Prehrambeni standard za planiranje prehrane djece u … u predskolskoj dobi...Prehrambeni standard za planiranje prehrane djece u dječjem

PREHRAMBENI STANDARD ZA PLANIRANJE PREHRANE DJECEU DJEJEM VRTIU JELOVNICI I NORMATIVI

Preporuke i smjernice za strunjake koji rade na planiranjui pripremanju prehrane djece u djejem vrtiu

KNIGA POCETAK FINAL.indd 1KNIGA POCETAK FINAL.indd 1 13.12.2007 9:47:3713.12.2007 9:47:37

Nakladnici

HRVATSKA UDRUGA MEDICINSKIH SESTARASortina 1a

PODRUNICA MEDICINSKIH SESTARA DJEJIH VRTIA GRADA ZAGREBAGRADSKI URED ZA OBRAZOVANJE, KULTURU I PORT SEKTOR PREDKOLSKI ODGOJ

Ilica, 25/1Zagreb, prosinac, 2007.

Urednice

Ljiljana Vuemilovi via medicinska sestra, Djeji vrti, Sunce ZagrebLjuba Vuji isler via medicinska sestra, Djeji vrti, Srednjaci Zagreb

Recezenti

Prof.dr.sc. Sanja Kolaek, dr.med., predstojnica Klinike za pedijatriju, Klinika za djeje bolesti, Zagreb, Doc. prim.dr.sc. Milivoj Jovanevi, spec. pedijatar, Specijalistika pedijatrijska ordinacija, Zagreb

Prim.dr.sc.Margareta Dujin, dr.med. Klinika za pedijatriju, Kliniko bolniki centar-Rebro, Zagreb

Lektor

Dario Sinovi

Naslovnica i grafi ka priprema

LASERplus

Tisak

Laser plus d.o.o., Brijunska 1 a, Zagreb

Napomena

Ni jedan dio ovog prirunika ne smije se umnoavati, fotokopirati, ni na bilo koji nain reproduciratibez pismenog odobrenja autora i nakladnika.

ISBN 987-953-6281-07-7

CIP zapis dostupan u raunalnom katalogu Nacionalne i sveuiline knjinice u Zagrebu pod brojem 652 330

Pokroviteljstvo:

POGLAVARSTVO GRADA ZAGREBAGRADSKI URED ZA OBRAZOVANJE, KULTURU I PORT


PREHRAMBENI STANDARD ZA PLANIRANJE PREHRANE DJECEU DJEJEM VRTIU JELOVNICI I NORMATIVI

Preporuke i smjernice za strunjake koji rade na planiranjui pripremanju prehrane djece u djejem vrtiu

Ljiljana Vuemilovi, Ljuba Vuji isler

HRVATSKA UDRUGA MEDICINSKIH SESTARAPODRUNICA MEDICINSKIH SESTARA DJEJIH VRTIA GRADA ZAGREBA

GRADSKI URED ZA OBRAZOVANJE, KULTURU I PORT SEKTOR PREDKOLSKI ODGOJ

Zagreb, 2007.


Struni suradnici:

prof. dr. sc. Miroslav Dumi, pedijatar, Klinika za pedijatriju, Kliniko-bolniki centar Rebro, Zagrebmr. sc. Nataa Rojni Putarek, pedijatar, Klinika za pedijatriju, Kliniko-bolniki centar Rebro, Zagrebprim, mr. sc. dr. Marija Hegedu Jungvirth, Bolnica akovecdr. sc. Darija Vranei Bender, nutricionista, Vitaminoteka d.o.o. Zagrebdipl. nutricionist i dipl. ing. biotehnologije, Irena venda, Zagrebdipl. ing. biotehnologije, Tatjana Hirnig, Rijeka dipl. nutricionist, Alenka Mataji, Rijeka ing. prehrambene tehnologije, Diana Vukman, Klinika za djeje bolesti, Zagreb, Mr. sc. Velimir John, dr.med. spec. epidemiolog, Zavod za javno zdravstvo grada Zagreba dr. Alemka Jaklin Kekez, spec. pedijatar, Klinika za djeje bolesti, Zagreb, dipl. sanitarni ing., Ivan kes Zavod za javno zdravstvo grada Zagrebadipl. ing. nutricionist, Suzana Tomaevi, Nutrivita, Zagrebdr. med. ura panovi, specijalist pedijatar, Specijalistika pedijatrijska ordinacija, Zagreb mr. sc. prof. Andreja Sili, via savjetnica, Agencija za odgoj i obrazovanje, Zagreb prof. Tijana Vidovi, via savjetnica, Agencija za odgoj i obrazovanje, Zagrebprof. Inga Seme Stojnovi, via savjetnica, Agencija za odgoj i obrazovanje, Zagreb, mr. sc Darko Pintar, psiholog, Djeji vrti Sunce, Zagrebvia medicinska sestra, urica Jelai, Djeji vrti Bukovac, Zagrebvia medicinska sestra, Mirijana Markus, Djeji vrti Ivana Brli Maurani, Zagrebvia medicinska sestra, Branka Gorup, Djeji vrti Medveak, Zagrebvia medicinska sestra, Anica Brlei, Djeji vrti. Gajnice, Zagrebvia medicinska sestra, Marija Piha, Djeji vrti Vrbik, Zagrebvia medicinska sestra, Branka Hofer, Djeji vrti Malenica, Zagrebvs, odgajatelj predkolske djece, Mira Boi, ravnateljica, Djeji vrti Ivana Brli Maurani, Zagreb, predsjednica Udruge ravnateljica djejih vrtia Grada Zagrebadipl. psiholog, Zvonimira Lojen, Djeji vrti Ivana Brli Maurani, Zagrebdipl. pedagog Zlata Gunc, Djeji vrti Ivana Brli Maurani, Zagrebdipl. ing. prehrambene tehnologije Eva Pavi, Klinika bolnica Dubrava, Zagrebdipl. ing. prehrambene tehnologije Irena Ore, Klinika bolnica Dubrava, Zagrebmr. sc. dipl. nutricionista, Irena Martinis, Klinika bolnica Dubrava, Zagreb

Ostali suradnici:

Predstavnici Ministarstva zdravstva i socijalne skrbiPredstavnici Ministarstva znanosti, obrazovanja i porta prof. Marija Ivankovi, naelnica za predkolski odgojPredstavnik Gradskog ureda za obrazovanje, kulturu i port prof. Biserka Buckovi, pomonica proelnika za predkolski odgoj Predstavnik RZZJZ mr.sc. Katica Antoni DegaDubravka Vuleti, pedagog, savjetnica za predkolski odgoj, Gradski ured za obrazovanje, kulturu i portBiserka erjavi, nastavnik predkolskog odgoja, ravnateljica Djejeg vrtia Sunce, ZagrebLidija Jane, dipl. pedagog, ravnateljica, Djejeg vrtia Srednjaci, ZagrebMira Kunstek, profesor, ravnateljica Djejeg vrtia Medveak, ZagrebSmion urevi, informatiar, poduzee Smion dizajn, Zagrebmr. sc. Milica Gai, Prehrambeno-biotehnoloki fakultet, Centar za kontrolu namirnica, Zagreb dr. med. Diana Puevski, spec. pedijatar, Specijalistika pedijatrijska ordinacija, Zagrebdipl. ing. biotehnologije, Marina Bevardi, Zavod za javno zdravstvo grada Zagrebadoc. dr. sc. Jasna Bonir, dipl. ing. Zavod za javno zdravstvo grada Zagreba


SADRAJ

Predgovor Ljuba Vuji isler, Ljiljana Vuemilovi..............................................................................................10

Ljljana Vuemilovi, Ljuba Vuji islerPrehrambeni standard za planiranje prehrane djece u djejim vrtiima - jelovnici i normativi...........................13

Alemka Jaklin KekezTemeljne odrednice prehrane u djejim vrtiima........................................................................................................15

Daria VraneiHranjive tvari i nutritivne potrebe.................................................................................................................................21

Daria Vranei, Sanja KolaekAlternativna prehrana smije li se koristitiu djejoj dobi.........................................................................................28

Marija Hegedu JungvirthUtjecaj pravilne prehrane do tree godine ivota na cijelovit rast i razvoj, te zdravlje kasnije..............................31

Andreja Sili, Tijana Vidovi, Inga Seme StojnoviUtjecaj okruenja na razvoj pravilnih navika i zdravog naina ivljenja djece predkolske dobi.........................35

Darko PinterPsiholoki aspekti formiranja prehrambenih sklonosti i navika................................................................................39

Mira Boi, Zvonka Lojen, Mirijana Markus, Zlata GuncTimski pristup u planiranju prehrane u djejem vrtiu..............................................................................................42

Suzana Tomaevi, Ljuba Vuji isler, Ljiljana VuemiloviUtjecaj termike obrade hrane na nutritivnu vrijednost............................................................................................45

Velimir JohnHrana kao rizini faktor u prijenosu infekta u djejim vrtiima i jaslicama............................................................52

Ivan kes, Ljiljana Vuemilovi, Ljuba Vuji islerSanitarno-higijenski standard u djejim vrtiima.......................................................................................................55

Prehrana djece s kroninim bolestima i poremeajima stanja uhranjenostiMiroslav Dumi, Nataa Rojni PutarekPretilost u djece................................................................................................................................................................60

ura panoviPothranjenost u predkolske djece.................................................................................................................................63

Miroslav Dumieerna bolest u djece......................................................................................................................................................66

Miroslav Dumi, Margareta Dujin, Nataa Rojni PutarekCelijakija u djece..............................................................................................................................................................69

Ljuba Vuji isler, Ljiljana Vuemilovi, Mirijana Markus, Branka Hofer, Branka Gorup, urica Jelai, Marija Piha, Ankica Brlei, Eva PaviJelovnici i normativi za prehranu djece predkolske dobi..........................................................................................73Jelovnici i normativi za djecu od 68 mjeseci starosti................................................................................................75Jelovnici i normativi za djecu od 812 mjeseci starosti..............................................................................................84Jelovnici i normativi za djecu od 13 godine starosti (proljetni)...............................................................................88Jelovnici i normativi za djecu od 46 godina starosti po godinjim dobima.........................................................111Jelovnici i normativi za djecu od 56 godina starosti zimovanje, ljetovanje.......................................................211


Irena venda, Tatjana Hirnig, Alenka Mataji, Ljuba Vuji isler, Ljiljana VuemiloviEnergetska i nutritivna obrada svih jelovnika............................................................................................................252

Ljiljana Vuemilovi, Ljuba Vuji islerPrijedlozi namirnica i jela- mogunosti za nove kombinacije u prehrani djece predkolske dobi.....................252Prijedlozi doruaka........................................................................................................................................................253Prijedlozi juha................................................................................................................................................................255Prijedlozi sloenaca.......................................................................................................................................................256Prijedlozi za izbor mesa i ribe......................................................................................................................................257Prijedlozi salata.............................................................................................................................................................258Prijedlozi domaih kolaa.............................................................................................................................................258Prijedlozi rukova..........................................................................................................................................................259Prijedlozi uina..............................................................................................................................................................260

Brankan Gorup, Branka HoferPrijedlozi cjelodnevnih jelovnika................................................................................................................................262

Eva Pavi, Irena Ore, Irena MartinisPrijedlog cjelodnevnih jelovnika po godinjem dobima..........................................................................................265

Jelovnici za djecu s kroninim bolestima i poremeajima stanja uhranjenosti...............................................268Diana Vukman, Ljuba Vuji-isler, Ljiljana VuemiloviPrijedlog jelovnika za djecu oboljelu od celijakije.....................................................................................................268

Miroslav DumiOsnovna naela prehrane djece koja boluju od eerne bolesti...............................................................................274

Diana VukmanDijabetike dijete............................................................................................................................................................280 regulirana prehrana od 1000 kcal.............................................................................................................280 regulirana prehrana od 1300 kcal.............................................................................................................281 regulirana prehrana od 1500 kcal.............................................................................................................282 regulirana prehrana od 1700 kcal.............................................................................................................283

Miroslav Dumi, Nataa Rojni PutarekRedukcijska dijeta od 1000 kcal za dob od 6-8 godina.............................................................................................285

