocjena snimke: Vide se maksilarni sinusi, a frontalni se ne vide. Vide se i oba foramena rotuntum (sl. 426).

Sl. 425. Shematski prikaz odnosa linije baze. vrška nosa i filma kod snimke maksilarnih sinusa


Sl. 426. Snimka maksilarnih sinusa

Snimka etmoidnih sinusa

Priprema bolesnika i materijala za izvo- đenje te snimke ista je kao i za izvođenje

frontalne snimke paranazalnih sinusa, odnosno ostalih snimaka sinusa. Bolesnik

sjedi ili stoji licem okrenut prema stativu.Vrhom nosa i čela oslanja se na stativ za

snimanje. Položaj glave identičan je polo- žaju kao za frontalni kraniogram. Korijen nosa nalazi se na sredini filma. Centralna zraka usmjerena je za 10 — 15° kranijal

no. Njezino ulazno mjesto centralne zrake je oko 2 — 3 poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazno na korijenu nosa. Udaljenost fokus — film, imobilizacija i zaštita iste su kao i za

ostale snimke paranazalnih sinusa.

Sl. 426. a. Frontalna snimka sinusa

Opaska: za bolji prikaz frontalnih sinusa smjer centralne zrake je okomit, a sve ostalo je isto kao za snimku etmoidnih sinusa (sl. 426 a).

Aksijalna snimka sfenoidnih sinusa (vertikosubmentalna projekcija po Schüleru)

Priprema bolesnika: Uobičajena, kao i za ostale snimke sinusa.

Materijal: Snima se filmom formata 13 x 18, uz pomoć folije.

CZ - STOL FILM - PROVJERITI! Položaj bolesnikova tijela:Bolesnik leži

potrbuške na stolu za snimanje.

Snimanje glave 255

na sredini spojnice obaju angulusa mandibule u medijalnoj liniji. Ukratko, centralna zraka je kao kod snimke baze lubanje bradom.Obavezna je letimična kontrola bolesnikova položaja prije ekspozicije!


Ocjena gotove snimke: Prikazuju se strukture koje se vide na snimci baze lubanje, a osobito se dobro vide sfenoidni sinus (vidi str.213) i etmoidni sinusi (sl. 427).

Transoralna projekcija sfenoidnih sinusa

Sl. 427. Aksijalna snimka sfenoidalnog sinusa

Priprema bolesnika: Uobičajena. Pribor: Film formata 13 x 18, postav

ljen uzdužno. Slika se pomoću folije i rešetke.

CZ - STOL - FILM - PROVJERITI!

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je položena kao za snimku baze lubanje bradom, samo što je pri aksijalnoj snimci sfe- noidnog sinusa brada lagano podložena.

Rubovi kasete: Kaseta je postavljena tako da je njezina središnja linija ispod spojnice angulusa mandibule i grkljan je na sredini kasete. Idealno je ako je linija baze paralelna s ravninom filma, što je, međutim, teško postići.

Oznaka strane: Obavezno se označuje strana: L ili D.

Zaštita i imobilizacija bolesnika: Standardne su, kao i pri ostalim snimkama.

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je kraniokaudalno, tako da pada okomito na ravninu filma, odnosno okomito na liniju baze. Ulazi na tjemenu, gdje se presijecaju mediosagitalna i koronarna ravnina glave, prelazi kroz selu turciku, a izlazi

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik sjedi ili stoji licem okrenutim prema vertikalnom stativu, rjeđe leži (potrbuške) na stolu za snimanje. Medijalna ravnina tijela okomita je na središnju liniju stola. Glava se nalazi na podlošku od 15 °. Deblji kraj podloška okrenut je kranijalno.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava je postavljena tako da je njezina medijalna ravnina okomita na ravninu kasete s filmom. Bolesnik maksimalno otvori usta i lice prisloni uz stativ (stol), i to tako da se vrškom nosa i brade oslanja na nj (iz higijenskih razloga potrebno je prethodno stativ ili stol očistiti dezinficijensom).

Rubovi kasete: Sredina kasete treba da bude u sredini otvorenih usta.

Oznaka strane: L ili D.


Zaštita bolesnika: Bolesnikovo tijelo prekrije se zaštitnom pregačom i suzi se primarni snop na malo manje od formata upotrebljavanog filma.

Imobilizacija: Glava se može imobilizirati posebnim držačima za glavu ili tubusom, koji joj se maksimalno približi. Za vrijeme ekspozicije bolesnik izgovori »AH« kako bi mu se jezik povukao prema ždrijelu da ne stvara sjenu.

Centriranje: Centralna zraka ulazi na tjemenu u medijalnoj ravnini, prolazi kroz selu turciku, izlazi na sredinu otvorenih usta i pada na sredinu filma. Kaudal- na angulacija centralne zrake ovisi o građi lica.

Obavezna je prije ekspozicije letimična kontrola bolesnikova položaja!

Ocjena gotove snimke: Na snimci se sfenoidni sinus projicira kroz otvorena

Sl. 428. Transoralna snimka sfenoidalnog sinusa

usta. Vide se i maksilarni sinusi i zigoma- tični lukovi (sl. 428).

SNIMKE ORBITA

Frontalna snimka orbite

Frontalna snimka orbite vrlo je česta, osobito prilikom analize koštane strukture ako postoji tumor ili se sumnja na prisutnost stranog tijela. Postoji li klinička sumnja na postojanje stranog tijela u području orbite, tada se osim frontalne snimke orbite rade i snimke pokreta očnih bulbusa, o čemu se kasnije govori.

Priprema bolesnika: Uobičajena.Pribor: Snima se filmom formata

13 x 18, položenim poprijeko, pomoću folije i rešetke.


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Snimanje se rjeđe obavlja u stojećem ili sjedećem položaju, ovisno o bolesnikovu stanju, licem okrenutim prema vertikalnom stativu za snimanje.

Položaj snimanog dijela tijela: Glava priliježe spljoštenim vrškom nosa uza stol (kasetu), na koji smo stavili malo staniče- vine. Medijalna ravnina glave okomita je na ravninu stola i prolazi kroz njegovu sredinu stola. Linija baze pomaknuta je za 15 — 20° kranijalno u odnosu na okomicu, tj. prilikom namještanja glave najprije se namjesti glava tako da su medijalna linija glave i linija baze okomite na ravninu stola (brada je privučena). Iz tog položaja još se malo glava podigne naprijed (stražnji dio tjemena prema naprijed) tako da linija baze čini kut od 15 do 20° s prijašnjim položajem (okomicom), kada je linija baze bila okomita na film. Time se izbjegne projekcija’piramida unutar orbite (sl. 429).

Snimanje glave 257

Sl. 429. Položaj bolesnika za frontalnu snimku orbita

Rubovi kasete: Postranični rubovi kasete moraju biti jednako udaljeni od postra- ničnih rubova glave. Orbite se moraju projicirati na sredinu filma.

Oznaka strane: L ili D.Zaštita bolesnika: Donji dio bolesniko

va tijela treba prekriti zaštitnom pregačom, a rendgenski snop suziti na manje od formata upotrebljavanog filma.

Imobilizacija: Bolesnik leži, a preko njegove glave stave se vrpce na čijim su krajevima vrećice s pijeskom. U toku ek

spozicije bolesnik ne smije gutati ni disati, a vrlo je važno i da ne miče očnim bulbusima, već da gleda u jednu točku.

Centriranje: Centrira se okomito na sredinu filma. Centralna zraka prolazi sredinom orbite, ulazi 2 — 4 poprečna prsta iznad protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazi na korijenu nosa. Ako se iz bilo kojeg razloga ne može postići kranijalni pomak linije baze za 15 — 20°, nagnut će se centralna zraka kraniokaudalno za 15 — 20° kako bi se izbjegla projek-

Sl. 430. Frontalna snimka orbita


Sl. 432. Položaj bolesnika za profilnu snimku orbita

cija priramida unutar orbite.Obavezna je kontrola bolesniko

va položaja prije ekspozicije.

Ocjena gotove snimke: Snimka mora biti simetrična, a sjene obiju piramida moraju se projicirati ispod donjih koštanih rubova orbite. Sve sjene koje leže u medijalnoj ravnini glave padaju pri simetričnoj snimci jedna na drugu. Postranično smještene sjene, npr. zigomatični lukovi, jednako su udaljeni od rubova filma (sl. 430).

Snimke orbite uz pokrete očnih bulbusa

Snimke orbite uz pokrete očnih bulbusa obavljaju se ako se pretpostavlja prisutnost stranog tijela. Snimke se rade jednako kao i standardne frontalne snimke orbite, ali uz pokrete bulbusa ulijevo i udesno, prema gore i prema dolje. Prilikom svake ekspozicije stavi se oznaka strane i strelicom se označi smjer pokretanja bulbusa. Naime, prije ekspozicije uputimo bolesnika da s oba bulbusa gleda u neku točku u jednom smjeru i da ne miče očima. Nakon toga gleda s oba bulbusa u toku eksponiranja u suprotnom smjeru i tako redom u sva četiri smjera (sl. 431).

Profilna snimka orbite

Profilno snimanje orbite je rjeđe, ponekad također ako se sumnja na prisutnost stranog tijela. Priprema bolesnika i mate-

Sl. 431. Snimka orbita uz pokrete očnih bulbusa

Snimanje glave

ma (sl. 432). Zaštita i imobilizacija također su kao pri frontalnom snimanju orbite. Vrlo se često rade slojevne snimke, osobito u frontalnoj projekciji, rjeđe u profilnoj (sl. 433).

Snimke optičkih kanala po Rheseu

Sl. 433. Profilna snimka orbita

rijal su identični kao za frontalnu snimku orbite. Položaj tijela i glava isti je kao i za profilno snimanje glave. Centrira se okomito na vanjski rub orbite i na sredinu fil

Priprema: Uobičajena.Pribor: Upotrebljava se film formata

13 x 18 ili 18 x 24 popola, za lijevi i za desni optički kanal. Snima se pomoću folije i rešetke, ponekad s tubusom.


