PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII

W GIMNAZJUM

Opracowała Sylwia Wituła- Jedlińska

I. Kontrakt między nauczycielem i uczniem: 1. Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami sprawiedliwości. 2. Ocenie podlegają wszystkie wymienione formy aktywności ucznia. 3. Każdy uczeń powinien otrzymać w ciągu semestru minimum 4 oceny z przedmiotu. 4. Sprawdziany są obowiązkowe. 5. Sprawdziany są zapowiadane, z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem

i podawany jest zakres sprawdzanych umiejętności i wiedzy. 6. Kartkówki nie muszą być zapowiadane. Niezapowiedziana kartkówka obejmuje jeden ostatni temat, zapowiedziana- 3 ostatnie tematy. 7. Uczeń nieobecny na sprawdzianie jest zobowiązany napisać go w terminie uzgodnionym z nauczycielem do 2 tygodni od powrotu do szkoły. 8. Uczeń ma prawo poprawić każdą niesatysfakcjonującą go ocenę, zgodnie z zasadami określonymi w WSO, do 2 tygodni od jej otrzymania. Ocenę poprawia się tylko

raz. 9. Po dłuższej, usprawiedliwionej nieobecności (powyżej 1 tygodnia) uczeń ma prawo nie być oceniany do 3 dni po powrocie do szkoły. 10. Uczeń ma prawo zgłosić nieprzygotowanie do lekcji 1 raz na semestr przy 1 lekcji z przedmiotu tygodniowo i 2 razy na semestr przy 2 lekcjach (uczeń zgłasza

nieprzygotowanie przed rozpoczęciem lekcji). Przez nieprzygotowanie do lekcji rozumiemy: brak pracy domowej, niegotowość do odpowiedzi, brak pomocy potrzebnych do lekcji.

11. Niezgłoszenie przez ucznia nieprzygotowania do zajęć skutkuje wpisaniem oceny niedostatecznej. 12. Ocenę można uzyskać za aktywność na lekcji np.: częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie poprawnych odpowiedzi, aktywną pracę w grupach, udział w dyskusji, w

tzw. „burzy mózgów”, „poprowadzenie” lekcji przez uczniów w oparciu o zagadnienia i sugestie podane przez nauczyciela, 13. Ocenę można uzyskać za aktywność dodatkową np.: projekt, plakat, pomoc naukowa, prezentacja. 14. Uczeń, który otrzyma ocenę niedostateczną śródroczną musi ja zaliczyć do końca drugiego semestru, jeżeli chce uzyskać pozytywną ocenę końcoworoczną

z przedmiotu. Zaliczenie może odbywać się w formie ustnej lub pisemnej. 15. Uczeń ma obowiązek odrabiania zadań domowych. Za brak zadania domowego otrzymuje ocenę niedostateczną. 16. Wszystkie sprawy sporne, nie ujęte w PSO, rozstrzygane będą zgodnie z WSO

oraz rozporządzeniami MEN.

II. Kryteria oceniania z biologii. (załącznik nr 1.) III. Obszary aktywności podlegające ocenianiu:

1. Rozumienie pojęć biologicznych i znajomość ich definicji. 2. Znajomość i stosowanie poznanych wiadomości . 3. Prowadzenie rozumowań - sposób prowadzenia rozumowań. 4. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem poznanych metod, weryfikowanie otrzymanych wyników. 5. Stosowanie wiedzy przedmiotowej w sytuacjach problemowych , nietypowych. 6. Stosowanie wiedzy przedmiotowej w działaniach praktycznych. 7. Prezentowanie wyników swojej pracy w różnych formach. 8. Korzystanie z różnych źródeł informacji, w tym multimedialnych. 9. Przygotowywanie pomocy naukowych. 10. Aktywność na lekcjach, aktywność dodatkowa, własny wkład pracy ucznia.

IV. Formy aktywności:

Sprawdzian

Test wiadomości Konkurs Kartkówka Odpowiedź ustna Zadanie domowe Referat, Prezentacja multimedialna Praca w grupie Aktywność Projekt edukacyjny

Wagi ocen: Sprawdzian/Praca klasowa - 100% Test wiadomości - 90% Konkurs - 30% Kartkówka - 60% Odpowiedź ustna - 80% Praca domowa/zadanie domowe - 20% Referat - 30% Prezentacja multimedialna - 60% Praca w grupie - 40% Aktywność - 60%

Projekt edukacyjny - 80% V. Kryteria ocen poszczególnych form aktywności • Uczeń otrzymuje z pracy pisemnej (sprawdziany, kartkówki) ocenę wg skali procentowej:

niedostateczną - od 0% do 30% punktów , dopuszczającą - od 31% do50 % punktów, dostateczną - od 51% do 70% punktów, dobrą - od 71% do 85% punktów, bardzo dobrą - od 86% do 95% celującą - od 96% do 100%

• Podczas wypowiedzi ustnych oceniane jest:

• wykazanie się wiedzą merytoryczną, • poprawne rozumowanie i wnioskowanie, • posługiwanie się językiem biologicznym.

Odpowiedzi ustne oceniane są według następujących zasad:

• stopień niedostateczny - uczeń nie opanował podstawowych wiadomości i umiejętności ujętych w podstawie programowej; mimo pomocy nauczyciela nie potrafi wyjaśnić podstawowych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach; uczeń odmówił odpowiedzi;

• stopień dopuszczający - uczeń rozwiązuje zadania o niezbyt wysokim stopniu trudności przy pomocy nauczyciela, zna podstawowe pojęcia i zagadnienia omawiane na lekcjach; posiada wiedzę konieczną z punktu widzenia realizacji celów przedmiotu i nieodzowną w toku dalszego kształcenia;

• stopień dostateczny – uczeń opanował w podstawowym zakresie programowe wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, zna i rozumie podstawowe pojęcia omawiane na lekcjach, w odpowiedzi występują nieliczne błędy rzeczowe i językowe;

• stopień dobry - odpowiedź zasadniczo samodzielna, uczeń rozwiązuje typowe zadania o dość wysokim stopniu trudności, zna i rozumie większość zagadnień i pojęć omawianych na lekcjach;

• stopień bardzo dobry - uczeń opanował zakres wiadomości i umiejętności programowych, sprawnie i samodzielnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, w odpowiedzi wyczerpuje temat, posługuje się poprawnie językiem biologicznym, swobodnie operuje pojęciami, dostrzega związki między nimi, wyciąga poprawne wnioski;

• stopień celujący - uczeń posiada wiedzę w pełnym zakresie materiału programowego, jest samodzielny, swobodnie kojarzy wiedzę biologiczna z wiedzą innych nauk przyrodniczych, odpowiedź wskazuje na szczególne zainteresowanie przedmiotem, zawiera własne oryginalne przemyślenia

• Ocena pracy domowej:

• Uczeń ma obowiązek odrabiania zadań domowych. Sprawdzanie ilościowe odbywa się na każdej lekcji, a jakościowe może być przeprowadzone w formie kartkówek.