MILICA GA^I]8


O priruniku

Preh ra na lju di, a na ro i to dje ce, zna aj no na di la zi jed nos tav ne ok vi re i vot ne pot re be za iz vo rom ener-gi je i gra di vih ele me na ta. Ona sad r i slo e ne psi ho lo ke i so ci jal ne ele men te ko ji su od va nos ti za zdrav ra st i raz voj te zdrav lje u od ras loj do bi. Ne sum nji vo je od naj ve eg ut je ca ja kva li tet na preh ra na dje te ta u vri je me trud no e te sto ga tre ba pos ve ti ti po seb nu po zor no st kva li te ti i kvan ti te ti preh ra ne maj ke. U pr vim go di na ma i vo ta preh ra na je ta ko er u blis koj po ve za nos ti sa bur nim pro ce si ma ras ta i raz vo ja. Preh ram-be ne na vi ke su ve i nom pod ut je ca jem raz li i tih kul tu ro lo kih, eko nom skih i psi ho lo kih im be ni ka i ne-ri jet ko ni su u skla du sa pot re ba ma dje te ta ko je omo gu a va ju op ti mal ni ra st i raz voj. Broj ne epi de mio lo ke stu di je uka zu ju na du go ro ne uin ke po re me a ja u preh ra ni ti je kom naj ra ni jeg dje tinj stva. Na a lo st, ka da je ri je o preh ra ni dje ce u naj ra ni joj do bi, ro di te lji su pre pu te ni raz li i tim, ve i nom nep rov je re nim i nek-va li tet nim, iz vo ri ma u jav nim gla si li ma i na In ter ne tu. To me sva ka ko dop ri no si i manj ka vo st prog ra ma for mal ne edu ka ci je iz pod ru ja preh ra ne stru nja ka ko ji ra de s dje com. Sto ga se na me e pot re ba za izra-dom pi sa nog ma te ri ja la ko ji e bi ti ute me ljen na suv re me nim spoz na ja ma stru ke i ko ji e na dos tu pan i ra-zum ljiv na in do ni je ti pre po ru ke o preh ra ni do jen a di i pred kol ske dje ce. Jav noz drav stve ni zna aj ovog ma te ri ja la se og le da u di je lu zdrav stve nog pros vje i va nja o svim di men zi ja ma pra vil ne preh ra ne, o po ten-ci jal nim tet nos ti ma neod go va ra ju e preh ra ne, o prim je re nom oda bi ru ko li i ne i vr ste na mir ni ca za po je-di nu dob te o na i ni ma prip ra ve hra ne uzi ma ju i u ob zir na e kli ma to lo ke i kul tu ro lo ke oso bi tos ti. Ri je je o zna aj nom po duh va tu u pod ru ju pri mar ne pre ven ci je po re me a ja preh ra ne od ko jeg se oe ku ju da le-ko se ni po volj ni uin ci u unap re e nju zdrav lja dje ce i od ras lih.

Doc.prim.dr.sc. Mi li voj Jo vanevipe di ja tar


MILICA GA^I]

PREDGOVOR

Struni prirunik poglavito je namijenjen strunjacima koji skrbe o zdravlju i prehrani djece u djejim vrtiima, ali i svim drugim djelatnicima djejih vrtia i slinih djejih ustanova.

Svojim sadrajem moe posluiti u radu pedijatrima i lijenicima obiteljske medicine, koji skrbe o dje-ci predkolske dobi u sklopu savjetodavnog rada s roditeljima a vezano uz prehranu djece.

Prirunik moe koristiti i djelatnicima u odgojno obrazovnim i zdravstvenim ustanovama/kolama, uenikim domovima, djejim bolnicama, djejim domovima, koji skrbe o prehrani djece. Prirunik je na-mijenjen i studentima predkolskog odgoja, koji se pripremaju za rad s djecom predkolske dobi, kako bi na svoj posao doli s izvjesnim predznanjem o ouvanju zdravlja djece, gdje prehrana ima vanu ulogu.

Koji je cilj i svrha ovoga prirunika? Cilj nam ja da se usvoje, prakticiraju i primjenjuju znanja iz Pri-runika, te adekvatno i sigurno provode u praksi, na zadovoljstvo svih, a prvenstveno na korist djece i njiho-vih roditelja s kojima suraujemo od upisa djeteta u vrti do polaska u kolu.

Razvoj djeteta ima svoje zakonitosti i specifi nosti u kojima prehrana ima jednu od presudnih i vrlo vanih uloga. Kako bismo struno, kvalitetno i kontinuirano skrbili o zdravlju djece danas, a posljedino odraslih u budunosti, nai eminentni strunjaci iz razliitih podruja zdravstva i skrbi o zdravlju i prehrani djece, te odgoja i obrazovanja, dali su u priruniku najnovija struna miljenja, preporuke i opservacije kroz razliite segmente rada, a s ciljem smanjenja uestalosti posljedica nepravilne i defi citarne prehrane te adekvatnog rasta i razvoja djeteta.

Kako bi navedeno dobro proveli u praksi, moramo se cijeloivotno obrazovati. Brigu o zdravstvenoj edukaciji svih posrednih i neposrednih uesnika u procesu usvajanja pravilne prehrane, primjerice roditelja i ire drutvene zajednice, trebaju preuzeti osobe koje se bave planiranjem, kontroliranjem i evaluacijom pre-hrane. To su mahom vie medicinske sestre, zdravstvene voditeljice u djejim vrtiima. Iz ovog vanog se-gmenta nitko nije izuzet od odgovornosti u odnosu na dijete. Dapae svi zaposleni su odgovorni, svatko za svoj dio rada i djelovanja u odnosu na dijete, njegovo ponaanje, navike, stavove i njegovo zdravlje openito, to je vidljivo i iz strunih opservacija iznijetih u priruniku.

Zahvala

eljele bismo najiskrenije zahvaliti svim strunjacima i strunim institucijama, koji su nam na bilo ko-ji nain dali podrku i pomo u naem radu. To su poglavito Poglavarstvo grada Zagreba te Gradski ured za obrazovanje, kulturu i port koji su prepoznali vrijednost Projekta na samom zaetku te ga materijalno po-drali.

Zahvaljujemo lanovima Strunog povjerenstva i svim strunim i ostalim suradnicima na Projektu pre-hrane, koji su svojim radom pomogli realizaciji ovog posebno znaajnog Projekta.

Hvala zdravstvenim voditeljicama djejih vrtia Grada i Republike na pomoi i podrci, a posebno ve-liko hvala kolegicama, koje su sudjelovale u radu, kao i vrtiima koji su na bilo koji nain pomogli realizaciji Projekta.

Zahvaljujemo se takoer Uredu pravobraniteljice za djecu na podrci i potpori te poduzeima i organizaci-jama koji su prepoznali vanost Projekta te ga materijalno i struno podrali.


PREPORUKE I SMJERNICE ZA PLANIRANJE I PRIPREMANJE PREHRANE DJECE U DJEJEM VRTIU 11

I na kraju naglasimo

Briga o djetetu i za dijete ne smije biti deklarativna, ona se mora ivjeti kako to pie u Konvenciji o pravima djeteta.

Iz konvencije o pravima djeteta..

Drave ugovornice bore se protiv bolesti i neishranjenosti, ukljuivi i primarnu zdravstvenu skrb, meu ostalim, primjenom ve postojee tehnologije i osiguravanjem primjerene hrane i iste pitke vode, uzimajui u obzir opasnosti i rizike zagaivanja okolia.

Drave ugovornice osigurale su da svi slojevi zajednice, posebice roditelji i djeca, budu obavijeteni do-stupnosti obrazovanja i potpore pri stjecanju osnovnih znanja o djejem zdravlju i prehrani, o prednostima dojenja djece, osobne istoe i istoe okolia, te o spreavanju nezgoda

A mi elimo da:

Nae djelovanje nije usmjereno samo dobrobiti sadanjeg narataja, ve i do-brobiti buduih narataja. Nema plemenitije zadae od osiguranja bolje budu-nosti svakom djetetu.

Ljuba Vuji isler Ljiljana Vuemilovi


MILICA GA^I]

Prehrana djece u vrtiima

Prehrambeni standard za planiranje prehrane djece u djejem vrtiu jelovnici i normativiLji lja na Vuemilovi,via me di cin ska ses tra, Dje ji vr ti Sun ce, Zag rebLju ba Vuji is ler,via me di cin ska ses tra, Dje ji vr ti Sred nja ci, Zag reb

Pred kol sko raz dob lje je vri je me in ten ziv nog ras ta i raz vo ja dje te ta. Sto ga je va no zna ti to, ka da, ko-li ko i ka ko va lja po nu di ti dje te tu kao dio pra vil ne preh ra ne.

Preh ra na dje ce u dje jim vr ti i ma pla ni ra na je i kon tro li ra na u vr ti u i in sti tu ci ja ma iz van vr ti a. Na-a lo st, uv je ti i od nos pre ma ovo me seg men tu ra da ni su u pot pu nos ti za do vo lje ni di ljem ci je le RH ili se ne-do volj no po tu ju za kon ske od red be. Os nov ni je prob lem u ne do volj noj svjes tnos ti o nje zi noj va nos ti i ne-pos to ja nju kon ti nui ra ne ob ve ze stru nog usav r a va nja svih ues ni ka ko ji ra de na pos lo vi ma pla ni ra nja, prip re ma nja, pro ved be i kon tro le preh ra ne dje ce pred kol ske do bi.

Cilj no vih Preh ram be nih stan dar da za pla ni ra nje preh ra ne dje ce u dje jem vr ti u je uves ti suv re me-ne stan dar de za pla ni ra nje preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma ko ji uva a va ju ak tual ne sta vo ve krov nih in sti-tu ci ja ko ji se ba ve preh ra nom dje ce (WHO, EU, ESPGAN).

Dje ji vr ti i pro vo de preh ra nu dje ce pre ma va e im preh ram be nim stan dar di ma i nor ma ti vi ma, ko ji su od re e ni Prog ra mom zdrav stve ne za ti te dje ce, hi gi je ne i pra vil ne preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma (lan 18. sta vak 1. i 3. Za ko na o pred kol skom od go ju i naob raz bi). Je lov ni ci i nor ma ti vi ko ji su do sa da prim je nji va ni u preh ra ni dje ce nas ta li su jo 1985. go di ne. Dio tih je lov ni ka zbog svo je kva li te te prim je nji-vat e se i da lje.

Os nov ni mo tiv za prom je nu pos to je ih, od nos no iz ra du no vih pre po ru ka i smjer ni ca su no ve znan-stve ne spoz na je na pod ru ju preh ra ne, a od no se se na sas tav i vr stu na mir ni ca, na in prip re me i kom bi ni-ra nje na mir ni ca. Pre po ru e ni dnev ni unos ener gi je i hra nji vih tva ri u no vim je smjer ni ca ma pod rob ni je raz ra en i us kla en s ak tual nim pre po ru ka ma. U us po red bi s pre po ru ka ma ko je se tre nu ta no prim je nju-ju, a a sad r a ne su u Prog ra mu za zdrav stve nu za ti tu dje ce, hi gi je ne i pra vil ne preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma (NN 105/2002), no ve smjer ni ce uk lju u ju pre po ru ke o ud je lu za si e nih mas ti, jed nos tav nih e e-ra te preh ram be nih vla ka na u preh ra ni do jen a di (6-12 mje se ci) i dje ce (1-3 i 1-6 go di na). Broj na znan stve-na is ta i va nja pro ve de na na ovo me pod ru ju po ka za la su da je adek vat na kon tro la uno sa ovih kri ti nih nut ri je na ta klju na za pre ven ci ju mno gih bo les ti u dje joj do bi i kas ni je ti je kom i vo ta. U svjet lu sve ve e ues ta los ti pre ti los ti i kro ni nih bo les ti ove su pre po ru ke od iz nim ne va nos ti.

Pre kom je ran unos ra fi ni ra ne hra ne i hra ne s vi so kim ud je lom za si e nih mas ti i jed nos tav nih e e ra ti je kom dje tinj stva no si sa so bom po ve an ri zik od ci je log ni za kro ni nih bo les ti uv je to va nih nep ra vil nom preh ra nom, po put kar dio vas ku lar nih bo les ti, hi per ten zi je, ka ri je sa, deb lji ne, di ja be te sa, os teo po ro ze. Da-nas se mno ge od tih bo les ti na zi va ju pe di jat rij skim bo les ti ma jer se smat ra da ima ju ko ri je ne u naj ra ni jem dje tinj stvu.

Ta ko er, pre ti lo st dje ce pop ri ma raz mje re epi de mi je, a sas vim je iz vjes no da je taj prob lem nas tao zbog pre kom jer nog uno sa ener gi je, od nos no mas no a i e e ra, uz is to do ban izos ta nak adek vat ne tje les ne ak tiv-nos ti. Osim to pre ti lo st uz ro ku je mno ge bo les ti po put po vi e nog kr vnog tla ka i dis li pi de mi ja te mno ge psi ho so ci jal ne po te ko e, pos ljed njih go di na sve vi e dje ce i ado les ce na ta obo li je va i od di ja be te sa ti pa 2 ko ji se jav lja kao pos lje di ca pre ti los ti.



