Upload
others
View
6
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Ñaø Laït, 110 naêm…
5
UÛY BAN NHAÂN DAÂN
TÆNH LAÂM ÑOÀNG
Soá: 3103 /QÑ-UB
COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM
Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc
Ñaø Laït, ngaøy 18 thaùng 11 naêm 2002
QUYEÁT ÑÒNH CUÛA UBND TÆNH LAÂM ÑOÀNG
“V/v Thaønh laäp Ban chæ ñaïo kyû nieäm 110 naêm
Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån”.
UÛY BAN NHAÂN DAÂN TÆNH LAÂM ÑOÀNG
- Caên cöù luaät toå chöùc HÑND vaø UBND (söûa ñoåi) ngaøy
21/6/1994;
- Thöïc hieän chæ thò soá 18/CT-TU ngaøy 06/09/2002 cuûa
Ban Thöôøng vuï tænh uûy Laâm Ñoàng V/v toå chöùc kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån;
- Xeùt tôø trình soá 1926/TT-UB ngaøy 20/09/2002 cuûa
UBND Thaønh phoá Ñaø Laït, V/v Ñeà nghò thaønh laäp Ban chæ ñaïo
vaø ban toå chöùc kyû nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån;
- Theo ñeà nghò cuûa Ban Toå chöùc chính quyeàn tænh
Laâm Ñoàng.
QUYEÁT ÑÒNH:
Ñieàu 1: Thaønh laäp Ban chæ ñaïo toå chöùc kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån goàm caùc oâng, baø coù teân
sau:
Ñaø Laït, 110 naêm…
6
1. Tröôûng Ban: OÂng Nguyeãn Ñònh - Phoù chuû tòch UBND
tænh.
2. Caùc Phoù tröôûng ban:
+ OÂng Haø Phöôùc Toaûn - Bí thö Thaønh uûy Ñaø Laït.
+ OÂng Nguyeãn Tri Dieän - Chuû tòch UBND Tp. Ñaø Laït
(Phoù ban tröïc).
3. Caùc uûy vieân:
+ OÂng Ñoaøn Vaên Vieät - Giaùm ñoác Sôû Vaên hoùa Thoâng
tin.
+ OÂng Khuaát Minh Phöông - Tröôûng Ban tuyeân giaùo
tænh uûy.
+ OÂng Tröông Vaên Thu - Giaùm ñoác Sôû Du lòch -
Thöông maïi.
+ OÂng Nguyeãn Taéc Cöôùng - Phoù GÑ Coâng an tænh.
Ñieàu 2: Ban chæ ñaïo toå chöùc kyû nieäm 110 naêm hình
thaønh vaø phaùt trieån coù nhieäm vuï nghieân cöùu caùc vaên baûn
höôùng daãn cuûa caùc ngaønh coù lieân quan ñeå toå chöùc kyû nieäm
110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån ñaït keát quaû toát;
Höôùng daãn UBND Thaønh phoá Ñaø Laït thaønh laäp Ban toå chöùc
kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån ñeå trieån
khai thöïc hieän.
Ñieàu 3: Caùc oâng: Chaùnh vaên phoøng HÑND &
UBND tænh; Tröôûng ban TCCQ tænh; Giaùm ñoác Coâng an tænh,
Giaùm ñoác caùc Sôû: Vaên hoùa Thoâng tin, Du lòch & Thöông maïi;
Thuû tröôûng caùc Sôû, Ban, Ngaønh coù lieân quan; Chuû tòch UBND
caùc huyeän, Thò xaõ Baûo Loäc, Tp. Ñaø Laït vaø caùc oâng coù teân taïi
ñieàu 1 caên cöù quyeát ñònh thi haønh.
Ñaø Laït, 110 naêm…
7
Nôi nhaän:
- TTTU (ñeå BC)
- TT HÑND tænh (ñeå BC)
- Ban TCTU (ñeå bieát)
- Nhö ñieàu 3 (ñeå TH)
- Löu VP+BTC.
Ñaø Laït, 110 naêm…
8
UBND TÆNH LAÂM ÑOÀNG
BCÑ 110 NAÊM ÑAØ LAÏT
HÌNH THAØNH & PT
Soá: 2572 /QÑ-BCÑ
COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM
Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc
Ñaø Laït, ngaøy 29 thaùng 09 naêm 2003
QUYEÁT ÑÒNH CUÛA BAN CHÆ ÑAÏO 110 NAÊM
ÑAØ LAÏT HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN
“V/v Thaønh laäp Ban toå chöùc ñeâm hoäi möøng
110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån”
BAN CHÆ ÑAÏO 110 NAÊM ÑAØ LAÏT HÌNH THAØNH
VAØ PHAÙT TRIEÅN
- Caên cöù quyeát ñònh soá 3130/QÑ-UB ngaøy 18/11/2003
cuûa UBND tænh Laâm Ñoàng V/v thaønh laäp Ban chæ ñaïo kyû nieäm
110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån;
- Thöïc hieän chæ thò soá 18/CT-TU ngaøy 06/09/2002 cuûa
Ban Thöôøng vuï tænh uûy Laâm Ñoàng V/v toå chöùc kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån;
- Caên cöù keá hoaïch soá 321/KH-UB ngaøy 10/02/2003
cuûa UBND tænh Laâm Ñoàng V/v toå chöùc caùc hoaït ñoäng kyû
nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån;
Theo ñeà nghò cuûa Sôû Vaên hoùa Thoâng tin taïi vaên baûn
soá 146/VHTT ngaøy 17/9/2003 V/v ñeà nghò thaønh laäp Ban toå
chöùc ñeâm hoäi möøng Ñaø Laït 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån,
Ñaø Laït, 110 naêm…
9
QUYEÁT ÑÒNH :
Ñieàu 1: Thaønh laäp Ban toå chöùc ñeâm hoäi möøng Ñaø Laït
110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån, goàm caùc oâng coù teân sau:
1. OÂng Ñoaøn Vaên Vieät - Giaùm ñoác Sôû VHTT -
Tröôûng ban.
2. OÂng Döông Thaønh Ñoàng - Phoù giaùm ñoác Sôû
VHTT - Phoù ban tröïc.
3. OÂng Nguyeãn Troïng Aùnh Ñoâng - Phoù CT UBND
Tp. Ñaø Laït - Phoù ban.
4. OÂng Nguyeãn Taéc Cöôøng - Phoù giaùm ñoác CA tænh -
Thaønh vieân.
5. OÂng Taï Quang Vuõ - Giaùm ñoác Sôû TDTT - Thaønh
vieân.
6. OÂng Nguyeãn Vaên Yeân - Phoù vaên phoøng HÑND -
UBND tænh - TV.
7. OÂng Nguyeãn Thaùi Xuaân - Phoù giaùm ñoác Sôû Giaùo
duïc Ñaøo taïo - TV.
8. OÂng Mai Vaên Y - Phoù chæ huy tröôûng BCHQS tænh
- TV.
9. OÂng Leâ Duy Minh - Phoù giaùm ñoác CA Thaønh phoá
Ñaø Laït - TV.
10. OÂng Cao Nguyeãn Tieán - Phoù chæ huy tröôûng
Thaønh ñoäi Ñaø Laït - TV.
11. OÂng Nguyeãn Vuõ Hoaøng - Giaùm ñoác Trung taâm
VHTT tænh - TV.
Ñaø Laït, 110 naêm…
10
Ban toå chöùc ñeâm hoäi möøng Ñaø Laït 110 naêm hình
thaønh vaø phaùt trieån coù boä phaän chuyeân moân giuùp vieäc goàm
caùc oâng, baø coù teân sau:
1. OÂng Ñinh Baù Quang - Tröôûng phoøng nghieäp vuï Sôû
VHTT.
2. OÂng Phaïm Höõu Thoï - Q. Tröôûng phoøng TC-HC-
TH Sôû VHTT.
3. Nhaïc só Nguyeãn Ñình Nghó - Tröôûng ñoaøn CMN
DT Laâm Ñoàng.
4. OÂng Nguyeãn Vaên Laïi - Phoù giaùm ñoác Trung taâm
VHTT tænh.
5. OÂng Löông Syõ Tö Hoaøi - Phoù giaùm ñoác Trung taâm
VHTT tænh.
6. OÂng Hoà Thanh Haø - Giaùm ñoác Trung taâm VHTT -
Tp. Ñaø Laït.
7. OÂng Hoaøng Maïnh Tieán - Tröôûng phoøng nghieäp vuï
TTVHTT tænh.
8. Baø Nguyeãn Thò Thuïc Oanh - Keá toaùn Sôû VHTT.
Ñieàu 2: - Ban toå chöùc ñeâm hoäi möøng Ñaø Laït 110 naêm
hình thaønh vaø phaùt trieån coù nhieâm vuï phoái hôïp vôùi caùc ngaønh,
caùc caáp trong tænh chuaån bò caùc ñieàu kieän toå chöùc toát Leã kyû
nieäm chính thöùc Ñaø Laït 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån dieãn
ra ngaøy 30/11/2003 taïi thaønh phoá Ñaø Laït.
- Ban toå chöùc ñeâm hoäi möøng Ñaø Laït 110 naêm
hình thaønh vaø phaùt trieån töï giaûi theå sau khi keát thuùc Leã kyû
nieäm.
Ñaø Laït, 110 naêm…
11
Ñieàu 3: Caùc oâng: Chaùnh vaên phoøng HÑND & UBND tænh;
Chuû tòch UBND Thaønh phoá Ñaø Laït, Giaùm ñoác caùc Sôû: Vaên
hoùa Thoâng tin, Theå duïc - Theå thao, Coâng an tænh; Thuû tröôûng
caùc Sôû, Ban, Ngaønh ñôn vò lieân quan vaø caùc oâng (baø) coù teân
taïi ñieàu 1 caên cöù quyeát ñònh thi haønh./.
Nôi nhaän:
- TTTU-TTHÑND tænh
- Ñ/c Chuû tòch vaø caùc PCT
- Nhö ñieàu 3.
- TKCT.PKT.PSX
- Laõnh ñaïo VPUB/VX
Ñaø Laït, 110 naêm…
12
TÆNH LAÂM ÑOÀNG
UBND Tp. ÑAØ LAÏT
Soá: 1890 /QÑ-UB
COÄNG HOØA XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM
Ñoäc laäp – Töï do – Haïnh phuùc
Ñaø Laït, ngaøy 31 thaùng 12 naêm 2002
QUYEÁT ÑÒNH CUÛA UBND THAØNH PHOÁ ÑAØ LAÏT
“V/v Thaønh laäp Ban toå chöùc vaø caùc tieåu ban
kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån”
UBND THAØNH PHOÁ ÑAØ LAÏT
- Caên cöù luaät toå chöùc HÑND vaø UBND (söûa ñoåi) ngaøy
21/6/1994;
- Thöïc hieän chæ thò soá 18/CT-TU ngaøy 06/09/2002 cuûa
Ban Thöôøng vuï tænh uûy Laâm Ñoàng V/v toå chöùc kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån;
- Caên cöù quyeát ñònh soá 3103/QÑ-UB ngaøy 18/11/2002
cuûa UBND tænh Laâm Ñoàng V/v thaønh laäp Ban chæ ñaïo kyû nieäm
110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån;
QUYEÁT ÑÒNH
Ñieàu 1: Nay, thaønh laäp Ban toå chöùc vaø caùc tieåu ban
kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån (naêm 2003)
goàm caùc oâng, baø coù teân sau ñaây:
a- Ban toå chöùc:
Ñaø Laït, 110 naêm…
13
1- OÂ. Nguyeãn Tri Dieän Chuû tòch UBND Thaønh phoá
Tröôûng ban
2- OÂ. Nguyeãn Ñöùc Duõng Phoù Chuû tòch UBND Thaønh phoá
Phoù ban tröïc
3- OÂ. Nguyeãn Öôùc Tröôûng ban Tuyeân giaùo Thaønh uûy
UÛy vieân
4- OÂ. Traàn Vaên Ninh Chuû tòch UBMTTQVN Thaønh phoá
UÛy vieân
5- OÂ. Döông Ngoïc Ñöùc Tr. phoøng Du lòch-Thöông maïi Tp.
UÛy vieân
6- OÂ. Leâ Vaên Duõng Q. Tröôûng phoøng VHTT Thaønh phoá
UÛy vieân
7- OÂ. Hoà Thanh Haø Giaùm ñoác Trung taâm VHTT Tp.
UÛy vieân
8- OÂ. Töø Trung Ngoân Tröôûng phoøng TCKH Thaønh phoá
UÛy vieân
9- OÂ. Phan Hoaøng Anh Chuû tòch Hoäi Noâng daân Thaønh phoá
UÛy vieân
10- Baø Nguyeãn T. Haèng Nga Chuû tòch Hoäi LHPN Thaønh phoá
UÛy vieân
11- Baø Traàn T. Minh Chaùnh Chuû tòch LÑLÑ Thaønh phoá
UÛy vieân
12- OÂ. Nguyeãn Tieán Duõng Chuû tòch Hoäi Cöïu chieán binh Tp.
UÛy vieân
13- OÂ. Ñaëng Ñöùc Hieäp Bí thö Ñoaøn TNCS Thaønh phoá
UÛy vieân
Ñaø Laït, 110 naêm…
14
14- OÂ. Hoà Thanh Huaân Chuyeân vieân VP-HÑND&UBND
Tp. Thö kyù
Môøi:
15- OÂ. Ñoaøn Vaên Vieät Giaùm ñoác Sôû VHTT tænh Laâm Ñoàng
Phoù ban
16- OÂ. Tröông Vaên Thu Giaùm ñoác Sôû Du lòch tænh Laâm Ñoàng
UÛy vieân
17- OÂ. Taï Quang Vuõ Giaùm ñoác Sôû TDTT tænh Laâm Ñoàng
UÛy vieân
18- OÂ. Löông Vaên Sinh Giaùm ñoác ñaøi PTTH tænh Laâm Ñoàng
UÛy vieân
b- Caùc tieåu ban:
b1- Tieåu ban toå chöùc leã hoäi vaø toång hôïp:
1- OÂng Nguyeãn Ñöùc Duõng Phoù Chuû tòch UBND Thaønh phoá
Tröôûng ban
2- OÂ. Nguyeãn Vuõ Hoaøng Giaùm ñoác TTVHTT tænh Laâm Ñoàng
Phoù ban
3- OÂ. Nguyeãn Höõu Duõng Chaùnh vaên phoøng HÑND&UBND
Tp. UÛy vieân
4- OÂ. Hoà Thanh Haø Giaùm ñoác TTVHTT Thaønh phoá
UÛy vieân
5- OÂ. Hoà Thanh Huaân Chuyeân vieân VP-HÑND&UBND
Tp. UÛy vieân
b2- Tieåu ban laäp laïi traät töï kinh doanh, an toaøn giao
thoâng, chænh trang ñoâ thò:
Ñaø Laït, 110 naêm…
15
1- OÂ. Leâ Chinh Phoù Chuû tòch UBND Thaønh phoá
Tröôûng ban
2- OÂ. Vuõ Xuaân Huøng Tröôûng phoøng XDGTCC Thaønh phoá
Phoù ban
3- OÂ. Nguyeãn Theá Bình Giaùm ñoác C.ty QLCTÑT Thaønh phoá
UÛy vieân
4- OÂ. Voõ Ngoïc Trình Chuyeân vieân VP-HÑND&UBND Tp.
UÛy vieân
b3- Tieåu ban xuùc tieán quaûng baù du lòch:
1- OÂ. Nguyeãn Vaên Bang Phoù Chuû tòch UBND Thaønh phoá
Tröôûng ban
2- OÂ. Döông Ngoïc Ñöùc Tröôûng phoøng DL-TM Thaønh phoá
Phoù ban
3- OÂ. Nguyeãn Vaên Trung Giaùm ñoác Ñaøi PTTH Thaønh phoá
UÛy vieân
4- OÂ. Nguyeãn Quoác Huøng Tröôûng Ban quaûn lyù chôï Ñaø Laït
UÛy vieân
5- OÂ.Traàn N.Duy Quang Chuyeân vieân VP-HÑND&UBND TP
UÛy vieân
b4- Tieåu ban tuyeân truyeàn phaùt huy phong caùch ngöôøi
Ñaø Laït:
1- OÂ. Nguyeãn Öôùc Tröôûng ban tuyeân giaùo Thaønh uûy
Tröôûng ban
2- OÂ. Traàn Vaên Ninh Chuû tòch UBMTTQVN
Phoù ban
Ñaø Laït, 110 naêm…
16
3- OÂ. Leâ Vaên Sinh Phoù ban Tuyeân giaùo Thaønh uûy
UÛy vieân
4- OÂ. Leâ Vaên Duõng Q.Tröôûng phoøng VHTT Thaønh phoá
UÛy vieân
b5- Tieåu ban baûo veä leã hoäi:
1- OÂ. Leâ Duy Minh Phoù Tröôûng Coâng an Thaønh phoá
Tröôûng ban
2- OÂ. Cao Nguyeân Tieán Chæ huy phoù Ban CHQS Thaønh phoá
Phoù ban
3- OÂ. Nguyeãn Taán Vuõ Ñoäi tröôûng Ñoäi CSGT CATP
UÛy vieân
Ñieàu 2: a- Ban toå chöùc vaø caùc tieåu ban kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån (naêm 2003) coù traùch
nhieäm toå chöùc thöïc hieän keá hoaïch cuûa UBND tænh Laâm Ñoàng,
yù kieán chæ ñaïo cuûa Ban chæ ñaïo kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình
thaønh & phaùt trieån vaø keá hoaïch hoaït ñoäng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät,
baûo ñaûm cho leã kyû nieäm thaønh coâng toát ñeïp.
b-Ban toå chöùc ñöôïc quyeàn taäp trung caùn boä
caùc phoøng ban lieân quan ñeå phuïc vuï cho coâng taùc trong quaù
trình thöïc hieän nhieäm vuï.
Ñieàu 3: Caùc oâng Chaùnh vaên phoøng HÑND & UBND
thaønh phoá, Thuû tröôûng caùc ñôn vò lieân quan vaø caùc oâng (baø) coù
teân taïi ñieàu 1 caên cöù quyeát ñònh thi haønh./.
Ñaø Laït, 110 naêm…
17
Nôi nhaän:
- UBND tænh (thay b/c)
- Thaønh uûy & HÑNDTP (-nt-)
- Caùc Sôû Du lòch, Sôû VHTT, Sôû TDTT,
ñaøi PTTH tænh (ñeå phoái hôïp).
- Nhö ñieàu 3 (ñeå thi haønh)
- Löu VPUB.
Ñaø Laït, 110 naêm…
18
Phaùt bieåu cuûa ñ/c Nguyeãn Minh Trieát - UÛy
vieân Boä Chính trò, Bí thö thaønh uûy Thaønh
phoá Hoà Chí Minh taïi leã kyû nieäm 110 naêm
Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån.
Kính thöa caùc Baø meï Vieät Nam Anh huøng
Thöa toaøn theå ñoàng baøo, ñoàng chí
Tröôùc heát, toâi
xin göûi lôøi chaøo möøng
tôùi caùc Baø meï Vieät
Nam anh huøng, caùc
ñoàng chí laõo thaønh
caùch maïng vaø toaøn
theå caùn boä nhaân daân
Thaønh phoá Ñaø Laït
tænh Laâm Ñoàng nhaân
Leã kyû nieäm 110 naêm
Ñaø Laït
hình thaønh vaø phaùt trieån.
Ñaõ töø laâu, Ñaø Laït laø moät ñòa chæ du lòch vaên hoùa
quen thuoäc cuûa du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Ñaø Laït
thô moäng, quyeán ruõ khoâng chæ nhôø ôû khí haäu maùt meû,
thieân nhieân ñeïp, coù nhieàu di tích - danh thaéng maø coøn coù
neùt ñeïp vaên hoùa thanh lòch, hieàn hoøa, meán khaùch cuûa con
ngöôøi Ñaø Laït. Thaønh phoá Ñaø Laït anh huøng trong chieán
tranh, ngaøy nay ñang töøng böôùc ñoåi môùi, ñi leân cuøng caû
Ñaø Laït, 110 naêm…
19
nöôùc. Kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi, an ninh quoác
phoøng cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït ngaøy caøng coù böôùc phaùt
trieån, goùp phaàn to lôùn trong söï phaùt trieån cuûa tænh Laâm
Ñoàng vaø caùc tænh khu vöïc Taây nguyeân. Coù ñöôïc thaønh
töïu naøy chính laø nhôø söï ñoaøn keát, noã löïc phaán ñaáu cuûa
Ñaûng boä, chính quyeàn vaø nhaân daân caùc daân toäc tænh Laâm
Ñoàng, Thaønh phoá Ñaø Laït. Chính phuû ñaùnh giaù cao vaø ghi
nhaän nhöõng keát quaû ñaõ ñaït ñöôïc cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït
tænh Laâm Ñoàng trong thôøi gian vöøa qua.
Thöa caùc ñoàng chí!
110 naêm laø moät quaõng thôøi gian khoâng daøi ñoái
vôùi lòch söû phaùt trieån cuûa moät thaønh phoá so vôùi beà daøy
phaùt trieån cuûa nhieàu thaønh phoá khaùc trong caû nöôùc.
Nhöng, nhöõng gì maø hoâm nay Ñaø Laït ñang coù laø thaønh
quaû cuûa moà hoâi, coâng söùc, xöông maùu cuûa bieát bao theá
heä ñaõ töøng lao ñoäng, chieán ñaáu, coâng taùc treân maûnh ñaát
Ñaø Laït Laâm Ñoàng anh huøng vun ñaép neân. Toâi mong raèng
caùc ñoàng chí trong caáp uûy - chính quyeàn cuûa Laâm Ñoàng
vaø Thaønh phoá Ñaø Laït cuõng nhö nhaân daân caùc daân toäc
trong tænh haõy naâng niu, phaùt huy toát hôn nöõa nhöõng giaù
trò truyeàn thoáng toát ñeïp ñoù, cuõng nhö nhöõng tieàm naêng
kinh teá, xaõ hoäi, nhaân toá con ngöôøi ñeå tieáp tuïc xaây döïng
thaønh phoá Ñaø Laït xöùng ñaùng laø trung taâm du lòch nghæ
döôõng, trung taâm ñaøo taïo vaø khoa hoïc coâng ngheä; laø
vuøng kinh teá noâng nghieäp saûn xuaát, cheá bieán rau, hoa
chaát löôïng cao cuûa nöôùc ta.
Ñaø Laït, 110 naêm…
20
Ñaø Laït laø moät thaønh phoá ñeïp, do ñoù trong quaù
trình xaây döïng vaø phaùt trieån, caàn quaûn lyù theo ñuùng quy
hoaïch ñoâ thò ñaõ ñöôïc Chính phuû pheâ duyeät vaø theo
höôùng beàn vöõng veà moâi tröôøng. Caùc caáp laõnh ñaïo Ñaûng,
chính quyeàn vaø moïi ngöôøi daân ôû Ñaø Laït phaûi coù traùch
nhieäm gìn giöõ, baûo veä, toân taïo vaø laøm cho thaønh phoá cuûa
mình ñeïp hôn nöõa ñeå Ñaø Laït thaät söï laø thaønh phoá cuûa
ngaøn hoa, laø ñieåm ñeán khoâng theå thieáu trong haønh trình
du lòch cuûa moïi ngöôøi, cuûa beø baïn trong vaø ngoaøi nöôùc.
Chuùc cho Ñaø Laït ngaøy caøng phaùt trieån, nhaân daân Ñaø Laït
ngaøy moät phoàn vinh.
Xin caùm ôn!
Ñaø Laït, 110 naêm…
21
ÑAØ LAÏT SEÕ COÙ THEÂM NHIEÀU CÔ HOÄI
MÔÙI ÑEÅ PHAÙT TRIEÅN VEÀ MOÏI MAËT
THEO ÑUÙNG YEÂU CAÀU CUÛA THUÛ
TÖÔÙNG CHÍNH PHUÛ
(Phaùt bieåu cuûa ñoàng chí Haø Phöôùc Toaûn - UÛy vieân Ban
thöôøng vuï Tænh uûy, Bí thö Thaønh uûy, Chuû tòch HÑND
Thaønh phoá Ñaø Laït taïi leã kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình
thaønh vaø phaùt trieån)
Kính thöa quyù vò ñaïi bieåu, caùc vò khaùch quyù!
Thöa toaøn theå ñoàng baøo, caùn boä, chieán só Thaønh
phoá Ñaø Laït!
Lôøi ñaàu tieân cho
pheùp toâi ñöôïc thay maët
Ñaûng boä, chính quyeàn vaø
nhaân daân Thaønh phoá Ñaø
Laït xin gôûi lôøi chaøo traân
troïng vaø loøng bieát ôn saâu
saéc ñeán ñoàng chí
Nguyeãn Minh Trieát - UÛy
vieân Boä chính trò BCH
Trung öông Ñaûng Coäng
saûn Vieät Nam vaø ñoàng
chí Nguyeãn Vaên Ñaúng -
UÛy vieân BCH Trung
Ñaø Laït, 110 naêm…
22
öông Ñaûng, Bí thö Tænh uûy Laâm Ñoàng; caùc ñoàng chí ñaïi
dieän cho laõnh ñaïo caùc Boä, ban, ngaønh Trung öông Ñaûng,
Quoác hoäi, Chính phuû; caùc ñoàng chí ñaïi dieän laõnh ñaïo caùc
tænh, thaønh phoá; caùc ñoàng chí trong Ban Thöôøng vuï Tænh
uûy, Thöôøng tröïc HÑND - UBND - UÛy ban MTTQVN tænh
Laâm Ñoàng; caùc ñoàng chí ñaïi dieän caùc Sôû, ban, ngaønh,
ñoaøn theå, caùc huyeän, thò xaõ cuûa tænh Laâm Ñoàng; caùc
ñoàng chí laõo thaønh caùch maïng; caùc Baø meï Vieät Nam anh
huøng vaø taát caû quyù vò ñaïi bieåu trong nöôùc vaø quoác teá ñaõ
ñeán tham döï leã hoäi cuøng nhaân daân Thaønh phoá Ñaø Laït Kyû
nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån. Söï hieän dieän cuûa
caùc ñoàng chí vaø quyù vò laø nieàm ñoäng vieân, coå vuõ lôùn lao
ñoái vôùi Ñaûng boä, chính quyeàn vaø caùc taàng lôùp nhaân daân
Thaønh phoá Ñaø Laït.
Kính thöa caùc ñoàng chí vaø quyù vò!
Naêm 1893, Ñoaøn thaùm hieåm do Baùc Syõ
Alexandre Yersin daãn ñaàu ñaõ ñaët chaân ñeán cao nguyeân
Laâm Vieân, moät vuøng ñaát coøn raát hoang sô nhöng coù caûnh
quan xinh ñeïp, khí haäu maùt laønh. Traûi qua 110 naêm hình
thaønh vaø phaùt trieån, Ñaø Laït ngaøy nay ñaõ trôû thaønh moät
trung taâm du lòch nghæ döôõng cuûa caû nöôùc vaø khu vöïc.
Ñaëc bieät ñaõ hình thaønh neân moät coäng ñoàng daân cö mang
ñaäm phong caùch soáng hieàn hoøa, thanh lòch, meán khaùch.
Trong hai cuoäc khaùng chieán, nhaân daân Ñaø Laït cuøng vôùi
caùc löïc löôïng vuõ trang khoâng ngöøng phaùt huy tinh thaàn
yeâu nöôùc, ñoaøn keát döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng Saûn
Vieät Nam ñaõ kieân cöôøng ñaáu tranh, laäp nhieàu chieán coâng
xuaát saéc, ñaõ ñöôïc Ñaûng vaø Nhaø nöôùc trao taëng danh hieäu
Ñaø Laït, 110 naêm…
23
cao quyù: Anh huøng löïc löôïng vuõ trang nhaân daân cho
Thaønh phoá Ñaø Laït vaø xaõ Xuaân Tröôøng thuoäc thaønh phoá.
Sau thaéng lôïi muøa xuaân 1975, Thaønh phoá Ñaø Laït
ñöôïc Trung öông vaø tænh Laâm Ñoàng quan taâm ñaàu tö xaây
döïng, cuøng vôùi söï noå löïc cuûa nhaân daân thaønh phoá ñaõ ñaït
nhieàu thaønh töïu trong caùc lónh vöïc kinh teá, chính trò, vaên
hoùa xaõ hoäi, an ninh quoác phoøng; cuoäc soáng vaät chaát, tinh
thaàn cuûa ngöôøi daân thaønh phoá ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän;
du lòch khoâng ngöøng ñöôïc ñaàu tö phaùt trieån; tieàm naêng
saûn xuaát rau, hoa ñöôïc phaùt huy; cô sôû vaät chaát phuïc vuï
cho saûn xuaát, nghieân cöùu khoa hoïc, kinh doanh vaø phuùc
lôïi xaõ hoäi ñöôïc taêng cöôøng. Toác ñoä taêng tröôûng kinh teá
toaøn thaønh phoá haøng naêm ñeàu taêng, tính ñeán naêm 2003
möùc taêng tröôûng cuûa thaønh phoá ñaït 12,5%, cô caáu kinh teá
chuyeån dòch ñuùng höôùng; tyû troïng kinh teá du lòch ñaõ ñaït
ôû möùc treân 60% trong cô caáu kinh teá chung cuûa thaønh
phoá. Du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc ñeán Ñaø Laït ngaøy moät
ñoâng hôn. So vôùi naêm 2000 thì naêm 2003 Thaønh phoá Ñaø
Laït ñaõ tieáp ñoùn 1 trieäu löôït khaùch, taêng gaáp 2 laàn. Voán
ñaàu tö phaùt trieån xaây döïng cô sôû haï taàng ngaøy caøng
nhieàu hôn, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho tieán trình coâng
nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa thaønh phoá. Toaøn thaønh phoá
hieän nay chæ coøn 2% hoä ngheøo, khoâng coøn hoä ñoùi. Thu
nhaäp cuûa ngöôøi daân taêng gaáp 3 laàn. Heä thoáng chính trò töø
cô sôû ñeán thaønh phoá ñöôïc taêng cöôøng, cuûng coá, ngaøy
caøng vöõng maïnh. Thaønh phoá ñöôïc Trung öông coâng nhaän
laø ñoâ thò loaïi II; ñöôïc Nhaø nöôùc trao taëng Huaân chöông
lao ñoäng haïng nhì. Ñoù laø söï ghi nhaän nhöõng coá gaéng,
tieán boä cuûa thaønh phoá trong thôøi kyø ñoåi môùi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
24
Nhaân buoåi leã troïng theå naøy, Ñaûng boä, chính
quyeàn vaø nhaân daân Thaønh phoá Ñaø Laït xin baøy toû loøng
bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi Trung öông ñaõ quan taâm laõnh
ñaïo, giuùp ñôõ, ñaàu tö nhaân taøi, vaät löïc cho Ñaø Laït phaùt
trieån moïi maët.
Ñaûng boä, chính quyeàn vaø nhaân daân Thaønh phoá
Ñaø Laït baøy toû loøng bieát ôn ñoái vôùi Tænh uûy - HÑND -
UBND tænh veà söï laõnh ñaïo, chæ ñaïo tröïc tieáp ñoái vôùi
thaønh phoá vaø söï giuùp ñôõ, phoái hôïp cuûa caùc Sôû, ban ngaønh
vaø caùc huyeän, thò xaõ trong tænh vaø caùc cô quan Trung
öông ñang hoaït ñoäng treân ñòa baøn.
Chuùng toâi ñaùnh giaù cao vaø hoan ngheânh caùc nhaø
ñaàu tö trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi; nhöõng nhaø hoaït ñoäng
chính trò xaõ hoäi; nhöõng ngöôøi con cuûa Ñaø Laït ñang sinh
soáng ôû khaép moïi mieàn cuûa Toå quoác vaø nöôùc ngoaøi; baïn
beø gaàn xa ñaõ daønh cho Ñaø Laït söï giuùp ñôõ thieát thöïc,
nhöõng tình caûm toát ñeïp, nhöõng yù töôûng quyù baùu vaø söï
hôïp taùc bình ñaúng cuøng coù lôïi trong thôøi gian qua cuõng
nhö trong thôøi gian tôùi.
Ñaûng boä, chính quyeàn vaø nhaân daân Thaønh phoá
Ñaø Laït tin töôûng saâu saéc raèng döôùi söï laõnh ñaïo cuûa
Ñaûng, söï quan taâm giuùp ñôõ thieát thöïc cuûa caùc Boä, ngaønh
Trung öông, cuûa Tænh uûy, HÑND - UBND tænh Laâm
Ñoàng, Thaønh phoá Ñaø Laït seõ coù theâm nhieàu cô hoäi môùi
ñeå phaùt huy tieàm naêng vaø lôïi theá saün coù, huy ñoäng moïi
nguoàn löïc ñeå phaùt trieån veà moïi maët theo ñuùng yeâu caàu
cuûa Thuû töôùng Chính phuû ñaët ra. Ñoù laø: Trung taâm chính
trò, haønh chính kinh teá, vaên hoùa, dòch vuï vaø ñaàu moái giao
Ñaø Laït, 110 naêm…
25
löu quan troïng; laø tænh lî cuûa tænh Laâm Ñoàng; laø moät
trung taâm du lòch nghæ döôõng, sinh thaùi cuûa vuøng vaø caû
nöôùc; laø khu vöïc saûn xuaát noâng nghieäp coâng ngheä cao vaø
laø ñòa baøn coù vò trí quan troïng veà an ninh vaø quoác phoøng.
Thay maët Ñaûng boä, chính quyeàn vaø nhaân daân
thaønh phoá hoa Ñaø Laït, moät laàn nöõa, toâi xin chaân thaønh
caûm ôn caùc ñoàng chí laõnh ñaïo Ñaûng, Quoác hoäi, Nhaø
nöôùc, Chính phuû vaø tænh Laâm Ñoàng; caùc ñoàng chí laø ñaïi
dieän caùc Boä, ngaønh; caùc cô quan thoâng taán, baùo chí ñaõ
quan taâm giuùp ñôõ Ñaø Laït trong quaù trình chuaån bò toå
chöùc caùc hoaït ñoäng Kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh
vaø phaùt trieån. Xin chuùc söùc khoeû caùc ñoàng chí, caùc vò ñaïi
bieåu vaø caùc baïn!
Xin traân troïng caûm ôn!
Ñaø Laït, 110 naêm…
26
Phaùt bieåu ñaùp töø cuûa ñ/c Nguyeãn Ñònh - Phoù
chuû tòch UBND tænh - Tröôûng Ban chæ ñaïo
110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån.
Kính thöa caùc vò khaùch quyù, caùc ñoàng chí ñaïi
bieåu vaø toaøn theå ñoàng baøo, ñoàng chí.
Thay maët
Laõnh ñaïo tænh Laâm
Ñoàng, Thaønh phoá Ñaø
Laït vaø Ban chæ ñaïo,
Ban toå chöùc kyû nieäm
110 naêm Ñaø Laït hình
thaønh vaø phaùt trieån,
chuùng toâi xin tieáp thu
vaø caùm ôn yù kieán
cuûa ñ/c Nguyeãn Minh Trieát thay maët Boä chính trò, ñaõ
phaùt trieån ñoäng vieân vaø coù nhöõng chæ ñaïo thieát thöïc gôïi
môû cho Ñaûng boä, Chính quyeàn vaø nhaân daân Thaønh phoá
Ñaø Laït tænh Laâm Ñoàng nhöõng vaán ñeà lôùn laøm cô sôû cho
ñònh höôùng phaùt trieån Thaønh phoá Ñaø Laït trong töông lai.
Nhaân dòp naøy, ñoàng chí Noâng Ñöùc Maïnh Toång bí
thö BCHTW Ñaûng coäng saûn Vieät Nam; Chuû tòch nöôùc
Traàn Ñöùc Löông; Thuû töôùng Chính phuû Phan Vaên Khaûi;
Chuû tòch Quoác hoäi Nguyeãn Vaên An ñaõ göûi laüng hoa chuùc
möøng vaø Chuû tòch Ñoaøn Chuû tòch UBTWMTTQVN
Phaïm Theá Duyeät ñaõ göûi ñieän chuùc möøng Thaønh phoá Ñaø
Laït troøn 110 tuoåi. Chuùng toâi xin ñöôïc baøy toû loøng bieát ôn
chaân thaønh cuûa Ñaûng boä, chính quyeàn vaø nhaân daân tænh
Ñaø Laït, 110 naêm…
27
Laâm Ñoàng, Thaønh phoá Ñaø Laït ñeán caùc ñoàng chí Laõnh
ñaïo cuûa TW Ñaûng, Nhaø nöôùc, Chính phuû, Quoác hoäi vaø
UBTWMTTQVN.
Chuùng toâi cuõng xin chaân thaønh caùm ôn caùc ñoàng
chí Laõnh ñaïo caùc Boä, Ngaønh Trung öông, Caùc UÛy Ban
cuûa Quoác hoäi; Caùc ñoaøn khaùch nöôùc ngoaøi; Laõnh ñaïo
caùc tænh, thaønh baïn, caùc cô quan, Doanh nghieäp, caùc
ñoàng chí Laõo thaønh caùch maïng vaø toaøn theå ñoàng baøo,
ñoàng chí ñaõ giaønh nhöõng tình caûm quyù baùu cho nhaân daân
Laâm Ñoàng - Ñaø Laït, veà döï leã kyû nieäm 110 naêm Thaønh
phoá Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån, cuõng nhö ñaõ göûi
quaø, ñieän, hoa chuùc möøng.
Xin traân troïng caùm ôn!.
Ñaø Laït, 110 naêm…
28
TRAÛ LÔØI PHOÛNG VAÁN BAÙO ÑAÏI ÑOAØN KEÁT, CHUÛ TÒCH
UBND THAØNH PHOÁ ÑAØ LAÏT NGUYEÃN TRI DIEÄN
“KYÛ NIEÄM ÑAØ LAÏT 110 NAÊM
LAØ DÒP ÑEÅ MOÃI NGÖÔØI ÑAÕ VAØ ÑANG
SOÁNG TREÂN VUØNG ÑAÁT NAØY TÖÏ HAØO,
SUY NGAÃM…”
Laø thaønh phoá tænh lî, ñoâ thò
loaïi II cuûa nöôùc ta, naèm treân cao
nguyeân Lang Biang ôû phía nam Taây
Nguyeân vôùi khí haäu trong laønh maùt
meû quanh naêm, coù caûnh quan ñoäc
ñaùo, Ñaø Laït coù vò trí ñaëc bieät thuaän
lôïi…Trong nhöõng naêm qua Thaønh
phoá Ñaø Laït ñaõ keát hôïp vaø phaùt huy
caùc theá maïnh cuûa mình nhö theá naøo
ñeå phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, thöa
oâng?
OÂng Nguyeãn Tri Dieän:
Thaønh phoá Ñaø Laït, tænh lî cuûa Laâm Ñoàng, hieän
coù 12 phöôøng vaø 3 xaõ vôùi dieän tích töï nhieân laø
391.04km2, trong ñoù khu vöïc noäi thaønh 91km
2; naèm ôû
phía nam vuøng Taây Nguyeân, Ñaø Laït coù vò trí heát söùc
Ñaø Laït, 110 naêm…
29
quan troïng veà kinh teá, chính trò, an ninh - quoác phoøng. Ñaø
Laït caùch Tp. Hoà Chí Minh 310km, Nha Trang 220km vaø
Phan Thieát 170km, laïi khoâng xa caùc khu trung taâm daân
cö lôùn trong nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam AÙ. Naèm trong
vuøng aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa töù giaùc taêng tröôûng kinh teá
Tp. Hoà Chí Minh - Bieân Hoøa - Ñoàng Nai - Bình Döông -
Bình Phöôùc - Baø Ròa - Vuõng Taøu, coù moâi tröôøng thuaän
lôïi ñeå thu huùt ñaàu tö, ñaëc bieät laø lónh vöïc du lòch, dòch vuï.
Quaù trình ñoâ thò hoùa ñang dieãn ra raát nhanh ôû vuøng Ñoâng
Nam boä vaø duyeân haûi Nam Trung boä seõ taïo cho Thaønh
phoá Ñaø Laït coù ñieàu kieän hoøa nhaäp nhanh hôn trong xu
theá phaùt trieån cuûa khoâng gian ñoâ thò toaøn vuøng.
ÔÛ ñoä cao trung bình 1.500m so vôùi möïc nöôùc
bieån, khí haäu oân hoøa maùt meû quanh naêm vaø do ñaëc ñieåm
caáu taïo ñòa chaát, ñòa hình, thuûy vaên, heä thöïc vaät - ñoäng
vaät ña daïng, phong phuù, ñaõ taïo neân caûnh quan thieân
nhieân kyø thuù, coù nhöõng caûnh quan vaãn coøn giöõ ñöôïc tính
nguyeân sinh vaø coù kieán truùc caûnh quan ñöôïc baøn tay con
ngöôøi taïo döïng ñaït tôùi trình ñoä ngheä thuaät haøi hoøa, coù ñoä
thaåm myõ cao. Coù theå noùi Ñaø Laït laø moät coâng vieân lôùn coù
söùc haáp daãn ñoái vôùi du khaùch, laø tieàm naêng raát lôùn ñeå
phaùt trieån du lòch vaø nghæ döôõng.
Ñeán cuoái naêm 2002 Ñaø Laït coù khoaûng 38.000 hoä
vôùi treân 180.000 daân (trong ñoù daân toäc thieåu soá gaàn
30.000 ngöôøi) daân soá chieám 17,6% so vôùi toaøn tænh. Veà
cô caáu daân soá Ñaø Laït laø cô caáu daân soá treû, döôùi 15 tuoåi
chieám 33%, soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng chieám tyû
troïng cao (khoaûng 62%) trong ñoù löïc löôïng lao ñoäng treû
töø 15 - 35 tuoåi chieám ña soá. Daân soá Ñaø Laït coù trình ñoä
Ñaø Laït, 110 naêm…
30
hoïc vaán khaù cao, toaøn thaønh phoá ñaõ phoå caäp giaùo duïc
baäc trung hoïc cô sôû. Phong caùch ngöôøi Ñaø Laït - hieàn hoøa
- meán khaùch: Coäng ñoàng daân cö Ñaø Laït laø moät phöùc hôïp
heát söùc ñoäc ñaùo, töø moïi mieàn ñaát nöôùc veà ñaây cuøng laøm
aên sinh soáng, taïo neân baûn saéc vaên hoùa phong phuù ña
daïng. Ñaây laø nguoàn löïc cô baûn phuïc vuï cho quaù trình
xaây döïng vaø phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi theo ñònh höôùng
coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc trong thôøi kyø ñoåi
môùi cuûa ñaát nöôùc.
Neàn kinh teá thaønh phoá coù toác ñoä taêng tröôûng toång
saûn phaåm xaõ hoäi noäi ñòa (RDP) haøng naêm ôû möùc cao, caû
thôøi kyø 1991 - 2000 bình quaân laø 11%/naêm (giai ñoaïn
1991 - 1995 laø 13,3%, giai ñoaïn 1996 - 2000 laø 8,7% vaø
töø naêm 2001 ñeán nay laø 11%). Cô caáu kinh teá chuyeån
dòch theo höôùng taêng nhanh, ngaønh dòch vuï - du lòch töø
45,57% naêm 1991 leân 57,6% vaøo naêm 1995 vaø 61% vaøo
naêm 2000. Noäi löïc cuûa caùc thaønh phaàn kinh teá ñöôïc phaùt
huy coù hieäu quaû hôn tröôùc, ñoùng goùp ñaùng keå cho söï
phaùt trieån chung caû thaønh phoá. Kinh teá ñoái ngoaïi tieáp tuïc
phaùt trieån, ñaàu tö nöôùc ngoaøi vaøo caùc ñòa phöông baïn
treân ñòa baøn thaønh phoá khoâng ngöøng taêng leân. Caùc hoaït
ñoäng vaên hoùa - xaõ hoäi ngaøy caøng phaùt trieån vaø ñi vaøo neà
neáp.
Nhöõng ñôn vò nghieân cöùu khoa hoïc, trung taâm
giaùo duïc - ñaøo taïo vaø ñoäi nguõ trí thöùc, caùn boä khoa hoïc
kyõ thuaät phong phuù laø tieàm naêng to lôùn, thuaän lôïi phuïc
vuï cho söï nghieäp phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi thaønh phoá.
Ñaø Laït, 110 naêm…
31
Töø nhöõng thaønh töïu vöøa neâu treân coù theå ruùt ra
nhöõng lôïi theá so saùnh vaø thôøi cô phaùt trieån ñoái vôùi Thaønh
phoá Ñaø Laït nhö sau:
- Naèm trong vuøng khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa ñieån
hình, coù vò trí ñòa lí ñaëc bieät neân khí haäu Ñaø Laït quanh
naêm maùt meû, cuøng vôùi nhieàu caûnh quan thieân nhieân vaø
nhaân taïo ñoäc ñaùo, laïi khoâng xa caùc trung taâm daân cö lôùn
cuûa trong nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam AÙ, laø nhöõng nhaân toá
taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho Ñaø Laït phaùt trieån maïnh du
lòch. Ñaây laø lôïi theá so saùnh cuûa Ñaø Laït maø ít nôi naøo treân
caû nöôùc coù ñöôïc.
- Naèm trong vuøng aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa töù giaùc
taêng tröôûng kinh teá phía Nam (Tp. Hoà Chí Minh - Bieân
Hoøa - Ñoàng Nai - Bình Döông - Bình Phöôùc - Baø Ròa-
Vuõng Taøu) vaø vuøng troïng ñieåm kinh teá Nam boä, Ñaø Laït
coù ñöôïc nhöõng taùc ñoäng vaø aûnh höôûng tích cöïc ñeán vieäc
phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, nhaát laø trong lónh vöïc phaùt
trieån du lòch - nghæ döôõng, nghieân cöùu khoa hoïc kyõ thuaät
vaø chuyeån giao coâng ngheä cuõng nhö trao ñoåi haøng hoùa,
nguyeân vaät lieäu vaø kinh nghieäm quaûn lyù.
- Laø thaønh phoá coù nguoàn goác daân cö töø nhieàu
mieàn trong caû nöôùc ñeán sinh cô laäp nghieäp taïo neân moät
Ñaø Laït coù baûn saéc vaên hoùa ña daïng, phong phuù, cuøng vôùi
trình ñoä daân trí töông ñoái cao, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho
vieäc tieáp caän vaø naém baét nhanh nhöõng kieán thöùc khoa
hoïc - coâng ngheä, khoa hoïc quaûn lí vaø saûn xuaát.
- Ñaø Laït ñaõ coù Quy hoaïch toång theå veà xaây döïng
Thaønh phoá Ñaø Laït vaø vuøng phuï caän ñeán naêm 2010 ñöôïc
Ñaø Laït, 110 naêm…
32
Thuû töôùng Chính Phuû pheâ duyeät naêm 1994 vaø Ñoà aùn
ñieàu chænh quy hoaïch chung Thaønh phoá Ñaø Laït vaø vuøng
phuï caän ñeán naêm 2020 ñöôïc Thuû töôùng Chính Phuû pheâ
duyeät naêm 2002 cuøng vôùi vieäc Thaønh phoá Ñaø Laït ñöôïc
thuû töôùng chính phuû quyeát ñònh coâng nhaân laø ñoâ thò loaïi
II (thaùng 7 - 1999) Ñaø Laït coøn moät trong boán vuøng du
lòch lôùn nhaát cuûa caû nöôùc maø döï aùn VIE/89/003 ñaõ xaùc
nhaän. Beân caïnh ñoù quy hoaïch toång theå phaùt trieån kinh teá
- xaõ hoäi ñeán naêm 2010 ñöôïc UBND tænh pheâ duyeät naêm
1998 vaø ñaàu naêm 2002, tænh uûy Laâm Ñoàng ñaõ ra nghò
quyeát chuyeân ñeà veà phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cho Thaønh
phoá Ñaø Laït ñeán naêm 2010.
- Toùm laïi trong thôøi kì ñaát nöôùc ñoåi môùi Thaønh
phoá Ñaø Laït ñaõ ñöôïc chuù yù ñaàu tö phaùt trieån nhieàu hôn
tröôùc. Maëc duø coøn nhieàu khoù khaên nhöng neàn kinh teá -
xaõ hoäi cuûa thaønh phoá coù nhieàu maët phaùt trieån theo chieàu
höôùng thuaän lôïi cho nhöõng thôøi kì tieáp theo. Muïc tieâu du
lòch - nghæ döôõng ban ñaàu khoâng nhöõng ñöôïc cuûng coá
phaùt huy, maø chöùc naêng thaønh phoá cuõng coøn ñöôïc môû
roäng treân moät soá laõnh vöïc giaùo duïc - ñaøo taïo, nghieân cöùu
khoa hoïc, saûn xuaát rau hoa vaø coâng nghieäp - tieåu thuû
coâng nghieäp. Cô sôû vaät chaát phuïc vuï saûn xuaát vaø ñôøi
soáng ñöôïc taêng theâm ñaùng keå. Ngaønh du lòch, dòch vuï
taêng nhanh, ngaøy caøng chieám tyû troïng lôùn trong neàn kinh
teá. Xaây döïng cô baûn ñöôïc chuù yù, gia coâng haøng may maëc
coù böôùc phaùt trieån, noâng nghieäp ñöôïc phuïc hoài vaø coù
nhöõng saûn phaåm môùi, thu huùt ñöôïc nhieàu döï aùn ñaàu tö
beân ngoaøi. Söï nghieäp giaùo duïc ñaøo taïo, y teá, xaõ hoäi, coù
tieán boä. An ninh quoác phoøng, traät töï an toaøn xaõ hoäi cô
Ñaø Laït, 110 naêm…
33
baûn giöõ vöõng vaø töøng böôùc ñöôïc cuûng coá. Cô sôû haï taàng
kyõ thuaät cuûa thaønh phoá ñöôïc taêng cöôøng ñaùng keå vaø
khoâng ngöøng phaùt trieån.
Ñeå chuaån bò cho söï kieän kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït
hình thaønh vaø phaùt trieån, UBND Thaønh phoá Ñaø Laït ñaõ coù
nhöõng chuû tröông, keá hoaïch hoaït ñoäng kyû nieäm nhö theá
naøo, thöa oâng?
OÂng Nguyeãn Tri Dieän:
Naêm 2003 Thaønh phoá Ñaø Laït troøn 110 naêm hình
thaønh vaø phaùt trieån (1893 - 2003), ñaây laø söï kieän quan
troïng coù yù nghóa cuûa tænh nhaø noùi chung vaø thaønh phoá
chuùng toâi noùi rieâng. Vieäc toå chöùc kyû nieäm 110 naêm Ñaø
Laït nhaèm taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn, giaùo duïc
truyeàn thoáng lòch söû, truyeàn thoáng caùch maïng vaø vaên hoùa
cuûa queâ höông, ghi nhôù coâng lao cuûa nhieàu theá heä tieàn
nhaân cuûa moïi mieàn ñaát nöôùc ñaõ khai phaù, hình thaønh,
xaây döïng vaø phaùt trieån thaønh phoá trong hôn moät theá kyû
qua. Cuõng töø ñoù ñoäng vieân, coå vuõ caùc taàng lôùp nhaân daân,
caùn boä cuûa ñòa phöông höôùng veà coäi nguoàn, naâng cao
loøng töï haøo, phaùt huy tinh thaàn ñoaøn keát, yù chí töï löïc töï
cöôøng ñeå cuøng nhau tieáp tuïc xaây döïng vaø phaùt trieån Ñaø
Laït ngaøy caøng giaøu ñeïp vaên minh vaø beàn vöõng. Kyû nieäm
Ñaø Laït 110 naêm cuõng chính laø dòp ñeå moãi ngöôøi ñaõ vaø
ñang soáng treân vuøng ñaát naøy suy nghó vaø töï haøo veà
truyeàn thoáng cuûa cha oâng vaø töï thaáy phaûi laøm nhöõng vieäc
coù ích ñeå vun ñaép cho thaønh phoá naøy vöôn tôùi töông lai
töôi saùng hôn.
Ñaø Laït, 110 naêm…
34
Ñöôïc söï cho pheùp cuûa Thuû töôùng Chính Phuû ngaøy
01/01/03 tænh uûy Laâm Ñoàng ñaõ coù nghò quyeát soá 32/NQ -
TU veà toå chöùc kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø
phaùt trieån vaø ngaøy 10/02/2003 UBND tænh Laâm Ñoàng ñaõ
ban haønh Keá hoaïch soá 312/UB veà vieäc toå chöùc leã hoäi
naøy.
Thöïc hieän caùc Nghò quyeát vaø keá hoaïch noùi treân
UBND Thaønh phoá Ñaø Laït vaø Ban Toå chöùc Kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån ñaõ xaây döïng caùc
chöông trình hoaït ñoäng vôùi caùc chöông trình lôùn nhaèm
caùc muïc ñích sau:
1. Giaùo duïc, ñoäng vieân nhaân daân Ñaø Laït phaùt huy
truyeàn thoáng toát ñeïp, yeâu meán thieân nhieân baûo veä toân
taïo caûnh quan kieán truùc vaø xaây döïng neáp soáng vaên minh,
thanh lòch, hieàn hoøa meán khaùch töï haøo veà nhöõng thaønh
quaû ñaït ñöôïc ñeå goùp phaàn tích cöïc xaây döïng vaø phaùt
trieån Thaønh phoá Ñaø Laït thaønh moät trung taâm du lòch vaø
nghæ döôõng cuûa caû nöôùc.
2. Giôùi thieäu hình aûnh ñaëc saéc tieâu bieåu veà ñaát
nöôùc, caûnh quan vaên hoùa vaø con ngöôøi Ñaø Laït - Laâm
Ñoàng, baïn beø trong vaø ngoaøi nöôùc khuyeán khích moïi
taàng lôùp nhaân daân, moïi toå chöùc vaø caù nhaân tham gia ñaàu
tö phaùt trieån nhieàu saûn phaåm du lòch nhaèm ñaùp öùng du
caàu cuûa du khaùch vaø loøng mong muoán cuûa coäng ñoàng ñoái
vôùi vuøng ñaát xinh ñeïp naøy.
