ORIGINALNI ČLANAK - ORIGINAL ARTICLE DATUM PRIJEMA:10.03.2015. DATUM PRIHVATANJA:15.03.2015. UDK BROJEVI: 616-089.819.1 COBISS.SR-ID 214659340 PODACI O AUTORU: Olivera Milanović, dipl.med.sestra Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“

PRIMENA STANDARDIZOVANIH PROCEDURA U PLASIRANJU I NEZI PERIFERNOG VENSKOG KATETERA/KANILE

USE OF STANDARDIZES PROCEDURES IN PLACING AND CARE OF PERIPHERAL VENOUS CATHETER/CANNULA

SAŽETAK Postavljanje perifernog venskog katetera/kanile je najčešća invazivna procedura koja se primenjuje u hospitalnom lečenju i nezi. Prema podacima iz stručne literature, preko 60% hospitalizovanih bolesnika ima plasiranu perifernu intravensku (i.v.) kanilu (Hindley 2004). Ispitivanja u Evropi su pokazala da se taj procenat kreće oko 60% za hirurške bolesnike, a najmanje 70% korisnika zdravstvene zaštite u lečenju akutne faze bolesti prima intravensku terapiju. Zato se danas naglasak stavlja na standardizovanje aktivnosti i praćenje najnovijih preporuka i smernica relevantnih stručnih asocijacija, koje se odnose na pripremu i sprovođenje postupka plasiranja periferne i.v. kanile, odabir intravenske kanile, nadzor i održavanje njene prohodnosti, a naročito na prevenciju nastanka infekcije i bezbednost kako pacijenta, tako i zdravstvenih radnika koji sprovode ovaj postupak. Protokol za plasiranje perifernog venskog katetera/kanile se kao standardizovana procedura primenjuje u Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“ od 2011.godine. CILJ–Prikaz primene standardizovanih procedura u oblasti tehnike i sigurnosti pri pripremi i plasiranju perifernog venskog katetera/kanile, kao i prikaz komplikacija i nege i.v katetera/kanile. Takođe, u radu će biti prikazano istraživanje o primeni Protokola za plasiranje perifernog venskog katetera/kanile u Institutu „Dr Vukan Čupić“. METOD–Deskriptivan metod. Analiza dokumentacije. Kao instrument korišćen je upitnik sastavljen od pitanja sa ponuđenim odgovorima. Istraživanje je sprovedeno u IZZMD „Dr Vukan Čupić“. REZULTATI–U anketi je učestvovalo 110 medicinskih sestara – tehničara. Sestre su u zadovoljavajućem obimu informisane o značaju primene pisanih procedura za plasiranje intravenske kanile. Samo 4% smatra da nema značaja. DISKUSIJA–Rezultati ovog istraživanja su potvrdili da je za unapređenja kvaliteta rada neophodno postojanje pisanih procedura. ZAKLJUČAK–Primena standardizovanih procedura je u funkciji smanjenja rizika od komplikacija plasirane i.v. kanile. Takođe, ona omogućava evaluaciju učinjenog i predstavlja osnovu za dalja istraživanja, u cilju unapređenja kvaliteta nege i bezbednosti kako bolesnika, tako i zaposlenih. Ključne reči: periferna venska kanila, protokol za plasiranje i.v. kanile, primena protokola, istraživanje.