No vi preh ram be ni stan dar di raz ra u ju pre po ru ke o dnev nom uno su ener gi je po ob ro ci ma u ovis nos-ti o do bi dje te ta. Te me lje no na tim pre po ru ka ma, krei ran je i uku pan broj ob ro ka u ovis nos ti o du lji ni bo-rav ka u dje jim vr ti i ma te je od re en udio pre po ru e nog dnev nog uno sa nut ri je na ta i ener gi je ko ji va lja za do vo lji ti ti je kom bo rav ka u dje jem vr ti u. Preh ra na je pla ni ra na pre ma ak tual nim pre po ru ka ma ko je su sad r a ne na gra fi kom pri ka zu pi ra mi de pra vil ne preh ra ne za dje cu. Va an seg met pre po ru ka i ni di fe-ren ci ra nje hra ne unu tar po je di nih sku pi na na mir ni ca te se pred no st da je onim na mir ni ca ma unu tar sku pi-ne ko je pred stav lja ju zdra vi ji oda bir. Ta ko er, de fi ni ra ne su pre po ru e ne vr ste na mir ni ca za po je di ne ob ro-ke te vr ste na mir ni ca ko je se ne pro po ru u ju za kon zu ma ci ju u dje ce vr ti ke do bi.

Je lov ni ci su krei ra ni na te me lju unap ri jed de fi ni ra nih pre po ru e nih ener get skih i nut ri tiv nih vri jed-nos ti pre ma dob nim sku pi na ma. Pri tom su po to va ne i pre po ru ke o ues ta los ti kon zu mi ra nja po je di nih na mir ni ca, zdrav stve na is pra vo st i se zon ske va ri ja ci je u po nu di.

Os nov ne pred nos ti no vih preh ram be nih stan dar da i je lov ni ka mo gu se sa e ti u ne ko li ko to a ka; Preh ra na se te me lji na cje lo vi tim i ta ri ca ma, se zon skom vo u i pov r u U je lov ni ke se uvo de no ve vr ste ma hu nar ki ko je do sa da ni su ko ri te ne ili su ko ri te ne tek spo ra di no U sku pi ni me sa pred no st se da je lak e pro bav lji vim vr sta ma po put me sa pe ra di, ku ni e vi ne, te le ti ne

i ja nje ti ne U sku pi ni mli je ka i mli je nih proiz vo da nag la sak je na fer men ti ra nim mli je nim proiz vo di ma te je

od re en mi ni mal ni udio mli je ne mas ti ko ji se pre po ru u je za po je di nu dob Iz vo ri mas no a ko ji se ko ris te u preh ra ni bo ga ti su ne za si e nim mas nim ki se li na ma i si ro ma ni za si-

e nim mas nim ki se li na ma (mas li no vo, bu i no, re pi i no ulje) Pri li kom prip re me je la ko ris ti se svje e za in sko bi lje U smjer ni ce su uk lju e ne i pre po ru ke o adek vat nom uno su i dos tup nos ti vo de Uva a va se i pro vo di mul ti dis cip li nar ni pris tup u preh ra ni Nag la sak se stav lja i na es te ti ku je la i sto la te at mos fe ru bla go va nja Ve a je uk lju e no st ro di te lja ak tiv no ue e kroz raz li i te ob li ke ra da Ve a je tran spa ren tno st je lov ni ka i re cep tu ra

Sve no vo to je upot ri jeb lje no u preh ra ni dje ce (na mir ni ce i je la), naj pri je je pra vil no ter mi ki ob ra e-no u vr ti u, a za tim i ke mij ski is pi ta no u ZZJZ Gra da i na Preh ram be no bio teh no lo kom fa kul te tu, u Cen-tru za kon tro lu na mir ni ca.

Ka ko su nas ta le no ve smjer ni ce i je lov ni ci?

Svjes ni va nos ti i ut je ca ja pra vil ne preh ra ne na cje lo vit ra st i raz voj dje ce, Pod ru ni ca me di cin skih ses-ta ra dje jih vr ti a pok re nu la je ini ci ja ti vu za do pu nom preh ram be nih smjer ni ca i pre po ru ka. Ta ko er suk lad no no vim preh ram be nim pre po ru ka ma pok re nu li smo i ini ci ja ti vu za iz ra dom no vih je lov ni ka za dje cu pred kol ske do bi o ko joj skr be dje ji vr ti i.

Is pred Pod ru ni ce, vi e me di cin ske ses tre Lji lja na Vuemilovi i Lju ba Vuji is ler iz ra di le su smjer ni-ce i pok re nu le Pro je kt Preh ram be ni stan da rd za pla ni ra nje preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma je lov ni ci i nor ma ti vi, te ga pre zen ti ra le mje ro dav nim stru nim in sti tu ci ja ma i stru nja ci ma.

Ci lje vi Pro jek ta: Us kla di ti preh ra nu dje ce s no vim preh ram be nim pre po ru ka ma Raz vi ja nje pra vil nih/zdravih preh ram be nih na vi ka i us va ja nje zdra vih sti lo va iv lje nja od naj ra ni je

do bi tj. po zi tiv nih sta vo va o ou va nju i unap r je e nju osob nog zdrav lja i zdrav lja Na ci je u cje li ni Pro mi ca nje pra vil ne preh ra ne i unap re i va nje kva li te te preh ra ne s ci ljem od r a va nja dob rog zdrav-

lja i spre a va nja bo les ti uz ro no po ve za nih s na i nom preh ra ne Osuv re me ni ti i obo ga ti ti dje je je lov ni ke Is ko ris ti ti stru no i du go go di nje is kus tvo zdrav stve nih vo di te lji ca, te uz pod r ku i po mo svih re le-

van tnih stru nja ka i in sti tu ci ja ko ji se ba ve preh ra nom uves ti suv re me ne stan dar de za pla ni ra nje preh ra ne dje ce.

Iz ra di ti Stru ni pri ru nik s no vim pre po ru ka ma i smjer ni ca ma za pla ni ra nje preh ra ne dje ce u dje-jim vr ti i ma ko ji e bi ti na mi je njen svi ma ko ji ra de na pla ni ra nju i prip re ma nju dje je preh ra ne


MILICA GA^I]14

S ob zi rom na ci lje ve Pro jek ta i pro ce du ral nu le gis la ti vu u Pro jek tu su sud je lo va li pred stav ni ci svih stru nih in sti tu ci ja Gra da i RH, ko je pos red no ili ne pos red no mo gu ili ut je u na preh ra nu dje ce. Su rad ni-ci na Pro jek tu bi li su pe di jat ri, preh ram be ni bio teh no lo zi, nut ri cio nis ti, epi de mio lo zi, gas troen te ro lo zi, di-ja be to lo zi, te vi e me di cin ske ses tre u dje jim vr ti i ma.

Zak lju ak

to e li mo du go ro no pos ti i uvo e njem no vog preh ram be nog stan dar da i je lov ni kau dje je vr ti e: Jed na ka pra va i mo gu nos ti za svu dje cu u Re pub li ci Hr vat skoj na za ti tu i unap re e nje zdrav lja tj.

pra vil nu, preh ra nu, bo lju, zdra vi ju i sret ni ju sa da njo st, ali i bu du no st Da di je te je de kva li tet ni je, raz nov r sni je, ko li in ski do volj no, te da je hra na ko ju je de kon tro li ra na u

stru nim in sti tu ci ja ma Da dijete us va ja po zi tiv ne preh ram be ne na vi ke od naj ra ni je do bi iz gra u je i us va ja

Zdravi nain ivljenja

Da se sma nji broj dje ce s po re me a ji ma ve za nim za nep ra vil nu preh ra nu (pre ti lo st, go jaz no st, bo les-ti me ta bo liz ma i os ta le bo les ti ve za ne uz preh ra nu, a ko je se jav lja ju u kas ni joj i vot noj do bi.


Temeljne odrednice prehrane u djejim vrtiima

Alem ka Jak lin Ke kez, dr. medRe fe ren tni cen tar za dje ju gas troen te ro lo gi ju i preh ra nu,Kli ni ka za dje je bo les ti Zag reb

Pra vil na je preh ra na u sva koj i vot noj do bi va na, no, to pog la vi to vri je di za ona raz dob lja u ko ji ma di je te naj br e ras te i na jin ten ziv ni je se raz vi ja, kao to je ve is tak nu to u pog lav nji ma ko ja pret ho de ovom tek stu. to vi e, de talj no su ve opi sa ni i ob raz lo e ni broj ni ne pos red ni i da le ko se ni uin ci preh ra ne na ra-st i raz voj te zdrav stve no sta nje ma li a na. Pod sje ti mo, osim iz rav nog uin ka na ra st, kog ni tiv ni i fi zi ki raz-voj, te is pu nje nje ge net skog po ten ci ja la, znan stve no je ute me lje no da preh ra na ve u ra nom dje tinj stvu mo-e pre ven tiv no ili pro vo ka tiv no ut je ca ti na po ja vu od re e nih pa to lo kih prom je na i kro ni ni bo les ti u od ras lih (ate ros kle ro zu, kar dio vas ku lar ne bo les ti, e er nu bo le st, os teo po ro zu, a vr lo vje ro jat no i ma lig ne bo les ti). Us to, dje tinj stvo je i vri je me ka da se for mi ra ju preh ram be ne na vi ke ko je e po je di nac no si ti kroz ci je li i vot.

Sli je dom na ve de no ga, te uzev i u ob zir da dje ca ko ja po ha a ju vr ti pro ve du ta mo zna a jan dio vre me-na, jas no je ko ju va no st ima ju smjer ni ce za pra vil nu preh ra nu u vr ti i ma. Sto ga je cilj ovog pog lav lja iz ni je-ti da na nje pos tav ke i smjer ni ce za preh ra nu dje ce vr ti ke do bi (1. do 6. go di na i vo ta) ko ji ma se ru ko vo di lo ti je kom iz ra de i sas tav lja nja no vih je lov ni ka tis ka nih u ovom iz da nju. U dalj njem tek stu bi ti e na ve de ni os-nov ni im be ni ci ko ji od re u ju preh ra nu dje ta ta, pog la vi to smjer ni ce o bro ju, ras po re du i sas ta vu ob ro ka na na in da se pos tig ne urav no te e na preh ra na. Na ve de ne pre po ru ke u skla du su s no vim Prog ra mom zdrav-stve ne za ti te dje ce, hi gi je ne i pra vil ne preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma ko je je do ni je lo Stru no pov je ren-stvo Mi nis tar stva zdrav stva Re pub li ke Hr vat ske, ove go di ne (Izmjene i dopune Programa zdrav stve ne za ti-te dje ce, hi gi je ne i pra vil ne preh ra ne dje ce u dje jim vr ti i ma, NN/121/11/2007 od 26. 11. 2007. godine).

im be ni ci ko ji od re u ju preh ra nu dje te ta vr ti ke do bi (16 godina)

U pla ni ra nju preh ra ne dje te ta vr ti ke do bi u ob zir va lja uze ti sli je de e im be ni ke, ko ji e de talj ni je bi-ti raz ra e ni u dalj njem tek stu:

preh ram be ne pot re be za ener gi jom, hra nji vim tva ri ma, vi ta mi ni ma i mi ne ra li ma ko je mo ra ju omo-gu i ti nor mal ni i vot te ra st i raz voj dje te ta;

so ci jal ne i raz voj ne as pek te hra nje nja prim je re ne do bi kao to su uk lju i va nje u dru tve ni i vot, raz voj mo to ri ke, psi ho lo ke fa ze, stje ca nje preh ram be nih na vi ka, i td;

mo gu nos ti pre ven ci je pa to lo kih sta nja i kro ni nih bo les ti od ras lih.

U do bi ma log dje te ta (1. do 3. go di na i vo ta), di je te u od no su na do je na ku dob, us po ra va ra st u vi si-nu i nap re dak na tje les noj ma si, te se iz gle dom iz du u je. U pros je ku ti je kom dru ge go di ne nor mal no do bi je 23 kg, a na ras te oko 12cm, to je dvos tru ko ma nje nas pram pr ve go di ne i vo ta. Ia ko je ap so lut na vri jed no-st ener get ske pot re be ve a ne go li pri je, ona se u od no su na tje les nu ma su zap ra vo sma nji la, pr ven stve no zbog us po re nja ras ta. Naj ve i dio ener gi je cr pi se iz ug lji ko hid ra ta, dok se udio mas ti sma nju je u od no su na do je-na tvo. Pot re ba za vi ta mi ni ma i mi ne ra li ma je ve a u od no su na mla u dob, izu zev za vi ta mi nom D.

U to je vri je me uzi ma nje hra ne nor mal no ve ras po re e no u 3 glav na ob ro ka i 2 me uob ro ka, a te i-te je s mli je ne preh ra ne pre ne se no na nem li je nu, ia ko mli je ko i da lje os ta je va na na mir ni ca u dnev nom je lov ni ku. Ta ko er ve i na na mir ni ca ve je uve de na u je lov nik dje te ta ko ji je, sto ga, raz nov r stan.


