Prof. dr Vlado G. Vukasovi

OSNOVI EKONOMIJE

Literatura

N. Gregori Mankju; Mark P. Tejlor: EKONOMIJA, prevod, Univerzitet u Beogradu, Ekonomski fakultet, drugo izdanje, 2016.

ili

Gregori Mankju: PRINCIPI MIKROEKONOMIJE Meunarodno studentsko izdanje (Harvard univerzitet), trede izdanje, prevod, Daily Press, Podgorica, 2006.

Oblici provjere znanja i ocjenjivanja

Kolokvijum I = 20

Kolokvijum II = 20

Seminarski = 10

Zavrni ispit = 50

Pojam ekonomije

Rije ekonomija potie od grke rijei koja znai onaj koji upravlja domainstvom

Ekonomija je nauka koja se bavi prouavanjem naina na koje drutvo upravlja svojim oskudnim resursima

Oskudnost ogranienost drutvenih resursa

Trina ekonomija nagrauje ljude prema njihovoj sposobnosti da proizvedu ono za to su drugi spremni da plate

UVOD

I. Deset principa ekonomije

II. Razmiljati kao ekonomista

III. Meuzavisnost i koristi od trgovine

I. Deset principa ekonomije KAKO DONOSIMO ODLUKE 1. Ljudi se suoavaju s izborima

2. Troak neega je ono ega se odrektnete da biste to dobili

3. Racionalni ljudi misle u graninim veliinama

4. Ljudi reaguju na podsticaje

KAKO LJUDI DJELUJU JEDNI NA DRUGE

5. Od trgovine svakome moe biti bolje

6. Trita su obino dobar nain da se organizuje ekonomska aktivnost

7. Drava ponekad moe da unaprijedi trini ishod

KAKO FUNKCIONIE EKONOMIJA KAO CJELINA

8. ivotni standard u jednoj zemlji zavisi od njene sposobnosti da proizvodi robu i usluge

9. Cijene rastu kada drava tampa previe novca

10. Drutva se na kratak rok suoavaju sa izborom izmeu inflacije i nezaposlenosti

Kako donosimo odluke?

1. Ljudi se suoavaju sa izborima odluivanjem se odriemo jednog cilja na raun drugog Nema besplatnog ruka

Student: uenje / zabava / rekreacija / odmor

Porodica: namirnice / odjeda / odmor / tednja

Drutvo: oruje / puter

ista ivotna sredina / visok nivo dohotka Efikasnost svojstvo drutva da ostvari najvie to

moe iz oskudnih resursa Pravinost svojstvo pravedne raspodjele

ekonomskog prosperiteta meu lanovima drutva

Kako donosimo odluke?

2. Cijena (troak) neega je ono ega se odriete da biste to dobili odluivanje zahtijeva uporeenje trokova i koristi alternativnih postupaka

Oportunitetni troak ono ega se neko mora odredi da bi se dobilo neto drugo

Student: studiranje / trokovi kolovanja + zarada na poslu

Kako donosimo odluke?

3. Racionalni ljudi misle o graninim veliinama odluujemo na osnovu marginalnog troka (a ne prosjenog troka=troak po jedinici proizvoda) Marginalne promjene neznatne dodatne

korekcije plana djelovanja prilagoavanje na granici onoga to radimo

Marginalni troak povedanje ukupnog troka koje nastaje sa dodantnom jedninicom proizvoda

Aktivnost= marginalna korist > marginalni troak

Student: jo jedna godina studija

Avio kompanija: popuna praznih mjesta po niim cijenama

Kako donosimo odluke?

4. Ljudi reaguju na podsticaje ljudi donose odluke uporeujudi trokove i koristi njihovo ponaanje moe da se promijeni kad se ti trokovi i koristi promijene

Kada se promijene podsticaji mijenja se i ponaanje ljudi

Porastom cijene jabuka, smanjuje se njihova potronja a raste potronja kruaka

Kako ljudi djeluju jedni na druge?

5. Od trgovine svakome moe biti bolje

Pojednici, porodice, zemlje, konkuriu jedna drugoj u ekonomiji

Kad bi se izolovali, morali bi proizvoditi sve potrebne robe i usluge

Trgovina omoguduje svima:

Da se specijalizuju za djelatnosti u kojima su najbolji

Da uivaju u raznovrsnoj robi da nabave raznovrsnu robu i usluge po najnioj cijeni

Kako ljudi djeluju jedni na druge?

6. Trite je obino dobar nain organizovanja ekonomske aktivnosti Centralno planiranje poiva na teoriji da samo

drava moe da organizuje privrednu aktivnost na nain koji poboljava ekonomsko blagostanje za zemlju u cjelini

Trina ekonomija ekonomija koja alocira resurse kroz decentralizovane odluke brojnih preduzeda i domadinstava dok djeluju jedni na druge na tritima roba i usluga (cijene i sopstveni interes usmjeravaju njihove odluke)

Nevidljiva ruka trita pomodu cijene usmjerava preduzeda i domadinstva do eljenog trinog ishoda (Adam Smit)

Kako ljudi djeluju jedni na druge?

7. Vlada ponekad moe da unaprijedi trini ishod Trini neuspjeh situacija u kojoj trite

preputeno samo sebi ne uspijeva da efikasno alocira resurse Eksterni efekat uticaj djelovanja jedne osobe

na dobrobit posmatraa Trina mod sposobnost jednog ekonomskog

aktera (ili male grupe aktera) da znatno utie na trine cijene

Vlada titi nevidljivu ruku trita osiguravanjem svojinskih prava

Opti razlozi intervencije drave u ekonomiju su: unapreenje efikasnosti i/ili pravinosti

Kako funkcionie privreda kao cjelina?