ABSTRACT Placement of peripheral venous catheter/cannula is the most common invasive procedure that is used in hospital treatment and healthcare. According to expert literature, over 60% of hospitalized patients have peripheral intravenous (i.v.) cannula (Hindley 2004). Studies in Europe have shown that this percentage is around 60% for surgical patients, and at least 70% of healthcare users receiving intravenous therapy in the treatment of acute illness. Therefore today focuses on standardization of activities and on following the latest recommendations and guidelines of relevant professional associations, that are relating to preparation and implementation of peripheral iv cannula placement procedures, cannula selection, monitoring and maintenance of its mobility, especially on prevention of infection and safety of patient and healthcare workers who carry out this procedure. Protocol for placement of peripheral venous catheter/cannula applied as standardized procedures from 2011th at Institute "Dr Vukan Cupic" in Serbia. OBJECTIVE–To present the application of standardized procedures in the field of technology and safety in preparation and placement of peripheral venous catheter/cannula, as well as view of complication associated with that and its care. Also, in this work will presenting the research on Protocol application for placement of peripheral venous catheter/cannula at the Institute "Dr Vukan Cupic". METHODS–A descriptive methods. Analysis of documentation. As an instrument was used a questionnaire composed of questions with offered answers. The survey was conducted at the Institute "Dr Vukan Cupic". RESULTS–The survey involved 110 nurses - technicians. Nurses were informed about importance of implementing written procedures for placing the cannula in a satisfactory extent. Only 4% said that there is no significance. DISCUSSION–The results of this study confirmed that for work quality improvement is necessary to have the written procedures. CONCLUSION–Use of standardized procedures is to reduce the risk of i.v. cannula complications. Also, that allows evaluation of effect and provides a basis for further research, in order to improve healthcare quality and safety of patients as well as safety of employees. Keywords: peripheral venous cannula, protocol for placing i.v. cannula, implementation of the protocol, research.

Stra

na

8

UVOD Ko zna a ne zna da zna, probudi ga!

Ko ne zna a zna da ne zna, nauči ga! Ko zna i zna da zna, sledi ga!

Ko ne zna a ne zna da ne zna, kloni ga se! Ko ne zna a tvrdi da zna, čuvaj ga se!“

Mudrost Veda-Indija

Postavljanje perifernog venskog katetera/kanile je najčešća invazivna procedura koja se primenjuje u hospitalnom lečenju i nezi, a koju sprovodi medicinska sestra. Prema podacima iz stručne literature, preko 60% hospitalizovanih bolesnika ima plasiranu perifernu intravensku (i.v) kanilu (Hindley 2004) (1). Ispitivanja u Evropi su pokazala da se taj procenat kreće oko 60% za hirurške bolesnike, a najmanje 70% korisnika zdravstvene zaštite, u lečenju akutne faze bolesti prima intravensku terapiju (2). U SAD-u godišnje se plasira preko sto pedeset miliona perifernih i.v.kanila (3). Periferni intravenski kateteri/kanile su od vitalnog značaja za sprovođenje dijagnostičkih i terapijskih postupaka - intravenska nadoknada tečnosti i elektrolita, primena lekova, transfuzija krvi i krvnih komponenti. Takođe, koriste se u radiološkoj, CT i MR dijagnostici za administraciju kontrastnih i.v sredstava. Plasiranje perifernog intravenskog katetera/kanile je postupak koji svakodnevno, u našoj sredini sprovode uglavnom medicinske sestre koje rade u sekundarnim i tercijarnim zdravstvenim ustanovama. Upravo iz razloga što se često sprovodi, ovaj postupak se ponekad u svakodnevnoj sestrinskoj praksi prihvata rutinski, kao usvojena veština, bez potrebe za unapređenjem znanja i praćenjem novih smernica. Napredak nauke i tehnologije kao i sve dinamičnije radno okruženje predstavljaju svakodnevni izazov za zdravstvene radnike, a naročito za medicinske sestre. Takvo okruženje može da predstavlja značajan bezbednosni problem, naročito zbog mogućnosti nastanka infekcije (preko 30 različitih antigena - virusa, bakterija, protozoa...) uzrokovane ubodnim incidentom, tj., kontaktom sa krvlju i telesnim tečnostima. Zato se danas naglasak stavlja na standardizovanje aktivnosti i praćenje najnovijih preporuka i smernica relevantnih stručnih asocijacija, koje se odnose na pripremu i sprovođenje postupka plasiranja periferne i.v. kanile, odabir intravenske kanile, nadzor i održavanje njene prohodnosti, a naročito na prevenciju nastanka infekcije i bezbednost kako pacijenta, tako i zdravstvenih radnika koji sprovode ovaj postupak. Dosadašnja istraživanja su pokazala da postavljanje i nega perifernih venskih katetera/kanile primenom standardizovanih procedura smanjuje mogućnost nastanka komplikacija. Infusion Nursing: An Evidence-Based Approach, The RCN IV Therapy Forum (2010): Standards for infusion therapy, The Infusion Nurses Society (INS) (2012): Infusion Therapy Device Selection Algorithm Cards, samo su neki od primera standardizovanih pristupa plasiranju i nezi perifernih venskih katetera/kanile koji se primenjuju u sestrinskoj praksi u zapadnoj Evropi i SAD-u.