• Ocena z pracy domowej zależy od: - strony merytorycznej, - sposobu rozwiązania, - estetyki.

• Ocenianie innych form aktywność: • Zgłoszenie się „na ochotnika” do odpowiedzi ustnej z ostatnich 3 lekcji- oceniane jak odpowiedź ustna. • Praca w grupie: stopień zaangażowania, efektywność, przyjmowanie i wywiązywanie się z przyjętej w grupie roli, czas jej wykonania. • Aktywność na lekcjach- częste zgłaszanie się na lekcji i udzielanie prawidłowych odpowiedzi, dyskutowanie poprawne merytorycznie, efektywny udział w

„burzy mózgów”. • Aktywność biologiczna związana a konkursami, turniejami przyrodniczymi, olimpiadami itp (poza lekcjami biologii):

- Za udział i duży wkład pracy- ocena bardzo dobra - Za uzyskanie wyróżnień i zdobycie miejsc- ocena celująca.

• Realizacja projektu edukacyjnego z biologii uwzględnia: 1. efekt końcowy (wytwór), a w szczególności:

- zawartość merytoryczną, treści, - zgodność z tematem projektu, - oryginalność, - kompozycję, - stopnień wykorzystania materiałów źródłowych, - estetykę i staranność, - trafność dowodów i badań,

- wartość dydaktyczną i wychowawczą. 2.wkład ucznia w realizację projektu, a w szczególności:

- zaangażowanie ucznia, - pomysłowość i innowacyjność, - umiejętność pracy w grupie, - udziału w praktycznym wykonaniu, wielkość zadań, - stopień trudności zadań, - terminowość wykonania przydzielonych zadań, - poprawność wykonania indywidualnie przydzielonych zadań, - pracowitość - udział w prezentacji.

3. ocena prezentacji dokonywana jest z uwzględnieniem: - poprawności językowej, - specjalistycznego słownictwa, - efektów artystycznych, - atrakcyjności, - estetyki, - techniki prezentacji, - stopnia zainteresowania odbiorów, - poprawności udzielanych wyjaśnień, odpowiedzi odbiorcom.

• Kryteriami oceny referatów są: - selekcja informacji, - poprawność merytoryczna, - przetwarzanie informacji – nadawanie im innej formy, - samodzielne formułowanie opinii i wniosków.

VI. Sposób ustalania oceny śródrocznej i końcoworocznej.

1. Przy ustalaniu oceny śródrocznej i końcoworocznej nauczyciel bierze pod uwagę stopnie ucznia z poszczególnych obszarów działalności według ustalonych wag. 2. Średnia ważona, obliczana wg wzoru:

suma iloczynów ( suma ocen z każdego obszaru x waga ważności) / suma wag ważności jest oceną wyjściową do wystawienia oceny śródrocznej Średnia ważona

niedostateczny dopuszczający dostateczny dobry Bardzo dobry

celujący

1-1,6 1,61-2,75 2,76-3,75 3,76-4,75 4,76-5,25 Powyżej 5,26

3. Przy wystawianiu tych ocen nauczyciel bierze również pod uwagę : • rozwój ucznia ( jakie czyni postępy w danym czasie); • wkład pracy w stosunku do zdolności; • samoocenę ucznia.

4. Ocena końcoworoczna wyliczana jest tak jak śródroczna, przy czym ocena śródroczna traktowana jest jak ocena ze sprawdzianu.

VII. Sposoby przekazywania rodzicom (prawnym opiekunom) informacji o postępach i

trudnościach ucznia w nauce.

Na początku roku szkolnego rodzice otrzymują kody dostępu do dziennika elektronicznego, dzięki którym mają możliwość na bieżąco śledzić oceny otrzymywane przez dzieci oraz kontaktować się z nauczycielami.

1. O sukcesach i niepowodzeniach ucznia rodzice (prawni opiekunowie) informowani są w czasie zebrań – wywiadówek przez wychowawcę ,w trakcie indywidualnych

konsultacji z nauczycielem lub poprzez dziennik elektroniczny.

2. O wyjątkowych zaniedbaniach ucznia w zakresie przygotowania się do lekcji, oraz zagrożeniu oceną niedostateczną na półrocze lub koniec roku szkolnego nauczyciel informuje rodziców (prawnych opiekunów) w formie pisemnej zgodnie z WSO obowiązującym w Gimnazjum nr 3.

VIII. Informacja zwrotna

a) nauczyciel – uczeń : - nauczyciel informuje ucznia o wymaganiach edukacyjnych i kryteriach oceniania, - nauczyciel przekazuje uczniowi komentarz do każdej wystawionej oceny; - uczeń ma możliwość otrzymywania dodatkowych wyjaśnień i uzasadnień do wystawionej oceny; - nauczyciel pomaga w samodzielnym planowaniu rozwoju ucznia; - nauczyciel motywuje ucznia do dalszej pracy.

b) nauczyciel – rodzice:

- nauczyciel informuje rodziców o wymaganiach i kryteriach oceniania; - nauczyciel informuje o aktualnym stanie rozwoju i postępów w nauce; - nauczyciel dostarcza rodzicom informacji o trudnościach ucznia; - nauczyciel dostarcza rodzicom informacji o uzdolnieniach ucznia; - nauczyciel daje wskazówki do pracy z uczniem; - podczas wywiadówek, indywidualnych konsultacji rodzic ma prawo wglądu do prac pisemnych swojego dziecka.

c) nauczyciel-wychowawca klasy- dyrektor:

- nauczyciel informuje wychowawcę klasy o aktualnych osiągnięciach ucznia; - nauczyciel informuje dyrekcję o sytuacjach wymagających jego zdaniem interwencji.

Rodzice (prawni opiekunowie) są zobowiązani do bieżącego śledzenia postępów w nauce swojego dziecka. IX. Warunki i tryb uzyskania wyższych niż przewidywane rocznych ocen

klasyfikacyjnych

Uczeń ma prawo do ubiegania się o wyższą niż przewidywana roczną ocenę klasyfikacyjną, jeśli spełnione są wszystkie poniższe warunki:

1. O ustalenie wyższej niż przewidywana oceny rocznej z biologii może starać się uczeń, który spełnia następujące warunki: - systematycznie uczęszczał na zajęcia, - ma usprawiedliwione wszystkie nieobecności na lekcjach biologii, - posiada systematycznie prowadzony zeszyt przedmiotowy, - odrabiał zadania domowe, - zaległości w nauce spowodowane usprawiedliwioną nieobecnością uzupełniał w wyznaczonym przez nauczyciela terminie, - uczestniczył we wszystkich sprawdzianach pisemnych i otrzymał z nich pozytywne oceny.

2. Uczeń składa pisemny wniosek wraz z uzasadnieniem do dyrektora, najpóźniej w terminie trzech dni od dnia poinformowania go o przewidywanej ocenie. Podanie rozpatruje dyrektor. De-cyzję odmowną uzasadnia.