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške, u ventralnom kosom položaju. Rame suprotno od snimane strane podlo- ženo je jastucima. Ruka snimane strane pružena je uz tijelo, a nesnimane strane flektirana je u laktu i bolesnik se dlanom te ruke oslanja o stol (sl. 434).

Položaj snimanog dijela tijela: Optički kanal koji se snima položen je na sredinu filma. Glava je rotirana tako da se Iateral- nim dijelom oslanja na zigomatičnu kost, kranijalno na gornji rub orbite i na vršak

Sl. 434. Položaj bolesnika za snimku optičkih kanala po RHESEU

259


nosa, koji je lagano odignut. Ovisno o konfiguraciji glave, ponekad je treba lagano podložiti za kojih 1,5 cm, da orbita bude lagano odignuta, a bolesnik se oslanja o stol samo sa dvije dodirne površine— nosom i zigomatičnom kosti. Time se može izbjeći eventualna superpozicija procesusa klinoideusa anterior sfenoidne kosti preko optičkog kanala (sl. 435). Ako se bolesnikova glava dobro namjesti, njezina medijalna ravnina čini s ravninom filma kut od 53°, što znači da je rotirana za 37° u pravcu snimane strane.

Rubovi kasete: Središte filma nalazi se u središtu orbite koju snimamo.

Sl. 436. Odnos medijalne ravnine glave, filma, akan- tiometealne ravnine i centralne zrake za snimku optičkih kanala po RHESEU

Oznaka strane: L ili D. Snima se optički kanal one strane koja priliježe uz film.

Zaštita i imobilizacija: Standardne, kao i pri frontalnom snimanju orbite.

Centriranje: Centralna zraka je okomita, ulazi na tuberpartijetale suprotne (nesnimane) strane, a izlazi kroz orbitu koju snimamo, 1 cm od njenog lateralnog kuta, prema sredini, na sredinu filma. Njezino ulazno mjesto je dakle oko 7 cm straga i 7 cm prema gore od vanjskog slušnog hodnika, koji je udaljeniji od filma (ne- sniman) (sl. 436).

Sl. 437. Snimka optičkih kanala po RHESEU, optički kanal projicira se uz lateralni rub orbite

Sl. 435. Shematski prikaz položaja glave za snimku optičkih kanala po RHESEU

Snimanje glave 261

Obavezna je letimična kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije!


Ocjena gotove snimke: Na snimci se prikazuje ovalno oblikovan, oštro kontu- riran optički kanal uz lateralni donji rub orbite promjera oko 5 mm. Uvijek se snimaju oba optička kanala, radi komparacije, s točno označenom stranom (sl. 437).

Modificirana snimka optičkih kanala po R h e s e u

Snimka optičkih kanala može se učiniti i u ležećem položaju bolesnika poleđice. Bolesnikova glava okrenuta je nesnimanom stranom za 37° tako da medijalna linija glave čini s ravninom filma kut od 53°, ovisno o konfiguraciji glave (sl. 438. i 438.a i 439). Brada bolesnika treba da je privučena.

Zaštita i imobilizacija: Kao pri standardnom snimanju optičkih kanala po Rheseu.

Sl. 438. Položaj bolesnika i njegove glave za modificiranu snimku optičkih kanala po RHESEU

Sl. 438. a. Položaj glave i smjer centralne zrake za modificiranu snimku optičkih kanala po Rheseu


Sl. 439. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnine glave, centralne zrake i filma za modificiranu snimku optičkih kanala po RHESEU

Modificirana snimka kanala po RHESEU

Sl. 440.optičkih

Ocjena gotove snimke: Na snimkama je ortorendgenogradno pogođen optički kanal. Sjena optičkog kanala pada u donji lateralni kvadrat orbite. Ako glava nije flektirana, dobit će se kraniokaudalni pomak, a ako nije dobro rotirana, dobit će se medijalni ili lateralni pomak. Uvijek se izvode oba optička kanala radi komparacije, s točno označenom stranom. Snimanu stranu treba označiti tako kao da bolesnika gledamo u lice (sl. 440).

Snimka optičkih kanala po J a n k e r u

Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za snimku optičkih kanala po Rhe

seu. Ta se snimka nešto rjeđe izvodi. Uvijek se snimaju obje strane, lijeva i desna. Priprema bolesnika i materijala ista je kao i za snimku optičkih kanala po Rheseu. Prije nego bolesnik legne na stol za snimanje, na rendgenskom stolu označit ćemo jednu točku, i u tu točku centrirati centralnu zraku. Označena točka na stolu poklapa se sa središtem filma. Zatim bolesnik legne na stol za snimanje potrbuške u ventralni kosi položaj i glavu mu za- rotiramo za 40° na stranu koju snimamo. Oko snimane strane bolesnik prisloni na označenu točku na stolu za snimanje, tako da kut između medijalne linije glave i filma bude 50°. U tom položaju uz stol za snimanje priliježe gornji rub orbite arkus zigomatikus i vrh nosa. Orbita snimane strane nalazi se u središtu filma. Central

262

Snimanje glave 263

Sl. 441. Položaj bolesnika za snimku optičkih kanala po JANKERU

Sl. 442. Snimka optičkih kanala po JANKERU

na zraka pada okomito na sredinu filma, cilja nešto ispod protuberancije okcipitalis eksterne, zatim oko 5 —6 cm desno za lijevi optički kanal, odnosno lijevo za desni optički kanal, što je ujedno ulazno mjesto centralne zrake, a izlazno na snimanom optičkom kanalu (sl. 441). Uda

ljenost fokus —film, imobilizacija i zaštita isti su kao i za frontalnu snimku orbite. Obavezno se snima najprije jedna, a zatim druga strana uz iste uvjete. U toj projekciji projicira se optički kanal, kao i kod snimaka optičkih kanala po Rheseu, u donji i lateralni kvadrant (sl. 442).

264

SNIMKE TEMPORALNIH KOSTIJU


Pojedini dijelovi temporalne kosti mogu se radiološki prikazati na nekoliko načina i to tako da se pri pojedinim snimkama mijenja položaj bolesnikove glave. Prema položaju glave snimka nosi naziv obično po autoru koji ga je prvi opisao. Tako se, na primjer, najčešće rade snimke po Schüleru, Stenversu, Mayeru. To su standardne snimke temporalne kosti, ali će osim tih snimaka biti opisane još neke, koje se također rutinski obavljaju, iako doduše rjeđe.

Radiografski se posebno ispituje mastoid, a posebno piramida temporalne kosti. Uvijek se međutim snimaju obje strane, radi komparacije. To se odnosi i na mastoid i na piramidu temporalne kosti.

Tangencijalna snimka mastoida (snimka po Hickeyu)

U profilnom položaju glave oba se mastoida superponiraju, stoga se rade kose snimke mastoida, svakog posebno, ali kao što je rečeno, uvijek obje strane, komparacije radi.

Priprema bolesnika: S bolesnikove glave treba ukloniti sve predmete koji bi mogli prouzrokovati nepoželjnu rendgensku sjenu (ukosnice, naušnice, lančiće, zubne proteze, naočale i dr.).

Pribor: Za snimanje mastoida upotrebljava se film formata 13 x 18 ili 18 x 24 popola (za jedan i za drugi procesus mastoideus). Snima se pomoću folije i rešet-

Sl. 443. Položaj tijela bolesnika zatangencionalnu (kosu) snimkumastoida po HICKEVU

Snimanje glave 265

ke. Ponekad se snima s tubusom. Ako se snima pomoću rešetke, upotrebljava se fina Lisholmova rešetka.


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su pružene uz tijelo. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini.

Položaj snimanog dijela: Bolesnikova glava podložena je klinastim podloškom, kojemu kosina iznosi 15 — 25°, i to tako da se deblji dio podloška nalazi kranijalno (obratno od snimaka mandibule) (sl. 443). Frontalna ravnina glave paralelna je s ravninom Filma. Brada je privučena k prsima. Iz tog položaja okrećemo glavu za 35° od snimane strane, ali brada i dalje ostaje privučena k prsima (sl. 444). U tom položaju prikazuje se procesus mas-

Sl. 444. Shematski prikaz rotacije glave bolesnika za 35° za snimku mastoida po HICKEYU


toideus, bez superpozicije drugih košta- nih struktura.

Rubovi kasete: Orijentacijsk,a točka je 2,5 cm posteriorno od vanjskog slušnog otvora snimane strane. Ta točka dolazi u središte filma.

Oznaka strane: Snima se procesus mastoideus one strane koja je dalje od filma. Stavlja se oznaka L ili D.

Zaštita bolesnika: Tijelo bolesnika treba prekriti zaštitnom pregačom ili suziti primarni snop.

Imobilizacija: Bolesnikova glava fiksira se vrpcama za fiksiranje. U toku ekspozicije bolesnik ne smije ni gutati niti disati.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na orijentacijsku točku, na sredinu filma (sl. 445. i 446).

Sl. 445. Shematski prikaz položaja glave bolesnika za snimku mastoida po HICKEYU

267



Ocjena gotove snimke: Snimke prikazuju mastoidni procesus s mastoidnim celulama (sl. 447).