U našoj zemlji je od 2004.g u upotrebi Vodič za medicinske sestre – tehničare i babice: Standardizovane aktivnosti zdravstzvene nege i zbrinjavanje pacijenta, u kojem je opisana i procedura plasiranja i nege perifernog i.v kanile/katetera (4). Protokol za plasiranje perifernog venskog katetera/kanile se kao standardizovana procedura primenjuje u Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“ od 2011.g.

ISTORIJSKI OSVRT Iako je još početkom XVII veka bilo ideja da se neki lek ili tečnost mogu injektirati u krvotok, ti prvi pokušaji su zbog

nedovoljnog znanja i metoda tog vremena bili neuspešni i sa fatalnim ishodom. (5)

Ovi pokušaji su se odnosili najpre na primenu transfuzije krvi. Prvu transfuziju životinjske krvi izveo je 1667.god Dr. Jean Baptiste Denis, profesor filosofije i matematike iz Pariza. On je transfundovao jagnjeću krv mladiću koji je patio od „duševne“ bolesti. Doktor Denis je opisao reakciju koja je postala prva dokumentovana transfuzijska reakcija: “Ubrzo pošto je krv počela da ulazi u njegovu venu, osetio je...vrućinu duž ruke...puls mu se ubrzao i oblio ga je znoj...žalio se na jake bolove u leđima, bilo mu je muka...“ Nakon par neuspešnih pokušaja sa smrtnim ishodom, u Francuskoj i Engleskoj najpre crkva, a potom i vlasti ovih zemalja zabranjuju dalja istraživanja.

Tek oko 150 godina kasnije, Dr. James Blundell, britanski akušer, koristeći specijalno napravljen uređaj, izvodi transfuziju ljudske krvi za lečenje postpartalne hemoragije.

slika1. slika 2. Early lamb blood transfusion

(slika 3. Blundell’s instrument)

Stra

na

9

Vizionari kao što su Christopher Wren, Dr. Richard Lower i njihovi sledbenici započeli su eru intravenske primene tečnosti i lekova koristeći za opremu guščja pera i tkivo životinja. Ova primitivna sredstva u devetnaestom veku, zamenjuju metalne igle, gumena creva i stakleni kontejneri.Iako se ova oprema koristila više puta i zahtevala čišćenje, pranje i sterilizaciju između korišćenja, unapredila je intravensku primenu krvi, tečnosti i lekova.

Usavršavanje opreme i procedura za plasiranje intravenske kanile intenzivirano je u drugoj polovini XX veka, a nastavlja se i danas. Razvojni proces materijala tekao je od čelične igle do današnjih teflonskih i poliuretanskih katetera i kanila. (6)

slika 4. The evolution of Lower's instruments

Od samog početka medicinske sestre učestvuju u sprovođenju intravenske terapije. Periferni venski put je tako suvereno polje rada medicinske sestre. Čak i razvojem tehnologije centralnog venskog pristupa gde lekar izvodi inserciju CVK, priprema, asistiranje pri plasiranju i sprovođenje nege centralnog katetera posao je medicinske sestre. (6)