3. Jeżeli spełnione są powyższe warunki, to na uzasadniony wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) zgłoszony zgodnie z zapisem w Statucie Gimnazjum nr 3 uczeń może pisać (w terminie ustalonym przez nauczyciela) dodatkowy sprawdzian obejmujący materiał całego roku. Aby uczeń otrzymał ocenę, o którą się ubiega, powinien ze sprawdzianu uzyskać stopień nie niższy od tej oceny. Ocena uzyskana w wyniku sprawdzianu nie może być niższa niż przewidywana.

X. Szczegółowe wymagania na poszczególne oceny wraz z planem realizacji materiału ( załącznik nr 2.) XI. Oczekiwane osiągnięcia ucznia: 1. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń:

• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów,

• przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów,

• wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole

mineralne) oraz

przedstawia ich funkcje,

• przedstawia procesy fotosyntezy, oddychania tlenowego oraz fermentacji mlekowej i

alkoholowej, wymienia substraty i produkty tych procesów oraz warunki ich przebiegu,

• zna czynniki niezbędne do życia dla organizmów samożywnych i cudzożywnych, wie czy organizm jest samożywny czy cudzożywny

2. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń:

• dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje elementy jej budowy,

• przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki,

• porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie,

3. Systematyka- zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń:

• uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej,

• posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów,

• wymienia cechy wirusów,

• podaje znaczenie czynności życiowych organizmu jednokomórkowego i wielokomórkowego,

• przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista,

• zna miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie,

• wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów, wskazuje miejsca występowania grzybów,

• obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów,

widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup,

identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech,

• wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców,

nicieni, pierścienic, stawonogów (skorupiaków, owadów i pajęczaków), mięczaków, ryb,

płazów, gadów, ptaków, ssaków, identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech,

• porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia poszczególnych grup zwierząt,

• przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka,

4. Ekologia. Uczeń:

• przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym,

• zna zależności wewnątrz i międzygatunkowe (konkurencja, roślinożerność, drapieżnictwo, amensalizm, komensalizm, mutualizm, protokooperacja)- przykłady,

adaptacje, skutki,

• wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu, wskazuje że są one powiązane różnorodnymi zależnościami,

• opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów, zna ich rolę w obiegu materii i

przepływie energii przez ekosystem,

5. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej. Uczeń:

• wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego,

• identyfikuje i opisuje organy rośliny okrytonasiennej oraz ich funkcje,

• wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji,

• rozróżnia elementy budowy kwiatu i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym,

• przedstawia budowę nasienia oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania,

• podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie,

6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka. Uczeń:

a. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń:

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka,

• podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i

kostnej oraz ich cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji,

• opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i

rozrodczego,

b. Układ ruchu. Uczeń:

• wskazuje współdziałanie mięśni, ścięgien kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu,

• wymienia i rozpoznaje elementy szkieletu osiowego , obręczy i kończyn,

• zna funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie,

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej, określa czynniki wpływające na prawidłowy

rozwój muskulatury ciała.

c. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń:

• zna budowę, działanie i funkcje układu pokarmowego,

• przedstawia źródła i znaczenie składników pokarmowych dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu,

• przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin i składników mineralnych,

• przedstawia miejsce i produkty trawienia, miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych,

• przedstawia rolę błonnika dla układu pokarmowego,

• wyjaśnia dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną, podaje korzyści prawidłowego odżywiania się,

• oblicza indeks masy ciała, zna konsekwencje niewłaściwego odżywiania,

d. Układ oddechowy. Uczeń:

• zna budowę, działanie i funkcje układu oddechowego,

• opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach, rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

• zna czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego,

e. Układ krążenia. Uczeń:

• zna budowę, działanie i funkcje układu krążenia,

• przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym,

• przedstawia rolę głównych składników krwi, wymienia grupy układu krwi oraz Rh,

• analizuje związek pomiędzy dietą i trybem życia a stanem układu krwionośnego,

• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa,

f. Układ odpornościowy. Uczeń:

• zna budowę, działanie i funkcje układu odpornościowego,

• rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną,

• porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych, ich znaczenie,

• opisuje konflikt serologiczny Rh,

• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów, podaje przykłady narządów do przeszczepu,

• przedstawia znaczenie przeszczepów, zgody na transplantację narządów po śmierci,

g. Układ wydalniczy. Uczeń:

• podaje przykłady substancji wydalanych z organizmu człowieka, wymienia narządy biorące udział w wydalaniu,

• opisuje budowę, działanie i funkcje głównych struktur układu wydalniczego,

h. Układ nerwowy. Uczeń:

• zna budowę, działanie i funkcje układu ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego,

• porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego,

• opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów, rolę odruchów w procesie uczenia się,

• wymienia czynniki wywołujące stres, zna wpływ stresu na organizm człowieka,

• przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem,

i. Narządy zmysłów. Uczeń:

• przedstawia budowę oka i ucha oraz sposób ich działania,

• przedstawia rolę zmysłu równowagi, smaku, węchu oraz lokalizację odpowiednich narządów i receptorów,

• przedstawia przyczyny i sposób korygowania wad wzroku,

• zna wpływ hałasu na zdrowie człowieka,

• przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu,

j. Układ dokrewny. Uczeń:

• wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację, podstawową rolę w regulacji procesów życiowych,

• zna rolę hormonów: wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów,

• przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu,

• wyjaśnia dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków hormonalnych

k. Skóra. Uczeń:

• podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy, przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej i termoregulacji

• rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, wymagające konsultacji lekarskiej,

l. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń:

• przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w

procesie zapłodnienia,

• opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety,

• przedstawia przebieg ciąży, rozwój zarodka i płodu,

• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka,

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych droga płciową,

7. Stan zdrowia i choroby. Uczeń:

• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”,

• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych, narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i

niektórych leków,

• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i

pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób, drogi zakażenia się wirusami HIV, HBV, HCV, HPV, zasady profilaktyki, skutki zakażenia,

• przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej oraz zasady profilaktyki nowotworowej, zna przykłady takich chorób,

• uzasadnia konieczność wykonywania podstawowych badań kontrolnych,

• analizuje informacje dołączane do leków, wyjaśnia dlaczego nie należy przyjmować bez potrzeby leków ogólnodostępnych, wie dlaczego antybiotyki i inne leki

stosuje się zgodnie z zaleceniami lekarza,

• zna podstawowe zasady higieny,

• analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu,

8. Genetyka. Uczeń:

• przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu, rozróżnia autosomy i chromosomy

płci,

• przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu

informacji genetycznej i powielaniu DNA,

• przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej, wyjaśnia różnicę między informacją genetyczna a kodem genetycznym,

• przedstawia zależność pomiędzy genem a cechą,

• przedstawia dziedziczenie cech jednogenowych,

• wyjaśnia dziedziczenie grup krwi człowieka,

• przedstawia dziedziczenie płci u człowieka i podaje przykłady cech człowieka sprzężonych

z płcią (hemofilia, daltonizm),

• podaje definicję mutacji , wymienia przyczyny ich wystąpienia, podaje przykłady czynników mutagennych,

• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe, podaje przykłady chorób genetycznych człowieka (mukowiscydoza, zespół Downa)

9. Ewolucja życia. Uczeń:

• wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów, podaje źródła wiedzy o jej przebiegu,

• wyjaśnia na czym polega dobór naturalny i sztuczny, różnice między nimi,

• przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik ewolucji,

10. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń:

• przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu,

• uzasadnia konieczność segregowania odpadów, specjalnego postępowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami,

• proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwie.