3. Ñoäng vieân moïi nguoàn löïc vaø toaøn coäng ñoàng
tích cöïc tham gia chænh trang vaø phaùt trieån ñoâ thò, laäp laïi
traät töï an toaøn xaõ hoäi treân caùc lónh vöïc hoaït ñoäng, laøm
Ñaø Laït, 110 naêm…
35
cho Thaønh phoá Ñaø Laït thöïc söï laø moät ñoâ thò xanh - saïch -
ñeïp, vaên minh vaø lòch söï.
4. Goùp phaàn giöõ gìn vaø phaùt huy baûn saéc vaên hoùa
daân toäc, baûo toàn vaø naâng cao giaù trò vaên hoùa truyeàn
thoáng cuûa coäng ñoàng caùc daân toäc trong tænh Laâm Ñoàng
vaø Thaønh phoá Ñaø Laït. Gaén vôùi vieäc ñaåy maïnh hôn nöõa
phong traøo thò ñua, phaùt trieån saûn xuaát, xoùa ñoùi giaûm
ngheøo, xaây döïng ñôøi soáng vaên hoaù vaø phaùt huy daân chuû
ôû cô sôû, baûo ñaûm tröïc töï an toaøn xaõ hoäi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
36
KÒCH BAÛN SAÂN KHAÁU HOÙA
CHAØO 110 NAÊM - ÑAØLAÏT HÌNH THAØNH
VAØ PHAÙT TRIEÅN
Nguyeãn Vuõ Hoaøng.
I/ MUÏC ÑÍCH YEÂU CAÀU:
1- Ñaø Laït - thaønh phoá treû naèm ôû phía Nam
Taây Nguyeân laø trung taâm chính trò, vaên hoùa, khoa hoïc kyõ
thuaät cuûa tænh Laâm Ñoàng. Trong quaù trình hình thaønh vaø
phaùt trieån, nhaân daân thaønh phoá ñaõ vöôït qua nhieàu khoù
Ñaø Laït, 110 naêm…
37
khaên gian khoå, caàn cuø lao ñoäng, caûi taïo thieân nhieân, ñaáu
tranh anh duõng kieân cöôøng choáng giaëc ngoaïi xaâm. Kyû
nieäm 110 naêm ÑAØ LAÏT hình thaønh vaø phaùt trieån laø dòp
ñeå cho theá heä hoâm nay oân laïi truyeàn thoáng, baøy toû loøng
bieát ôn saâu saéc ñoái vôùi theá heä oâng cha, ñaõ khoâng tieác
maùu xöông xaây döïng vaø baûo veä thaønh phoá qua hôn theá
kyû. Thoâng qua leã hoäi, giaùo duïc tình yeâu queâ höông, yù
thöùc traùch nhieäm, ñoäng vieân khích leä tinh thaàn saùng taïo,
haêng say lao ñoäng vì Thaønh phoá Ñaø Laït giaøu ñeïp vaên
minh trong töông lai.
2- Vôùi khí haäu quanh naêm maùt meû, trong
laønh, nhieàu thaéng caûnh thieân nhieân töôi ñeïp, thô moäng …
Ñaø Laït trôû thaønh trung taâm du lòch vaø nghæ döôõng lyù
töôûng noåi tieáng ñöôïc nhieàu ngöôøi yeâu thích … Do vaäy,
toå chöùc leã kyû nieäm coøn coù yù nghóa, giôùi thieäu vôùi baïn beø
gaàn xa, vôùi du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc nhöõng ñaëc
tröng, theá maïnh, tieàm naêng cuûa Ñaø Laït nhaèm muïc ñích
thu huùt du lòch keâu goïi ñaàu tö phaùt trieån thaønh phoá.
3. Phöông chaâm toå chöùc : trang troïng, tieát
kieäm, an toaøn,hieäu quaû vaø aán töôïng
4-Hình thöùc theå hieän: saân khaáu hoùa
5- Ñòa ñieåm: Saân vaän ñoängTp. Ñaø Laït
6-Thôøi gian: 90 phuùt - Töø 20giôø ñeán 21giôø30
ngaøy 30/11/2003 (Coù truyeàn hình tröïc tieáp toaøn quoác)
II/ NOÄI DUNG TOÅNG THEÅ ( goàm 3 phaàn)
1- Phaàn nghi thöùc:. (15 phuùt)
Ñaø Laït, 110 naêm…
38
2- Phaàn saân khaáu hoùa: (60 phuùt - goàm 5
chöông)
- Chöông 1: Huyeàn thoaïi nuùi röøng
- Chöông 2: Ñaát laønh hoäi tuï
- Chöông 3: Ñaø Laït thaønh phoá anh huøng
- Chöông 4: Nhöõng boâng hoa ngaøy môùi
- Chöông 5: Ñieåm heïn cao nguyeân
3/ Phaùo hoa: 15 phuùt
III/TRANG TRÍ KHU VÖÏC LEÃ:
1/ Beân ngoaøi saân vaän ñoäng
a)Khu vöïc ñöôøng Yersin:
+ 01 panoâ lôùn (4m x 50m) ñaët chính giöõa maët
tieàn saân vaän ñoäng (phía Hoà Xuaân Höông). Panoâ ñöôïc laép
ñaët baèng hoa töôi, coù bieåu töôïng kyû nieäm vaø doøng chöõ
“Chaøo möøng Ñaø Laït 110 naêm hình thaønh vaø phaùt
trieån”. Chöõ vieàn baèng daây ñeøn maøu. Phía treân Panoâ caém
côø nhieàu maøu.
+ Coång soá 01 (phía Thao tröôøng) vaø coång soá
03 ( ñoài Taây Ñöùc) ñöôïc caùch ñieäu hình 2 boâng hoa, trang
trí hoa vaên daân toäc, côø hoäi vaø ñeøn nhieàu maøu röïc rôõ
b/ Khu vöïc ñöôøng Hoà Tuøng Maäu:
+ 01 panoâ hoa (15m x 3m ; chaân ñeá 1m50)
coù noäi dung: CHAØO ÑAØ LAÏT 110 NAÊM (1893 - 2003).
Chöõ vieàn baèng daây ñeøn maøu. Phía treân panoâ ñaët 1 bieåu
töôïng baèng ñeøn ( 4m x 4m)
Ñaø Laït, 110 naêm…
39
c/ Ñaët 04 maøn hình 300 - 500 inch ôû raïp 3/4,
Trung Taâm Vaên Hoùa Thoâng Tin Tænh, CLB Du thuyeàn,
goùc hoà Xuaân Höông (- phía chuøa Quan Theá AÂm)
2/ Beân trong saân vaän ñoäng:
a) Khu vöïc khaùn ñaøi A:
- Khu vöïc giöõa (AA) trang trí trang troïng,
ngaên phoâng baèng vaùn eùp phuû vaûi, coù bieåu töôïng kyû nieäm
vaø doøng chöõ “LEÃÃ KYÛ NIEÄM ÑAØLAÏT 110 NAÊM HÌNH
THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN” baèng chaát lieäu xoáp….
+ Caùc daõy baøn traõi khaên traéng coù vieàn vaûi
maøu vaø trang trí hoa töôi
+ 02 buïc dieãn vaên ñöôïc caùch ñieäu hình ñaøi
hoa trang trí ñaët phía döôùi (phaûi, traùi) saùt ñöôøng Pist khu
vöïc AA.
- Treân noùc khaùn ñaøi A coù côø toå quoác, côø
Ñaûng vaø aûnh Baùc Hoà lôùn, khaåu hieäu “NÖÔÙC COÄNG
HOAØ XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM MUOÂN
NAÊM” (chaát lieäu tole) treân caém côø nhieàu maøu.
- 02 Panoâ khaåu hieäu chieán löôïc cuûa Tp. Ñaølaït
ñaët doïc treân bôø töôøng khaùn ñaøi AB vaø AC. Neàn hoàng chöõ
ñoû baèng chaát lieäu tole (30m x 2m), treân caém côø nhieàu
maøu.
- 02 panoâ hoa töôi lôùn ….Khaùn ñaøi C: hình
“Bieåu töôïng kyû nieäm”; Khaùn ñaøi D: doøng chöõ “Ñaø Laït
110 naêm” (1893 - 2003) Taát caû ñöôïc vieàn baèng ñeøn
maøu.
Ñaø Laït, 110 naêm…
40
b) Khu vöïc tröôùc Hoà Xuaân Höông (höôùng
ñaët saân khaáu chính)
- Saân khaáu chính hình hoa Cuùc quøy coù ñöôøng
kính “nhuïy” 24m. Caét ñoâi 1/2 laø phoâng saân khaáu, 1/2 laø
saøn dieãn, (chia laøm 2 taàng : Phaàn nhuïy cao 12m, phaàn
caùnh hoa cao 3m). Ñaët giöõa khaùn ñaøi B (trong saân)
- 2 beân doïc theo saân coû (phía trong saân), moãi
beân 2 quaû nuùi (coù cöûa daønh cho dieãn vieân ra…)
- Treân phoâng coù bieåu töôïng kyû nieäm baèng
khoái noåi.
- Laép ñaët 02 maøn hình 500 inch.
* Löu yù : laép ñaët heä thoáng aùnh saùng cao aùp ôû
3 khaùn ñaøi A,C,D. Taát caû ñieàu khieån baèng 1 coâng taéc ôû
saân khaáu chính (Khaùn ñaøi B), coøn aùnh saùng ôû caùc coång
vaø loái vaøo saân vaãn duy trì thöôøng xuyeân ñeå ñaûm baûo an
ninh vaø ñoä saùng toái thieåu.
IV. NOÄI DUNG CHI TIEÁT:
1/ Phaàn nghi thöùc: (thôøi löôïng 15 phuùt)
a) Chaøo côø: Quoác thieàu do daøn keøn ñoàng Hoïc
vieän Luïc quaân thöïc hieän
b) Giôùi thieäu ñaïi bieåu ( Giaùm ñoác Sôû Vaên
Hoùa TT)
c) Dieãn vaên kyû nieäm cuûa laõnh ñaïo Thaønh
phoá (Bí thö Thaønh uûy, Chuû Tòch HÑND Thaønh Phoá)
Ñaø Laït, 110 naêm…
41
d) Phaùt bieåu chuùc möøng cuûa laõnh ñaïo Trung
Öông
e) Phaùt bieåu caûm ôn cuûa Ban chæ ñaïo leã hoäi
(Tröôûng ban chæ ñaïo leã hoäi)
2) Phaàn Saân khaáu hoùa: (60 phuùt)
CHÖÔNG I: HUYEÀN THOAÏI NUÙI RÖØNG
Thôøi löôïng : 10phuùt, 3 caûnh.
* Caûnh 1:
Tieáng suoái roùc raùch, tieáng soùng rì raøo, tieáng
thaùc ñoå … tieáng caây röøng lao xao, tieáng chim, tieáng
muoân thuù, tieáng ñaøn ñaù thaùnh thoùt… Ñaát trôøi ñang thuôû
hoàn hoang mòt muøng söông khoùi …. Moät tieáng noå lôùn,
khoùi mòt muø, nhöõng tia chôùp löûa, möa gioâng, gioù rít, ñaù
ñoå… DOØNG NÖÔÙC TÖØ TRONG NUÙI CHAÛY RA
THAØNH DOØNG THAÙC...
Töø 2 ngoïn nuùi, muoân thuù xuaát hieän töøng ñaøn
…. Nhöõng ñaøn nai ngô ngaùc, nhöõng chuù gaáu ñuûng ñænh,
nhöõng chuù thoû thô ngaây, nhöõng chuù soùc lieáng thoaéng…
noâ ñuøa beân doøng suoái ….04 chuù voi xuaát hieän töø hai ñaàu
ñöôøng piste ñænh ñaïc ñi töø töø qua khaùn ñaøi A … Caûnh
naøy do 200 dieãn vieân thöïc hieän, trang phuïc caùch ñieäu
theo töøng loaïi thuù vaø caây röøng.
*Caûnh 2:
Khoùi phun daøy ñaëc treân saân khaáu. Naøng Kalang
vaø chaøng Habian xuaát hieän trong huyeàn thoaïi “Leân trôøi
xin möa” …. Caûnh trôøi ñaát khoâ haïn, buoân laøng soáng cô
Ñaø Laït, 110 naêm…
42
cöïc ñoùi ngheøo…. chaøng Biang roài ñeán naøng Lang leân trôøi
xin möa… caûm ñoäng tröôùc tình yeâu queâ höông, yeâu buoân
laøng, tình yeâu thuyû chung cuûa Lang vaø Biang,,, trôøi cho
möa lôùn Caûnh naøy do 50 dieãn vieân chuyeân nghieäp thöïc
hieän
* Caûnh 3:
Möa veà, ruoäng nöông xanh töôi, buoân laøng
ñöôïc muøa, nhaø nhaø aám no, haïnh phuùc … giaø laøng caûm ôn
thaàn linh, ngaøy hoäi ñöôïc muøa töng böøng vui veõ, tieáng
coàng, tieáng chieâng roän raõ nuùi röøng, ñieäu muùa xoang
quyeán ruõ, höông röôïu caàn ngaây ngaát men tình. Caûnh naøy
do 250 em hoïc sinh daân toäc thöïc hieän.
Caûnh 2 tieáp noái caûnh 3, neâu baät ñöôïc baûn saéc
vaên hoùa daân toäc baûn ñòa, toâ ñaäm ñöôïc yù nghóa nguoàn goác
vuøng ñaát vaø cö daân … baèng taát caû neùt vaên ngheä daân gian
ñaëc saéc mang tính coäng ñoàng.
ÑOAÏN CHUYEÅN CHÖÔNG
Hai ngöôøi daãn chöông trình ñoïc khaùi quaùt
thôøi kyø ÑaøLaït. Treân ñöôøng pist xuaát hieän ñoaøn thaùm
hieåm côûi ngöïa qua khaùn ñaøi, ñoaøn goàm 5 ngöôøi, Baùc syõ
Yersin ñi ñaàu, ñi sau laø ñoaøn ngöïa thoà.
CHÖÔNG II: ÑAÁT LAØNH HOÄI TUÏ
Thôøi löôïng: 11 phuùt; 2 caûnh
Caûnh 1:
Ñaø Laït, 110 naêm…
43
Moâ taû nhöõng ngöôøi Vieät ñaàu tieân ñeán Ñaølaït
vaøo nhöõng naêm 1920. Ñoù laø nhöõng ngöôøi daân töø caùc
vuøng queâ Nam, Ngaõi, Bình, Phuù…
Treân saân khaáu, toáp muùa 100 ngöôøi trong
trang phuïc noâng daân mieàn Trung dieãn caûnh leã hoäi Caàu
Ngö, tay mang “Maùi cheøo”, dieãn treân saân khaáu roài traøn
xuoáng giöõa saân….treân neàn nhaïc “Hoø baû traïo”.
Caûnh 2:
Moâ taû nhöõng ngöôøi Vieät goác Baéc, goác Thöøa
Thieân Hueá vaøo Ñaølaït nhöõng naêm 30 - 40 laäp neân nhöõng
aáp Haø Ñoâng, aáp Ngheä Tónh, aáp AÙnh Saùng, aáp Thaùi Phieân
…..vôùi nhöõng neùt vaên hoùa tieâu bieåu cuûa xöù Baéc vaø xöù
Hueá.
+ Töø “MAÙI ÑÌNH” beân traùi khaùn ñaøi B ñoaøn
röôùc goàm 150 dieãn vieân trong trang phuïc coå truyeàn Mieàn
Baéc, ñoäi noùn quai thao, tay caàm quaït, ñi tröôùc laø kieäu
röôùc “Thaønh Hoaøng” tieán vaøo saân coû, ñi ngang tröôùc saân
khaáu, döøng laïi ôû giöõa saân coû beân phaûi.
+ Töø “COÅNG ÑAÏI NOÄI” beân phaûi khaùn ñaøi
B, 150 dieãn vieân trong trang phuïc truyeàn thoáng Hueá, tay
caàm ñeøn hoa sen... Ñi tröôùc laø kieäu röôùc “Thaønh Hoaøng”
tieán vaøo saân coû … (ngöôïc laïi ñoaøn treân)
+ 300 dieãn vieân (toáp 1 + 2 + 3) cuøng dieãn
caûnh choáng choïi vôùi thieân nhieân vaø thuù döõ, hoäi tuï cö daân
caùc vuøng mieàn ñeán Ñaø Laït sinh cô laäp nghieäp, ñoaøn keát,
hoøa nhaäp… hình thaønh neùt vaên hoùa rieâng.
ÑOAÏN CHUYEÅN CHÖÔNG:
Ñaø Laït, 110 naêm…
44
Khaùi quaùt quaù trình ñaáu tranh cuûa nhaân daân
caùc daân toäc Laâm Ñoàng - Ñaø Laït, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa
Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam trong ñaáu tranh caùch maïng
choáng Phaùp vaø choáng Myõ…. Tieán tôùi ngaøy 3/4 giaûi
phoùng Laâm Ñoàng - Ñaø Laït. Vôùi thaønh tích trong khaùng
chieán, quaân vaø daân tænh Laâm Ñoàng vaø Thaønh phoá Ñaø Laït
ñöôïc nhaø nöôùc phong taëng danh hieäu Anh huøng Löïc
löôïng Vuõ trang.
CHÖÔNG III:
ÑAØLAÏT THAØNH PHOÁ ANH HUØNG
Thôøi löôïng: 12 phuùt ; 2 caûnh
Caûnh 1:
Treân saân khaáu toáp muùa 30 dieãn vieân, dieãn
caûnh söï kieän thaønh laäp chi boä Ñaûng Coäng Saûn ñaàu tieân ôû
Ñaølaït vaøo thaùng 4/ 1930
+ Nhaân daân bò aùp böùc cuøng cöïc
+ Chi boä Ñaûng Coäng Saûn ñöôïc thaønh laäp, tieâu
bieåu laø hình töôïng 03 ñoàng chí Ñaûng vieân ñaàu tieân cuûa
Ñaø Laït (Traàn Höõu Duyeät, Traàn Dieäm, Leâ Quang Phaán)
xuaát hieän... giaùc ngoä quaàn chuùng ñaáu tranh... Keát thaønh
khoái hình töôïng haøo huøng.
Caûnh 2:
+Tieáp tuïc treân saân khaáu, toáp muùa 50 dieãn
vieân dieãn caûnh ñaáu tranh, mieâu taû khoâng khí ñaáu tranh
haøo huøng cuûa caùc löïc löôïng nhö: caùch maïng ñòa phöông ,
Ñaø Laït, 110 naêm…
45
boä ñoäi chuû löïc, sinh vieân hoïc sinh, phuï nöõ noäi thò nuoâi
daáu caùn boä, tieáp teá, uûng hoä khaùng chieán ….Roài laéng laïi
… traân troïng töôûng nieäm nhöõng ngöôøi con öu tuù cuûa
Caùch Maïng ñaõ hy sinh anh duõng vì söï nghieäp giaûi phoùng
queâ höông…. keát thaønh “ Töôïng ñaøi chieán thaéng”.
Caûnh 3:
Döôùi saân coû , toáp muùa 330 dieãn vieân dieãn
caûnh nhaân daân Thaønh phoá Ñaø Laït phaán khôûi töï haøo, hoøa
nhòp trong côø hoa röïc rôõ, ñoùn möøng söï kieän giaûi phoùng
Laâm Ñoàng - Ñaø Laït. Keát caûnh baèng ñoaøn röôùc xe hoa
huy hieäu anh huøng löïc löôïng vuõ trang.
Treân saân khaáu, toáp ca nam baøi “Nam Taây
Nguyeân vui giaûi phoùng”.
CHÖÔNG IV:
NHÖÕNG BOÂNG HOA NGAØY MÔÙI
Thôøi löôïng : 11 phuùt; 3 caûnh
Caûnh 1: Moâ taû thaønh phoá ñang töøng ngaøy ñoåi
môùi, ñôøi soáng nhaân daân töøng böôùc ñöôïc naâng cao, cô sôû
haï taàng khoâng ngöøng ñöôïc caûi thieän, ñaët bieät ôû caùc xaõ
vuøng ven thaønh phoá nhö: Taø Nung, Xuaân Tröôøng, Xuaân
Thoï ….
- Döïng 5 tieåu caûnh nhoû ôû caùc goaù saân coû
(moãi caûnh töø 4 ñeán 5 dieãn vieân).
+ Caûnh noâng daân ñang töôùi rau
Ñaø Laït, 110 naêm…
46
+ Caûnh vöôøn hoa ñang nôû roä
+ Caûnh coâng nhaân ñang xaây döïng thaønh phoá
+ Caûnh ñoàng baøo daân toäc ñang troàng röøng.
+ Caûnh coâ giaùo vaø caùc em nhoû ñang muùa haùt
treân saân khaáu, Caûnh naøy do 1 coâ giaùo vaø 30 em thieáu nhi
thöïc hieän
Caûnh 2: Moâ taû moät soá thaønh quaû tieâu bieåu veà
kinh teá mang tính ñaëc tröng cuûa Ñaø Laït nhaán maïnh veà
“rau quaû” vaø “hoa”
- Treân saân coû, töø 2 höôùng… 110 dieãn vieân
maëc trang phuïc moâ phoûng töø caùc loaïi rau caûi nhö: Boâng
Artichause, Caûi baép, caûi lô, caø roát, daâu taây.. v.v..110 dieãn
vieân maëc trang phuïc moâ phoûng hoa ñaøo, cuùc vaøng ….
Cuøng dieãn hoaït caûnh muùa “Ñaø Laït saéc maøu” vui töôi,
sinh ñoäng.
Caûnh 3:
Mieâu taû nhöõng neùt rieâng cuûa Ñaølaït ñaõ ñeå laïi
aán töôïng ñeïp trong loøng du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc
nhö: khí haäu maùt meû trong laønh, thieân nhieân thô moäng,
con ngöôøi Ñaølaït thanh lòch, hieàn hoøa, meán khaùch.
- Töø 2 coång hai xe ngöïa coå tieán vaøo giöõa
saân…quay veà höôùng khaùn ñaøi A
+ Hai ca só Quang Linh vaø Haïnh Nguyeân theå
hieän baøi haùt “Ai leân xöù hoa ñaøo” cuûa Hoaøng Nguyeân.
+ 4 “Ñaøi hoa” xuaát hieän…. treân Ñaøi hoa töøng
ñoâi muùa minh hoïa. Moãi ñaøi hoa 1 maøu: saéc traéng töôïng
Ñaø Laït, 110 naêm…
47
tröng cho hoa Lys, saéc hoàng töôïng tröng cho hoa anh
ñaøo, saéc vaøng töôïng tröng cho hoa Mimoza, saéc ñoû
töôïng tröng cho hoa hoàng...
- Cuøng thôøi ñieåm, treân saân khaáu…. Toáp muùa
nöõ “Ñaø Laït thaønh phoá hoa ñaøo”.
+ Treân ñuôøng Pist, 21 xe ngöïa hoa vaø 21 boä
trang phuïc muøa ñoâng do 21 ngöôøi maãu theå hieän. Xe di
chuyeån töø beân traùi (coång soá 1) qua beân phaûi… thoaùt ra
coång soá ñoài Taây Ñöùc.
CHÖÔNG V: ÑIEÅM HEÏN CAO NGUYEÂN
Thôøi löôïng : 11 phuùt ; 3 caûnh
Phaùt hoïa höôùng phaùt trieån troïng taâm cuûa
Thaønh phoá Ñaø Laït trong töông lai, phaán ñaáu trôû thaønh
trung taâm du lòch nghæ döôõng cuûa caû nöôùc. Giôùi thieäu theá
maïnh vaø hoaït ñoäng du lòch ñaëc tröng nhö: Caûnh quan
thieân nhieân töôi ñeïp, nhieàu danh lam thaéng caûnh, dòch vuï
du lòch phong phuù ña daïng, vaên hoùa baûn ñòa ñaëc saéc.v.v...
Caûnh 1 :
Treân saân coû
- Toáp muùa 1 (110 ngöôøi) trong trang phuïc "Laù
thoâng" taïo thaønh caùnh röøng rì raøo trong gioù...
- Toáp muùa 2 (110 ngöôøi) trong trang phuïc
"Daõ ngoaïi" ñang vöôït suoái treøo ñoài.
- Toáp muùa (50 ngöôøi) trong trang phuïc höôùng
daãn vieân vaø nhaân vieân phuïc vuï du lòch cuøng ñoaøn khaùch
Ñaø Laït, 110 naêm…
48
nöôùc ngoaøi (50 ngöôøi), trang phuïc truyeàn thoáng …. ñaïi
dieän Chaâu AÙ, AÂu, Phi vaø Myõ La Tinh.
- Toáp muùa chieâng (200 ngöôøi) roän raøng, aâm
vang ñoùn khaùch.
- Toáp muùa côø, hoa, ñeøn, quaït, noùn quai
thao… (800 dieãn vieân)
- Toáp muùa (300 ngöôøi) trong trang phuïc aùo
daøi traéng, ñoäi noùn caùch ñieäu “Nuï hoa”... xuaát hieän cuoái
caûnh....ñoaïn keát “Nuï hoa” nôû thaønh vöôøn hoa cuùc quøy
vaøng ôû giöõa coù soá 110 baèng nhöõng boâng hoa hoàng ñoû röïc
rôõ. Taát caû caùc ñoäi hình coøn laïi laøm neàn.
- Doïc caùc khaùn ñaøi coøn laïi (tröø khaùn ñaøi maùi
che). 110 coâ gaùi Ñaø Laït gaùnh hoa töôi nhieàu maøu... ñeán
vò trí ñaõ quy ñònh leân khaùn ñaøi chính taëng ñaïi bieåu vaø
tung hoa leân khaùn ñaøi.
- Cuøng luùc treân saân khaáu tieát muïc lieân khuùc
haùt muùa "Ñaø Laït höôùng ñeán töông lai" do 56 dieãn vieân
theå hieän. Keát chöông trình thaû 110 chim boà caâu leân baàu
trôøi.(6 dieãn vieân haùt : Thanh Toaøn, Krajaên Ñíck, Krajaên
UÙt, Cil Pôi, Höõu Thaéng, Nga My)
- Ban toå chöùc caûm ôn vaø tuyeân boá keát thuùc
ñeâm hoäi, “PHAÙO HOA” ñöôïc baén leân baàu trôøi (15 phuùt)
Vò trí ñaët “Daøn baén” ôû 2 ñieåm: Khu ñaát troáng
sau khaùn ñaøi D vaø ñoài cuø.
V/ LÖÏC LÖÔÏNG THAM GIA :
Ñaø Laït, 110 naêm…
49
Kòch baûn, toång ñaïo dieãn: NGUYEÃN VUÕ
HOAØNG
Phoù toång ñaïo dieãn: LEÂ QUANG VINH
AÂm nhaïc: Nhaïc só: VI NHAÄT TAÛO
Lôøi bình: Nhaø thô PHAÏM VUÕ
Bieân ñaïo chính: Ngheä só öu tuù KIM QUY
Bieân ñaïo caùc caûnh: PHAN MAÄU HAÄU –
LAN HOA - KIM KHAÙNH - HOAØNG MAÏNH TIEÁN -
HOAØNG TAÂN VIEÄT -
Daøn döïng tieåu caûnh: SÔN MINH
Thieát keá myõ thuaät: TROÏNG DUÕNG
AÂm thanh: COÂNG TY VIEÄT THÖÔNG
TP Hoà Chí Minh
Saân khaáu: NHAØ HAÙT HOAØ BÌNH - C.TY
ÑOÂNG DÖÔNG
Thieát keá trang phuïc: TRÒNH THEÁ BAÛO.
Ñaïo cuï: Hoïa só LEÂ CÖÔNG
Bieân taäp, ñaïo dieãn phim minh hoïa: MINH
HIEÀN - ANH MINH.
Daãn chöông trình: XUAÂN THOÁNG –
HIEÀN HOØA
Coá vaán toång theå chöông trình:
Ñaø Laït, 110 naêm…
50
- Tieán só, NSND PHAÏM THÒ THAØNH
- Thöù Tröôûng Boä Vaên Hoùa Thoâng Tin,
NSND LEÂ TIEÁN THOÏ
Tröôûng Ban Toå Chöùc ñeâm hoäi:
OÂng ÑOAØN VAÊN VIEÄT - GIAÙM ÑOÁC SÔÛ VAÊN HOÙA
THOÂNG TIN LAÂM ÑOÀNG
Dieãn vieân tham gia chöông trình:
- Caùc ca só: Quang Linh, Haïnh
Nguyeân, K’Jaên Dick, K’Jaên UÙt, Cil Pôi, Thanh Toaøn,
Höõu Thaéng,Nga My.
- 2000 dieãn vieân cuûa caùc ñôn vò: Nhaø
Haùt Giao Höôûng Vuõ Kòch TP Hoà Chí Minh, Ñoaøn Ca
Muùa Nhaïc Laâm Ñoàng, Trung Taâm Vaên Hoùa Thoâng Tin
tænh Laâm Ñoàng, Tröôøng Cao Ñaúng Sö Phaïm Ñaø Laït,
Tröôøng Daân Toäc Noäi Truù, Tröôøng PTTH Thaêng Long,
Tröôøng PTTH Buøi Thò Xuaân, Tröôøng PTTH Traàn Phuù,
Tröôøng PTTH Chi Laêng.
Ñaø Laït, thaùng 2/2003
Ñaø Laït, 110 naêm…
51
KÒCH BAÛN KHAI MAÏC
LEÃ HOÄI CANAVAN HOA
Hoà Thanh Haø
- Thôøi gian : 17h30 18
h ngaøy
28/11/2003: taäp trung - Ñuùng 18h00 xuaát phaùt
- Ñòa ñieåm : Tröôùc raïp 3 thaùng 4
- Ñôn vò tham gia : Theo thöù töï ñoäi hình
* Ñoäi hình 1 : CA Tp. Ñaø Laït chuû trì.
+ 02 xe moâ toâ CA Tp.
+ 02 caûnh saùt
* Ñoäi hình 2 : 05 xe hoa lôùn ( Boá trí heä thoáng ñeøn , vaø aâm
thanh ñeå phaùt nhaïc khi ñi dieãu haønh )
1. Xe hoa 1 : coù trang trí hoà nöôùc hoa sen, troáng
ñoàng vaø töôïng Baùc Hoà (coù makeùt keøm theo (caùch ñieäu
vaø hoa thaät) )
* Ñoäi hình 3: 110 em thieáu nhi ñoäi nghi thöùc Thaønh
Ñoaøn
2. Xe hoa 2 : trang trí ñoài nuùi vaø hoa höôùng
Ñaø Laït, 110 naêm…
52
döông, treân ñaøi hoa höôùng döông coù ngöôøi thaät trong
trang phuïc daân toäc, bieåu töôïng ñoaøn keát daân toäc (caùch
ñieäu vaø hoa thaät)
* Ñoäi hình 4 :- 110 nöõ sinh maëc aùo daøi traéng, ñoäi noùn laù
keát hoa quyø( Thaønh Ñoaøn & tröôøng Taây Sôn)
- 110 em nöõ sinh tröôøng Trung hoïc Kinh
teá Kyõ thuaät
- Trang phuïc aùo daøi traéng - coù noùn laù
keát hoa daõ quyø
- Ñi theo ñoäi hình haøng 5 x 22
- Khi di chuyeån coù ñoäng taùc muùa noùn laù
3 .Xe hoa 3 : trang trí baèng hoa hoàng, coù bieåu
töôïng tình yeâu, coù ngöôøi thaät, coù trang trí 110 chaäu hoa
hoàng thaät.
* Ñoäi hình 5 : 110 ñeøn loàng hoa (Thaønh ñoaøn chòu traùch
nhieäm).
- 110 ngöôøi vaø 110 loàng ñeøn ñaõ ñöôïc choïn vaøo toái
22/11/2003 taát caû loàng ñeøn caùch ñieäu theo caùc loaøi hoa.
- Ñi thöù töï 4 haøng ngang ñaàu haøng coù loàng ñeøn lôùn.
4 . Xe hoa 4 : trang trí caùch ñieäu röøng thoâng, coù
nhöõng ñaøi hoa Thuyû Tieân – xung quanh laø nhöõng giaøn
phong lan hoaëc chaäu phong lan ñòa phong lan thaät.
* Ñoäi hình 6 : 110 sôn nöõ vaø hoa röøng (TTVH – vaø
Tröôøng daân toäc noäi truù chòu traùch nhieäm)
Ñaø Laït, 110 naêm…
53
- 110 em nöõ hoïc sinh Tröôøng daân toäc noäi truù.
- Trang phuïc truyeàn thoáng daân toäc – coù guøi hoa daïi
moãi ngöôøi, ñaàu coù voøng hoa, ñi theo ñoäi hình haøng (5 x
22).
- Khi di chuyeån coù muùa theo ñoäi hình treân.
5 Xe hoa 5 : Ñöôïc trang trí thaønh “vöôøn hoa”
muoân saéc coù ñaøi hoa tím, treân ñaøi hoa coù bieåu töôïng du
lòch trang trí baèng taát caû caùc loaïi hoa thaät troàng taïi Ñaø
Laït.
* Ñoäi hình 7 : 10 nhoùm nhaïc treû cuûa caùc tænh Thaønh
phoá baïn cuûa “Lieân hoan nhoùm nhaïc treû Ñaø Laït 2003”.
- Ñi theo ñoäi hình töøng nhoùm nhaïc – trang phuïc
bieåu dieãn coù nhaïc cuï ñaøn thuøng, accor dion …
- Cuøng haùt baøi saéc hoa Ñaø Laït (Trung taâm VH Ñaø
Laït phoái hôïp TTVH tænh)
* Ñoäi hình 8 : 15 xe ngöïa hoa cuûa 15 phöôøng, xaõ (coù
trang trì ñeøn).
- Xe hoa phöôøng 1 : Trang trí hoa loa keøn nhieàu
maøu (coù makeùt) vaø baèng hoa thaät : hoa caét caønh vaø hoa
chaäu.
- Xe hoa phöôøng 2 : Trang trí xe ngöïa hoa theo
makeùt baèng hoa cuùc vaøng thaät.
- Xe hoa phöôøng 3 : trang trí xe ngöïa hoa theo ma
keùt baèng hoa Layôn thaät.
- Xe hoa phöôøng 4 : trang trí xe ngöïa hoa theo
maket baèng “salem” thaät.
Ñaø Laït, 110 naêm…
54
- Xe hoa phöôøng 5 : trang trí xe ngöïa hoa hoàng
maøu traéng vaø maøu vaøng, hoa hoàng thaät.
- Xe hoa phöôøng 6 : trang trí xe ngöïa hoa baèng
hoa ñoàng tieàn – hoa thaät.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 7 : trang trí xe ngöïa hoa
theo makeùt baèng hoa Caùt töôøng, hoa thaät.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 8 : trang trí xe ngöïa hoa
baèng hoa hoàng maøu ñoû, theo maket, hoa thaät.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 9 : trang trí xe ngöïa hoa
baèng hoa hoàng moân theo maket – hoa thaät.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 10 : trang trí xe ngöïa hoa
baèng hoa ngaøn sao – sao tím theo mat keùt vaø baèng hoa
thaät.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 11 : trang trí xe ngöïa hoa
theo maket baèng hoa hueä, hoa thaät.
- Xe hoa phöôøng 12 : trang trí xe ngöïa hoa baèng
hoa baát töû theo maket – hoa thaät.
- Xe hoa xaõ Taø Nung : trang trí xe ngöïa hoa theo
maket baèng hoa cuùc ñoû, hoa thaät.
- Xe hoa xaõ Xuaân Thoï : trang trí xe ngöïa hoa theo
maket baèng hoa mat rit, hoa thaät.
- Xe hoa xaõ Xuaân Tröôøng : trang trí xe ngöïa hoa
theo maket baèng hoa caåm chöôùng, hoa thaät.
* Ñoäi hình 9 : 110 gaùnh haøng hoa (TTVH – Ñaø Laït vaø
Tröôøng BTX chòu traùch nhieäm).
Ñaø Laït, 110 naêm…
55
- Choïn 110 em nöõ sinh – trang phuïc Baéc – Trung -
Nam vôùi 110 gaùnh hoa töôi – ñi theo ñoäi hình (2 x 55)
* LOÄ TRÌNH CANAVAN HOA :
- Ñuùng 18h 00 – taïi tröôùc raïp 3 thaùng 4.
- Caùc
ñoäi hình ñi
(theo thöù
töø ñoäi hình
1 ñeán ñoäi
hình 9).
Töø tröôùc
raïp 3/4
voøng ra
sau raïp
voøng laïi tröôùc raïp – xuoáng doác Leâ Ñaïi Haønh – ñeán
boàn binh ñaøi phun nöôùc ( xe hoa vaø xe ngöïa hoa
döøng laïi - caùc ñoäi hình ñi boä di chuyeån xung quanh
boàn binh vaø muùa theo ñoäi hình cuûa mình ) – qua ñaàu
ñöôøng Nguyeãn Thaùi Hoïc – ñeán tröôùc saân khaáu Hoà
du thuyeàn– ñi ngang qua saân khaáu (Ban toå chöùc seõ
thuyeát minh töøng ñoaøn ñi ngang qua) caùc ñoäi hình 1,
ñoäi hình 2, ñoäi hình 8 chaïy thaúng qua khaùn ñaøi saân
khaáu ñöùng laïi chôø laøm leã khai maïc (ñeå sau khai maïc
ñi dieãu haønh).
- Caùc ñoäi hình töø ñoäi hình 3 ñeán ñoäi hình 7, sau
khi ñi ngang qua saân khaáu, thì voøng ngöôïc laïi veà vò trí
Ñaø Laït, 110 naêm…
56
taäp trung tröôùc saân khaáu sau haøng gheá ñaïi bieåu (caùc ñoäi
hình ñi boä döøng laïi tröôùc saân khaáu vaø muùa theo ñoäi hình
cuûa mình ) (coù sô ñoà boá trí).
- Rieâng ñoäi hình 9 khi ngang qua saân khaáu thì
chia thaønh 2 haøng – qua phía tröôùc ñaïi bieåu taëng hoa cho
ñaïi bieåu vaø quan khaùch – sau ñoù veà vò trí theo sô ñoà ñeå
döï leã khai maïc.
PHAÀN THUYEÁT MINH CHI TIEÁT CAÙC ÑOÄI HÌNH :
- Ñuùng 18h 30 ñoäi hình 1 ngang qua saân khaáu thì 2
ngöôøi daãn chuyeän nam vaø nöõ leân saân khaáu ñeå thuyeát
minh töøng ñoäi hình.
Noäi dung phaàn thuyeát minh : 5 xe hoa Tp.
Ñaø Laït.
1. Xe hoa 1 :
* TUYEÁT HAÏNH
Thöa quyù vò vaø caùc baïn !
Ñaø Laït cuûa chuùng ta töøng ñöôïc meänh danh
laø thaønh phoá cuûa xöù sôû ngaøn hoa, trong ngaøy leã
hoäi 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån hoâm
nay 5 chieác xe hoa ñöôïc keát hoa töôi röïc rôõ seõ
giôùi thieäu vôùi quyù vò vaø caùc baïn nhöõng neùt khaùi
quaùt veà nhöõng yù töôûng tuyeät vôøi cuûa thaønh phoá
thaân yeâu naøy.
Ñaø Laït, 110 naêm…
57
Hoa sen laø moät loaøi hoa cao quyù thanh cao, hoa
sen töôïng tröng cho söï trong saïch - lieâm khieát,
ñöôïc nhaân daân ta gaén keát vôùi hình töôïng Baùc Hoà
kính yeâu.
* XUAÂN THOÁNG
Ñöôïc trang trí caùch ñieäu “hoà nöôùc” coù ñaøi sen,
troáng ñoàng Ngoïc Löõ vaø töôïng Baùc Hoà ñang vaãy chaøo
ñoàng baøo, caøng noùi leân söï kính troïng ngöôøi laõnh ñaïo
tuyeät vôøi cuûa Toå Quoác ta, nhaân daân ta. Hoà Chuû Tòch laø
ñoùa hoa sen soáng maõi trong loøng nhaân daân Vieät Nam vaø
baïn beø treân theá giôùi.
PHAÀN THUYEÁT MINH 110 EM THIEÁU NIEÂN ÑOÄI NGHI
THÖÙC THAØNH ÑOAØN :
* TUYEÁT HAÏNH
“Em mang treân vai maøu khaên töôi thaém
Ñaø Laït, 110 naêm…
58
Bao nieàm mô öôùc töôi saùng ngaøy mai
Ngoïn côø trao tay theo Ñoaøn em tieán böôùc
Thaønh ngöôøi chieán syõ cho ngaøy hoâm nay
Thaønh ngöôøi chieán syõ cho cuoäc ñôøi trong töông
lai.”
* XUAÂN THOÁNG
Hoâm
nay ñaïi dieän
cho theá heä
mai sau cuûa
thaønh phoá
ÑaøLaït – caùc
em thieáu
nieân cuûa Ñoäi
Thieáu Nieân
Tieàn Phong
Thaønh phoá
ÑaøLaït - cuõng ñeán vôùi leã hoäi Hoa baèng nhöõng boù hoa
muoân maøu theå hieän tình yeâu ñoái vôùi queâ höông mình –
nôi caùc em ñöôïc sinh ra, ñöôïc nuoâi döôõng vaø hoïc taäp.
2./ Xe hoa 2 :
* TUYEÁT HAÏNH
Ñaø Laït laø thaønh phoá coù nuùi ñoài nhaáp
nhoâ trong söông môø, coù hoa höôùng döông
vaøng röïc döôùi baàu trôøi xanh trong. Höôùng
döông laø moät loaøi hoa ñeïp, luoân höôùng veà
maët trôøi; hoa theå hieän yù chí, nieàm tin vaø tinh
Ñaø Laït, 110 naêm…
59
thaàn ñoaøn keát cuûa ngöôøi daân Thaønh phoá Ñaø
Laït, quyeát taâm thöïc hieän thaønh coâng coâng
cuoäc ñoåi môùi do Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam
khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo, xöùng ñaùng vôùi danh
hieäu : Ñaø Laït thaønh phoá anh huøng.
* XUAÂN THOÁNG
Taát caû nhöõng boâng hoa höôùng döông röïc
rôõ cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït ñöôïc trang trí gaén keát
vôùi nhau theå hieän söï ñoaøn keát cuûa caùc daân toäc
trong ñaïi gia ñình caùc daân toäc Vieät Nam.
PHAÀN THUYEÁT MINH 110 THIEÁU NÖÕ TRÖÔØNG KINH TEÁ
KYÕ THUAÄT ÑOÄI NOÙN LAÙ KEÁT HOA DAÕ QUYØ:
* TUYEÁT HAÏNH
Khoâng bieát töï bao giôø muøa ñoâng ÑaøLaït ñaõ
khoâng theå thieáu nhöõng ñoùa daõ quyø. Daõ quyø vaøng
röïc treân khaép caùc neûo ñöôøng, goùc phoá, treân nhöõng
ngoïn ñoài, khu vöôøn, nöông raãy ôû caùc vuøng ngoaïi
oâ thaønh phoá taïo neân moät neùt ñeïp ñaëc tröng cuûa
phoá phöôøng ÑaøLaït.
*XUAÂN THOÁNG
Tuy laø
loaøi hoa
daïi, nhöng
neùt ñeïp
vöøa thöôùt
tha, vöøa
Ñaø Laït, 110 naêm…
60
kieâu sa cuûa daõ quyø khoâng heà thua keùm nhöõng
loaøi hoa khaùc. Vì theá hoâm nay, 110 thieáu nöõ cuûa
tröôøng Trung hoïc Kinh teá Kyõ thuaät Dalat ñaõ söû
duïng hoa daõ quyø ñeå keát neân 110 chieác noùn laù
ñem ñeán leã hoäi hoa theâm phaàn röïc rôõ vaø duyeân
daùng.
3./ Xe hoa 3 :
* TUYEÁT HAÏNH
Ñaø Laït laø thaønh phoá cuûa tình yeâu.
Ñaát trôøi Ñaø Laït, thieân nhieân Ñaø Laït ñöôïc
taïo hoùa ban taëng ñaõ trôû thaønh vuøng ñaát lyù töôûng,
con ngöôøi Ñaø Laït cuõng theá, hieàn hoøa, meán khaùch,
taïo moät neùt rieâng veà phong caùch cuûa ngöôøi Ñaø
Laït.
* XUAÂN THOÁNG
Haøng trieäu trieäu boâng hoàng cho thaønh phoá troøn
110 tuoåi, nhaân daân Ñaø Laït chuùng ta coù quyeàn ñöôïc hy
voïng vaø öôùc mô veà moät thaønh phoá tình yeâu luoân soáng
maõi trong loøng du khaùch.
PHAÀN THUYEÁT MINH 110 LOÀNG ÑEØN HOA CUÛA ÑOAØN
TNCS HCM TP ÑAØ LAÏT:
* TUYEÁT HAÏNH
Tuoåi treû Tp. Ñaø Laït luoân naêng ñoäng saùng
taïo vaø ñi ñaàu treân moïi lónh vöïc hoïc taäp, phaán ñaáu
ñeå xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác. Caùc lónh vöïc
vaên hoùa vaên ngheä, theå duïc theå thao, caùc phong
Ñaø Laït, 110 naêm…
61
traøo thi ñua yeâu nöôùc vaø laøm coâng taùc xaõ hoäi
cuõng ñaõ ñöôïc phaùt ñoäng vaø phaùt trieån maïnh meõ
töø thanh nieân caùc toå daân phoá ñeán caùc cô quan ban
ngaønh.
* XUAÂN THOÁNG
Hoâm nay, tröôùc maét chuùng ta laø 110
Thanh nieân tieâu bieåu cuûa thaønh phoá cuøng 110
loàng ñeøn hoa ñöôïc saùng taïo caùch ñieäu. Nhöõng
chieác loàng ñeøn hoa muoân maøu muoân saéc theå hieän
yù töôûng thanh nieân thaønh phoá chaøo ñoùn kyû nieäm
110 naêm Dalat hình thaønh vaø phaùt trieån, quyeát
taâm toâ thaém cho thaønh phoá hoa theâm ñeïp, theâm
xinh vaø ngaøy caøng phaùt trieån veà moïi maët trong
töông lai.
4./ Xe hoa 4 :
* TUYEÁT HAÏNH
Ñaø Laït laø thaønh phoá trong röøng, röøng trong
thaønh phoá. Nhöõng röøng thoâng baït ngaøn noái tieáp
nhau cuøng muoân ngaøn loaøi hoa ñòa lan, phong lan
aån mình trong söông, trong naéng chieàu vaøng, hoøa
trong quang caûnh thieân nhieân töôi ñeïp, khí haäu
maùt meû trong laønh … ñaõ laøm rung ñoäng bieát bao
thi nhaân löõ khaùch. Nhaø thô lôùn Xuaân Dieäu ñaõ
töøng thoát leân.
* XUAÂN THOÁNG
Xin haõy laøm thinh chôù noùi nhieàu
Ñeå nghe döôùi ñaùy nöôùc hoà reo
Ñaø Laït, 110 naêm…
62
Ñeå nghe tô lieãu run trong gioù
Vaø ñeå xem trôøi giaûi nghóa yeâu …
PHAÀN THUYEÁT MINH 110 SÔN NÖÕ VAØ HOA RÖØNG :
* TUYEÁT HAÏNH
Khoâng theå nhôù ngöôøi Laïch ñeán ñaây töï bao
giôø! Chæ bieát maët trôøi moïc, roài maët trôøi laën, muøa
möa ñi, muøa naéng ñeán, ñôøi naøy ñeán ñôøi khaùc, toå
tieân ngöôøi Laïch ñaõ choïn vuøng ñaát töôi ñeïp naøy
laøm queâ cha ñaát toå.
* XUAÂN THOÁNG
- Cuøng ñeán vôùi leã hoäi hoâm nay, coù 110 coâ
sôn cöôùc vôùi nhöõng chieác guøi ñaày hoa röøng, cuøng
saéc phuïc truyeàn thoáng xinh töôi cuûa mình ñoùng
goùp vôùi leã hoäi
saéc hoa muoân
maøu cuûa nuùi
röøng tuyeät
ñeïp, noùi leân
moái ñaïi ñoaøn
keát keo sôn vaø
beàn vöõng cuûa
caùc daân toäc
ñang sinh soáng
treân maûnh
ñaát boán muøa hoa nôû.
5./ Xe hoa 5 :
Ñaø Laït, 110 naêm…
63
* TUYEÁT HAÏNH
Nhöõng röøng thoâng xanh baït ngaøn, nhöõng loaøi hoa
muoân saéc cuûa Ñaø Laït ñaõ ñi vaøo thô ca nhaïc hoïa. Raát
hieám hoi treân ñaát nöôùc ta, chæ rieâng Ñaø Laït laø moät vuøng
ñaát coù nhieàu loaøi hoa ñeïp, coù nhieàu teân hoa laï.
* XUAÂN THOÁNG
Moãi loaøi hoa coù moät yù nghóa rieâng, coù teân goïi
rieâng, taïo neân saéc maøu ña daïng phong phuù cho moät vöôøn
hoa Ñaø Laït röïc rôõ, xöùng ñaùng ñöôïc meänh danh laø Thaønh
phoá cuûa ngaøn hoa. Ñaây laø moät theá maïnh tuyeät vôøi cho
Ñaø Laït ñeå phaùt trieån kinh teá, caûnh quan moâi tröôøng vaø du
lòch.
Ñaø Laït maõi maõi laø thaønh phoá cuûa muoân loaøi hoa,
maõi maõi laø thaønh phoá cuûa tình yeâu.
PHAÀN THUYEÁT MINH CAÙC NHOÙM NHAÏC TREÛ “LIEÂN
HOAN NHOÙM NHAÏC TREÛ ÑAØ LAÏT 2003”
* TUYEÁT HAÏNH
- Thaät vui möøng cho thaønh phoá Hoa Ñaø
Laït cuûa chuùng ta ñöôïc ñoùn tieáp 10 nhoùm ca nhaïc
cuûa caùc tænh, vaø caùc thaønh phoá baïn ñeán tham döï
vaø chung vui vôùi Ñaø Laït. Nhöõng tình caûm toát ñeïp
aáy ñaõ ñem laïi khoâng khí aám aùp nghóa tình beø baïn,
cho Leã hoäi Hoa hoâm nay töôi thaém hôn, ñeïp hôn
vaø yù nghóa hôn. Xin caûm ôn caùc baïn.
Ñaø Laït, 110 naêm…
64
* NOÄI DUNG PHAÀN THUYEÁT MINH 15 XE NGÖÏA HOA
CUÛA 15 PHÖÔØNG XAÕ
- Xe ngöïa hoa phöôøng 1 : (xe hoa loa keøn
nhieàu maøu).
* XUAÂN THOÁNG
Hoa loa keøn coù nguoàn goác töø Etiopia. Loaøi
hoa naøy ñöôïc moïi ngöôøi yeâu chuoäng vì nhöõng ñaøi
hoa traéng tuyeát deã thöông, nhöõng laù xanh to baûn
vaø ñaëc bieät laø muøi höông deã chòu. Loaøi hoa bieåu
töôïng cho saéc ñeïp loäng laãy, thöôøng ñöôïc keát vaøo
nhöõng boù hoa coâ daâu trong leã cöôùi.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 2 : (xe hoa cuùc
vaøng).
* TUYEÁT HAÏNH
Hoa Cuùc
vaøng ñaõ ñöôïc
gieo troàng ôû
Trung Quoác vaø
Nhaät Baûn caùch
ñaây nhieàu theá
kyû, nhöng maõi
ñeán theá kyû 18
loaøi hoa naøy
môùi ñöôïc du
nhaäp vaøo.Vaøo
thaùng 10 vaø 11
aûm ñaïm, khi
haàu heát caùc
Ñaø Laït, 110 naêm…
65
loaøi hoa khaùc ñaõ kheùp caùnh, gioù vaø möa thu baét
ñaàu rôi thì Cuùc vaøng môùi chôùm nôû. Vaøo thôøi
ñieåm naøy hoa cuùc vaøng ñaït ñeán ñænh ñieåm cuûa söï
röïc rôõ. Theá neân, cuùc vaøng hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi
yù nghóa “Laïc quan, vui veû trong nghòch caûnh”.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 3 : (xe hoa Lay
ôn).
* XUAÂN THOÁNG
Hoa Layôn bieåu töôïng cho tính caùch maïnh
meõ, loøng cao thöôïng. Hoa coù nguoàn goác töø Chaâu
AÂu, laø loaøi hoa öa khí haäu maùt, chòu ñöôïc reùt ôû
Chaâu AÂu, Layôn ñöôïc xem nhö thanh göôm cuûa
chaønh hieäp só vôùi tính caùch maïnh meõ, cao thöôïng.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 4 : (xe hoa
salem).
* TUYEÁT HAÏNH
Hoa salem thuoäc hoï Baát töû, hoa töôïng
tröng cho söï baát dieät, söï tröôøng toàn vaø hoa cuõng
thöôøng ñöôïc duøng ñeå trang trí cho nhöõng buoåi leã
nghi thöùc quan troïng.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 5 : (xe hoa hoàng
traéng vaø vaøng).
* XUAÂN THOÁNG
Hoa hoàng laø bieåu töôïng cuûa saéc ñeïp loäng
laãy vaø tình yeâu maõnh lieät. Xin haõy caån thaän
Ñaø Laït, 110 naêm…
66
ñoùn nhaän nuï hoàng tình yeâu vì gai saéc caùnh hoàng
ñaâm vaøo seõ laøm ta nhöùc nhoái.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 6 : (xe hoa ñoàng
tieàn).
* TUYEÁT HAÏNH
Hoa ñoàng tieàn thuoäc hoï hoa cuùc, ngöôøi
Trung Hoa cho raèng hoa naøy töôïng tröng cho söï
phoàn thònh, vôùi neàn coâng ngheä hieän nay, loaøi hoa
naøy coù maët quanh naêm vaø ñöôïc moïi ngöôøi öa
chuoäng.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 7 : (xe hoa caùt
töôøng).