(slika 5. i.v.kanila sa sigurnosnim mehanizmom)

INTRAVENSKA TERAPIJA – STANDARDI Standardi u infuzionoj terapiji predstavljaju merljive komponente u funkciji utvrđivanja i evaluacije potreba bolesnika kao i sestrinskih kompentencija. Oni predstavljaju praktične vodiče u planiranju nege, a sve u cilju – bezbednosti i sigurnost u sprovođenju zdravstvene nege kod primene i.v. terapije (5). Intravenska terapija je međuzavisna sestrinska funkcija jer vrstu, količinu, vreme i način aplikacije određuje lekar, a medicinsko zbrinjavanje pacijenta i striktno sprovođenje ordinirane terapije sprovodi medicinska sestra (4).

PROTOKOL ZA POSTAVLJANJE PERIFERNE VENSKE KANILE/ KATETERA (7)

Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“

Svrha protokola - smanjenje komplikacija i rizika, poboljšanje ishoda lečenja. Protokol obuhvata - definiciju, kriterijum za izvođenje, izbor mesta postavljanja izbor perifernog i.v. katetera /kanile, neophodni materijal, tehniku izvođenja, negu i komplikacije. Definicija - postavljanje perifernog i.v.katetera je invazivna medicinsko – tehnička intervencija. Izbor opreme i mesta za venepunkciju zavise od: vrste rastvora koji će se davati, brzine i dužine primene, promera i položaja dostupnih vena, bolesnikovog uzrasta i stanja. Kriterijum za izvođenje intervencije – nalog lekara. Periferni venski kateter/kanila - kateter/kanila koja se postavlja u perifernu venu, a kraći je od 7,5cm. Sastoji se od: kanile (teflonska ili poliuretanska) i metalne igle. G – gauge - mera za veličinu (prečnik) kanile, (broj kanila iste veličine koje mogu da stanu u cilindar prečnika 2,54 cm). Izbor mesta postavljanja periferne i.v. kanile - metakarpalne vene, v.cephalica, v.basilica, v.mediana cubitalis, dobro palpabilne vene sa dobrim kapilarnim punjenjem, vene na nedominantnoj ruci, vene suprotno od mesta hirurškog zahvata, vene sa najvećim prečnikom, distalne vene, iznad mesta prethodne insercije, razlog plasiranja, uzrast i aktivnost pacijenta. Treba izbegavati sledeće: mesta fleksije, vene smeštene blizu arterija, vidljive zalistke, male vidljive površinske vene, oštećene vene, sklerozirane vene, ekstremitet zahvaćen/oslabljen osnovnom bolešću, ekstremitet na strani tela zahvaćenom bolešću, inficirana koža, oštećena koža, mesto mogućeg postavljanja A-V fistule. Postupak – priprema bolesnika (psihička i fizička, utvrđivanje identiteta, saglasnost za sprovođenje postupka), priprema sestre i materijala (pranje i dezinfekcija ruku, priprema pribora, stavljanje rukavica, rad po principima asepse, korišćenje standardnih mera zaštite).

Izbor intravenske kanile - preporučuje se upotreba katetera od poliuretana, veličinu i lumen katetera uvek treba prilagoditi: stanju i uzrastu pacijenta, kondiciji vena, propisanoj terapiji, dužini njene primene. Preporučuju se kateteri sa sigurnosnim mehanizmom - smanjenje rizika od nastanka: ubodnih incidenata, ogrebotina, prskanja krvi u oči, kontakta sa krvlju.

(slika 6. i.v.kanila sa sigurnosnim mehanizmom)

Stra

na

10

Moguće komplikacije povezane sa plasiranjem i.v. kanile - flebitis (hemijski, mehanički, infekcijski), transfiksacija, hematom, infiltracija, ekstravazacija, embolija (vazdušna, trombotička, kateterska) tromboza.