XII. Dostosowanie wymagań dla uczniów ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się.

1. Symptomy trudności: • trudności z wykonywaniem bardziej złożonych zadań, • trudność z pamięciowym przyswajaniem i/lub odtwarzaniem z pamięci wyuczonych treści • problem z rozumieniem treści zadań, poleceń • potrzeba większej ilości czasu na zrozumienie i wykonanie zadania.

2. Sposoby dostosowania wymagań edukacyjnych do potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych uczniów:

• częste odwoływanie się do konkretu (np. graficzne przedstawianie treści zadań), szerokie stosowanie zasady poglądowości, • omawianie niewielkich partii materiału i o mniejszym stopniu trudności (pamiętając, że obniżenie wymagań nie może zejść poniżej podstawy programowej), • podawanie poleceń w prostszej formie, • wydłużanie czasu pracy na wykonanie zadania, • podchodzenie do ucznia w trakcie samodzielnej pracy w razie potrzeby udzielenie pomocy, wyjaśnień, mobilizowanie do wysiłku, • zadawanie do domu tyle, ile uczeń jest w stanie samodzielnie wykonać, • potrzeba większej ilości czasu i powtórzeń dla przyswojenia danej partii materiału, • pozytywne motywowanie ucznia.

XII. Ewaluacja PSO PSO podlega ewaluacji po upływie każdego roku szkolnego.

Zał. nr 1. Kryteria oceniania z biologii

Ocena celująca Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

� posiada wiedzę w pełnym zakresie materiału programowego, � potrafi stosować wiadomości w sytuacjach problemowych ( nietypowych ), � swobodnie kojarzy wiedzę biologiczną z wiedzą innych nauk przyrodniczych, � dyskutuje na tematy przyrodnicze używając poprawnych argumentów, � wykorzystuje zdobytą wiedzę w działaniach praktycznych, � samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia, biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teoretycznych i

praktycznych, � uczestniczy w olimpiadach i konkursach biologicznych, odnosi w nich sukcesy (zdobywając miejsca lub wyróżnienia). � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik,

Ocena bardzo dobra Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który:

� opanował zakres wiadomości i umiejętności określone programem nauczania oraz sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, � rozwiązuje samodzielnie problemy teoretyczne i praktyczne objęte programem nauczania, � potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę do samodzielnego rozwiazywania problemów i zadań w nowych sytuacjach, � sprawnie korzysta ze wszystkich wskazanych przez nauczyciela źródeł wiadomości, � w odpowiedzi lub pracy pisemnej wyczerpuje temat w oparciu o wiedzę podręcznikową, notatki z lekcji i ćwiczeń i nie popełnia błędów, � aktywnie uczestniczy w zajęciach np. dyskutuje, podejmuje problemy, motywuje kolegów do pracy, uczestniczy w tzw. „burzy mózgów”, � bierze udział w konkursach i akcjach związanych z tematyką przyrodniczą.

� przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik,

Ocena dobra Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który:

� nie opanował w pełni wiadomości określonych w programie nauczania w danej klasie, � zna i rozumie większość zagadnień i pojęć omawianych na lekcjach, � poprawnie stosuje wiadomości i umiejętności do samodzielnego rozwiązywania typowych zadań teoretycznych lub praktycznych oraz zagadnień

problemowych, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik

Ocena dostateczna Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który:

� opanował w podstawowym zakresie programowe wiadomości i umiejętności ujęte w podstawie programowej, � zna i rozumie podstawowe pojęcia omawiane na lekcjach, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik, � potrafi wykonać typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o średnim stopniu trudności, � potrafi korzystać z pomocą nauczyciela z takich źródeł wiedzy jak: wykresy, tabele, modele, plansze itp.

Ocena dopuszczająca Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który:

� ma trudności z opanowaniem zagadnień ujętych w podstawie programowej, � potrafi przy pomocy nauczyciela wyjaśnić znaczenie ważniejszych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach, � przynosi konieczne do zajęć pomoce np. podręcznik, � wykonuje zadania teoretyczne lub praktyczne typowe, o niewielkim stopniu trudności.

Ocena niedostateczna Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który:

� nie opanował wiadomości i umiejętności ujętych w podstawie programowej, � nie potrafi wykonać prostych zadań, nawet przy pomocy nauczyciela, � nie zna podstawowych pojęć i zagadnień omawianych na lekcjach, � nie prowadzi zeszytu przedmiotowego, � nie włącza się do realizacji zadań na lekcji

Zał. nr 2. Wymagania edukacyjne z biologii niezbędne do uzyskania śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z biologii w gimnazjum.

Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział

programu Temat

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący I. Biologia – nauka o życiu

1. Biologia jako nauka 2. Komórkowa budowa organizmów 3. Systematyczny podział organizmów

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki

• podaje przykłady dziedzin biologii • wymienia źródła wiedzy

biologicznej • wyjaśnia, do czego służą atlasy i

klucze • wymienia cechy organizmów

żywych • wskazuje komórkę jako

podstawową jednostkę organizacji życia

• wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii

• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów

• wymienia jednostki klasyfikacji

biologicznej

Uczeń:

• potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy

• rozróżnia próbę kontrolną i badawczą

• podaje funkcje

poszczególnych organelli • posługuje się

mikroskopem • wykonuje proste preparaty

mikroskopowe • wyjaśnia, czym zajmuje

się systematyka • podaje kryteria

wyróżnienia 5 królestw • posługuje się kluczem do oznaczania roślin

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów

• odróżnia pod

mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne składniki komórki

• rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki

• porównuje budowę różnych komórek

• charakteryzuje dawne

sposoby klasyfikacji organizmów

• omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej

Uczeń:

• objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia

• omawia budowę i funkcje

organelli komórkowych • ocenia sztuczne i naturalne

systemy podziału organizmów

• wykorzystuje atlasy do

rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów

• analizuje różnice między

poszczególnymi typami komórek

• uzasadnia potrzebę

klasyfikowania organizmów

II. Jedność i różnorodność organizmów

4. Sposoby odżywiania się organizmów 5. Sposoby oddychania

• określa, czym jest odżywianie • wymienia podstawowe sposoby

odżywiania się organizmów • określa, czym jest oddychanie

• omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi

• wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych

• wymienia substraty i produkty fotosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza

