Duvan je industrijska biljka koja ima veliki socijalni, ekonomski i fiskalni značaj za našu zemlju.

Gajenjem duvana dohodak ostvaruje veliki broj porodica poljoprivrednih proizvođača i porodica

uposlenih radnika u obradi, preradi i prometu duvanskih prerađevina.

Zahvaljujući povoljnim prirodnim uslovima, zemljištu i klimi u našoj zemlji se uspešno gaji

ova kultura. Kvalitet duvana sa ovih prostora u potpunosti zadovoljava zahteve domaće

fabrikacije i stranog tržišta.

Duvan ima veliki značaj, kako za ekonomije razvijenih zemalja, tako još više nerazvijenih

zemalja sveta. Nacionalne ekonomije mnogih zemalja zavise od obima proizvodnje i izvoza

duvana.

Površine pod duvanom u svetu kreću se izmeđju 4,2 i 4,6 miliona hektara sa

proizvodnjom od 5,2 do 5,7 miliona tona. Od ukupne svetske proizvodnje na Evropu otpada oko

12 %.

-Proizvodnja duvana u Srbiji

Proizvodnja duvana za industrijsku preradu i korišćenje u Srbiji ima veoma dugu tradiciju  iz druge  polovine 19. veka, kada su i osnovane  prve radionice za otkup i primarnu preradu duvana.

Gotovo celokupna domaća proizvodnja  duvana  odvija se na individualnim posedima što ovoj grani daje specifičan ekonomsko-socijalni značaj. Gajenje duvana je tradicionalno prisutno u nedovoljno razvijem regionima, posebno na jugu zemlje. Iako je poslednjih godina sve prisutnije plantažno gajenje visokorodnih, širokolisnih i kvalitetnijih sorti duvana u ravničarskim područjima, ipak je još uvek značajna proizvodnja na usitnjenim parcelama, sa specifičnom mikroklimom,  kvalitetom zemljišta , niskim nivoom tehničko-tehnološke opremljenosti i primene savremene agrotehnike.

Prema ranijim procenama ovom proizvodnjom se u Srbiji bavilo oko 20.000 domaćinstava, ali se, nakon velikih promena  vlasničke strukture u procesu privatizacije, taj broj značajno smanjio i sada se procenjuje na oko 10.000 domaćinstava.

Domaću proizvodnju duvana, zbog vrlo povoljnih zemljišnih i klimatskih uslova, karakteriše uspešno gajenje više različitih tipova duvana od kojih su najpoznatije strane sorte Virdžinija i Berlej, a od domaćih Jaka, Prilep, Otlja i Džebel.

Najtraženija strana vrsta  duvana je Virdžinija koja, poslednjih godina, u ukupnoj domaćoj proizvodnji učestvuje sa 51%-53% jer je i njen način gajenja kapitalno intenzivan, za razliku od domaćih vrsta duvana.

U periodu 2001. - 2008. godine učešće Virdžinije u ukupnoj proizvodnji je povećano 3 puta, dok je Berlej u stagnaciji i laganom padu. Proizvodnja Jake se smanjila skoro 3 puta, a zabeležen je i porast proizvodnje Otlje od preko 2 puta.

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku  zasejane površine pod duvanom u 2008. godini iznosile su 7.129 ha, a  proizvodnja svih vrsta duvana 10.839 tona.

Iz direktnih kontakata sa proizvođačima i stručnim institucijama na terenu, došlo se do podataka o zasejanim površinama pod duvanom od oko 5.050 ha i  ukupnoj proizvodnji od oko 8.900 tona duvana u listu.

-SISTEMSKI USLOVI U PROIZVODNjI DUVANA

U 2000. godini je donesena Uredba o obezbeđenju sredstava za podsticaj proizvodnje sirovog duvana (Sl. glasnik RS br. 16/2000.) kojom su uvedene, taksa od 1 din/po pakli cigareta i premija u iznosu od 24 din/kg ugovorenog i isporučenog duvana u listu.

Naredne 2001. godine je donesena uredba o premiji za sirovi duvan u listu (Sl. glasnik RS br. 40/2001) kojom je nastavljeno premiranje duvana u listu bez obzira na vrstu i kvalitet predatog duvana .