* XUAÂN THOÁNG
Hoa caùt töôøng laø loaøi hoa coù veû ñeïp quyù
phaùi, sang troïng, caùnh hoa maûnh mai, aån chöùa veû
ñeïp thanh cao, vaø ngay trong caû caùi teân, hoa
mang ñeán söï may maén cho moïi ngöôøi. ÔÛ Nhaät
Baûn, hoa Caùt töôøng ñöôïc nhieàu ngöôøi öa chuoäng
vaø thöôøng ñöôïc duøng trong caùc dòp leã, ngaøy Teát.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 8 : (xe hoa hoàng
ñoû).
*
TUYEÁT HAÏNH
Khoâng
coù moät
nhaø
thô
Ñaø Laït, 110 naêm…
67
naøo trong giôùi vaên ngheä syõ laïi khoâng nhaéc
ñeán loaøi hoa naøy. Hoa hoàng ñöôïc xem laø nöõ
hoaøng cuûa caùc loaøi hoa, noù luoân luoân gaén lieàn
vôùi phuï nöõ vaø tình yeâu. Hoa Hoàng coù nguoàn
goác ôû phöông Ñoâng nhöng ngaøy nay noù ñaõ nôû
hoa treân khaép ñòa caàu vôùi höông thôm tinh teá
nhaát, maøu saéc röïc rôõ nhaát, vaø nhöõng chieác laù
töôi xanh nhaát. Vì theá Chritistina Rosstti ñaõ
noùi : “Tình yeâu nhö moät ñoùa hoàng, loaøi hoa
haïnh phuùc nôû trong vöôøn ñôøi.”
- Xe ngöïa hoa phöôøng 9 : (xe hoa hoàng
moân).
* XUAÂN THOÁNG
Moät soá ngöôøi cho raèng Hoàng moân xuaát
phaùt töø Nam Myõ, nhöng soá khaùc cho raèng Hoàng
moân xuaát phaùt töø phöông Ñoâng. Hoàng moân vôùi
maøu ñoû röïc rôõ, ñöôïc moïi ngöôøi phöông Ñoâng raát
öa chuoäng vì hoï cho raèng ñaây laø loaøi hoa mang
ñeán nhieàu may maén, hoa raát laâu taøn vaø gaàn ñaây
thöôøng ñöôïc duøng trong caùc leã hoäi, tieäc cöôùi.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 10 : (xe hoa ngaøn
sao – hoa tím).
* TUYEÁT HAÏNH
Ngöôøi ta noùi raèng loaøi hoa naøy töôïng tröng
cho söï chính chaén, hoa thöôøng nôû vaøo muøa Noel,
Teát. Hoa coøn coù yù nghóa laø “Tình yeâu muoân
maøu”.
Ñaø Laït, 110 naêm…
68
- Xe ngöïa hoa phöôøng 11 : (xe hoa
hueä).
* XUAÂN THOÁNG
Trong suoát beà daøy cuûa lòch söû hoa hueä
thöôøng ñöôïc xem laø bieåu töôïng cuûa söï thanh
khieát vaø loäng laãy, theo truyeàn thuyeát noù ñöôïc ra
ñôøi töø nöôùc maét cuûa Eva, khi naøng rôøi khoûi vöôøn
ñòa ñaøng. Vuøng La Maõ vaø Hy Laïp ñaõ toân vinh
loaøi hoa naøy leân ngoâi cao nhaát cuûa caùc loaøi hoa.
Hoa hueä traéng bieåu tröng cho loøng nhieät tình, hoa
hueä maøu ñoám da cam mang yù nghóa “ta vaãn laø
baïn cuûa nhau” vaø hoa hueä vaøng laø bieåu töôïng cuûa
söï duyeân daùng.
- Xe ngöïa hoa phöôøng 12 : (xe hoa baát
töû).
* TUYEÁT HAÏNH
Hoa baát töû töôïng tröng cho tình yeâu baát
dieät cuûa con ngöôøi vôùi queâ höông ñaát nöôùc. Nhö
lôøi cuûa nhaø vaên Doxtoiepki ñaõ noùi: “caøng ñi saâu
vaøo tình yeâu, con ngöôøi caøng tieán gaàn ñeán söï baát
töû”
- Xe ngöïa hoa xaõ Taø Nung : (xe hoa
cuùc ñoû)
* XUAÂN THOÁNG
Vôùi yù nghóa “laïc quan, vui veû trong nghòch
caûnh”, hoa cuùc ñoû xuaát xöù töø Trung Quoác vaø Nhaät
Baûn. Vaøo thaùng 10 vaø 11, khi haàu heát caùc loaøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
69
hoa ñaõ kheùp caùnh, gioù vaø möa thu baét ñaàu rôi thì
Cuùc ñoûmôùi chôùm nôû. Luùc naøy, hoa cuùc ñoû ñaït
ñeán ñænh ñieåm cuûa söï röïc rôõ. Vì theá caùc nhaø vaên
vaø thô Phöông ñoâng thöôøng laáy hoa Cuùc ñeå laøm
ñeà taøi cho thô ca cuûa mình.
- Xe ngöïa hoa xaõ Xuaân Thoï : (xe hoa ly
ly).
* TUYEÁT HAÏNH
Quyù vò vaø caùc baïn ñang chieâm ngöôõng xe
hoa ly ly. Loaøi hoa naøy xuaát xöù töø Chaâu Aâu. Hoa
ñöôïc gieo troàng baèng cuû, raát ña daïng vaø phong
phuù veà maøu saéc. Hoa luoân toûa höông thôm nheø
nheï laøm vaán vöông loøng ngöôøi. Loaøi hoa naøy
ñöôïc moïi ngöôøi öa chuoäng vaø ñöôïc duøng ñeå trang
trí cho caùc buoåi leã trang troïng.
- Xe ngöïa hoa xaõ Xuaân Tröôøng : (xe
hoa caåm chöôùng).
* XUAÂN THOÁNG
Hoa caåm chöôùng laø moät trong caùc loaøi hoa
laâu ñôøi nhaát ñöôïc con ngöôøi gieo troàng. ÔÛ nöôùc
Anh noù ñöôïc bieát ñeán töø theá kyû 14 vaø ñaõ ñöôïc
vaên hoùa Anh nhaéc ñeán nhieàu trong caùc taùc phaåm
cuûa mình. Hoa caåm chöôùng töôïng tröng cho tình
yeâu vaø tình ngöôøi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
70
PHAÀN THUYEÁT MINH 110 EM HOÏC SINH TRONG TRANG
PHUÏC BAÉC, TRUNG, NAM VÔÙI 110 GAÙNH HOA TÖÔI:
* TUYEÁT HAÏNH
Sau böôùc chaân cuûa Baùc Só Alexandre
Yersin, nhöõng ngöôøi phu laøm ñöôøng, phu xaây
döïng ngöôøi Vieät ñaõ ñeán ñeå phuïc vuï cho döï aùn Ñaø
Laït – laø moät Trung taâm nghæ döôõng cuûa toaøn
quyeàn Ñoâng Döông. Daân soá Ñaø Laït ñoâng daàn
theo nhöõng chuyeán di daân, hoï ñeán töø nhöõng bình
nguyeân mieàn Nam, nhöõng laøng rau xöù Baéc, töø nuùi
Ngöï soâng Höông, töø soâng Haøn, soâng Traø cuûa
mieàn Trung ñaát Vieät.
* XUAÂN THOÁNG
- Ngöôøi Ñaø Laït laø moät söï hoäi tuï, toång hoøa
caùc giaù trò vaên hoùa cuûa con ngöôøi töø khaép moïi
mieàn ñaát nöôùc.
- Theå hieän yù töôûng ñoù, 110 em hoïc sinh
cuûa tröôøng trung hoïc baùn coâng Nguyeãn Du trong
trang phuïc truyeàn thoáng cuûa 3 mieàn Baéc, Trung,
Ñaø Laït, 110 naêm…
71
Nam cuøng 110 gaùnh hoa töôi ñaõ ñeán leã hoäi cuûa
chuùng ta ñeå theå hieän thaønh phoá ngaøn hoa hieàn
hoøa thanh lòch vaø meán khaùch.
(Khi thuyeát minh phaàn 110 gaùnh haøng hoa, caùc
em gaùnh hoa vaøo taëng hoa cho ñaïi bieåu vaø khaùch môøi,
sau ñoù ruùt veà vò trí ( theo sô ñoà) ñeå döï leã khai maïc).
II. LEÃ KHAI MAÏC :
1/ – Thôøi gian : töø 19h00 ñeán 23
h00
2/– Ñòa ñieåm : Saân khaáu du thuyeàn ngaõ 3
Nguyeãn Thaùi Hoïc.
3/ – Nghi thöùc khai maïc : ( 30 phuùt )
- 19h00 : Ñ/c Nguyeãn Vaên Trung , Giaùm ñoác ñaøi
phaùt thanh truyeàn hình Thaønh phoá Ñaølaït, tuyeân boá lyù do,
giôùi thieäu ñaïi bieåu (sau ñoù môøi Ñ/c Nguyeãn Tri Dieän leân
ñoïc dieãn vaên khai maïc)
+ Ñ/c Nguyeãn Troïng AÙnh Ñoâng - Phoù Chuû tòch
UBND Tp. Ñaø Laït ñoïc dieãn vaên khai maïc leã hoäi hoa.
(Ñ/c Nguyeãn Vaên Trung môøi laõnh ñaïo tænh leân
phaùt bieåu vaø taëng hoa cho laõnh ñaïo Tp. Ñaø Laït)
+ Ñ/c Nguyeãn Troïng AÙnh Ñoâng leân phaùt bieåu ñaùp
töø vaø caûm ôn.
- 19h30 : Chöông trình bieåu dieãn cuûa caùc nhoùm
nhaïc treû veà tham döï :
“LIEÂN HOAN NHOÙM NHAÏC TREÛ ÑAØ LAÏT 2003”
( Luùc naøy, ñoaøn xe moâtoâ, xe hoa, xe ngöïa hoa ñi
dieãu haønh theo caùc tuyeán ñöôøng: Ñinh Tieân Hoaøng – Ngaõ
Ñaø Laït, 110 naêm…
72
5 Ñaïi hoïc – Buøi Thò Xuaân – Ngaõ ba tröôøng Nguyeãn Du –
Phan Ñình Phuøng – Ñöôøng 3/2 – Traàn Phuù – Traàn Höng
Ñaïo – Huøng Vöông – Traàn Quyù Caùp – Quang Trung –
Nguyeãn Traõi – Yersin – Traàn Quoác Toaûn – Nguyeãn Thò
Minh Khai – Voøng xoay Chôï Ñaø Laït sau ñoù töï giaûi taùn)
- 23h00 : Keát thuùc leã hoäi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
73
LÔØI BÌNH LEÃ HOÄI
110 naêm “Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån”
Phaïm Vuõ.
Chöông I: HUYEÀN THOAÏI NUÙI RÖØNG
ND1: Thuôû hoàng hoang xa xöa
Khi ñaát trôøi troøn moät khoái
Ñaát voâ sinh, trôøi traéng ñuïc moät maøu maây
Thaàn N’Ñu ñaõ quyeát ra tay
Ñaø Laït, 110 naêm…
74
Phaù vôõ nuùi tìm ra nguoàn nöôùc.
ND2: Doøng nöôùc ngoït chaûy traøn treân maët ñaát
Caây coái sinh soâi theo nöôùc ñeán voâ cuøng
Vaø muoân loaøi, muoân vaät soáng ung dung
Tieân caûnh ñaáy, thaät voâ cuøng sinh ñoäng
Caûm ôn Thaàn ñaõ cho ta trôøi cao vaø bieån roäng
Thaùc nöôùc trong kia laø nguoàn soáng cuûa muoân loaøi
TRUYEÀN THUYEÁT LANG BIANG
ND1: Roài moät ngaøy kia cuõng ñaõ raát xa xöa
Khoâng hieåu vì sao trôøi queân cho nöôùc
Maáy thaùng roøng khoâng möa suoái, khe caïn kieät
Caây coái xaùc xô, beänh hoaïn khoå muoân loaøi
Giaø laøng guïc ñaàu, tay boùp naùt baøn tay
Tìm ñaâu nöôùc cho ngaøy mai nuoâi söï soáng?
ND2: Tình yeâu cuûa Lang vaø Bian cuõng khoâ daàn ñeán tuyeät
voïng!
Biang gaàm leân! Quyeát ñi kieän oâng trôøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
75
Maëc traêm hoï khuyeân can, Bian quyeát ñeán nôi
Ñoøi coù nöôùc, cho muoân ngöôøi ñöôïc soáng!
Biang ñi suoát baûy ngaøy, baûy ñeâm khoâng aên khoâng
uoáng
Kieät söùc, chaøng ngaû xuoáng tröôùc coång trôøi
K’Lang ôû nhaø thöông nhôù khoân nguoâi
Quyeát ñi tìm choàng vaø ñoøi ñöôïc nöôùc
OÂm xaùc choàng, K’Lang keâu khoùc
Tieáng khoùc cuûa naøng voïng thaáu trôøi cao
Boãng moät traän möa lôùn raøo raøo ñoå xuoáng
ND1: Nöôùc ngoït daâng cao chaûy traøn ñoàng ruoäng
Muoân loaøi möøng vui, ghi ôn taïc töôïng anh huøng
Treân ñænh nuùi cao, cao nhaát cuûa vuøng
Nuùi Lang Bian - Nuùi vôï, nuùi choàng ngöôøi anh
huøng boä toäc Laït.
ND2: Ngöôøi anh huøng ngaõ xuoáng, trôøi cho nöôùc chaûy veà
Hoäi ñöôïc muøa, daân soáng no neâ
Ôn Thaàn K’Neâ (Thaàn Luùa) ôn Thaàn KThe (Thaàn
Ñaát)
Caây neâu döïng cao, nhaø daøi chaät ních
Ñaø Laït, 110 naêm…
76
Röôïu traêm voø, traâu moå traêm con
Muùa haùt vang, chieâng troáng thaät doøn
Môøi caùc Thaàn vaø vôï choàng ngöôøi anh huøng veà döï
tieäc
Ngaøy Hoäi keùo daøi töôûng khoâng bao giôø heát
Löûa saùng baäp buøng, Thaàn Lo Zan Guùt(1)
cuõng vui
Giaø laøng cuøng vôùi gaùi trai vöøa nhaûy vöøa cöôøi
Möøng ñöôïc muøa, möøng cuoäc ñôøi ñoåi môùi
Chieâng troáng roän vang, troïn 100 ngaøy, 100 ñeâm
hoäi.
ND1: Boãng giaø laøng nghe tieáng Lang Biang goïi
Baûo daân veà môû hoäi troàng caây
Cho röøng theâm xanh, hoa traùi theâm ñaày
Cho muoân loaøi töø nay khoâng coøn ñoùi khoå!
NGAØY GHI NHÔÙ
ND2: Ñuùng 110 naêm veà tröôùc
Baùc só Yersin ñaõ ñaët böôùc tôùi ñaây
(1) LOZANGAÙT: Thaàn löûa
Ñaø Laït, 110 naêm…
77
Tröôùc caûnh thieân nhieân huøng vó, meâ say
Ngöôøi ñöùng ngaém röøng caây, thaùc nöôùc
ND1: Thuôû aáy mòt muø söông gioù reo
Ñaïi ngaøn thaêm thaúm nuùi cheo leo
Ñöôøng leân ngoaïn muïc quanh co laém
Naùt caû baøn chaân vaãn cöù treøo!
Ñi tìm chi ñaáy Baùc só ôi!
Nöôùc Phaùp qua ñaây ñöôïc maáy ngöôøi
Say caûnh, say tình daân xöù Laït
Thöông ngöôøi, meán caûnh leä traøo rôi!
ND2: Moät traêm möôøi naêm ñaõ qua roài
Baùc só ñaõ thaønh ngöôøi thieân coå
Nhaân daân thaønh phoá bieát ôn ngöôøi
Xin taïc töôïng ñeå ñôøi ñôøi ghi nhôù.
Ñaø Laït, 110 naêm…
78
Chöông II: ÑAÁT LAØNH HOÄI TUÏ
ND1: Ngaøy xöûa, ngaøy xöa nuùi lieàn vôùi bieån
Soâng La Ngö voã soùng ñeán voâ cuøng
Leã hoäi caàu ngö, caâu caù tieân roàng
Vui naùo nöùc trong loøng bao theá heä
Thuyeàn baèng caây, daäp dôøn treân soùng beå
Maùi cheøo cong, ngöïc treû ñaãm moà hoâi
Löôùi tung leân, loang loaùng aùnh maët trôøi
Tieáng troáng roän boài hoài töøng meû caù
ND2: Daân mieät bieån bao ñôøi vaát vaû
Buoâng tay cheøo, leân nuùi vôõ hoang
Ñaø Laït, 110 naêm…
79
Troàng caây, laäp aáp, xaây laøng
Ñöa haït muoái leân cuùng Yaøng xin ôû
Ngöôøi tröôùc, ngöôøi sau, töøng doøng, töøng hoï
Soáng cuøng ñoàng baøo Churu, Maï, K’Ho.
Thaønh queâ höông…töø ñoù ñeán baây giôø
Truyeàn thoáng cuûa Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi
Bình - Phuù - Khaùnh Hoøa
Cuûa caû Ninh vaø Bình Thuaän
Ñaõ goùp phaàn toâ ñaäm saéc cao nguyeân
ND1: Sau theâm moät soá baø con töø Hueá - Soâng Höông
Töø Ngheä An, Haø Tónh ñeán laøm vöôøn
Töø Haø Ñoâng ñeán gieo öôm maàm soáng
Aáp Ngheä Tónh, Saøo Nam, Haø Ñoâng, Aùnh Saùng
Laø queâ höông cuûa baø con mieàn Trung, mieàn Baéc
ñeán ñònh cö
Cöù theá: ÑAÁT LAØNH HOÄI TUÏ
ND2: Ngöôøi traêm nôi mô veà Ñaø Laït
Ñeå moät ngaøy ñöôïc soáng caûnh boàng lai
Ñöôøng leân cao, hoa naéng traûi daøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
80
Mieàn ñaát ñoû ñoát loøng ai tìm kieám
Baø con ñeán ñaây mang caû vaên minh, truyeàn thoáng
Neàn vaên hoùa soâng Hoàng vaø ca Hueá mieàn Trung
Cuøng quyeän vaøo nhau theo nhòp chieâng ñoàng
Quanh beáp löûa baäp buøng ñeâm Ñaø Laït.
Chöông III: THAØNH PHOÁ ANH HUØNG
ND1: Truyeàn thoáng laø coäi nguoàn cuûa söùc maïnh
Truyeàn thoáng ñoaøn keát, truyeàn thoáng ñaáu tranh
Truyeàn thoáng chòu ñöïng hy sinh gian khoå
Ñaõ taïo neân daùng voùc Ñaø Laït hoâm nay
Ñaø Laït, 110 naêm…
81
Duø laø ngöôøi Kinh, ngöôøi Churu, ngöôøi Maï, ngöôøi
Taøy
Ngöôøi K’Ho vaø caû nhöõng ai môùi ñeán
Ñeàu coù chung moät taám loøng, moät tình yeâu hoøa
quyeän
Chung moät baøn thôø Baùc, moät Toå Quoác Vieät Nam
Chung moät quyeát taâm, chung nieàm öôùc voïng
Ñeå Ñaø Laït ñeïp giaøu vaø cuoäc soáng aám no hôn!
ND1: Nhôù laïi ngaøy ñaàu khi môùi coù Ñaûng…
Thuôû aáy…
Trôøi Ñaø Laït coøn u aùm
Boãng böøng leân aùnh saùng Ñaûng soi ñöôøng
Chi boä ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp giöõa moät ñeâm muø
söông
Ba Ñaûng vieân neâu göông tranh ñaáu
Ñoàng chí Traàn Höõu Duyeät, Traàn Dieäm vaø Leâ
Quang Phaán
Teân ba ngöôøi thaønh ñieåm chaám son.
Thaønh theá ñöùng chaân kieàng, theá ñöùng ngaøn naêm
Trong lòch söû quang vinh thaønh phoá Ñaø Laït anh
huøng.
Ñaø Laït, 110 naêm…
82
ND1: Laù côø Ñaûng bay leân xoùa ñeâm ñen daøy ñaëc
Keâu goïi muoân ngöôøi ñoaøn keát ñaáu tranh
Xieát chaët tay quanh Ñaûng cuûa mình
Quyeát tranh ñaáu, duø hy sinh khoâng sôï
Côø Ñaûng ñoù laø nieàm tin – lôøi keâu goïi
Coù Baùc daãn ñöôøng, thaúng tôùi beán vinh quang.
ND2: Daønh ñöôïc chính quyeàn ñaõ khoâng deã
Giöõ ñöôïc chính quyeàn coøn khoù vaïn laàn hôn
Queâ höông ta laïi soâi suïc caêm hôøn
Vì quaân giaëc laïi tính ñöôøng quay laïi
Cuoäc chieán 30 naêm, maùu trieäu trieäu ngöôøi ñaõ
chaûy
Lôùp tröôùc guïc roài, lôùp khaùc laïi xoâng leân
Mieàn nuùi, mieàn xuoâi nghe Baùc goïi ñöùng leân
Theo côø Ñaûng xoâng leân phía tröôùc
Baø con tieåu thöông chôï Ñaø Laït ñaõ nhieàu ñeâm ñoát
ñuoác
Ñi bieåu tình ñoøi ñöôïc töï do
Hoïc sinh xuoáng ñöôøng ñuû caû thaày vaø troø
Ñaø Laït, 110 naêm…
83
Ñaáu tranh ñoøi Hoøa bình - thoáng nhaát
ND1: Maùu ñoàng chí, ñoàng baøo chaûy ñoû suoái Cam Ly
Ngaøn thoâng xanh haùt maõi thaàm thì
Ru caùc chò, caùc anh ñaõ hy sinh vì ñaát nöôùc
ND2: Cho hoâm nay thaønh phoá anh huøng, töôi ñeïp
Ngaøy giaûi phoùng ta vui, ta haùt
Möøng ñaøn con trong baõo taùp trôû veà
Meï giaø ôi, meï coù thaáy haû heâ
Khi thaønh phoá trôû veà trong voøng tay cuûa meï
Taám Huaân chöông naøy xin daâng meï kính yeâu
Thaønh phoá Anh huøng saùng maõi moät tình yeâu!
Chöông IV: NHÖÕNG BOÂNG HOA NGAØY MÔÙI
Ñaø Laït, 110 naêm…
84
ND1: Em sinh ra ngaøy giaûi phoùng
Ñeán hoâm nay hai möôi taùm tuoåi troøn
Treân laâm tröôøng, nhaø maùy, caùnh ñoàng
Treân vöôøn hoa, trong röøng thoâng môùi moïc
Treân buïc caùc giaûng ñöôøng ñaïi hoïc
ÔÛ nôi naøo cuõng coù daùng caùc em
Môùi ngaøy naøo coøn laø nhöõng buùp thoâng non
Nay ñaõ thaønh röøng laøm ñeïp queâ höông.
ND2: Hai möôi taùm naêm laø moät chaëng ñöôøng
Hai möôi taùm naác thang naâng ta vöôn tôùi
Töø moät thaønh phoá hoang taøn, ngheøo ñoùi
Ñieän chaäp chôøn, ñöôøng laày loäi quanh naêm
Thaønh phoá chìm trong ngheøo ñoùi, khoù khaên
ND1: Theá maø chæ sau hai möôi taùm naêm
Ñaûng laõnh ñaïo, daân vöôn leân laøm chuû
Ñieän ñaõ saùng ñeán töøng ngoõ phoá
Nhaïc roän raøng beân cöûa soå nhaø ai
Rau töôi xanh töøng luoáng traûi daøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
85
Hoa laïi nôû thaém töôi vöôøn nhaø sôùm toái
Nhaø kính moïc leân treân söôøn ñoài söông khoùi
Thaønh phoá saùng leân trong ñeâm hoäi giao muøa
ND2: Ñöôøng roäng theânh thang, xanh ñeïp maët hoà
Tröôøng môùi môû ñoùn caùc em thô tôùi lôùp
Khaên quaøng ñoû saùng hoàng maët ñaát
Thaønh phoá xanh rôïp maùt nhöõng ñoài thoâng
Nhaø nhaø moïc leân, ngoùi môùi röïc hoàng
Khoâng coøn nöõa nhöõng ñeâm ñoâng giaù laïnh
Thaønh phoá ñang treân ñaø tieán nhanh, tieán maïnh
Ñeán töông lai röïc rôõ muøa xuaân
ND1: Chaøo Thaønh phoá ngaøn hoa, Thaønh phoá ngaøn thoâng
Thaønh phoá cuûa hoa Hoàng vaø rau quaû
Xanh suoát boán muøa, töôi ñoû quanh naêm
Caûm ôn tay ngöôøi ñaõ kheùo boùn chaêm
Caûm ôn ñaát laønh cho rau quaû töôi xanh
ND2: Chaøo ngaøn hoa, chaøo xöù sôû Anh Ñaøo
Ñaø Laït, 110 naêm…
86
Lôøi haùt say söa, lôøi haùt ngoït ngaøo
Xin daâng taëng trôøi cao vaø ñaát roäng
Xin daâng taëng nhöõng ngöôøi ñang soáng
Kính daâng höông hoàn nhöõng ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng
naêm xöa
Cho maûnh ñaát laønh giaøu ñeïp vaø thô
ND1: Kìa nhöõng ñoùa hoàng nhung Ñaø Laït
Ñaäm höông thôm tình haïnh phuùc löùa ñoâi
Ngöïa oâ ñaõ khôùp xong roài
Yeân ñaõ thaéng, töøng ñoâi veà hôïp phoá
Phía tröôùc maët, cöûa dinh ñaõ môû
Ngöïa ta phi röôùc kieäu tôùi thieân ñöôøng
Muøa ñoâng veà Ñaø Laït môø söông
Vui muøa cöôùi - muøa uyeân öông keát baïn
Chöông V: ÑIEÅM HEÏN CAO NGUYEÂN
ND1: Ñaø Laït nôi ñaây: “Cho ngöôøi naøy nieàm vui
Cho ngöôøi kia söï maùt meû, yeâu ñôøi…”
ÔÛ ñaây quanh naêm khí haäu tuyeät vôøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
87
Du khaùch ñeán nghæ ngôi vaø döôõng söùc
Thaønh phoá treân cao nghìn naêm traêm thöôùc
Ñeâm töôûng chöøng nhö haùi ñöôïc nhöõng vì sao
Röøng thoâng xanh, gioù haùt rì raøo
Nhö ru ta vaøo coõi moäng
ND2: Trôøi raát xanh, raát cao vaø raát roäng
Thaû hoàn mình bay boång giöõa thieân nhieân
Thaùc nöôùc Cam Ly, Ñatanla, Preen
Chæ ñeán moät laàn môùi quen laø ñaõ nhôù
Hoà Xuaân Höông, Suoái Vaøng, Tuyeàn Laâm, Than
Thôû
Söï tích döôùi loøng hoà ñaày duyeân nôï khoù queân
Chuøa Linh Sôn, Thieàn Vieän, Truùc Laâm
Ñöa du khaùch vaøo coõi taâm thaùnh thieän…
Hôn taát caû laø taám loøng quyù meán
Baïn taâm tình cuûa khaùch ñeán xöù ngaøn hoa
Leân Ñaø Laït ñeå saên tìm ñieàu öôùc
Cuûa ngöôøi xöa ñaùnh cöôïc vôùi hoâm nay
ND2: Xin daâng nhöõng ñoùa hoa naøy
Ñaø Laït, 110 naêm…
88
Nhöõng quaû ñaàu muøa höông thôm ngaây ngaát
Cho khaùch ñeán töø xa, ngöôøi thöù trieäu leû moät
Ñeán vôùi xöù Anh Ñaøo, xöù moäng mô
Ñeán vôùi Thaønh phoá anh huøng, Thaønh phoá thô.
ND1: Ñaø Laït ñang höôùng tôùi töông lai
Ñaø Laït ñang vöôn mình khôûi saéc
Hôõi nhöõng caùnh chim hoaø bình haõy bay ñi vaø
Bay tôùi nhöõng nôi xa xoâi nhaát
Mang tin vui cuûa Ñaø Laït tôùi muoân nhaø
Xin daâng taëng ñoàng baøo vaø quùy khaùch nhöõng
boâng hoa
Thaém töôi tình Ñaø Laït.
ND2: Chaøo thaønh phoá anh huøng, thaønh phoá treân cao
Thaønh phoá Hoa Anh Ñaøo vaø öôùc voïng
Thaønh phoá du lòch ñang hoøa trong nhòp soáng
Vôùi queâ höông loàng loäng daùng roàng bay
Phaùo hoa ñoû trôøi möøng leã hoäi ñeâm nay.
Ñaø Laït, 110 naêm…
89
AÁN TÖÔÏNG LEÃ HOÄI ÑAØ LAÏT 110
NAÊM
Phuùc AÂn.
Treân
daûi ñaát
Nam Taây
Nguyeân
naêm 2003
kheùp laïi vôùi
bao aán
töôïng ñaùng
nhôù trong
ñoù Leã kyû
Ñaø Laït, 110 naêm…
90
nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån ñaõ taïo
neân bao nieàm haân hoan vaø luyeán tieác khoù phai trong loøng
haøng vaïn ngöôøi daân Ñaø Laït vaø du khaùch…
heo nhaän xeùt cuûa nhieàu ngöôøi thì leã hoäi kyû
nieäm 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt
trieån laàn naøy ñöôïc toå chöùc thaønh coâng hôn
laàn kyû nieäm 100 naêm tröôùc ñaây caû veà hình thöùc laãn noäi
dung. Ñieàu ñaùng möøng nhaát laø maëc duø du khaùch boán
phöông ñoå veà Ñaø Laït khaù ñoâng (leân tôùi haøng chuïc ngaøn
ngöôøi) song traät töï an ninh vaãn ñöôïc giöõ vöõng. Trong
ñeâm khai maïc Hoäi chôï Trieãn laõm Thöông maïi Du lòch
2003 maëc duø keû gian lôïi duïng ñoâng ñuùc, chen laán ñaõ gaây
neân haøng chuïc vuï moùc tuùi, giaät daây chuyeàn, ñieän thoaïi di
ñoäng cuûa du khaùch, song vôùi tinh thaàn kieân quyeát taán
coâng toäi phaïm, ngay sau ñoù löïc löôïng CA ña õ “hoát” gaàn
nhö troïn oå baêng nhoùm noùi treân ñeå ñöa ra xöû lyù tröôùc
phaùp luaät trong nay mai.
Ban toå chöùc cho hay: Töø ngaøy 25-30/11/2003 Hoäi chôï
ñaõ tieáp ñoùn treân 150.000 löôït khaùch ñeán vôùi 306 gian
haøng; trong ñoù coù gaàn 200 gian haøng laø cuûa caùc ñôn vò
saûn xuaát kinh doanh vaø dòch vuï du lòch cuûa caùc ñòa
phöông trong nöôùc nhö: Cao Baèng, Baéc Caïn, Laïng Sôn,
Haø Noäi, Thöøa Thieân Hueá, Tp. Hoà Chí Minh, Bình Thuaän,
Ninh Thuaän, Khaùnh Hoaø, Caàn Thô, An Giang, Beán Tre
…vaø treân 100 gian haøng giôùi thieäu nhöõng thaønh töïu kinh
teá - xaõ hoäi cuûa Ñaø Laït - Laâm Ñoàng treân ñöôøng phaùt
trieån. Taïi Hoäi chôï vôùi söï xuaát hieän cuûa caùc doanh nghieäp
T
Ñaø Laït, 110 naêm…
91
coù taàm côõ nhö VMEP, VISERI (Toång coâng ty Daâu Taèm
Tô Vieät Nam), Cty cheø Laâm Ñoàng, Cty Xuaát nhaäp khaåu
An Giang, Cty giaáy Taán Höng… vôùi saûn phaåm khaù
phong phuù veà soá löôïng, ña daïng veà maãu maõ ñaõ taïo neân
moät dieän maïo môùi cho Hoäi chôï Thöông maïi - Du lòch Ñaø
Laït vaø theå hieän khoâng khí soâi ñoäng cuûa kinh teá nöôùc nhaø
trong thôøi kyø ñoåi môùi. Coù theå noùi ñaây laø 1 cuoäc Hoäi chôï
trieån laõm coù quy moâ lôùn nhaát töø tröôùc ñeán nay ôû Ñaø Laït.
Cuõng trong thôøi gian naøy, coâng trình ñaøi phun nöôùc ngheä
thuaät treân ñöôøng Nguyeãn Thò Minh Khai vaø coâng vieân
Yersin vôùi trò giaù ñaàu tö haøng tæ ñoàng cuõng ñaõ ñöôïc caét
baêng khaùnh thaønh.
Tuy nhieân, coù leõ ñieàu gaây aán töôïng nhaát vaãn laø Leã
hoäi “Saéc hoa Ñaø Laït” dieãn ra taïi beán du thuyeàn hoà Xuaân
Höông vôùi gaàn 20 xe hoa (caû xe ngöïa laãn xe hôi ) cuûa
12 phöôøng 3 xaõ vaø caùc ñôn vò röïc rôõ traêm hoàng nghìn tía
vôùi haøng ngaøn boâng hoàng, boâng cuùc, ly ly, caåm chöôùng,
lay ôn, thuûy tieân, ñoã quyeân, Forgetmenot, Colico, Violeùt,
Margeurte … ñöôïc trang trí khaù loäng laãy, moãi xe hoa
moãi veû baèng nhöng loaøi hoa khaùc nhau dieãu haønh qua
caùc ñöôøng phoá chính. Beân caïnh ñoù laø cuoäc thi caém hoa,
tröng baøy trieån laõm aûnh hoa, chôï hoa; hoäi thaûo giao löu
giôùi thieäu veà kyõ thuaät troàng hoa cuûa caùc ngheä nhaân vaø
hình aûnh 110 coâ gaùi nöõ sinh trung hoïc gaùnh hoa taëng du
khaùch … ñaõ ñem ñeán söï thích thuù cho du khaùch vaø ngöôøi
xem, khieán moïi ngöôøi khoâng theå queân ñöôïc caùi ngheà
troàng hoa ñoäc ñaùo voán coù töø laâu ñôøi cuûa Ñaø Laït, vaø Ñaø
Laït luoân xöùng ñaùng vôùi bieät danh “thaønh phoá hoa” maø du
khaùch ñaõ phong taëng. Beân caïnh ñoù, leã hoäi aåm thöïc vôùi
Ñaø Laït, 110 naêm…
92
nhöõng moùn aên ñoäc ñaùo cuûa caû 3 mieàn Baéc, Trung, Nam
ñöôïc toå chöùc khaù traät töï taïi khu vöïc chôï “AÂm phuû”, coù
nieâm yeát coâng khai vôùi giaù khaù “meàm” ñaõ thu huùt khaù
ñoâng du khaùch. Caûnh “cheùm”, “chaët”, cheøo keùo khaùch
khoâng coøn nöõa, khu ñi boä ñöôïc môû ra, cuøng vôùi cuoäc thi
“chinh phuïc ñænh Lang Biang” cuõng ñöôïc nhieàu du
khaùch khen ngôïi.
Toái 30/11/2003 kòch baûn saân khaáu hoaù “Chaøo 110
naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån” ñaõ dieãn ra taïi thao
tröôøng Laâm Vieân khaù hoaønh traùng. Saân khaáu ñöôïc trang
trí baèng hình aûnh 1 boâng hoa höôùng döông khoång loà vaøng
röïc höôùng veà hoà Xuaân Höông vaø ñænh Lang Biang nhieàu
huyeàn thoaïi, ngôøi trong söông vaø xanh bieác trong maây.
Hôn 1.000 dieãn vieân laø nam nöõ thanh nieân vaø caùc em hoïc
sinh caùc tröôøng hoïc ñaõ tham gia ñoàng dieãn moät caùch nhòp
nhaøng trong suoát 3 chöông: “Huyeàn thoaïi nuùi röøng”;
“Ñaát laønh hoäi tuïï“; Ñaø Laït thaønh phoá anh huøng”, “Nhöõng
boâng hoa ngaøy môùi”; “Ñieåm heïn cao nguyeân” phaûn aùnh
sinh ñoäng quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Ñaø Laït
trong suoát chaëng ñöôøng 110 naêm ñaày gian khoå. Coù maët
taïi buoåi leã, oâng Nguyeãn Minh Trieát - UÛy vieân Boä Chính
trò, Bí thö Thaønh UÛy Tp. Hoà Chí Minh ñaõ toû ra khaù xuùc
ñoäng vaø ñaùnh giaù cao nhöõng thaønh töïu to lôùn maø nhaân
daân Ñaø Laït ñaõ ñaït ñöôïc trong coâng cuoäc xaây döïng thaønh
phoá xinh ñeïp noùi rieâng vaø ñaát nöôùc noùi chung. OÂng toû yù
mong raèng ñoàng baøo, caùc caáp UÛy Ñaûng vaø chính quyeàn
ñòa phöông seõ coá gaéng phaán ñaáu vaø phaùt huy hôn nöõa
truyeàn thoáng ñeå xaây döïng moät Thaønh phoá Ñaø Laït giaøu
maïnh hôn nöõa trong nhöõng naêm ñeán.
Ñaø Laït, 110 naêm…
93
Nhöõng aán töôïng ñeïp cuûa leã kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït
hình thaønh vaø phaùt trieån laø vaäy. Tuy nhieân, ñieàu khieán
nhieàu ngöôøi khoâng haøi loøng laø vieäc xaây döïng caùc coâng
trình troïng ñieåm ñeå phuïc vuï cho leã hoäi cuûa caùc cô quan
chöùc naêng thôøi gian qua ñaõ taïo neân khoâng ít thaéc maéc,
baên khoaên cho baø con ñòa phöông vaø du khaùch. Bôûi leõ
vieäc toå chöùc kyû nieäm Ñaø Laït 110 naêm ñaõ ñöôïc chính
quyeàn thoâng qua ngay töø ñaàu naêm 2003, nhöng khoâng
hieåu sao caùc cô quan chöùc traùch laïi ñeå “nöôùc tôùi chaân
môùi nhaûy”, khi chæ coøn hôn 1 thaùng nöõa ñeán ngaøy kyû
nieäm thì môùi baét tay vaøo thi coâng caùc coâng trình troïng
ñieåm nhö: Ñaøi phun nöôùc ngheä thuaät, coâng vieân Yersin,
söûa chöõa chænh trang thao tröôøng Laâm Vieân, laùt gaïch ôû
khu trung taâm… Moïi vieäc ñeàu ñöôïc tieán haønh moät caùch
voäi voäi vaøng vaøng ñeán möùc “queân” caû vieäc veõ Pano neâm
yeát coâng khai cho daân bieát; Vieäc thi coâng thì hoái haû gaáp
ruùt!. Nhö vaäy lieäu raèng chaát löôïng caùc coâng trình troïng
ñieåm chaøo möøng 110 naêm Ñaø Laït toán keùm baïc tæ cuûa
nhaân daân vaø Nhaø nöôùc roài ñaây seõ ra sao?
Moät traêm möôøi quaû phaùo boâng ñöôïc baén leân
soi saùng caû baàu trôøi thaønh phoá cao nguyeân. Leã hoäi
110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån kheùp laïi,
song dö aâm cuûa noù döôøng nhö coøn ñoïng maõi trong
loøng ngöôøi daân “thaønh phoá hoa” vaø du khaùch.
Ñaø Laït, 110 naêm…
94
MOÄNG MÔ TUOÅI 110
Bích An.
haø thô
Phaïm
Vuõ
tuy khoâng phaûi laø
ngöôøi Ñaø Laït
goác, nhöng vaãn
daïn dó tuyeân boá
chaéc nòch, oâng
hieåu töøng vieân
ñaù, töøng goác hoa
vaø caû muøi söông
laõng ñaõng maø
hoàn thô oâng caûm
nhaän: Xöa vaø nay
ö? Ñaø Laït xöa
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
95
maây raát nhieàu, cöù boàng beành phieâu dieâu, coøn nay con
ngöôøi laøm noùng khoâng khí, ñaåy maây leân cao…Noù quang
ñaõng quaù oâng aï.! Caùi hoaøi coå, nhôù nhung töøng tieáng xe
ngöïa loùc coùc, nhôù tieáng chuoâng thieàn vieäc Truùc Laâm vôõ
oøa trong tónh mòch hoà Tuyeàn Laâm, roài nhôù vaø xoùt xa kieán
truùc nhaø - vöôøn ñaëc tröng Ñaø Laït moät thôøi…nôi taâm hoàn
thi só “caøng giaøu caøng khoù ra thô” coù ñöôïc maáy ai chia
seû?
Beân taùch caø pheâ ñaäm ñaëc, vôùi caùi nhìn “coù thöïc
môùi vöïc ñöôïc ñaïo”, thaïc só Nguyeãn Huy Hoaøng, Phoù
chaùnh Vaên phoøng UBND tænh Laâm Ñoàng löø maét khoaùt
tay: “Ñuùng heát, nhöng xin baùc ñöøng coù noùi tôùi cuïm töø
“bieät thöï - xaùc cheát ôû ñöôøng Traàn Höng Ñaïo”. Khoâng
ñuùng ñaâu! Ñaø Laït phaûi hieän ñaïi leân chöù ñaâu coù loùc coùc
xe ngöïa maõi ñöôïc. Hieän ñaïi nhöng vaãn giöõ neùt coå kính,
vaãn phaûi giöõ thoâng, giöõ röøng, nhöõng ñaëc thuø baûn saéc
rieâng…Coù gì ñoù trong caâu chuyeän thaân tình giöõa nhaø thô
vaø nhaø kinh teá khieán chuùng ta phaûi traên trôû, giaèng xeù:
Laâm Ñoàng - Ñaø Laït nhìn veà töông lai theá naøo? Caùch naøo
ñeå vöøa hoaø nhaäp, vöøa giöõ mình khoâng bò “hoøa tan”? Vaø
treân heát ñaâu laø giaûi phaùp ñoät phaù trong voøng vaây”caùc ñòa
phöông khaùc cuõng coù cuøng theá maïnh ñaõ kòp trôû mình quaù
nhanh”? Ngöôøi ta noùi nhieàu ñeán nhöõng yeáu keùm nôi ñaây:
Töø boä maùy quaûn lyù coøn baát caäp “noùi nhieàu hôn laøm”,
caùch xöû xöï “quaù maïnh tay” vôùi caûnh quan thieân nhieân,
cho ñeán caû söï ruït reø khi ñöa ra nhöõng quyeát saùch phaùt
trieån ñi leân. Taát caû ñeàu coù thöïc cuõng nhö coù caû hoa
thöông phaåm laãn coû daïi ñôøi ngöôøi. Coù caû khoái beâ toâng 8
taàng che khuaát taàm nhìn ra hoà Xuaân Höông laãn nhöõng
Ñaø Laït, 110 naêm…
96
bieät thöï kieåu Phaùp coøn giöõ nguyeân reâu phong töø caùch
nay 110 naêm. Coù nhöõng chaäu hoa saép ñaët theo “tröôøng
phaùi Trung Hoa” ôû cöûa ngoõ ra vaøo khoâng maáy baét maét
laãn vöôøn ñòa ñaøng quyù phaùi ôû chuøa Truùc Laâm…Quy
hoaïch toång theå vaø chi tieát nôi ñaây quaû laø khoù vì moãi
ngöôøi moãi yù töôûng, moãi caùch laøm. Vaø dung naïp ra sao?
OÂng Nguyeãn Xuaân Tieán, Phoù Chuû tòch UBND tænh Laâm
Ñoàng thaän troïng giaûi ñaùp: “Khoù khaên coù nhieàu, caû khaùch
quan laãn chuû quan. Nhöng söï chuyeån dòch cô caáu kinh teá
cuûa chuùng toâi theo höôùng dòch vuï - coâng nghieäp ñaõ cho
nhöõng tín hieäu vui: 6 thaùng ñaàu naêm, toác ñoä taêng tröôûng
GDP ñaït 15,4% toång kim ngaïch xuaát khaåu ñaït 20 trieäu
USD, coøn veà du lòch thì thaät ñaùng ngaïc nhieân - trong thôøi
chieán tranh Iraq vaø dòch Sars - chuùng toâi vaãn thu huùt con
soá du khaùch kyû luïc: gaàn 600.000 löôïc khaùch, trong ñoù
khaùch quoác teá laø 56.700 ngöôøi, taêng nhieàu so cuøng kì
naêm ngoaùi”. Hôn ai heát, oâng Tieán hie åu roõ ñaèng sau
nhöõng con soá thoáng keâ naøy laø coäng ñoàng noå löïc chung, laø
söï ñaàu tö khoâng daøn traûi, xoaùy saâu vaøo laõnh vöïc dòch vuï
du lòch - maø theo oâng - laø ñaàu taøu keùo caû ñoaøn kinh teá
phoùng nhanh treân con ñöôøng coâng nghieäp hoùa - hieän ñaïi
hoùa. Coøn veà nhöõng chính saùch thu huùt ñaàu tö vaø nguoàn
nhaân löïc kieåu “traûi thaûm ñoû” ñaõ thaønh phong traøo taïi
nhieàu ñòa phöông? Nhaø thô Phaïm Vuõ noùi theo loái thô:
Toát nhaát cöù noùi goïn laø “ruû reâ” nhö ngöôøi tình ñeán vôùi
nhau, “ruû” hay “khoâng ruû” cuõng ñeán…Coøn oâng Tieán, vôùi
con maét moïât nhaø quaûn lyù vaø hoaïch ñònh chính saùch:
“Chuùng toâi cuõng coù nhöõng öu ñaõi haáp daãn veà thueá ñaát,
veà ñaàu tö trong vaø ngoaøi haøng raøo caùc khu coâng nghieäp,
caùc ñieåm du lòch môùi…Chuùng toâi coù beà daøy lòch söû 110
Ñaø Laït, 110 naêm…
97
naêm, coù caû moät coäng ñoàng daân cö töø 61 tænh thaønh, taïo ra
tính ñaëc thuø vaø baûn saéc vaên hoùa rieâng. Vaø vaên hoùa coù taùc
ñoäng trôû laïi taïo söùc baät cho kinh teá. Noùi chung phaûi tính
kyõ töøng khía caïnh ñeå quyeän chaët truyeàn thoáng vaø quaù
khöù, gaén keát coå kính vaø hieän ñaïi…”.
2. Caùi gì Laâm Ñoàng - Ñaø Laït coøn thieáu vaø caàn
nhaát tröôùc ngöôõng 110 tuoåi? Taát nhieân ñoù khoâng phaûi laø
“caùi gaäy” cô cheá ñaëc bieät vaø thöïc ra chính quyeàn ñòa
phöông naøy cuõng khoâng ñoøi hoûi coù ñöôïc noù baèng moïi
giaù. Caâu traû lôøi thaät ra ñôn giaûn hôn nhieàu: Caàn con
ngöôøi bieát vieäc, bieát traùch nhieäm. OÂng Nguyeãn Duõng,
Giaùm ñoác döï aùn cuûa coâng ty troàng hoa noåi tieáng Ñaø Laït
Hasfarm - moä coâng ty 100% voán nöôùc ngoaøi coù doanh
thu treân 5 trieäu USD/naêm - traàm ngaâm: “Ñaát, ñieàu kieän
khí haäu, coâng ngheä tieân tieán, cung caùch quaûn lyù…taát caû
ñeàu caàn, nhöng caàn hôn caû vaø quyù hôn caû vaãn laø con
ngöôøi. Tìm ngöôøi vaø choïn ngöôøi khoù laém! Hoïc ôû tröôøng
thaät ra chæ laø neàn taûng lyù thuyeát thoâi. Coøn phaûi hoïc maõi,
hoïc caû caùch tö duy khoâng theo loái moøn. Chuùng toâi vöøa cöû
2 kyõ sö ñi hoïc coâng ngheä töôùi nhoû gioït ôû Israel trong 2
thaùng vaø anh coù töôûng töôïng lôùp hoïc coù tôùi 20 tieán só
baèng caáp haún hoi cuõng vaãn cuøng caép saùch mieät maøi theo
hoïc. Hoï vaãn chòu khoù ñeán choã caàn hoïc chuyeân saâu. Coøn
chuùng ta vaãn daïy vaø hoïc theo kieåu cuõ, khoâng caäp nhaät
ñöôïc caùi môùi…”. Ngay coâng ty naøy cuõng traày traät maõi
môùi tuyeån ñöôïc moät quaûn ñoác töø 30 - 40 öùng cöû vieân. Taát
nhieân, ngöôøi noâng daân xöù hoa Ñaø Laït chöa theå ngaøy moät
ngaøy hai vôùi ñöôïc taàm phaùt trieån ôû trình ñoä cao nhaát cuûa
coâng ty coù tôùi 70% hoa thöông phaåm xuaát khaåu qua Nhaät
Ñaø Laït, 110 naêm…
98
Baûn, Austraulia, Arabia Saudi…nhöng vaãn thaáy ngheøn
ngheïn ôû coå vôùi caâu hoûi taïi sao? Chuùng ta cuõng cöïc kyø
thoâng minh, cuõng coù chí tieán thuû…song ña ëc saûn hoa Ñaø
Laït vaãn ngaøy moät thoaùi hoùa, vaãn chöa ñuû ñoä daøi, maøu
saéc, thôøi gian caém laâu…- nhöõng yeáu toá caàn thieát cho hoa
thöông phaåm. OÂng Duõng lyù giaûi. “Thay ñoåi taäp quaùn
canh taùc cuûa ngöôøi noâng daân khoù laém. Taäp quaùn cuûa ta
vaãn nghieâng veà “caùi ñaõ bieát” chöù khoâng phaûi “caùi khoâng
bieát”. Chuùng toâi coù toå chöùc taäp huaán cho khoaûng 50 hoä
nuoâi troàng khoaûng 10 gioáng hoa, song ña phaàn hoï khoâng
tuaân thuû ñaày ñuû caùc quy trình nghieâm ngaët, cöù “cheá”
theâm theo caùi mình, nghó ñeå ñôõ nhoïc coâng cho neân hieäu
quaû khoâng cao”.
Hoa cuõng nhö ngöôøi, thaät söï maûnh mai, nhaïy
caûm, caàn söï chaêm chuùt ñaëc bieät ñeå ñuû söùc baùm reã treân
maûnh ñaát naøy. Vaø chính quyeàn tænh cuõng nhö thaønh phoá
ñaõ suy nghó nhieàu vaán ñeà veà ñoäi nguõ caùn boä, veà giaùo duïc
yù thöùc ngöôøi daân ñeå du khaùch ñeán roài vaãn muoán quay trôû
laïi xöù moäng mô. Ñeå keùo daøi thôøi gian löu truù (hieän nay
bình quaân laø 2,2 ngaøy), chính quyeàn thaønh phoá ñaõ
nghieâm caám vaø aùp duïng caû hình phaït töôùc giaáy pheùp
kinh doanh vôùi caùc hoä kinh doanh “chaët cheùm” nhö kieåu
moät dóa côm bình daân aên xong môùi bieát giaù tôùi…50.000
ñoàng. OÂng Minh, Tröôûng phoøng Du lòch Sôû Thöông maïi -
Du lòch Laâm Ñoàng quaû quyeát: “Chuùng toâi ñaõ laäp 2 ñöôøng
daây noùng ñeå du khaùch phaûn aùnh. Seõ khoâng coù chuyeän
cheøo keùo, kinh doanh baät baï. Moâi tröôøng ôû caùc ñieåm du
lòch ñaõ khaù hôn nhieàu”. Vaø chung quy cuõng laø con ngöôøi,
cuõng vì con ngöôøi…Ñaø Laït ñang höôùng tôùi söï phaùt trieån
Ñaø Laït, 110 naêm…
99
beàn vöõng. Seõ coù theâm nhieàu saûn phaåm du lòch, nhieàu saân
chôi laønh maïnh môùi. Seõ coù moät con ñöôøng 6 laøn xe chaïy
töø saân bay Lieân Khöông veà trung taâm thaønh phoá - maø
theo moâ taû cuûa nhöõng ngöôøi laøm du lòch Thaønh phoá Ñaø
Laït - 2 beân ñöôøng chæ troàng toaøn mimosa…Dó nhieân, taát
caû coøn ôû phía tröôùc. Vaø hieän taïi bieát mô öôùc cuõng laø ñieàu
quaù toát!.
ÑAÂU LAØ CAÙI HAÏT NHAÂN CUÛA
PHONG CAÙCH NGÖÔØI ÑAØ LAÏT?
Vaên Phong
Ngöôøi
ta hay baøn
nhieàu veà
phong caùch
ngöôøi Ñaø Laït
vaø nhaân dòp
kyû nieäm 110
naêm Ñaø Laït
hình thaønh
vaø phaùt trieån
cuõng laø dòp
Ñaø Laït, 110 naêm…
100
ñeå “haâm noùng” laïi ñeà taøi naøy. Nhöng coù moät caâu hoûi
ñöôïc ñaët ra: Ñaâu laø caùi coát caùch - caùi haït nhaân cuûa
phong caùch ngöôøi Ñaø Laït? Laøm theá naøo ñeå phaùt huy caùi
coát caùch aáy?
öø haøng chuïc naêm veà tröôùc, taám loøng meán
khaùch cuûa ngöôøi daân thaønh phoá hoa ñaõ ñöôïc
du khaùch coâng nhaän vaø caùc nhaø “Ñaø Laït hoïc”
ñaõ duøng cuïm töø: “Hieàn hoøa, thanh lòch meán khaùch” ñeå
ñuùc keát laïi. Trong taøi lieäu tuyeân truyeàn höôùng tôùi kyû
nieäm 110 naêm, Thaønh uûy Ñaø Laït ñaõ phaân tích noäi dung
phong caùch ngöôøi Ñaø Laït nhö sau:
Hieàn hoøa laø hieàn laønh, thaät thaø, hoaø nhaäp vôùi
moâi tröôøng thieân nhieân vaø xaõ hoäi
Thanh lòch laø aên maëc kín ñaùo, khoâng oàn aøo xoâ boà
trong sinh hoaït vaø giao tieáp côûi môû.