ISTRAŽIVANJE Cilj ovog istraživanja je bio da se ispita primena “Protokola za plasiranje periferne intravenske kanile” u odeljenjima Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“. Takođe, potrebno je bilo utvrditi da li je primenom novih smernica u plasiranju periferne i.v kanile povećana bezbednost pacijenata i medicinskih sestara kao i ispitati odnos ms/mt prema primeni pisanih procedura za plasiranje i.v kanile.

Istraživanje je sprovedeno po tipu studije preseka, primenom sociodemografskog upitnika kao i upitnika sačinjenog za potrebe ovog istraživanja. U istraživanju je učestvovalo 110 medicinskih sestara i zdravstvenih tehničara Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije “Dr Vukan Čupić”. Ukupno je podeljeno 120 upitnika., što znači da je uspešno popunjeno (92%). Istraživanje je sprovedeno u maju i junu 2013.godine.

REZULTATI ISTRAŽIVANJA Demografski podaci pokazuju da je od ukupnog broja anketiranih medicinskih sestara (90%) ženskog pola, starosne dobi od 20 do 30 god (45%) (grafikon br.1). Srednje obrazovanje imalo je (86%), dok je više i visoko obrazovanje imalo (14%) anketiranih (grafikon br.2). Najveći broj ispitanika (40%) imao od 5 do 10 god. radnog iskustva (grafikon br.3), a (36%) od ukupnog broja (n=110) ispitanika radi u odeljenjima intenzivnih nega (grafikon br.4).

grafikon br.1

grafikon br.2 grafikon br.3

Stra

na

11

grafikon br.4

Procedura obeležavanja datuma plasiranja intravenske kanile u listu sestrinske nege primenjena kod 84% bolesnika u neonatalnoj i 85% bolesnika u pedijatrijskoj hirurškoj intenzivnoj nezi.

Grafikon br.5. Primena procedure obeležavanja datuma plasiranja intravenske kanile u listu sestrinske nege u neonatalnoj (NICU) i pedijatrijskoj (PICU) hirurškoj intenzivnoj nezi

Pomeranje i.v. kanile je najčešća evidentirana komplikacija plasirane intravenske kanile (43%) što predstavlja skoro polovinu evidentiranih komplikacija, dok je flebitis evidentiran kod 8% bolesnika sa plasiranom i.v.kanilom. Zastupljenost tromboflebitisa nije posebno evidentirana komplikacija da bi se mogla porediti sa postojećim podacima iz literature u kojima se navodi da se thrombophlebitis kao vodeća komplikacija plasirane intravenske kanile javlja kod 2.3% do 67% bolesnika (8).

Evidentiranih opštih komplikacija kao posledice plasirane periferne intravenske kanile u smislu sistemske infekcije nije bilo, što je u skladu sa podacima iz literature prema kojima se infekcije i sepsa, kao jedna od najtežih komplikacija javljaju u 0,1% postavljenih i.v. kanila i 0,5 na 1000 dana stajanja i.v. kanile u veni. (8)

Grafikon br.6. Učestalost komplikacija u vezi plasirane periferne intravenske kanile u odeljenju hirurške intenzivne nege St

ran

a 1

2

Grafikon br.7. Zastupljenost „zatvorenih“ sistema (periferni i.v. kateteri sa sigurnosnim mehanizmom) u odnosu na „otvorene“ sisteme (kateteri bez sigurnosnog mehanizma) u odeljenjima intenzivnih nega

Zatvoreni sistemi, odnosno i.v. kanile sa sigurnosnim mehanizmom korišćeni su kod 5% hospitalizovanih bolesnika u odeljenjima intenzivnih nega. Da je za plasiranje intravenske kanile potrebna stalna edukacija i praćenje inovacija smatra 90% anketiranih, a 10% misli da su dovoljni znanje i veštine stečene u toku školovanja.