MILICA GA^I]16

To je is to dob no i vot no raz dob lje ka da di je te na kon to je pro ho da lo pos ta je sve ak tiv ni je, te je pa nja us mje re na na no vos ti u oko li ni. Sto ga je ner jet ko pri li kom hra nje nja te ko zad r a ti in te res dje te ta na je lu, a na mir ni ce zna ju pos ta ti i pred me tom ig re. Ta ko er dje ca se u tom raz dob lju zna ju po na a ti hi ro vi to pre-ma onom to je du, tj. pre fe ri ra ju od re e ne na mir ni ce, dok po je di ne uop e ne e le jes ti, to se on da zna nag-lo iz mje ni ti i na mir ni ca ko ja je bi la omi lje na bu de za mi je nje na ne kom dru gom. S dru ge stra ne, mo to ri ke vje ti ne i zav r e tak ni ca nja zu bi, po volj no dje lu ju na pro ces sa mos tal nog hra nje nja i pi je nja iz a e, kao i na va ka nje. Ipak dje ca u toj do bi jo uvi jek ni su spo sob na jes ti ci je le ora as te plo do ve po put ora ha, ki ki ri-ki ja, ba de ma i sli no, zbog ri zi ka od gu e nja i as pi ra ci je.

Pr va do tre a go di na i vo ta su i vri je me ka da se za pos le ni ro di telj vra a na po sao, pa bri gu oko dje te-ta preu zi ma ju ba ke/djedovi ili di je te po la zi u ko lek tiv, te pre sud nu ulo gu u raz vo ju da ljih na vi ka hra nje nja ne ma ju vi e sa mo ro di te lji.

U pred kol skoj do bi (4. do 6.godina i vo ta) dje ca da lje us po ra va ju ra st u vi si nu i pri ra st na tje les noj ma si, to os ta je i u kol skoj do bi, pa sve do pu ber te ta. Ta ko pros je no go di nje na ras tu 68 cm, a na ma si do bi ju 2 naj vi e 3 kg. Sli je dom to ga i pot re be za ener gi jom, tj. hra nji vim tva ri ma su ra u na ju i pre ma tje-les noj ma si ma nje ne go ra ni je, ia ko gle da no u ap so lut nim vri jed nos ti ma to ne iz gle da ta ko. Pot re be za vi ta-mi ni ma i mi ne ra li ma ne to su ve e od onih u do bi ma log dje te ta.

Pred kol ska je dob ujed no vri je me ka da pre ma pre po ru ka ma ko je su znan stve no pod kri jep lje ne tre ba za po e ti pre ven ci ju pa to lo kih sta nja i bo les ti od ras le do bi ko je se ve u uz nep ra vil nu preh ra nu. To su pri-je sve ga ate ros kle ro za, kar dio vas ku lar ne bo les ti, deb lji na, tip 2 e er ne bo les ti i os teo po ro za. Je lov nik je u toj do bi nor mal no raz nov r stan, ali sa raz li i tom zas tup lje no u po je di nih na mir ni ca, a naj bo lje ga os li ka va pi ra mi da zdra ve preh ra ne o e mu e kas ni je bi ti vi e ri je i. U toj do bi dje ca po la ko for mi ra ju preh ram be-ne na vi ke, te oko 5.godine po i nju jas no iz ra a va ti svo je e lje u ve zi s hra nom. Ta da vr lo la ko po tak nu ti lo-im prim je rom, ali i zbog ve li ke dos tup nos ti slat ki a, gric ka li ca i br ze hra ne, te sve ub r za ni jeg i vot nog tem-pa, mo gu raz vi ti lo e preh ram be ne na vi ke u smis lu lo eg oda bi ra na mir ni ca, ne re do vi tih ob ro ka ili ko li in ski nep rim je re nih ob ro ka.

Pre po ru ke za ener get skim uno som, te ud je lom hra nji vih tva ri (bje lan e vi na, mas ti, ug lji ko hid ra ta, vi ta mi na i mi ne ra la) u do bi 16 go di na

U jed nom od ra ni jih pog lav lja de talj no je po ja nje na ulo ga po je di nih hra nji vih tva ri u or ga niz mu, ob-li ci u ko ji ma do la ze u hra ni, a ta ko er su na ve de ne i na mir ni ce ko je po je di nim tva ri ma obi lu ju. U tek stu ko ji sli je di na ve st e se pre po ru e ni uno si ener gi je i hra nji vih tva ri pre ma do bi.

Ener gi ja

Gle da ju i da na nje smjer ni ce za pot re bi ti ener get ski unos (SZO, FAO, ali i eu rop skih nut ri cio nis ti kih dru ta va) prim je u je se tre nd sni a va nja ka lo rij skog uno sa u od no su na ra ni je pre po ru ke. Nai me, no vi je proc je ne po ka zu ju zap ra vo ma nju ukup nu ener get sku pot ro nju ne go to je to bi lo ra ni je pro ci je nje no. Naj-ve e raz li ke su up ra vo u pred kol skoj do bi gdje su vri jed nos ti za 1820% ma nje ne go ra ni je. Prik la nja ju i se eu rop skim stan dar di ma, za nor mal no uh ra nje no, pros je no ak tiv no ma lo di je te dnev ni je lov nik je pre-po ru e no ba zi ra ti na 1200 kcal, a za di je te do bi 46 go di na na 1600 kcal, s tim da se to le ri ra ju ma nja od stu-pa nja. Ti me se pok ri va ju pot re be ba zal nog me ta bo liz ma, ras ta, uo bi a je nih dnev nih ak tiv nos ti dje te ta, di-nam skog dje lo va nja hra ne, te gu bi ta ka ek skre ti ma.

Nea dek va tan ener get ski unos re zul ti ra s jed ne stra ne pot hra nje no u, te sklo no u in fek ci ja ma, a s dru ge stra ne pre kom jer nom te i nom i me ta bo li kim po re me a ji ma.

Bje lan e vi ne

Pre po ru e ni dnev ni unos bje lan e vi na za dje cu od 1. do 6. go di ne je 1015%, a iz nim no se mo e po-vi si ti do 20% ia ko to ni je pre po ru ka. Udio bje lan e vi na ne bi smio bi ti ma nji od 10% jer to iz rav no im pli ci-ra pro tein sko-e ner get sku pot hra nje no st, ko ja krat ko ro no re zul ti ra sma nje nom te i nom, sklo no u in fek-ci ja ma, a du go ro no i sma nje nom vi si nom za dob. Ma li unos bje lan e vi na mo e mo vid je ti prim je ri ce kod al ter na tiv ne preh ra ne po put ve gan ske gdje su pro tei ni sla bo zas tup lje ni ili kod ja e res trik tiv nih di je ta zbog iz bje ga va nja aler ge na. Pre ve li ka zas tup lje no st bje lan e vi na, pre ko 15%, a oso bi to 20% ni ka ko se ne pre po-ru a jer iz rav no op te re u je jet ru i bub re ge, re me ti rav no te u te ku i ne, te re sor pci ju ne kih mi ne ra la. U je-lov ni ku pred no st tre ba da ti bje lan e vi na ma i vot njskog po ri jek la, ko je su bio lo ki vri jed ni je (sad r e esen-ci jal ne ami no ki se li ne), u od no su na bilj ne, a od bilj nih na pr vom mjes tu ma hu nar ka ma.



Mas ti

Pre po ru e ni dnev ni unos mas ti u hra ni, u do bi ma log dje te ta, je 3035%, ali se to le ri ra i do 40%. Za dje cu pred kol ske do bi sva ka ko je pre po ru ka da unos bu de oko 30%, mak si mal no do 35%, pr ven stve no ra-di spre a va nja ate ros kle ro ze, kar dio vas ku lar nih bo les ti i deb lji ne kas ni je. Kao to je ve re e no, do ka za no je ka ko je pra vo vri je me po i nja nja pre ven ci je tih sta nja up ra vo pred kol ska dob. S dru ge stra ne pak pre-ma li unos mas ti (is pod 25%), po go to vo u ni oj do bi, ne po volj no dje lu je na ra st i pri ljev na ma si i ta ko er se ne pre po ru u je. Zbog sma nje nja ri zi ka kar dio vas ku lar nih bo les ti i deb lji ne va no je dr a ti se i od no sa une e nih mas no a. Po elj no je og ra ni i ti unos za si e nih mas no a (do 10% ukup nog ener get skog uno sa ili 1/3 uno sa mas ti), ko les te ro la (do 100mg na 1000kcal dnev no) kao i tra ns mas nih ki se li na (is pod 1%). Pred-no st tre ba da ti ne za si e nim mas nim ki se li na ma, ko je u dnev nom uno su tre ba ju sud je lo va ti sa oko 20% (2/3 uno sa mas ti) i ko je ima ju pre ven ti van ui nak za go re nab ro ja ne bo les ti.

Ug lji ko hid ra ti i vlak na

Pre po ru a se da u do bi 16 go di na ug lji ko hid ra ti i ne 5060% ener get skog uno sa, od e ga jed nos tav-nih e e ra ko ji ni su mli je nog po ri jek la, a do da ni su hra ni i pi i ma, tre ba bi ti to ma nje (mak si mal no do 10%). Prim je ri su kon zum ni e er, e e ri u ko la i ma, kek si ma, in dus trij skim slas ti ca ma, te si ru pi ma za prav lje nje so ko va i sli no. Oni pred stav lja ju praz ne ka lo ri je, bez dru gih hra nji vih vri jed nos ti, a ne po volj no dje lu ju i na zu bi e dje te ta. to se ti e vla ka na ko ja po zi tiv no dje lu ju na mo ti li tet i pro ba vu, te cri jev nu fl o-ru, pre po ru a se da u hra ni bu du zas tup lje na s oko 10 gra ma na 1000 kcal, dok za dje cu do 2 go di ne zap ra-vo ne ma sas vim jas nih pre po ru ka. Ka ko vlak na sma nju ju ener get sku gus to u hra ne, te u pre kom jer nim ko li i na ma do da na, ja e ub r za va ju mo ti li tet, ni je po elj no pret je ri va ti u nji ho voj ko li i ni po go to vo u ma le dje ce, jer re zul tat mo e bi ti slab ener get ski unos i ve i broj sto li ca.

Vi ta mi ni i mi ne ra li

Za dje cu je bit no i da hra na bu de bo ga ta vi ta mi ni ma, a s op ti mal nom ko li i nom mi ne ra la za dob dje-ta ta (mo lim vid je ti tab li cu 2 pre po ru e nih vri jed nos ti vi ta mi na i mi ne ra la u Prog ra mu preh ram be nih mje-ra Min star stva zdrav stva). Cje lo kup ne pot re be ov je ka za vi ta mi ni ma i mi ne ra li ma mo gu se za do vo lji ti prim je re nom preh ra nom izu zev u pr voj go di ni i vo ta ka da je neop hod na sup le men ta ci ja D vi ta mi na. Ne-dos ta tan unos po je di nih vi ta mi na i mi ne ra la uz ro ku je de fi ci tar na sta nja i bo les ti, dok pre kom je ran unos mo e re zul ti ra ti spe ci fi nim tok si nim uin ci ma.

Je lov nik dje te ta vr ti ke do bi zas tup lje no st na mir ni ca, prip re ma hra ne, broj i ras po red ob ro ka

A. Zas tup lje no st na mir ni ca

Ka ko is to dob no pos ti i op ti ma lan unos ener gi je i svih hra nji vih tva ri te vi ta mi na i mi ne ra la u jed nom dnev nom je lov ni ku? Od go vor na to pi ta nje i ni se jed nos tav nim i gla si raz nov r snom preh ra nom u ko joj su zas tup lje ne sve sku pi ne na mir ni ca Pri se to me va lja se ru ko vo di ti pi ra mi dom pra vil ne preh ra ne, od nos-no, po red nut ri tiv ne i ka lo rij ske vri jed nos ti sva ke na mir ni ce, nu no je poz na va ti i ues ta lo st ser vi ra nja (broj je di ni nog uno e nja na mir ni ca), tj. ko li ko es to e po je di ne sku pi ne na mir ni ca bi ti zas tup lje ne u dnev nom je lov ni ku.