• omawia różne sposoby

• charakteryzuje różne strategie odżywiania

• wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych

• określa warunki przebiegu fotosyntezy

• ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny

• uzasadnia, że oddychanie

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza

• porównuje oddychanie

• wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów • wykazuje zależność między

organizmów 6. Sposoby rozmnażania się organizmów

• wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa

• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie

• przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające energii

• określa, czym jest rozmnażanie • wyróżnia rozmnażanie płciowe i

bezpłciowe • podaje przykłady płciowego i

bezpłciowego rozmnażania się organizmów

oddychania • wymienia przykłady

organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania

• rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe

• rozpoznaje sposoby

rozmnażania się organizmów

• wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe

• rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem

• omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym

jest procesem niezbędnym do życia

• charakteryzuje rodzaje

rozmnażania • ocenia znaczenie

przemiany pokoleń • charakteryzuje typy

rozwoju zarodka • stosuje w praktyce

wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego

tlenowe i beztlenowe • zapisuje słownie równanie

reakcji oddychania tlenowego

• wykazuje związek między

sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia organizmów

środowiskiem życia a budową narządów wymiany gazowej

• omawia znaczenie fermentacji

• ocenia znaczenie

samozapłodnienia

III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe

7. Bakterie a wirusy 8. Protisty 9. Glony – przedstawiciele trzech królestw 10. Grzyby i porosty

• wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów

• rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na preparacie mikroskopowym lub ilustracji

• wymienia miejsca występowania

protistów • wymienia grupy organizmów

należących do protistów • wskazuje środowisko życia glonów • podaje przykłady organizmów

należących do glonów • podaje przykłady grzybów

i porostów • opisuje budowę grzybów • rozpoznaje pleśniaka białego w

• podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów

• wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów

• podaje przykłady bakterii i wirusów

• określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka

• omawia czynności

życiowe poszczególnych grup protistów

• wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów • omawia znaczenie glonów

w przyrodzie i gospodarce człowieka

• omawia czynności

życiowe grzybów • podaje przykłady

znaczenia grzybów w

• charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii

• wymienia choroby bakteryjne i wirusowe

• rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem

• charakteryzuje

poszczególne grupy protistów

• wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów

• wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele trzech królestw • omawia wybrane

czynności życiowe glonów

• charakteryzuje budowę

grzybów owocnikowych • omawia sposoby

rozmnażania się grzybów

• ocenia znaczenie bakterii i wirusów

• określa warunki tworzenia się przetrwalników

• porównuje czynności

życiowe poszczególnych grup protistów

• wymienia choroby wywołane przez protisty

• ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup glonów

• wykazuje znaczenie

mikoryzy dla grzyba i rośliny

• określa znaczenie poszczególnych

• ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów • rozpoznaje pod

mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli protistów

• analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku • proponuje sposób badania

czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na zanieczyszczenia

• rozpoznaje i podaje nazwy

obrazie mikroskopowym • wymienia sposoby rozmnażania się

grzybów • rozpoznaje porosty wśród innych

organizmów

przyrodzie i gospodarce człowieka

• rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu

• wyjaśnia, co to jest grzybica

• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów

komponentów w budowie plechy porostu

różnych form morfologicznych porostów

IV. Świat roślin

11. Tkanki roślinne 12. Budowa i funkcje korzenia 13. Budowa i funkcje łodygi 14. Liść – wytwórnia pokarmu 15. Mszaki 16. Paprotniki 17. Rośliny

• wyjaśnia, czym jest tkanka • podaje przykłady tkanek roślinnych • wskazuje na ilustracji komórki

tworzące tkankę • wymienia podstawowe funkcje

korzenia • rozpoznaje systemy korzeniowe • omawia funkcje łodygi • podaje nazwy elementów budowy

zewnętrznej łodygi • wymienia funkcje liści • rozpoznaje elementy budowy liścia • rozpoznaje liście pojedyncze i

złożone • wymienia miejsca występowania

mszaków • podaje nazwy organów mszaków • wymienia miejsca występowania

paprotników • rozpoznaje organy paproci • rozpoznaje paprotniki wśród innych

roślin • wymienia miejsca występowania

• dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe

• wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych

• opisuje funkcje wskazanych tkanek

• rozpoznaje modyfikacje

korzeni • omawia budowę

zewnętrzną korzenia • rozpoznaje pod

mikroskopem tkanki budujące korzeń

• rozpoznaje tkanki

budujące łodygę • rozróżnia rodzaje łodyg • rozpoznaje różne

modyfikacje liści • rozpoznaje na preparacie

mikroskopowym tkanki budujące liść

• rozróżnia typy ulistnienia łodygi

• rozpoznaje mszaki wśród

innych roślin • omawia znaczenie

mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wyjaśnia rolę

poszczególnych organów paprotników

• wymienia przystosowania

• charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek roślinnych

• wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą

• analizuje budowę

wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości

• charakteryzuje przyrost na długość

• rysuje różne systemy korzeniowe

• rysuje schematycznie

przekrój poprzeczny i podłużny łodygi

• rozpoznaje rodzaje

unerwienia liści • omawia funkcje

poszczególnych modyfikacji liści

• analizuje cykl rozwojowy

mszaków • rysuje mech i podpisuje

jego organy • analizuje cykl rozwojowy

paproci • charakteryzuje skrzypy,

widłaki i paprocie • analizuje cykl rozwojowy

• rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych

• wyjaśnia sposób

pobierania wody przez roślinę

• charakteryzuje modyfikacje korzeni

• analizuje związek budowy

zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami

• rysuje różne typy

ulistnienia łodygi • wyjaśnia, dlaczego mszaki

są najprostszymi roślinami lądowymi

• wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją • projektuje doświadczenie

świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do łodygi

• analizuje funkcje

poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia

• rozpoznaje za pomocą

atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników

• dowodzi związku budowy

nagonasienne 18. Rośliny okrytonasienne

roślin nagonasiennych • rozpoznaje rośliny nagonasienne

wśród innych roślin • wymienia miejsca występowania

roślin okrytonasiennych • podaje nazwy elementów budowy

kwiatu • rozróżnia kwiat i kwiatostan • rozpoznaje rośliny okrytonasienne

wśród innych roślin

roślin nagonasiennych do warunków życia

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

• wymienia sposoby

rozsiewania nasion i owoców

• rozróżnia owoce pojedyncze i złożone

• omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

sosny • rozpoznaje rodzime

gatunki nagonasiennych • określa, z jakiego gatunku

drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka

• omawia funkcje

poszczególnych elementów budowy kwiatu

• analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce człowieka

• charakteryzuje sposoby

rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z ich budową

• rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce

roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia

• wykazuje związek budowy

kwiatu ze sposobem zapylania

V. Świat bezkręgowców

19. Tkanki zwierzęce 20. Gąbki i parzydełkowce 21. Płazińce i nicienie 22. Pierścienice

• wyjaśnia, czym jest tkanka • wymienia podstawowe rodzaje

tkanek zwierzęcych • wyjaśnia, co to są gąbki • podaje miejsca występowania gąbek

i parzydełkowców • wymienia charakterystyczne cechy

gąbek i parzydełkowców • wymienia charakterystyczne cechy

płazińców i nicieni • rozpoznaje na ilustracji płazińce i

nicienie • charakteryzuje tasiemce i glisty jako

pasożyty układu pokarmowego • omawia drogi zakażenia

pasożytniczymi płazińcami i nicieniami

• wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi płazińcami i nicieniami