Meán khaùch: Quí troïng khaùch ñeán thaêm, coi
khaùch cuøng queâ höông goác gaùc nhö ngöôøi nhaø.
Theo chuùng toâi: Caàn phaûi boå sung theâm, khaùi
quaùt theâm vaøo trong noäi dung phong caùch ngöôøi Ñaø Laït.
ÔÛ khía caïnh thanh lòch caàn phaûi theâm vaøo yeáu toá: “aên
maëc ñeïp, lòch söï” vaø caàn phaûi xaùc ñònh laïi yeáu toá “meán
khaùch” khoâng phaûi chæ laø “coi khaùch cuøng queâ höông goác
gaùc nhö ngöôøi nhaø”. Ai cuõng bieát do aûnh höôûng cuûa vaên
minh Taây phöông khaù sôùm vaø do yeáu toá khí haäu oân ñôùi
neân ngöôøi Ñaø Laït aên maëc raát ñeïp, khoâng quaù deã daõi nhö
ôû moät soá nôi. Coøn yeáu toá meán khaùch coù theå hieåu “nieàm
T
Ñaø Laït, 110 naêm…
101
nôû khi coù khaùch ñeán” - khaùch ôû ñaây laø khaùch du lòch töø
moïi mieàn chöù khoâng chæ cuøng queâ höông goác gaùc. Neáu
hieåu “meán khaùch” chæ laø: “coi khaùch cuøng queâ höông goác
gaùc nhö ngöôøi nhaø” thì raát deã sa vaøo beø caùnh, cuïc boä
kieåu ñòa phöông chuû nghóa vaø voâ tình laøm giaûm ñi caùi coát
loõi - caùi öu ñieåm cuûa ngöôøi Ñaø Laït laø “thanh lòch” “. Caùi
thanh lòch xuaát phaùt töø ñaëc ñieåm coäng cö cuûa nhieàu vuøng
mieàn laøm cho ngöôøi ta khoâng ñaët naëng vaán ñeà ngöôøi
cuøng queâ. Chæ coù ñònh nghóa nhö vaäy môùi phuø hôïp vôùi
baûn chaát cuûa thaønh phoá du lòch Ñaø Laït laø nôi khaùch ñeán
chöù khoâng chæ gheù qua baát chôït chæ ñeå thaêm ngöôøi cuøng
queâ?
Vaø trong caùc tính caùch treân, coù leõ cuõng phaûi nhaán
maïnh ñeán yeáu toá “thanh lòch” vì ñaây laø ñaëc ñieåm khu
bieät vôùi phong caùch ngöôøi ôû caùc mieàn khaùc. Söï “thanh
lòch” aáy chính laø keát quaû, laø heä quaû cuûa söï giao thoa
ñoàng ñieäu giöõa moâi tröôøng thieân nhieân trong laønh, xinh
ñeïp vôùi yeáu toá nhaân vaên - con ngöôøi phaùt trieån haøi hoøa,
coù hoïc thöùc. Ngay töø cuoái naêm 2002, Thaønh phoá Ñaø Laït
ñaõ phaùt ñoäng phong traøo xaây döïng ñôøi soáng môùi “Phaán
ñaáu xaây döïng khu phoá vaên hoùa” moät caùch roäng khaép töø
trong noäi oâ ñeán caùc xaõ ngoaïi oâ Xuaân Tröôøng, Taø Nung.
Nhaèm taïo ra söùc soáng cho phong traøo, vieäc phaùt
huy phong caùch, phaùt huy caùc yeáu toá vaên hoùa trong coäng
ñoàng daân cö, trong caùc hoaït ñoäng du lòch ñaõ trôû thaønh 1
trong 4 noäi dung chính cuûa chöông trình. Trong ñoù, thaønh
phoá hoa ñaõ choïn khu trung taâm thöông maïi Ñaø Laït vôùi
chôï laøm haït nhaân ñeå laøm ñieåm. Coâng vieäc naøy raát caàn
thieát vì nhöõng naêm gaàn ñaây hieän töôïng mua baùn chuïp
Ñaø Laït, 110 naêm…
102
giaät vôùi giaù caét coå hay xaûy ra taïi chôï Aâm phuû vaøo muøa
cao ñieåm coøn nhieàu chuû baùn haøng ôû chôï Ñaø Laït khoâng
coøn giöõ ñöôïc veû lòch söï, nieàm nôû nhö tröôùc, nhaát laø taïi
khu vöïc chôï ñoà cuõ ôû caàu thang nôi coù ngöôøi töø nhieàu ñòa
phöông khaùc ñeán tham gia kinh doanh. Ñaây cuõng laø nôi
coù cöôøng ñoä giao tieáp vôùi du khaùch nhieàu nhaát. Qua 4
thaùng trieån khai, tình hình an ninh traät töï trong kinh
doanh du lòch taïi khu vöïc naøy ñaõ ñöôïc caûi thieän roõ neùt.
Nhöng ñieàu quan troïng hôn caû laø yeáu toá “hieàn hoøa, thanh
lòch, meán khaùch” kia phaûi ñi vaøo ñôøi soáng daân cö, phaûi
ñöôïc xaây döïng töø töøng gia ñình, caùc toå daân phoá ñeán khu
phoá.
Ñeå theå hieän chaát “thanh lòch” cuûa phong caùc
ngöôøi Ñaø Laït ñang caàn coù nhieàu coâng trình saûn phaåm du
lòch mang ñaäm baûn saéc vaên hoùa - moät söï hoäi tuï vaø keát
tinh cuûa nhieàu vuøng mieàn vaên hoùa. Coâng ty dòch vuï du
lòch Ñaø Laït ñaõ coù lyù khi ñaàu tö ñeàn thôø Aâu laïc ôû KDL
thaùc Prenn ñeå coù choã cho du khaùch töôûng nieäm, vui chôi.
Hay nhö coâng trình “Ñaø Laït söû quaùn” - moät baûo taøng
ngheä thuaät veà tranh theâu mang ñaäm baûn saéc vaên hoùa
truyeàn thoáng töø caùch kieán truùc, tröng baøy, bieåu hieän vaø
theå hieän moät chuùt gì raát Hueá giöõa loøng Ñaø Laït thô moäng.
Khoâng chæ vôùi du khaùch maø vôùi ngöôøi daân Thaønh
phoá Ñaø Laït, moät cuoäc thi trình dieãn thôøi trang theo kieåu
“thanh nieân thanh lòch” laø raát caàn thieát ñeå baûo löu, phaùt
huy nhöõng trang phuïc truyeàn thoáng, haáp thuï neùt ñeïp cuûa
trang phuïc hieän ñaïi vaø ñoàng thôøi taïo ra moät saûn phaåm
vaên hoùa phuïc vuï du khaùch. Töø nhöõng cuoäc thi nhö vaäy
Ñaø Laït, 110 naêm…
103
giuùp giaùo duïc thanh nieân, hoïc sinh hình thaønh thoùi quen
aên maëc, neáp soáng thanh lòch.
Veà laâu daøi, caàn toå chöùc caùc cuoäc thi höôùng daãn
vieân du lòch thanh lòch hay tieáp taân vieân thanh lòch…vaø
coù theå môû roäng ra, môøi theâm moät soá thaønh phoá khaùc
cuøng tham döï…
PHONG CAÙCH NGÖÔØI ÑAØ LAÏT
HÌNH THAØNH TÖØ ÑAÂU?
Phuùc Aân
Töø laâu beân caïnh nhöõng phaåm caùch toát ñeïp chung cuûa
ngöôøi Vieät Nam, ngöôøi Ñaø Laït noåi tieáng laø coù phong caùch
rieâng, khaù ñoäc ñaùo. Theá nhöng, phong caùch aáy ñöôïc hình
thaønh töø ñaâu vaø coù gì khaùc bieät so vôùi caùc ñòa phöông
khaùc?. Nhaân dòp Ñaø Laït kyû nieäm 110 naêm hình thaønh vaø
phaùt trieån toâi muoán neâu leân moät vaøi suy nghó cuûa mình veà
söï hình thaønh phong caùch cuûa ngöôøi Ñaø Laït…
Töø nhöõng ngöôøi daân töù xöù
Ñaø Laït, 110 naêm…
104
göôïc
doøng lòch
söû ñeå
nhaän dieän
con ngöôøi
Ñaø Laït
hoâm qua vaø
hoâm nay
chuùng ta seõ
thaáy ôû Ñaø
Laït neáu 3
toäc ngöôøi
anh em: Lat (Laïch), Cil (Chil), Sreù (Sô reâ) choïn phía
Taây vaø Taây Baéc thaønh phoá ñeå laøm nôi “choân nhau caét
roán”, thì phaàn lôùn baø con ngöôøi goác Baéc laïi laáy nhöõng
quaû ñoài vaø thung luõng quanh caùc khu ngoaïi oâ Ñaø Laït ñeå
laäp aáp, laäp laøng nhö: Haø Ñoâng, NgheäTónh, Du Sinh; baø
con Thöøa Thieân - Hueá thì choïn loøng chaûo quanh aáp Aùnh
Saùng, gaàn hoà Xuaân Höông ñeå cö nguï; baø con Quaûng
Nam, Quaûng Ngaõi, Bình Ñònh, Phuù Yeân thì löïa nhöõng
vuøng ñaát maøu môõ ôû caùc vuøng ven nhö: Xuaân Thoï, Xuaân
Tröôøng…ñeå sinh soáng; baø con ngöôøi Hoa thì laáy khu
Hoaø Bình, ñöôøng Phan Ñình Phuøng laøm nôi kinh doanh,
buoân baùn; rieâng ngöôøi Phaùp tröôùc ñaây thì choïn nhöõng
quaû ñoài xinh ñeïp naèm raûi raùc khaép nôi trong thaønh phoá
ñeå laøm trang traïi vaø xaây bieät thöï nghæ döôõng.
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
105
Chính yeáu toá nhieàu luoàng daân cö cuøng ñoå veà ñaây sinh
cô laäp nghieäp, neân trong quaù trình giao thoa vaø hoäi nhaäp
giöõa caùc neàn vaên hoaù neân daàn daàn ñaõ hình thaønh neân
moät maãu ngöôøi Ñaø Laït rieâng khaùc haün caùc mieàn ñaát
khaùc. Neáu quan saùt kyõ hôn ta seõ thaáy Ñaø Laït nhö moät coâ
gaùi ñeïp mang trong mình 3 daùng daáp: Vieät, Hoa, Phaùp.
Daùng daáp Vieät ôû ñaây laø tính chaân chaát cuûa ñoàng baøo caùc
daân toäc thieåu soá baûn ñòa: Lat, Cil, Sreù vaø baø con ôû caû ba
mieàn: Baéc, Trung, Nam cuøng ñoå veà hoäi tuï. Daùng daáp
Phaùp chính laø oùc caàu tieán cuûa khoâng ít ngöôøi Phaùp ñaõ coù
moät thôøi gian daøi yeâu meán vaø chung soáng vôùi coäng ñoàng
ngöôøi Vieät treân vuøng ñaát cao nguyeân ñeå laïi. Coøn daùng
daáp Hoa laø caùch giao tieáp kheùo leùo trong quaù trình nhaäp
cö cuûa baø con Hoa kieàu ñem ñeán cho Ñaø Laït. Ñoù laø chöa
noùi caùc moùn aên cuûa Ñaø Laït cuõng mang moät höông vò khaù
ñaëc bieät: Maèn maën cuûa mieàn Baéc, cay cay cuûa mieàn
Trung vaø ngoøn ngoït cuûa mieàn Nam cuøng hoaø quyeän, chöù
khoâng taùch bieät nhö nhöõng mieàn ñaát khaùc, neân duø baïn laø
daân mieàn naøo cuõng ñeàu coù theå thöôûng thöùc ñöôïc.
Ñeán vieäc hình thaønh phong caùch
Do ngöôøi Ñaø Laït laø ngöôøi töù xöù, phaàn lôùn trong soá
hoï ñeán vôùi thaønh phoá cao nguyeân trong ñieàu kieän ngheøo
khoå, tha phöông caàu thöïc, neân luoân coù ñöùc tính caàn cuø
lao ñoäng, soáng giaûn dò, tieát kieäm vaø coù yù thöùc vöôn leân
trong cuoäc soáng. Chính vì cuøng caûnh ngoä vaø ñoàng höông,
neân hoïï raát coi troïng tình laøng nghóa xoùm, taän tình giuùp
ñôõ nhau nhöõng luùc khoù khaên, hoaïn naïn. Traûi qua söï baàn
haøn, ñoùi côm, thieáu aùo laïi muø chöõ neân ngöôøi daân Ñaø Laït
raát tha thieát vôùi vieäc cho con caùi hoïc haønh. Vì theá, thôøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
106
gian qua ñaõ taïo cho Ñaø Laït moät truyeàn thoáng hieáu hoïc
vaø toân sö troïng ñaïo. Chính nhaân toá aáy ñaõ giuùp Ñaø Laït
sôùm trôû thaønh moät trung taâm vaên hoaù, giaùo duïc noåi tieáng
Ñoâng Döông caùch ñaây haøng chuïc naêm vôùi haøng loaït caùc
tröôøng hoïc vaø cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc löøng danh nhö:
Grand Lyceùe (nay laø tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm), Petit
Lyceùe (nay laø Tröôøng Daïy ngheà Ñaø Laït), Covent des
Oiseau (nay laø Tröôøng Phoå thoâng daân toäc noäi truù), Lasan
( nay laø Tröôøng Trung hoïc kinh teá - kyõ thuaät Laâm Ñoàng),
Nöõ Trung hoïc Buøi Thò Xuaân (nay laø Tröôøng PTTH Buøi
Thò Xuaân ), Nam Trung hoïc Traàn Höng Ñaïo, Vieän Ñaïi
hoïc Ñaø Laït, Vieän Nghieân cöùu Haït nhaân …Töø ñoù ñaõ ñaøo
taïo ra khoâng ít nhaân taøi phuïc vuï cho ñòa phöông vaø cho
ñaát nöôùc.
Ngoaøi ra vôùi khí haäu laïnh giaù vaø söông muø haàu nhö
quanh naêm, hôn nöõa Ñaø Laït laïi aån mình giöõa nhöõng röøng
thoâng xanh ngaét baït ngaøn, nhöõng con thaùc traéng xoaù gaàm
reùo suoát ngaøy ñeâm, nhöõng hoà nöôùc trong xanh vaø phaúng
laëng nhö tôø, nhöõng bieät thöï xinh ñeïp ñaày hoa vaø tónh
laëng neân ñaõ hình thaønh neân moät maãu ngöôøi Ñaø Laït coù
moät phong caùch rieâng. Ngöôøi Ñaø Laït khaù traàm tónh,
khoâng voäi vaõ trong haønh ñoäng vaø cuõng ít boác ñoàng trong
cöû chæ, lôøi noùi thì thöôøng eâm dòu, nheï nhaøng. Nhôø coù khí
haäu maùt meû, trong laønh neân ngöôøi Ñaø Laït, nhaát laø phuï
nöõ vaø treû em luoân coù moät laøn da traéng hoàng, khoeû maïnh
vaø veû maët bao giôø cuõng thanh thaûn, chöù khoâng quaù caêng
thaúng nhö nhöõng thaønh phoá daân cö ñoâng ñuùc khaùc. Khi ra
ñöôøng ngöôøi Ñaø Laït luoân aên maëc kín ñaùo, aám aùp töø ñoù
ñaõ taïo cho hoï moät veû lòch laõm maø ai cuõng phaûi coâng
Ñaø Laït, 110 naêm…
107
nhaän. Haõy nghe Khaùnh Giang moâ taû veà phong caùch
ngöôøi Ñaø Laït vaøo nhöõng naêm1950: “Coù moät ñieàu khi
ñaët chaân ñeán Ñaø Laït laø baïn ñeå yù ngay: Caùch phuïc söùc
cuûa ngöôøi daân Ñaø Thaønh. Caùi khí haäu laïnh taïo cho hoï
moät caùch phuïc söùc ñöôøng hoaøng, trang nhaõ. Toâi khoâng
muoán noùi laø hoï ñaõ “tìm kieám” söï trang nhaõ aáy nhöng
phaàn nhieàu chæ maëc ñeå choáng laïi caùi laïnh buoát coùng veà
ñeâm hay nhöõng ngaøy gioù reùt khi coøn söông môø buoåi saùng.
Töø nhöõng ngöôøi phu xe, nhöõng chò buoân gaùnh baùn böng,
nhöõng ngöôøi lao ñoäng ñeán caùc caäu hoïc sinh, caùc coâng
chöùc, taát caû ñeàu phuïc söùc raát ñaëc bieät theo töøng möùc
soáng. Baïn seõ ngaïc nhieân khi thaáy moät ngöôøi baùn ñaäu huõ
vôùi gaùnh haøng nhoû beù nhöng töôm taát trong chieác aùo daøi
traéng thanh caûnh beân khoaùc beân ngoaøi moät chieác aùo len
ñeán boä “com leâ” maø baïn raát sôï khi phaûi maëc ôû Saøi Goøn
vaø ñaõ giaáu kyõ trong ñaùy tuû, seõ raát phuø hôïp khi ôû Ñaø
Laït…” (Khaùnh Giang “Ñaø Laït vôùi du khaùch”, Thôøi nay,
soá 3/1953).
Hoâm nay, neáu coù dòp ñeán Ñaø Laït baïn vaãn coù theå
baét gaëp nhöõng taø aùo daøi traéng tinh khoâi vaø nhöõng chieác
aùo len xanh ñen cuûa nöõ sinh thöôùt tha moãi buoåi tan
tröôøng; coù theå baét gaëp nhöõng chieác aùo veùt toâng, maêng toâ
maø ngöôøi Ñaø Laït thöôøng maëc moãi khi ra phoá, vaø cuõng coù
theå baét gaëp trong phaåm caùch cuûa hoï coù söï hoaø quyeän töø
veû thaät thaø cuûa ngöôøi daân toäc baûn ñòa; neùt teá nhò, troïng leã
nghóa cuûa ngöôøi mieàn Baéc; veû suy tö, traàm maëc, caån
troïng cuûa ngöôøi Thöøa Thieân - Hueá; tính caàn cuø, cöông
nghò cuûa ngöôøi Quaûng Nam, Quaûng Ngaõi, neùt ñoân haäu
cuûa ngöôøi mieàn Nam, caùch giao tieáp kheùo leùo cuûa ngöôøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
108
Hoa, vaø tinh thaàn caàu tieán, khoâng coá chaáp cuûa ngöôøi
Phaùp. Chính nhöõng yeáu toá xaõ hoäi vaø töï nhieân noùi treân
ñaõ hình thaønh neân moät phong caùch rieâng cuûa ngöôøi Ñaø
Laït.
Tuy nhieân, beân caïnh nhöõng neùt ñeïp aáy, thì coù leõ
cuõng do yeáu toá thieân nhieân vaø ñieàu kieän soáng phaàn lôùn
laø nhöõng ngöôøi daân töù xöù, tha phöông caàu thöïc neân trong
phong caùch ngöôøi Ñaø Laït thöôøng traàm maëc, laém luùc hôi
ruït reø nhuùt nhaùt vaø baøn quang tröôùc thôøi cuoäc!. Cuøng vôùi
nhöõng thaêng traàm vaø bieán ñoäng cuûa Ñaø Laït, trong hôn
nöûa theá kyû qua phong caùch ngöôøi Ñaø Laït coù luùc bò xaùo
troän, bieán ñoåi; moät soá ngöôøi chæ vì chaïy theo lôïi ích caù
nhaân ñaõ laøm aûnh höôûng khoâng nhoû ñeán phong caùch cuûa
ngöôøi Ñaø Laït nhö “cheùm, chaët” du khaùch, “coø khaùch”, aên
maëc theo kieåu “noâng thoân hoaù ñoâ thò”, hôû han, chöûi theà,
ñaùnh nhau, xaû raùc treân ñöôøng phoá, ít toân troïng luaät leä
giao thoâng …Song, nhaân daân Ñaø Laït ñaõ vaø seõ kieân quyeát
ñaáu tranh, leân aùn, nhaèm baûo veä nhöõng phaåm caùch toát
ñeïp cuûa mình.
Moät traêm möôøi muøa xuaân troâi qua, thaønh phoá thaân
yeâu naøy ñaõ phaûi traûi qua bieát bao cay ñaéng, ngoït buøi ñeå
coù ñöôïc moät voùc daùng nhö hoâm nay. Ñaø Laït khoâng chæ
töï haøo vì ñöôïc thieân nhieân ban taëng cho moät khí haäu
tuyeät vôøi vaø nhöõng thaéng caûnh thô moäng, huøng vó ít nôi
naøo coù ñöôïc, maø coøn caûm ôn ñaát trôøi ñaõ saûn sinh cho
nhöõng ngöôøi con luoân coù ñöùc tính: Caàn cuø, hieàn hoaø,
thanh lòch vaø meán khaùch. Chính nhöõng con ngöôøi aáy ñaõ
ñem ñeán nhöõng muøa xuaân vaø laø nhaân toá quyeát ñònh liïch
söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa Ñaø Laït hoâm qua vaø ngaøy
Ñaø Laït, 110 naêm…
109
mai. Toâi hy voïng raèng roài ñaây vieäc giaùo duïc phong caùch
ngöôøi Ñaø Laït seõ ñöôïc ñöa vaøo caùc tröôøng hoïc trong
thaønh phoá ñeå caùc em hoïc sinh - nhöõng ngöôøi chuû töông
lai cuûa Ñaø Laït seõ tieáp tuïc giöõ gìn vaø phaùt huy hôn nöõa.
110 NAÊM, THAØNH PHOÁ CAO NGUYEÂN
Uoâng Thaùi Bieåu
Nhö
moät lôøi hoø
heïn, hoa daõ
quyø baùo hieäu
muøa khoâ veà nôû
roä khaép nhöõng
neûo ñöôøng ñeán
vôùi thaønh phoá
Ñaø Laït, 110 naêm…
110
moäng mô treân cao nguyeân Laâm Vieân. Saéc vaøng cuûa loaøi
hoa ñaëc tröng vaø thaân thöông aáy hoøa trong nhöõng saéc
maøu lung linh cuûa ngaøy hoäi möøng tuoåi 110 cuûa xöù sôû queâ
höông chaøng Lang vaø naøng Biang huyeàn thoaïi, thaønh phoá
ngaøn hoa, ngaøn thoâng vaø ngaøn söông…
hoâng chæ ñeâm 30 - 11, ñeâm hoäi chính thöùc
chaøo möøng kyû nieäm tuoåi 110 cuûa thaønh phoá
cao nguyeân maø suoát tuaàn qua treân khaép caùc
ngaû ñöôøng, phoá phöôøng Ñaø Laït traøn ngaäp khoâng khí leã
hoäi. Moät tuaàn keát tinh töø 110 naêm. Nhöõng ngaøy ngöôøi
daân Ñaø Laït hoaøi nieäm vaø tri aân nhöõng naêm thaùng ñaõ luøi
veà kyù öùc, ngaãm suy veà chaëng ñöôøng vaøo töông lai phía
tröôùc. Haøng vaïn du khaùch noâ nöùc cuøng nhöõng ngöôøi daân
thaønh phoá, nhöõng lôøi chuùc thaém tình, nhöõng lôøi chaøo thaân
thieän. Töø ngaøy 25 - 11 ñeán nay, Ñaø Laït khoâng coù ñeâm
naøo nguû. Du khaùch ngaäp traøn trong nhöõng “böõa tieäc” thò
giaùc vaø caûm xuùc. Buoåi khai maïc hoäi chôï - trieån laõm du
lòch - thöông maïi thu huùt gaàn 300 gian haøng cuûa caùc cô
quan, ñôn vò, doanh nghieäp ñòa phöông, trong nöôùc vaø
quoác teá. Chöông trình bieåu dieãn cuûa Nhaø haùt giao höôûng
- vuõ kòch Tp. Hoà Chí Minh vaø lieân hoan caùc nhoùm nhaïc
treû ñeán töø 11 tænh, thaønh trong caû nöôùc ñaõ mang ñeán cho
du khaùch vaø nhöõng ngöôøi yeâu aâm nhaïc ôû ñoâ thò cao
nguyeân nhöõng xuùc caûm môùi laï, nhöõng aán töôïng khoù phai.
Chöông trình aåm thöïc do baøn tay nhöõng ngöôøi phuï nöõ Ñaø
Laït thanh lòch, dòu daøng theå hieän ñaõ “ñaõi” thöïc khaùch
höông vò ba mieàn trong khoâng gian se laïnh cuûa phoá nuùi.
Du khaùch cuøng tham gia bieåu dieãn maùy bay moâ hình treân
K
Ñaø Laït, 110 naêm…
111
hoà Xuaân Höông vôùi Coâng ty du lòch Laâm Ñoàng vaø Caâu
laïc boä maùy bay moâ hình Tp. Hoà Chí Minh. Ngöôøi thích
caûm giaùc chinh phuïc thì cuøng ñeán vôùi ñænh nuùi Lang
Biang huyeàn thoaïi ñeå chieâm ngöôõng truøng ñieäp non
ngaøn. Phoá ñi boä - neùt vaên hoùa môùi cuûa Ñaø Laït, vöøa môùi
khai tröông giaønh cho nhöõng ai thích giaây phuùt thaûnh
thôi, cho nhöõng löùa ñoâi. Vaø hoa, Ñaø Laït traøn ngaäp hoa
trong nhöõng ngaøy naøy…
Thaønh phoá cao nguyeân thaät xöùng ñaùng vôùi danh
thôm “vöông quoác cuûa caùc loaøi hoa”. Hoa khaép moïi
mieàn, hoa Ñoâng phöông vaø Taây phöông tuï hoäi, hoa daïi,
hoa röøng, hoa nhaø vöôøn vaø hoa cao caáp. Hôn moät traêm
naêm qua, nhieàu theá heä ngöôøi daân Ñaø Laït ñaõ trôû thaønh
nhöõng ngöôøi caàn maãn chaêm soùc “thaûo vieân baùch saéc,
thieân höông” ñeå coáng hieán nhöõng phuùt giaây myõ caûm cho
ngöôøi yeâu hoa. Töø nhöõng löu daân xa xöù töø ba mieàn Trung
- Nam - Baéc ñeán ñaây vaø laøm quen vôùi ngheà troàng hoa
cuûa ngaøy ñaàu khai sôn laäp aáp, cho ñeán hoâm nay Ñaø Laït
ñaõ laø moät “vöôøn hoa khoång loà” vôùi moät neàn sa ûn xuaát hoa
beà theá coù moät khoâng hai ôû ñaát nöôùc ta. Coù leõ vì theá maø
caùc nhaø toå chöùc ñaõ choïn leã hoäi saéc hoa laøm moät “ñieåm
nhaán” cho chöông trình kyû nieäm 110 naêm Ñaø Laït. Cuõng
chính vì theá maø taát caû moïi neûo ñöôøng thaønh phoá hoâm nay
ñeàu traøn ngaäp hoa, nhö moät ñaïi tieäc höông vò vaø saéc
maøu. Ñeâm leã hoäi saéc hoa Ñaø Laït 28 - 11 vöøa qua laø moät
cuoäc phoâ dieãn neàn “vaên hoùa hoa” cuûa thaønh phoá cao
nguyeân. Hoa ñöôïc baøi trí töng böøng töø Coâng vieân hoa
thaønh phoá. 15 chieác xe thoå moä vôùi nhöõng chuù naøi ngöïa
mang daùng daáp phoá nuùi thuôû sô khai cuøng vôùi 5 chieác xe
Ñaø Laït, 110 naêm…
112
lôùn keát bôûi nhöõng chuûng loaïi hoa ñoäc ñaùo ñaõ dieãu haønh
qua nhöõng con ñöôøng thô moäng nhaát thaønh phoá. 110 sôn
nöõ vôùi trang phuïc thoå caåm cuûa ngöôøi Laïch baûn ñòa ñaõ
guøi töø röøng veà phoá nhöõng loaøi hoa thuaàn khieát töï nhieân.
110 thieáu nöõ Ñaø Laït dòu daøng, thanh lòch trong taø aùo daøi
truyeàn thoáng Vieät Nam vôùi nhöõng gaùnh haøng hoa goõ nhòp
guoác treân neàn ñöôøng phoá nuùi. Roài cuoäc tröng baøy110 loaøi
hoa tieâu bieåu, hoäi thaûo veà hoa, trieån laõm aûnh ngheä thuaät
veà hoa, tranh hoa khoâ, thi trang trí hoa, caém hoa…Nhöõng
chuyeán xe hoa, nhöõng guøi hoa, nhöõng ghaùnh haøng hoa,
nhöõng thieáu nöõ thanh lòch xinh töôi trong leã hoäi hoa vaø
taát caû nhöõng gì noùi veà hoa trong leã hoäi naøy ñaõ chuyeån taûi
nieàm töï haøo, nhöõng neùt ñoäc ñaùo nhaát cuûa ñoâ thò gaàn guõi
vôùi thieân nhieân, veà moät vuøng hoa vaø neàn saûn xuaát hoa beà
theá treân cao nguyeân Laâm Vieân. Hoa laù ñöôïc toân vinh,
nhöõng con ngöôøi cuûa xöù sôû toát töôi saéc maøu vaø ngaøo ngaït
höông thôm naøy cuõng ñöôïc toân vinh…
Ñeâm 30 - 11, haøng vaïn ngöôøi daân Ñaø Laït - Laâm
Ñoàng vaø beø baïn muoân phöông cuøng tuï hoäi veà saân vaän
ñoäng trong leã hoäi chính thöùc möøng tuoåi 110 cuûa thaønh
phoá. Döôùi saân khaáu ñöôïc caùch ñieäu bôûi moät boâng daõ quì
vaøng röïc rôõ laø muoân vaøn aùnh saùng lung linh, saéc maøu roän
raõ. Duø ñaõ bieát tröôùc kòch baûn cuûa ñeâm hoäi, nhöng chuùng
toâi vaãn khoâng khoûi baát ngôø bôûi quy moâ hoaønh traùng vaø
saéc maøu röïc rôõ qua maøn trình dieãn taùi hieän laïi lòch söû
hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa thaønh phoá cao nguyeân. 100
dieãn vieân chuyeân nghieäp cuûa Nhaø haùt giao höôûng - vuõ
kòch Tp. Hoà Chí Minh, 100 dieãn vieân baùn chuyeân nghieäp
ñòa phöông vaø 1.500 dieãn vieân quaàn chuùng trong kòch
Ñaø Laït, 110 naêm…
113
baûn 5 chöông: huyeàn thoaïi nuùi röøng, ñaát laønh hoäi tuï,
thaønh phoá anh huøng, nhöõng boâng hoa ngaøy môùi, ñieåm
heïn cao nguyeân ñaõ daãn daét caûm xuùc coâng chuùng vaø khaùn
giaû truyeàn hình caû nöôùc luøi veà kyù öùc, soáng laïi cuøng
nhöõng böôùc chaân gian khoù ngaøy xöa cuûa nhöõng theá heä
tieàn nhaân ñi môû ñaát, töï haøo vôùi nhöõng chieán coâng oanh
lieät, chia vui vôùi nhöõng thaønh töïu trong döïng xaây kieán
thieát vaø töông lai roäng môû cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït thaân
yeâu. Moät ñeâm vui, nhôù laïi haøng vaïn ngaøy trong hôn moät
theá kyû qua…
Tuy chöa coù teân goïi nhö ngaøy nay, nhöng töø haøng
theá kyû tröôùc, vuøng cao nguyeân Di Linh - Lang Biang ñaõ
ñöôïc nhaéc ñeán trong caùc thö tòch coå. Trong taùc phaåm “OÂ
chaâu caän luïc” cuûa Döông Vaên An (theá kyû 16) vaø “Phuû
bieân taïp luïc” cuûa Leâ Quyù Ñoân (theá kyû 18) vuøng ñaát naøy
ñaõ ñöôïc nhaéc ñeán vôùi caùi teân laø Sôn Ñoâng vaø Man Ñoâng.
Tieáp ñoù, Phan Huy Chuù ñaõ veõ nhöõng ngoïn nuùi, doøng
soâng thuoäc ñòa phaän Ñaø Laït ngaøy nay trong “Ñaïi Nam
thoáng toaøn ñoà” (in naêm 1834). Nhöng coù leõ, ngöôøi Vieät
Nam ñaàu tieân bieát roõ maûnh ñaát naøy laø Nguyeãn Thoâng -
moät söû gia, nhaø thô vaø chí só yeâu nöôùc. Söû ghi laïi raèng,
vaøo khoaûng nhöõng naêm töø 1862 - 1867, Nguyeãn Thoâng
(queâ ôû Gia Ñònh, ñoã cöû nhaân, laøm quan döôùi trieàu
Nguyeãn), tình nguyeän toøng quaân dieät Phaùp. OÂng boân ba
khaép nôi, lieân laïc vôùi nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc tìm keá laâu
daøi choáng giaëc ngoaïi xaâm. OÂng cuøng vôùi nhöõng ngöôøi
ñoàng chí höôùng toå chöùc thaùm hieåm caùc vuøng cao nguyeân
heûo laùnh ñeå laäp cöù ñòa choáng Phaùp. Töø thuôû xa xöa ñoù,
khi gaëp cao nguyeân, Nguyeãn Thoâng ñaõ vieát nhöõng caâu
Ñaø Laït, 110 naêm…
114
thô thaät gôïi:“Na tu baûn vuõ man yeân ñòa - Thöôïng höõu
giang hoà laõo khaùch tinh” (taïm dòch : Ngôø ñaâu xöù thöôïng
môø maây phuû - Gaëp baïn taâm tình khaùch quyù mong).
Nhöng coâng lao lôùn nhaát cho söï ra ñôøi thaät söï ñoâ thò ñoäc
ñaùo coù moät khoâng hai ôû Vieät Nam vaø toaøn coõi Ñoâng
Döông thôøi baáy giôø thuoäc veà nhaø baùc hoïc ngöôøi Thuî Syõ
mang quoác tòch Phaùp A.Yersin. Thaùng 7/1890, A.Yersin
ñaõ töø Nha Trang leân ñöôøng thaùm hieåm cao nguyeân vôùi
muïc ñích ñaàu tieân laø thoaû chí khao khaùt khaùm phaù cuûa
mình. Trong chuyeán ñi naøy, oâng chæ môùi döøng laïi ôû cao
nguyeân Di Linh roài quay veà, nhöng vaãn khoâng nguoâi yù
töôûng tìm kieám moät vuøng ñaát môùi. Thaùng 3/1893,
A.Yersin laïi tieáp tuïc cuoäc thaùm hieåm maø laàn tröôùc oâng
boû dôû, vaø laàn naøy, vò baùc só ngöôøi AÂu gaén boù vôùi Vieät
Nam ñaõ thaønh coâng. Theo nhaät kyù thaùm hieåm cuûa
A.Yersin, oâng ñaõ coù maët ôû cao nguyeân LaâmVieân vaøo luùc
13 giôø 25 phuùt, ngaøy 21/6 /1893. Coù leõ, aán töôïng vaø söï
höùng khôûi cuûa baùc só A.Yersin chính laø khôûi thuyû cho yù
töôûng thaønh laäp ñoâ thò treân cao nguyeân, vaø töø ñoù, chuùng
ta coù moät Ñaø Laït cuûa ngaøy hoâm nay. Lòch söû coù nhöõng
khuùc quanh co, nhöng ngöôøi daân thaønh phoá Hoa vaãn moät
loøng tri aân A.Yersin vaø coi oâng laø vò “thaønh hoaøng” cuûa
vuøng ñaát. Maáy naêm tröôùc, moät con ñöôøng thô moäng vaø
xinh ñeïp beân hoà Xuaân Höông ñaõ vinh döï mang teân
Yersin. Nhaân kyû nieäm 110 naêm, böùc töôïng ñoàng chaân
dung nhaø baùc hoïc danh tieáng vaø giaøu loøng thöông ngöôøi
do nhaø ñieâu khaéc Phaïm Vaên Haïng saùng taùc ñaõ ñöôïc
döïng leân giöõa coâng vieân mang teân oâng cuõng vöøa môùi
khaùnh thaønh. Trong cuoäc trình dieãn toái hoâm qua, coâng
chuùng thöïc söï xuùc ñoäng khi treân saân khaáu leã hoäi xuaát
Ñaø Laït, 110 naêm…
115
hieän hình aûnh A.Yersin vaø ñoaøn thaùm hieåm, ñoaøn ngöôøi
ngöïa dieãu haønh qua khaùn ñaøi trong aâm thanh thaùc ñoå,
suoái reo, vaø tieáng voã tay khoâng döùt cuûa haøng vaïn khaùn
giaû. Ñaø Laït cuûa thuôû hoang sô ñaõ taùi hieän qua nhöõng
trang nhaät kyù thaùm hieåm cuûa nhaø baùc hoïc töø gioïng ñoïc
truyeàn caûm cuûa ngöôøi daãn chöông trình…
Töø ñoâ thò nghæ döôõng cuûa boïn thöïc daân ñeán “Hoaøng
trieàu cöông thoå” cuûa chính phuû Nam trieàu muïc naùt, Ñaø
Laït ñaõ ñöôïc xaây döïng töø yù ñoà cuûa caùc nhaø thöïc daân vaø
phuïc vuï cho muïc ñích cuûa nhöõng keû xaâm löôïc. Qua bao
chaëng bieán thieân lòch söû, Ñaø Laït töø tay thöïc daân Phaùp
chuyeån qua ñeá quoác Myõ vaø beø luõ tay sai. Keû thuø cuûa daân
toäc ta ñaõ bieán xöù sôû naøy thaønh nôi höôûng thuï söï xa hoa
cuûa chuùng, bieán ñoâ thò trong laønh, maùt meû treân cao
nguyeân Laâm Vieân thaønh moät trung taâm toân giaùo taàm côõ
ôû phía Nam vaø laø nôi ñaøo taïo nguoàn quaân löïc phuïc vuï
cho cuoäc chieán tranh phi nghóa. Nhöng lòch söû thöïc söï
coâng baèng khi Ñaø Laït laïi trôû veà nguyeân giaù trò laø vuøng
ñaát “vaøng” trong loøng Toå quoác vôùi söï laøm chuû cuûa nhaân
daân lao ñoäng. Bieát bao maùu xöông cuûa nhieàu theá heä Vieät
Nam ñaõ ñoå xuoáng ñeå giöõ laáy söï bình yeân cho maûnh ñaát
naøy. Thaùng 4/1930, chi boä Ñaûng ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp,
phong traøo ñaáu tranh cuûa caùc taàng lôùp nhaân daân thaønh
phoá töø ñoù caøng suïc soâi. Töø chò phuï nöõ vuøng ven nuoââi daáu
vaø tieáp teá cho caùch maïng ñeán coâ sinh vieân xuoáng ñöôøng
ñaáu tranh, töø nhöõng ñoäi coâng taùc noäi thaønh dieät aùc tröø
gian ñeán nhöõng chieán só thoaùt ly vaøo chieán khu ñaùnh
giaëc. Maùu cuûa caùc anh huøng ñoå xuoáng giöõa ñöôøng baêng
saân bay Cam Ly, maùu nhuoäm töøng taác ñaát ba - dan Xuaâân
Ñaø Laït, 110 naêm…
116
Tröôøng, Xuaân Thoï, maùu toâ leân nhöõng caùnh röøng ven ñoâ
Nuùi Voi, Taø Nung…Vôùi khaùt voïng hoaø bình, ngöôøi Ñaø
Laït vuøng leân chieán ñaáu khoâng tieác maùu xöông cho nöôùc
nhaø ñoääc laäp, cho queâ höông xöùù sôû bình yeân. Ñaø Laït thaät
xöùng ñaùng vôùi danh hieäu thaøønh phoá Anh huøng LLVT do
Nhaø nöôùc trao taëëng...
Thöôû xa xöa, vuøng ñaát Ñaø Laït ngaøy nay hoang sô,
heûo laùnh vaø ngaøn naêm nguû yeân giöõa ñaïi ngaøn Tröôøng
Sôn huøng vó. Giöõa cao nguyeân meânh moâng chæ coù nhöõng
boä toäc ñoàng baøo thieåu soá sinh soáng, hoaøn toaøn caùch bieät
vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Boãng moät ngaøy, khoâng gian aáy
ñöôïc ñaùnh thöùc vaø trôû thaønh ñaát laønh cho boán phöông tuï
hoäi. Nhöõng ngöôøi daân nöôùc Vieät töø khaép ba mieàn Trung -
Nam - Baéc mang theo “teân xaõ, teân laøng” vaø nhöõng ñaëc
tröng vaên hoùa xöù sôû veà ñaây goùp söùc cuøng chaùu con cuûa
chaøng Lang vaø naøng Bian huyeàn thoaïi xaây döïng, kieán
thieát neân moät ñoâ thò ngaøy caøng hieän ñaïi, vaên minh. Laø
vuøng ñaát giaøu coù veà tieàm naêng thieân nhieân, caûnh quan
ñaëc saéc, khí haäu oân hoøa…, Ñaø Laït ñaõ xaùc ñònh cho mình
moät höôùng ñi ñuùng trong tieán trình phaùt trieån. Ngoaøi theá
maïnh phaùt trieån du lòch, thaønh phoá coù ñuû cô sôû ñeå xaây
döïng moät neàn kinh teá ña ngaønh. Ñaëc bieät, coù theå phaùt
trieån ôû ñaây moät vuøng saûn xuaát noâng nghieäp coâng ngheä
cao, moät khu coâng nghieäp saïch, moät trung taâm nghieân
cöùu khoa hoïc vaø ñaøo taïo. Nhöõng khaùt voïng toát ñeïp ñoù
vaãn chöa trôû thaønh hieän thöïc vaø coøn raát nhieàu trôû löïc,
khoù khaên treân böôùc ñöôøng ñi tôùi. Nhöng hoâm nay, nhöõng
khoái oùc, baøn tay cuûa Ñaûng boä vaø nhaân daân thaønh phoá
ñang gaéng söùc ñaép boài neân dieän maïo môùi cho Ñaø Laït vaø
Ñaø Laït, 110 naêm…
117
löu giöõ nhöõng neùt ñaùng yeâu, ñoäc ñaùo cuûa ñoâ thò treân
mieàn cao nguyeân. Trong phuùt giaây hoaøi nieäm veà quaù
khöù, caûm nhaän cuûa chuùng toâi laø Ñaø Laït ngaøy caøng naêng
ñoäng vaø treû trung hôn, naêng ñoäng vaø treû trung nhö hình
aûnh nhöõng chaøng trai, coâ gaùi giöõa röïc rôõ côø hoa trong
ñeâm hoäi möøng sinh nhaät thöù 110 cuûa thaønh phoá. Töø ñieåm
moác naøy, nhöõng chuû nhaân môùi aáy mang theo nhöõng haønh
trang quyù baùu maø oâng cha ñaõ daøy coâng vun ñaép, cuøng
vôùi tri thöùc, nieàm tin vaø khaùt voïng cuûa tuoåi treû cuøng nhau
goùp söùc döïng xaây queâ höông ngaøy caøng giaøu ñeïp, xöùng
danh Thaønh phoá Hoa - Thaønh phoá Anh huøng…
ÑOÄC THOAÏI PHOÁ NUÙI
Khaéc Duõng.
Leã hoäi 110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt
trieån ñöôïc chính thöùc khai maïc vaøo saùng
25/11/2003 vaø keùo daøi trong 5 ngaøy sau ñoù.
Nhöõng ngaøy naøy, döôøng nhö trong moãi con ngöôøi
Ñaø Laït ñang hieän höõu moät ñieàu gì ñoù khaùc thöôøng
laém. Toâi cuõng vaäy! Vaø theá laø toâi quyeát ñònh laøm
moät chuyeän “khaùc thöôøng” laø boû ra moät buoåi
chieàu ñeå lang thang treân khaép caùc ñöôøng phoá Ñaø
Laït cuøng vôùi … chieác boùng cuûa chính mình!
Ñaø Laït, 110 naêm…
118
oùi lang thang cuøng chieác boùng cuûa chính
mình e hôi khoâng oån. Nhöng nhö theá cuõng
coù caùi thuù rieâng! Vì, caùi boùng khoâng
chuyeän troø ñöôïc neân toâi tha hoà maø ñoäc
thoaïi! Vaâng, ñoäc thoaïi!
Phoá nuùi hoaøng hoân
Gaàn hai möôi naêm soáng ôû Laâm Ñoàng laø quaõng thôøi
gian toâi “giaùp maët” vôùi phoá nuùi Ñaø Laït. Töøng aáy thôøi
gian lieäu coù ñuû ñeå toâi “caûm” ñöôïc Ñaø Laït? Thuù thaät, cho
ñeán luùc naøy, Ñaø Laït luoân hieän ra trong toâi laø moät caùi gì
ñoù hö hö thöïc thöïc vôùi e aáp bình minh söông phuû, vôùi
laõng ñaõng naéng quaùi ban tröa, vôùi nheï teânh böôùc chaân
thieáu nöõ trong maây chieàu vaø vôùi tòch lieâu boùng thoâng giaø
khi maøn ñeâm buoâng xuoáng. Cuõng coù kieåu noùi theo saùch
vôû hoïc troø raèng, Ñaø Laït laø thaønh phoá naèm treân ñoä cao
trung bình moät ngaøn naêm traêm meùt so vôùi maët bieån, laø
Hoaøng trieàu cöông thoå moät thôøi, laø mieàn ñaát du lòch voâ
cuøng lyù töôûng, laø nôi hoäi tuï cuûa caùc neàn vaên minh Ñoâng -
Taây, vaân vaân vaø vaân vaân… AÁy theá maø toâi, phaûi chaêng
toâi ñang coù moät yù ñònh heát söùc kyø quaëc: Muoán veõ chaân
dung hoaøng hoân phoá nuùi ñeå hy voïng nhìn thaáy ñöôïc
göông maët thaät cuûa Ñaø Laït. Vì sao ö? Bôûi vôùi toâi, “ñònh
nghóa” veà Ñaø Laït coù theå noùi moät caùch voâ cuøng ngaén goïn
sau daáu “hai chaám” raèng: Hoaøng hoân! Ñuùng vaäy, Hoaøng
hoân! Nhöng ñoù laø hoaøng hoân ñeïp, voâ cuøng ñeïp, vaø ñeïp
ñeán nao loøng! Laø hoaøng hoân maø toâi cho raèng neáu khoâng
coù noù, caû cuoäc ñôøi con ngöôøi ta maát ñi ít nhaát laø moät
nöûa!
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
119
Vì sao ö? Vaâng, laïi hoûi vì sao ö? Vì raèng… Chieàu
hoâm tröôùc, toâi heát söùc baát ngôø vì moät ngöôøi baïn gaùi töø
phöông xa laàn ñaàu tieân leân Ñaø Laït vaø ñieän baùo cho toâi:
“Em ñaõ ñeán nôi. Anh ñeán ñoùn!”. Toâi hoûi laïi: “Em ñang
ñöùng nôi naøo?”. Moät thoaùng do döï nhöng ngay sau ñoù coâ
aáy quaû quyeát: “Em ñang ñöùng choã caùi doác cao cao!”.
Trôøi aï! Ñuùng traêm phaàn traêm laø em ñang ñöùng ôû choã
“caùi doác cao cao” roài. Nhöng phoá nuùi Ñaø Laït thì nôi naøo
maø khoâng laø “caùi doác cao cao”. Nhö theá laø taïo hoùa ñaõ
sinh ra Ñaø Laït ñeå ñaùnh löøa baïn gaùi toâi! Tuy vaäy, cuoái
cuøng, chính nhöõng “caùi doác cao cao” aáy ñaõ giuùp toâi tìm
ra em ñeå ñöôïc nghe em thì thaàm: “Chieàu Ñaø Laït thaàn
tieân ñeán laï!”. Vaø vì theá, chieàu nay toâi laïi löõng thöõng treân
nhöõng “caùi doác cao cao” cuûa phoá nuùi. Nhöng chæ coù moät
mình. Raát moät mình! Boãng döng chôït nhôù ñeán hai caâu
thô cuûa ngöôøi khaùc maø toâi ñaõ thuoäc töï luùc naøo chaúng roõ:
“Thöông em nhoùn goùt nhìn qua nuùi/Em ñeán em ñi raát
moät mình!”. ÖØ, ñuùng laø theá. Ñuùng laø raát moät mình! Toâi
boãng nhoùn goùt nhìn... Vaø laïi nhaän ra “Em ñeán em ñi
…!”. Nhö theá coù nghóa laø toâi ñaõ moät mình trong hoaøng
hoân Ñaø Laït vaø em cuõng “raát moät mình” ñeán vaø ñi cuøng
vôùi hoaøng hoân xöù naøy! Toâi laïi ñoäc thoaïi: “Em môùi ñoù maø
xa vôøi vôïi. Maø, em vôøi vôïi xa nhöng nhö theå ñang hieän
höõu cuøng toâi chieàu nay vaäy. Hay em chính laø Ñaø Laït?”.
Toâi ñaõ leo leân moät ngoïn ñoài cao thaät cao ñeå nhìn hoaøng
hoân phoá nuùi. Chieàu Ñaø Laït döôøng nhö khoâng coù caû thôøi
gian laãn khoâng gian. Bôûi nôi naøy, khoaûnh khaéc giöõa
hoaøng hoân vôùi ban chieàu vaø ñeâm toái khoù maø phaân ñònh.
Hoaøng hoân thì cöù theá keùo daøi. Coøn ban chieàu vaø ñeâm toái
thì cöù theá baát ngôø aäp ñeán, baát ngôø laëng leõ len vaøo hoaøng
Ñaø Laït, 110 naêm…
120
hoân luùc naøo chaúng roõ. Dó nhieân hoaøng hoân naøy cuõng theá:
Toâi nhö ñang vöøa nhaän ra nhöõng sôïi naéng chieàu vaùng vaát
treân trieàn nuùi cao phuû söông nhöng cuõng vöøa nhìn thaáy
boùng ñeâm ñang veà cuøng vôùi caûm giaùc hoaøng hoân leâ theâ
keùo daøi! Noùi caùch khaùc, trong hoaøng hoân Ñaø Laït coù caû
naéng ngaøy vaø boùng ñeâm. Vaø vì theá, toâi … khoâng theøm
nhaéc laïi caâu hoûi “Phaûi chaêng Ñaø Laït laø em vaø em laø Ñaø
Laït?” ñaâu, em aï!
Ñaø laït chieác boùng
Cuõng treân ñænh ñoài cao chieàu nay, toâi luïc tìm trong
trí nhôù cuûa mình: Coù quaù nhieàu baøi haùt vieát veà Ñaø Laït.
Coù quaù nhieàu caâu thô vieát veà Ñaø Laït. Coù quaù nhieàu taùc
phaåm hoäi hoïa veõ Ñaø Laït. Vaø caû nhöõng aùng vaên nöõa, raát
khoâng ít! Trong taát caû nhöõng taùc phaåm aáy, Ñaø Laït hieän
ra raát thaät, raát gaàn. Ñoù laø Ñaø Laït ban mai, Ñaø Laït hoaøng
hoân, Ñaø Laït ñeâm; laø Ñaø Laït cuûa boán muøa, cuûa quaù khöù,
hieän taïi vaø töông lai… Nhöng coøn moät Ñaø Laït khaùc, coù
hay khoâng? Toâi laïi laån thaån nöõa roài (nhöng ñaønh theá): Ñi
tìm caùi boùng cuûa Ñaø Laït!
ÖØ nhæ, Ñaø Laït chieác boùng, coù hay khoâng? Coù!
Khoâng coù sao ñöôïc khi ngay töø moät traêm möôøi naêm veà
tröôùc, nhaø thaùm hieåm vó ñaïi A. Yersin - ngöôøi khaùm phaù
cao nguyeân Laâm Vieân - luùc ñaët chaân ñeán ñaây ñaõ ngay
laäp töùc nhaän ra “caùi boùng” cuûa Ñaø Laït: “AÁn töôïng cuûa toâi
thaät soáng ñoäng khi vöøa ra khoûi röøng thoâng, toâi ñöùng treân
bôø cuûa moät cao nguyeân meânh moâng, trô truïi vaø maáp moâ
coù ba ñænh nuùi Lang Biang cheá ngöï. Maët ñaát nhaáp nhoâ
khieán toâi lieân töôûng ñeán bieån caû xao ñoäng vì moät ngoïn
Ñaø Laït, 110 naêm…
121
soùng khoång loà nhö thöôøng thaáy treân bôø bieån mieàn Trung
vaøo luùc trôøi saép gioâng baõo”. Hoùa ra daùng nuùi nôi naøy gôïi
nhôù hình aûnh cuûa bieån soùng. Treân ñoài cao, toâi doõi maét veà
phía daõy nuùi Lang Biang ñang thoaét aån thoaét hieän trong
söông chieàu. Lang Biang toûa boùng xuoáng Ñaø Laït vaø
ngöôïc laïi - chaân dung Ñaø Laït hieän ra trong daùng nuùi
söøng söõng giöõa bao la ñaát trôøi. Chuyeän cuûa ngöôøi thieåu
soá baûn ñòa nôi ñaây cuõng keå raèng nuùi meï Lang Biang sinh
ra muoân loaøi vaø sinh ra Ñaø Laït. Bôûi theá, cuõng chính Lang
Biang laïi laø bieåu töôïng töï ngaøn ñôøi nay cuûa cö daân nôi
naøy. Vaø bieåu töôïng aáy mang hình soùng bieån.
Cuõng coù moät caùch khaùc ñeå nhaän ra Ñaø Laït: Soi
boùng Xuaân Höông! Hoà Xuaân Höông naèm ôû trung taâm
Thaønh phoá Ñaø Laït töøng ñöôïc ví laø chieác göông thôøi gian.