8. ivotni standard u jednoj zemlji zavisi od njene sposobnosti da proizvodi robu i usluge

Produktivnost koliina roba i usluga koja se proizvodi za jedan sat rada radnika

Produktivnost je primari faktor ivotnog standarda stopa rasta produktivnosti u jednoj zemlji odreuje stopu rasta njenog prosjenog dohotka

Da bi se podigao ivotni standard treba povedati produktivnost, za to je potrebno:

Dobro obrazovanje Sredstva potrebna za proizvodnju roba i usluga Pristup najboljoj raspoloivoj tehnologiji

Kako funkcionie privreda kao cjelina?

9. Cijene rastu kada drava tampa previe novca

Inflacija rast ukupnog nivoa cijena u jednoj ekonomiji

Kljuni uzrok inflacije je rast koliine novca drav tampa velike koliine nacionalne valute vrijednost novca opada

Visoka inflacija namede razliite trokove po drutvo, zbog ega je odravanje niskog nivoa inflacije cilj donosioca ekonomskih odluka irom svijeta

Kako funkcionie privreda kao cjelina?

10. Drutvo se na kratak rok (nekoliko godina) suoava sa izborom izmeu inflacije i nezaposlenosti Filipsova kriva kriva koja pokazuje kratkoroni

izbor izmeu inflacije i nezaposlenosti Privredni ciklus nepravilne i uglavnom

nepredvidive fluktuacije u privrednoj aktivnosti, mjerene brojem zaposlenih ili proizvodnjom robe i usluga

Drava koristi instrumente monetarne i fiskalne politike da utie na inflaciju i nezaposlenost: Mijenjanje iznosa dravnih izdataka Mijenjanjem iznosa koji se oporezuje Koliinom novca koji se tampa

II. Razmiljati kao ekonomista Ekonomija ima sopstvenu terminologiju i nain

razmiljanja

Ekonomisti osmiljavaju teorije, prikupljaju podatke, a zatim analizairaju poadtke da potvrde ili ospore svoje teorije

Nauni metod objektivno razvijanje i testiranje teorija o tome kako funkcionie svijet

Cijela nauka je samo unaprijeeno svakodnevno razmiljanje Albert Ajntajn

Nauni metod: posmatranje, teorija i opet posmatranje

Eksperimenti su u ekonomiji teki ekonomisti se obino moraju zadovoljiti sa podacima koje im prua svijet oko njih zato su vani dogaaji iz istorije

Ekonomisti posmatranjem dolaze do teorija, a potom daljim posmatranjem ih provjeravaju

Pretpostavke mogu da pojednostave sloeni svijet i uine ga lakim za razumijevanje umjetnost naunog razmiljanja jeste u odluci koje od pretpostavki uzeti u obzir

Ekonomski modeli

Modeli omoguduju da se na jednostavan nain prikau odreena pitanja pojednostavljuju stvarnost da bi unaprijedili nae razumijevanje stvarnosti

Ekonomski modeli:

Su izgraeni uz pretpostavke

Apstrahuju (zanemaruju) mnoge detalje ekonomije, nebitne za prouavanje datog pitanja

Dijagrami i jednaine

Dijagram krunog toka

Granica proizvodnih mogudnosti

Pomjeranje granice proizvodnih mogudnosti usled ekonomskog (tehnolokog) napretka u industriji kompjutera

Nivoi prouavanja ekonomije

Mikroekonomija prouavanje donoenja odluka domadinstava i preduzeda i njihovog meudejstva na tritu

Makroekonomija prouavanje fenomena u okviru ekonomije kao cjeline prouavanje ekonomskih pojava u irem smislu, ukljuujudi inflaciju, nezaposlenost i ekonomski rast

Pozitivna analiza nasuprot normativnoj

Pozitivni stavovi (opisuju) tvrdnje koje nastoje da opiu svijet onakav kakav jeste (to jeste) ocjenjuju se pozitivnom analizom provjerom

injenica, podataka, dokaza

Normativni stavovi (preporuuju) tvrdnje koje nastoje da preporue kakav bi svijet trebao da bude (to bi trebalo da bude) ocjena pored pozitivne analize ukljuuje i vrijednosne sudove

(etika, religija, politika filozofija)

Zato se ekonomisti ne slau?

Zbog razlika u naunom prosuivanju neslaganja oko validnosti alternativnih pozitivnih teorija o tome kako svijet funkcionie, ili neslaganja o veliini vanih parametara

Zbog razlika u vrijednostima i stoga, razliitih normativnih pogleda o tome koju politiku bi trebalo ostvariti

Vrhunski ekonomista

... mora imati rijetku kombinaciju talenata. On mora biti matematiar, istoriar, dravnik, filozof u izvjesnoj mjeri. Mora razumjeti simbole a govoriti rijeima. Mora razmiljati o pojedinostima, imajudi u vidu generalno, i dotadi se apstraktnog i konkretnog u istom toku misli. Mora prouavati sadanjost u svijetlju prolosti radi ciljeva u budunosti. Nijedan djelid prirode ovjeka ili njegovih institucija ne smije biti sasvim izvan njegovog interesovanja. U isto vrijeme, mora biti svrsishodan i objektivan; slobodan