Sl. 446. Shematski prikaz ulaza i izlaza centralne zrake za snimku mastoida po HICKEYU

Snimanje glave


Sl. 447. Tangencijalna kosa snimka mastoida (snimka po HICKEYU)

Modificirana tangencijalna snimka mastoida

Ako bolesnik iz bilo kojeg razloga ne može ležati na leđima, kao za snimku mastoida po Hickeyju, izvest će se modificirana snimka mastoida. Pri tome bolesnik leži potrbuške, s rukama ispruženim uz tijelo, ili su mu obje ruke abducirane u ramenima, flektirane u laktovima, s dlanovima u pronaciji. Prsa bolesnika lagano su odignuta od stola kako bismo glavu lakše namjestili u željeni položaj. Glava priliježe licem uz klinasti podložak, koje

mu kosina iznosi 15°, deblji dio podloška okrenut je prema nogama, između glave bolesnika i podloška nalazi se kaseta s filmom (sl. 448). Glavu rotiramo za 35°u snimanu stranu tako da medijalna linija glave čini s ravninom filma kut od 55°. Snima se mastoidni nastavak koji je bliži filmu. Centralna zraka pada okomito na ravninu filma i cilja oko 2.5 cm posterior- nije od vanjskog slušnog otvora soimane strane (sl. 449).

Sl. 448. Shematski prikaz položaja bolesnikove glave za modificiranu tangencijalnu snimku mastoida

Snimanje glave 269

Sl. 449. Shematski prikaz medijalne ravnine glave i ulaznog i izlaznog mjesta centralne zrake za modificiranu tengencijalnu snimku mastoida

Snimke obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom

Snimka obaju mastoida (komparativna snimka) s jednom ekspozicijom može se dobiti u projekciji po Grasheyu ako se centralna zraka ukosi za 30 — 40° kaudalno. Opisat ćemo samo ukratko spomenuti položaj odnosno projekciju, jer je detaljno opisan na str. 200.

Priprema bolesnika: Uobičajena.

Materijal i pribor: Film formata24 x 30, rešetka, folija.


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poleđice na stolu za snimanje. Tijelo i glava tako su namješteni kao kad se radi okcipitalni kraniogram (sl. 450).

Imobilizacija i zaštita bolesnika: Standardne.

Sl. 450. Položaj bolesnikova tijela za snimku obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom


Sl. 451. Shematski prikaz položaja po GRASHEYU za prikaz obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom

Centriranje: Centralna zraka je usmjerena za 30 — 40° kaudalno, ulazi na rubu vlasišta u medijalnoj liniji, a izlazi u području foramena okcipitalne magnum (sl. 451).


Električni uvjeti: Ekspozicija je prilagođena snimanom dijelu tijela i aparaturi.

Ocjena gotove snimke: Na snimkama se prikazuju oba mastoida, vrškovi piramida temporalne kosti, foramen okcipitale magnum, dorzum sele i okcipitalna kost (sl. 452).

Sl. 452. Snimka obaju mastoidnih procesusa s jednom ekspozicijom

Snimanje glave 271

Snimke mastoida po Schüleru

Snimanje mastoida po Schüleru vrlo je često.

Priprema bolesnika: Prilikom tog snimanja bolesnik mora skinuti sve predmete s glave koji bi mogli izazvati nepoželjnu rendgensku sjenu (ukosnice, naušnice, ogrlice, proteze, naočale i dr.).

Pribor: Snima se filmom formata 13 x 18 ili 18 x 24 popola, za lijevi i desni mastoid i to pomoću folije i rešetke i s

tubusorn. Rešetka se može primijeniti samo ako je poznat smjer njezinih olovnih lamela. Naime, centralna zraka mora se nagnuti u smjeru tih lamela, nikako poprijeko njihovu smjeru.


Položaj bolesnikova tijela: Obično se snima u ležećem položaju, i to potrbuške, mnogo rjeđe u sjedećem i stojećem položaju. Bolesnik dakle leži na stolu za snimanje u ventralnom kosom položaju (sl.453).

Sl. 454. Položaj bolesnikove glaveza snimku mastoida po SCHÜLERU (profilni položaj glave)

Sl. 453. Položaj bolesnikova tijela za snimku mastoida po SCHÜLERU


Položaj snimanog dijela tijela: Glava je namještena u čistom lateralnom položaju, tj. njezina medijalna ravnina paralelna je s ravninom filma, a interorbitalna je okomita na tu ravninu (brada je podložena). Linija baze je paralelna s gornjim rubom kasete. Uška one strane glave koja prilije- že uz film mora biti obavezno presavinuta prema naprijed, kako bi se izbjegla superpozicija uške s mastoidnim celulama (sl.454).

Rubovi kasete: Film je namješten tako da se u njemu nalazi čitavo područje koš- tanog pneumatskog prostora mastoidnog procesusa. Pri tome vanjski slušni otvor mora biti u središtu kasete.

Oznaka strane: L ili D. Snima se svaki mastoid posebno, i to onaj koji je uz film.

Zaštita bolesnika: Kao i prilikom svih snimanja, tako se i prilikom ovog mora pripaziti na zaštitu bolesnika. Obavezno je zaštititi gonade, ali i ostali dio tijela zaštitnom pregačom. Također treba suziti rendgenski snop na malo manje od formata upotrebljavanog filma.

Imobilizacija: Bolesnika treba upozoriti da mora ostati miran u položaju u koji smo ga namjestili. Ako ga snimamo u ležećem položaju pritiskom vrpce, na čijim krajevima vise vrećice s pijeskom, olakšavamo mirovanje.

Upozoravamo ga da treba prestati disati za vrijeme ekspozicije.

Sl. 456. Snimka mastoida po SCHÜLERU

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je za 25 — 30° kraniokaudalno. Ulazi oko 3 — 4 poprečna prsta (oko 5 cm) iznad vanjskog slušnog otvora izlazi na vanjski slušni otvor koji priliježe uz film i cilja na sredinu upotrebljavanog filma (sl. 455).


Ocjena gotove rendgenske snimke: Projekcija snimke je dobra ako se sjene koš- tanih kanala vanjskog i unutrašnjeg slu- hovoda nalaze jedna u drugoj, pokrivaju se, tj. čine dva koncentrična kruga. Na snimkama se prikazuju mastoidne celule, antrum mastoida, vanjski slušni otvor i tegmen timpani (sl. 456).

Sl. 455. Shematski prikaz smjera centralne zrake zasnimku mastoida po SCHÜLERU

Snimanje glave 273

Sl. 457. Položaj bolesnikove glave za snimku mastoida po HEN- SCHENU

Neki autori preporučuju nagib centralne zrake za 15° kraniokaudalno, pa se takova projekcija naziva Henschenova projekcija (sl. 457, 458, 459 i 460). Ako je nagib centralne zrake za 35°, onda je to Lisholmova projekcija (sl. 461,462, 463 i 464).

Promjena standardne tehnike Schülero- ve projekcije: Snimka mastoida može se učiniti i onda ako se glava podloži, a centralna zraka pada okomito. Bolesnikova

glava podložena je podloškom, kojemu kosina iznosi 15°. Na klinasti podložak stavljen je film. Podložak je postavljen tako da je njegov viši dio kranijalno. U tom položaju lice je rotirano za 15° prema naprijed i frontalno inklinirano za 15° prema dolje.

Uška uz film presavinuta je prema naprijed. Interorbitalna linija okomita je na podložak. Medijalna linija paralelna je s podloškom. Centralna zraka je okomita,

Sl. 458. Shematski prikaz položaja bolesnikove gla- Sl. 459. Shematski prikaz smjera centralne zrake zave za snimku mastoida po HENSCHENU snimku mastoida po HENSCHENU


Sl. 460. Snimka mastoida po HENSCHENU

a cilja oko 5 cm iznad vanjskog slušnog otvora, koji je okrenut prema cijevi, a koji se ne snima, i izlazi na vanjski slušni ot

vor snimane strane. Sve ostalo je isto kao i prilikom standardnog snimanja mastoi

da po Schüleru.

Sl. 462. Shematski prikaz položaja glave za snimku mastoida po LYSHOLMU

Sl. 461. Položaj bolesnika za snimku mastoida po LYSHOLMU

274

Snimanje glave 275

Sl. 463. Shematski prikaz smjera centralne zrake za snimku mastoida po LYSHOLMU

Sl. 464. Snimka mastoida po LYSHOLMU

Snimke priramida temporalne kosti

Piramide temporalne kosti mogu se prikazati aksijalnim, kosim i profilnim snimkama. U principu se snima svaka piramida zasebno, ali uvijek obje radi komparacije ili se komparativno snimaju

obje piramide s jednom ekspozicijom. Osim toga vrlo se često rade i slojevne snimke i piramide.

Komparativne snimke piramida

Postoje četiri različita načina snimanja obiju piramida s jednom ekspozicijom. Priprema bolesnika, materijal, imobilizacija i zaštita bolesnika uvjeti su koji moraju biti jednako ispunjeni u svih snimaka piramida s jednom ekspozicijom. Svi ti uvjeti su standardni, i o njima treba voditi računa prilikom svakog snimanja, a identični su uvjetima u ostalih tipičnih snimaka kranijuma, pa se ovdje neće posebno opisivati. Film koji se upotrebljava za snimanje obiju piramida s jednom ekspozicijom je formata 18 x 24. Snima se pomoću folije i rešetke. Koji ćemo način snimanja izabrati, ovisi o bolesnikovu stanju. Napominjemo da se gornji rubovi obiju piramida vide u projekciji donje trećine orbite, kod frontalnog kraniograma, ako je linija baze bila okomita na ravninu filma. Navest ćemo sada ukratko položaj tijela i bolesnikove glave te način centrira- nia pri svakoj od spomenutih četiriju projekcija obiju piramida s jednom ekspozicijom.

276

Sl. 465. Položaj bolesnikova tijela i glave prema HAASU za komparativnu snimku piramida

A)Položaj po HassuPoložaj bolesnikova tijela i glave jed

nak je kao pri snimanju frontalnog kraniograma. Centralna zraka je angulirana za 25° kranijalno, njezina ulazna točka je oko dva poprečna prsta ispod protuberancije okcipitalis eksterne, a izlazna oko dva poprečna prsta iznad korijena nosa (sl. 465, 466. i 467).