Dijagram br.1 Mišljenje ispitanika o edukaciji

za plasiranje intravenske kanile

Primena pisanih procedura za plasiranje intravenske kanile je za 96% ispitanika značajna zbog smanjenja komplikacija, bolje evidencije, unapređenja kvaliteta, edukacije i evaluacije, dok 4% smatra da primena pisanih procedura nema značaja (grafikon br.8).

Grafikon br.8. Mišljenje anketiranih o značaju primene pisanih procedura za plasiranje intravenske kanile

Svi anketirani su upoznati sa postojanjem Protokola za plasiranje intravenske kanile na njihovom odeljenju (grafikon br.9), dok je sa njegovim sadržajem potuno upoznato 80%, delimično 15%, a 5% ispitanika ne zna sadržaj Protokola (grafikon br.10).

Grafikon br.9 Grafikon br.10

St

ran

a 1

3

Procedure za plasiranje intravenske kanile navedene u Protokolu primenjuju se u potpunosti, svakodnevno na njihovom odeljenju, tvrdi 78% anketiranih. Da se primenjuju delimično ili ponekad smatra 5%, a nije bilo onih koji su se izjasnili da se procedure ne primenjuju (grafikon br.11). Primenom protokola značajno smanjen broj komplikacija smatra 75% anketiranih, dok je 19% mišljenja da ne postoji razlika u odnosu na period pre korišćenja Protokola (grafikon br.12).

Grafikon br.11 Grafikon br.12

ZAKLJUČAK Plasiranje i nega periferne intravenske kanile/katetera, kao jedna od najinvazivnijih procedura koju sprovodi medicinska sestra u svetu je već dugi niz godina, standardizovana procedura zdravstvene nege. Primena standardizovanih procedura je u funkciji smanjenja rizika od komplikacija. Najčešće komplikacije plasirane intravenske kanile su pomeranje kanile, flebitis i ekstravazacija leka, što je i ovo istraživanje pokazalo, dok se prema podacima iz literature sepsa, kao najteža komplikacija, javlja veoma retko. Medicinske sestre – tehničari u svakodnevnom radu sprovode plasiranje i negu periferne intravenske kanile po usvojenom protokolu u zadovoljavajućem obimu. Evidencija datuma plasiranja intravenske kanile se u Institutu sprovodi u skladu sa procedurom, dok je evidencija tromboflebitisa, kao najčešće u literaturi opisane komplikacije nezadovoljavajuća. U odeljenjima intenzivnih nega se pored standardnih perifernih i.v.kanila iako u malom procentu (5%) koriste i zatvoreni sistemi, odnosno i.v. kanile sa sigurnosnim mehanizmom, što je značajano sa aspekta bezbednosti kako bolesnika tako i medicinskih sestara.

Uzimajući u obzir rezultate ankete za medicinske sestre – tehničare može se zaključiti da se Protokol za plasiranje intravenske kanile primenjuje u njihovom svakodnevnom radu. Same sestre su se veoma pozitivno izjasnile prema primeni pisanih procedura u sestrinskoj praksi, navodeći značaj njihove primene u smanjenju komplikacija, boljoj evidenciji i unapređenju kvaliteta. PRILOG 1

Nanda klasifikacija dijagnoza nege u vezi sa plasiranom intravenskom kanilom (9) Kategorija 11 – sigurnost/zaštita Risk for vascular trauma – rizik od vaskularne trauma Risk for infection – rizik od nastanka infekcije Risk for bleeding – rizik od iskrvavljenja Impaired tissue integrity – oštećenje integriteta kože Kategorija 9 – tolerancija stresa Anxiety – anksioznost Fear – strah Powerlessness – nemoć Kategorija 4 – aktivnosti/odmor Disturbed sleep pattern – poremećaj sna Bathing self-care deficit – deficit u samozbrinjavanju - kupanje Feeding self-care deficit- deficit u samozbrinjavanju - hranjenje Toileting self-care deficit - deficit u samozbrinjavanju – fiziološke potrebe Dressing self-care deficit- deficit u samozbrinjavanju – oblačenje PRILOG 2