Glav ne sku pi ne na mir ni ca je su:a) i ta ri ce, proiz vo di od i ta ri ca i krum pir;b) vo e i pov r e;c) me so, mes ne pre ra e vi ne, ri ba, ja ja i ma hu nar ke;d) mli je ko i mli je ni proiz vo di;e) mas no e, sol, e er if) na pit ci.U pi ra mi di zdra ve preh ra ne os nov ne sku pi ne na mir ni ca pos lo e ne su od dna pre ma vr hu pre ma ud-

je lu ko jim tre ba ju bi ti zas tup lje ne u dnev nom je lov ni ku.Na dnu pi ram de zdra ve preh ra ne su na mir ni ce ko je sad r a va ju i ta ri ce (pe ni cu, je am, ra, zob, ku-

ku ruz, ri u, pro so, helj du), tj. proiz vo di od i ta ri ca (kruh, pe ci va, tjes te ni na, ka e, griz, gan ci, it ne pa hu-lji ce, mus li) i krum pir. One tre ba ju bi ti naj zas tup lje ni je u je lov ni ku, tj. sva kod nev no u 5 (dob 13g), tj. 6 (dob 36g) ser vi ra nja. Mo gu bi ti sa mos ta lan ob rok ili do da tak dru goj hra ni. i ta ri ce su iz vor ug lji ko hid-


MILICA GA^I]18

ra ta (krob nih i vla ka na), bje lan e vi na, vi ta mi na (oso bi to B1 i B2), te mi ne ra la. Po elj no je bi ra ti up ra vo cje lo vi te i ta ri ce, tj. proiz vo de u ko ji ma je ovoj ni ca zr na ou va na, bu du i da su vi ta mi ni, mi ne ra li i vlak na pr ven stve no u njoj sad r a ni. Krum pir je bo gat kro bom, a uz to je iz vor B1 vi ta mi na i fol ne ki se li ne, te zbog dob rog uku sa ra do bi ran pri log mno gim je li ma.

Na dru goj ste pe ni ci pi ra mi de na la zi se vo e i pov r e ko je ta ko er tre ba bi ti u sva kod nev nom je lov ni-ku dje te ta. Za vo e se pre po ru a 2 se riv ra nja, a za pov r e 23 ser vi ra nja. Vo e i pov r e je bo ga to slo e nim ug lji ko hid ra ti ma, iz me u njih i vlak ni ma, za tim vi ta mi ni ma i mi ne ra li ma, a si ro ma ni je mas no a ma i pu-nov ri jed nim bje lan e vi na ma. Ve li ki dio, vo a i pov r a, i ni i vo da. U je lov ni ku se pre po ru a se zon sko vo-e, svje e ili su e no, pri rod ni vo ni so ko vi, te kom po ti bez do da nog e e ra. Od pov r a pre po ru a se ta ko-er svje e ili ter mi ki ob ra e no raz nov r sno pov r e, a u ne dos ta ku svje eg mo e se ko ris ti ti i zam r znu to.

Na slje de oj ste pe ni ci na la zi se me so, mes ne pre ra e vi ne (sa la me, pa te te, hre nov ke), ri ba, ja ja, te ma hu nar ke (le a, grah, gra a k), a uz njih mli je ko i mli je ni proiz vo di. Oni ta ko er tre ba ju bi ti sva-kod nev no zas tup lje ni u preh ra ni dje ce, no u ne to ma njim ko li i na ma od na mir ni ca na pret hod nim ste pe-ni ca ma. Te na mir ni ce su iz vor pu nov ri jed nih bje lan e vi na, ali sad r e i dru ge ko ris ne tva ri; prim je ri ce ma-hu nar ke su bo ga te vlak ni ma, vi ta mi ni ma sku pi ne B (B1, B2, B6) i mi ne ra li ma; me so je iz vor bio lo ki ras po lo i vog e lje za; ri ba je bo ga ta vi es tru ko ne za si e nim mas no a ma it dS dru ge stra ne tre ba vo di ti ra-u na o is tov re me nu uno su za si e nih mas no a i ko les te ro la ko jih ima zna aj no u ne kim di je lo vi ma i vr sta-ma me sa, te ja ju. Me so, ri ba, ja ja i ma hu nar ke tre ba ju i ni ti 23 je di ni na uno e nja dnev no, a mo gu se naiz-mje ni no kom bi ni ra ti u tjed nom je lov ni ku, s tim da se u pros je ku ri ba pre po ru a 1 do 2x na tje dan, me so 5x na tje dan, ja je do 3x tjed no. Po elj no je da se ko ris ti ne mas no me so (pe rad, te le ti na, ku ni, ja nje ti na, a rje e svi nje ti na, ju ne ti na, go ve di na), te da su od stra nje ne vid lji ve mas no e. Za mes ne pre ra e vi ne ko ris no je da su vid lji ve struk tu re me sa, ta ko er sa to ma nje mas no a. Mli je ko i mli je ni proiz vo di (si re vi, jo gur-ti, pu din zi, sla do led, vr hnje) bo ga ti su bio lo ki vri jed nim bje lan e vi na ma, ali i kal ci jem te dru gim mi ne ra-li ma i vi ta mi ni ma (to pi vim u mas ti i B sku pi ne). Mli je ko je u do bi ma log dje te ta pot reb no u ko li i ni od oko po la lit re, a mo e se da va ti u ob li ku na pit ka is tog mli je ka, ka kaoa, fra pea ili kao mli je ni proiz vo di si re vi, na ma zi, mli je ni pu din zi, jo gur ti, te prip rav ci na mli je ku. Za tu se dob jo pre po ru a pu no mas no mli je ko, tj. s vi e od 3,5% mli je ne mas ti, no, kra jem vr ti ke do bi (> 45 go di na sta ros ti) va lja pos tup no za-po e ti s uvo e njem mli je nih proiz vo da s re du ci ra nim sad r a jem mas no a. To je u sug las ju sa da nas va e-im pre po ru ka ma me ri tor nih eu rop skih ud ru e nja, a na te mu pre ven ci je kas ni jih kar dio vas ku lar nih obo-lje nja. U pred kol skoj se do bi pre po ru a sva kod nev no uze ti 400 do 500 ml mli je ka u to su uk lju e ni i mli je ni proiz vo di (to ini oko 2 je di ni na uno e nja na mir ni ca dnev no)..

Na sa mom vr hu na la ze se na mir ni ce ko je se pre po ru a ju ri jet ko, u ma lim ko li i na ma, tj. bo lje ih je iz-bje ga va ti. To su na mir ni ce s ve li kim ud je lom mas no a, do da nih e e ra i so li po put slat ki a, su ho mes na tih proiz vo da, in dus trij skih sla nih proiz vo da itd.. Gle de slat ki a (o ko la da, kek si, ko la i, raz ni in dus trij ski de-ser ti) kod uk lju i va nja u je lov nik naj bo lje je bi ra ti one ko ji su na ba zi mli je ka, a uz to sad r e do da no vo-e ili ne ke dru ge ko ris ne sas toj ke. to se ti e mar me la da, de mo va i me da, pre po ru a se ra bi ti proiz vo de bez um jet nih sla di la. In dus trij ski sla ni proiz vo di (ip se vi, ta pi i) ne pre po ru a ju se kao dio je lov ni ka u vr ti i ma. Ta ko er se op e ni to ne pre po ru a da hra na bu de ja e sla na, tj. da se na kon prip re me da lje do so-lja va. U ovoj sku pi ni na la zi i br za hra na ko ja sad r i dos ta za si e nih mas no a do bi ve nih iz me u os ta log i prip re mom, a ta ko er ma jo ne za, ke ap, in sta nt uma ci, kon cen tra ti ju ha, tvr di mar ga ri ni, lis na to ti jes to. Oni ta ko er sad r e dos ta mas no a, po go to vo tran smas nih ki se li na, te so li. U je lov ni ku dje ce ne pre po ru a-ju se ni ti ja ki za i ni po put pap ra, lju te pap ri ke i sli no.

Na kra ju bit no je spo me nu ti i pi e. Naj bo lje pi e je vo da, i tre ba je da va ti po e lji. Oso bi to je va no nu-di ti je ma njoj dje ci ko ja jo ne zna ju sa ma iz ra zi ti e, po go to vo za ljet nih mje se ci ka da su pot re be ve e. Od dru gih na pi ta ka pre po ru a ju se pri rod ni vo ni so ko vi, naj bo lje svje e is cje e ni, ali i tvor ni ki bez do-da nih e e ra. Osim to ga mo gu se po nu di ti i vo ni a je vi, med ju tim sva ka ko bez ko fei na i tei na. Ta ko er pri tom tre ba ima ti na umu da po li fe no li iz a ja ome ta ju re sor pci ju e lje za i po go du ju nas tan ku ane mi je, pa pret je ra na upot re ba a ja ni je po elj na. Ne pre po ru a se ko ri te nje si ru pa na raz r je i va nje, ni ti ga zi ra nih na pi ta ka. Vi ta min ski na pit ci ti pa Ce de vi te mo gu se pov re me no ko ris ti ti, tj. va lja ima ti na umu da sad r e do dat ne ko li i ne vi ta mi na te sto ga ek sce siv na upo ra ba ni je pre po ru lji va.

Prip re ma hra ne

im be ni ci o ko ji ma va lja vo di ti ra u na ti je kom prip re me na mir ni ca je su:a) ou va nje va nih nut ri tiv nih sas to ja ka (vi ta mi ni, mi ne ra li);b) iz bje ga va nje ne e lje nih sas to ja ka po put mas no a, so li i kon cen tri ra nih e e ra;c) po god nos ti za kon zu mi ra nje s ob zi rom na dob, ted) okus i li je pi iz gled ob ro ka.



Izu zet no je bit no kod prip re ma nja je la po ku a ti ou va ti vri jed ne sas toj ke, tj. prip re mom ih ne uni ti. Prim jer za to je pov r e i vo e, ko je pret je ra nom ter mi kom ob ra dom gu bi vi ta mi ne i hra nji ve tva ri. Sto ga je va no u je lov ni ku ko ris ti ti i svje e na mir ni ce ako se one ta ko ve mo gu kon zu mi ra ti (vo e i pov r e prim-je ri ce u vi du sa la ta).

Za na mir ni ce ko je se ter mi ki ob ra u ju pre po ru lji vi je je ku ha nje i pir ja nje od pe e nja, a ni ti pr e nje u du bo kim mas no a ma ni je prih vat lji vo. Kada se mas no e ko ris te u prip re mi hra ne, po e lje no je da su bilj-nog pod ri jet la. Vid lji ve mas no e me sa, pot reb no je od stra ni ti. U vr ti i ma se ne pre po ru a ko ri te nje la ko kvar lji vih na mir ni ca, pog la vi to ne do ne e nih na mir ni ca ne poz na ta pod ri jet la. Ta ko er va lja vo di ti ra u na kod ser vi ra nja ora as tih i zr na tih plo do va da is ti, ako se kon zu mi ra ju ci je li, u do bi do 3 go di ne mo gu izaz-va ti as pi ra ci ju i gu e nje, te se tak vi ne pre po ru a ju. Bu du i da se ra di o vri jed nom iz vo ru vi ta mi na i mi ne-ra la u tra go vi ma pre po ru a ju se do da ti usit nje ni mlje ve ni s dru gim na mir ni ca ma. Za ri bu se pre po ru a da je fi le ti ra na, od nos no bez kos ti ju, a sup rot no uv ri je e nom mi lje nju, pla va je ri ba pu no zdra vi ja od bi je-le. Ja ja mo ra ju bi ti ter mi ki ob rad je na, a ne pre po ru a ju se ni ti ne ku ha ne kre me na ba zi ja ja.

Za hra nu je po elj no da je ukus na, ser vi ra na u raz li i tim kom bi na ci ja ma, te priv la no ga iz gle da, to je pog la vi to va no u dje joj do bi, ka da je iz bir lji vo st u pre ha ni ta ko ues ta la po ja va.

Ob ro ci

Hra na se tre ba ser vi ra ti u ob ro ci ma, s us ta lje nim ras po re dom, u ko li i na ma i kva li te ti ko ja po tu je naj-bo lji pred vi e ni ener get ski unos i raz nov r snu zas tup lje no st na mir ni ca. Tre ba vo di ti ra u na i o to me da se sas ta vom is ti ob ro ci ne po nav lja ju es to, tj. iz bje ga va ti mo no to ni ju je la.

Za dje cu vr ti ke do bi uo bi a je na su 3 glav na i 2 ma nja ob ro ka sli je de eg re dos li je da: za jut rak, do ru-ak, ru ak, ui na i ve e ra.