B)Položaj po GrasheyuPoložaj tijela i glave isti je kao i prili

kom okcipitalnog kraniograma. Centralna zraka je za 30° usmjerena kaudalno (ta se snimka naziva i Townuova projekcija — nagib centralne zrake je 30° kaudalno). Pri tome je linija baze okomita na ravninu filma. Ako je položaj glave takav da je infraorbitalna linija okomita na rav

Sl. 466. Shematski prikaz položaja po HAASU zakomparativnu snimku piramida


Snimanje glave

Sl. 467. Komparativna snimka piramida u položaju po HAASU

ninu filma, onda je nagib centralne zrake za 37° kaudalno (razlika između orbitomeatalne i infraorbitalne linije iznosi 7°). I u jednom i u drugom slučaju ulazno

mjesto centralne zrake je na rubu vlasišta u medijalnoj liniji, a izlazno mjesto je foramen okcipitale magnum (sl. 468, 469. i470).

Sl. 468. Položaj bolesnika premaGRASHEYU za komparativnusnimku piramida

277

Sl. 470. Komparativna snimka piramida u položaju po GRASHEYU

Sl. 469. Shematski prikaz položaja po GRASHEYU za komparativnu snimku piramida


Snimanje glave 279

C) Submentovertikalna projekcija (baza tjemenom)

Položaj bolesnikova tijela i glave isti je kao za snimku baze lubanje tjemenom. Linija baze je paralelna s ravninom filma. Centralna zraka je okomita i s linijom baze lubanje čini kut od 90° (kod snimke

baze lubanje tjemenom centralna zraka je pod kutom od 90° u odnosu na liniju baze). Njezino ulazno mjesto je sredina spojnice od angulusa mandibule u medijalnoj liniji. Ta se projekcija može učiniti i u sjedećem položaju bolesnika, s maksimalno zabačenom glavom (sl. 471, 472. i 473).

Sl. 472. Shematski prikaz položaja bolesnika za submentovertikalnu projekciju obiju piramida (sjedeći položaj)

Sl. 471. Položaj bolesnika za submentovertikalnu projekciju obiju piramida (sjedeći položaj)

280

Sl. 473. Snimka submentovertikalne projekcije obiju piramida

D) Ventikosubmentalna projekci- j a (baza bradom)

Položaj bolesnikova tijela i glave isti je kao i prilikom snimanja baze lubanje podbratkom. Centralna zraka je okomita kaudalno usmjerana. Ulazi na verteksu u medijalnoj liniji, a izlazi na sredini spojnice obaju angulusa mandibule (sl. 474, 475. i 476)

Na tim se snimkama osim obiju piramida prikazuju foramen okcipitalne magnum i dorzum sele, a na snimkama učinjenim submentovertikalnom i vertiko- submentalnom projekcijom, osim struktura, koje se i inače vide na snimkama baze lubanje, dobro prikazuju foramina ovale, rotondun i spinozum.

Sl. 474. Položaj bolesnika za ventikosubmentalnuprojekciju obiju piramida.


Snimanje glave

Sl. 476. Snimka vetrikosubmentalne projekcije obiju piramida

Sl. 475. Shematski prikaz položaja bolesnika za ver- tikosubmentalnu projekciju obiju piramida

281


Sl. 477. Položaj bolesnikova tijela i glave za aksijalnu snimku piramide po Mayeru

Sl. 478. Položaj bolesnikove glaveza aksijalnu snimku piramide poMayeru. glava rotirana za 45°

Aksijalna snimka piramide po Mayeru

Priprema bolesnika: Uobičajena.Materijal: Snima se filmom formata

13 x 18 ili 18 x 24 popola, za desnu i lijevu piramidu, pomoću folije, i rešetke.

CZ — STOL — FILM - PROVJERITI!

Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži poledice na stolu za snimanje. Medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stola. Ruke su pružene uz tijelo.

Položaj snimanog dijela tijela: Najprije se označi orijentacijska točka, i to iza au- rikule na koži glave, a u visini vanjskog slušnog otvora. Ušku presavinemo prema naprijed, tj. prema licu. Glavu rotiramo u snimanu stranu tako da njezina medijalna linija čini s ravninom filma kut od 45°. Brada je privučena k prsima, (sl. 477, 478. i 479).

Rubovi kasete: Procesus mastoideus je u dodiru s filmom, a orijentacijska točka je u središtu filma.

Oznaka strane: Snima se ona piramida koja je bliže filmu. Uvijek se snimaju obje strane, svaka zasebno. Oznaka strane: L ili D.

Snimanje glave 283

Sl. 479. Shematski prikaz položaja bolesnikove glave za snimku piramide po Mayeru

Sl. 480. Shematski prikaz odnosa medijalne linije glave, centralne zrake i filma za snimku piramide p.o Mayeru

Zaštita bolesnika: Tijelo treba prekrit zaštitnom pregačom i obavezno suziti primarni snop.

Imobilizacija: Fiksacijske vrpce, držači za glavu. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati.

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je za 45° kaudalno, ulazi u području tuber frontalne nesnimane strane (sl. 480), a izlazi na vanjski slušni otvor koji je bliže Filmu (snimana strana).



Ocjena gotove snimke: Snimka je kosa snimka piramide s prikazom područja vanjskog slušnog otvora, antruma, mastoidnih celula i temporomandibularnog zgloba (sl. 481).

Sl. 481. Aksijalna snimka piramide po Mayeru


Kosa snimka piramide po Löw — B e e r u

Kosa snimka piramide može se postići ako je bolesnikova glava u čistom lateralnom položaju (sl. 482). Centrira se na sredinu, između protuberancije okcipitalis

eksterne i vanjskog slušnog otvora, koji je nasuprot filmu. Centralna zraka je usmjerena 35° prema licu ventralno (sl. 483) i 10° kranijalno (sl. 484), a izlazi kroz vanjski slušni otvor, koji je u središtu filma (snimana strana) (sl. 485). Sve ostalo je isto kao i pri ostalim snimkama piramide.

Sl. 482. Shematski prikaz profilnog položaja glave za kosu snimku piramide po Löw-Beeru

Sl. 483. Shematski prikaz ulaza centralne zrake koja je za 35° usmjerena frontalno i za 10° kranijalno (vidi sl. 484) za kosu snimku piramide po Löw-Beeru

284

Snimanje glave 285

Sl. 484. Položaj glave za kosu snimku piramide po Löw-Beeru

,Sl. 485. Shematski prikaz prolaza centralne zrake zakosu snimku piramide po Löw-Beeru

Profilna snimka piramide po S t e n v e r s u

Priprema bolesnika: Uobičajena.Materijal: Upotrebljava se film forma

ta 13 x 18 ili 18 x 24 popola. Snima se pomoću folije i rešetke .


Položaj bolesnikova tijela: Bolesnik leži potrbuške na stolu za snimanje, u ventralnom kosom položaju.

Položaj snimanog dijela tijela: Najprije se na glavi označi orijentacijska točka.


Sl. 486. Položaj bolesnikova tijela i glave za profilnu projekciju piramide po Stenversu

Ona se nalazi sa svake strane 2,5 cm ante- riorno od vanjskog slušnog otvora. Ako je glava ispravno namještena, ta se točka projicira iznad eminencije arkuate. Medijalna ravnina glave je u odnosu na ravninu filma pod kutom od 45°. Kada je glava rotirana za 45° u odnosu na film koji je horizontalno postavljen, profilna projekcija piramida koja je bliže filmu paralelna je s ravninom filma. Bolesnik gornjim rubom orbite, nosom i zigomatič- nom kosti dodiruje sto. Brada je privučena k prsima (sl. 486).

Rubovi kasete: Orijentacijska točka je u sredini kasete odnosno filma. Gornji i donji rub kasete je paralelan s gornjim rubom piramide.

Oznaka strane: Snima se ona piramida koja je bliže filmu. Svaka piramida snima se zasebno, ali uvijek obje radi komparacije. Oznaka: L ili D.

Zaštita bolesnika: Tijelo se prekrije zaštitnom pregačom, osobito područje gonada. Obavezno se suzi snop rendgenskih zraka, na malo manje od formata upotrebljavanog filma.

Imobilizacija: Glava se fiksira vrpcama, na čijim krajevima vise vrećice s pijeskom, ili specijalnim držačima za glavu. U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati.

Centriranje: Centralna zraka usmjerena je kranijalno za 12°, pada izravno na sredinu filma, cilja na sredinu između protuberancije okcipitalis eksterne i vanjskog slušnog otvora nesnimane strane, a izlazi malo iznad linije baze (sl. 487)

Obavezna je letimična kontrola položaja bolesnika prije ekspozicije!

Sl. 487. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnine glave linije baze i centralne zrake za snimku piramide po Stenversu

Snimanje glave 287

Snimka piramide po Arceliniju

Profilna snimka piramide može se učiniti i u ležećem položaju bolesnika pole- đice (sl. 489). Ruke su pružene uz tijelo, medijalna ravnina tijela okomita je na ravninu stopala. Simetrične točke ramena u istoj su transverzalnoj ravnini. Glava bolesnika je rotirana za 45° nasuprot snimanoj strani (sl. 490). Na njoj se označi orijentacijska točka, koja je 2,5 cm anteri- orno od vanjskog slušnog otvora. Orijentacijska točka projicira se na sredinu filma. Medijalna ravnina glave čini kut od 45° s ravninom filma. Brada je privučena. Centralna zraka je usmjerena za 10° kaudalno, a cilja na sredinu linije baze koja je bliže cijevi (sl. 491). Sve ostalo isto je kao pri snimanju piramide po Stenver- su (sl. 492).

Sl. 488. Snimka piramide po Stenversu


Ocjena gotove snimke: Snimka pokazuje piramidu temporalne kosti u profilnoj projekciji. Na snimci se vide rubovi piramide, mastoidne celule, antrum mastoida, podrčje kavum timpani i porus akusti- kus internus (sl. 488).