U 2002. godini je doneta uredba o premiji za duvan u listu (Sl. glasnik RS br 2/2002.) kojom se uvodi novi model premiranja tako da se isplaćivala premija od 40.000 dinara po hektaru zasađenog i odnegovanog duvana u listu uz minimalno zahtevanu proizvodnju od 1.450 kg/ha duvana. Namera je bila da se poveća obim proizvodnje što je i ostvareno ali uz niži kvalitet koji je stvorio probleme u plasmanu. Za 2003. godinu je donesena Uredba o premiji za duvan u listu (Sl. glasnik RS br 91/2002.) kojim su se samo produžili identični uslovi koji su važili u prethodnoj godini, sa negativnim efektima koji se ogledaju u drastično smanjenim zasejanim površinama, smanjenom proizvodnjom za 30% uz slabiji kvalitet kod pojedinih sorti duvana.

2004. i 2005. godine odgovarajućim uredbama o premiji za duvan su promenjeni uslovi premiranja i usmereni ka podizanju kvaliteta  određenih sorti duvana, tako da su premirane ugovorene i isporučene količine duvana u listu i to po kilogramu, u zavisnosti od sorte i klase, što je bio i zahtev primarnih proizvođača i prerađivača duvana.  

Međutim u 2006. godini vraćena je premija za duvan po hektaru i to samo za registrovana gazdinstva koja su ostvarila pravo na premiju u iznosu od 65.000 din./ha. U 2007.  godini je premiranje duvana u listu izvršeno po kilogramu predatog duvana, u četiri klase kvaliteta i sa referentnim prinosom od 1.300 tona po ha za sorte Virdžinija i Berlej i 700 kg/ha za Orijental. U 2008. godini premiranje duvana u listu je takođe bilo po kilogramu predatog duvana u četiri klase kvaliteta, dok je  referentni prinos bio 1.800 tona po ha za sortu Virdžinija, 1.300 tona/ha za sortu Berlej i 700 kg/ha za Orijental.

U 2009. godini je ukinuto premiranje po kvalitetu i ponovo su uvedene subvencije i to 20.000 dinara po hektaru za sve one koji su prošle godine imali hektar pod duvanom, i plus 14.000 dinara za regrese za svaki registrovani hektar, ministarstvo ovaj zaokret u svojoj agrarnoj politici prema proizvodnji duvana objašnjava time što će se u narednom periodu stimulisati organska proizvodnja a destimulisati proizvodnja duvana.

Ukupna vrednost spoljnotrgovinske razmene duvana i duvanskih proizvoda Srbije sa svetom u 2009. godini iznosila je 164,6 miliona dolara i u tom periodu zabeležen je deficit u razmeni u iznosu od 54,2 miliona dolara Proizvođači duvana su istakli da je ove godine planirana proizvodnja ove industrijske kulture na oko 5.545 hektara. Ovom proizvodnjom u zemlji se bavi oko 6.000 domaćinstava. Ta proizvodnja iz godine u godinu se smanjuje zbog destimulativnih mera agrarne politike

Zaključak: Proizvodnja duvana u Srbiji ima budućnost. Tu proizvodnju treba stimulisati, odnosno premirati sve dok se to radi i u Evropi u koju težimo da uđemo. Novac za premiranje proizvodnje treba da obezbedi Ministarstvo poljoprivrede Vlade Srbije. Kako bi se olakšao put u pronalaženju novca za stimulisanje ove proizvodnje potrebno je da se formira i fond u koji bi se slivala sredstva od jednog dinara po paklici prodatih cigareta.

U proizvodnji duvana zaposleno je oko 7.000 radnika, a pored toga angažuje se još 10.000 sezonaca. S onim što se do sada čini od strane nadležnih za ovu proizvodnju sve vodi ka njenom smanjivanju i gašenju.

Sa sadašnjih 9.000 tona godišnje proizvodnje, uz podršku države, to može da se podigne i na 25.000 tona, koliko je potrebno celokupnoj industriji duvana u Srbiji.

. Usled destimulativnih mera države proizvodnja duvana se smanjuje pa iz godine u godinu raste uvoz, ukoliko se i dalje bude vodila destimulativna politika prema ovoj proizvodnji, to nas vodi ka njegovom uvozu, za šta će se godišnje trošiti oko 100 miliona dolara. Tako će Srbija od izvoznika duvana postati njegov uvoznik.

Proizvođači su proteklih godina bili stimulisani za ovu proizvodnju, uložili puno novca kako bi kupili sušare, i sad treba da se preorijentišu na druge kulture, za koje takođe nemaju nikakvu garanciju da će biti profitabilne. Prema mom mišljenju sadašnja rešenja ne daju doprinos da ova proizvodnja opstane, a može da bude izuzetno profitabilna pa čak i da se ostvari suficit od izvoza duvana.