6.307.00 sa ti za jut ra k...10% ener gi je 8.00 9.00 sa ti do ru a k..25% ener gi je 12.0013.00 sa ti ru a k35% ener gi je 15.0015.30 sa ti ui na10% ener gi je 18.0019.00 sa ti ve e ra..20% ener gi je

Kod pla ni ra nja ob ro ka u vr ti u, za do ru ak je pred vi e no da bu de ener gi jom bo ga ti ji od za jut ra ka, bu-du i da je za jut rak u vr ti u vr lo ra ni ob rok na mi je njen dje ci ko ja su ve u vr ti u iz me u 6 i 7 sa ti. Mo da e se i ni ti ne lo gi nim da je pr vi ob rok ka lo rij ski sla bi ji od dru gog, ali zap ra vo je glav ni raz log to me da ve-i na dje ce do la zi u vr ti ne pos red no pri je ser vi ra nja do ru ka, te je do ru ak op ti mal ni ji za kon kret ni ji ob-rok. Raz dob lje do ru ka je sa mo 3 sa ta, ta ko da me uob rok ni je nu an, a to je i do ba da na ko je se pro vo di na jak tiv ni je. Ui na je la ga ni ob rok u po pod nev nim sa ti ma, obi no na kon od mo ra, dok je ve e ra na mi je nje-na oni ma ko ji u vr ti u os ta ju do kas na

to se sas ta va po je di nih ob ro ka ti e, za za jut rak se pre po ru a kom bi ni ra ti top le na pit ke po put mli je ka, o ko lad no ga mli je ka, ka kaoa, a ja sa raz li i tim vr sta ma pe ci va, kru ha, it nih pa hu lji ca i vo a.

Do ru ak je ne to ka lo ri ni ji i za nje go vu prip re mu mo gu se ta ko er ko ris ti ti mli je ko i mli je ni na pit-ci, aj ili vo ni sok, it ne pa hu lji ce, pe ci va, kruh, sir, na ma zi, mes ne pre ra e vi ne, ja ja, vo e, mar me la da i sli no, a po elj no je da se po tu je raz li i to st na mir ni ca u za jut ra ku i do ru ku.

Za ru ak, ko ji je zap ra vo glav ni ob rok u pog le du ener gi je, pre po ru a se kom bi na ci ja hra ne iz to vi e mo gu ih raz li i tih sku pi na na mir ni ca. Prip re ma se kao sli jed ne ko li ko je la ju ha, mi je a nih va ri va od pov-r a, ma hu nar ki, itarica ili krum pi ra, pri lo ga od krum pi ra, tjes te ni ne, pov r a, slo e nih s me som, ri bom, ja-jem, te sa la te od pov r a i vo a. Za kraj ru ka mo e se prid ru i ti i ne ka od slas ti ca (ko la i, sla do led i sli no)

Ui na je la ga ni ob rok ko ji mo e bi ti na mli je noj ba zi jo gur ti, pu din zi, ili mli je ko sa it nim pa hu lji-ca ma, pe ci vo ili kruh s na ma zi ma, ali i vo e i slas ti ce.

Za ve e ru se pre po ru a la ko pro bav lji va hra na s kom bi na ci jom je la od pov r a, i ta ri ca, mli je nih proiz-vo da, te mes nih pre ra e vi na, ja ja.

Ka ko bi se po bolj a lo uzi ma nje hra ne, iz me u ob ro ka ne pre po ru a se su vi no uzi ma nje slat ki a ili na pi ta ka s izu ze em vo de. Pri li kom ob ro ka bit no je ne od vla i ti pa nju dru gim sad r a ji ma, pog la vi to ne gle da njem te le vi zi je, slu a njem ra di ja, ili ig ra njem. Pre po ru a se da ob ro ci bu du u pred vi e no vri je me, s od go va ra ju im raz ma ci ma, te do volj nog tra ja nja, za jed ni ki u gru pi, u pros to ru na mi je nje nom za je lo.

I jo jed nom, na kra ju, va lja nag la si ti da sve do sa da nab ro ja no, a po go to vo oso bi tos ti dje jeg ras ta i raz vo ja, te mo gu no st pre ven ci ji kro ni nih bo les ti od ras le do bi tre ba ima ti na umu kod sas tav lja nja je lov-


MILICA GA^I]20

ni ka za dje cu u vr ti i ma. Sa mo uz pra vi lan pris tup preh ra ni od naj ra ni jeg dje tinj stva, mo e mo oe ki va ti nor ma lan ra st i raz voj uz is to dob no raz voj zdra vih preh ram be nih na vi ka i nor ma lan od nos pre ma hra ni kas ni je.

Li te ra tu raKo let zko B, Ag ge tt PJ, Bin de ls JG, Bu ng P, Fer re P, Gil A, Len tze MJ, Ro ber froid M,Stro bel S. Growth, de ve lop me nt and diff e ren tia tion: a fun ctio nal food scien ce ap proa ch. Brit J Nu tr 1998;80, Sup pl 1:S5-S45.WHO/FAO: Diet, Nut ri tion and the Pre ven tion of Chro nic Di sea ses. Re po rt of a Joi nt Expe rt Con sul ta tion, Ge-ne va 2003. WHO Teh nu cal Re po rt Se ries, 2003.Pren ti ce A, Bran ca F, Dec si T, Mic hael sen KF, Flet cher RJ, Gues ry P, Ma nz F, Vi dail het M, Pan ne ma ns D, Sa mar-tin S. Ener gy and nut rie nt die ta ry re fe ren ce va lues for chil dren in Eu ro pe: met ho do lo gi cal ap proac hes and cur-re nt nut ri tio nal re com men da tio ns. Br J Nu tr 2004;92 Sup pl 2:S83146.Mic hael sen KF, Wea ver L, Bran ca F, Ro ber tson A. Fee di ng and Nut ri tion of In fan ts and You ng Chil dren. Gui de-li ne for the Eu ro pen Re gion wi th em pha sis on the for mer So viet coun tries. WHO Re gio na le Pub li ca tio ns, Eu ro-pean Se ries No 87, 2003.Ger man Nut ri tion So cie ty/Austrian Nut ri tion So cie ty/ Swi ss So cie ty for Nut ri tion Re sear ch/Swiss Nut ri tion As-so cia tion. Re fe ren ce va lues for nut rie nt in ta ke. 1st edi tion. Fran kfu rt/Main: Um schau Braus GmbH. Tran sla ted by S. Sau pe and A.S. Tru swe ll;2002.Pav lo vic M, Pren ti ce A, Th or sdot tir I, Wol fra mg, Bran ca F. Chal len ges in Har mo ni zi ng Ener gy and Nut rie nt Re-com men da tio ns in Eu ro pe. Ann Nu tr Me tab 2007;51:108114But te NF. Ener gy requi re men ts of in fan ts and chil dren. Nes tle Nu tr Wor kshop Ser Pe dia tr Prog ram 2006; 58:1932.FAO/WHO/UNU. Hu man Ener gy Requi re men ts. Re po rt of a Joi nt Expe rt Con sul ta tionRo me, Oct 2001. FAO Food and Nut ri tion Teh ni cal Re po rt Se ries, 2001.Smer ni ce zdra ve ga preh ra nje va nja v vzog jno izob ra e val nih us ta no vah. Mi nis tar stvo za zdrav lje Re pub li ka Slo-ve ni ja, LJub lja nja, 2005.Swin bum BA, Ca ter son I, Sei de ll JC, Ja mes WP. Diet, nut ri tion and the pre ven tion of exce ss weig ht gain and obe-si ty. Pub lic Heal th Nu tr 2004; 7(1):12346.But te NF. Fat in ta ke of chil dren in re la tion to ener gy requi re men ts. Am J Clin Nu tr 2000; 72(5):12461252.ESPGHAN Com mit tee on Nut ri tion. Non di ges tib le car bo hydra tes in the die ts of in fan ts and you ng chil dren: a com men ta ry by the ESPGHAN Com mit tee on Nut ri tion. J Pe dia tr Gas troe nt Nu tr 2003; 36(3):32937


Hra nji ve tva ri i nut ri tiv ne pot re be

Dr.sc. Da ri ja Vranei Ben der, di pl.ing.

O hra nji vim tva ri ma pob li e

Hra nji ve tva ri ili nut ri jen te di je li mo u dvi je ve li ke sku pi ne mak ro nut ri jen te i mik ro nut ri jen te. Mak-ro nut ri jen ti (bje lan e vi ne, ug lji ko hid ra ti i mas ti) slu e kao iz vor ener gi je i gra div ne tva ri, dok su mik ro nut-ri jen ti (vi ta mi ni i mi ne ra li) nu ni za od vi ja nje broj nih me ta bo li kih pro ce sa u ti je lu.

Ia ko vo da ni je nut ri je nt u pra vom smis lu, bez vo de ne ma i vo ta i za to je tre ba raz mat ra ti kao esen ci-jal nu sup stan ci ju.

Vo da

Vo da je naj zas tup lje ni ja sup stan ci ja u ljud skom ti je lu, a esen ci jal na je za i vot. Ti je lo no vo ro en e ta sas to ji se od 7580% vo de. Vo da je nu na za adek vat nu pro ba vu hra ne, od r a va nje tje les ne tem pe ra tu re, tran spo rt nut ri je na ta, eli mi na ci ju ot pad nih tva ri i broj ne dru ge va ne fun kci je. Pot re be za vo dom va ri ra ju, ovis no o tem pe ra tu ri, tje les noj ak tiv nos ti, tje les nu ma su i dob.

Ti je kom pr vih e st mje se ci i vo ta, zdra voj do jen a di na pr si ma ne tre ba do dat na vo da, bu du i da maj-i no mli je ko osi gu ra va adek vat nu ko li i nu te ku i ne ko ja je pot reb na do jen e tu. Do jen e tu ko je uzi ma do-je na ko mli je ko tre ba po nu di ti do dat nu te ku i nu u for mi pro ku ha ne vo de ili fl a i ra ne iz vor ske vo de. U vri je me iz nim nih vru i na, dje te tu tre ba e e nu di ti vo du, i pri to me se rav na mo pre ma nje go vom os je a-ju e i, a ko li i na pot reb ne vo de mo e se ras pra vi ti i s nad le nim pe di jat rom. Od es tog mje se ca, ka da di-je te uz do je nje po i nje jes ti kru tu hra nu, vo da se da je iz a e ili po su de po seb no pri la go e ne dje te tu, ta ko-er rav na ju i se pre ma os je a ju dje te to ve e i.

Mak ro nut ri jen ti

Bje lan e vi ne

Bje lan e vi ne iz gra u ju ti je lo, va ne su za ra st i pop ra vak o te e nih tki va, a slu e i kao iz vor ener gi je. Mo zak, mi i i, krv, ko a, ko sa, nok ti i ve ziv no tki vo pog la vi to se sas to je od bje lan e vi na. Bje lan e vi ne tran-spor ti ra ju hor mo ne i vi ta mi ne kr vo to kom, te iz gra u ju mi i e i sta ni ce imu no lo kog sus ta va.

Sve bje lan e vi ne sas to je se od ami no ki se li na ko je mo gu bi ti esen ci jal ne ili nee sen ci jal ne. Pot pu ne bje-lan e vi ne sad r e sve esen ci jal ne ami no ki se li ne u od go va ra ju im om je ri ma, a tak ve bje lan e vi ne na la zi mo u hra ni i vo tinj skog po ri jek la i u ne kim ma hu nar ka ma. Ne pot pu ne bje lan e vi ne sad r e ma nje esen ci jal nih ami no ki se li na i bilj nog su po ri jek la. Va lja na po me nu ti da se pra vil nim kom bi ni ra njem bilj nih bje lan e vi na ta ko er mo e pos ti i adek va tan unos svih esen ci jal nih ami no ki se li na. Ipak, naj vri jed ni je na mir ni ce gle de sad r a ja bje la e vi na, s op ti mal nim om je rom esen ci jal nih i nee sen ci jal nih ami no ki se li na, je su mli je ko i ja-ja. Maj i no je mli je ko u tom pog le du na pr vom mjes tu.

Pot pu ne bje lan e vi ne na la ze se u i vo tinj skim iz vo ri ma po put cr ve nog me sa, me sa pe ra di, mli je ka, jo-gur ta, si ra, ja ja te ri be i mor skih plo do va. Ne pot pu ne bje lan e vi ne na la zi mo u bilj nim iz vo ri ma po put gra-ho ri ca, i ta ri ca, pov r a, ora as tih plo do va i sje men ki.


MILICA GAÎ]22

Ug lji ko hid ra ti

Ug lji ko hid ra ti opskr blju ju ti je lo ener gi jom. Ug lji ko hid ra te u ob li ku glu ko ze ti je lo ko ris ti za tre nu ta-no za do vo lja va nje ener get skih pot re ba.

Pos to je dvi je os nov ne vr ste ug lji ko hid ra ta jed nos tav ni i slo e ni. Jed nos tav ni ug lji ko hid ra ti sas to je se od jed nos tav nih e e ra kao to su kon zum ni e er (sa ha ro za), med i me la sa. Jed nos tav ni e e ri pri sut ni su i u vo u i mli je ku. Slo e ni ug lji ko hid ra ti pred stav lja ju du lje mo le ku le e e ra po put kro ba. Ova vr sta ug-lji ko hid ra ta spo ri je se raz gra u je od jed nos tav nih e e ra, to osi gu ra va ti je lu du lje snab di je va nje ener gi jom. Naj bo lji iz vor ove vr ste ug lji ko hid ra ta su i ta ri ce i proiz vo di od i ta ri ca, ma hu nar ke i pov r e.