Sl. 489. Položaj bolesnikova tijelaglave za snimku piramide po Arceliniju


Sl. 490. Položaj glave za snimku piramide po Arceliniju

Sl. 491. Shematski prikaz odnosa medijalne ravnineglave, smjera centralne zrake i filma za snimku piramide po Arceliniju Sl. 492. Snimka piramide po Arceliniju

SNIMANJE ZUBI

Tehnika snimanja zuba

Indikaciju za snimanje određenog zuba ili nekoliko njih postavlja liječnik stomatolog nakon pregleda zubi da bi dokazao ili isključio patološki proces određenog zuba jer klinički sumnjiva bolest zuba ima jasne radiološke simptome i rendgenskom se snimkom sa sigurnošću može dokazati ili isključiti. Prilikom snimanja zubi treba paziti na smjer zuba koji se snima, na odnos centralne zrake i uzdužne osovine zuba i na odnos filma i zuba, i to zato što rendgenska slika nekog predmeta najvjernije prikazuje njegov oblik i veličinu ako je pri snimanju predmet bio neposredno uz film, njegova duža osovina paralelna s ravninom filma, a centralna zraka bila pri snimanju okomita na dužu osovinu snimanog predmeta ili ravninu filma, pri čemu je ciljana na sredinu predmeta i filma. Smjer zubi ovisi o građi alveolarnih nastavaka. Pretkutnjaci i kutnjaci usađeni su tako da im je uzdužna osovina gotovo vertikalna, očnjaci su usađeni lagano prema van, a sjekutići, osobito gornji, još više prema van. U donjoj čeljusti kutnjaci su lagano prema unutra, pretkutnjaci su okomiti, a očnjaci i sjekutići usmjereni su prema van. Kutnjaci gornje čeljusti smješteni su u ravnoj liniji, koja je gotovo paralelna sa središnjom ravninom glave. Zato za njihovo snimanje treba centralnu zraku za gotovo 90° usmjeriti prema središnjoj liniji glave. Po ložaj ostalih zubi u čeljusti također se mijenja, kao što je rečeno, stoga pri snima

nju treba uzeti u obzir njihov položaj u odnosu na medijalnu ravninu glave i prema tome mijenjati smjer centralne zrake. Poznato je da zubi gornje i donje čeljusti nisu smješteni pod jednakim »lukom«. Luk što ga čine zubi u gornjoj čeljusti nalik je slovu U, a u donjoj čeljusti slovu V. Donja čeljust je više angulirana, a gornja je zaobljenija. Donja čeljust građena je tako da će između zuba i filma uvijek biti tanki sloj koštane supstancije alveolarnog nastavka gingive, pa će biti nemoguće sasvim primaknuti film do zuba, nego će on sa zubima činiti određeni kut. Na gornjoj čeljusti bit će kut još veći zbog tvrdog nepca (palatum durum).

Zub ima nekoliko površina. Vanjska površina uz samu bukalnu sluznicu je la- bijalna ili bukalna površina. Unutrašnja površina je lingvalna. Površina kojom se zubi međusobno dodiruju je kontaktna površina. Svaki zub ima dvije kontaktne površine. Ona koja je bliže medijalnoj ravnini zove se medijalna, a druga — udaljenija od medijalne linije — zove se distalna površina. Površina kojom zubi melju ili sijeku je grizna, ili okluzijska, ili incizivna. Postoje i dvije ravnine — longitudinalna, koja je paralelna s uzdužnom osovinom zuba, i horizontalna ili mezio- distalna, koja je okomita na uzdužnu osovinu, a paralelna je s griznom površinom. Gornja okluzijska linija ima posebno značenje pri usmjeravanju centralne zrake. Kad je čeljust otvorena, svi su zubi u istoj

290

okluzijskoj ravnini. Korjenovi gornjih zubi nalaze se u gornjoj okluzijskoj ravnini. Donja okluzijska linija je spojnica vanjskog slušnog otvora i kuta usta pri otvorenoj čeljusti. Vršci korijena zubi donje čeljusti nalaze se na granici proksimalne dvije trećine i distalne trećine cijele visine čeljusti. Zubi se snimaju u načelu na dva načina:

1. Ekstraoralne snimke — Snimke gornje i donje čeljusti.

To su profilne snimke, gdje se prikazuju obje čeljusti. Ako očekujemo da je patološki proces izrazito velik, pa se neće moći prikazati intraoralnim snimkama, izvodimo tada ekstraoralne snimke.

2. Intraoralne snimkeizvode se mnogo češće u dentalnoj ra

diologiji te služe za prikaz pojedinih zubi. To su snimke učinjene primjenom zubnog filma, koji je uložen u usnu šupljinu. Svaki zubni film ima u jednom kutu oznaku, perforaciju, koja uvijek treba da bude na desnoj strani. Kada snimamo desnu polovicu, onda je oznaka na distalnoj strani, a kada snimamo lijevu polovicu, oznaka je medijalno. Filmovi su uloženi u plastični omot da ih slina ne ošteti. Za zaštitu od svjetlosti film je u plastičnom omotu stavljen u »košuljicu« od crnog papira. Filmovi su savitljivi pa se mora paziti da se previše ne imprimiraju. U plastičnom ovoju, ali samo s jedne strane filma, nalazi se tanka aluminijska folija. Ta folija služi za uklanjanje onog dijela rendgenskog zračenja koje je prošlo kroz film te sprečava djelovanje povratnog zračenja na film. Film treba pri snimanju biti okrenut tako da je aluminijska folija uvijek nasuprot rendgenskoj cijevi i zubu koji se snima. Na omotu filma postoji oznaka koja strana mora biti okrenuta prema snimanom zubu. Filmovi su različite osjetljivosti. Standardna emulzija daje bolji kontrast, ali zahtijeva dulju ekspoziciju. Manji filmovi upotrebljavaju se ako je luk čeljusti jače zaobljen, pa se ne bi mogli dobiti sjekutići na jednom filmu, stoga se moraju snimati posebno lijevi i posebno desni. Ako su zubi nepravilno usađeni, također se snimaju malim filmo

vima. Osobito treba paziti da se filmovi čuvaju od iradijacije.

Osnovni položaj bolesnika Pri intraoralnim snimkama zuba bitno je da je medijalna ravnina bolesnikova tijela i glave bolesnika okomita, a grizna ravnina zubi koju želimo snimiti horizontalna. Bolesnik sjedi zatiljkom naslonjen na naslon zubarskog stolca. Medijalna ravnina tijela, vrata i glave je okomita, a grizna ravnina zubi koja se želi snimiti je u horizontalnoj ravnini. Akantiomeatalna ravnina je paralelna s griznom ravninom gornjih zubi. Tu ravninu treba pri intraoralnim snimkama zuba uvijek pažljivo namjestiti, i to tako da bude horizontalna. Boles-, nik se može slikati i u ležećem položaju, pri čemu je medijalna ravnina tijela, vrata i glave okomita na sredinu stola za snimanje. Grizna ravnina zubi koju snimamo mora biti okomita i položena poprijeko na dužu os stola za snimanje. Priprema bolesnika je standardna kao i za ostale snimke glave. Pri intraoralnim snimkama moraju se skinuti zubne proteze i ostali predmeti koji bi mogli prouzrokovati nepoželjne rendgenske sjene.

Za intraoralne snimke zubi neminovno je poštivanje nekih zakonitosti :

1. Zakon ortoprojekcije,2. Zakon izometrije,3. Ispravan osnovni položaj bolesnika,4. Centralna zraka (CZ),5. Oznaka strane,6. Ulaganje filma.

1. ZAKON ORTOPROJEKCIJE (zbog luka čeljusti): Centralna zraka mora biti okomita na vanjsku (bukalnu) plohu zubi koju treba snimati i na ravninu filma, a cilja između dva zuba koji se snimaju. Ako je snimka učinjena po zakonu ortoprojekcije, onda se krune susjednih zubi neće prekrivati. Kutovi centralne zrake određuju se prema medijalnoj liniji.

2. ZAKON IZOMERIJE (jer uzdužna longitudinalna osovina zubi čini kut s ravninom filma): Centralna zraka treba da bude okomita na središnju rayninu koja leži u sredini između uzdužne, duže


Snimanje zubi 291

osovine zuba i ravnine filma. Budući da gotovo svaki zub stoji u čeljusti pod drugačijim kutom prema griznoj ravnini, a debljine čeljusnog nastavka i mekih česti koje prekrivaju korijene zubi također su različite, ima duža osovina zuba i ravnina filma gotovo za svaki zub drugačiji položaj. Prema tome, pri rendgenskom snimanju zuba potrebno je odrediti drugačiji kut po zakonu izometrije. Ako je smjer centralne zrake ispravno određen, onda je rendgenska slika zuba jednake veličine kao i zub.

3. ISPRAVNI OSNOVNI POLOŽAJ BOLESNIKA: Bolesnik sjedi s naslonjenom glavom. Medijalna ravnina glave, vrata i trupa mora biti okomita. Grizna ravnina zubi koji se snimaju treba da bude u horizontali.

4. CENTRALNA ZRAKA pod određenim kutom cilja na apeks zuba (iznimno na sredinu snimanog dijela). Svi apeksi gornjih zubi leže u gornjoj okluzijskoj liniji, koja vanjski slušni otvor spaja s donjim rubom nosnog krila (akantion). Položaj apeksa nakon određenog zuba nađe se tako da se osovina zuba produži do mjesta gdje ona presijeca gornju okluzii- sku liniju. Apeksi donjih zubi leže na granici srednje i donje trećine ukupne visine donje čeljusti (od grizne plohe zubi do donjeg ruba mandibule). Apeks pojedinog zuba je na sjecištu tih linija i duže osovine zuba.

5. OZNAKA STRANE: Pri snimanju treba označeni kut filma staviti udesno. Na snimkama lijeve strane bit će oznaka medijalno, a na snimkama desne strane distalno.