Istraživanja i preporuke za negu plasiranog I.V. i CV katetera

1. Pohl F, Hartmann W, Holzmann T, Gensicke S, Kölbl O, Hautmann MG. Risk of infection due to medical interventions via central venous catheters or implantable venous access port systems at the middle port of a three – way cock: luer lock cap vs. luer access split septum system (Q-Syte). BMC Infect Dis. 2014 Jan 25;14:41.

Stra

na

14

„Trokraka slavina“ Q- Syte

Rezultati su testirani i računati na 1 000 pristupa klasičnoj trokrakoj slavini/Q-syte Kraće vreme procesa rada (sa prosečnih 5,5 min. na 2,97 min); Manja cena usluge (cost/benefit); Povećanje bezbednosti pacijenta – smanjenje IHI

- 4 od 50 (8%) uzoraka klasičnih trokrakih slavina je bilo kolonizovano bakterijskom florom (S.epidermidis, E.colli, Acinetobacter),

- 0 % (nije primećen rast ni jedne bakterije kod uzoraka Q-syte) Higijena – rizici kontaminacije tokom rada su manji za 65,38% 2. Durussel J.J, Merck J, Dubois N, Vigier J.P, Mousset P, Flaud P, Guiffant G. Comparative analysis on the effectiveness of various intravascular catheter flushing methods. Universite Paris, Hospital Necker, Paris, France, 2014. “Flushing” – propiranje: kontinuirano (i.v. infuzija), intermitentno (brizgalicom, “pulsirajuća” tehnika).

3. Guidelines for the Prevention of Intravascular Catheter – Related Infections, 2011.CDC, USA 4. Casanova Vivas S. Recommendations from CDC for the prevention of catheter-related infections (2013 update).Rev Enferm. 2014 Apr;37(4):28-33. LITERATURA – REFERENCE 1. McDermot M, McCarthy S, Pearce M, Donnelly M.

Cannulation (a guide to practice). Infection Control Nurses Association. 2011.

2. Wilkinson R. Nurses' concerns about IV therapy and devices. Nursing Standard 1996:10:35:35-37.

3. www.nursing-standard.co.uk Available from: http://standard.co.uk/archives/wk35/research.htm. Pristupljeno: 13.2.2014.

4. Ćorluka V, Aleksić Ž, Đerić M, Petrović Z, Pejović D, Milošević Z. Vodič za med.sestre – tehničare i babice, drugo, dopunjeno izdanje. 2007.

5. Šantić A, Radenović A. Intravenska kanila, Sestrinski edukacijski magazine. 2011. 8(1).

6. Medicine 2010, 8:53 doi:10.1186/1741-7015-8-53 7. Milanović O. Protokol za postavljanje periferne

venske kanile/ katetera. IZZMDS “Dr Vukan Čupić”. 2011.

8. Maki DG, Kluger DM, Crnich CJ.The risk of bloodstream infection in adults with different intravascular devices: a systematic review of 200 published prospective studies. Mayo Clin Proc 2006; 81(9):1159-1171.

9. www. nurseslabs.com Available from: http://nurseslabs.com/nanda-nursing-diagnosis-list-2012-2014. Pristupljeno: 11.3.2014.

10. Infusion Nurses Society. Policies and Procedures for Infusion Nurses. 2006. 3rd edition, Norwood.

11. Royal College of Nursing. Standars for Infusion Therapy. London; 2010.

12. Ladwig G.B, Ackley B.J. Guide to Nursing Diagnosis, third edition. 2011.

13. Ambrose S. M...et all. Nursing Procedures, prevodioci Babić G... et all. Sestrinske procedure, četvrto izdanje.2010.

Stra

na

15