Mas ti

Mas ti su naj bo ga ti ji iz vor ener gi je, bu du i da osi gu ra va ju ak 9 kcal po gra mu (za raz li ku od ug lji ko-hid ra ta i bje lan e vi na ko ji osi gu ra va ju po 4 kcal). Slu e kao izo la tor od te me pe ra tur nih prom je na, ob la u or ga ne, od r a va ju ko u zdra vom, po ma u u ap sor pci ji vi ta mi na top lji vih u mas ti ma A, D, E i K. Na da lje, mas ti po bolj a va ju okus hra ne i us po ra va ju pra nje nje e lu ca. I ko na no, mas ne su ki se li ne gra ev ni ma te-ri jal, pog la vi to za mo zak, ko ji je u dje te ta nes raz mjer no ve lik u od no su na od ras lu oso bu i tro i oko 50% hra nom une se ne ener gi je. U tom su pog le du po seb no va ne ne za si e ne mas ne ki se li ne.

Va no je za pam ti ti da ni su sve mas ti jed na ke. Ne ke tre ba uno si ti e e, a ne ke va lja iz bje ga va ti. Za do-jen ad i dje cu mas ti su izu zet no va ne hra nji ve tva ri i sto ga ni kak va res trik ci ja u pr vih ne ko li ko go di na i-vo ta ne do la zi u ob zir. To u prak si zna i da ni je pre po ru lji vo da va nje ob ra nog mli je ka i mli je nih proiz vo-da. Tri su os nov ne vr ste mas no a: za si e ne, jed nos tru ko ne za si e ne i vi es tru ko ne za si e ne. Tra ns ne za si e ne mas ti et vr ta su vr sta ko ja nas ta je pri li kom hid ro ge ni ra nja mas ti, prim je ri ce pri li kom proiz vod-nje mar ga ri na. Ovu vr stu mas no a va lja u pot pu nos ti iz bje ga va ti u preh ra ni, bu du i da dje lu je ne po volj no na zdrav lje sr ca i kr vo il nog sus ta va.

Pos to je bilj ni i i vo tinj ski iz vo ri mas no a. Bo ga ti iz vo ri mas no a su bilj na ulja, mas lac, mar ga rin, a na-mir ni ce ko je ih sad r e su me so, mli je ko i mli je ni proiz vo di, ri ba, ja ja, avo ka do, so ja i mas li ne. Mas ti u hra-ni obi no se na la ze kao mje a vi na za si e nih i ne za si e nih mas no a, me u tim, ne ke na mir ni ce, pog la vi to one bilj nog pod ri jet la, sad r e vi i udio ne za si e nih dok dru ge sad r e vi e za si e nih mas no a.

Vi es tru ko ne za si e ne mas ti naj zas tup lje ni je su u ri bi, sje men ka ma, ora as tim plo do vi ma te ulji ma sun-cok re ta, so je i af ra ni ke.

Jed nos tru ko ne za si e ne mas ti naj zas tup lje ni je su u mas li no vom ulju, re pi i nom ulju, maj i nom mli je-ku i avo ka du.

Za si e ne mas ti naj zas tup lje ni je su u cr ve nom me su, vr hnju, pu no mas nim mli je nim proiz vo di ma i pal mi nom ulju.

Tra ns ne za si e ne mas ti na la zi mo u mar ga ri nu i broj nim in dus trij skim pe kar skim proiz vo di ma po pu kek sa, kre ke ra, smr znu tih ti jes ta i sli nih proiz vo da. Na dek la ra ci ji su tra ns ne za si e ne mas ti na ve de ne kao

Tablica 1. Izvori i funkcije osnovnih makronutrijenata

Nutrijent Prehrambeni izvori Uloga u organizmu

Bjelan~evine

Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, meso, riba, jaja, mlijeko i mlije~ni proizvodi, mahunarke, ìtarice, ora{asti plodovi, sjemenke

Rast i popravak tjelesnih stanica. Dojen~ad i djeca imaju ve}e potrebe za bjelan~evinama nego odrasli zbog toga {to rastu, a bjelan~evine su potrebne za stvaranje novih stanica.

Masti

Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, ulje, margarin, maslac, meso, riba, jaja, mlijeko i mlije~ni proizvodi, ìtarice, masline, avokado, ora{asti plodovi, sjemenke

Odràvanje zdravlja i apsorpciju vtamina topivih u masti A, D, E i K. Masti sluè i kao skladi{na energija. Za dojen~ad i djecu koja brzo rastu masti su i va`na gra|evna tvar.

Esencijalne masne kiseline

Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, meso, riba, ulje repice, suncokreta, {afranike, laneno sjeme, orasi, ùmanjak jajeta

Razvoj mozga, vida, sinteza supstanci sli~nih hormonima. Za razliku od drugih vrsta masti, esencijalne masne kiseline ne mogu se sintetizirati u tijelu i zato se moraju unositi hranom.

UgljikohidratiMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, ìtarice i proizvodi od ìtarica, kukuruz, krumpir, vo}e, mlijeko, {e}er

Opskrba tijela osnovnim izvorom energije.

Prehrambena vlaknaCjelovite ìtarice i proizvodi od cjelovitih ìtarica, vo}e, mahunarke, sjemenke, ora{asti plodovi

Odràvanje zdravlja probavnog sustava. Cjelovite, neprocesirane vrste ìtarica dobar su izvor neprobavljivih vlakana.



hid ro ge ni ra na bilj na ulja. U broj nim za pad nim dr a va ma pro vo di se ini ci ja ti va uk la nja nja ove vr ste mas-no a u hra ni te jas ni jeg dek la ri ra nja sad r a ja tra ns mas nih ki se li na.

Vi ta mi ni i mi ne ra li

Adek va tan unos vi ta mi na i mi ne ra la neop ho dan je za nor ma lan ra st i raz voj. Re zul tat ne do volj nog uno sa po je di nih nut ri je na ta mo e re zul ti ra ti zas to jem u ras tu i raz vo ju, te broj nim zdrav stve nim po re me-a ji ma. Dje ca u do bi od 02 go di ne unos svih pot reb nih nut ri je na ta tre ba la bi osi gu ra ti urav no te e nom preh ra nom. S ob zi rom na jo uvi jek og ra ni en unos po je di nih sku pi na na mir ni ca u ovoj do bi, po seb no je va no da one na mir ni ce, ko je se da ju dje ci ove do bi, bu du vi so ke nut ri tiv ne gus to e.

Mik ro nut ri jen ti

Vi ta mi ni

Vi ta mi ni su or gan ske sup stan ci je ko je su ti je lu pot reb ne za od vi ja nje me ta bo li kih pro ce sa. U ti je lu obav lja ju broj ne fun kci je, od ulo ge u stva ra nju cr ve nih kr vnih zr na ca, pre ko pot po re imu no lo kom sus ta-vu do os lo ba a nja ener gi je iz hra ne. Tri nae st je vi ta mi na esen ci jal nih za od r a va nje zdrav lja, a poz na ti su kao vi ta mi ni A, C, D, E, K i osam vi ta mi na B sku pi ne.

Dvi je su os nov ne sku pi ne vi ta mi na, a po di je lje ni su pre ma na i nu ka ko ih ti je lo ap sor bi ra. Raz li ku je-mo vi ta mi ne top lji ve u vo di (vi ta mi ni B i C) i top lji ve u mas ti ma (A,D, E i K). Vi ta mi ni top lji vi u mas ti ma poh ra nju ju se u ti je lu i ako ih uzi ma mo u pre kom jer nim ko li i na ma mo gu bi ti tok si ni. Vi ta mi ni top lji vi u vo di u su vi ku se iz lu u ju iz or ga niz ma, sto ga ne pred stav lja ju pri jet nju zdrav lju ni ka da se uzi ma ju u po-vi e nim do za ma.

Raz li i te vi ta mi ne na la zi mo u raz li i tim preh ram be nim iz vo ri ma (vi di tab li cu), a naj bo ga ti ji iz vor vi-ta mi na su pov r e, vo e i cje lo vi te i ta ri ce.

Tablica 2. Izvori i funkcije vitamina


Vitamin AMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, mlijeko i mlije~ni proizvodi, jetra, jaja, masna riba

Zdravlje o~iju, koè i kose.

Beta karotenNaran~e, mandarine, marelice, mrkva, dinja, {pinat, brokula, batat

Beta karoten pretvara se u vitamin A u tijelu.

Tiamin (B1)Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, p{eni~ne klice, cjelovite ìtarice, kvasac, oboga}ene ìtarice, meso

Osloba|anje energije iz hrane.

Riboflavin (B2)Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, mlije~ni proizvodi, kvasac, meso, jaja, oboga}ene ìtarice, gljive, cjelovite ìtarice

Zdravlje koè i o~iju, osloba|anje energije iz hrane.

Niacin (B3)Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, meso, riba, mahunarke, jaja, mlijeko, oboga}ene ìtarice

Rast i osloba|anje energije iz hrane.

Vitamin B12Maj~ino mlijeko, dojena~ka formula, meso, riba, morski plodovi, jaja, mlijeko

Stvaranje ìv~anih stanica, genetskog materijala (DNA) i crvenih krvnih zrnaca.

Folna kiselinaMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, zeleno lisnato povr}e, cjelovite ìtarice, mahunarke, ora{asti plodovi, oboga}ene ìtarice

Zdrav rast i razvoj, stvaranje crvenih krvnih zrnaca.

Vitamin CMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, krumpir, per{in, citrusi i sokovi od citrusa, prokulice, kupus, paprika, bobi~asto vo}e

Zdravlje koè, kostiju i desni, potpomaè apsorpciju èljeza koje nije porijeklom iz ìvotinjskih izvora

Vitamin DMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, masna riba, jaja, maslac, margarin, sir

Zdravlje kostiju, zubi, pospje{uje apsorpciju kalcija. Vitamin D stvara se u koì tijekom izlaganja suncu.

Vitamin EMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, p{eni~ne klice, biljna ulja, ora{asti plodovi, sjemenke, ulje ora{astih plodova i sjemenki

Razvoj i odràvanje tjelesnih stanica posebice krvi i ìv~anog sustava, posjeduje antioksidativnu aktivnost.

Mi ne ra li

Mi ne ra li su od go vor ni za broj ne fun kci je or ga niz ma, prim je ri ce sud je lu ju u iz grad nji ja kih kos ti ju i zu bi, od r a va ju rav no te u te ku i na, va ni su za fun kci ju sr ca i pri je nos iv a nih im pul sa.

Mi ne ra li se di je le u dvi je ve li ke sku pi ne: mak ro mi ne ra le i ele men te u tra go vi ma. Mak ro mi ne ra li su kal cij, mag ne zij, fos for, nat rij, klo rid i ka lij. Nat rij, klor i ka lij, ut je u na rav no te u tje les nih te ku i na. Tri nae st ele me-na ta u tra go vi ma ti je lu je pot reb no u izu zet no ma lim ko li i na ma, ali su vr lo va ni, po se bi ce ci nk i e lje zo.


MILICA GA^I]24

Sad r aj ele me na ta u tra go vi ma u hra ni ovi si o sas ta vu tla i vo de, i o na i nu ob ra de na mir ni ce. Na da-lje, en do ge ni im be ni ci i preh ra na ut je u na nji ho vu biois ko ris ti vo st. Naj bo lji na in da se osi gu ra ju adek-vat ne ko li i ne mi ne ra la u tra go vi ma, to vri je di i za os ta le nut ri jen te, je raz no li ka preh ra na, a po seb no oda-bir hra ne ko ja ni je in dus trij ski ob ra e na.

e st mak ro mi ne ra la i tri nae st ele me na ta u tra go vi ma na la zi mo u raz li i tim preh ram be nim iz vo ri ma (vi di tab li cu).

Preh ram be na vlak na

Dva su ti pa preh ram be nih vla ka na: vlak na to pi va i ne to pi va u vo di. To pi va vlak na (npr. pek tin) ota-pa ju se u pro ce su pro ba ve stva ra ju i vis koz nu, ge lu sli nu ma su ko ja ti ti cje lo ku pan pro bav ni sus tav od ap sor pci je raz li i tih sup stan ci ja. Prim je ri ce, spre a va ju i ap sor pci ju ko les te ro la, ima ju ve li ku ulo gu u pre-ven ci ji kar dio vas ku lar nih bo les ti. To pi va vlak na na la ze se u vo u i pov r u kao to su lji ve, pro ku li ce, te u i ta ri ca ma ri i i zo bi.