6. FILM SE ULAŽE U USTA s čistom stranom prema snimanom zubu (ulazno mjesto rendgenskih zraka), jer je na suprotnoj strani olovna folija. Zub koji se snima treba da je na sredini filma. Duža os dugih zubi (sjekutići i očnjaci) parelel- na je s dužom osi filma. Pri ostalim zubima duža os filma je poprijeko. Za snimanje gornje i donje čeljusti svih zubi potrebno je 10 — 14 rendgenskih snimaka.

Tipična intraoralna tehnika

Pri tipičnoj intraoralnoj tehnici film je postavljen uz lingvalnu stranu zuba. Uložimo ga tako da je čista strana prema zubu koji se snima. Snimani zub je u sredini filma. Bolesnik pridržava film palcem ili kažiprstom suprotne ruke i pritišće ga prema kruni zuba.

Položaj bolesnika: Bolesnik sjedi naslonjen glavom. Medijalna ravnina tijela, vrata i glave je okomita. Ako se snimaju gornji zubi, onda je akantiomeatalna linija horizontalna, a pri snimanju donjih zuba je spojnica griznih ploha donih sjeku- tića u horizontali s donjim rubom resice uske.

KUTOVI CENTRALNE ZRAKE: prema horizontali

za gornje zube prema medijani prema horizontali

za donje zube prema medijani

1,2 3 4,5 6,7 87 40° 45° 35° 25°

60° 80o—90° 0° 45° ili 50° -10°

10° -15° -5°

0° 45° ili 50° 55° 75°


Centralna zraka cilja na apeks zuba. Pri snimanju krezubih osoba i djece treba kutovima prema horizontali dodati 5 — 10°.

Zaštita i imobilizacia bolesnika: U toku ekspozicije bolesnik ne smije gutati ni disati. Glava je fiksirana vrpcama. Tijelo je prekriveno zaštitnom pregačom, osobito pažljivo područje gonada.

Tehnika snimanja zubi s »ugrizom u vrpcu«

Projekcije tom tehnikom prikazuju krunu i vrat zuba, ali se na njima ne mogu analizirati korijeni i alverolarni nastavci oko vrška korijena. To je dovoljno dentistima (koji prate promjene na kruni zuba bez protetike). Za ta snimanja postoje posebni filmovi građeni u obliku leptira, tj. u sredini imaju vrpcu, koja je gotovo okomita na ravninu filma. Tim se filmovima dobivaju samo minimalne deformacije u smislu izduživanja zuba. I ti filmovi imaju glatku površinu, koja priliježe uz lingvalnu stranu, a na njihovoj drugoj strani je folija. Postoji nekoliko emulzija različitih osjetljivosti i nekoliko veličina tih filmova, pa prema tome imamo: tip 1 — najuži za snimanje prednjih zuba, tip 2 —- malo uži tipa 3, a širi od tipa 1; služi za odvojeno snimanje kutnjaka i pretkutnjaka, tip 3 — najširi, istodobno za kutnjakei pretkutnjake, tip 3 — najširi, istodobno za kutnjake i pretkutnjake, tip 0 — za snimanje dječjih zuba.

Tehniku snimanja »s ugrizom u vrpcu« općenito primjenjujemo pri vrlo nepravilnim zubalima ili ako želimo vidjeti promjene na kruni koje izravno ne možemo vidjeti.

Ulaganje filma: Čista strana filma okrenuta je zubima i bolesnik drži vrpcu ugrizom.

Osnovni položaj bolesnika: Isti je kao i pri intraoralnim snimkama zubi. Bolesnik sjedi, gornja okluzijska linija horizontalna je i okomita na uzdužnu osovinu tijela.

Snimke se rjeđe rade u ležećem položaju bolesnika.

Ulaganje filma: Kod otvorenih usta filmska vrpca je u griznoj površini. Čista strana filma okrenuta je zubima, bolesnik drži vrpcu ugrizom. Jezik je uvučen duboko u usta. Poželjno je da bolesnik prije ispere ždrijelo hladnom vodom kako bi se desenzibilizirala sluznica i smanjio nagon na povraćanje. Bolesnik oprezno ugrize vrpcu, ali pritom treba paziti da se glatka površina ne savije, nego da se rubovi samo dotiču gingive, ali ne i površine samog zuba. Budući da je donja čeljust kraća od gornje, treba je malo izbočiti.

Kutovi Centralne zrake: Centralna zraka usmjerena je prema griznim površinama s kaudalnim nagibom. Za prikaz svih zuba upotrebljava se 6 — 7 filmova, tri za prednje, a dva ili četiri za stražnje zube. Za prikaz pretkutnjaka i kutnjaka upotrebljava se film tipa 3, a centrira se na distalnu površinu prvog kutnjaka. Ako se radi filmom tipa 2 pri odvojenom snimanju, prvi se film centrira na medijalnu površinu prvog kutnjaka, a drugi na distalnu površinu drugog kutnjaka. Centralna zraka cilja, kao što je rečeno, na griznu plohu.

Imobilizacija i zaštita bolesnika: Prisnimanju tehnikom s ugrizom u »vrpcu« provodi se standardna imobilizacija i zaštita bolesnika.

Okluzijsko-kosa tehnika

Indikacije za tu tehniku snimanja iste su kao i za tipičnu intraoralnu snimku, ili ako se snimanje iz bilo kojeg razloga ne može provesti tipičnom tehnikom (npr. kad bolesnik ne može otvoriti usta ili je gadljiv)

prema horizontali 1,2 3 UVIJEK 4,5prema medijani 0° 45° ili 50° 57,5°

6,7,8 80°

293

Ulaganje filma: Čista strana filma okrenuta je prema zubima. Film je većim dijelom stavljen u usta, neznatno viri između kruna zubi, fiksiran je u ustima ugrizom u rub filma.

Osnovni položaj bolesnika (zatvorena usta!): Kao za tipičnu snimku (tipičnu tehniku pri snimanju gornjih zubi).

Kutovi centralne zrake: Prema horizontali (ili ravnini filma) 90°, osim za gornje sjekutiće i očnjake, da se zračenju ne izlaže leća oka gdje je (80°), za gornje zube 90°, a prema medijalnoj ravnini 0°. Centralna zraka cilja na apeks zuba, dakle je paralelna ili gotovo paralelna i okomita na griznu površinu zuba.

KUTOVI CENTRALNE ZRAKE:

prema horizontali Za gornje zube

prema medijani prema horizontali

Za donje zube prema medijani

1,2 3 4,5 6,7,8

65° svi drugi +45°

0° 45° ili 50° 60° 80° —90°za sve zube —45°

0° 45° ili 50° 55° 75°

Centralna zraka cilja na apekse zubi.Zaštita i imobilizacija bolesnika: Stan

dardne.

Aksijalna snimanja zubi

Ulaganje filma: Čista strana filma okrenuta je prema zubima koji se snimaju. Snimani zubi su u sredini filma. Film je učvršćen ugrizom u omot filma. Film se, dakle, nalazi u griznoj ravnini.

Osnovni bolesnikov položaj: Usta su mu zatovrena, kao za tipičnu tehniku pri snimanju gornjih zubi. Za snimku donjih zubi glava mora biti zabačena unatrag kako bi centralna zraka išla osovinom zubi koji se snimaju, a okomito na ravninu filma. Za snimku gornjeg očnjaka centralna zraka usmjerena je prema vanjskom rubu orbite — fossa canina — i nagnuta za 80° na ravninu filma da se izbjegne zračenje bulbusa. Za snimku gornjih sjekutića glava mora biti flektirana, a centralna zraka usmjerena prema korijenu nosa.

Zaštita i imobilizacija bolesnika: I pritom snimanju su standardne.

Dosada su principijelno opisane standardne tehnike snimanja zubi (tipična intraoralna snimka, tehnika snimanja s »ugrizom u vrpcu«, okluzijsko kosa tehnika i aksijalna tehnika), a u nastavku ćemo ukratko opisati način snimanja pojedinih zubi gornje i donje čeljusti.

Snimke gornjih sjekutića (inciziva)

Položaj filma: Sjekutići se snimanju na jedan film, koji je postavljen tako da njegova uzdužna osovina bude paralelna s uzdužnom osovinom zuba. Bolesnik pridržava film palcem, a film je postavljen tako da donjim rubom za 5 mm prelazi griznu površinu i paralelan je s njom. Ako je luk čeljusti zavijen, bolje je snimati na dva filma, da se izbjegne savijanje filma.

Centriranje: Centralna zraka pada okomito na središnjicu kuta što je čini osovina filma i uzdužna osovina zuba. Pod ku

Snimanje zubi

294

Sl. 493. Shematksi prikaz snimanja gornjih sjekutića

tom od 45° u odnosu na okluzijsku ravninu zuba na vršak nosa. Okluzijska ravnina je okomita, a mediodistalna je paralelna s uzdužnom osovinom cijevi (sl. 493. i 494).

Sl. 494. Snimka gornjih sjekutića

Snimke gornjih očnjaka (kanina)

Svaki očnjak snima se posebno. Očnjaci imaju najduži korijen, a usađeni su ta

ko da strše prema van. Položaj filma: Film se namjesti tako da mu je uzdužna osovina paralelna s uzdužnom osovinom

zuba, a donji rub za 5 mm prelazi griznu površinu zuba s kojom je paralelan. Film


treba pridržavati palcem suprotne ruke. Također se mora paziti na to da film dodiruje samo očnjak. Kompresija filma ne smije biti jaka.

Centriranje: Centralna zraka je u odnosu na okluzijsku ravninu nagnuta za 45". Njezino ulazno mjesto je lateralni i dorzalni rub krila nosa, gdje je vršak korijena očnjaka — kosa kanina (sl. 495. i 496).