Treân ñoài cao nhìn xuoáng, maët hoà phaúng laëng boùng nhö
göông soi. Ñaõ coù ít nhaát moät laàn toâi hoûi: Toâi vaø chuùng ta
- nhöõng cö daân cuûa thaønh phoá cao nguyeân xinh xaén naøy,
aét coù nhieàu laàn ñi ngang qua maët hoà boùng nhö göông soi
aáy? Nhöõng böôùc chaân ngang qua cho duø laø cuûa quyû döõ
hay thaùnh nhaân cuõng ñeàu ñöôïc maët hoà löu laïi daáu veát.
Bôûi theá, duø muoán hay khoâng thì cö daân nôi naøy vaãn phaûi
ñoái dieän vôùi caùi boùng cuûa chính mình trong maët hoà göông
soi! Coù moät caâu chuyeän tình raát hay beân hoà Xuaân Höông
raèng: Ñoâi uyeân öông noï yeâu nhau say ñaém beân moät goác
lieãu ruû nhöng khoâng laáy ñöôïc nhau. Con ñöôøng hoï ñi veà
moãi ngaøy ñeàu ngang qua hoà Xuaân Höông vaø boùng hoï
cuøng vôùi boùng lieãu ruû in xuoáng maët hoà. Cöù chieàu chieàu,
moät ñaøn ong töø nuùi cao saø xuoáng vaø huùt nhuî hoa lieãu ruû.
Caû ñaøn ong cuõng in boùng xuoáng maët hoà. Theá roài, chuyeän
Ñaø Laït, 110 naêm…
122
gì ñeán phaûi ñeán: Chaøng trai phaûi ra ñi, phaûi caùch xa Ñaø
Laït; vaø coâ gaùi phaûi laáy choàng vaø … choân chaët moái tình
ñaàu vaøo nôi saâu kín nhaát trong loøng. Thôøi gian laëng leõ
troâi qua. Nhieàu naêm sau chaøng trôû veà. Ngang qua hoà
Xuaân Höông, nôi coù goác lieãu giaø, boãng chaøng baét gaëp
moät beù gaùi xinh xaén ñang “chuyeän troø” vôùi luõ ong. Thaáy
laï, chaøng döøng chaân vaø hoûi coâ beù: “Chaùu noùi chuyeän
ñöôïc vôùi … ong?”. Coâ beù voâ tö: “Vaâng! Ñaøn ong laø thieân
söù cuûa tình yeâu. Ñaøn ong ñang keå veà chuyeän tình chaøng
Lang vaø naøng Biang cho chaùu nghe ñaáy chuù aï!” (Lang
Biang laø söï tích veà moät caâu chuyeän tình traéc trôû cuûa daân
toäc baûn ñòa Ñaø Laït). Roài noù chæ tay xuoáng maët hoà: “Hoï
ñoù! Chuù nhìn ra hoï khoâng? Hoï hoùa thaân thaønh hai ngoïn
nuùi Lang vaø Bian in boùng trong loøng hoà kia kìa!”. Ngöôøi
ñaøn oâng hoûi tieáp: “Ai ñaõ keå cho chaùu nghe chuyeän
naøy?”. Coâ beù thaät nhö ñeám: “Thì chính meï chaùu chöù coøn
ai!”. Ñeán ñaây, ngöôøi ñaøn oâng ñaõ nhìn thaáy laïi chính mình
trong daùng nuùi ñang in boùng döôùi maët hoà Xuaân Höông.
Hôn theá, töø chieác boùng cuûa mình, anh nhaän ra ngöôøi xöa.
Theá ñaáy! Khoâng ai chaïy troán khoûi chính mình ñöôïc!
Tuoåi moät traêm möôøi
Ñuùng laø khoâng ai chaïy troán khoûi chính mình. Ñaø
Laït coøn hôn theá: Caùi boùng cuûa noù toûa truøm leân soá phaän
cuûa moãi con ngöôøi. Vaø vì theá, caùi boùng thaät cuûa con
ngöôøi ôû ñaát naøy laø hình aûnh thu nhoû cuûa chieác boùng Ñaø
Laït. Coù theå ai ñoù seõ khoâng tin? Thì haõy cöù cuøng toâi laøm
moät thöû nghieäm: Trong nhaït nhoøa hoaøng hoân treân ñoài
cao, toâi veõ boùng toâi vaøo neàn trôøi xa laéc. Roài sau ñoù, haõy
hình dung vaø veõ tieáp boùng em toâi ñöùng beân toâi. Treân neàn
Ñaø Laït, 110 naêm…
123
trôøi luùc naøy laø hai ñænh nuùi cuûa daõy nuùi Lang Biang
huyeàn thoaïi. Lang Biang sinh ra Ñaø Laït. Ñaø Laït in boùng
vaøo Lang Biang. Nhö theá, chieác boùng Ñaø Laït ñaõ khoâng
truøm leân boùng chuùng ta roài ñoù sao? Chöa heát, Lang
Biang coøn gôïi nhôù daùng hình soùng bieån. Soùng bieån daãu
baïc ñaàu nhöng coù bao giôø giaø ñöôïc ñaâu! Moät traêm möôøi
tuoåi ö? Chæ coù reâu phong ñôøi thöïc môùi tính baèng thôøi
gian. Coøn daùng nuùi mang hình soùng bieån taïc vaøo neàn trôøi
hoaøng hoân thì khoâng theå ño ñeám ñöôïc baèng naêm thaùng.
Bôûi theá, soi trong Ñaø Laït moät traêm möôøi naêm, toâi
nhaän ra ôû ñoù coù nhieàu ñieàu kyø laï: Loïc qua maøn ñeâm
moâng lung, nhìn thaáy naéng vaøng röïc rôõ. Soi vaøo neùt kieâu
sa ñaøi caùc cuûa nhòp soáng phoá phöôøng, nhaän ra hôi thôû
chaân queâ moäc maïc cuûa ñaát raï cuõ xöa. Cuõng coù theå hieåu,
trong gheùt coù yeâu vaø trong yeâu coù gheùt. Bôûi theá, trong
toâi, Ñaø Laït laø hoaøng hoân - nhöng laø moät hoaøng hoân ñeïp
ñeán nao loøng! Vaø bôûi theá, vôùi Ñaø Laït, toâi chæ ñoäc thoaïi -
nhöng laïi laø ñoäc thoaïi … vôùi em, ngöôøi maø toâi yeâu
thöông nhaát!
Ñaø Laït, 110 naêm…
124
CHUÙT TÌNH GÖÛI ÑEÁN ÑAØ LAÏT
Leâ Kim Ngöõ.
Ñaõ coù nhieàu nhaø khoa hoïc nghieân cöùu veà
lòch söû, ñòa lyù, vaên hoùa, kieán truùc…cuûa Thaønh phoá
Ñaø Laït. Cuõng coù nhieàu hoäi nghò, hoäi thaûo ñöôïc toå
Ñaø Laït, 110 naêm…
125
chöùc ñeå nghieân cöùu veà ñònh höôùng vaø caùc bieän
phaùp phaùt trieån kinh teá du lòch cuûa thaønh phoá naøy.
Nhöng cho tôùi nay, phaùt trieån du lòch Ñaø Laït vaãn
coøn laø vaán ñeà noùng boûng. Nhaân ngaøy leã hoäi kyû
nieäm Ñaø Laït 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån,
chuùng toâi xin maïnh daïn ñoùng goùp moät soá yù kieán
cho vuøng ñaát voâ cuøng xinh ñeïp cuûa chuùng ta.
eáu chuùng ta xaùc ñònh raèng teân Ñaø Laït coù
nguoàn goác töø tieáng Ñaï Laïch, coù nghóa laø con
suoái cuûa toäc ngöôøi Laïch (teân goïi cuûa moät toäc
ngöôøi thöôøng choïn röøng thöa ñeå quaàn tuï) thì chuùng ta
cuõng khoâng neân boû qua moät caâu baèng tieáng Latinh laø Dat
Allis Loetitium, Allis Temporiem coù nghóa laø “cho ngöôøi
naøy nieàm vui, ngöôøi kia söùc khoeû” ñeå vieát thaønh chöõ
D.A.L.A.T..vì caâu Latinh naøy ñaõ noùi leân ñöôïc tính chaát
cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït, moät thaønh phoá maø ngay töø khi
môùi thaønh laäp ñaõ ñöôïc xaây döïng thaønh nôi du lòch nghæ
döôõng.
Nhìn laïi chaëng ñöôøng lòch söû hình thaønh vaø phaùt
trieån du lòch Ñaø Laït coù theå toùm löôïc qua caùc söï kieän
quan troïng nhö sau:
- Ngaøy 30/5/1893, baùc só Yersin xuaát phaùt töø Phan
Thieát, qua soâng La Ngaø, leân Di Linh, Phi - Noâm, Prenn
ñeå ñeán ngaøy 21/6/1893 thì ñeán cao nguyeân Lang Biang.
Töø ñoù yù ñoà xaây döïng moät trung taâm du lòch daàn ñöôïc
hình thaønh. Naêm 1897, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông Paul
Doumer coù yù ñònh xaây döïng moät traïm nghæ döôõng cho
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
126
ngöôøi Phaùp ñaõ tham khaûo yù kieán cuûa baùc só Yersin vaø
oâng ñaõ oâng khoâng ngaàn ngaïi giôùi thieäu cao nguyeân Lang
Biang vì nôi naøy hoäi ñuû 5 ñieàu kieän cho moät traïm nghæ
döôõng laø coù ñoä cao thích hôïp, dieän tích roäng raõi, nguoàn
nöôùc ñaûm baûo, khí haäu oân hoøa vaø khaû naêng xaây döïng
giao thoâng. Töø ñoù, nhieàu phaùi ñoaøn ñaõ leân khaûo saùt ñòa
phöông naøy ñeå xaây döïng ñöôøng giao thoâng, traïm thí
nghieäm veà canh noâng…nhöng ñaùng chuù yù nhaát laø ñoaøn
cuûa chính Paul Doumer ñi ngöïa töø Phan Rang leân Lang
Biang vaøo naêm 1899 ñeå xaây döïng traïm nghæ döôõng taïi
ñaây. Ñaø Laït hình thaønh töø ñoù vaø phaùt trieån cho ñeán ngaøy
nay.
- Naêm 1916, Ñaø Laït laø thò xaõ cuûa tænh Lang Biang
vaø Cunhac laø coâng söù ñaàu tieân. Naêm 1917, xaây döïng
khaùch saïn Lang Biang Palace vaø ñaép ñaäp ngaên doøng suoái
laøm thaønh hoà lôùn naøy laø hoà Xuaân Höông. Ñeán naêm 1923,
Ñaø Laït thöïc söï trôû thaønh moät thaønh phoá nghæ döôõng vôùi
döï aùn ñoâ thò cuûa kieán truùc sö Heùbrad coù caùc coâng vieân,
khu theå thao, khu thöông maïi…Töø naêm 1927 ñeán naêm
1940 haøng loaït caùc tröôøng hoïc ñöôïc xaây döïng vaø soá
löôïng ngöôøi Kinh taêng nhanh vôùi vieäc thaønh laäp aáp Haø
Ñoâng do oâng Hoaøng Troïng Phu khôûi xöôùng. Cuõng töø ñoù
ngheà troàng rau, hoa phaùt trieån. Ñeä nhò theá chieán buøng noå,
Ñoâng Döông bò taùch khoûi nöôùc Phaùp, ngöôøi Phaùp oà aït leân
Ñaø Laït, kieán truùc sö Lagisquiet xaây döïng ñoà aùn phaùt
trieån Ñaø Laït veà höôùng Baéc, Toaøn quyeàn Decoux xaây
döïng Nhaø maùy Thuûy ñieän Suoái Vaøng, ngöôøi Kinh leân
ngaøy caøng ñoâng vôùi vieäc thaønh laäp aáp Ngheä Tónh do oâng
Phaïm Khaéc Hoøe khôûi xöôùng. Thôøi choáng Phaùp, ñaëc ñieåm
Ñaø Laït, 110 naêm…
127
du lòch Ñaø Laït bò lu môø vì yù ñoà chính trò cuûa Phaùp vaø cuûa
Baûo Ñaïi qua duï soá 06 - QT/TD ngaøy 14/4/1950 bieán Ñaø
Laït thaønh “Hoaøng Trieàu Cöông Thoå”, roài töø ñoù chöùc
naêng du lòch nghæ döôõng cuûa Ñaø Laït ñöôïc boå sung baèng
nhieàu chöùc naêng khaùc nhau mang tính toân giaùo vaø quaân
söï vôùi vieäc xaây döïng haøng loaït caùc tröôøng hoïc nhö
Tröôøng Voõ bò quoác gia, Tröôøng Chieán tranh chính trò,
Tröôøng Tham möu cao caáp, Tröôøng Caûnh saùt daõ chieán…
- Töø naêm 1975 ñeán nay, ngaønh du lòch Ñaø Laït tích
cöïc caûi taïo vaø xaây döïng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät, toå chöùc
kinh doanh phuïc vuï, töøng böôùc traû laïi vaø phaùt trieån chöùc
naêng, vò trí, tích chaát cuûa mình: Moät thaønh phoá du lòch
nghæ döôõng cuûa caû nöôùc.
Vôùi moät lòch söû hình thaønh nhö theá, Thaønh phoá
Ñaø Laït ñaõ xaùc ñònh saûn phaåm du lòch cuûa mình chöa?
Ñaây laø caâu hoûi gaây nhieàu tranh caõi vaø chöa thaáy moät söï
ñònh nghóa naøo coù tính thuyeát phuïc. Theo chuùng toâi thì
baûn thaân Ñaø Laït ñaõ laø saûn phaåm du lòch voâ cuøng quyù giaù.
Trong lôïi theá so saùnh thì Thaønh phoá Ñaø Laït khoâng coù ñoái
thuû caïnh tranh. Ñaát nöôùc chuùng ta coù nhieàu bôø bieån ñeïp
traûi daøi treân nhieàu ñòa phöông nhöng chuùng ta chæ coù moät
Ñaø Laït. Coù nôi naøo coù ñöôïc khí haäu nhö Ñaø Laït, khí haäu
cuûa muøa xuaân muoân thuôû, khoâng bao giôø oi böùc cuõng
khoâng bao giôø reùt quanh naêm? Caûnh saéc cuûa thaønh phoá
naøy thaät ña daïng phong phuù vôùi truøng ñieäp nuùi röøng, vôùi
voâ vaøn thaùc gheành. Nhöõng neùt meàm maïi cuûa ñoài nuùi laïi
chan hoøa vôùi maët phaúng cuûa caùc hoà nöôùc. Ñænh Lang
Biang laø bình phong cuûa thaønh phoá luoân thay ñoåi hình
daùng tuøy theo goùc chieáu cuûa aùnh saùng maët trôøi theo töøng
Ñaø Laït, 110 naêm…
128
thaùng, töøng muøa, töøng aùng maây qua saùng, tröa, chieàu, toái.
Hoà Xuaân Höông laø con maét cuûa thaønh phoá, töø ñaây toûa ra
nhieàu cuïm daân cö, coâng vieân, chôï, tröôøng hoïc, bieät thöï,
khaùch saïn…Kieán truùc caùc coâng trình vaø bieät thöï cuûa Ñaø
Laït laïi phong phuù, khoâng coù bieät thöï naøo gioáng bieät thöï
naøo, moãi coâng trình laø moät taùc phaåm tuyeät vôøi. Neáu caùc
coâng trình lôùn nhö nhaø ga, Cuïc Ñoà baûn, khaùch saïn
Palace, Tröôøng Lyceùe Yersin ñöôïc caùc kieán truùc sö taøi
ba thieát keá thì haøng ngaøn bieät thöï laïi laø saûn phaåm cuûa
caùc caù nhaân. Hoï xaây ngoâi bieät thöï cuûa mình theo quy
hoaïch vôùi tyû leä xaây döïng hôïp lyù treân maûnh ñaát vaø theo yù
thích rieâng cuûa mình. Coù theå ñaây laø bieät thöï theo kieåu xöù
Basque xöù bieät thöï Normandie cuûa Phaùp. Cuõng coù theå
ñaây laø bieät thöï theo kieåu cuûa Anh, cuûa Ñöùc, cuûa YÙ…vì
theá khoâng phaûi chuû quan khi cho raèng caùc bieät thöï xöa
cuûa Ñaø Laït laø moät quaàn theå taäp hôïp nhieàu kieåu bieät thöï
cuûa Chaâu AÂu. Vaán ñeà caáp baùch hieän nay laø caàn phaûi söu
taàm nguoàn goác cuûa caùc bieät thöï naøy ñeå baûo veä vaø toân taïo
veû ñeïp voán coù cuûa chuùng. Ngoaøi caùc ñaëc tính neâu treân,
chuùng ta khoâng neân queân raèng Ñaø Laït coøn coù moät saûn
phaåm voâ cuøng quyù giaù: Ñoù laø söï tónh laëng - moät ñieàu
kieän mang tính quyeát ñònh cho moät thaønh phoá du lòch
nghæ döôõng. Haõy nhìn laïi caùc thaønh phoá lôùn trong nöôùc
vaø caû vuøng Ñoâng Nam AÙ nhö Saøi Goøn, Haø Noäi,
Bangkok, Singapore, Manila…vôùi nhòp phaùt trieån soâi
noåi, naùo nhieät vôùi cöôøng ñoä lao ñoäng doàn daäp. Trong
ñieàu kieän nhö theá, coù maáy ai khoâng caàn ñeán nhöõng luùc
thö giaõn ñeå thaàn kinh cuûa mình ñöôïc dòu laïi, ñeå mình
nhìn laïi baûn thaân mình, töï mình soi laïi mình, trôû laïi vôùi
chính mình. Coù nôi naøo hôn Ñaø Laït ñeå giaûi toûa caùc nhu
Ñaø Laït, 110 naêm…
129
caàu voâ cuøng caàn thieát naøy. Töø ñoù coù theå xaùc ñònh raèng
Ñaø Laït luoân dò öùng vôùi nhöõng gì aàm ó, oàn aøo, naùo nhieät.
Neáu Thaønh phoá Ñaø Laït cuõng ñoâ thò hoùa aøo aït thì seõ
khoâng coøn laø Ñaø Laït nöõa.
Nhìn laïi quaù trình hình thaønh Thaønh phoá Ñaø Laït,
chuùng ta thaáy roõ laø quaù trình hình thaønh cuûa du lòch nghæ
döôõng. Töø yù ñoà xaây döïng moät traïm nghæ döôõng, Ñaø Laït
ñaõ töøng böôùc trôû thaønh moät thaønh phoá du lòch. Tuy nhieân
neáu ñaùnh giaù moät caùch khaùch quan thì Ñaø Laït chöa phaùt
huy heát chöùc naêng du lòch cuõng nhö chöa ñònh nghóa ñöôïc
roõ neùt veà thò tröôøng du lòch quoác teá cuûa mình. Thöïc teá
cho thaáy khaùch du lòch ñeán Ñaø Laït vaãn laø khaùch trong
nöôùc, coøn khaùch nöôùc ngoaøi chæ gheù qua Ñaø Laït ñeå ñi
caùc ñòa phöông khaùc. Do ñoù ngaøy löu truù bình quaân cuûa
khaùch nöôùc ngoaøi khoâng cao. Vaäy thì ñaâu laø thò tröôøng
du lòch cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït? Theo chuùng toâi thì tröôùc
maét vaø laâu daøi thò tröôøng du lòch Ñaø Laït vaãn laø thò tröôøng
noäi ñòa maø lôùn nhaát laø töø Tp. Hoà Chí Minh vaø caùc tænh
ñoàng baèng Nam Boä. Coøn thò tröôøng khaùch quoác teá trong
töông lai laø töø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, Nhaät Baûn, Trung
Quoác…Ngoaøi ra, cuõng caàn quan taâm ñeán thò tröôøng
Chaâu AÂu, Baéc Myõ, caùc chuyeân gia nöôùc ngoaøi ñang laøm
vieäc taïi Vieät Nam, kieàu baøo ñang ôû nöôùc ngoaøi. Vì theá
du lòch Ñaø Laït caàn quaûng baù saûn phaåm cuûa mình taïi
nhöõng thò tröôøng tieàm naêng naøy.
Ñaø Laït, 110 naêm…
130
NHÔÙ VEÀ THAØNH PHOÁ HOA
Nguyeãn Hoaøng Bích.
Ñaø Laït, 110 naêm…
131
Trong
theá kyû vöøa
qua, moät noäi
dung nghieân
cöùu ñöôïc caùc
nhaø thöïc vaät
hoïc ñaëc bieät
quan taâm laø
tuyeån choïn vaø
öôm troàng roäng raõi caùc loaøi hoa cho thaønh phoá du
lòch vaø nghæ döôõng. Tính ñeán nay, 1320 loaøi hoa
ñaõ ñöôïc khaûo nghieäm thaønh coâng treân cao nguyeân
Lang Biang, chöa keå hôn 300 loaøi lan ñaëc saéc…Ñeå
Ñaø Laït töø moät vuøng ñaát hoang sô ñaõ trôû thaønh xöù
Hoa Ñaøo, Thaønh phoá Hoa…Vôùi nhieàu con ñöôøng
mang teân hoa ñeïp nhaát: ñöôøng Taàm Xuaân, ñöôøng
Mai Anh Ñaøo, ñöôøng Mimosa…
hö baát cöù nôi naøo treân traùi ñaát, ngöôøi Ñaø
Laït cuõng coi hoa hoàng laø “Nöõ hoaøng cuûa
caùc loaøi hoa”. Hoa hoàng coù teân chung
Rosa Sp. Xuaát xöù chaâu AÙ, nhöng sôùm ñöôïc du nhaäp vaøo
chaâu AÂu vaø Baéc Myõ. Sau ngaøy baùc Só Yersin tìm ra cao
nguyeân Lang Biang, hoa hoàng laø moät trong nhöõng loaøi
hoa ñaàu tieân ñöôïc ñöa vaøo Ñaø Laït. Coù leõ sôùm nhaát laø
gioáng hoàng Phaùp Rosier rouge, hoa maøu ñoû côø, ñeán Ñaø
Laït töø cuoái theá kyû 19, ñöôïc troàng tröôùc ngoâi nhaø saøn coù
ñaàu tieân ôû Ñaø Laït, daønh cho caùc kieán truùc sö ngöôøi Phaùp
laøm coâng taùc quy hoaïch xaây döïng thaønh phoá naøy. Vaø
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
132
tieáp theo laø hoa hoàng Baéc, loaøi hoàng baûn ñòa cuûa nöôùc ta
ñöôïc phaùt hieän ôû mieàn Baéc, neân coù teân Khoa hoïc Rosa
tonquinensis (trong ñoù Tonquin theo tieáng La tinh laø Baéc
Boä). Vì theá töø xa xöa vaãn coù caâu ca dao: “Vöôøn hoàng ai
nôõ ngaên raøo chim xanh”…Ngaøy nay Ñaø Laït ñaõ tuyeån
choïn ñöôïc nhieàu chuûng hoa hoàng quyù: Gioáng hoàng Grace
monaco mang teân coâng chuùa xinh ñeïp xöù Monaco, vaãn
giöõ nguyeân maøu hoàng truyeàn thoáng nhöng ñöôøng neùt
caùnh hoa ñaëc bieät duyeân daùng haáp daãn. Vaø gioáng hoàng
maøu cam thaém töôi treû, deã gaây aán töôïng ñöôïc mang teân
ngoâi sao ñieän aûnh Phaùp Brigitti Bardot cuõng goïi taét B.B.
Ñaây laø hai gioáng hoàng ñöôïc ngöôøi thaønh phoá raát öa thích.
Noùi ñeán hoa hoàng khoâng ai queân ñöôïc höông thôm tuyeät
vôøi cuûa loaøi hoa naøy. Tuy coù cuøng muøi thôm ñaëc tröng
cuûa thöù tinh daàu quyù giaù ñaõ taïo neân nhieàu loaïi nöôùc hoa
thöôïng haïng, nhöng vöôøn hoàng Ñaø Laït veà höông töï
nhieân cuõng coù nhieàu cung baäc: Töø nheï nhaøng, thoaùng
qua ñeán baâng khuaâng, saâu saéc vaø ñaëc bieät vôùi nhöõng
chieàu se laïnh laø höông thôm noàng aám cuûa hoa hoàng queá
(Rosa cinnamomea). Trong chi hoa hoàng coøn nhöõng
gioáng taàm xuaân - ñi tìm muøa xuaân - Rosa repens, chuùng
coù ñaëc ñieåm taêng tröôûng raát nhanh chieàu daøi neân ñöôïc
duøng laøm caây chuû ñeå gheùp nhöõng caønh hoàng quanh naêm
ra hoa leân ñoù. Baèng caùch naøy, ngöôøi Ñaø Laït ñaõ taïo neân
nhöõng “doøng suoái hoa hoàng” hay laø nhöõng “böùc töôøng
hoa hoàng” noåi tieáng. Nhöng cho ñeán nay, ngöôøi Ñaø Laït,
Saøi Goøn, Haø Noäi vaãn xem gioáng hoàng nhung Rosa villosa
laø gioáng hoàng ñeïp nhaát. ÔÛ nhieàu nôi treân traùi ñaát, Rosa
villosa coøn ñöôïc coi laø “Baøi ca suùc tích cuûa tình yeâu”.
Ñaø Laït, 110 naêm…
133
Leân Ñaø Laït du khaùch seõ ñöôïc xem hoa Phöôïng
tím. Ñaây laø caây caûnh quan tieâu bieåu cuûa chaâu Myõ, teân
khoa hoïc Jacaranda mimosaefolia ñöôïc ñöa vaøo nöôùc ta
töø ñaàu thaäp nieân 1950. ÔÛ Nam AÙ chæ Ñaø Laït môùi coù loaøi
hoa naøy, noù ñem laïi caûm giaùc eâm dòu vaø hoaøi nieäm…
Hoa Ñaø Laït coøn coù traø mi, ñöôïc phaùt hieän laàn ñaàu
tieân ôû Nhaät Baûn neân teân khoa hoïc laø Camellia Japonica.
Hoa traø mi bieåu tröng cho söï tinh khieát, trong saùng khieán
ta nhôù tôùi truyeän Kieàu cuûa thi haøo Nguyeãn Du hay tieåu
thuyeát “Traø hoa nöõ” cuûa vaên haøo Phaùp - Alexabdre
Dumas. Hoa traø mi ñeán Caàu Ñaát töø naêm 1920…Nhöõng
ñoùa traø mi ngaäm söông mai lung linh beân nhöõng ñoài cheø
xanh taän chaân trôøi laø neùt ñeïp tinh teá cuûa phoá nuùi Nam
Cao Nguyeân.
Hoa ñoã quyeân coù nguoàn goác töø vuøng nuùi cao chaâu
AÙ nhieät ñôùi, teân khoa hoïc chung laø Rhododendron Sp.
Ngaøy nay Ñaø Laït laø nôi coù boä söu taäp hoa ñoã quyeân ñaày
ñuû nhaát goàm ñoã quyeân Lang Biang coù ba gioáng hoa:
traéng, cam, hoàng vaø caùc gioáng ñoã quyeân AÁn Ñoä, Trung
Quoác, Nhaät Baûn, Myõ, Phaùp…raát trang nhaõ.
Hoa lan ôû Ñaø Laït hieän coù hôn 300 gioáng (thuoäc
hoï Orchidacceae) trong ñoù coù 5 loaøi lan röøng ñaõ ñöôïc
mang teân Ñaø Laït vaø Lang Biang nhö: Dedrobium
dalatense vaø Dendrobium Lang Bianese… Ñaø Laït hieän coù
nhieàu loaøi phong lan quyù: Kim ñieäp, Tuyeát ngoïc, Long
tu, Thuûy tieân, Caåm baùo, Myõ dung daï höông, Boø caïp…vaø
Boä söu taàm lan haøi Ñaø Laït ñaõ tham gia vaøo quyõ gene
thöïc vaät quyù hieám cuûa theá giôùi…Ñaëc bieät chi Cymbidium
Ñaø Laït, 110 naêm…
134
- ñòa lan - ñaõ ñöôïc caùc nhaø saûn xuaát hoa chuù yù, bao goàm
nhieàu gioáng ñòa lan töï nhieân vaø lai. Hoa ñòa lan coù ñuû
caùc maøu saéc, tröø maøu ñen. Söï khaûm maøu ñaõ laøm cho ñòa
lan voâ cuøng haáp daãn vaø laø loaøi hoa beàn nhaát, coù theå tröng
töø hôn moät thaùng.
Nhieàu ngöôøi cho raèng, caây Mimosa ñaõ tôùi cao
nguyeân Lang Biang töø nhöõng naêm ñaàu xaây döïng. Moät
ñoàng nghieäp ngöôøi Phaùp ñaõ gôûi cho baùc só Yersin gioáng
Mimosa töø queâ nhaø…Mimosa xuaát xöù töø chaâu UÙc, coù
teân khoa hoïc nghe raát du döông Acacia podalriaefolia,
caây daùng ñeïp, caønh laù laáp laùnh aùnh baïc, hoa vaøng röïc rôõ
nôû roä vaøo muøa xuaân, ñaëc bieät coù höông thôm ngai ngaùi
baâng khuaâng gôïi nhieàu kyû nieäm…Mimosa bieåu tröng cho
tình baïn chaân thaønh vaø söï caûm thoâng. Coù leõ vì moâi
tröôøng thieân nhieân vaø nhaân vaên cuûa Ñaø Laït maø nhieàu
ngöôøi Phaùp ñaõ goïi thaønh phoá naøy laø “Paris buoåi chieàu”.
Coøn ngöôøi Ñaø Laït thì goïi muøa xuaân laø “Muøa caây laù baïc
hoa vaøng treân cao nguyeân”.
Nhöõng naêm ñaàu theá kyû 20, loaøi mai anh ñaøo moïc
töï nhieân trong röøng cuõng ñöôïc ñöa veà troàng ven nhöõng
neûo ñöôøng Ñaø Laït. Noù coù hoa naêm caùnh gioáng hoa mai
(Cerasus) nhöng maøu hoàng thaém vaø coù hình daùng cuûa
caây ñaøo (Prunus) vì vaäy noù coù teân gheùp Prunus -
Cerasoides. Mai anh ñaøo mang neùt ñaëc tröng cuûa thöïc
vaät oân ñôùi: Ruïng laù vaøo cuoái thu, roài “nguû ñoâng” ñeán dòp
Noel hoa mai anh ñaøo nôû roä…
Ñaàu thaäp nieân 1960, caên cöù vaøo ñaëc ñieåm sinh
thaùi cuûa mai anh ñaøo vaø ñieàu kieän töï nhieân ôû Ñaø Laït,
Ñaø Laït, 110 naêm…
135
caùc nhaø noâng hoïc ôû mieàn Nam nöôùc ta ñaõ lieân heä vôùi cô
quan di truyeàn - choïn gioáng Nhaät Baûn ñeå ñöôïc giôùi thieäu
vaø cung caáp moät loaøi anh ñaøo phuïc vuï coâng taùc nhaäp noäi
caây troàng cho Nam Taây Nguyeân. Keát quaû khaûo nghieäm
treân Lang Biang thaät baát ngôø: Moät gioáng anh ñaøo coù xuaát
xöù töø mieàn Nam nöôùc Nhaät, teân khoa hoïc Prunus
sumonobeauty, khi tröôûng thaønh seõ cho hoa ñeïp maøu
hoàng ñaõ phaùt trieån toát.
ÔÛ Ñaø Laït coù hai loaøi hoa cuøng xuaát xöù töø Nam
Phi laø Geranium vaø thieân ñieàu, Geranium coøn goïi laø hoa
Phong löõ - loaøi hoa ñi trong gioù, tôùi Ñaø Laït töø nhöõng naêm
ñaàu cuøng vôùi coäng ñoàng ngöôøi Vieät ôû khaép ba mieàn ñaát
nöôùc leân ñaây laäp nghieäp. Tuy coù caùi teân phieâu baït, gian
truaân nhöng ñoù laø loaøi hoa luoân noùi leân nhöõng ñieàu nhaân
aùi: Caàu mong cho baïn haïnh phuùc. Coøn thieân ñieàu teân
khao hoïc Strelitzia reginae ñeán Ñaø Laït töø 1930, laø chim
trôøi, thieân ñieàu coù”vöông nieäm” maøu vaøng cam loäng laãy,
coù caëp moû trang troïng vaø nhöõng caùi laù to nhö ñoâi caùnh
phaân vaân tröôùc gioù…Taïi queâ höông xa xöa noù coøn coù teân
laø “söù giaû baùo tin vui”.
Hoa Forget me not ñöôïc dòch ra teân Vieät “xin
ñöøng queân toâi”, teân khoa hoïc Myosotis palustris (trong
ñoù Myosotis theo tieáng Latinh laø tai chuoät, vì caùnh hoa
coù hình tai chuoät). ÔÛ nöôùc ta noù moïc töï nhieân treân nhöõng
vuøng nuùi cao, ven khe suoái. Forget me not coù hoa maøu
traéng, tím, hoaëc vaøng, nhöng phoå bieán laø maøu tím violet
maø hoäi hoaï thi ca hay nhaéc tôùi…
Ñaø Laït, 110 naêm…
136
Hoa Penseùe ñöôïc ñöa töø Phaùp vaøo Ñaø Laït ñaàu
theá kyû 20 teân khoa hoïc Viola tri - color nghóa laø loaøi hoa
coù ba maøu thuoäc hoï hoa tím. Löùa tuoåi “möïc tím” cuõng raát
thích loaøi hoa naøy, hay eùp hoa Penseùe vaøo trong saùch vôû
hoaëc löö buùt…Vì theá, ôû Ñaø Laït, hoa Penseùe coøn coù teân
hoa hoïc troø. Penseù laø teân moät xöù thaàn coù tö duy saâu saéc
vaø öùng xöû teá nhò. Ngaøy nay ngöôøi ñaøn oâng naøo taëng hoa
Penseùe cho moät phuï nöõ laø coù yù khaúng ñònh tình caûm vaø
hy voïng cuûa mình. Coøn ngöôøi phuï nöõ naøo nhaän hoa
Penseùe thì ñieàu coâ aáy muoán noùi laø “Toâi ñang trong söï
mong chôø veà moät ñieàu gì ñoù”. Coù theå töø yù nghóa treân maø
nhieàu ngöôøi ñaõ goïi Penseùe laø hoa tö töôûng.
Hoa lys: Coøn goïi laø hoa hueä taây hoaëc Lily, teân
khoa hoïc Lilium Longiflorum, coù troàng ôû Baéc Boä töø laâu
ñôøi vaø di thöïc vaøo Ñaø Laït naêm 1925. Hoa lôùn, thôm, ñeïp.
ÔÛ Ñoâng AÙ sau teát laø leã hoäi hoa Lily.
Theo truyeàn thuyeát, hoa cuùc (trong hoï
Asteraceae) laø hoa cuûa nhaø Phaät ban cho nhöõng ngöôøi
con hieáu thaûo ñeå veà phuïng döôõng meï cha luùc tuoåi giaø, laø
döôïc lieäu quyù, teân y hoïc Lieâu chi. Nhöng coù leõ giaù trò cuûa
hoa cuùc vôùi höông thôm tao nhaõ, tinh khieát laø ñeå öôùp traø
vaø laø boâng hoa trang troïng nhaát treân baøn thôø cuûa moãi gia
ñình, coäng ñoàng…Ñaëc ñieåm chung cuûa caùc loaøi hoa cuùc
laø dieäp baát ly chi, hoa voâ laïc ñòa nghóa laø laù khoâ vaãn
khoâng lìa caønh, hoa taøn khoâng rôi xuoáng ñaát. Vaø laø hoï
hoa thieân tö baùch thaùi - coù traêm daùng ngaøn veû…Chæ
rieâng veà kích thöôùc thì cuùc quyø teân khoa hoïc
Chrozophora tinctoria, laø caây baûn ñòa lôùn nhaát trong hoï
cuùc, hoa vaøng ñöôøng kính khoaûng 20 cm, hay moïc töï
Ñaø Laït, 110 naêm…
137
nhieân ven nhöõng neûo ñöôøng cao nguyeân. Ñaây laø moät
trong hai loaøi hoa baùo muøa ôû Ñaø Laït: Hoa Hueä ñaát nôû
baùo muøa möa ñaõ tôùi, coøn cuùc quyø baùo muøa khoâ ñaõ sang.
Hoa Artichaut coù hình daùng laï nhaát trong hoï cuùc, caùc nhaø
caém hoa theo muøa töï nhieân ñoâi khi cuõng söû duïng
Artichaut ñeå taïo neân nhöõng nhöõng taùc phaåm gaây nhieàu
aán töôïng. Nhöng chuû yeáu Artichaut ñeå laøm thuoác vaø thöïc
phaåm cao caáp. Haàu heát caùc gioáng cuùc ngoaïi khi ñeán Ñaø
Laït ñeàu ñöôïc ñoàng baøo ta ñaët cho teân Vieät. Nhö hoa baát
töû - teân Phaùp laø Immortelle - coù xuaát xöù chaâu UÙc, ñöôïc
ñöa vaøo nöôùc ta töø cuoái theá kyû 19 vaø ñaõ thích nghi vôùi
ñieàu kieän laäp ñòa ôû mieàn Baéc vaø Taây Nguyeân. Ñaây laø
loaøi hoa ñaëc bieät taäp trung ôû ñænh thaân caønh, beân trong
hoaøn toaøn hình oáng maøu vaøng nhaït hoaëc phôùt hoàng,
ngoaøi coù nhieàu laù baéc cöùng khi khoâ khoâng bò heùo vaø vaãn
giöõ ñöôïc muøa saéc vaøng - hoàng - tím töôi taén. Cuùc ñoàng
tieàn xuaát xöù töø chaâu Phi ñöôïc giôùi treû raát yeâu thích vaø
hay ñöôïc tröng trong caùc dòp leã Teát. Tuy vaäy, cuõng coøn
moät soá loaøi cuùc vaãn giöõ nguyeân teân Phaùp nhö hoa
Marguerite maøu traéng tinh khieát. Thuù vò nhaát, coù moät
loaïi cuùc ñoàng queâ Phaùp, nhöng ñaõ ñöôïc ngöôøi Ñaø Laït ñaët
laïi teân ñoù laø Souci. Hoa Souci ñöôïc ñoàng baøo ta yeâu
thích nhöng coøn e ngaïi vì Souci coù nghóa laø baên khoaên,
öu tö. Vaø ñeå khoûi baên khoaên vôùi caùi teân naøy, ngöôøi Ñaø
Laït ñaõ theâm töø Sans (nghóa laø khoâng) tröôùc Souci. Töø ñoù
Souci (dòch ra teân Vieät: Cuùc voâ öu) ñaõ ñöôïc duøng roäng
raõi…Nhöõng naêm gaàn ñaây Ñaø Laït coøn nhaän ñöôïc nhieàu
gioáng hoa môùi do ñoàng baøo ta ôû khaép naêm chaâu tuyeån
choïn göûi veà, trong ñoù coù nhöõng loaøi hoa cuùc: Nhöõng
boâng cuùc Gaillarde trang troïng, cuùc vaïn thoï Baéc Myõ ñaäm
Ñaø Laït, 110 naêm…
138
ñaø höông saéc vaø caû nhöõng boâng cuùc sao (Aster) chuyeân
daønh ñeå bieáu oâng baø, cha meï…Ñoù laø taám loøng cuûa ngöôøi
daân Vieät xa queâ luoân höôùng veà coäi nguoàn ñaát nöôùc.
Ngaøy nay, ôû Ñaø Laït coøn nghieàu loaøi hoa quanh
naêm ñôm boâng: Hoa A - ga hay döùa baø, queâ höông
Mexico, teân khoa hoïc Agave american, sang Ñaø Laït töø
1925. A - ga khoaûng 7 naêm tuoåi thì seõ ra hoa - keát
traùi…Raát laï laø traùi A - ga khi gaëp thöù “söông treo ñaàu
ngoïn coû” trong laønh thöôøng thaáy trong nhöõng ñeâm muøa
khoâ Taây Nguyeân thì seõ ra reã vaø taïo thaønh nhöõng caây A -
ga con ngay khi coøn ôû treân caønh caây meï, ñôïi tôùi nhöõng
côn möa ñaàu muøa theo gioù lay rôi xuoáng ñaát tieáp tuïc taùi
sinh theá heä A - ga môùi…Vì theá, ngöôøi Ñaø Laït coøn goïi A-
ga laø caây meï boàng con. Ngoaøi giaù trò caûnh quan ñoäc ñaùo,
A - ga cung caáp sôïi sisal laø moät loaïi sôïi quyù vaø chaát
Sapogenine laøm thuoác chöõa beänh cho con ngöôøi.
Hoa lay - ôn töø chaâu AÂu, ñöa sang nöôùc ta cuoái
theá kyû 19, öa khí haäu maùt vaø coù theå chòu laïnh neân ñöôïc
troàng nhieàu ôû Baéc vaø Taây Nguyeân. Theo truyeàn thuyeát
queâ höông xa xöa cuûa lay - ôn ôû thaønh Roma nöôùc YÙ, noù
luoân nôû hoa beân nhöõng chieác laù höôùng thaúng leân trôøi
hình löôõi kieám. Vì theá coù teân khoa hoïc Gladiolus
communis Linna. Theo tieáng Latinh Gladiolus nghóa laø
caây hoa hình kieám. Hoa Lay - ôn nhaéc ta nhôù tôùi caâu
phöông ngoân La Maõ coå: “Chieán thaéng nghóa laø taùi sinh”.
ÔÛ Ñaø Laït hoa Lay - ôn vaãn ñöôïc coi laø loaøi hoa quùy, goàm
nhieàu gioáng töông öùng vôùi nhieàu maøu, töø traéng, vaøng,
hoàng, ñoû, ñoû nhung ñeán tím vaø coù caû gioáng hai maøu: ñoû
nhung ñeán tím vaø coù caû gioáng hai maøu: ñoû son vaø vaøng.
Ñaø Laït, 110 naêm…
139
Nhöng hoa Lay - ôn traéng vaãn öa chuoäng nhaát, ñoù coøn laø
boù hoa cuûa coâ daâu trong ngaøy cöôùi…
Hoa tuù caàu ôû Ñaø Laït coù hai loaïi: Hoàng tuù caàu teân
khoa hoïc Clivia miniata coù nguoàn goác töø Nam Myõ vaøo
nöôùc ta töø naêm 1950, hoa ñeïp beàn raát thích hôïp trong
trang trí noäi - ngoaïi thaát…Coøn caåm tuù caàu queâ höông xa
xöa ôû Nhaät Baûn neân coù teân khoa hoïc Hy - drangea
Japonica, goàm caùc gioáng cho hoa maøu traéng, hoàng, tím
hoaëc pha xanh. Caåm tuù caàu bieåu tröng cho söï hoaøn myõ
vaø coøn laø bieåu töôïng hoa cuûa coá ñoâ Kyoto…
Hoa moõm soùi: Xuaát xöù töø Ñòa Trung Haûi ñeán Ñaø
Laït naêm 1915. Teân khoa hoïc Antirhinum majus, nhöng
ngöôøi daân Phaùp hay goïi noù baèng caùi teân thaân maät Gueule
de loup - caùi moõm cuûa soùi con - vaø töø ñoù coù teân Vieät:
Hoa moõm soùi.
Hoa boâng buït: Coù nguoàn goác töø chaâu AÙ. Ngöôøi
Malaysia coi boâng boâng buït laø bieåu töôïng cuûa quoác gia
mình, coøn ngöôøi Quaûng Ñoâng goïi boâng buït laø boâng hoàng
Trung Hoa vì theá noù coù teân khoa hoïc Hibicus Rosa -
sinensis. Boâng buït leân Ñaø Laït töø ñaàu theá kyû 20. Ñeán nay
Ñaø Laït ñaõ taïi ñöôïc nhieàu chuûng boâng buït raát khaùc laï.
Hoa maãu ñôn: Teân khoa hoïc Garde - nialucida coù
queâ höông xa xöa ôû chaâu AÙ, vaøo Ñaø Laït töø nhöõng naêm
1930. ÔÛ chaâu AÂu, hoa maãu ñôn noùi leân söï quan taâm saâu
saéc, Coøn ôû Ñoâng Nam AÙ, maãu ñôn laø thöù hoa phuù quyù,
saéc nöôùc höông trôøi, bieåu tröng cho moái tình troïn veïn caû
ñoâi beà.
Ñaø Laït, 110 naêm…
140
Hoa Coquelicot: Xuaát xöù töø Baéc Myõ, teân khoa
hoïc Papaver rhoeas, nhöng ngöôøi Ñaø Laït coøn goïi noù
baèng caùi teân raát aán töôïng: Hoa Myõ nhaân hay hoa Trung
myõ nhaân, nghóa laø ngöôøi ñeïp cuûa caùc loaøi hoa. Töø naêm
1898, Coquelicot ñaõ ñöôïc gieo öôm taïi Traïm khí töôïng -
khaûo cöùu noâng nghieäp ôû Ñankia, moät buoân ñoàng baøo daân
toäc K’ho lôùn nhaát Lang Biang thôøi ñoù…
Laøm sao coù theå keå heát hoa Ñaø Laït, khi moãi naêm,
moãi muøa treân nhöõng neûo ñöôøng cuûa thaønh phoá cao
nguyeân laïi coù theâm nhöõng loaøi hoa môùi…Hy voïng muoân
hoa ñaõ tôùi nôi naøy seõ ñöôïc giöõ gìn, phaùt trieån, ñeå Ñaø Laït
luoân laø nieàm ñaát haïnh phuùc cuûa ngöôøi ôû laïi, haáp daãn
nhöõng ngöôøi seõ ñeán vaø coøn löu luyeán maõi ngöôøi ñi…Nhö
lôøi moät loaøi hoa nhoû beù, laø moãi khi nhôù veà Ñaø Laït ngöôøi
ta hay nhôù tôùi loaøi hoa aáy: Forget me not - Xin ñöøng
queân toâi…
HOA VAØ NGHEÀ TROÀNG HOA ÔÛ ÑAØ LAÏT
Vöông Ñöùc Loäc.
Ñaø Laït, 110 naêm…
141
Khoâng
phaûi ngaãu
nhieân maø
ngöôøi ta daønh
myõ töï “Vöông
quoác hoa” ñeå
noùi veà Ñaø
Laït. Nhöõng
saéc hoa e aáp
trong maøn söông giaêng ñaõ mang ñeán cho Ñaø Laït
moät neùt quyeán ruõ, thô moäng maø hieám nôi naøo coù
ñöôïc. Bôûi vaäy, Ñaø Laït luoân giöõ ñöôïc saéc thaùi eâm
ñeàm, thô moäng ñuùng vôùi yù nghóa cuûa moät thaønh
phoá an döôõng baäc nhaát taïi Vieät Nam.
Ñaø Laït - Vöông quoác hoa.
gay töø nhöõng böôùc chaân ñaàu tieân cuûa nhöõng
ngöôøi Phaùp ñaët leân ñænh Lang Biang, hoï ñaõ
bò cuoán huùt bôûi moät cao nguyeân thô moäng coù
khí haäu maùt laïnh töông ñoái gioáng chaâu AÂu. YÙ töôûng xaây
döïng moät thaønh phoá an döôõng taïi ñaây trong ñaàu nhaø
thaùm hieåm, baùc syõ Yersin cuõng coù töø ngaøy ñoù. Chính vì
vaäy, thaùng 10 naêm 1897, Toaøn quyeàn Paul Doumer cöû
moät ñoaøn quaân söï tìm con ñöôøng deã ñi töø Nha Trang ñeán
Ñaø Laït ñeå xaây döïng keá hoaïch cho moät thaønh phoá an
döôõng treân cao nguyeân Lang Biang theo yù töôûng cuûa baùc
syõ Yersin ñöôïc thöïc hieän. Vaø cuõng töø ngaøy ñoù, nhöõng
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
142
gioáng hoa oân ñôùi cuõng ñöôïc ngöôøi Phaùp mang töø chaâu
AÂu ñeán troàng thöû nghieäm taïi ñaây.
Theo thôøi gian, maûnh ñaát cao nguyeân hieàn hoøa
Lang Biang khoâng ngöøng tieáp nhaän nhieàu loaøi hoa môùi
töø nhöõng ngöôøi yeâu meán Ñaø Laït mang veà. Ñaát Ñaø Laït
bao dung nhö loøng meï ñoùn nhaän nhöõng ñöùa con tinh thaàn
ñeán töø vaïn daëm, ñeå ñieåm toâ cho ñaát trôøi Ñaø Laït vôùi haøng
traêm, haøng ngaøn gioáng hoa höông thôm ngaøo ngaït, saéc
maøu röïc rôõ.
Trong baùo caùo ngaøy 15/12/1901, kyõ sö A.
D’Andre, Thanh tra noâng nghieäp, Traïm tröôûng traïm noâng
nghieäp Lang Biang cho bieát:
“Naêm nay, moät soá löôïng töông ñoái lôùn gioáng hoa
ñöôïc troàng thöû. Toâi coù theå keå: hoa Hoàng, Cuùc, Cuùc tím,
Dong rieàng, Boâng nöôùc (balsamine), Sen caïn (Capucine),
Coqueliot, Thöôïc döôïc, Moõm soùi, Baát töû, Forget me not,
Phong Löõ (Geùranium), Phlox, Hoa tím (Violette), Cuùc laù
nhaùm (Zinnia), Cuùc traéng (mar-gueritet, Caåm Chöôùng,
Caåm nhung, AÙ phieän, Tö töôûng (Penseùe)…
Toâi theo doõi caùc gioáng hoa cho keát quaû toát nhaát
vaø ít toán coâng chaêm soùc. Noùi chung, coù theå hoa ôû Phaùp
vaø caùc vuøng oân ñôùi raát thích hôïp treân Lang Biang hoa
phaùt trieån toái ña vaø ñeïp röïc rôõ. Haàu heát caùc gioáng hoa
ñeàu cho haït toát, ñaõ thu haùi vaø giöõ laøm gioáng”.
Ngaøy nay, coù ñeán vaøi ngaøn loaøi hoa nguoàn goác AÙ,
AÂu ñöôïc troàng ôû Ñaø Laït. Tröôùc ñaây, ngöôøi ta khoâng theå
thaáy nhöõng Sao choåi cuïc, Baby, Lyly, Tulip, Caåm
Chöôùng (hôn 30 maøu), Cuùc (haøng traêm maøu)… thì nay
Ñaø Laït, 110 naêm…
143
baït ngaøn. Hoa ñöôïc troàng khaép nôi: treân ñöôøng phoá,
trang traïi, bieät thöï, nhaø vöôøn, coâng sôû… Hoa moïc moät
caùch töï nhieân nhö theå ñaát Ñaø Laït ñeå cho muoân hoa ñua
nôû vaø hoa töø ñoù toâ ñieåm cho Ñaø Laït. Chính vì theá, khoâng
ai coù theå noùi “yeâu Ñaø Laït maø khoâng yeâu hoa Ñaø Laït”.
Hoa ñaõ trôû thaønh “söù giaû” cuûa Ñaø Laït ñeå ñeán caùc tænh
thaønh trong caû nöôùc vaø ñi xa hôn nöõa laø ñeán caùc nöôùc
treân theá giôùi nhö: Nhaät, Ñaøi Loan, Haøn Quoác, Haø Lan,
UÙc, Italia…
Ngheà troàng hoa ôû Ñaø Laït.
Neáu nhö ngöôøi Phaùp coù coâng mang moät soá gioáng hoa
ôû Chaâu AÂu troàng thöû nghieäm ôû Ñaø Laït thì khai sinh ra
ngheà troàng hoa ôû ñaây laïi laø nhöõng noâng daân “chaân laám
tay buøn” töø xöù Kinh Baéc trong chuyeán haønh phöông nam,
leân mieàn thöôïng cao nguyeân Lang Biang ñaët neàn moùng
cho ngheà troàng hoa ôû Ñaø Laït, ngay töø cuoái nhöõng naêm 30
cuûa theá kyû XX.
Khôûi ñaàu laø ngaøy 3/5/1938, chuyeán xe löûa xuyeân
Vieät ñöa 33 ngöôøi daân töø Haø Ñoâng vaøo Ñaø Laït laäp
nghieäp. Hoï laø nhöõng noâng daân töø vuøng Nghi taøm, Quaûng
Baù, Vaïn Phuùc, Taây Töïu… tænh Haø Ñoâng mang theo ngheà
troàng hoa truyeàn thoáng ôû queâ nhaø vaøo Ñaø Laït vôùi muïc
ñích ban ñaàu laø möu sinh, kieám soáng qua ngaøy vaø cuõng
khoâng ai daùm nghó sau naøy, nôi ñaây trôû thaønh “Vöông
quoác hoa” nhö ngaøy nay.
Maûnh ñaát mieàn thöôïng naøy khoâng nhöõng khoâng
phuï baïc hoï maø coøn cöu mang hoï töø nhöõng luoáng hoa
Glaieal (Lay ôn) ñaàu tieân. Chính ñieàu ñoù laøm cho hoï gaén
Ñaø Laït, 110 naêm…
144
boù hôn vôùi vuøng ñaát, gaén chaët ñôøi mình vôùi ngheà troàng
hoa duø coù traûi qua nhöõng thaùng ngaøy ñaàu laäp nghieäp.
Lòch söû ngheà troàng hoa xuaát phaùt töø nhoùm ngöôøi
Haø Ñoâng (nay cö truù ôû aáp Haø Ñoâng, phöôøng 8, Thaønh
phoá Ñaø Laït), tieáp theo laø nhöõng nhoùm löu daân khaùc töø
mieàn Baéc, mieàn Trung khaùc keùo ñeán ñaõ taïo leân nhöõng
saéc thaùi ña daïng taïo thaønh “Vöông quoác hoa” vaø quan
troïng hôn laø ñaõ xaây döïng leân thöông hieäu “Hoa Ñaø Laït”
noåi tieáng trong vaø ngoaøi nöôùc.