• rozpoznaje pierścienice wśród

• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

• omawia znaczenie gąbek

i parzydełkowców w przyrodzie

• wskazuje na ilustracji

elementy budowy tasiemca

• wymienia

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy

• rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek

• charakteryzuje wskazane

czynności życiowe gąbek i parzydełkowców

• wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców

• dowodzi, że tasiemce są

przystosowane do pasożytniczego trybu życia

• omawia różnice między płazińcami a nicieniami

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni

• charakteryzuje układ

krwionośny pierścienic

• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi

• wykazuje związek

budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich życia

• charakteryzuje symetrię

ciała płazińców • dowodzi, że pierścienice

są bardziej rozwiniętymi

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej • wyjaśnia sposób działania

parzydełka • projektuje doświadczenie

wykazujące znaczenie

23. Stawonogi 24. Mięczaki

innych zwierząt • rozpoznaje stawonogi wśród innych

zwierząt • rozpoznaje na ilustracji

przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów

• rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt • wymienia charakterystyczne cechy

mięczaków

charakterystyczne cechy pierścienic

• wymienia

charakterystyczne cechy budowy skorupiaków, owadów i pajęczaków

• wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów • wymienia narządy

oddechowe mięczaków • wskazuje małże jako

organizmy produkujące perły

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic

• wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia

• charakteryzuje wskazane

czynności życiowe stawonogów

• dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków • wyjaśnia zasady

funkcjonowania otwartego układu krwionośnego

• porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów

zwierzętami niż płazińce i nicienie

• dowodzi istnienia związku

między środowiskiem życia a narządami wymiany gazowej

• charakteryzuje sposoby

poruszania się poszczególnych grup mięczaków

dżdżownic w użyźnianiu gleby

• wykazuje związek budowy

mięczaków ze środowiskiem ich życia

VI. Świat kręgowców

25. Porównanie bezkręgowców i kręgowców 26. Ryby – kręgowce wodne 27. Płazy – zwierzęta dwuśrodowiskowe

• określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców

• podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców

• charakteryzuje ryby • podaje nazwy płetw ryby • rozpoznaje skrzela jako narządy

wymiany gazowej • określa środowiska życia płazów • charakteryzuje płazy • wymienia stadia rozwojowe żaby • podaje po dwa przykłady płazów

ogoniastych i bezogonowych

• wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców

• podaje przykłady szkieletów bezkręgowców

• wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców

• wymienia przystosowania

ryb do życia w wodzie • określa rodzaj

zapłodnienia u ryb • wymienia przystosowania

płazów do życia w wodzie i na lądzie

• wyjaśnia, na czym polega hibernacja

• omawia cykl rozwojowy żaby

• charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców

• porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców

• omawia wybrane

czynności życiowe ryb • określa charakterystyczne

cechy rozmnażania ryb • wyjaśnia przyczyny

wędrówek ryb • rozpoznaje przedstawicieli

ryb i wskazuje ich cechy • omawia wybrane

czynności życiowe płazów • charakteryzuje płazy

ogoniaste i bezogonowe • rozpoznaje przedstawicieli

płazów i wskazuje ich specyficzne cechy

• charakteryzuje wymianę

gazową u ryb • wykazuje związek trybu

życia płazów z ich zmiennocieplnością

• porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców • porównuje układ

krwionośny ryby i dżdżownicy

• wykazuje związek budowy

płazów ze środowiskami ich życia

28. Świat gadów 29. Ptaki – kręgowce latające 30. Świat ssaków

• określa środowisko życia gadów • charakteryzuje gady • podaje cztery przykłady gadów

występujących w Polsce • charakteryzuje ptaki • wymienia ptaki różnych środowisk • rozpoznaje rodzaje piór ptaków • wymienia elementy budowy jaja • wyjaśnia konieczność migracji

ptaków • omawia charakterystyczne cechy

ssaków • podaje przykłady siedlisk

zajmowanych przez ssaki • rozróżnia ssaki wśród innych

zwierząt • rozróżnia ssaki wodne i lądowe • wymienia narządy zmysłów ssaków

• wymienia przystosowania

gadów do życia na lądzie • omawia znaczenie błon

płodowych w rozwoju gadów

• wymienia narządy zmysłów gadów

• wymienia przystosowania

budowy ptaków do lotu • omawia różnice pomiędzy

gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje ich przykłady

• wyjaśnia rolę gruczołów

potowych i włosów w termoregulacji

• podaje przykłady gatunków ssaków

• rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy

• wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk

• omawia wybrane

czynności życiowe gadów • charakteryzuje funkcje

poszczególnych błon płodowych

• rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy

• określa środowisko życia

ptaka na podstawie budowy jego kończyn

• określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego dzioba

• omawia wybrane czynności życiowe ptaków

• rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy

• charakteryzuje funkcje

skóry • omawia zalety

pęcherzykowej budowy płuc

• porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych

• ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka

• analizuje pokrycie ciała

gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody

• wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia

• charakteryzuje

poszczególne elementy budowy jaja

• wykazuje związek między

funkcjonowaniem poszczególnych narządów zmysłów a trybem życia

• wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a środowiskiem życia gadów • wykazuje związek między

przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich przystosowaniem do lotu

• projektuje doświadczenie

wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję skóry

Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział Temat dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

1. Organizm człowieka jako funkcjonalna całość

Uczeń: • wymienia dziedziny biologii

zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka

• wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka

• wylicza układy narządów człowieka

Uczeń:

• klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt

• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów

Uczeń:

• opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza

Uczeń:

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność poszczególnych układów w organizmie człowieka

2. Budowa i funkcje skóry • wymienia podstawowe funkcje skóry

• wymienia wytwory naskórka

• podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej

• wylicza warstwy skóry

• wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy

• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

• planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

I. O

rgan

izm

czł

owie

ka.