Sl. 496. Snimka gornjih očnjaka

Snimke gornjih pretkutnjaka (premolara)

Film se se stavi tako da njegova uzdužna osovina bude okomita na uzdužnu

Sl. 495. Shematski prikaz snimanja gornjih očnjaka

Snimanje zubi 295

osovinu zuba. Na jednom filmu dobiva se prikaz obaju pretkutnjaka. bolesnik pridržava film palcem suprotne ruke i lagano komprimira gornji, vanjski rub filma. Gornja okluzijska ravnina je horizontalna, a glava je rotirana tako da je mediodistalna ravnina paralelna s uzdužnom osovinom cijevi. Središte filma je u visini drugog pretkutnjaka.

Snimke gornjih kutnjaka (molara)

Film je okrenut tako da je njegova longitudinalna ravnina okomita na uzdužnu osovinu zuba, a središte u visini drugog kutnjaka. Donji rub filma za 5 mm prelazi griznu površinu. Bolesnik pridržava film palcem suprotne ruke, koji komprimira ventralni gornji rub doziranom kompresijom.

Sl. 499. Shematski prikaz snimanja gornjih kutnjaka

Sl. 497. Shematski prikaz snimanja gornjih pretkutnjaka

Centriranje: Centralna zraka je okomita na središnjicu kuta koju čini ravnina filma i uzdužna osovina zuba, s time da je još za 35° nagnuta kaudalno (sl. 497. i 498).

Centriranje: Centralna zraka je za 30° usmjerena kaudalno od okluzijske ravnine. Medijalna ravnina je okomita, okluzijska horizontalna. Centralna zraka cilja na visinu drugog kutnjaka, a ulazno mjesto je na točki lateralnog ruba orbite i sjecišta s okluzijskom ravninom (sl. 499. i 500).

Sl. 498. Snimka gornjih pretkutnjaka Sl. 500. Snimka gornjih kutnjaka


Snimke donjih zuba

Imobilizacija jezika postiže se njegovim dubokim uvlačenjem u usnu šupljinui dubokim disanjem kroz usta. Film se smjesti između sublingvalne plike i gingive, dakle točno na mjestu gdje čeljust prelazi u usnu šupljinu. Postavi se tako da mu je središte u medijalnoj ravnini, a uzdužna osovina okomita i paralelna s uzdužnom osovinom zuba. Gornji rub za 5 mm prelazi griznu ploštinu zuba, s kojom mora biti paralelan. Centralna zraka je okomita na središnjicu kuta, što ga čini ravnina Filma i ravnina zuba. Njezino ulazno mjesto nalazi se na vršku mekih česti koje prekrivaju protuberanciju mentalis. U odnosu na okluzijsku ravninu centralna zraka je za 15° ukošena kranijalno.

Bolesnikov položaj: Medijalna ravnina glave je okomita, a donja, okluzijska, horizontalna. Ako bolesnik leži, pod glavu mu se stavi jastuk, pa i donja okluzijska ravnina postaje okomita, kao i medijalna. Uzdužna osovina cijevi je okomita s ravninom filma, koja je gotovo vertikalna. Medijalnom stranom kažiprsta bolesnik lagano komprimira film, pazeći da ga ne savije. Ostali prsti su savijeni, a palcem se drži za donji rub mandibule. Ako je čeljust jače razvijena, primjenjuju se dva filma. Ako su zubi jače izvrnuti prema van, povećava se vertikalni nagib centralne zrake, odnosno smanjuje se za 5°.

Snimke donjih očnjaka (kanina)

Imobilizacija jezika. Položaj filma: Sredina filma je u visini očnjaka i bolesnik kažiprstom suprotne ruke pridržava film.

Centriranje: Centralna zraka je za 20° usmjerena kranijalno od okluzijske ravnine i ulazi-2 cm lateralno od protuberancije mentalis. Medijalna ravnina je okomita, donja okluzijska je horizontalna, ali okomita na uzdužnu osovinu bolesnikova

tijela. Uzdužna osovina zuba paralelna je s ravninom fiima (sl. 501. i 502).

Sl. 501. Shematski prikaz snimanja donjeg očnjaka

Sl. 502. Snimka donjeg očnjaka

Snimke donjih pretkutnjaka (premolara)

Pretkutnjaci su još manje ukošeni prema van, pa će centralna zraka biti nagnuta samo za 10°. Priprema i imobilizacija su iste, film je okomit na uzdužnu osovinu zuba, a gornji rub 5 mm prelazi griznu površinu zuba s kojom mora biti paralelan. Medijalna ravnina je okomita, donja okluzijska je horizontalna. Uzdužna oso-

Snimanje zubi 297

vina cijevi je paralelna s uzdužnom osovinom filma. Ako bolesnik leži poleđice, donja okluzijska ravnina je okomita, ali je glava zarotirana tako da ravnina filma postaje paralelna s cijevi.

Centriranje: Centralna zraka je okomita na središnjicu kuta što ga čini ravnina filma i zuba. Centrira se na drugi pretkut- njak (sl. 503. i 504).

Sl. 504. Snimka donjih pretkutnjaka

Snimka donjih kutnjaka (molara)

Kutnjaci su vertikalni, ili čak okrenuti prema unutra. Film se postavlja tako da mu je njegova uzdužna osovina okomita na uzdužnu osovinu zuba. Gornji rub fil

ma za 5 mm prelazi griznu površinu zuba s kojom mora biti paralelan. Središte filma je u visini drugog kutnjaka. Cijev je paralelna s ravninom filma. Donja okluzijska ravnina okomita je na ravninu filma.

CENTRIRANJE: Centralna zraka je za 5° nagnuta kranijalno i cilja na korijen, neposredno ispod gingive. Ako je dno usne šupljine pliće, tada se njezin nagib povećava za 5°, i obratno. Na snimkama se prikazuju dva kutnjaka i eventualno treći (sl. 505. i 506). Pri svim tim snimanjima nije posebno opisana zaštita bolesnika, iako se uvijek mora provoditi na taj način da se tijelo prekrije zaštitnom pregačom, a osobito pažljivo područje gonada. Osim toga uvijek treba suziti snop zračenja.

Sl. 506. Snimka donjih kutnjaka

Sl. 503. Shematski prikaz snimanja donjih pretkutnjaka

Sl. 505. Shematski prikaz snimanja donjih kutnjaka

Literatura

Altschul, W., Some new methods in roentgenography, AJ.R. 17: 659 — 666, 1927.Belančić, I., Specijalna radiografska tehnika, I dio, Viša škola za medicinske sestre, Zagreb, 1982.Birkner, R., Das typische Röntgenbild des Skelettes, Urban, Schwarzenberg, 1977.Brewerton, D.A., 4 tangenial radiographic projection for demonstrating involvement of metacar

pal heads in rheumatoid artritis, Brit. J.Radiol. 40, 233 — 235, 1967.Clark, K.C., Positioning in radiography, ninth Edition, William Heinem n medical books, Lon

don, 1974.Dedić, S., Osnovi opšte rentgenologije, Naučna knjiga. Beograd, 1961.Dietze, R., E. Köcher, Physik und Praxis der Röntgenaufnahmetechnik, VEB Gustav Fischer, Je

na, 1977.Drobnić, F., Anatomija, fiziologija in patofiziologija gležnja. Acta chirurgica Jugoslavica XX111,

1976.Frik, W., U. Goering, Röntgenanatomie für ärztliches Hilfspersonal und Röntgentechniker, 2.

Auflage, Georg Thieme, Stuttgart, 1979.Fritz, H., V. Kohler, Röntgendiagnostische Praxis. Georg Thieme, Leipzig, 1968.Goretzki, G., Lehrbuch der Radiologie für technische Assistenten in der medicin, Urban, Schwar

zenberg, 1982.Hennenberg, Z., R. Škarica i J. Pavešić, Snimanje šaka mekanim zrakama kao doprinos ranoj di

jagnozi reumatoidnog artritisa. Med. Yad. vol. IX, No 3 — 4, 1977.Hickey, P.M., The anteroposterior position for the mastoid. A.J.R.I.: 321, 1914.Jungbaüer, M., Röntgeneinsteiltechnik, Roche, Basel, 1979.Keros, P., Temelji anatomije čovjeka. Medicinska naklada, Zagreb, 1974.Krmpotić-Nemanić, J.. Funkcionalna anatomija lokomotornog sustava, Medicinska naklada, Za

greb, 1974.Krmpotić-Nemanić, J.. Anatomija čovjeka, Medicinska naklada, Zagreb, 1977.Laszlo, I., Conventional radiography of the temporal bone, Otolaryngo. Clin, north Am. 6:

323-336, 1973.Lindenbraten, L.D., Metodija izučenija rendgenomskih snimkov. Medicina, Moskva, 1971.Lubina, M., N. Škegro. Snimke temporalne kosti. »Radiološki vjesnik«, Zagreb, 1986.Matejčić, M., Stomatološka rendgenologija, Školska knjiga. Zagreb, 1980.Merkaš, Z.. M. Perović. Osnovi radiologije. Medicinska knjiga, Beograd - Zagreb, 1965.Merrill, V., Atlas of roendgenographic positions, Volume one of three volumes, Third Edition, St

Louis the C.V. Mosby Company, 88: 91, 1967.Merrill, V.. Atlas of radiographic positions and radiologic procedures, Mosby Company, fifth

Edition. Toronto-London, 1982.Morris, I.M., Biomechanics of the foot and ankle, din. orthop. 122, 10— 17, 1977.Muftić, O.. P. Dürrigl, I. Ruszkonski, Beitrag zur Erklärung der Biomechanic des Fusses, Med-

-Orthop-Techn. 102,43 — 45, 1982.Nargaard, F., Earliest roentgenological changes in polyartritis of the rhematoid type (rhematoid

artritis). Radiology, 85. 325 — 329, 1965.Petrovćić, F., Osnove radiološke tehnike. Viša medicinska škola, Zagreb, 1974.