Ngaøy nay, ngaønh troàng hoa Ñaø Laït coù böôùc phaùt
trieån nhanh veà dieän tích vaø saûn löôïng. Caùc thaønh töïu
khoa hoïc kyõ thuaät nhö nhaø che plastic, nhöïa phuû luoáng,
phöông phaùp töôùi thaám vaø nhoû gioït, söû duïng ñieän naêng
ñeå kích thích hoa taêng tröôûng ñaõ ñöôïc trieån khai roäng
khaép vaø keát quaû thu ñöôïc saûn löôïng, hieäu quaû kinh teá
cao. Bôûi theá, naêm 2001, dieän tích hoa caét caønh ñaõ ñaït
treân 400 ha vôùi saûn löôïng thu hoaïch treân 170 trieäu caønh.
Trong ñoù coù coâng ty saûn xuaát hoa nöôùc ngoaøi - Dalat
HasFarm (lieân doanh giöõa taäp ñoaøn Bio - Hoàng Koâng vaø
HasFarm - Indonesia) xaây döïng trang traïi troàng hoa roäng
24 ha, öùng duïng caùc kyõ thuaät tieân tieán treân theá giôùi. Hoï
ñaõ thoåi moät luoàng sinh khí môùi vaøo ngheà troàng hoa ôû Ñaø
Laït. Töø caùc öùng duïng khoa hoïc kyõ thuaät taïi coâng ty naøy
ñaõ taùc ñoäng khoâng nhoû ñeán caùc nhaø vöôøn troàng hoa ôû Ñaø
Laït vôùi vieäc caûi tieán kyõ thuaät, troàng theâm nhieàu gioáng
hoa môùi, taïo neân “baûn hôïp xöôùng” cho ngheà troàng hoa
Ñaø Laït ngaøy nay.
Ñaø Laït, 110 naêm…
145
“Vöông quoác hoa” ñang ngaøy caøng phaùt trieån, taïo
neân neùt ñoäc ñaùo xöùng vôùi danh hieäu thaønh phoá an döôõng
baäc nhaát taïi Vieät Nam. Vôùi khí haäu maùt meû, trong laønh,
muoân hoa khoe saéc…chaéc chaén seõ laø nhöõng neùt ñoäc ñaùo
chaøo ñoùn caùc du khaùch khi Ñaø Laït böôùc vaøo tuoåi 110.
Ñaø Laït, 110 naêm…
146
TÌM MOÄT VOÙC DAÙNG MÔÙI CHO ÑAØ LAÏT
TS. Nguyeãn Minh Hoøa.
Toaøn quyeàn Ñoâng Döông Paul Doumer khi
kyù nghò ñònh thaønh laäp tænh Ñoàng Nai Thöôïng vaøo
naêm 1899, vaø kieán truùc sö Phaùp khi qui hoaïch Ñaø
Laït qua caùc thôøi kyø (Heùdrard - 1923; Pineau -
1933; Lagisquet - 1943) ñeàu nhaèm muïc ñích xaây
döïng Ñaø Laït thaønh moät “Paris nhoû” daønh cho caùc
quan chöùc Phaùp nghæ ngôi, thö giaõn chöù khoâng
phaûi daønh cho daân baûn xöù. Tuy yù ñoà qui hoaïch Ñaø
Laït chæ laø nôi nghæ döôõng vaãn coøn nguyeân giaù trò
cho ñeán ngaøy nay, nhöng neáu quaù neä vaøo ñieàu naøy
coù theå kìm haõng söï phaùt trieån cuûa Ñaø Laït. Baøi
toaùn ñaët ra ôû ñaây laø laøm sao Ñaø Laït phaùt trieån
naêng ñoäng hôn nhöng khoâng laøm maát ñi baûn saéc
vaø öu theá rieâng cuûa mình.
au hôn 110 naêm daân soá Ñaø Laït ñaõ taêng 5 - 6 laàn,
hieän khoaûng 180.000 ngöôøi, döï kieán ñeán 2010 laø
193.000 ngöôøi. Ñaây laø moät con soá lyù töôûng cho
quaûn lyù haønh chính, quaûn lyù moâi tröôøng vaø kieán taïo ñöôïc
caùc moái quan heä xaõ hoäi thaân thieän; nhöng ñeå phaùt trieån
vaø thoaùt khoûi theá landlock (chæ vuøng ñaát khoâng thuaän lôïi
veà giao thoâng) Ñaø Laït caàn phaûi nghó ñeán moät qui moâ lôùn
hôn, coù theå vaøo khoaûng 400.000 - 500.000 daân vaøo naêm
2020. Kinh nghieäm quoác teá cho thaáy moät thaønh phoá taïo
S
Ñaø Laït, 110 naêm…
147
ñöôïc söùc huùt thì caàn phaûi coù ñöôïc qui moâ daân soá vaø dieän
tích nhaát ñònh. Qui lua ät “tích tuï vaø taäp trung” khoâng chæ
coù yù nghóa trong kinh teá maø coøn caû trong phaùt trieån ñoâ
thò. Thaät söï thì caùc thaønh phoá nhoû khoâng thu huùt ñöôïc
caùc nhaø ñaàu tö, khoâng chæ cho saûn xuaát maø cho caû dòch
vuï nöõa. ÔÛ Nhaät, nhöõng thaønh phoá nhoû coù vaøi chuïc ngaøn
daân laø nhöõng thaønh phoá thieáu söùc soáng, thanh nieân boû ñi
chæ coøn laïi ngöôøi giaø (ngöôøi ta goïi chuùng laø thaønh phoá bò
queân laõng hay thaønh phoá cheát). Vì theá Nhaät Baûn coù xu
höôùng chuyeån caùc thaønh phoá nhoû thaønh caùc thaønh phoá
trung bình hay taïo söï keát noái giao thoâng vaø kinh teá giöõa
caùc thaønh phoá nhoû laïi ñeå taêng söùc caïnh tranh leân; vaø moät
tình traïng töông töï nhö vaäy cuõng ñaõ dieãn ra ôû Haøn Quoác.
Seõ coù nhieàu ngöôøi e ngaïi raèng nhö theá seõ laøm
hoûng Ñaø Laït vì khi daân soá taêng leân seõ laøm oâ nhieãm moâi
tröôøng, phaù hoûng thieân nhieân. Ñaõ coù moät söï nhaàm laãn
raèng cöù ñoâng ngöôøi laø seõ ñöa ñeán toäi phaïm, taéc ngheõn
giao thoâng, oâ nhieãm moâi tröôøng. Thaät ra, vaán ñeà laø maät
ñoä daân cö vaø söï phaân boá khoâng gian. Maät ñoä daøy ñaëc laø
nguyeân nhaân cuûa moïi beänh taät ñoâ thò. Ñoâng nhöng quaûn
lyù toát, bieát phaân boá daân cö hôïp lyù treân moät khoâng gian
roäng thì seõ giaûi quyeát hieäu quaû baøi toaùn naøy.
Ñaø Laït seõ baønh tröôùng ra, ñoù laø qui luaät töï nhieân
cuûa söï phaùt trieån. Nhöng neáu khoâng chuû ñoäng ñoùn ñaàu
cho söï phaùt trieån ñoù thì seõ daãn tôùi söï phaùt trieån töï phaùt
nhö ñang dieãn ra ôû khu vöïc Dankia - Suoái Vaøng, vaø khi
ñaõ vöôït khoûi taàm kieåm soaùt thì coâng söùc vaø tieàn cuûa ñoå
vaøo vieäc khaéc phuïc, söûa chöõa voâ cuøng lôùn maø hieäu quaû
raát thaáp. Ñieàu naøy ñang dieãn ra ôû Tp. Hoà Chí Minh vaø laø
Ñaø Laït, 110 naêm…
148
baøi hoïc nhaõn tieàn cho Ñaø Laït nay mai. Ñoù cuõng laø baøi
hoïc maø caùc nöôùc laùng gieàng cuûa Vieät Nam phaûi traû sau
vaøi thaäp kyû phaùt trieån nhanh.
Trung taâm cuûa Ñaø Laït hieän nay ñaõ trôû neân nhoû
beù, chaúng theå naøo gaùnh theâm ñöôïc caùc ñoøi hoûi nhaèm
thoûa maõn caùc nhu caàu môùi, vì theá caàn phaùt trieån moät
trung taâm thöù hai - trung taâm taøi chính, dòch vuï, mua saém
vaø giaûi trí vôùi sieâu thò, vuõ tröôøng, toå hôïp theå thao…Coøn
trung taâm Ñaø Laït hieän nay chæ neân chænh trang naâng caáp
cho ñeïp hôn, tuyeät ñoái khoâng xaây nhaø cao taàng, khoâng
phaùt trieån nhaø hình oáng. Trung taâm môùi coù theå laø thaønh
phoá veä tinh, thaønh phoá ñoái troïng hay Ñaø Laït môû roäng
nhöng ñöøng xa quaù maø cuõng ñöøng quaù gaàn. Xa quaù laøm
du khaùch ngaùn ngaïi, nhöng gaàn quaù coù theå laøm hoûng Ñaø
Laït hieän nay. Vaø trong moät chöøng möïc naøo ñoù coù khaû
naêng toàn taïi ñoäc laäp ñeå ñuû naêng löïc chia seû vôùi Ñaø Laït
cuõ. Vôùi phöông aùn naøy coù theå ñaït ñöôïc nhieàu muïc tieâu:
- Taïo ñöôïc moät dieän maïo môùi cho Ñaø Laït nhöng
vaãn giöõ ñöôïc daùng veû ñaùng yeâu cuûa Ñaø Laït hoâm nay.
- Chuyeån töø thaønh phoá ít chöùc naêng thaønh thaønh
phoá ña chöùc naêng, trong ñoù taøi chính vaø khoa hoïc laø cöïc
kyø quan troïng.
Thaønh phoá Ñaø Laït caàn phaûi ñöôïc ñaët trong moät
khoâng gian roäng lôùn hôn vöôït ra khoûi khoâng gian haønh
chính maø vöôn tôùi khoâng gian kinh teá. Xeùt theo khoâng
gian kinh teá thì Ñaø Laït caàn lieân keát vôùi Tp. Hoà Chí Minh,
Nha Trang, Phan Thieát ñeå phaùt trieån. Moät thaønh phoá hay
thò traán chuyeån tieáp giöõa Tp. Hoà Chí Minh vaø Ñaø Laït laø
Ñaø Laït, 110 naêm…
149
ñieàu caàn nghó tôùi. Khoaûng caùch 300km giöõa Tp. Hoà Chí
Minh vaø Ñaø Laït seõ thu heïp laïi neáu coù moät thò traán saàm
uaát keát noái giöõa Ñaø Laït vaø Tp. Hoà Chí Minh. Ñaø Laït caàn
söï trôï giuùp töø Tp. Hoà Chí Minh trong qui hoaïch. Giaùo
duïc - ñaøo taïo vaø taát nhieân caû veà du lòch, quaûng baù. Maëc
khaùc, Ñaø Laït caàn phaûi naâng caáp Lieân Khöông thaønh saân
bay quoác teá noái thaúng vôùi Bangkok vaø Sigapore cuõng
nhö vôùi Haø Noäi; nhö theá du khaùch ñeán Ñaø Laït khoâng
nhaát thieát phaûi quaù caûnh Tp. Hoà Chí Minh.
Ñaø Laït caàn vaø neân trôû thaønh moät trung taâm hoäi
thaûo, hoäi nghò quoác teá vaø trung taâm trieån laõm lôùn cuûa caû
nöôùc vaø caû Ñoâng Nam AÙ. Coøn nhôù thôøi Phaùp thuoäc vaø
thôøi cheá ñoä cuõ coù raát nhieàu cuoäc hoïp thöôïng ñænh quan
troïng ñöôïc toå chöùc ôû Ñaø Laït chöù khoâng phaûi ôû Saøi Goøn
hay Haø Noäi. Ñeå thöïc hieän ñieàu naøy, ngoaøi vieäc chuaån bò
caùc cô sôû vaät chaát vaø thieát bò hieän ñaïi thì Tröôøng Ñaïi hoïc
Ñaø Laït chính laø nôi keát noái caùc moái quan heä quoác teá. Ñaïi
hoïc Ñaø Laït hoaøn toaøn coù khaû naêng trôû thaønh tröôøng ñaïi
hoïc ngang taàm trong khu vöïc (gioáng nhö Tröôøng ñaïi hoïc
An Giang).
Nhöõng thaønh phoá nhoû vaø trung bình nhö Ñaø Laït
trong giai ñoaïn ñaàu naâng caáp coù lôïi theá hôn laø caùc thaønh
phoá lôùn trong tieáp nhaän kyõ thuaät vaø coâng ngheä môùi. Ñaø
Laït neân tìm moät hay nhieàu ñoái taùc chieán löôïc vaø laâu daøi
thoâng qua hình thöùc keát nghóa, chaúng haïn keát nghóa vôùi
moät thaønh phoá naøo ñoù cuûa Nhaät Baûn hay Haøn Quoác ñeå
thu huùt du khaùch, doanh nhaân vaø caùc döï aùn laøm aên. Toâi
bieát laø Nhaät Baûn ñaõ ñaàu tö xaây döïng thaønh coâng khu ñoâ
thò môùi ôû thaønh phoá Banguo cuûa Philippines ñeå cho
Ñaø Laït, 110 naêm…
150
nhöõng ngöôøi giaø töø Nhaät sang soáng. Banguo coù khí haäu
gioáng heät nhö Ñaø Laït. Neáu chuùng ta quaûng baù toát thì Ñaø
Laït seõ ñoùn ñöôïc nhöõng nhaø ñaàu tö ñaùng giaù, bôûi Ñaø Laït
gioáng nhö Thuïy Só nhöng giaù caû laïi thaáp hôn Thuïy Só
haøng chuïc laàn.
Chuùng ta yeâu meán Ñaø Laït nhöng ñöøng quaù cöôøng
ñieäu öu theá cuûa Ñaø Laït laø “ñoäc nhaát voâ nhò”. Nhöõng nôi
coù khí haäu vaø phong caûnh töï nhieân töông töï Ñaø Laït treân
theá giôùi vaø caùc nöôùc laùng gieàng coù nhieàu laém. Caàn phaûi
taïo ra moät moâi tröôøng vaø dieän maïo môùi, söùc haáp daãn môùi
cho Ñaø Laït chöù khoâng neân phaùt trieån theo kieåu “aên vaøo
voán töï nhieân” nhö laâu nay.
Ñaø Laït, 110 naêm…
151
DU LÒCH ÑAØ LAÏT
TAÏI SAO CHÖA CAÁT CAÙNH ?
Uoâng Thaùi Bieåu
Du lòch ñöôïc coi laø ngaønh kinh teá ñoäng
löïc, laø moät theá maïnh cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït vaø
tænh Laâm Ñoàng. Laâu nay, thaønh phoá naøy ñöôïc bieát
ñeán nhö laø moät trung taâm du lòch noåi tieáng vôùi
nhöõng lôïi theá so saùnh maø caùc ñòa phöông khaùc
phaûi ao öôùc. Theá nhöng, ngaønh du lòch cuûa thaønh
phoá thô moäng treân cao nguyeân Laâm Vieân vaãn chöa
phaùt trieån töông xöùng vôùi nhöõng tieàm naêng voán
coù…
Tieàm naêng chöa ñöôïc ñaùnh thöùc
aø Laït, thaønh phoá cuûa ngaøn hoa, ngaøn söông
vaø ngaøn thoâng… Thaønh phoá coøn ñöôïc caùch
ngoân laø “Dat Aliis Laetitiam Aliis
Temperiem” ( Cho ngöôøi naøy nieàm vui, cho ngöôøi kia
söùc khoeû). Treân ñoä cao 1.500m so vôùi möïc nöôùc bieån,
Ñaø Laït coù nhieät ñoä trung bình thay ñoåi töø 12 - 20 C, muøa
möa keùo daøi töø thaùng 5 ñeán thaùng 10. Trong khoâng gian
aáy laø moät khu heä ñoäng, thöïc vaät voâ cuøng phong phuù ñang
ñöôïc baûo toàn vôùi nhieàu loaïi linh tröôûng ñaëc höõu quyù
Ñ
Ñaø Laït, 110 naêm…
152
hieám; moät quaàn theå caùc danh lam thaéng caûnh thieân nhieân
kyø thuù vaø moät heä thoáng kieán truùc ñoäc ñaùo… Neáu nhö
ngaøy xöa, khi khôûi döïng thaønh phoá, ngöôøi Phaùp ñaõ raát coù
lyù vôùi yù töôûng xaây döïng ôû ñaây moät trung taâm nghæ döôõng
cho boïn thöïc daân taïi thuoäc ñòa Ñoâng Döông thì ngaøy nay,
yù töôûng aáy vaãn ñöôïc tieáp tuïc töïc hieän vôùi chieán löôïc
phaùt trieån thaønh phoá thaønh moät trung taâm du lòch quoác
gia vaø quoác teá…
Ñuùng nhö vaäy, Ñaø Laït chöùa trong mình moät tieàm
naêng kinh teá du lòch - nghæ döôõng to lôùn. Vôùi nhöõng röøng
thoâng xanh baït ngaøn, vôùi heä thoáng thaùc vaø hoà nöôùc töï
nhieân nhö Xuaân Höông, Ña Thieän, Than Thôû, Tuyeàn
Laâm, Dan Kia, Suoái Vaøng, Datanla, Pongour, Cam
Ly…vaø nhieàu caûnh quan thieân taïo vaø nhaân taïo khaùc.
Trong soá nhöõng thaéng caûnh, di tích cuûa Ñaø Laït - Laâm
Ñoàng, Boä VH-TT ñaõ coâng nhaän 13 thaéng caûnh, di tích
caáp quoác gia caàn ñöôïc baûo toàn, ñoù laø chöa tính ñeán 24
thaéng caûnh ñang ñöôïc khoanh vuøng quaûn lyù vaø 3 ñieåm
khaùc ñang ñöôïc ñeà nghò xeáp haïng. Ñaø Laït laø moät trong
soá ít ñoâ thò ôû Vieät Nam ñöôïc quy hoaïch toång theå veà xaây
döïng, kieán truùc töø raát sôùm. Qua nhieàu thôøi kyø, caùc
chöông trình chænh trang ñoâ thò ñöôïc tieán haønh; coâng taùc
xaây döïng cô sôû haï taàng ñoâ thò, baûo veä moâi tröôøng sinh
thaùi vaø caûnh quan ñöôïc chuù troïng. Toång theå kieán truùc
caûnh quan ñoâ thò Ñaø Laït laø söï phoái hôïp haøi hoaø giöõa ñòa
lyù caûnh quan vôùi ngheä thuaät kieán truùc chaâu AÂu, kieán truùc
Ñoâng AÙ chaâu, ñaõ taïo cho caùc coâng trình kieán truùc cuûa Ñaø
Laït giaù trò thaåm myõ cao. Vôùi tính chaát “thaønh phoá trong
röøng - röøng trong thaønh phoá” Ñaø Laït laø böùc tranh coù söï
Ñaø Laït, 110 naêm…
153
saép xeáp theo moät boá cuïc ñaëc thuø, ñoäc ñaùo, ñaõ goùp phaàn
taïo neân söï haáp daãn ñoái vôùi du khaùch …Ngoaøi ra, ñeán vôùi
thaønh phoá cao nguyeân naøy, du khaùch ñang böôùc chaân
treân moät vuøng traàm tích ña daïng, nhöõng ñòa taàng vaên hoaù
baûn ñòa töø ngaøn ñôøi qua. Khaùch seõ ñöôïc tieáp xuùc vaø
chieâm ngöôõng nhöõng veû ñeïp vaên hoaù oån ñònh töø xa xöa
cuûa caùc toäc ngöôøi Nam Taây Nguyeân, nhöõng chuû nhaân laâu
ñôøi nhaát cuûa thaønh phoá treân cao. Khaùch ñöôïc tieáp ñoùn
bôûi nhöõng cö daân hôïp cö töø nhieàu vuøng trong nöôùc, hoï
mang theo “teân xaõ, teân laøng” vaø caû nhöõng phong tuïc taäp
quaùn töø nôi choân rau caét roán vaø ñaõ oån ñònh treân mieàn ñaát
naøy nhöõng neùt tính caùch chung: hieàn hoaø, thanh lòch, meán
khaùch…
Ñaùnh giaù ñuùng tieàm naêng veà du lòch cuûa Thaønh
phoá Ñaø Laït, chính phuû ñaõ xaùc ñònh thaønh phoá naøy laø moät
trong 10 trung taâm du lòch cuûa caû nöôùc. Döï aùn VIE
89.003 cuûa Toå chöùc du lòch theá giôùi (OMT) vaø keá hoaïch
phaùt trieån du lòch cuûa Vieät Nam ñeán naêm 2005 cuûa Cô
quan phaùt trieån Lieân hôïp quoác cuõng ñaõ coi Ñaø Laït laø haït
nhaân cuûa vuøng du lòch soá 3 - moät trong 4 vuøng du lòch cuûa
Vieät Nam. Chính phuû ñaõ pheâ duyeät quy hoaïch toång theå
du lòch Ñaø Laït ñeán naêm 2010 vaø quy hoaïch chi tieát 10
khu du lòch taïi thaønh phoá naøy, trong ñoù coù moät khu du
lòch quoác teá laø Ñan Kia - Suoái Vaøng vaø moät khu du lòch
quoác gia laø hoà Tuyeàn Laâm. Vôùi tieàm naêng cuûa mình, Ñaø
Laït coù ñieàu kieän ñeå phaùt trieån nhieàu loaïi hình du lòch
haáp daãn nhö: nghæ döôõng, vaên hoaù, theå thao, daõ ngoaïi,
sinh thaùi, hoäi nghò, hoäi thaûo…vaø trôû thaønh moät trung taâm
du lòch taàm côõ quoác gia vaø quoác teá.
Ñaø Laït, 110 naêm…
154
Ngoaøi nhöõng lôïi theá treân, heä thoáng keát caáu haï
taàng cuûa Ñaø Laït ñang ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän, ñaëc bieät
laø giao thoâng. Hieän heä thoáng ñöôøng boä noái Ñaø Laït - Laâm
Ñoàng vôùi caùc vuøng laân caän ñaõ vaø ñang ñöôïc hoaøn thieän,
ñaëc bieät laø caùc truïc giao thoâng chính. Ngoaøi QL 20 hieän
nay, moät tuyeán ñöôøng cao toác hieän ñaïi noái Ñaø Laït vôùi
Tp. Hoà Chí Minh vaø caùc tænh mieàn Ñoâng Nam Boä ñang
chuaån bò trôû thaønh hieän thöïc. QL 28 ñaõ ruùt ngaén khoaûng
caùch giöõa Laâm Ñoàng - Phan Thieát vaø Ñaéc Noâng. QL 27
ñaõ töø laâu noái lieàn Laâm Ñoàng vôùi Ñaéc Laéc. Tuyeán ñöôøng
Ñaø Laït - Khaùnh Vónh (Nha Trang) ñöa Ñaø Laït gaàn hôn
vôùi mieàn Trung ñang chuaån bò khôûi coâng. Ñöôøng saét Ñaø
Laït - Phan Rang töøng böôùc phuïc hoài. Cuïm caûng haøng
khoâng Lieân Khöông ñang naâng caáp, nay mai seõ môû
nhieàu tuyeán bay noäi ñòa vaø ñeán vôùi caùc nöôùc trong khu
vöïc…
Taïi sao du lòch ñaø laït chöa caát caùnh?
So vôùi nhieàu vuøng khaùc, Ñaø Laït coù raát nhieàu lôïi
theá ñeå phaùt trieån du lòch. Theá nhöng, vôùi caùi nhìn cuûa
moät du khaùch bình thöôøng cuõng ñuû thaáy du lòch Ñaø Laït
ñang coù nhöõng böôùc tieán chaäm chaïp, ñoù laø chöa noùi ñeán
söï tuït haäu so vôùi nhieàu ñòa phöông khaùc. Laø “ñaøn anh” ñi
tröôùc moät chaëng ñöôøng daøi veà laøm quen vôùi du lòch
nhöng hieän nay Ñaø Laït laïi yø aïch chaïy theo caùc ñòa
phöông baïn veà caùch laøm du lòch. Ñoù laø moät thöïc teá. Haõy
nhìn xem: moät Taây Ninh hay Ninh Thuaän khoâ caèn ngaøy
xöa nay laø nhöõng nôi huùt khaùch, moät Phan Thieát - Bình
Thuaän chæ trong voøng maáy naêm ñaõ trôû thaønh moät ñòa
danh quen thuoäc treân baûn ñoà du lòch theá giôùi. Roài Nha
Ñaø Laït, 110 naêm…
155
Trang, Ñaø Naüng, Hueá hay Hoäi An…noåi leân nhanh choùng
nhö nhöõng “hieän töôïng” vì bieát caùch ñaàu tö, khai thaùc
ñuùng höôùng…
Xin neâu moät vaøi cöù lieäu ñeå thaáy söï phaùt trieån chöa
töông xöùng cuûa du lòch Ñaø Laït. Löôïng khaùch ñeán thaønh
phoá cao nguyeân naøy taêng raát chaäm trong nhöõng naêm qua.
Neáu naêm 1999, Ñaø Laït ñoùn 603.000 du khaùch thì naêm
2002 cuõng môùi chæ ñaït 905.000 ngöôøi. Öôùc tính caû naêm
2003 coù theå laø 1 trieäu. Trong soá ñoù, khaùch quoác teá chæ
chieám khoaûng 10%, coù nghóa laø töø 70 - 100.000
khaùch/naêm. Coâng suaát buoàng phoøng quaù dö thöøa, môùi chæ
ñaït 45% treân toång soá 5.655 buoàng phoøng hieän coù. Tyû leä
löu truù cuûa du khaùch taïi thaønh phoá khoaûng 2,4
ngaøy/khaùch. Ñöôïc xaùc ñònh laø ngaønh kinh teá ñoäng löïc
nhöng doanh thu töø du lòch cuûa Ñaø Laït - Laâm Ñoàng taêng
khoâng ñaùng keå: naêm 1999 ñaït 179 tyû ñoàng, naêm 2002 leân
378 tyû vaø 6 thaùng ñaàu naêm nay môùi thu ñöôïc khoaûng 179
tyû ñoàng. Ñaùnh giaù moät caùch khaùi quaùt nhaát, du lòch Ñaø
Laït - Laâm Ñoàng phaùt trieån coøn quaù chaäm vaø chöùa ñöïng
nhieàu yeáu toá thieáu beàn vöõng.
Coù theå noùi, söùc huùt cuûa du lòch Ñaø Laït hieän nay chöa
cao. Nhieàu du khaùch ñaõ than phieàn khi xöù sôû du lòch ñaõ
khoâng laøm thoaû maõn ñöôïc nieàm yeâu meán cuõng nhö nhu
caàu cuûa hoï. Nhieàu du khaùch ñeán Ñaø Laït theo “thoùi quen”
chöù khoâng phaûi bôûi söùc huùt cuûa nhöõng saûn phaåm du lòch.
Hoï khoâng tìm ñöôïc nhöõng saûn phaåm môùi töø du lòch, vaø vì
vaäy, ít phaûi tieâu tieàn moät caùch thoaû ñaùng ôû thaønh phoá
naøy. Nhö ñaõ noùi ôû treân, du khaùch nhôù ñeán Ñaø Laït nhö laø
moät nôi “troán” caùi noùng vaø söï oàn aøo cuûa caùc ñoâ thò lôùn
Ñaø Laït, 110 naêm…
156
trong moät dòp naøo ñoù chöù khoâng phaûi laø nôi huùt hoàn hoï
nhö nieàm kyø voïng cuûa chính hoï. Nguyeân nhaân töø ñaâu?
Ñieàu ñaàu tieân caàn phaûi noùi tôùi, ñoù laø söï xuoáng caáp cuûa
caùc danh lam, thaéng caûnh, di tích - nhöõng ñòa chæ ñöôïc
coi laø theá maïnh cuûa xöù sôû naøy. Laâu nay, caùc danh lam,
thaéng caûnh, di tích ôû Ñaø Laït ñöôïc “taän thu” nhö moät thöù
haøng xeùn. Caùch quaûn lyù heát söùc phaân taùn, moät kieåu “xaõ
hoäi hoùa du lòch” mang nhieàu yeáu toá tieâu cöïc, maïnh ai
naáy laøm chuû vaø chæ chuù taâm vaøo boùc loät taøi nguyeân thieân
nhieân saün coù maø khoâng coù yù thöùc toân taïo. Söï ñaàu tö
manh muùn, khai thaùc thieáu ñoàng boä vaø thöïc duïng trong
nhieàu naêm qua cuøng vôùi caùch quaûn lyù khoâng coù moät
“kòch baûn” thoáng nhaát daãn tôùi nhieàu saûn phaåm du lòch
truøng laép, ñôn ñieäu vaø teû nhaït. Nhieàu oâng chuû khai thaùc
moät caùch voâ toäi vaï ñeå roài laøm aûnh höôûng ñeán nguyeân
traïng. Chính vì theá maø hoà Xuaân Höông ôû trung taâm thaønh
phoá trôû thaønh nôi bò oâ nhieãm cuïc boä nöôùc thaûi, ñeán nay
vaãn chöa coù giaûi phaùp khaéc phuïc höõu hieäu. Chính vì theá
maø hoà Than Thôø bò thu heïp, muøa möa thì ngaàu ñuïc, muøa
khoâ thì caïn nöôùc trô caû loøng hoà, ñöôøng daân sinh ngang
nhieân môû qua thaéng caûnh. Cuõng chính vì theá maø thaùc
Lieân Khöông töø laâu nay bò laán chieám ñeán bieán daïng, moät
thaéng caûnh ñeïp ñaõ bò chaët truïi caây coái. Moät khu du lòch
hoà Tuyeàn Laâm bao nhieâu naêm nay bò chia naêm seû baûy
bôûi nhieàu chuû giaønh giaät nhau höôûng lôïi. Nhieàu thaéng
caûnh vaø di tích khaùc cuõng ôû trong hoaøn caûnh töông töï…
Moät baàu khoâng khí laõng maïn vaø nhuoám maøu hoaøi coå
cuûa moät ñoâ thò töøng toàn taïi nhö moät toång phoå hoaøn chænh
treân cao nguyeân, moät mieàn thieân nhieân hoang daõ vaø
Ñaø Laït, 110 naêm…
157
huøng vó, moät vuøng vaên hoùa saéc toäc ña daïng vaø phong
phuù…- ñoù laø nhöõng ñieàu maø du khaùch caàn cho moät böõa
tieäc thò giaùc, caûm giaùc vaø thoaû maõn taâm hoàn khi tìm veà
vôùi mieàn cao nguyeân Lang Biang. Nhöng thaät ñaùng
buoàn, taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñaõ caøng ngaøy caøng laøm hoï
thaát voïng. AÊn ö ? Khoâng. Nguû ö? Cuõng khoâng. Nhöõng thò
hieáu vaø nhuïc voïng taàm thöôøng ö? Caøng khoâng. Hoï khoâng
chæ ñeán vôùi thaønh phoá naøy bôûi nhöõng nhu caàu chung
chung ñoù. Du khaùch muoán khaùm phaù vaø thöôûng thöùc ôû
mieàn röøng nuùi cao nguyeân nhöõng ñieàu cao khieát vaø sang
troïng hôn theá. Nhöng taát caû nhöõng ñieàu aáy ñeàu khoâng
mang laïi cho hoï moät caùch troïn veïn. Moät moâi tröôøng töï
nhieân ñaày trong laønh vaø laõng maïn bò nhöõng baøn tay thöïc
duïng phaù vôõ ñeán bieán daïng. Moät khoâng gian ñoâ thò töøng
toàn taïi nhö moät baûo taøng kieán truùc caûnh quan mang
nhieàu daáu aán AÂu chaâu bò xuoáng caáp ñeán noãi khoù nhaän ra
neùt haøo hoa xöa cuõ. Moät vuøng vaên hoùa ña saéc toäc cuõng bò
nhöõng keû thieáu hieåu bieát “xuyeân taïc” theo thò hieáu taàm
thöôøng, ñaõ laøm bieán daïng daàn nhöõng nhöõng thoâng ñieäp
mang ñaäm neùt nhaân vaên baûn ñòa. Du khaùch hoaøi coå
khoâng tìm thaáy laïi ñöôïc nhöõng daáu aán xa xöa moät caùch
troïn veïn. Du khaùch ñi tìm caûm giaùc môùi laï cuõng khoù tìm
thaáy noù ôûø thaønh phoá naøy. Beân caïnh ñoù, nhöõng caên beänh
cuûa ñoâ thò hieän ñaïi ñaõ xaâm nhaäp vaøo Ñaø Laït trong nhieàu
naêm nay laïi caøng laøm cho chuùng ta theâm lo ngaïi. Ñoù laø
nhöõng teä naïn xaõ hoäi, tình hình maát an ninh traät töï, myõ
quan thaønh phoá bò xaâm phaïm, nhöõng kieåu öùng xöû thieáu
lòch laõm voán coù nhö coø moài, tranh giaønh
khaùch…vv…vaø…vv…
Ñaø Laït, 110 naêm…
158
Bao giôø du lòch Ñaø Laït caát caùnh? Caâu hoûi naøy ñaõ
ñöôïc ñaët ra töø laâu nay vaø treân nhieàu dieãn ñaøn nghò söï,
theá nhöng vaãn chöa coù nhöõng lôøi hoài ñaùp troïn veïn. Ñeå
ngaønh coâng nghieäp khoâng khoùi ôû thaønh phoá cao nguyeân
coù böôùc ñoät phaù raát caàn nhöõng chieán löôïc, saùch löôïc cuï
theå cuûa nhuõng “caùi ñaàu” vaø “quaû tim” thöïc söï yeâu meán
vaø coù traùch nhieäm. Ñeå ñöa du lòch vaøo quyõ ñaïo phaùt
trieån, gaàn ñaây, tænh Laâm Ñoàng vaø Thaønh phoá Ñaø Laït ñaõ
theå hieän moät vaøi ñoäng thaùi môùi. Moät trong nhöõng ñoäng
thaùi roõ neùt nhaát laø xuùc tieán moät soá döï aùn lôùn nhö: khu du
lòch quoác teá Ñaêng Kia - Suoái Vaøng, khu du lòch chuyeân
ñeà hoà Tuyeàn Laâm, khu du lòch vaên hoùa Lang Biang, khoâi
phuïc quyõ bieät thöï Ñaø Laït…Nhöõng ngöôøi yeâu meán thaønh
phoá cao nguyeân vaø du khaùch coù quyeàn hy voïng, nhöng
cuõng coù quyeàn nghi ngôø. Bôûi, caùch ñaây khoâng laâu, moïi
ngöôøi ñaõ nöùc loøng khi döï aùn lieân doanh D.R.I cuûa du lòch
Ñaø Laït ñi vaøo hoaït ñoäng…vaø ñeán baây giô ø thì thöïc söï ñaõ
thaát voïng khi döï aùn naøy ñaõ böôùc vaøo ngoõ cuït vì thua loã
traàm troïng vaø hai beân lieân doanh ñang tìm höôùng giaûi
quyeát nhöõng toàn taïi cuûa noù. Ñaây coù theå coi laø moät baøi
hoïc lôùn cho du lòch Ñaø Laït maø khi muoán môû mang theâm
ñieàu gì caàn phaûi “ngoaùi ñaàu nhìn laïi”.
Ñaø Laït, 110 naêm…
159
Vaên hoùa Ñaø Laït
NEÙT ÑAËC THUØ CUÛA THAØNH PHOÁ DU LÒCH
Ñoaøn Vaên Vieät.
haønh
phoá
Ñaø
Laït - moät ñoâ
thò treû ñang
nhoän nhòp,
khaån tröông
chuaån bò caùc
hoaït ñoäng kyû nieäm thaønh phoá troøn 110 naêm hình
thaønh vaø phaùt trieån. Töø laâu, Ñaø Laït ñaõ noåi tieáng vôùi
caùc tieàm naêng ñeå phaùt trieån du lòch vaø tieàm naêng aáy
trong nhöõng naêm qua ñaõ coù böôùc phaùt trieån beàn
vöõng hôn khi coù söï gaén keát giöõa vaên hoùa vôùi du lòch
- maø trong ñoù vaên hoùa laø söï ñaëc thuø, ñaëc saéc cuûa du
lòch vaø du lòch laø ñieàu kieän ñeå phaùt huy giöõ gìn giaù
trò veà vaên hoùa.
Ñaø Laït ñöôïc bieát ñeán bôûi ôû ñaây coù moät beà daøy
vaên hoùa raát ñöôïc chuù yù veà söï phong phuù, ña daïng, vöøa
mang tính truyeàn thoáng, vöøa mang tính hieän ñaïi…Nhöõng
hoaït ñoäng vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa daân toäc Côho baûn
ñòa ñöôïc giôùi thieäu vôùi ñoâng ñaûo du khaùch qua caùc dòp leã
hoäi, caùc sinh hoaït giao löu quanh nhöõng ñieäu muùa töôi
T
Ñaø Laït, 110 naêm…
160
vui, khoeû khoaén vôùi nhöõng aâm thanh traàm huøng cuûa ñaøn
coàng chieâng truyeàn thoáng, cuøng vôùi söï ñan xen giao löu
vaên hoùa cuûa coäng ñoàng daân cö ôû caùc vuøng mieàn trong caû
nöôùc hoäi tuï veà ñaõ taïo neân nhöõng neùt ñaëc tröng trong
phong caùch ngöôøi Ñaø Laït.
Trong saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaät, vieäc tìm hieåu,
khaùm phaù caùi môùi, caùi haáp daãn cuûa Ñaø Laït vaãn laø nguoàn
caûm höùng voâ taän ñoái vôùi ñoäi nguõ vaên ngheä só. Nhieàu traïi
saùng taùc, nhieàu buoåi giao löu, ñôït ñi ñieàn daõ cuûa caùc
ngheä só trong caû nöôùc ñaõ laø nguoàn caûm höùng cho ra ñôøi
haøng ngaøn taùc phaåm veà Ñaø Laït ñöôïc coâng chuùng yeâu
thích.
Vieäc quan taâm ñaàu tö, toân taïo caùc danh lam thaéng
caûnh, caùc di tích kieán truùc, giöõ gìn moâi tröôøng caûnh quan
thieân nhieân, môû roäng vaø naâng cao chaát löôïng phuïc vuï
cuûa caùc thieát cheá vaên hoùa, cuûa moät soá ñieåm vui chôi giaûi
trí treân ñòa baøn thaønh phoá cuõng nhö vieäc trieån khai ñaåy
maïnh phong traøo “Toaøn daân ñoaøn keát xaây döïng ñôøi soáng
vaên hoùa” ñaõ goùp phaàn cho hoaït ñoäng du lòch cuûa thaønh
phoá coù nhieàu soâi ñoäng, chuyeån bieán. Qua ñoù thu huùt
ñoâng ñaûo khaùch du lòch trong caû nöôùc vaø quoác teá ñeán vôùi
Thaønh phoá Ñaø Laït (naêm 1993 coù 320.000 löôït khaùch,
ñeán naêm 2002 ñaõ coù tôùi gaàn 1 trieäu löôït khaùch ñeán vôùi
Ñaø Laït).
Töø nhöõng chuyeån bieán ban ñaàu treân, vôùi yù nghóa
vaên hoùa laø yeáu toá noäi sinh khoâng phaûi chæ laø keát quaû maø
coøn laø nguyeân nhaân cuûa söï phaùt trieån - do ñoù, noäi dung
vaên hoùa gaén vôùi du lòch caàn ñöôïc quan taâm khai thaùc
Ñaø Laït, 110 naêm…
161
nhöõng neùt ñoäc ñaùo, ñaëc thuø coù lôïi theá so saùnh voán coù ñeå
phaùt huy tieàm naêng, theá maïnh nhaèm xaây döïng Ñaø Laït
xöùng ñaùng laø moät trong nhöõng trung taâm du lòch, nghæ
döôõng lôùn cuûa caû nöôùc. Nhöõng noäi dung vaên hoùa caàn taäp
trung trieån khai gaén keát vôùi du lòch, ñoù laø:
- Xaây döïng moái quan heä giöõa moâi tröôøng vaø söï
phaùt trieån, taïo ra caûnh quan ñoâ thò ñeïp, haáp daãn trong
toång theå khoâng gian haøi hoøa, gaén boù vôùi thieân nhieân,
hình thaønh neân yù thöùc cao cuûa ngöôøi daân thaønh phoá ñoái
vôùi moâi tröôøng soáng xung quanh.
- Xaây döïng loái soáng ñoâ thò vôùi nhöõng neùt ñeïp
trong öùng xöù, loái soáng maø thôøi gian qua ñaõ hình thaønh
neân phong caùch ngöôøi Ñaø Laït: hieàn hoøa, thanh lòch, meán
khaùch. Ñaåy maïnh phong traøo “Toaøn daân ñoaøn keát xaây
döïng ñôøi soáng vaên hoùa” nhaèm goùp phaàn quan troïng vaøo
vieäc chuyeån bieán moâi tröôøng vaên hoùa, goùp phaàn tích cöïc
vaøo vieäc giöõ gìn traät töï an ninh, phaùt trieån kinh teá - xaõ
hoäi ôû caùc ñòa baøn.
- Caàn quan taâm ñaàu tö xaây döïng caùc coâng trình
vaên hoùa, thieát cheá vaên hoùa ñeå coù nhöõng ñòa ñieåm lyù
töôûng toå chöùc caùc hoaït ñoäng thu huùt ñoâng ñaûo du khaùch
cuõng nhö ñaùp öùng nhu caàu giaûi trí cuûa ngöôøi daân. Beân
caïnh caùc hình thöùc giaûi trí hieän ñaïi, neân toå chöùc caùc hoaït
ñoäng vaên hoùa mang tính giaûi trí coå truyeàn nhö caùc leã hoäi
truyeàn thoáng, caùc troø chôi daân gian, caùc ngaøy hoäi vaên
hoùa - theå thao caùc daân toäc trong vaø ngoaøi thaønh phoá.
- Chuù troïng vieäc baûo toàn vaø phaùt huy giaù trò caùc
danh lam thaéng caûnh, caùc di tích kieán truùc ñaõ ñöôïc Nhaø
Ñaø Laït, 110 naêm…
162
nöôùc coâng nhaän. Ñaàu tö, toân taïo caùc khu danh lam thaéng
caûnh, caùc khu vui chôi giaûi trí, baûo veä moâi tröôøng sinh
thaùi vaø caûnh quan thieân nhieân ñeå toå chöùc caùc loaïi hình
du lòch ñaëc thuø nhaèm laøm taêng tính haáp daãn ñoái vôùi du
khaùch ñeán Ñaø Laït.
- Caàn ñaåy maïnh coâng taùc xaõ hoäi hoaù caùc hoaït
ñoäng vaên hoaù gaén vôùi hoaït ñoäng du lòch ñeå hoaït ñoäng
vaên hoaù theâm sinh ñoäng, saùng taïo, phong phuù vaø coù noäi
dung haáp daãn. Taêng caùc saûn phaåm vaên hoaù treân thò
tröôøng, môû roäng caùc loaïi hình vaên hoùa ngheä thuaät ñaùp
öùng vôùi nhu caàu cuûa du khaùch cuõng nhö cuûa ngöôøi daân
thaønh phoá du lòch.
Nghò quyeát Trung öông 5 (Khoùa VIII) cuûa Ñaûng
ñaõ xaùc ñònh “Vaên hoùa laø neàn taûng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi,
vöøa laø muïc tieâu vöøa laø ñoäng löïc thuùc ñaåy söï phaùt trieån
kinh teá - xaõ hoäi”, vieäc phaùt trieån vaên hoùa vaø toå chöùc toát
caùc hoaït ñoäng vaên hoùa ôû moät ñòa phöông maø du lòch ñaõ
vaø ñang laø moät theá maïnh, moät ngaønh kinh teá ñoäng löïc thì
söï gaén boù giöõa vaên hoùa vaø du lòch, du lòch vaø vaên hoùa
chính laø söï gaén boù khoâng nhöõng mang laïi lôïi ích kinh teá
maø coøn goùp phaàn quan troïng vaøo vieäc naâng cao ñôøi soáng
vaên hoùa, môû roäng giao löu vì söï phaùt trieån cuûa thaønh phoá
hoa - Thaønh phoá Ñaø Laït thaân yeâu.
Ñaø Laït, 110 naêm…
163
ÑOÂI NEÙT VEÀ KIEÁN TRUÙC ÑAØ LAÏT
KTS. Nguyeãn Vaên Laäp.
rôøi
phuù
cho
Ñaø
Laït
coù
moät
vuøng
caûnh
quang
thieân nhieân xinh ñeïp, vôùi khí haäu oân hoaø maùt meû quanh
naêm, coù khoâng gian maët nöôùc cuûa caùc suoái hoà, coù neàn
xanh phong caûnh cuûa röøng thoâng thaûm coû.
Keå töø khi Yersin tìm ra Ñaø Laït (1893) vaø gaàn 80
naêm keå töø khi ñoà aùn qui hoaïch ñoâ thò ñaàu tieân cuûa KTS.
Heùbrad ñaõ ñöôïc toaøn quyeàn Paul Doumer pheâ duyeät
(1923) ñeå ngaøy nay trôû thaønh moät ñaëc tröng baûn saéc raát
rieâng cho Ñaø Laït, qua hình aûnh moät thaønh phoá kieåu kieán
truùc Phaùp, moät khoâng gian ño â thò “röøng trong phoá, phoá
trong röøng” maø ai cuõng caûm nhaän. Coù ngöôøi coøn goïi laø
tieåu Paris cuûa Vieät Nam, laø moät kho taøng kieán truùc Phaùp
cuoái theá kyû, ñaëc tröng cho kieán truùc töøng vuøng, töøng
mieàn cuûa nöôùc Phaùp (moät quoác gia coù neàn kieán truùc vó
ñaïi cuûa theá giôùi).
T
Ñaø Laït, 110 naêm…
164
Kieán truùc Ñaø Laït ñöôïc ñaùnh giaù laø “Baûo taøng
soáng” cuûa nhieàu phong caùch kieán truùc ñòa phöông Phaùp
tuï hoäi veà ñaây. Beân caïnh ñoù cuõng khoâng thieáu nhöõng kieán
truùc mang daùng daáp AÙ Ñoâng cuøng toâ ñieåm cho toång theå
khoâng gian ñoâ thò. Bôûi vì chuùng coù cuøng maãu soá chung:
- Phuø hôïp vôùi ñòa hình ñoài nuùi, kheùo leùo neùp mình
vaøo thieân nhieân.
- Hình thöùc phaûn aùnh chaân thöïc, coâng naêng söû
duïng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu.
- Caùc chi tieát boä phaän giaûn dò, nhöng tyû leä töông
quan haøi hoøa.
Ñoù laø nhöõng öu ñieåm cuûa moät tö duy ngheä thuaät
ñuùng ñaén, maø chuùng ta ñang caàn vì moät neàn kieán truùc
beàn vöõng.
Nhöõng coâng trình kieán truùc khaùc: Dinh thöï, khaùch
saïn, tröôøng hoïc, caàu ñöôøng vaø ga tuy khoâng nhieàu, nhöng
ñeàu laø nhöõng kieán truùc ñaëc saéc taïo neân caùi hoàn ñoâ thò
cuûa Ñaø Laït, laø moät minh chöùng cho söï giao thoa tuyeät
vôøi giöõa neàn vaên hoùa Phaùp - Vieät, laø keát tinh giöõa khaùi
nieäm “tieân tieán” vaø “ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” maø Ñaûng
vaø Nhaø nöôùc ta ñang laõnh ñaïo thöïc hieän.
Caùc coâng trình tieâu bieåu ñoù ngaøy nay ñaõ ñöôïc Boä
vaên hoùa - Thoâng tin coâng nhaän laø di saûn kieán truùc nhö
tröôøng Lyceùe Yersin nay laø tröôøng cao ñaúng sö phaïm vaø
Nhaø ga xe löûa Ñaø Laït.
Vaø coøn nhöõng coâng trình toân giaùo vieän, tröôøng,
dinh thöï vaø haøng ngaøn bieät thöï ñang tieáp tuïc nghieân cöùu
Ñaø Laït, 110 naêm…
165
baûo toàn, laøm phong phuù theâm veû ñeïp kieán truùc caûnh
quan Ñaø Laït taïo neân moät toång theå duyeân daùng raát ñaëc
thuø.
Nhöng cuõng caàn ñöôïc hieåu: Boä maët ñoâ thò chuû
yeáu ñöôïc taïo döïng bôûi keát quaû cuûa nhöõng hoaït ñoäng xaây
döïng, maø trong ñoù phaàn raát lôùn vaø coù tính chaát quyeát
ñònh thuoäc veà hieäu quaû khai thaùc khoâng gian caûnh quan
vaø chaát löôïng kieán truùc cuûa caùc toøa nhaø, coâng trình…
Qua boä maët phoá phöôøng ta thaáy ñöôïc söùc soáng
cuûa ñoâ thò, bieát ñöôïc trình ñoä vaên minh trong cuoäc soáng
cuûa coäng ñoàng vaø cuõng thaáy ñöôïc caû yù thöùc kyû cöông
cuøng trình ñoä toå chöùc cuûa xaõ hoäi. Vôùi caùch nhìn naøy, soi
roïi vaøo thöïc traïng ñoâ thò ôû nöôùc ta noùi chung vaø ñoâ thò
Ñaø Laït noùi rieâng, seõ coù ñöôïc nhöõng ñaùnh giaù nhieàu
chieàu, saùt thöïc hôn, coù caû caùi ñöôïc vaø nhöõng caùi chöa
ñöôïc, nhaän ra ñieàu möøng nhöng cuõng thaáy khoâng ít
nhöõng noãi baên khoaên lo laéng.
Treân khaép ñaát nöôùc, ôû moïi ñoâ thò, ñaâu ñaâu cuõng
ñaäp vaøo maét ta bao söï ñoåi thay nhanh choùng. Ñoù laø theå
hieän söï giaøu coù leân cuûa phoá phöôøng, nhaø cöûa trôû neân
khang trang, vui maét vaø saïch seõ. Nhöng roài keùo theo bao
söï loän xoän, khoâng coù toå chöùc vôùi Kieán truùc manh muùn,
pha taïp vaø tuøy tieän.
Ñaø Laït chuùng ta cuõng vaäy. Trong söï coá gaéng cuûa
Nhaø nöôùc, Laâm Ñoàng - Ñaø Laït töøng böôùc chænh trang ñoâ
thò theo qui hoaïch ñöôïc duyeät. Trong luùc chöa cuï theå hoùa
thaønh qui hoaïch chi tieát ñeå trieån khai thì söï buøng noå
trong xaây döïng phaùt trieån quaù nhanh.
Ñaø Laït, 110 naêm…
166
Chuùng ta ñang coøn luùng tuùng thì laïi coù chuû tröông
baùn ñaát laáy tieàn xaây döïng haï taàng laø moät chuû tröông
ñuùng nhöng laïi baát caäp trong quaûn lyù, phaùt trieån xoâ boà ñaõ
xaâm phaïm ñeán caûnh quan moâi tröôøng ñoâ thò. Vieäc kinh
doanh thaéng caûnh nhöõng coâng trình kieán truùc coå coù giaù trò
lòch söû vaên hoùa vaø du lòch chaúng nhöõng khoâng coù ñöôïc
chaêm soùc maø coøn bò xaâm chieám vaø phaù hoaïi ñaùng keå.
Vieäc chuyeån dòch vaø boá trí nhaø ôû dang caên phoá
traøn lan, baùm saùt caùc truïc ñöôøng ngaøy caøng phoå bieán nhö
laø moät coâng thöùc trong quy hoaïch…Taát caû ñaõ laøm cho
khoâng gian ñoâ thò ngaøy caøng loän xoän, maät ñoä xaây döïng
daøy ñaëc, moâi tröôøng vaø caây xanh bò huûy hoaïi daàn, söï
khaäp khieãng lai caêng trong thaåm myõ kieán truùc bò laây lan,
khoâng coøn söï haøi hoaø voán coù trong saùng taïo kieán truùc,
khoâng nhöõng ñoái vôùi coâng trình giaùp caän vôùi nhau maø
coøn lan roäng ñeán phaïm vi khoâng gian ñöôøng phoá, khu
vöïc caûnh quan thieân nhieân, caùc maûng xanh hoa vieân
trong ñoâ thò. Chöa keå ñeán heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ
thò khoâng ñuû ñaûm baûo.
Trong khi ñoù, xaây döïng moâ hình Kieán truùc “tieân
tieán ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” laø coâng vieäc ñaày choâng gai
vaø baát traéc nhöng chöa ñöôïc khuyeán khích baèng nhöõng
chính saùch, coù theå thích hôïp thì vaán ñeà ñeà caäp ôû ñaây laø
vieäc aùp duïng moät caùch traøn lan caùc chi tieát Kieán truùc goùp
nhaët ñuû thöù ñoâng, taây, kim, coå theo kieåu thôøi trang nhö
moät beänh dòch ñöa ñeán söï sao cheùp khaäp khieãng tuøy tieän
thieáu tính thoáng nhaát trong thaåm myõ Kieán truùc.
Ñaø Laït, 110 naêm…
167
Taát caû xuaát phaùt töø söï khoâng ñoàng boä trong nhaän
thöùc, xem kieán truùc nhö moät caùi gì ñoù chæ laø hình thöùc, laø
veû ñeïp beà ngoaøi, moät thöù thôøi trang maø khoâng thaáy söï
saùng taïo kieán truùc ñích thöïc vaø chaân chính.
Bao vieäc aáy khoâng nhöõng ñeå cho nhöõng ngöôøi
taâm huyeát vôùi Ñaø Laït baên khoaên lo laéng maø gaàn ñaây
khaùch du lòch cuõng nhö moät soá baùo chí ñaõ phaûi leân tieáng.
Hieän nay, ñeå phaùt trieån thaønh phoá song song yeâu
caàu chænh söûa nhöõng sai laàm trong quaù khöù laø coâng vieäc
khoâng deã.
+ Caàn coù bieän phaùp khaån tröông trieät ñeå, tröôùc
heát laø khaâu nghieân cöùu caùc giaûi phaùp thöïc hieän sao ít toán
keùm nhaát maø vaãn ñaït ñöôïc yeâu caàu.