Skó

ra –

pow

łok

a or

gani

zmu

3. Higiena i choroby skóry • wymienia choroby skóry • podaje przykłady dolegliwości

skóry • omawia zasady pielęgnacji skóry

młodzieńczej

• wyjaśnia konieczność dbania o skórę

• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń

• omawia objawy dolegliwości skóry

• wyjaśnia, czym są alergie skórne

• proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń

4. Budowa szkieletu • wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu

• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

• wskazuje na schemacie, rysunku, modelu szkielet osiowy, obręczy i kończyn

• rozpoznaje różne kształty kości

• wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu

• porównuje kości o różnych kształtach

• wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej

5. Budowa i rola szkieletu osiowego

• wylicza elementy szkieletu osiowego

• wymienia elementy budujące klatkę piersiową

• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo- i trzewioczaszkę

• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

• wskazuje na schemacie, rysunku, modelu elementy szkieletu osiowego

• wymienia kości budujące szkielet osiowy

• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej

• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

II. A

par

at r

uch

u

6. Szkielet kończyn oraz ich obręczy

• wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej

• wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyn górnej i dolnej

• wymienia rodzaje połączeń kości • opisuje budowę stawu • rozpoznaje rodzaje stawów • odróżnia staw zawiasowy od

kulistego

• wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną

• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

• charakteryzuje połączenia kości

• wykazuje związek budowy z funkcją kończyny dolnej

• wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją

• wyjaśnia związek bud. stawu z zakresem ruchu kończyny

7. Kości – elementy składowe szkieletu

• opisuje budowę fizyczną kości • wskazuje miejsce występowania

szpiku kostnego

• omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem

• omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości

• opisuje rolę szpiku kostnego

• planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

8. Budowa i znaczenie mięśni

• wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy nauczyciela

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

• wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

• podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni

• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

• opisuje budowę tkanki mięśniowej • wykonuje rysunek tkanki

mięśniowej spod mikroskopu • wyjaśnia na czym polega

antagonistyczne działanie mięśni • przedstawia negatywny wpływ

środków dopingujących na zdrowie człowieka

• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

• rozpoznaje pod mikroskopem różne rodzaje tkanki mięśniowej

• wyjaśnia warunki prawidłowej pracy mięśni

• analizuje przyczyny urazów ścięgien

• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

• wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej

9. Choroby aparatu ruchu

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

• opisuje przyczyny powstawania wad postawy

• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

• wymienia choroby aparatu ruchu

• rozpoznaje na ilustracji wady postawy

• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem • opisuje urazy kończyn • omawia zasady udzielania pierwszej

pomocy w przypadku urazów kończyn

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

• wyjaśnia przyczyny wad postawy

• omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

• omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek osteoporozy

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu

• wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach

• planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku urazów kończyn

10. Pokarm – budulec i źródło energii

• wymienia podstawowe składniki pokarmowe

• wymienia produkty spożywcze zawierające białko

• podaje źródła węglowodanów • wylicza pokarmy zawierające

tłuszcze

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne

• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek

• omawia rolę składników pokarmowych w organizmie

• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw

• porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe

• charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie

• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów

• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem ciała

• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

• wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia

• identyfikuje podstawowe składniki pokarmowe z podstawowymi grupami związków chemicznych występujących w organizmach

• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

11. Witaminy, sole mineralne, woda

• omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch rozpuszczalnych w tłuszczach

• podaje rolę dwóch makroelementów

• wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy

• rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach

• rola wody w organizmie

• charakteryzuje rodzaje witamin

• przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, kwasu foliowego, D

• przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca)

• omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka

• analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów

• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

III.

Uk

ład

pok

arm

owy

12. Budowa i rola układu pokarmowego

• wyjaśnia, na czym polega trawienie

• wymienia rodzaje zębów u człowieka

• podaje funkcje wątroby i trzustki

• podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie

• lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele

• charakteryzuje zęby człowieka • omawia funkcje

poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca na powierzchni ciała

• omawia znaczenie procesu trawienia

• omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

• opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego

13. Higiena i choroby układu pokarmowego

• wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety

• określa zasady zdrowego żywienia • wymienia choroby układu

pokarmowego

• wskazuje grupy pokarmów na piramidzie żywieniowej

• przewiduje skutki złego odżywiania się

• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.)

• określa przyczyny chorób układu pokarmowego

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia

• objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu”

• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują

• charakteryzuje choroby układu pokarmowego

• wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób układu pokarmowego

• przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami w łaknieniu i przemianie materii

•demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia

14. Budowa i funkcje krwi • podaje nazwy elementów morfotycznych krwi

• wymienia grupy krwi • wylicza składniki biorące udział w

krzepnięciu krwi

• omawia funkcje krwi • wskazuje uniwersalnego dawcę i

biorcę • przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

• omawia znaczenie krwi • charakteryzuje elementy

morfotyczne krwi • omawia rolę hemoglobiny

• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

• omawia zasady transfuzji krwi

15. Krwiobiegi • wymienia narządy, w których przemieszcza się krew

• omawia na ilustracji mały i duży obieg krwi

• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych

• opisuje funkcje zastawek żylnych

• porównuje krwiobieg mały i duży

• charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji

• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

16. Budowa i działanie serca

• wskazuje na sobie położenie serca • wymienia elementy budowy serca

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

• wyjaśnia, czym jest puls

• opisuje mechanizm pracy serca

• omawia fazy pracy serca • mierzy koledze puls • podaje prawidłowe ciśnienie

krwi u zdrowego człowieka

• porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

17. Choroby i higiena układu krwionośnego

• wymienia choroby układu krwionośnego

• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków

• odczytuje wyniki badania laboratoryjnego

• wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego

• demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków

• przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego

• przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób układu krwionośnego

IV. U

kła

d k

rąże

nia

18. Układ limfatyczny • wymienia cechy układu limfatycznego

• wymienia narządy układu limfatycznego

• opisuje budowę układu limfatycznego

• omawia rolę węzłów chłonnych

• opisuje rolę układu limfatycznego

• omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków

• porównuje układ limfatyczny i krwionośny

19. Odporność organizmu • wymienia elementy układu odpornościowego

• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną

• wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV

• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

• podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać

• omawia rolę elementów układu odpornościowego

• charakteryzuje rodzaje odporności

• wyjaśnia sposób działania HIV

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

• odróżnia działanie szczepionki od surowicy

• opisuje rodzaje leukocytów

• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

20. Budowa i rola układu oddechowego

• wymienia odcinki układu oddechowego

• definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej

• omawia funkcje elementów układu oddechowego

• opisuje rolę nagłośni

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

• odróżnia głośnię i nagłośnię

• demonstruje mechanizm modulacji głosu

21. Mechanizm wymiany gazowej

• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji

• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu

• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

• oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku

• wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego

• wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem

• opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych

• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach

• interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu wydychanym

22. Oddychanie wewnątrzkomórkowe

• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego

• wskazuje ATP jako nośnik energii

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

• określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego

• zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej

• omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego

• opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię

• przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym V

. Uk

ład

odd

ech

owy

23. Higiena i choroby układu oddechowego

• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu

• wymienia kilka chorób układu oddechowego

• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego

• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

• opisuje przyczyny astmy • omawia zasady postępowania w

przypadku utraty oddechu

• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego

• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

• wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na astmę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania oddechu

24. Budowa i działanie układu wydalniczego

• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

• wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji

• wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja”

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

• porównuje wydalanie i defekację

• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

• omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu

VI.