Petrovčić, F., Osnove zaštite od ionizantnih zračenja, Viša medicinska škola, Zagreb, 1974.Petrovčić, F., Opća radiologija. Viša medicinska škola, Zagreb, 1976.Petrovčić, F., Primjeri iz specijalne radiografske tehnike, Viša medicinska škola, Zagreb, 1977.Petrovčić, F., Leksikon radioloških pojmova, Zagreb, 1977.Poppe, H., Technik der Röntgendiagnostik, 4. Auflage, Georg, Thieme, Stutgart,l98l.Potts, D.G., A system of skull radiography, Radiology 94: 25 — 33, 1970.Sarajlić, M., Modificirana pretraga skoćnog zgloba, Radiol. Jugosl., 4, 501 —502, 1976.Sarajlić, M., Poboljšanje dijagnostike gornjeg nožnog zgloba modificiranim načinom prikaza.

Magistarski rad, Zagreb, 1984.Stenvers, H.W.. Roentgenology of the os postreosum, Arch. Radiol, electrol. 22: 97- 112, 1917.Swart, B., W. Dingendorf, H.D. Kappe, Grundsätze der tomographischen Praxis, Der Radiologe

9,1969,93-126.Škarica, R. and Z. Domljan, The value of additional radiographs in early diagnosis of rhematoid

artritis, »Reumatizam«, 4, 147—151, Zagreb, 1972.Thurn, O., E. Bücheier, Einführung in die Röntgendiagnostik, 4, Auflage, Georg Thieme, Stut

tgart, 1974.Wicke, L., Atlas der Röntgenanatomie, 2. Auflage, Urban & Schwarzenberg, München-Wien-

Baltimore, 1980.Wicke, L., Röntgendiagnostik, Einsteiltechnik für Technische Assisten in der Medizin. Urban,

Schwarzenberg, 1983.Zergollern, J., Biomehanika nožnog zgloba, »Liječnički vjesnik«, 96: 308 — 9, 1974.Zimmer, E.A., M. Brossy, Lehrbuch der Röndgendiagnostischen technik Springer-Verlag, Berlin-

-Heidetberg-New York, 1974.Zimmer, E.A., M. Brossy, Lehrbuch der Röndgendiagnostichen Technik für Röndgenassistenin-

nen und Arzte, 3. Auflage, Springer, Berlin-Heidelberg-New York, 1982.

KAZALO POJMOVA

A

abdukcija, 7, 57 adukcija, 7 akantion, 188akromioklavikularni zglob, 66 aksijalna projekcija, 53 aksijalne snimke, 9, 74, 87, 210,282aksilarna linija,Aksis, 153, 154, 155 Aleksandrova projekcija, 67 Altsc'nul, 202, 204 angulacija, linija, 191 angulus mandibule, 188 antefleksija, 7, 148 Arcelini, 287, 288 atlantookcipitalni zglob, 152 atlas, 153, 154, 155

B

Barschoni, 128, 129 Blackett-Healyjev položaj, 59 bregma, 189 Brewerton, 14

C

Caustonova projekcija, 87 centralna zraka (CZ), 2

centriranje, 2cervikotorakalni prijelaz, 156

Cleaves. 134

Č

čeona kvrga (tuber frontale), 189

D

Danelius-Millerov položaj, 136 dijafiza. 54 dolihocefalički, 189

donja okluzijska linija. 188, 290donji ekstremiteti, 73 dorzalno, 2, 6, 7

E

ekstenzija, 7električni uvjeti pri snimanju, 2 epikondili nadlaktice, 7. 42, 43 etmoidni sinusi, 254

F

fibula, 7fibularno, 6, 7, 95, 104 film, 2 fleksija, 7, 9 folija, 2foramina intervertebraliia, 150. 151fosa glenoidalis skapule. 62 fosa interkondilika, 111, 112 fosa poplitea, 110 frontalna ravnina, 4, 6. 187,188frontalna ravnina epikondila. 42frontalni cefalogram. I9_- funkcionalne snimke, 148, 165

G

ginekološki položaj. 128 glabela, 188, i 89 glabelomeatalna linija, 187 glavica radijusa, 50 gornja okluzijska linija. 188. 289gornji ekstremiteti, 9 gornji sjekutići,. 293 Grasheyev položaj. 200, 218. 219, 220. 276, 278 grudna kralješnica. 157, 159. 160, 161

H

Haasov položaj, 205, 206. 207, 218. 219, 220, 276 Henschenova projekcija, 273 Hickey, 264, 266, 267, 268 horizontalna ravnina (Virchow), 188

I

imobilizacija, 3 infraorbitalna linija, 187 inklinacija, 148, 165 intermamilarna linija, 7 interorbitalna linija, 187 interpupilama linija, 187 intraoralna snimka, 234, 235, 236, 291 izomerija, 290

J

Janker, 262, 263 jugulum, 4

K

kalkaneus, 89 karpalni kanal, 36 kaseta, 2 kaudalno, 7 klavikula, 64klinasti podložak, 33, 265 koksofemoralni zglob, 136 koljeno, 106

komparativne snimke, 9, 74,85, 275kontaktne snimke, 249 korijen nosa (nazion), 188 kose snimke, 9, 74 Kovač, 170 kralješnica, 143

grudna, 157, 158, 159

302

krstačna, 171slabinska, 161, 162, 163, 164 vratna, 144, 146, 147, 148

kranijalno, 7 kraniogram, 192

L

lakat, 42, 44, 45 lambda, 189lateralna kosa projekcija, 77, 110lateromedijalna projekcija, 87, 181Lauenstein, 138Lawrence, 62Lilienfeld, 62linija baze, 187linija brada-nos, 187linija čelo-nos, 187

Lisholmova projekcija, 273,274, 275Lisholmova rešetka, 233 Löw-Beer, 284

M

»mačja glava», 222 makroradiografska snimka, 9,35maksila, 234 maksimalna fleksija, 47 maksilarni sinusi, 252, 253 maleol tibije, 89 mandibula, 144, 146, 237

korpus, 242, 243 ramus, 239 simfiza, 244

mastoid, 264, 268 Mayer, 62, 282, 283 medijalna kosa projekcija, 77, 1 1 0

medijalna ravnina, 4, 5, 6, 187,18Smedijalna rotacija, 119 mezocefalički. 189 modificirana snimka, 34, 37 muskulus teres minor, 59

N

nadlaktica, 53 natkoljenica, 118, 134 neutralni položaj, 57 Norgaard, 13

O

ocjena snimke. 2 okcipitalni cefalogram. 195 okcipitalno, 6. 7

olekranon, 7, 48 orbita, 256orbitomeatalna linija (linija baze), 187ortoprojekcija, 290 os ilium, 141 os kokcigis, 173, 174 Ottonellova projekcija, 146

P

palac, 15, 16, 17 paranazalni sinusi, 250 parcijalna fleksija, 46 patela, 7, 73, 114 Pilarova projekcija, 156 piramida, 190. 275 piantarna, 6, 7, 74 piantarna fleksija, 98 piantarna ravnina stopala, 80 podlaktica, 38položaj bolesnikova lijela, 2 položaj snimanog dijela tijela.

poluaksijalne snimke glave. 200

potkoljenica, 102 pribor, 2priprema bolesnika, 2 procesus korakoideus, 61 procesus koronoideus ulne, 46 procesus ksifoideus, 7 procesus mastoideus, 144. 189. 269procesus spinosus, 7 procesus stiloideus radijusa, 7 procesus stiloideus ulne, 7 pronacija, 6, 7, 74 protruzija, 70protuberancija okcipitalis eksterna, 194 prsni koš, 175

R

radijalna fleksija, 30 radijalni položaj, 7. 50 radijalno, 6, 7 radiokarpalni zglob, 26 rameni zglob, 57 ravnina nokta, 16 rebra, 175reklinacija, 148, 165 rešetka, 2retrofleksija, 7, 148 Rhese. 226, 227, 259, 260. 262 rubovi kasete, 2


S

sagitalna ravnina, 4 sakroilijakalni zglobovi, 127 sakrum. 171 Sarajlić. 99Schüler. 210, 254, 271, 272, 273 sela turcika, 216 semifleksija, 26, 29, 41, 50 skapula. 67spina iliaka anterior superior, 7 supinacija, 7, 59

semipronacija, 31, 33, 30 semisupinacija, 31, 33, 30, 50 sfenoidni sinusi, 255 simfiza, 7, 139 skočni zglob, 93 slabinska kralješnica, 161, 162, 163, 164Stenvers. 285, 286, 287 sternoklavikularni zglob, 184, 185sternum. 179, 180, 181 Stewart. 203submentokranijalna projekcija. 210suptalami zglob, 93

Š

šaka. 9. 11. 12, 13 Škarica. 14

T

tangencijalna snimka, 230 temporalna kost, 264 mastoid. 264, 268 piramida. 275, 190 procesus mastoideus, 144, 189, 269

temporomandibularni zglobovi. 246 tibija. tipične snimke, 9, 74 tiroidna hrskavica, 7 Towne. 201transverzalna ravnina, 4, 5, 6 trohanter trtična kralješnica, 173 Twinnig, 56

U

udaljenost fokus-film, 13 ulnarna fleksija, 30 ulnarni položaj, 7, 50 ulnarna, 6. umbilikus.unutrainia rotacija, 57 uzdužni os (osovina), 10

Kazalo 303

V

Valdini, 208vanjska rotacija, 53, 57

vanjski rub oka, 188vanjski slušni otvor (VSO), 188.

189ventralno, 2, 6 verteks, 189vertikosubmentalna projekcija, 210, 254, 280, 281 volarno, 6, 7, 10, 16, 19, 53

vratna kralješnica, 144, 146, 147, 148

Z

zapešće, 36 zaštita bolesnika, 3 zatiljna kost, 189 zdjelica, 70, 124, 132 zigomatićna kost, 231 Zimmer, 233

POPIS KRATICA

CZ — centralna zraka L — oznaka za lijevu stranu tijelaD - oznaka za desnu stranu ti

jelaVSO — vanjski slušni otvor PA — posterioanteriorna snimkaAP — anterioposteriorna snimka

Documents

Radiografska tehnika skeleta