+ Caàn chuû ñoäng thöïc hieän caùc bieän phaùp duy trì,
taùi taïo vaø phaùt trieån caùc caûnh quan thieân nhieân, caùc cô sôû
du lòch, moâi sinh moâi tröôøng ñeå ñaûm baûo cho Ñaø Laït
xöùng ñaùng vôùi tính chaát trung taâm du lòch nghæ döôõng coù
taàm voùc quoác gia vaø quoác teá.
+ Veà höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò, caàn chuù
yù aùp duïng nghieâm ngaët caùc qui chuaån veà kieán truùc, xaây
döïng, baûo veä caûnh quan moâi tröôøng, laäp baûn ñoà ñòa
chính, raø soaùt quyõ nhaø, quyõ röøng ñeå xaây döïng vaø quaûn lyù
toát.
Thieát nghó, taùc ñoäng vaøo söï hình thaønh boä maët ñoâ
thò laø 3 ñoái töôïng chính sau ñaây:
Ñaø Laït, 110 naêm…
168
- Thöù nhaát laø Nhaø nöôùc: laø ngöôøi hoaïch ñònh
ñöôøng loái, ñöa ra muïc tieâu ñeà ra chính saùch vaø ñaët ra luaät
phaùp ñeå xaõ hoäi vaän haønh.
- Thöù hai laø xaõ hoäi: Vöøa laø chuû nhaân ñöa ra caùc
yeâu caàu, vöøa laø löïc löôïng taïo döïng neân ñoâ thò.
- Thöù ba laø caùc kieán truùc sö: Laø löïc löôïng saùng
taïo, laøm caàu noái giöõa nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi, vôùi söù maïng laø
tìm ra nhöõng giaûp phaùp khoâng gian, nhaèm thoaû maõn yeâu
caàu cuûa xaõ hoäi, ñoàng thôøi thöïc hieän ñöôïc chuû tröông vaø
ñònh höôùng cuûa Nhaø nöôùc.
ÔÛ ñaây, vai troø Nhaø nöôùc ñaëc bieät quan troïng, vì
chi phoái hoaït ñoäng cuûa 2 ñoái töôïng coøn laïi. Söï quaûn lyù
cuûa Nhaø nöôùc trong xaây döïng seõ quyeát ñònh tính coù toå
chöùc trong toaøn boä hoaït ñoäng xaây döïng noùi chung vaø
trong boä maët ñoâ thò noùi rieâng.
Beân caïnh boä maùy Sôû Xaây Döïng thì Nhaø nöôùc ñaõ
hình thaønh Hoäi ñoàng kieán truùc quy hoaïch cuûa Tænh, laø
moät toå chöùc tö vaán bao goàm chuû yeáu caùc nhaø chuyeân
moân coù taøi naêng theo töøng lónh vöïc chuyeân ngaønh coù lieân
quan ñeán kieán truùc vaø qui hoaïch. Ñaây laø moät cô cheá laøm
vieäc chaúng nhöõng laø caàn thieát vaø boå ích taïo ñieàu kieän cuï
theå cho Ñaø Laït moät ñoâ thò tænh lî loaïi II.
Boä maët ñoâ thò laø taám göông phaûn aùnh baûn chaát
cuûa ñoâ thò, laø keát quaû cuûa coâng vieäc quaûn lyù, laø chöùng
daãn veà vai troø quaûn lyù Nhaø nöôùc cuûa caùc caáp chính
quyeàn vaø caùc ngaønh chöùc naêng lieân quan.
Ñaø Laït, 110 naêm…
169
Quaûn lyù kieán truùc qui hoaïch ñoâ thò phaûi laø coát loõi
cuûa quaù trình quaûn lyù ñoâ thò, moät quaù trình lieân hoaøn
khoâng theå taùch rôøi.
Mong raèng trong ñaø phaùt trieån môùi, Ñaø Laït sôùm
ñöôïc chænh trang vaø quaûn lyù xöùng ñaùng laø moät thaønh phoá
coù neàn kieán truùc mang ñaäm baûn saéc rieâng veà tính daân toäc
vaø hieän ñaïi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
170
ÑAØ LAÏT MOÄT BAÛO TAØNG
KIEÁN TRUÙC ÑOÄC ÑAÙO
Vuõ Vaên.
Ñaø Laït, 110 naêm…
171
Moät thoaùng kieán truùc coå
ôùi dieän
tích
403,6km2,
Ñaø Laït laø moät bình
sôn nguyeân ôû ñoä cao
1.500m, thuoäc trung
taâm khu vöïc phía nam
Taây Nguyeân. Chaïy
theo höôùng Taây - Taây
Baéc döïa vaøo khoái nuùi
Lang Biang, Ñoâng -
Ñoâng Nam doác thaúng
xuoáng thung luõng Ña
Nhim, taïo ra ñòa hình
nhaáp nhoâ ñaõ thoâi thuùc
söï saùng taïo khoâng ngöøng cuûa giôùi kieán truùc sö trong vaø
ngoaøi nöôùc. 15 giôø 30 phuùt ngaøy 21/6/1893, baùc só ngöôøi
Phaùp Alexande Yersin ñaët chaân ñeán cao nguyeân Lang
Biang, vuøng Dankia vaø töø ñaây, yù töôûng xaây döïng traïm
ñieàu döôõng ngöôøi Phaùp treân cao nguyeân naøy baét ñaàu
hình thaønh. Toaøn quyeàn Phaùp Paul Doumer sau ñoù cöû
nhieàu ñoaøn khaûo saùt ñeán cao nguyeân Lang Biang vaø ñi
ñeán quyeát ñònh xaây döïng Ñaø Laït thaønh moät thaønh phoá
nghæ maùt vaø chöõa beänh cho ngöôøi Phaùp töø naêm 1889.
Hotel Du Lac laø khaùch saïn ñaàu tieân ñöôïc laøm baèng goã.
V
Ñaø Laït, 110 naêm…
172
Giai ñoaïn 1918 - 1923, ngöôøi Phaùp xaây döïng caùc coâng
trình: Nhaø maùy ñieän, khaùch saïn Lang Biang Palace,
thoâng qua ñoà aùn cuûa kieán truùc sö Hebrad phaùt trieån thaønh
phoá goàm caùc vuøng daân cö taäp trung, caùc truïc loä chính
yeáu, bieät thöï, khu chôï, tröôøng hoïc…Giai ñoaïn 1936 -
1942, soá bieät thöï Phaùp taêng nhanh, nhieàu coâng trình quan
troïng laàn löôït khaùnh thaønh: Nhaø maùy nöôùc, Chôï trung
taâm Ñaø Laït taïi khu aáp AÙnh Saùng, nhaø thôø Chaùnh toøa,
Nhaø maùy thuûy ñieän Ankroet…
Chieán tranh theá giôùi thöù 2 buøng noå. YÙ ñoà cuûa toaøn
quyeàn Decoux seõ tieáp tuïc xaây döïng Ñaø Laït thaønh moät
mieàn ñaát dung thaân neáu nöôùc Phaùp vaøo tay ngöôøi Ñöùc.
Thôøi kyø naøy, kieán truùc sö Lagisquet cuõng vöøa hoaøn taát
ñoà aùn xaây döïng Ñaø Laït thaønh thuû ñoâ cuûa Ñoâng Döông.
Do bieán coá lòch söû, ñoà aùn xaây döïng moät thuû ñoâ
Ñoâng Döông ñaõ khoâng thaønh hieän thöïc. Giai ñoaïn 1955 -
1975, cheá ñoä Saøi Goøn cuõ döôùi söï baûo trôï cuûa Myõ ñaõ xaây
döïng nhieàu cô sôû nghieân cöùu khoa hoïc, chính trò, quaân söï
nhö: Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït, Nha Ñòa dö Quoác gia, Trung
taâm Nghieân cöùu naêng löôïng Nguyeân Töû Löïc, Tröôøng Voõ
bò Quoác gia, Phi tröôøng Lieân Khöông…Nhöng ñeå ñònh
hình laø thaønh phoá du lòch mang taàm côõ quoác gia, taàm voùc
quoác teá phaûi khôûi ñoäng töø sau naêm 1975 khi ñaát nöôùc
hoaøn toaøn thoáng nhaát.
Kheùp laïi nhöõng bieán coá cuûa lòch söû, Ñaø Laït 110
naêm ñeå laïi hôn 3.000 ngoâi thöï bieät thöï coå. Coâng trình
ñöôïc ñaùnh giaù ñeïp nhaát Ñoâng Döông laø Ga Ñaø Laït.
Caùnh trung taâm thaønh phoá khoaûng 2 km, Ga ñöôïc xaây
Ñaø Laït, 110 naêm…
173
döïng vaø naêm 1932, khaùnh thaønh naêm 1938. Kieán truùc
phaân phoái maùi nhaø, ñieåm nhaán ôû 3 choùp maùi chính dieän,
taïo aán töôïng maïnh cho du khaùch lieân töôûng veà nhöõng
daõy nuùi nhaáp nhoâ cuûa Ñaø Laït. Ga Ñaø Laït cuøng vôùi
Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm Ñaø Laït (Tröôøng Grand Lyceùe
do kieán truùc sö noåi tieáng ngöôøi Phaùp teân laø Moncet thieát
keá vaø chæ ñaïo thi coâng, hoaøn thaønh cô baûn vaøo naêm 1933.
Ñeán naêm 1935, Grad Lyceùe ñöôïc ñoåi teân thaønh Tröôøng
Lyceùe Yersin), ñaõ ñöôïc nhaø nöôùc coâng nhaän laø Di tích
vaên hoùa - lòch söû quoác gia…
Vôùi Dinh 2 toaï laïc ñænh ñoài cao ñoä 1.531m, nhìn
xuoáng toaøn caûnh trung taâm thaønh phoá. Toaø laâu ñaøi thaät
traùng leä, nguy nga xaây döïng vaøo naêm 1937 söû duïng nôi
laøm vieäc cuûa Toaøn quyeàn Phaùp taïi Ñoâng Döông. Naêm
sau – 1938, moät kieán truùc sö ngöôøi Phaùp vaø moät kieán truùc
sö ngöôøi Vieät Nam ñaõ thieát keá xaây döïng Dinh 3 treân
ñöôøng Trieäu Vieät Vöông ngaøy nay. Dinh ñaõ ñöôïc baûo
toàn gaàn nhö nguyeân traïng. Phoøng laøm vieäc, tieáp khaùch,
sinh hoaït cuûa vua Baûo Ñaïi vaø gia ñình vôùi nhöõng vaät
duïng vaãn löu giöõ phuïc vuï khaùch tham quan. Naêm 1950,
khi laäp Hoaøng Trieàu Cöông Thoå, vua Baûo Ñaïi coøn mua
moät caên nhaø cuûa ngöôøi Phaùp, sau ñoù söûa sang laïi thaønh
Vaên phoøng Chính phuû cuûa oâng. Dinh 1 naèm giöõa röøng
thoâng yeân tónh coù ñöôøng haàm thoâng vôùi Dinh 2.
Cuõng nhö vaøo naêm 1950, toøa nhaø 4 taàng laàu, 1
taàng haàm xaây döïng thaønh Hoïc vieän Doøng Chuùa Cöùu Theá
thuoäc Giaùo hoäi Coâng giaùo Vieät Nam (nay laø Phaân vieän
Sinh hoïc thuoäc Trung taâm khoa hoïc töï nhieân vaø coâng
ngheä quoác gia). Kieán truùc ôû ñaây hoaøn toaøn xaây döïng
Ñaø Laït, 110 naêm…
174
baèng ñaù hoa cöông, töôøng daøy 70cm neân nhieät ñoä beân
trong chæ thay ñoåi töø möùc 19 - 22 ñoä C.
Thôøi gian veà sau xaây döïng Chôï Ñaø Laït ñaõ theå
hieän moät phong caùch kieán truùc khaù môùi meû vaø ñaëc bieät
laø do 2 kieán truùc sö ngöôøi Vieät Nam thieát keá. Ban ñaàu do
kieán truùc sö Nguyeãn Duy Ñöùc ñaûm nhieäm. Khi thi coâng
xong phaàn moùng, kieán truùc sö Ngoâ Vieát Thuï ñöôïc tham
gia ñieàu chænh thieát keá cho ñeán luùc coâng trình hoaøn
thaønh. Nhìn toång quan chôï Ñaø Laït baây giôø coù theå caûm
nhaän ngay neùt meàm maïi cuûa maët tieàn uoán cong, noåi baät
giöõa böùc tranh kieán truùc cuûa khu trung taâm thaønh phoá…
Vaø kieán truùc ngaøy nay
Nhöõng naêm qua vieäc baûo veä, toân taïo loái kieán truùc
coå ñöôïc caùc caáp, ngaønh cuûa tænh vaø Thaønh phoá Ñaø Laït
ñaëc bieät quan taâm. Trong khi ñoù, nhu caàu xaây döïng môùi
cuûa thaønh phoá ngaøy moät böùc baùch, bôûi vaäy Ñaø Laït ñaõ
xaây döïng Ñoà aùn Ñieàu chænh quy hoaïch chung cuûa thaønh
phoá ñeán naêm 2020 vaø ñaõ ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû pheâ
duyeät. Theo ñoù, kieán truùc nhaø xaây môùi seõ haïn cheá nhaø
lieân keá, nhaø phoá ñeå phaùt trieån caùc daïng nhaø bieät thöï,
song laäp, bieät laäp. Quy ñònh toái ña khoâng quaù 30% dieän
tích ñaát xaây döïng ñoái vôùi nhaø bieät thöï vaø khoâng quaù 50%
ñoái vôùi nhaø song laäp, bieät laäp; chieàu cao khoâng quaù 2
taàng. Khoâng cho pheùp toàn taïi “taàng haàm, taàng löûng”,
kieán truùc baèng vaät lieäu thoâ (tranh, tre, nöùa…)Taát caû khi
xaây döïng nhaø môùi hoaëc caûi taïo phaûi thieát keá theo maùi
doác lôïp ngoùi hoaëc toân maøu. Chieàu cao töø maët neàn væa heø
phoá ñeán cao trình maët döôùi cuûa ban coâng laàu 1 hoaëc maùi
Ñaø Laït, 110 naêm…
175
ñoùn taàng treät toái thieåu laø 3,2m vaø toái ña khoâng quaù
3,6m…
Ñoà aùn treân haïn cheá xaây döïng môùi ôû khu trung
taâm ñeå phaùt trieån ñoâ thò veà höôùng Taây Baéc, Ñoâng Baéc,
Taây Nam vaø khu daân cö noâng thoân cöûa ngoõ phía ñoâng
thaønh phoá vôùi dieän tích 163ha. Maät ñoä cö truù 160
ngöôøi/ha; maät ñoä xaây döïng 40%.
Baûo toàn vaø phaùt trieån nhöõng phong caùch kieán truùc
ñaëc tröng cuûa phoá nuùi ñaõ ñöa Ñaø Laït xöùng taàm moät trung
taâm du lòch cuûa caû nöôùc, mang taàm voùc quoác teá tröôùc theá
xu theá kinh teá hoäi nhaäp.
Ñaø Laït, 110 naêm…
176
LAØM GIAØU THEÂM DI SAÛN
KIEÁN TRUÙC BIEÄT THÖÏ ÑAØ LAÏT.
Vaên Phong.
Ñaø Laït laø moät
ñoâ thò coù baûn saéc,
nhaát laø veà maët kieán
truùc - nhieàu kieán
truùc sö haøng ñaàu
quoác gia ñaõ nhaän
ñònh nhö vaäy. Coù
theå ví haøng ngaøn
bieät thöï ñöôïc xaây
döïng trong moät khoâng gian ñoâ thò xanh nhö nhöõng
Ñaø Laït, 110 naêm…
177
ñoùa hoa goùp phaàn laøm neân moät vöôøn hoa Ñaø Laït
ñaày höông saéc.
hoaûng 10 naêm gaàn ñaây, beân caïnh söï xuoáng
caáp cuûa caùc bieät thöï coå coù tuoåi ñôøi hôn nöûa
theå kyû thì thaät ñaùng möøng laø ñaõ xuaát hieän
ngaøy caøng nhieàu nhöõng caên, ngoâi bieät thöï môùi xinh xaén,
ñaày maøu saéc noåi baät trong vöôøn hoa kieán truùc Ñaø Laït.
Caùc bieät thöï môùi naøy xuaát hieän raûi raùc töø ñaàu
nhöõng naêm 90 nhö villa Hoaøng Haäu (Hoà Tuøng Maäu),
Bích Ñaøo (Trieäu Vieät Vöông) vaø vaøi naêm gaàn ñaây khoâng
coøn laø hieám ôû Ñaø Laït nhö bieät thöï nhaø Ñoû (Huøng
Vöông), Victoria (Quang Trung), Nam Huøng (Khôûi
Nghóa Baéc Sôn). Ngoaïi tröø ñöôøng Khôûi Nghóa Baéc Sôn,
Traàn Bình Troïng moïc leân moät loaït nhöõng bieät thöï ñeïp
(moãi ñöôøng hôn 10 caùi) thì haàu heát ñeàu khoâng taäp trung
maø moïc leân raûi raùc khaép thaønh phoá Ñaø Laït. So vôùi bieät
thöï ñöôïc xaây döïng töø tröôùc ngaøy 3/4/1975, dieän tích caùc
bieät thöï môùi cuõng khaù khieâm toán, phoå bieán töø 700 -
1.000m2 vaø thöôøng ôû xa xa trung taâm moät chuùt (baùn kính
töø 2 - 4km tính töø Böu ñieän Ñaø Laït). Ñieàu ñoù cuõng deã
hieåu vì ñaát ñai ngaøy caøng khoù kieám, moät thôøi gian daøi do
kinh teá khoù khaên, do vieäc quaûn lyù coøn baát caäp, coâng taùc
quy hoaïch khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu phaùt trieån cuûa
moät thaønh phoá coù nhöõng ñaëc tröng - quy chuaån chaët cheõ
veà kieán truùc neân chöa coù quy hoaïch theâm ñaát cho bieät
thöï.
K
Ñaø Laït, 110 naêm…
178
Neáu tröôùc ñaây, bieät thöï chuû yeáu laø ñeå ôû thì ngaøy
nay ôû Ñaø Laït, phaàn ñoâng bieät thöï phaûi kieâm theâm chöùc
naêng nhaø nghæ (mini hotel). Vaø cuõng nhö ngaøy xöa, phaàn
lôùn vaãn laø do ngöôøi töø Tp. Hoà Chí Minh vaø caùc tænh khaùc
leân boû voán ñaàu tö: Coù ngöôøi thì chuyeån haún leân Ñaø Laït
sinh soáng, coù ngöôøi thì chæ ñeå kinh doanh laâu laâu môùi leân
nguû, nghæ ít ngaøy. Chöa theå thoáng keâ heát, nhöng neáu kinh
phí bình quaân ñeå ñaàu tö xaây döïng moät bieät thöï laø vaøo
khoaûng 2 tyû ñoàng thì vôùi khoaûng gaàn 100 caên, ngoâi bieät
thöï môùi ñöôïc xaây döïng trong voøng 10 naêm gaàn ñaây toång
kinh phí ñaõ leân ñeán haøng traêm tyû ñoàng.
Vôùi söï trôï giuùp cuûa coâng ngheä vaäy lieäu xaây döïng,
coâng ngheä trang trí noäi thaát ñaõ taïo cho caùc bieät thöï môùi
moät söï phong phuù veà kieåu daùng, ña daïng veà maøu saéc so
vôùi caùc bieät thöï truyeàn thoáng tröôùc kia thöôøng söû duïng
caùc gam maøu vaøng, traéng cuûa töôøng, ñoû saãm cuûa maùi.
Bieät thöï môùi ngaøy nay ôû Ñaø Laït ñaõ coù söï caùch taân toaøn
dieän - laø söï pha troän vaø phong phuù kieåu daùng, maøu saéc
cuûa caùc tröôøng phaùi kieán truùc tröôùc ñaây: Khoâng coøn laø
bieät thöï coå chaâu AÂu ôû caùc vuøng mieàn cuûa nöôùc Phaùp maø
chính laø moät phong caùch kieán truùc hieän ñaïi chòu söï aûnh
höôûng cuûa nhieàu neàn vaên hoùa khaùc nhau. Coù theå keå ra
caùc bieät thöï nhö: Bích Ñaøo (ñöôøng Trieäu Vieät Vöông),
HP (ñöôøng Leâ Hoàng Phong), nhaø Ñoû, nhaø Xanh (ñöôøng
Huøng Vöông), Víctoria (Quang Trung), Phöôïng Tím
(Söông Nguyeät AÙnh)…Cuøng vôùi söï khan hieám, ñaét ñoû
cuûa caùc loaïi goã quyù, tæ leä söû duïng goã trong xaây döïng bieät
thöï cuõng giaûm ñi ñaùng keå, coù chaêng ngöôøi ta chæ söû duïng
goã ñeå laøm cöûa ra vaøo hoaëc caàu thang ñeå nhaèm taêng veû
Ñaø Laït, 110 naêm…
179
coå kính vaø sang troïng cho ngoâi nhaø. Theo döï baùo, vaät
lieäu goã khoâng heà maát ñi maø vaãn seõ giöõ moät vai troø quan
troïng trong kieán truùc bieät thöï nhö laø moät loaïi vaät lieäu
khoâng theå thay theá.
Nhaèm baûo toàn vaø laøm giaøu theâm voán kieán truùc
Ñaø Laït, tænh Laâm Ñoàng vöøa ñeà ra keá hoaïch khoâi phuïc
174 bieät thöï coå (chuû yeáu ñöôïc xaây döïng döôùi thôøi Phaùp
thuoäc) töø sau ngaøy giaûi phoùng Ñaø Laït ñöôïc duøng laøm nhaø
ôû taäp theå ñang bò xuoáng caáp ñeå naâng caáp, toân taïo. Vaø
trong ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa Thaønh
phoá Ñaø Laït töø nay ñeán naêm 2010 ñang coù nhöõng chöông
trình xaây döïng caùc khu ñoâ thò môùi (trong ñoù coù nhaø bieät
thöï) ñeå laøm giaøu theâm voán kieán truùc Ñaø Laït.
Theo höôùng naøy, UBND tænh Laâm Ñoàng ñang quy
hoaïch chi tieát KDL Cam Ly - Maêng Lin vaø seõ hình thaønh
haøng chuïc bieät thöï trang traïi ñeå du khaùch ôû, tham quan.
Ñaø Laït cuõng ñang trieån khai quy hoaïch 3 khu ñoâ thò môùi
vôùi dieän tích khoaûng 200 ha ôû caùc phöôøng: 8,6 vôùi nhieàu
loaïi nhaø nhöng seõ öu tieân xaây döïng vaøi traêm nhaø bieät laäp
(tieâu chuaån bieät thöï) seõ ñöôïc moïc leân. Caùc döï aùn khu ñoâ
thò môùi naøy seõ do caùc chuû ñaàu tö boû voán ñaàu tö haï taàng,
coù caû xaây döïng bieät thöï ñeå baùn hoaëc cho thueâ theo moät
quy chuaån nghieâm ngaët veà kieán truùc. Ñaây laø moät höôùng
ñi ñuùng raát ñaùng khích leä nhaèm laøm giaøu theâm voán kieán
truùc bieät thöï Ñaø Laït khi khaû naêng taøi chính ngaân saùch
coøn haïn heïp. Tröôùc ñoù, UBND tænh Laâm Ñoàng ñaõ kieân
quyeát giaûi toûa tình traïng laán chieám, côi nôùi taïi khu bieät
thöï Leâ Lai ñeå keâu goïi ñaàu tö thaønh khu bieät thöï du lòch
cao caáp vaø traû cho caùc bieät thöï giaù trò ñích thöïc voán coù.
Ñaø Laït, 110 naêm…
180
Ñaø Laït töøng coù nhieàu con ñöôøng goàm chuû yeáu caùc
bieät thöï Nhaø nöôùc xaây cho coâng chöùc ôû (nhö ñöôøng Hai
Baø Tröng) vaø trong töông lai gaàn, thieát nghó Thaønh phoá
Ñaø Laït caàn chuù troïng quy hoaïch theâm moät soá khu bieät
thöï chuyeân ñeà nöõa (boá trí taäp trung) vöøa coù theå laøm nhaø
ôû (cho thueâ hoaëc baùn), vöøa laøm coâng sôû vöøa coù theå laøm
du lòch cho thueâ nghæ döôõng ngaén ngaøy hoaëc daøi haïn.
Vieäc phaùt trieån theâm quyõ nhaø daïng bieät thöï nhaèm giaûm
maät ñoä xaây döïng ñang daøy leân ôû caùc ñöôøng phoá giuùp
taêng theâm neùt quyeán ruõ cho ñoâ thò Ñaø Laït.
Hy voïng, moät thôøi gian khoâng xa nöõa bieät thöï Ñaø
Laït seõ trôû thaønh moät di saûn vaên hoùa - kieán truùc cuûa nhaân
loaïi. Theo nhieàu kieán truùc sö thì ñieàu ñoù khoâng phaûi laø
quaù xa vôøi?
DAÁU AÁN KIEÁN TRUÙC LAØM NEÂN “HOÀN”
ÑAØ LAÏT.
Hoà Xuaân Trung.
Daáu aán caùc tröôøng phaùi
kieán truùc Phaùp
eáu nhö moâi
tröôøng thieân
nhieân Ñaø Laït
laø moät taùc phaåm ngheä
thuaät cuûa taïo hoùa ban
phaùt cho cao nguyeân
N
Ñaø Laït, 110 naêm…
181
Lang Biang, thì caùc coâng trình kieán truùc cuõ kieåu Phaùp do
con ngöôøi saùng taïo ra ñaõ in daáu aán cuûa mình vaøo caûnh
quan töï nhieân taïo ra boä maët ñoâ thò vaø laøm neân caùi “hoàn”
phoá nuùi Ñaø Laït ñaëc saéc vaø ñoäc ñaùo. Caùi duyeân daùng cuûa
nuùi, maøu xanh cuûa röøng thoâng, neùt xinh töôi coû caây hoa
traùi vaø khí haäu oân hoøa, hay nhöõng ñaëc tröng cuûa ñòa hình
ñoài nuùi, thung saâu, maët hoà…laø nhöõng yeáu toá caên baûn,
chia caét khoâng gian Ñaø Laït thaønh nhöõng khu vöïc rieâng
bieät noái tieáp nhau traûi daøi tôùi chaân nuùi Lang Biang. Ñaáy
laø chaát lieäu chính laøm neân khung söôøn meàm maïi ñaëc thuø
cuûa thaønh phoá, töø ñoù phaùt trieån ñoâ thò Ñaø Laït theo nhieàu
kieåu kieán truùc ñoäc ñaùo mang ñaäm phong caùch chaâu AÂu
haøi hoaø aån hieän trong röøng thoâng, döôùi thung luõng…Noåi
baät nhaát laø quaàn theå kieán truùc kieåu Phaùp ñöôïc coi nhö
neùt chaám phaù ñaëc saéc trong baøi thô thieân nhieân hoaønh
traùng Ñaø Laït, moät thaønh phoá trong röøng caây xanh, ña
daïng veà kieåu daùng kieán traùc ñan xen trong caùc khu vöôøn
troàng hoa cuøng vôùi caùc coâng vieân, maët hoà nöôùc - moät
caáu truùc khoâng gian baâng khuaâng ñaày chaát thô. Baát cöù
ñöùng ôû moät vò trí naøo trong thaønh phoá cuõng coù theå nhìn
thaáy heä thoáng dinh thöï sang troïng ñöôïc xaây döïng theo
kieåu kieán truùc cung ñình nôi daønh rieâng cho giôùi quùy toäc
nhö: Dinh I, Dinh II, Dinh III hay caùc bieät ñieän cho giôùi
thöôïng löu chòu aûnh höôûng cuûa traøo löu caùch taân kieán
truùc chaâu AÂu naèm toaï laïc treân nhöõng ñoài cao nhaát. Caùc
dinh thöï, cung ñieän naøy coù saân vöôøn roäng xung quanh
vôùi nhöõng hình khoái beà theá, taïo daùng ñeå khi naéng chieàu
phaûn chieáu leân khoái kieán truùc ñoù laøm noåi baät daùng veû
nguy nga, trang nghieâm ñaày quyeàn löïc goùp phaàn laøm neân
ñaát “Hoaøng trieàu cöông thoå” noåi tieáng moät thôøi. Neân
Ñaø Laït, 110 naêm…
182
caïnh ñoù laø heä thoáng kieán truùc coâng sôû, tröôøng hoïc ñöôïc
xaây döïng theo kieåu bieät thöï ñoà soä: hình khoái vuoâng vöùc,
caân xöùng, beà maët töôøng ñöôïc trang trí caàu kyø vaø coù tính
thaåm myõ cao nhö kieán truùc Nha Ñòa (Xí nghieäp Baûn ñoà)
hay Giaùo Hoaøng hoïc vieän Pio X, Phaân vieän Pasteur,
Khaùch saïn Place hoaëc ñöôøng neùt cong meàm maïi kieåu
kieán truùc coå ñieån Phaùp cuûa Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm
Ñaø Laït, Nhaø thôø Cha ùnh toøa…cuøng vôùi nhöõng ngoïn thaùp
cao vuùt, thaàm nghieâng soi boùng cuøng thôøi gian gôïi môû
moái töông quan haøi hoøa giöõa khoâng gian kieán truùc vaø con
ngöôøi. Heä thoáng bieät thöï coå naèm doïc caùc truïc loä chính
trong thaønh phoá treân ñöôøng Traàn Höng Ñaïo, Huøng
Vöông, Leâ Hoàng Phong, Leâ Lai hay Nguyeãn Du…vôùi
nhieàu theå loaïi kieán truùc ña daïng theo kieåu daùng cuûa caùc
ñòa phöông nöôùc Phaùp taïo neân quyõ kieán truùc ña daïng vaø
phong phuù nhö moät nöôùc Phaùp thu nhoû treân Cao nguyeân
Lang Biang.
Coù theå keå ra ñaây kieán truùc vuøng Normandie hay
Bretagne (phía baéc vaø taây nöôùc Phaùp) ñöôïc thieát keá theo
traøo löu coå ñieån xaây döïng töø raát sôùm maùi ngoùi roäng coù
ñoä doác lôùn, maët baèng khoâng gian loø ñaát ñôn giaûn, töôøng
xaây ñaù cheû, phaàn treân xaây gaïch vaø khung söôøn goã. Bieåu
hieän cuûa loaïi bieät thöï naøy theå hieän ôû caùch xöû lyù chi tieát
maùi, caàu thang, cöûa soå, cöûa chính…ñaëc bieät laø hoa vaên ôû
nhöõng voøm cuoán giaû treân cöûa coù chaát löôïng ngheä thuaät
cao. Xaây döïng muoän hôn laø caùc kieán truùc Pays Basque
(phía taây nam nöôùc Phaùp) vaø Savoie (phía ñoâng nam
nöôùc Phaùp) nhaø maùi ngoùi hoaëc maùi baèng töï do, kieán truùc
naøy ñaõ baét ñaàu aûnh höôûng kieán truùc hieän ñaïi phaùt trieån
Ñaø Laït, 110 naêm…
183
tôùi nay. Ñaùng chuù yù laø loaïi kieán truùc naøy chuû yeáu ñi vaøo
ngheä thuaät bôûi boá cuïc hình khoái, coù saân vöôøn chung
quanh, taïo thaønh moät khoâng gian lieân hoaøn coù taùc duïng
thieát laäp söï haøi hoøa veà maët thaåm myõ, taâm lyù ñieàu hoøa
hoaït ñoäng soáng trong moái quan heä höõu cô giöõa con ngöôøi
vaø thieân nhieân. Song noùi ñeán kieán truùc ñoäc ñaùo cuûa Ñaø
Laït khoâng theå khoâng nhaéc tôùi KTS taøi ba Ngoâ Vieát Thuï
vôùi nhöõng coâng trình kieán truùc noåi tieáng nhö Tröôøng Ñaïi
hoïc Ñaø Laït, Vieän nghieân cöùu Haït nhaân hay Chôï Ñaø
Laït…KTS Ngoâ Vieát Thuï thöïc söï ñaõ ñeå laïi daáu aán baèng
taøi naêng cuûa mình qua caùc coâng trình treân vôùi tö caùch
nhö laø moät taùc phaåm ngheä thuaät hoaøn haûo. Coù ai ñoù ñaõ
töøng noùi moãi kieán truùc Ñaø Laït laø moät taùc phaåm ngheä
thuaät saép ñaëc haøi hoøa trong khoâng gian vaø coù theå chieâm
ngöôõng töø nhieàu phía khaùc nhau, gôïi môû caûm xuùc thanh
thaûn, taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán noäi taâm con ngöôøi.
Ñeán di saûn kieán truùc vaên hoùa.
Hai trong soá caùc coâng trình kieán truùc ñoäc ñaùo cuûa
Ñaø Laït ñöôïc Nhaø nöôùc coâng nhaän laø di saûn kieán truùc vaên
hoùa ñoù laø kieán truùc Ga Ñaø Laït vaø Tröôøng Cao ñaúng sö
phaïm Ñaø Laït trong naêm 2002. Söï kieän naøy ñaùnh daáu
böôùc ngoaët môùi nhaèm toân vinh veû ñeïp kieán truùc cuûa
thaønh phoá naøy nhö moät phaàn taïo neân chaát rieâng cuûa Ñaø
Laït. Vôùi kieán truùc Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm - tröôùc ñaây
laø Tröôøng Lyceùe Yersin - ñöôïc xaây döïng töø naêm 1927 vaø
hoaøn thaønh vaøo naêm 1935 do hai kieán truùc sö Eheùbard vaø
Moncet thieát keá. Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm Ñaø Laït chòu
aûnh höôûng cuûa tröôøng phaùi kieán truùc coå ñieån Phaùp bôûi
nhöõng ñöôøng cong meàm maïi, maùi doác oâm laáy khoaûng
Ñaø Laït, 110 naêm…
184
saân roäng raõi, vôùi ngoïn buùt thaùp vöôn cao giöõa nhöõng
raëng thoâng xanh höôùng veà maët hoà Xuaân Höông taïo neân
söï ñoäc ñaùo, ngoaïn muïc coù moät khoâng hai veà kieán truùc
tröôøng hoïc ôû Ñoâng Nam AÙ. Cuøng vôùi thaùp chuoâng nhaø
thôø Chaùnh toøa, thaùp buùt Cao ñaúng Sö phaïm gieo vaøo
khoâng gian Ñaø Laït vaïch leân moät giôùi haïn khoâng gian
kieán truùc caân ñoái cuûa thaønh phoá. Theo moät soá taøi lieäu thì
khoâng phaûi ngaãu nhieân maø hai kieán truùc sö Reveron vaø
Moncet choïn vò trí xaây döïng nhaø ga xe löûa Ñaø Laït caïnh
Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm, ñeå taïo thaønh moät toång theå
kieán truùc haøi hoaø, ñoäc ñaùo naèm phía taây baéc Ñaø Laït. Ga
Ñaø Laït laáy caûm höùng töø ba ngoïn nuùi Lang Biang nhö
moät söï lieân töôûng tôùi ngaøy ñaàu Baùc só Yersin ñaët chaân tôùi
Cao nguyeân Lang Biang vaø tìm ra Ñaø Laït. Kieán truùc cuûa
Ga chòu aûnh höôûng cuûa kieán truùc hieän ñaïi, coù qui moâ xaây
döïng lôùn, ñeïp veà maët thaåm myõ vaø ñoäc ñaùo cuûa caû nöôùc,
tröôùc ñaây Ga Ñaø Laït ñöôïc toå chöùc theo nguyeân taéc ñoái
xöùng vôùi phaàn maùi cao vuùt, maùi thaáp vaø maùi beû goùc cuøng
vôùi caùc khung cöûa soå taïo neân veû ñoà soä uy nghi. Noåi baät
vaø aán töôïng nhaát laø ba choùp maùi song song lieàn nhau
chaïy suoát töø ñænh xuoáng rìa maùi ngay loái ñi vaøo taïo neân
söï khoaùng ñaït cho maët tieàn cuûa ga. Kieán truùc nhaø Ga Ñaø
Laït khoâng chæ laø moät thieân kieán truùc ñeïp ñöôïc xaây döïng
nhöõng naêm 1935 maø coøn ñaët daáu aán cho neàn vaän taûi cô
giôùi ñöôøng saét raêng cöa ñaàu tieân leân Cao nguyeân Lang
Biang - Ñaø Laït. Hieän taïi nhaø Ga vaãn giöõ nguyeân veû coå
kính ngaøy naøo, du khaùch coù theå ñi taøu treân tuyeán ñöôøng
daøi 7km vöøa ngaém caûnh vöôøn rau hoa Ñaø Laït vöøa chieâm
ngöôõng nhöõng kieán truùc dinh thöï treân cao taïo caûm giaùc
thö giaõn ñeán tuyeät vôøi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
185
Chính kieán truùc Ñaø Laït ñöôïc ñaùnh giaù laø
“Baûo taøng soáng” mang nhieàu phong caùch kieán truùc
ñòa phöông Phaùp, cuøng vôùi caùc kieán truùc mang daùng
daáp AÙ Ñoâng taïo neân moät toång theå khoâng gian ñoâ thò
Ñaø Laït ñoäc ñaùo coù cuøng moät maãu soá chung: phuø hôïp
vôùi ñòa hình ñoài nuùi, neùp mình vaøo thieân nhieân xanh
töôi, caùc chi tieát taïo daùng giaûn dò, haøi hoøa, hôïp lyù veà
maët coâng naêng khi söû duïng laøm leân hoàn phoá nuùi Ñaø
Laït.
YERSIN VAØ CUOÄC THAÙM HIEÅM
TÌM RA ÑAØ LAÏT
Ñoaøn Xuaân Möôïn.
Caùch ñaây 112
naêm - thaùng 7 naêm
1891 - coù moät ngöôøi
thanh nieân Phaùp 28
tuoåi, daùng hình maûnh
khaûnh, cöû chæ ruït reø,
nhöng coù ñoâi maét saùng
vaø taâm hoàn thaùm töû, töø
moät chieác taøu thuûy chôû
khaùch cuûa Phaùp böôùc
leân bôø bieån Nha Trang
Ñaø Laït, 110 naêm…
186
ñeå ngaém caûnh. Ngöôøi thanh nieân aáy laø Alexandre - John
- Emile Yersin sinh ngaøy 22 thaùng 9 naêm 1863 taïi mieàn
ñoàng queâ toång Vaud, haït Lavaux nöôùc Thuïy Só. Toå tieân
oâng goác ngöôøi Phaùp - Jacques Domergue - ñaõ phaûi boû
nöôùc Phaùp sang ñònh cö ôû Thuïy Só vì lyù do toân giaùo baát
ñoàng sau khi vua Louis 14 kyù saéc luaät ngaøy 18/10/1685
huûy boû quyeàn töï do theo ñaïo Gia Toâ caûi caùch. Yersin laø
ñôøi thöù 8 cuûa doøng hoï Domergue ôû Thuïy Só.
Thuôû nhoû oâng hoïc ôû queâ nhaø. Luùc 20 tuoåi (1883)
oâng vaøo hoïc tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa ôû Lausanne (Thuïy
Só). Vì hoaøn caûnh gia ñình, oâng khoâng toát nghieäp ñöôïc
tröôøng Ñaïi hoïc ôû Thuïy Só, oâng phaûi boân ba sang Ñöùc vôùi
yù ñònh hoïc xong Ñaïi hoïc Y khoa ôû Marbourg, nhöng
cuõng khoâng thaønh ñaït. OÂng beøn sang Phaùp ñeå tìm kieám
cô hoäi hoaøn thaønh hoïc vaán baäc ñaïi hoïc. ÔÛ Paris, oâng xin
vaøo laøm kyõ thuaät vieân moân giaûi phaãu beänh cho moät beänh
vieän goïi laø Hoâtel - Dieu. Taïi ñaây oâng may maén ñöôïc gaëp
nhaø khoa hoïc noåi tieáng Louis Pasteur haøng ngaøy vaãn lui
tôùi thaêm beänh nhaân bò choù daïi caén ñang ñieàu trò baèng
vacxin cuûa oâng. Yersin meán phuïc Pasteur vaø xin vaøo laøm
kyõ thuaät vieân taïi phoøng thí nghieäm vi truøng cuûa Pasteur ôû
ñöôøng phoá Uim (Paris) naêm 1886. Baáy giôø Yersin môùi 23
tuoåi, chöa toát nghieäp Ñaïi hoïc Y khoa, ñöôïc phaân coâng
giuùp vieäc cho Bs. Roux laø ngöôøi coäng söï ñaéc löïc cuûa
Pasteur. Yersin vöøa laøm nhieäm vuï kyõ thuaät vieân, vöøa xin
nhaän moät ñeà taøi nghieân cöùu khoa hoïc nhoû ñeå laáy ñoù laøm
luaän vaên thi toát nghieäp ñaïi hoïc Y khoa. Teân ñeà taøi laø
“Nghieân cöùu veà söï phaùt trieån cuûa lao thöïc nghieäm”
(EÙtude sur le deùvelopement du tubercule
Ñaø Laït, 110 naêm…
187
expeùrimentale). Sau 2 naêm lao ñoäng caàn cuø saùng taïo,
ñeán naêm 1888, Yersin ñaõ hoaøn thaønh coâng trình nghieân
cöùu ñaàu tay. Duø chæ laø moät luaän vaên toát nghieäp baäc ñaïi
hoïc daøy khoaûng 20 trang vôùi 6 hình minh hoïa, coâng trình
nghieân cöùu cuûa oâng ñaõ ñöôïc caùc thaày ñaùnh giaù laø ñoäc
ñaùo, nghieâm tuùc, chaët cheõ vaø ñaëc bieät ít lôøi vaø ñöôïc xeáp
vaøo loaïi coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc coù giaù trò thôøi
baáy giôø.
Trong thôøi gian chuaån bò baûo veä luaän vaên toát
nghieäp ñaïi hoïc, oâng ñaõ xin gia nhaäp quoác tòch Phaùp. Baáy
giôø laø naêm 1888, Yersin vöøa troøn 25tuoåi, ñaõ ñoã baùc só Y
khoa vaø ñaõ thaønh coâng daân Phaùp.
OÂng tieáp tuïc laøm coäng taùc vieân cho Bs. Roux
trong nghieân cöùu veà ñoäc toá cuûa vi khuaån baïch haàu. Ñaây
laø coâng trình ñaàu tieân veà ñoäc toá cuûa vi khuaån noùi chung
vaø ñaõ taïo neàn moùng cho moät loaït nghieân cöùu tieáp theo
cuûa caùc taùc giaû khaùc trong lónh vöïc naøy, ví duï coâng trình
cuûa Bejiring veà ñieàu trò beänh baïch haàu baèng huyeát thanh
mieãn dòch ñaõ ñöôïc giaûi thöôûng Nobel naêm 1901, coâng
trình cuûa Ramon veà vacxin phoøng beänh baïch haàu laøm
baèng giaûi ñoäc toá...
Ngaøy 1 thaùng 1 naêm 1889, Vieän Pasteur Paris
chính thöùc thaønh laäp. Ñaây laø nôi maø Yersin ñaõ haèng mô
öôùc. Con ñöôøng khoa hoïc töôûng nhö theá laø ñaõ theânh
thang roäng môû, cöù theá ñi laø ñeán ñích.
Nhöng baát ngôø thay, chính luùc naøy Yersin caøng
ngaøy caøng suy nghó nhieàu veà nhöõng bí maät tieàm aån trong
nuùi röøng nhieät ñôùi Vieãn Ñoâng, oâng khoâng chia seû suy
Ñaø Laït, 110 naêm…
188
nghó naøy vôùi ai caû. Vôùi ñoâi maét chaùy boûng oâng coù theå
nhìn haøng giôø leân caùc baûn ñoà Trung Quoác, Ñoâng
Döông... Nhöõng maåu chuyeän thaùm hieåm ly kyø ôû taän nuùi
röøng Chaâu Phi ñoïc töø thuôû beù nay soáng laïi vaø thoâi thuùc
oâng leân ñöôøng. OÂng thaàm laëng vaïch ra keá hoaïch haønh
ñoäng. OÂng ñaõ quyeát ñònh boû taát caû caùi gì thuoäc veà quaù
khöù. OÂng caàn nhöõng chaân trôøi môùi, nhöõng soá phaän môùi,
nhöõng öôùc mô môùi.
Khi ñöôïc bieát quyeát ñònh naøy cuûa Yersin, Pasteur
ñaõ phaûi vieát nhöõng doøng nhaät kyù nhö sau vaøo ngaøy 21
thaùng 10 naêm 1892: “Boãng choác yù muoán cuoàng nhieät ñi
du xa ñeán vôùi Yersin vaø theá laø khoâng gì coù theå caàm giöõ
oâng laïi beân caïnh chuùng toâi nöõa”.
Thaùng 9 naêm 1890 oâng ra ñi Vieãn Ñoâng giöõa söï
baøng hoaøng cuûa caùc thaày vaø caùc baïn ôû Vieän Pasteur
Paris. Khoâng ai thoâng caûm ñöôïc lyù do ra ñi cuûa Yersin.
OÂng ra ñi Vieãn Ñoâng khoâng phaûi vôùi tö caùch moät söù giaû
khoa hoïc. OÂng ra ñi Vieãn Ñoâng chæ vôùi tö caùch moät baùc
só thöïc haønh laøm coâng hôïp ñoàng cho moät haõng taøu bieån
(Compagnie de Messageries maritimes). Rieâng oâng thì
oâng vui möøng coù dòp ñi töø Ñòa Trung Haûi qua Hoàng Haûi
ñeán Thaùi Bình Döông caäp beán Saøi Goøn. OÂng ñöôïc phaân
coâng phuïc vuï treân chieác taøu ERIDAN noái lieàn Nam Kyø
vôùi Philippin töø thaùng 10 naêm 1890 ñeán thaùng 4 naêm
1891. Sau ñoù oâng xin chuyeån sang chieác taøu chaïy treân
tuyeán ñöôøng Saøi Goøn - Haûi Phoøng ñeå coù dòp ngaém bôø
bieån Vieät Nam daøi haøng nghìn caây soá. Nhaân moät trong
nhöõng chuyeán taøu ñi ngang qua Nha Trang, oâng ñaõ leân
Ñaø Laït, 110 naêm…
189
bôø ngaém caûnh. Luùc ñoù laø thaùng 7 naêm 1891. Nha Trang
ñaõ ñeå laïi moät aán töôïng saâu saéc trong taâm khaûm oâng.
Thaùng 7 naêm 1881 sau khi ñaët chaân leân bôø bieån
Nha Trang, oâng khao khaùt muoán tìm moät ñöôøng boä noái
lieàn Nha Trang vôùi Saøi Goøn. Luùc baáy giôø chöa coù ñöôøng
quoác loä soá 1 noái lieàn Nam Baéc. OÂng ñaõ lieàu lónh tính
toaùn taän duïng 10 ngaøy laø thôøi gian chieác taøu chôû khaùch
cuûa oâng seõ ñi töø Nha Trang ñeán Saøi Goøn tröôùc khi quay
trôû laïi ra Baéc ñeå ñi boä töø Nha Trang vaøo Saøi Goøn vaø tieän
theå tìm ra moät con ñöôøng boä noái lieàn Nha Trang vôùi Saøi
Goøn. OÂng ñaõ ñi ngöïa vaøo Phan Rí, roài tìm thueâ moät
ngöôøi thieåu soá daãn ñöôøng laàn moø vaøo röøng. Sau 2 ngaøy
ñöôøng khoå cöïc, oâng tôùi Di Linh. Taïi ñaây ngöôøi daãn
ñöôøng töø choái khoâng ñöa oâng ñi xa hôn nöõa. Khoâng coù
caùch naøo khaùc, oâng phaûi quay trôû laïi Phan Thieát moät
mình, ñi thuyeàn buoàm ñeán Nha Trang. Taïi ñaây, oâng vöøa
vaën baét gaëp chieác taøu chôû khaùch cuûa oâng töø Saøi Goøn treân
ñöôøng ra Baéc. Söï thaêm doø naøy chöa thaønh coâng nhöng
khoâng laøm oâng naûn chí.
Ngaøy29/3/1892, oâng leân ñöôøng ñi thaùm hieåm laàn thöù I
vôùi muïc ñích tìm hieåu khu vöïc naèm giöõa bieån Ñoâng vaø
soâng Meùkong cuûa mieàn Trung Vieät Nam. Töø Nha Trang
oâng ra Ninh Hoøa roài leân caùc xöù vuøng Taây Baéc ñeán Stung
- treng gaëp soâng Meùkong. Thueâ thuyeàn theo soâng Meùkong
veà Phnom Penh ngaøy 15/5/1892, roài ñi thuyeàn ra ñaûo Phuù
Quoác, veà caûng Saøi Goøn.
Thaáy cuoäc thaùm hieåm thöù nhaát thaønh coâng, vieân
toaøn quyeàn De Lanessan laïi giao cho oâng nhieäm vuï
Ñaø Laït, 110 naêm…
190
nghieân cöùu phöông aùn laøm ñöôøng ñi töø Saøi Goøn ñeán
caùc vuøng daân toäc thieåu soá, nghieân cöùu taøi nguyeân cuûa
xöù sôû, khaû naêng chaên nuoâi, laâm saûn, khoaùng saûn. Laàn
naøy oâng xuaát phaùt töø Bieân Hoøa ñi boä ñeán caùc mieàn cao
nguyeân Di Linh, Laâm Vieân. Chính trong chuyeán ñi naøy
oâng ñaõ tìm ra nôi coù theå xaây döïng thaønh phoá treân cao
nguyeân 1.500 meùt, töùc laø Thaønh phoá Ñaø Laït xinh ñeïp
ngaøy nay.
Khoaûng cuoái naêm sau, 1893, oâng laïi leân ñöôøng ñi
thaùm hieåm laàn thöù 3 doïc theo daõy Tröôøng Sôn. OÂng
khôûi haønh töø Bieân Hoøa ngang qua Ñaø Laït roài ñi tieáp
ñeán cao nguyeân Darlac, Athopeu, töø ñoù nhaém höôùng
bieån ñi veà Tourane vaøo ngaøy 7/5/1894, chaám döùt coâng
cuoäc thaùm hieåm cuûa oâng ôû vuøng ñaát chaïy daøi töø 11 ñoä
ñeán 16 ñoä vó Baéc naèm giöõa bôø bieån Ñoâng vaø soâng
Meùkong.
Vaøo nhöõng naêm 1890 - 1894, caùc mieàn röøng nuùi doïc
theo daõy Tröôøng Sôn töø phía Baéc Nam Kyø ñeán phía Nam
Trung Kyø vaø Haï Laøo haõy coøn laø nhöõng vuøng bí hieåm,
chöa ñöôïc khai khaån. Ngoaøi moät ít boä laïc thieåu soá, chöa
ai ñaët chaân ñeán vuøng ñaát hoang vu aáy, nhaát laø ngöôøi
ngoaïi quoác. Vaäy maø moät thanh nieân ngoaïi quoác nhö baùc
só Yersin chöa ñaày 30 tuoåi, ngoân ngöõ baát ñoàng, ñôn
thöông ñoäc maõ, daùm daán thaân vaøo, baát chaáp röøng thieâng
nöôùc ñoäc, baát chaáp caû daõ thuù, baát chaáp thaùi ñoä thuø ñòch
cuûa thoå daân, thì thaät laø coù gan maïo hieåm phi thöôøng.
Ñaø Laït, 110 naêm…
191
Toång coäng taát caû 13 thaùng oâng ñaõ soáng giöõa
Tröôøng Sôn, gaëp khoâng bieát bao khoù khaên nguy hieåm.
Haõy ñoïc moät vaøi trang nhaät kyù ñi ñöôøng cuûa oâng.
“Ngaøy 3/4/1892. Trôøi möa taàm taõ. Ra ñi töø 7 giôø
saùng. Ñöôøng trôn. Ñi giöõa röøng qua bao nhieâu suoái. Ngaõ
xuoáng roài ñöùng daäy ñi. Sau böõa aên tröa, gaëp hoa phong
lan phaán khôûi laïi leân ñöôøng vui veû.
Ngaøy 6/2/1892. Gioâng baõo boán beà. Toâi ñi tröôùc
vôùi moät ngöôøi ñöa ñöôøng. Ñöôøng saù gheâ sôï. Tröôùc maët laø
caùnh ñoàng laày, coù choã ngaäp nöûa ngöôøi. Raát nhieàu ñæa to.
Nhôø coù quaàn aùo daøy, toâi khoâng bò ñæa caén, nhöng toäi
nghieäp nhöõng ngöôøi thieåu soá. Baét ñaàu möa to. Ñeâm ñaõ aäp
xuoáng. Khoâng thaáy gì caû. Toâi phaûi naém laáy tay ngöôøi ñöa
ñöôøng. Coù leõ chuùng toâi ñang ñi qua caùnh röøng. Toâi maát
moät chieác giaày trong buøn. Coù leõ chuùng toâi ñang ñi qua
ñoàng ruoäng. Töø xa ñaõ nghe voïng tôùi tieáng troáng, tieáng
coàng, tieáng tuø vaø…”.
Trong cuoäc thaùm hieåm ôû mieàn Dran naêm 1893 oâng bò
boïn cöôùp cheùm ñöùt nöûa ngoùn tay caùi beân traùi vaø bò ñaâm
maáy nhaùt vaøo ngöôøi suyùt cheát. Sau khi thoaùt naïn, oâng
thueâ ngöôøi ta caùng oâng veà Phan Rang. Doïc ñöôøng laïi rôi
vaøo giöõa ñaøn voi. Maáy ngöôøi caùng oâng hoaûng sôï boû chaïy
troán heát. Moät mình oâng bô vô giöõa röøng. OÂng kieät söùc
ñaønh naèm chôø cheát. May thay ñaøn voi reõ ñöôøng khaùc
khoâng chaø ñaïp thaân theå oâng voán ñang ñaày thöông tích...