Uk

ład

wyd

aln

iczy

25. Higiena układu wydalniczego

• wymienia choroby układu wydalniczego

• określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

• omawia na ilustracji przebieg dializy

• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń nerek

• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

26. Układ hormonalny • wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony

• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

• klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego

• wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny”

• wyjaśnia, czym są hormony

• określa cechy hormonów • przyporządkowuje nazwy

gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów

• przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów

• omawia znaczenie swoistego działania hormonów

27. Działanie układu hormonalnego

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

• wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna”

• podaje przyczyny cukrzycy

• omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

28. Budowa i rola układu nerwowego

• wymienia funkcje układu nerwowego

• wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego

• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej

• wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu

• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

• opisuje funkcje układu nerwowego

• porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego

• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją

• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego

• porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

• tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

• wyjaśnia sposób działania synapsy

29. Ośrodkowy układ nerwowy

• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

• opisuje budowę rdzenia kręgowego

• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

30. Obwodowy układ nerwowy. Rodzaje odruchów.

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych

• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe

• opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym

• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się

• dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka

VII

. Reg

ula

cja

ner

wow

o-ho

rmon

alna

31. Choroby i higiena układu nerwowego

• wymienia czynniki powodujące stres

• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

• wymienia przykłady chorób układu nerwowego

• przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

• wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

• opisuje przyczyny nerwic • rozpoznaje cechy depresji

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego

• analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu

32. Budowa i działanie narządu wzroku

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka

• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną

• wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

• omawia funkcje elementów budowy oka

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

• wyjaśnia pojęcie „akomodacja” • omawia znaczenie adaptacji oka

• określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej

• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

• opisuje drogę światła w oku • wskazuje lokalizację

receptorów wzroku • ilustruje za pomocą prostego

rysunku drogę światła w oku

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce

• planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie światła

33. Ucho – narząd słuchu i równowagi

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

• wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha

• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

• wskazuje położenie narządu równowagi

• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

• wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi

• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

34. Higiena oka i ucha • wymienia wady wzroku • omawia przyczyny powstawania

wad wzroku • omawia zasady higieny oczu • wymienia choroby oczu i uszu

• rozpoznaje krótkowzroczność i dalekowzroczność na ilustracji

• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

• charakteryzuje wady wzroku • wyjaśnia, na czym polega

daltonizm i astygmatyzm • charakteryzuje choroby oczu • omawia sposób korygowania

wad wzroku

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

VII

I. N

arzą

dy

zmys

łów

35. Zmysł powonienia, smaku i dotyku

• przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku

• wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia

• wymienia podstawowe smaki • wylicza bodźce odbierane przez

skórę

• opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku

• wskazuje miejsce położenia kubków smakowych

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze

36. Męski układ rozrodczy

• wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje

• wymienia męskie cechy płciowe • wskazuje na ilustracji narządy

męskiego układu rozrodczego

• rysuje schematycznie i opisuje plemnika

• omawia proces powstawania nasienia

• określa funkcję testosteronu

• charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

IX. R

ozm

naż

anie

i ro

zwój

cz

łow

iek

a

37. Żeński układ rozrodczy

• wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze

• wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego

• wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe

• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

• wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją

38. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

• wymienia żeńskie hormony płciowe

• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne

• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

• interpretuje ilustracje przebiegu

cyklu miesiączkowego

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowym

• analizuje rolę ciałka żółtego

39. Higiena układu rozrodczego. Planowanie rodziny

• wymienia choroby układu rozrodczego

• wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego

• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia

• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS

• wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa

• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy

• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV

• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

• przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV

40. Rozwój człowieka od poczęcia do narodzin

• wymienia nazwy błon płodowych • podaje, jak długo trwa rozwój

płodowy

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

• wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie”

• charakteryzuje funkcje błon płodowych

• charakteryzuje okres rozwoju płodowego

• analizuje funkcje łożyska

41. Ciąża i poród • wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych

• podaje czas trwania ciąży • omawia wpływ różnych czynników

na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

• charakteryzuje etapy porodu

• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

42. Okresy rozwojowe człowieka

• wylicza etapy życia człowieka • wymienia rodzaje dojrzałości • wymienia różnice w tempie

dojrzewania dziewcząt i chłopców

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników

• opisuje objawy starzenia się organizmu

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością

• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

X. Z

dro

wie

a

cyw

iliz

acja

43. Zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia

• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie

• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba”

• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie

44. Choroby zakaźne i cywilizacyjne

• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują

• wymienia choroby cywilizacyjne • wymienia najczęstsze przyczyny

nowotworów

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych

• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych

• omawia znaczenie szczepień ochronnych

• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska

• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

• podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne

• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych

• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

• oblicza własne BMI • dowodzi, że stres jest

przyczyną chorób cywilizacyjnych

• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

• wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza

Poziom wymagań na poszczególne oceny Dział

Temat

dopuszczający dostateczny dobry bardzo dobry celujący

I.

Gen

etyk

a

1. Czym jest genetyka?

2. Nośnik informacji genetycznej – DNA

3. Przekazywanie materiału genetycznego

4. Odczytywanie informacji genetycznej

5. Dziedziczenie cech

Uczeń: • wymienia cechy gatunkowe i

indywidualne podanych organizmów • wyjaśnia, że jego podobieństwo

do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech

• wskazuje miejsca występowania DNA

• wylicza elementy budujące DNA • określa rolę DNA jako nośnika

informacji genetycznej

• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych

• podaje liczbę chromosomów w

komórkach somatycznych i płciowych człowieka

• wskazuje miejsce zachodzenia

mitozy i mejozy w organizmie człowieka

• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne

Uczeń: • definiuje pojęcia „genetyka”

oraz „zmienność organizmów”

• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne

• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce,

rolnictwie, archeologii • uzasadnia występowanie zmienności

wśród ludzi

• przedstawia budowę nukleotydu • wymienia nazwy zasad azotowych • wyjaśnia regułę komplementarności zasad • definiuje pojęcia: „gen” i „genom” • przedstawia budowę chromosomu • definiuje pojęcie „kariotyp”

• omawia proces replikacji • porównuje budowę DNA z budową RNA i rozpoznaje je na modelu lub ilustracji

• definiuje pojęcia: „chromosomy

homologiczne”, „komórki haploidalne”, „komórki diploidalne”

• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu

• omawia znaczenie mitozy i mejozy

• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”,

„gen”, „kodon” • omawia znaczenie kodu genetycznego • omawia budowę kodonu i genu

• omawia badania Mendla • zapisuje genotypy homozygoty dominującej

i recesywnej oraz heterozygoty • na schemacie krzyżówki genetycznej

rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego

• wykonuje krzyżówki genetyczne

dotyczące dziedziczenia jednego genu

Uczeń: • wskazuje różnice między

cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz podaje przykłady tych cech

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego

i bezpłciowego • wymienia źródła cech dziedzicznych

i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech

• wykazuje konieczność związania DNA

przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad

• określa różnice między

genem a genomem