Tuy nhieân trong cuoäc thaùm hieåm oâng cuõng ñaõ ñöôïc
ñeàn buø laïi baèng nhöõng giaây phuùt hoài hoäp sung söôùng laøm
oâng queân heát moïi hieåm nguy cöïc nhoïc. Moät trong nhöõng
Ñaø Laït, 110 naêm…
192
giaây phuùt ñoù laø khi oâng tìm ra cao nguyeân Laâm Vieân.
Trong nhaät kyù cuûa oâng ghi nhö sau:
''Ngaøy 21/6/1893. Toâi xuùc ñoäng saâu saéc khi vöøa rôøi
khoûi röøng thoâng toâi ñaõ ñoái dieän vôùi moät cao nguyeân meânh
moâng, nhaáp nhoâ, hoang vu, khoâng caây coái, coù daùng hình
moät vuøng bieån xao ñoäng maõnh lieät bôûi moät loaït soùng coàn
ba ñoäng maøu xanh bieác. Daõy nuùi Laâm Vieân ñöùng söøng
söõng ôû phía chaân trôøi Taây Baéc cuûa cao nguyeân, laøm cho
phong caûnh taêng theâm veû ñeïp vaø noåi baät treân moät haäu
caûnh myõ leä...''.
42 naêm sau hoài töôûng laïi giaây phuùt ñoù maø loøng oâng
vaãn coøn thaáy boài hoài sung söôùng. OÂng vieát: “Söï töôi maùt
cuûa khoâng khí ñaõ laøm cho toâi queân heát meät nhoïc. Giôø ñaây
toâi vaãn coøn nhôù söï vui thích maø toâi ñöôïc höôûng khi toâi
chaïy nhö moät caäu hoïc sinh, leân ñoài roài laïi xuoáng ñoài, môû
heát toác löïc maø chaïy cho thoûa thích...”.
Cuõng theo hoài kyù cuûa oâng thì luùc oâng ñaët chaân ñeán
cao nguyeân Laâm Vieân, ôû ñaây chæ coù raûi raùc vaøi laøng cuûa
thoå daân ngöôøi Laùt tuï hoïp döôùi chaân nuùi, daân cö thaät thöa
thôùt. Vì nhaän thaáy khí haäu vuøng ñaát naøy thaät toát laønh vaø
phong caûnh xinh ñeïp, baùc só Yersin ñeà nghò vieân Toaøn
quyeàn Ñoâng Döông Paul Doumer neân laäp moät thaønh phoá
taïi ñaây ñeå laøm nôi nghæ maùt vaø döôõng beänh. Ñeà nghò ñoù
ñöôïc chaáp nhaän. Toaøn quyeàn Phaùp cho khôûi coâng xaây
döïng sôû khí töôïng, khaùch saïn, caên cöù thí nghieäm troàng
troït. Laïi cho môû moät con ñöôøng chaïy daøi töø mieàn duyeân
haûi Trung Kyø leân taän mieàn sôn cöôùc. Thaønh phoá Ñaø Laït
khai sinh töø ñaáy…
Ñaø Laït, 110 naêm…
193
42 naêm sau ñoù, trong buoåi leã ñaët teân oâng cho tröôøng
Trung hoïc Ñaø Laït, vieân toaøn quyeàn Ñoâng Döông Robin
ñaõ long troïng thöøa nhaän raèng “Yersin laø nhaø tieân tri vaø
sau ñoù laø nhaø saùng laäp Thaønh phoá Ñaø Laït”.
YERSIN NHÖ MOÄT HUYEÀN THOAÏI
Höõu Phuùc.
ÔÛ xaõ Suoái Caùt, huyeän Dieân Khaùnh, caùch thaønh
phoá Nha Trang chöøng hôn 20 caây soá coù moät ngoâi chuøa
nhoû mang teân Linh Sôn Phaät Töï. Ñieàu ñaëc bieät ôû ngoâi
chuøa nhoû naøy laø beân caïnh nhöõng baøn thôø Phaät, khaùch
ñeán vaõn caûnh chuøa coøn thaáy moät baøn thôø, thôø moät oâng
Taây da traéng maét xanh, suoát ngaøy ñöôïc caùc chuù tieåu
chaêm lo lau chuøi vaø luoân toûa ñaày höông khoùi. Coù leõ ñaây
laø oâng Taây duy nhaát ñöôïc thôø cuùng trong moät ngoâi chuøa
ôû Vieät Nam. Khi hoûi thaêm baø Nguyeãn Thò Daøi, moät
ngöôøi laøm coâng quaû ôû chuøa veà oâng Taây naøy, ngöôøi ñaøn
baø ñaõ 67 tuoåi naøy ñaõ traû lôøi heát söùc ñôn giaûn raèng “ñoù laø
oâng Taây “Gieïc-xin” gì ñoù nhöng laø moät oâng Taây ñaõ laøm
ôn raát nhieàu cho daân ngheøo neân chuùng toâi thôø”. Duø raèng
coù theå nhieàu ngöôøi daân vuøng Nha Trang khoâng bieát raønh
Ñaø Laït, 110 naêm…
194
teân oâng nhöng taát caû ñeàu coi oâng, moät ngöôøi ñaõ soáng vaø
coáng hieán cho ñaát nöôùc vaø daân toäc Vieät Nam gaàn troïn
cuoäc ñôøi mình, nhö moät vò thaùnh, do vaäy hoï ñaõ thaønh
kính thôø cuùng vaø toân vinh oâng theo tín ngöôõng cuûa ngöôøi
Vieät. Vaø oâng - nhaø baùc hoïc Alexandre Yersin raát xöùng
ñaùng vôùi söï toân vinh ñoù, bôûi vì chính cuoäc ñôøi daønh cho
khoa hoïc vaø phuïc vuï ngöôøi daân Vieät Nam cuûa oâng thaät
söï ñaõ nhö laø moät huyeàn thoaïi.
Baùc só Alexandre Yersin sinh ngaøy 22/9/1863 ôû
Thuïy Só nhöng lôùn leân oâng laïi nhaäp quoác tòch Phaùp voán
laø queâ höông cuûa toå tieân oâng, coøn chính oâng laïi choïn
Vieät Nam laøm queâ höông thöù hai cuûa mình khi ñaõ soáng
vaø laøm vieäc ôû ñaây trong gaàn hai phaàn ba cuoäc ñôøi.
Yersin ñeán Vieät Nam töø ñaàu nhöõng naêm 1890
treân nhöõng chuyeán haûi haønh cuûa Coâng ty vaän taûi bieån
tuyeán Vieãn Ñoâng cuûa Phaùp vôùi muïc tieâu vöøa tìm hieåu
khoa hoïc vöøa thaùm hieåm nhöõng mieàn ñaát laï ôû Ñoâng
Döông. Vaø trong moät laàn thaùm hieåm ôû vuøng nuùi Tröôøng
Sôn ñeå thöïc hieän nhieäm vuï khaûo saùt khoa hoïc, sau 7
thaùng khôûi haønh töø Gaøi Goøn ñi Phan Thieát, Phan Rí, baêng
qua vuøng röøng Taø Cuù - Taùnh Linh ñeán Ta La, vuøng phuï
caän cuûa cao nguyeân Di Linh, theo höôùng Baéc vöôït qua
nuùi Tadoung, ngaøy 21/6/1893 Yersin ñaõ phaùt hieän ra cao
nguyeân Lang Biang huøng vó, nôi sau naøy ñöôïc toaøn
quyeàn Phaùp choïn ñeå xaây döïng moät traïm ñieàu döôõng treân
cao nguyeân - tieàn thaân cuûa Thaønh phoá Ñaø Laït xinh ñeïp
vaø thô moäng hoâm nay. Ñaây chính laø moät trong nhöõng
ñoùng goùp lôùn vaø quan troïng ñaàu tieân cuûa baùc só A. Yersin
Ñaø Laït, 110 naêm…
195
khi quyeát ñònh gaén boù ñôøi mình vôùi ñaát nöôùc vaø con
ngöôøi Vieät Nam.
Laø moät nhaø khoa hoïc xuaát saéc, Yersin ñaõ coù hôn
50 coâng trình khoa hoïc coù giaù trò treân nhieàu lónh vöïc,
trong ñoù coù coâng trình phaân laäp vi truøng gaây beänh dòch
haïch vaø cheá taïo ra huyeát thanh khaùng beänh dòch haïch
goùp phaàn heát söùc quan troïng trong vieäc ngaên chaën söï
hoaønh haønh cuûa caên beänh quaùi aùc naøy treân theá giôùi. Vaø
haàu heát caùc coâng trình naøy ñeàu ñöôïc oâng hoaøn thaønh ôû
Vieät Nam. Naêm 1895, baùc só A. Yersin ñaõ choïn Nha
Trang huøng vó vaø thanh bình laøm nôi döøng chaân cuûa mình
vaø vuøng ñaát naøy ñaõ löu daáu raát nhieàu nhöõng ñoùng goùp
cuûa oâng cho khoa hoïc cuõng nhö cho ñôøi soáng cuûa nhöõng
ngöôøi daân chaøi hieàn laønh ôû ñaây.
Tröôùc heát ñoù laø vieän Pasteur Nha Trang ñöôïc
Yersin thaønh laäp vaøo naêm 1895 nhaèm phuïc vuï cho vieäc
nghieân cöùu phoøng choáng caùc beänh truyeàn nhieãm maø cho
ñeán ngaøy nay, nhö PGS-TS Leâ Vaên Hieäp, Vieän tröôûng
cho bieát, caùc caùn boä khoa hoïc nôi ñaây vaãn tieáp tuïc
truyeàn thoáng nghieân cöùu dòch teã vaø döï phoøng beänh baèng
vaécxin theo nguyeân lyù cuûa baùc só Yersin ñaõ thöïc hieän
caùch ñaây hôn 100 naêm, dó nhieân laø vôùi phöông tieän
nghieân cöùu, saûn xuaát vaécxin hieän ñaïi hôn raát nhieàu cuøng
vôùi chuûng loaïi saûn phaåm vaécxin phoøng beänh cuõng heát
söùc ña daïng ñeå coù theå phoøng choáng ñöôïc nhieàu loaïi beänh
hôn.
Sau ñoù laø trang traïi chaên nuoâi ngöïa ñeå laáy huyeát
thanh, suùc vaät ñeå thí nghieäm do baùc só Yersin laäp ra vaøo
Ñaø Laït, 110 naêm…
196
naêm 1896 ôû Suoái Daàu, Nha Trang. Thôøi ñoù, quy moâ chaên
nuoâi trang traïi töông ñoái nhoû vôùi khoaûng vaøi ba chuïc con
ngöïa vaø vaøi ba traêm con chuoät lang, thoû ñöôïc nuoâi ôû caùc
ngaên chuoàng traïi ñöôïc xaây döïng khaù xinh xaén maø traïi
nuoâi chuoät lang hieän vaãn ñang coøn söû duïng laø moät ví duï.
Coøn baây giôø, sau hôn 100 naêm, trang traïi chaên nuoâi Suoái
Daàu tuy thu heïp veà dieän tích nhöng quy moâ chaên nuoâi
suùc vaät ñeå thí nghieäm döï phoøng vaø laáy huyeát thanh ñaõ
taêng ñaùng keå. Hieän nay, traïi chaên nuoâi Suoái Daàu - Nha
Trang ñang nuoâi hôn 200 con ngöïa ñöôïc laáy gioáng töø traïi
Ba Vì, moãi ngaøy laáy hôn 40 lít huyeát thanh ngöïa ñeå cung
caáp cho Vieän vaécxin vaø cheá phaåm sinh hoïc saûn xuaát caùc
khaùng huyeát thanh ñieàu trò caùc beänh daïi, baïch haàu, uoán
vaùn vaø haøng traêm con thoû, cöøu, boø, haøng ngaøn con chuoät
nhaét, chuoät lang duøng laøm vaät thí nghieäm nghieân cöùu
khoa hoïc. Nhö vaäy, theo khaúng ñònh cuûa anh Traàn Vaên
Töûu - phuï traùch cô sôû chaên nuoâi Suoái Daàu - Nha Trang
thì nôi ñaây vaãn ñang tieáp tuïc phaùt trieån theo ñuùng moâ
hình maø Yersin ñaõ xaây döïng töø hai theá kyû tröôùc.
Ngoaøi vieäc nghieân cöùu veà y hoïc, baùc só A. Yersin
coøn say meâ nghieân cöùu veà thieân vaên hoïc, khí töôïng hoïc,
vaät lyù hoïc… ÔÛ baûo taøng Yersin (Nha Trang) hieän nay
coøn löu giöõ nhieàu thieát bò nghieân cöùu khí töôïng, thieân
vaên maø Yersin ñaõ töøng söû duïng trong vieäc nghieân cöùu
caùc hieän töôïng thôøi tieát ñòa phöông, vaø nhôø ñoù oâng ñaõ
kòp thôøi thoâng baùo cho ngöôøi daân laøng chaøi ôû xoùm Coàn
vaø daân vuøng bieån Nha Trang traùnh ñöôïc nhöõng côn baõo
lôùn ñoå boä vaøo ñaát lieàn trong thôøi gian töø 1909 ñeán 1942.
Ngaøy nay, toaø Nhaø traéng, nôi Yersin ñaõ soáng vaø nghieân
Ñaø Laït, 110 naêm…
197
cöùu khoa hoïc cuõng nhö laøm phoøng khaùm chöõa beänh mieãn
phí cho ngöôøi daân trong vuøng, ñaõ khoâng coøn giöõ nguyeân
daùng veû xöa maø trôû thaønh nhaø nghæ döôõng cuûa Boä Coâng
an, coøn laøng chaøi xoùm Coàn ngaøy tröôùc baây giôø ñaõ ñöôïc
giaûi toûa ñeå Thaønh phoá Nha Trang chænh trang laïi khu vöïc
ven bieån cho phuø hôïp vôùi tieâu chuaån cuûa moät thaønh phoá
du lòch. Tuy nhieân, nhöõng daáu aán cuûa baùc só A. Yersin ñeå
laïi cho maûnh ñaát ven bieån nhieät ñôùi naøy thì vaãn coøn in
ñaäm trong loøng ngöôøi daân Nha Trang, nhaát laø nhöõng
ngöôøi ñaõ töøng bieát ñeán oâng nhö moät nhaân caùch lôùn.
Chính vì vaäy, khi traùi tim nhaân haäu cuûa oâng ngöøng ñaäp
vaøo ngaøy 1/3/1943, raát nhieàu ngöôøi daân Vieät Nam ñaõ ñöa
tieãn oâng ñeán an nghæ taïi moät ngoïn ñoài cao ôû vuøng ñaát
Suoái Daàu, moät nôi oâng ñaõ töøng gaén boù thöông yeâu. Vaø
treân moä chí voâ cuøng giaûn dò cuûa nhaø baùc hoïc thieân taøi
naøy, haøng ngaøy luoân toûa khoùi nhang thôm cuûa raát nhieàu
theá heä ñeán vieáng vaø töôûng nieäm oâng vôùi taám loøng raát
möïc thaønh kính, bôûi A. Yersin chính laø söï keát tinh cuûa trí
tueä vaø nhaân caùch cuûa CON NGÖÔØI. Vaø nôi ñaây vaãn
luoân toûa maùt boùng caây cao su, caây canhkina, nhöõng loaïi
caây maø luùc sinh thôøi baùc só A.Yersin ñaõ nghieân cöùu di
thöïc töø chaâu Myõ sang troàng ôû Vieät Nam nhaèm tìm theâm
nhöõng gioáng caây môùi cho noâng nghieäp ôû ñaây.
Thaønh phoá Ñaø Laït ñang coù nhieàu hoaït ñoäng ñeå
kyû nieäm 110 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån, trong ñoù dó
nhieân laø khoâng theå thieáu nhöõng hoaït ñoäng ñeå töôûng nhôù
ñeán coâng lao cuûa ngöôøi ñaõ goùp phaàn khaùm phaù vaø ñaët
moùng xaây döïng thaønh phoá nghæ döôõng noåi tieáng naøy. Ñoù
laø moät phoøng trieån laõm giôùi thieäu hình aûnh veà cuoäc ñôøi
Ñaø Laït, 110 naêm…
198
cuûa nhaø baùc hoïc A. Yersin ñöôïc toå chöùc taïi thaønh phoá
hoa xinh ñeïp naøy vaøo nhöõng ngaøy thaùng 8 vaø ñaõ thu huùt
ñoâng ñaûo du khaùch vaø cö daân Ñaø Laït ñeán chieâm ngöôõng
nhöõng coáng hieán cuûa oâng ñoái vôùi nhaân loaïi noùi chung vaø
ngöôøi daân Vieät Nam noùi rieâng. Ñoù laø moät coâng vieân
mang teân Yersin ñöôïc trieån khai xaây döïng treân moät ñòa
theá khaù ñeïp vaø trang troïng ngay beân bôø hoà Xuaân Höông
giaùp vôùi quaûng tröôøng thaønh phoá. Taát caû ñaõ noùi leân taám
loøng cuûa ngöôøi daân Vieät Nam noùi chung, Ñaø Laït noùi
rieâng öu aùi daønh cho nhaø baùc hoïc thieân taøi naøy, moät
CON NGÖÔØI maø cuoäc ñôøi thaät söï ñaõ laø moät huyeàn thoaïi.
Ñaø Laït, 110 naêm…
199
NHÔÙ VEÀ BAÙC SÓ YERSIN
Nguyeãn Thoï Bieân.
Ñaø Laït, 110 naêm…
200
Alexandre
John Eùmile Yersin sinh
ngaøy 22/9/1863 taïi laøng
Lavaux caïnh thò traán
Aubonne, haït Vaud,
tænh Morges (Thuïy Só).
OÂng nhaäp quoác tòch
Phaùp naêm 1889. OÂng laø
ngöôøi con uùt trong moät
gia ñình coù 3 anh chò
em. Cha cuûa oâng laø
Jean Marc Alexandre -
moät giaùo vieân trung hoïc
vaø laø nhaø coân truøng
hoïc. Meï laø Fanny
Moschel - ngöôøi Phaùp.
Baùc só Yersin vöøa laø thaày thuoác, nhaø nghieân cöùu,
nhaø thaùm hieåm vöøa laø moät nhaø nhaân vaên. OÂng ñaõ giaønh
troïn cuoäc ñôøi mình ñeå phuïc vuï cho khoa hoïc vaø nhaân
loaïi.
Baùc só Yersin maát ngaøy 01/03/1943 taïi thaønh phoá
Nha Trang.
Trong 57 naêm hoaït ñoäng khoa hoïc töø 1886 - 1943,
baùc só Yersin ñaõ coù 55 coâng trình nghieân cöùu khaûo hoïc.
Rieâng thôøi gian ôû Thaønh phoá Nha Trang töø 1894 - 1943,
oâng ñaõ hoaøn thaønh 50 coâng trình goàm 40 ñeà taøi veà y hoïc
Ñaø Laït, 110 naêm…
201
(trong ñoù coù 12 ñeà taøi veà beänh dòch haïch), 10 ñeà taøi noâng
nghieäp (trong ñoù coù 5 ñeà taøi veà troàng canhkina).
OÂng laø ngöôøi ñaàu tieân tìm ra vi khuaån beänh dòch
haïch, vì vaäy maø ngöôøi ta ñaõ ñaët teân vi truøng ñoù laø
Yersinia pestis ñeå ghi nhôù coâng lao cuûa oâng. Sau khi oâng
maát, moät vi truøng khaùc cuõng ñöôïc mang teân oâng, ñoù laø vi
truøng gaây ra beänh tieâu chaûy Yersinia enterocotitica. OÂng
ñaõ cuøng vôùi baùc só Emile Roux tìm ra ñoäc toá vi truøng
beänh baïch haàu.
OÂng laø ngöôøi saùng laäp ra Vieän Pasteur Nha
Trang, Trung taâm chaên nuoâi ôû Suoái Daàu vaø Tröôøng Ñaïi
hoïc Y khoa ñaàu tieân ôû Vieät Nam. Chính oâng cuõng ñaõ
khai sinh ra ngaønh thuù y ôû Vieät Nam.
OÂng ñaõ nghieân cöùu troàng nhieàu loaïi caây nhieät ñôùi
nhö caø pheâ, thuoác laù, ca cao, döøa, moät soá loaïi rau, hoa…,
ñaëc bieät caây cao su, naêm 1914 ñaõ troàng ñöôïc 307 ha taïi
ñoàn ñieàn Suoái Daàu (Khaùnh Hoøa) vaø caây canhkina naêm
1933 troàng ñöôïc 686 ha taïi Dran, Traïi Maùt, Chaâu Sôn, Di
Linh (Laâm Ñoàng) vaø ñaõ thu hoaïch ñöôïc haøng taán voû ñeå
chieát xuaát ra quinin ñeå chöõa beänh soát reùt.
OÂng coøn nghieân cöùu veà thieân nhieân, khí haäu, thoå
nhöôõng cuûa caùc vuøng khaùc nhau ôû Vieät Nam, nghieân cöùu
veà beänh dòch taû, beänh tuï huyeát truøng cuûa traâu, boø… OÂng
ñaõ coäng taùc nghieân cöùu caùch phoøng vaø choáng dòch beänh
ñoàng thôøi nghieâng cöùu saûn xuaát ra nhieàu loaïi vaécxin vaø
huyeát thanh ñeå chöõa beänh cho ngöôøi vaø gia suùc.
Ñaø Laït, 110 naêm…
202
Töø nhöõng naêm 1892 - 1894, oâng ñaõ vöôït röøng nuùi
ñaày nguy hieåm ñi khaûo saùt nhieàu nôi taïi mieàn Trung. Taây
Nguyeân, doïc soâng Cöûu Long vuøng Nam Boä, Campuchia,
Haï Laøo… OÂng ñaõ ñeán cao nguyeân Lang Biang ngaøy
21/6/1893, vaø giôùi thieäu laäp nôi nghæ döôõng (Sanatorium)
treân cao nguyeân naøy.
Do loøng say meâ khoa hoïc ñi ñoâi vôùi taám loøng
nhaân haäu, neáp soáng giaûn dò, gaàn guõi vôùi nhaân daân lao
ñoäng nôi oâng ôû, giuùp ñôõ nhaân daân bieát soáng veä sinh, döï
baùo thôøi tieát giuùp hoï traùnh ñöôïc nhöõng côn baõo bieån…,
oâng ñöôïc nhaân daân Xoùm Coàn thöông meán, ñeå tang luùc
oâng maát vaø laäp baøn thôø oâng taïi Suoái Daàu.
Ngaøy 28/9/1990, Boä Vaên hoùa - Thoâng tin - Theå
thao vaø du lòch nöôùc ta ñaõ coù quyeát ñònh soá 993 - QÑ
coâng nhaän “Di tích lòch söû löu nieäm nhaø Baùc hoïc
Alexandre Yersin” taïi Khaùnh Hoøa vaø xeáp haïng vaøo danh
saùch caùc di saûn vaên hoùa quoác gia goàm coù: Thö vieän
Pasteur Nha Trang (14, Traàn Phuù - Nha Trang), chuøa
Linh Sôn vaø khu moä Yersin (xaõ Suoái Caùt, huyeän Dieân
Khaùnh).
Taïi Thaønh phoá Ñaø Laït, ñeå nhôù ôn oâng, ngaøy
28/6/1935 Tröôøng Trung hoïc noäi truù Grand Lyceùe, thaønh
laäp töø naêm 1927 ñöôïc ñaët teân laø “Tröôøng Trung hoïc
Yersin” (Tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm Ñaø Laït ngaøy nay)
vaø naêm 1993, kyû nieäm 100 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø
phaùt trieån, moät ñöôøng phoá lôùn ñöôïc mang teân oâng, ñöôøng
Yersin.
Ñaø Laït, 110 naêm…
203
Naêm nay, kyû nieäm 140 naêm ngaøy sinh cuûa baùc só
Yersin, ñoàng thôøi Thaønh phoá Ñaø Laït chuùng ta kyû nieäm
“110 naêm Ñaø Laït hình thaønh vaø phaùt trieån”, chuùng ta
töôûng nhôù, caûm ôn vaø ca ngôïi baùc só Yersin - ngöôøi ñaàu
tieân ñaët chaân leân cao nguyeân Lang Biang taïo ra moät
böôùc ngoaët lôùn trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån Ñaø
Laït, moät nhaø khoa hoïc chaân chính ñaõ coù nhieàu coáng hieán
cho söï nghieäp nghieân cöùu vaø thöïc nghieäm treân nhieàu lónh
vöïc phuïc vuï cho khao hoïc vaø nhaân loaïi. Chuùng ta haõy
duy trì, toân taïo, gìn giöõ, baûo veä nhöõng di tích vaên hoùa
Yersin, ñoàng thôøi ra söùc quaûn lyù, xaây döïng vaø phaùt trieån
Thaønh phoá Ñaø Laït thaønh moät thaønh phoá ñeïp, coù kyû
cöông traät töï vaø vaên minh vôùi phong caùch ngöôøi Ñaø Laït:
hieàn hoøa, thanh lòch, meán khaùch xöùng ñaùng laø moät
“Trung taâm nghæ döôõng cuûa caû nöôùc”. Ñoù cuõng laø yù
nguyeän maø baùc só Yersin ñaõ ñeà xuaát khi ñaët chaân ñeán
cao nguyeân Lang Biang.
SÖÏ NGHIEÄP CUÛA BAÙC SÓ YERSIN
I. Coâng taùc vaø chöùc vuï:
1863 – 1885: Ñi hoïc.
- Luùc nhoû hoïc ôû Tröôøng Trung hoïc Lausanne (Thuïy Só).
- Ngaøy 21/7/1883: Toát nghieäp tuù taøi vaên chöông
taïi Thuïy Só.
- 1883: Hoïc ngaønh y trong Vieän Haøn laâm cuõ cuûa
Lausanne.
Ñaø Laït, 110 naêm…
204
- Töø 14/10/1884 - 05/8/1885: Sinh vieân khoa Y
Tröôøng Ñaïi hoïc Marburg (Ñöùc).
1885 – 1890: Vöøa hoïc, vöøa laøm:
- Töø 27/10/1885: Sinh vieân Tröôøng Ñaïi hoïc Y
khoa Paris (Phaùp).
- Töø 1886: Trôï lyù cho baùc só Emile Roux taïi
phoøng thí nghieäm vi truøng cuûa Pasteur ôû Paris.
- Töø 26/5/1886: Toát nghieäp baùc só Y khoa taïi
Tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa Paris.
1890 - 1891: Laøm vieäc cho Haõng vaän taûi ñöôøng
bieån Massegeries Maritimes.
Thaày thuoác phuïc vuï treân taøu Eridan chaïy ñöôøng
Saøi Goøn - Philippin vaø Saøi Goøn - Haûi Phoøng.
- 1892 - 1894: Khaûo saùt taïi Ñoâng Döông.
- 28/3/1892 - 10/1892: Khaûo saùt doïc nuùi Tröôøng
Sôn, ñoàng baèng soâng Cöûu Long, Phnom Penh.
- 24/2/1893 - 2/1894: Khaûo saùt cao nguyeân Lang
Biang, Phan Rang, Taùnh Linh.
- 12/2/1894 - 27/5/1894: Khaûo saùt vuøng nuùi Ñaéc
Laéc, Kom Tum, Haï Laøo, Ñaø Naüng.
1894 - 1901: Nghieân cöùu beänh dòch haïch.
- Töø 15/6/1894: Taïi Hoàng Koâng.
- Töø 26/6/1896: Taïi Quaûng Chaâu.
Ñaø Laït, 110 naêm…
205
- Töø 05/3/1897: Taïi Bombay.
- Töø ñaàu thaùng 7/1897: Taïi Nha Trang.
1902 - 1904: Laøm vieäc taïi Haø Noäi.
- 8/01/1902 - 10/1904: Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi
hoïc Y khoa Haø Noäi.
1904 - 1943: Laøm vieäc taïi Nha Trang.
- 1895: Giaùm ñoác Vieän Pasteur Nha Trang.
- 1896: Giaùm ñoác caùc traïi chaên nuoâi cuûa Vieän
Pasteur Ñoâng Döông.
- 1924: Toång thanh tra caùc Vieän Pasteur taïi Ñoâng
Döông.
- 1933: Giaùm ñoác danh döï Vieän Pasteur Paris.
II. Coâng trình khoa hoïc:
- 1888: Tìm ra ñoäc toá beänh baïch caàu cuøng vôùi baùc
só Emile Roux.
- 1893: Laàn ñaàu tieân phaùt hieän ra cao nguyeân
Lang Biang.
- 1894: Tìm ra vi truøng beänh dòch haïch cuûa con
ngöôøi vaø ñieàu cheá huyeát thanh choáng beänh dòch haïch.
- 1895: Thaønh laäp Vieän Pasteur Nha Trang.
- 1896: Xaây döïng caùc traïi chaên nuoâi thuoäc Vieän
Pasteur Ñoâng Döông.
Ñaø Laït, 110 naêm…
206
- 1897: Ñöa caây cao su (Hevea brasileinsis) vaøo
Ñoâng Döông vaø nghieân cöùu khai thaùc.
- 1917: Ñöa caây canhkiana (Cinchono ledgeriana)
vaøo Ñoâng Döông vaø nghieân cöùu vieäc thuaàn hoùa gioáng
caây naøy.
III. Töôùc vò khoa hoïc, haøn laâm vaø khen
thöôûng:
- Thuû khoa Tröôøng Ñaïi hoïc Y khoa Paris: giaûi
thöôûng huy chöông ñoàng veà luaän aùn.
- Thuû khoa Hoäi ñòa dö Paris: Huy chöông
Dupleix.
- Thuû khoa Hoäi ñòa dö Saint Etienne: Huy chöông
vaøng cuûa giaûi thöôûng Francis Garnier.
- Thuû khoa Haøn laâm Vieän hoïc luaân lyù vaø chính
trò: Giaûi thöôûng F. J. Audiffred.
- Thuû khoa Haøn laâm Vieän khoa hoïc: Giaûi thöôûng
Lecomte.
- 9/8/1913: Huaân chöông Baéc ñaåu Boäi tinh haïng
III.
- 5/8/1939: Huaân chöông Baéc ñaåu Boäi tinh haïng I.
* Vieän só Vieän Haøn laâm khoa hoïc, Vieän só Vieän
haøn laâm y hoïc, Vieän só Vieän haøn laâm Vieän khoa hoïc cuûa
caùc thuoäc ñòa, thaønh vieân Hoäi beänh lyù haûi ngoaïi, thaønh
vieân Hoäi y khoa nhieät ñôùi, thaønh vieân Hoäi thieân vaên
nöôùc Phaùp, thaønh vieân Hoäi y khoa haït Vaud, thaønh vieân
Ñaø Laït, 110 naêm…
207
hoäi khoa hoïc töï nhieân haït Vaud, thaønh vieân hoäi khoa hoïc
töï nhieân Thuïy Só.
ÑAØI TÖÔÛNG NIEÄM CAM LY
Coâng trình lòch söû - vaên hoùa
Toá Minh.
Caùch
trung taâm thaønh
phoá 2 km veà
phía taây laø Ñaøi
töôûng nieäm
Cam Ly.
Khuoân vieân
treân ñoài cao,
boán beân laø
thoâng xanh
ngaên ngaét, caïnh laø doøng suoái Cam Ly traéng xoaù ôû ñoä saâu
hôn 10 m. Nôi ñaây chính laø vò trí 20 chieán syõ Caùch maïng
bò thöïc daân Phaùp haõm haïi 52 naêm tröôùc. Hoâm ñoù, ngaøy
Ñaø Laït, 110 naêm…
208
11/5/1951, vaøo khoaûng 19 giôø, sau khoaûng hai giôø ñoàng
hoà teân Phoù thanh tra maät thaùm Ñoâng Döông Haaz Vitor
bò baén cheát thì keû thuø traû thuø nhöõng chieán syõ Caùch maïng.
19 ngöôøi hy sinh, coøn soùt laïi moät ngöôøi (baø Nguyeãn Thò
Lan bò thöông naëng, soáng ñeán hoâm nay).
Ñaøi töôûng nieäm vöøa laø coâng trình ghi laïi daáu tích
oanh lieät moät thôøi, vöøa laø ñieåm ñeán cho du khaùch chieâm
ngöôõng, baùi voïng. Coâng trình do nhoùm taùc giaû ñieâu khaéc
Vuõ Long vaø K’Minh Tuaán saùng taïo, laø moät trong nhöõng
haïng muïc lôùn kyû nieäm Ñaø Laït 110 naêm hình thaønh vaø
phaùt trieån. Trong khuoân vieân hình oâ-van roäng hôn 4.000
m2, trung taâm laø böùc phuø ñieâu chìm, hình voøng cung döïa
theo theá ñaát, coù chieàu daøi 12 m, chieàu cao 3 m. Hai beân
böùc phuø ñieâu laø hai taám bia baèng ñaù coù dieän tích 1m x
2m, ghi danh nhöõng lieät syõ ñaõ hy sinh vaø toùm taét söï kieän
lòch söû baèng chöõ vaøng treân neàn maøu ñoû. Baèng chaát lieäu
beâ toâng, coát theùp, in–oác vaø ñaù, caùc taùc giaû dieãn taû laïi söï
kieän lòch söû bi huøng vôùi 20 nhaân vaät, 8 nöõ vaø 12 nam.
Möôøi chín nhaân vaät thuoäc nhieàu vuøng queâ Laâm Ñoàng,
Haø Tónh, Thöøa Thieân, Bình Ñònh, Quaûng Nam…ñaõ ngaõ
xuoáng cho lyù töôûng cao ñeïp: Nöôùc nhaø ñoäc laäp - töï do!
Hai möôi con ngöôøi saùt caùnh beân nhau, ñaàu beân ñaàu, tay
naém tay…Baûy ngöôøi khuïy xuoáng nhöng quyeát khoâng
moät ai guïc ñaàu. Ngöôøi coøn soáng giöõ laáy ngöôøi troïng
thöông; nhieàu caùnh tay naém laïi giô cao ñoøi hoaø bình.
Quyeát chieán ñaáu ñeán hôi thôû cuoái cuøng. ÔÛ vò trí trung
taâm cuûa khoái taäp theå ñoù laø moät nam chieán syõ tay traùi
choáng hoâng, tay phaûi naém laïi giô cao toaùt leân tö theá cuûa
ngöôøi baát khaû chieán baïi. Coù hai gam maøu chuû ñaïo: traéng
Ñaø Laït, 110 naêm…
209
vaø xaùm. Vôùi duïng yù söû duïng chaát lieäu kim loaïi, ñoä cöùng
vaø chaát saùng cuûa in-oác ñeå taïo hình haøi cuûa 20 con ngöôøi,
caùc taùc giaû ñaõ thaønh coâng trong dieãn ñaït tö töôûng. Thieân
nhieân Ñaø Laït ban ngaøy luoân coù aùnh saùng do ñoù 20 con
ngöôøi baät noåi leân. Treân caùi neàn maøu xaùm laéng traàm cuûa
ñaù, hoï trong saùng vaø baát töû. Nhaân vaät ñöôïc khaéc hoaï
chìm vaøo ñaù nhö quyeän hoaø vaøo ñaát; thieân nhieân - queâ
höông luoân chôû che cho nhöõng ngöôøi con yeâu daáu.
Nhöõng vieân ñaù xaùm ñöôïc boá cuïc loàng vaøo 20 con ngöôøi
vöøa laø töøng ñieåm nhaán, vöøa taïo neân nhöõng ñöôøng neùt,
maûng khoái ñaõ ñaït ñöôïc yù nghóa vöõng chaõi maø sinh ñoäng;
kieân trung, baát khuaát maø tröõ tình. Böùc phuø ñieâu gaây xuùc
caûm maïnh, nhö coù soùng daâng taän coõi saâu kín, roài laéng laïi
trong ngöôøi xem...
Ñeå toân leân cho böùc phuø ñieâu, phía tröôùc ñöôïc xaây
hai ñöôøng cuõng uoán voøng cung bieåu thò cho ñöôøng baêng
saân bay xöa kia. Giöõa hai ñöôøng baêng laø nhöõng cuïm hoa
töôi lung linh trong naéng, mô maøng trong söông…vöøa
thöïc vöøa sieâu thoaùt. Ñaëc bieät, phía beân traùi cuûa böùc phuø
ñieâu laø Ñaøi hoa. Khoâng theo loái boá cuïc ñaêng ñoái cuûa AÙ
Ñoâng maø taùc giaû ñaõ dòch chuyeån leäch ñi nhö taïo thaønh
moät ñieåm nhaán. Caáu truùc theo hình troøn xoaén oác töø thaáp
leân cao. Voøng troøn ngoaøi laø 15 boâng hoa, voøng troøn trong
laø 3 boâng chuïm vaøo moät boâng ôû taâm ñieåm bieåu tröng cho
chieán syõ laø ngöôøi daân toäc baûn ñòa. Töø ñeá hoa ñeán caùnh
hoa ñeàu ñöôïc söû duïng maøu traéng. Ñaøi hoa ñaït ñöôïc
nhieàu yù nghóa, caû veà tö töôûng caû veà ngheä thuaät. Hoï töø
nhieàu vuøng queâ (trong ñoù 3 boâng hoa giöõa ñaïi dieän cho 3
mieàn ñaát nöôùc: Baéc, Trung, Nam) cuøng ñeán ñaây ñoaøn keát
Ñaø Laït, 110 naêm…
210
moät loøng vôùi ngöôøi baûn ñòa ñeå chieán ñaáu, giaûi phoùng queâ
höông Ñaø Laït - Laâm Ñoàng. Hoï ngaõ xuoáng treân maûnh ñaát
cuûa thaønh phoá boán muøa hoa vaø chính hoï ñaõ trôû thaønh
nhöõng boâng hoa baát töû. Möôøi chín boâng hoa xeáp töø thaáp
leân cao, so vôùi maët ñaát boâng thaáp nhaát laø 2,5 m, boâng
cao nhaát laø 9,8 m; khoaûng caùch giöõa caùc boâng hoa 27 cm.
Neáu nhìn theo maët caét, 19 boâng hoa taïo thaønh hình chöõ
S, hình boùng cuûa Toå quoác Vieät Nam. Xung quanh Ñaøi
hoa cuõng ñöôïc troàng hoa töôi caøng taïo neân khoâng khí
vöøa trang nghieâm vöøa thieâng lieâng, troïng theå.
Treân theá ñaát cao, khoaùùng ñaït, “tieàn aùn” “haäu
chaãm”, traøn nhöõng hôïp aâm cuûa rì raøo töø thaùc nöôùc, cuûa
xaøo xaïc töø thoâng reo; ñaày saéc cuûa maây trôøi, cuûa naéng vaø
cuûa muoân hoàng ngaøn tía hoa töôi, Ñaøi töôûng nieäm Cam
Ly laø coõi thieâng! Coâng trình tröôùc heát laø söï chuyeån taûi
moät söï kieän lòch söû oai huøng cuûa daân toäc, nhöng noù ñaõ
vöôn ñeán tính ngheä thuaät cuûa ñieâu khaéc. Haäu theá maõi
maõi tri aân nhöõng thaønh quaû cuûa cha oâng. Moãi khi ñeán
ñaây laø haønh vi cuûa nhöõng ngöôøi vaên hoaù cuûa moät ñaát
nöôùc 4000 naêm vaên hieán!
Ñaø Laït, 110 naêm…
211
ÑAØI PHUN NÖÔÙC VAØ COÂNG VIEÂN YERSIN
hai coâng trình vaên hoùa ñaëc bieät
Khaéc Duõng.
Taïi Ñaø Laït, töôïng ñaøi chim boà caâu naèm ôû
khu vöïc trung taâm thaønh phoá ñaày tai tieáng ñaõ bò
phaù boû ñeå thay vaøo ñoù laø ñaøi phun nöôùc ngheä
thuaät; ñoàng thôøi, khu vöïc lieàn keá vôùi saân vaän ñoäng
vaø hoà Xuaân Höông ñaõ ñöôïc caûi taïo thaønh moät
coâng vieân mang teân Yersin - ngöôøi khaùm phaù ra
Ñaø Laït. Ñaây laø hai coâng trình ñaëc bieät coù yù nghóa
trong raát nhieàu coâng trình chaøo möøng söï kieän
thaønh phoá hoa Cao nguyeân troøn 110 tuoåi.
oâng trình töôïng chim boà caâu ñöôïc moïc leân ngay
taïi trung taâm Tp. Ñaø Laït töø hôn möôøi naêm tröôùc.
Ngay töø khi ra ñôøi, töôïng ñaøi ñaõ bò dö luaän phaûn
öùng kòch lieät bôûi noù thieáu tính thaåm myõ vaø vaên
hoùa, ñaëc bieät laø coâng trình laïi gaén lieàn vôùi teân tuoåi cuûa
moät nhaân vaät ñaày tai tieáng: “ñaïi gia” Laâm Caåu. Theo
thieát keá, töôïng ñaøi chim boà caâu naèm ngay taïi khu vöïc
buøng binh trung taâm Ñaø Laït, moät nuùt giao thoâng chính
noái lieàn vôùi nhöõng truïc ñöôøng luoân coù maät ñoä giao thoâng
cao, vaø xung quanh laø nhöõng coâng trình caûnh quan noåi
tieáng nhö hoà Xuaân Höông, chôï Ñaø Laït, ñoài Cuø, thaùp Böu
ñieän… Tröôùc khi ñöôïc phaù boû, hieän traïng buøng binh naøy
laø moät ñaûo phaân luoàng giao thoâng hình quaû tröùng coù
chieàu daøi 32,4m vaø chieàu roäng 24m. Beân trong ñaûo phaân
C
Ñaø Laït, 110 naêm…
212
luoàng laø hoà nöôùc coù ñöôøng kính 16m vaø saâu 1,2m. Giöõa
hoà xaây
cao 4 truï beâ toâng nôû roäng ôû chaân ñeá vaø ñöôïc “vuoát” leân
vôùi 4 caïnh loài laøm thaønh truï ñôõ moät quaû ñòa caàu vaø moät
con chim boà caâu. Vôùi coâng trình naøy, nhìn ôû baát kyø goùc
ñoä naøo cuõng
ñeàu ñaäp vaøo
maét moïi ngöôøi
moät khoái beâ
toâng cao leâu
ngheâu vôùi treân
choùp ñænh laø
hình aûnh moät
con chim xoøe
caùnh ñang aáp
moät quaû tröùng
to quaù côõ. Bôûi
vaäy, ngay sau
khi ñöôïc hoaøn
thaønh, teân goïi
chính cuûa
coâng trình laø
“töôïng ñaøi
chim boà caâu Ñaø Laït” nhanh choùng bieán maát khoûi trí nhôù
cuûa ngöôøi daân ñeå thay vaøo ñoù moät teân goïi voâ cuøng nhöùc
nhoái: “Con chim Laâm Caåu” - moùn quaø cuûa moät con ngöôøi
ñaày tai tieáng taëng cho Ñaø Laït(!). “Noù laø caùi gai trong
maét cuûa chuùng toâi töø hôn möôøi naêm qua” - ngöôøi daân Ñaø
Laït ñaõ thoát leân nhö vaäy.
Ñaø Laït, 110 naêm…
213
Theo thieát keá, ñaøi phun nöôùc ngheä thuaät Ñaø Laït
thay theá töôïng chim boà caâu goàm phaàn maët baèng voøng
xuyeán buøng binh ñöôïc caûi taïo theo ñuùng hình daïng quaû
tröùng, coù 3 ñoä cao höôùng töø ngoaøi vaøo trong (chieàu cao
cao nhaát so vôùi maët ñöôøng laø 52cm) vaø chính giöõa laø moät
hoà nöôùc hình troøn. YÙ töôûng kieán truùc cuûa nhoùm taùc giaû
naøy laø: Hình töôïng quaû tröùng bieåu tröng cho maàm soáng,
cho söï phaùt trieån tröôøng toàn. Maët hoà nhö moät loøng ñoû
quaû tröùng bieåu ñaït söï no aám, giaøu sang. Coøn nhöõng baäc
tam caáp nhö nhöõng “laøn soùng” toûa ra moïi höôùng vôùi yù
nghóa mang ñeán söï thònh vöôïng cho moïi nhaø. Vaät lieäu
chính ñeå caûi taïo phaàn væa heø laø ñaù thieân nhieân granite
thoâ keát hôïp coù nhieàu maûng maøu mang tính beàn vöõng cao.
Beân treân væa heø ñöôïc trang trí nhöõng thaûm hoa töôi, seõ
ñöôïc linh hoaït thay ñoåi nhieàu kieåu daùng töøy theo töøng
muøa vaø töøng chuû ñeà ñeå traùng söï nhaøm chaùn cho du khaùch
vaø ngöôøi daân ñòa phöông khi chieâm ngöôõng coâng trình.
Ñaëc bieät ôû coâng trình naøy, heä thoáng chieáu saùng trôû neân
voâ cuøng quan troïng. Heä thoáng naøy coù muïc ñích chính laø
taïo neân “ñieåm nhaán” töø caùc boàn hoa, laøm noåi baät maøn
nöôùc phun leân töø hoà. Vaø cuoái cuøng, ñeå coù moät ñaøi phun
nöôùc thì phaàn hoà nöôùc ôû giöõa chính laø taâm ñieåm vôùi moät
voøi phun cöïc maïnh cao 6m cuøng vôùi 3 voøi phun phuï trôï
coù 3 kieåu phun nöôùc khaùc nhau ôû xung quanh coù taùc
duïng “ñieåm giôø”. Theo ñoù, khi hoaït ñoäng, ñaây seõ laø moät
maøn trình dieãn phaùo hoa baèng nöôùc vôùi röïc rôõ caùc saéc
maøu, moãi tieáng ñoàng hoà coù moät kieåu phun nöôùc ñaëc
tröng khaùc nhau vaø chuyeån tieáp giöõa 2 giôø laø moät kieåu
phun nöôùc “ñieåm giôø” keùo daøi 5 phuùt. Ngoaøi ra coøn coù
heä thoáng phun söông thaáp treân maët hoa vaên trang trí vaø
Ñaø Laït, 110 naêm…
214
heä thoáng nöôùc traøn töø ngoaøi vaøo trong taïo thaønh moät
maûnh saùng khaùc raát sinh ñoäng cho ñaøi phun nöôùc ngheä
thuaät. 1,4 tyû ñoàng ñeå phaù boû töôïng chim boà caâu vaø thay
theá vaøo ñoù moät coâng trình ngheä thuaät laø soá tieàn khoâng
phaûi quaù lôùn. Song, ñieàu quan troïng tröôùc tieân ñoái vôùi
ngöôøi daân Ñaø Laït laø hoï ñaõ ñöôïc chính quyeàn “nhoå” caùi
“gai” ngay trong con maét töøng toàn taïi hôn möôøi naêm qua.
Coâng trình thöù hai: Coâng vieân mang teân ngöôøi
khaùm phaù Ñaø Laït - baùc syõ A. Yersin. Trong moät cuoán
saùch vieát veà Ñaø Laït, moät taùc giaû laø ngöôøi Ñaø Laït ñaõ vieát:
“Khoâng ai ngôø raèng caùi thôøi khaéc 15 giôø 30 phuùt chieàu
ngaøy 21.6.1893, sau moät chuyeán thaùm hieåm daøi ngaøy khu
vöïc Ñoâng Nam Boä, baùc syõ Alecxandre Yersin - moät ngöôøi
Phaùp goác Thuî Syõ - ñaët chaân leân cao nguyeân Lang biang
ñaõ laøm thay ñoåi moät vuøng ñaát hoang sô vaø taïo ra moät
böôùc ngoaët lôùn trong lòch söû phaùt trieån cuûa Ñaø Laït, goùp
phaàn bieán vuøng ñaát cuûa ngöôøi Lat, ngöôøi Cil ñeán luùc aáy
vaãn chöa coù teân trong baûn ñoà, thaønh moät Thaønh phoá Ñaø
Laït noåi tieáng ñöôïc ghi trong töï ñieån baùch khoa cuûa nhieàu
nöôùc treân theá giôùi nhö hoâm nay…” (Tröông Phuùc AÂn: Ñaø
Laït moät traêm möôøi muøa xuaân, Nxb. Vaên hoùa Daân toäc
2003, tr. 214). AÁy theá nhöng, trong moät traêm möôøi naêm
qua, ngöôøi Ñaø Laït maõi luoân day döùt noãi nieàm: Chöa coù
moät coâng trình xöùng ñaùng kyû nieäm vò baùc syõ taøi hoa naøy
vaø laø theå hieän taám loøng quyù baùu cuûa ngöôøi Ñaø Laït
ngöôõng voïng ngöôøi tìm ra maûnh ñaát maø mình ñang soáng.
Ñeán ñaàu thaùng 10/2003 vöøa qua, noãi nieàm treân cuûa ngöôøi
Ñaø Laït ñaõ ñöôïc “hoùa giaûi” baèng söï kieän khôûi coâng xaây
döïng coâng trình coâng vieân mang teân ngöôøi tìm ra Ñaø Laït
vaø chính thöùc khaùnh thaønh
Ñaø Laït, 110 naêm…
215
vaø ñöa vaøo söû duïng ñuùng vaøo dòp toå chöùc leã hoäi 110 naêm
Ñaø Laït hoài cuoái thaùng 11/2003. Theo thieát keá, coâng vieân
Yersin naèm caän khu vöïc hoà Xuaân Höông - Ñaø Laït, coù
toång dieän tích 12,8ha; trong ñoù khu hoa vieân trung taâm
roäng 2,2ha, dieän tích coøn laïi chuû yeáu ñöôïc troàng coû vaø
caây xanh.
Trong coâng vieân, töôïng ñaøi baùc syõ Yersin ñöôïc ñaët
ôû khu vöïc trung taâm laø haïng muïc ñöôïc nhieàu ngöôøi chuù yù
nhaát. Töôïng ñaøi ñöôïc thieát keá theo phaùc thaûo cuûa hoïa syõ
Pham Vaên Haïng: Töôïng baùn thaân, cao 0,8m, ñöôïc ñaët
treân moät beä xi maêng chính giöõa khuoân vieân trung taâm.
Toång voán ñaàu tö ôû giai ñoaïn 1 laø 4,9 tyû ñoàng, bao goàm
caùc haïng muïc chính laø laøm töôïng Yersin, ñöôøng ñi boä,
tam caáp, troàng hoa vaø caây xanh, nhaø döøng chaân, baõi ñaäu
xe… Döï kieán, coâng vieân Yersin ôû giai ñoaïn 2 (hieän ñang
thoâng qua keá hoaïch) ñöôïc môû roäng leân ñeán 12,8ha, bao
goàm caùc coâng trình chính nhö khu sieâu thò quoác teá, khu
quaûng tröôøng, hoäi chôï thöông maïi, quaûng tröôøng, nôi hoäi
thaûo…
Coù theå noùi, trong haøng loaït coâng trình chaøo möøng
sinh nhaät Ñaø Laït 110 naêm (ñöôïc toå chöùc hoài cuoái thaùng
11.2003 vöøa qua), hai coâng trình Ñaøi phun nöôùc ngheä
thuaät vaø Coâng vieân Yersin ñaõ ñöôïc dö luaän chuù yù moät
caùch ñaëc bieät. Vaø, ngöôøi daân Ñaø Laït cuõng ñaõ baét ñaàu goïi
Ñaø Laït, 110 naêm…
216
ñoù laø hai coâng trình vaên hoùa coù yù nghóa ñaëc bieät cuûa Ñaø
Laït trong dòp sinh nhaät laàn thöù 110 cuûa thaønh phoá.
Muïc luïc
Quyeát ñònh cuûa UBND tænh Laâm Ñoàng ............... Tr.5
Quyeát ñònh cuûa Ban chæ ñaïo 110 naêm ................. Tr.8
Ñaø Laït, 110 naêm…
217
Quyeát ñònh cuûa UBND Tp. Ñaø Laït ................... Tr.12
Phaùt bieåu cuûa ñ/c Nguyeãn Minh Trieát .............. Tr.17
Phaùt bieåu cuûa ñ/c Haø Phöôùc Toaûn .................... Tr.20
Phaùt bieåu ñaùp töø cuûa ñ/c Nguyeãn Ñònh............. Tr.25
Traû lôøi phoûng vaán cuûa ñ/c Nguyeãn Tri Dieän .... Tr.27
Kòch baûn saân khaáu hoùa ...................................... Tr.35
Kòch baûn chi tieát leã khai maïc ............................ Tr.50
Lôøi bình leã hoäi ................................................... Tr.73
Aán töôïng leã hoäi Ñaø Laït 110 naêm ...................... Tr.87
Moäng mô tuoåi 110 .............................................. Tr.92
Ñaâu laø caùi haït nhaân cuûa phong caùch ................. Tr.97
Phong caùch ngöôøi Ñaø Laït hình thaønh.............. Tr.101
110 naêm, thaønh phoá Cao nguyeân .................... Tr.107
Ñoäc thoaïi phoá nuùi ............................................ Tr.115
Chuùt tình göûi ñeán Ñaø Laït ................................ Tr.122
Nhôù veà thaønh phoá hoa ..................................... Tr.128
Hoa vaø ngheà troàng hoa ôû Ñaø Laït .................... Tr.138
Tìm moät voùc daùng môùi cho Ñaø Laït ................. Tr.143
Du lòch Ñaø Laït taïi sao chöa caát caùnh .............. Tr.148
Ñaø Laït, 110 naêm…
218
Vaên hoùa Ñaø Laït neùt ñaëc thuø ............................ Tr.156
Ñoâi neùt veà kieán truùc Ñaø Laït ............................ Tr.160
Ñaø Laït moät baûo taøng kieán truùc ñoäc ñaùo .......... Tr.167
Laøm giaøu theâm di saûn kieán truùc bieät thöï ......... Tr.172
Daáu aán kieán truùc laøm neân hoàn Ñaø Laït ............ Tr.176
Yersin vaø cuoäc thaùm hieåm ............................... Tr.181
Yersin nhö moät huyeàn thoaïi ............................. Tr.189
Nhôù veà baùc só Yersin ........................................ Tr.195
Ñaøi töôûng nieäm Cam Ly coâng trình ................. Tr.202
Ñaøi phun nöôùc vaø coâng vieân Yersin ................ Tr.206