Ne to pi va vlak na (ce lu lo za, he mi ce lu lo za, lig nin) ula ze i iz la ze iz pro bav nog sus ta va go to vo nep ro mi-je nje na. Ta ko er mo gu ap sor bi ra ti vo du, a pri pi su je im se lak sa tiv no dje lo va nje jer spre a va ju kon sti pa ci ju (zat vor) i osi gu ra va ju re do vi to pra nje nje cri je va. Ovak vo i e nje spre a va du e zad r a va nje ne kih tok-si nih sup stan ci ja u or ga niz mu ti te i ga pri tom od raz li i tih bo les ti ili po ten ci jal no opas nih sta nja.

Pe ni ca, grah, ar ti o ke, me ki nje, smok ve, ne ke su od na mir ni ca ko je sad r e ne to pi va preh ram be na vlak na.Ot pri li ke su dvi je tre i ne ili tri et vr ti ne ukup nih vla ka na u ti pi noj, mje o vi toj preh ra ni ne to pi va vlak na.Preh ram be na vlak na na la ze se is klju i vo u vo u, pov r u, i ta ri ca ma i ora si ma. Mli je ko, me so i ja ja ne

sad r e ih. Kon zer vi ra no i smr znu to vo e i pov r e sad r i ih u jed na kim ko li i na ma kao i svje e. Os ta li na i-ni ob ra i va nja mo gu sma nji ti nji hov sad r aj. Su e nje i gnje e nje, prim je ri ce, uni ta va ju spo sob no st vla ka-na da zad r a va ju vo du. Uk la nja nje sje men ki i ljus ke, ta ko er sma nju je sad r aj vla ka na. Neo gu lje ne raj i ce ima ju vi e preh ram be nih vla ka na od ogu lje nih ko je ih pak ima ju vi e ne go sok od raj i ce. Is to ta ko kruh od cje lo vi tih i ta ri ca bo ga ti ji je preh ram be nim vlak ni ma od bi je log kru ha.

Ve i na vo a i pov r a sad r i ma nje od 2 g preh ram be nih vla ka na po ob ro ku, a i ta ri ce ma nje 1 g po ob-ro ku. Sa mo ne ke le gu mi no ze, cje lo vi te i ta ri ce i kon cen tri ra ni it ni proiz vo di sad r e ve e ko li i ne vla ka na.

Za od ras le se pre po ru e ni dnev ni unos preh ram be nih vla ka na kre e u ras po nu iz me u 20 i 35 g, od-nos no 10 13 g /1000 une se nih kcal. U pos ljed nje vri je me nas to ji se de fi ni ra ti pre po ru ka uno sa vla ka na za dje cu i ado les cen te. Ia ko ute me lje na na og ra ni e nim kli ni kim po da ci ma, pre po ru ka se od no si na dnev-ni unos vla ka na i ja je ko li i na u gra mi ma jed na ka bro ju nji ho vih go di na uve a nom za 5. Ova kav se unos nas tav lja dok se ne pos tig ne dnev ni unos od 25 35 g dnev no. Za do jen ad i dje cu is pod dvi je go di ne ni je de fi ni ran pre po ru e ni dnev ni unos.

Sol

Sol (ili nat ri jev klo rid) je va na za od r a va nje rav no te e te ku i na u ti je lu i pot po ma e fun kci ju iv a-nog sus ta va. Sol je pri rod no pri sut na u mno gim na mir ni ca ma i vo di.

Sol se ne do da je hra ni za do jen ad do pr ve go di ne i vo ta. Maj i no mli je ko ili do je na ka for mu la osi-gu ra va do volj ne ko li i ne so li ko je su pot reb ne do jen a di. Ka da zdra vo jed no go di nje di je te po ne jes ti raz-nov r snu kru tu hra nu, do da tak ma le ko li i ne so li ne e bi ti te tan za di je te. Ipak, tre ba ima ti na umu da je sklo no st pre ma sla nom ste e na i sto ga tre ba bi ti na op re zu pri li kom uvo e nja sla ne hra ne, pog la vi to za to jer se na vi ka va njem na sla nu hra nu stje e je dan od glav nih ri zi nih im be ni ka za kas ni ji nas ta nak vi so kog tla ka (hi per ten zi je).

Tablica 3. Izvori i funkcije osnovnih minerala


@eljezoMaj~ino mlijeko, oboga}ene dojena~ke formule i `itarice, meso, riba, jaja, mahunarke, zeleno lisnato povr}e, su{eno vo}e

Zdravu krv i mi{i}e.

KalcijMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, mlije~ni proizvodi, sitna riba (srdelice, in}uni), zeleno lisnato povr}e, su{eno vo}e

Zdravlje kostiju, zubi.

Fluorid Florirana voda, ribaJa~anje zubi i smanjenje rizika od nastanka zubnog karijesa.

CinkMaj~ino mlijeko, dojena~ka formula, meso, plodovi mora, mlijeko, mahunarke, ora{asti plodovi

Zdrav rast i ja~anje imuniteta, cijeljenje rana.



Kon zum ni e er

e er pred stav lja iz vor ener gi je za ti je lo, me u tim, kon zum ni, bi je li e er smat ra se praz nim ka lo ri ja-ma jer ti je lo ne opskr blju je ni ti jed nim va nim nut ri jen tom, osim to osi gu ra va ener gi ju.

Bi je li (ili kon zum ni) e er na zi va se jo i sa ha ro za, a proiz vo di se od e er ne re pe ili e er ne tr ske. Me-la sa je kon cen trat ko ji zaos ta je na kon ek strak ci je sa ha ro ze iz e er ne tr ske. Sme i e er je kris tal ni bi je li eer ob lo en me la som. Poz na ti su i dru gi zas la i va i po put je me nog sla da, ja vo ro vog si ru pa ili me da. Va-lja ima ti na umu da med ni je do pu te no da va ti dje ci pri je nav r e ne pr ve go di ne.

Sve vr ste zas la i va a i e e ra tre ba ko ris ti ti na das ve um je re no u preh ra ni do jen a di i dje ce. Pre kom jer-ne ko li i ne e e ra u preh ra ni dje ce mo gu uz ro ko va ti pro ljev, zub ni ka ri jes i pre kom jer nu tje les nu ma su zbog po vi e nog ka lo rij skog uno sa. to vi e, di je te se ra a s uro e nom sklo no u pre ma slat kom. Tu sklo no-st ni je uput no do dat no po ti ca ti da va njem slat ke hra ne jer e di je te po e ti od bi ja ti hra nu dru gih oku sa, a ta e ga sklo no st nas ta vi ti op te re i va ti ti je kom ci je log i vo ta. Sto ga je pred ro di te lji ma iza zov ka ko za do vo lji ti tu pre fe ren ci ju dje te ta, a pri tom ne zgri je i ti s do dat nim ko li i na ma ne po elj nog e e ra. Vo e, ko je je pri-rod no slat ko, uvi jek je naj bo lji oda bir jer sad r i i broj ne dru ge va ne nut ri jen te i nep ro bav lji va preh ram be-na vlak na.

Nut ri tiv ne pot re be do jen a di i dje ce

U pr vih 6 mje se ci do jen ad do bi va do volj no bje lan e vi na pu tem maj i nog mli je ka ili do je na ke for-mu le, a do dat ne bje lan e vi ne u dru goj po lo vi ni pr ve go di ne, za do vo lja va ju se uzi ma njem kru te hra ne. Va-lja na po me nu ti da je ne dos ta tak bje lan e vi na vr lo ri je dak prob lem u ve i ne zdra ve dje ce ne ve ge ta ri ja na ca. Ako se po ja vi, obi no je po ve zan s ja ko ne dos tat nim ka lo rij skim uno som, ili se ra di o bo les nom dje te tu.

Ti je kom pr vih e st mje se ci, maj i no mli je ko ili do je na ka for mu la sad r e svu pot reb nu ko li i nu mas ti za do jen ad. Od es tog mje se ca do go di ne da na, ia ko se uvo de no ve na mir ni ce, maj i no mli je ko ili do je na-ka for mu la i da lje os ta ju os nov ni iz vor mas ti u preh ra ni. Od nav r e ne pr ve go di ne i vo ta, mas ti tre ba ju i ni ti prib li no 30 35% ener get skih pot re ba. Pri tom unos za si e nih mas ti ne bi tre bao pre ma i va ti 10% uno sa.

Ug lji ko hid ra ti tre ba ju i ni ti od 45 60% ka lo rij skog uno sa, a nag la sak tre ba bi ti na i ta ri ca ma od cje-lo vi tom zr na. Jed nos tav ne e e re va lja iz bje ga va ti u preh ra ni do jen a di, a u dje ce od nav r e ne pr ve go di ne do es te go di ne ivota unos jed nos tav nih e e ra va lja og ra ni i ti na prib li no 30 g dnev no.

U Tab li ci 4. pri ka za ne su pre po ru e ne vri jed nos ti uno sa za ener gi ju i po je di ne mak ro nut ri jen te u ovis-nos ti o do bi dje te ta.

Tablica 4. Preporu~eni dnevni unos energije i hranjivih tvari za planiranje prehrane u dje~jim vrti}ima*Energija i hranjive tvari Dojen~ad 612 mjeseci Djeca 13 godine Djeca 46 godina

1.Energija (kcal/dan)1 850 1 200 1 600

Energija (kJ / dan) 3 555 5 018 6 690

2.Bjelan~evine (% energije/dan)2,3 1015 1015 1015Bjelan~evine (g/dan) 2132 3045 4060

3.Masti (% energije/dan)4 3545 3035 3035Masti ( g/dan) 3343 4047 5362

4.Zasi}ene masti (% energije/dan) 10 10Zasi}ene masti (g/dan) 13 18

5.Ugljikohidrati (% energije/dan) 4550 5060 5060Ugljikohidrati (g/dan) 96106 150180 200240

6.Jednostavni {e}eri (% energije/dan)5 < 10 < 10Jednostavni {e}eri (g/dan) < 30 < 40

7.Vlakna (g/4,18 MJ ili g/1000 kcal) > 10 > 10

Vlakna (g/dan) > 12 > 16*za normalno uhranjenu i umjereno tjelesno aktivnu djecu

1 Doputeni raspon energije (kcal/dan): za dojenad 6-12 mjeseci (800-900); za djecu 1-3godine 1150-1250; za djecu 4-6 go-dina (1550-1650)

2Bjelanevine najvie do 20% energije na dan za djecu > 1 godine starosti3Od ukupne dnevne koliine unosa bjelanevina najmanje 50% punovrijednih (namirnice ivotinjskog podrijetla)4 Ukupni unos masti za djecu 1-3godine najvie do 40%; a za djecu 4-6godina najvie do 35% dnevnog energetskog unosa i ne manje od 25% dnevnog energetskog unosa

5Jednostavni eeri koji su dodani hrani i piima, a nisu porijeklom iz mlijeka i mlijenih proizvoda


MILICA GA^I]26

Tablica 5. Preporu~eni dnevni unos vitamina i mineralnih tvari

VITAMINI I MINERALNE TVARI DOJEN^AD 612 mjeseciDJECA

13 godineDJECA

46 godina

Vitamin A (retinol), bkaroten (mg ekvivalenta)1 0,6 0,6 0,7

Vitamin D (kalciferoli) (mg)2 10 5 5

Vitamin E (tokoferoli) (mg ekvivalenta)3 4 dje~aci: 6 djevoj~ice: 5 8

Vitamin K (mg) 10 15 20

Tiamin (vitamin B1) (mg) 0,4 0,6 0,8

Riboflavin (vitamin B2) (mg) 0,4 0,7 0,9

Niacin (mg ekvivalenta)4 5 7 10

Vitamin B6 (piridoksin) (mg) 0,3 0,4 0,5

Folat/folna kiselina (mg ekvivalenta)5 80 200 300

Pantotenska kiselina (mg) 3 4 4

Biotin (mg ) 510 1015 1015

Vitamin B12 (kobalamini) (mg ) 0,8 1 1,5

Vitamin C (mg) 55 60 70

Natrij (mg) 180 300 410

Kloridi (mg) 270 450 620

Kalij (mg) 650 1000 1400

Kalcij (mg) 400 600 700

Fosfor (mg) 300 500 600

Magnezij (mg) 60 80 120

@eljezo (mg) 8 8 8

Jod (mg ) 80 100 120

Fluor (mg)6 0,5 0,7 1,1

Cink (mg) 2 3 5

Selen (mg) 730 1040 1545

Bakar (mg) 0,60,7 0,51 0,51

Mangan (mg) 0,61 11,5 1,52

Krom (mg) 2040 2060 2080

Molibden (mg) 2040 2550 3075

Vi ta mi ni su pot reb ni u vr lo ma lim ko li i na ma, me u tim ako se ne za do vo lja va ju pre po ru e ne dnev ne do ze mo gu se raz vi ti sim pto mi de fi ci ta. Na sup rot to me, ako se uzi ma ju u pre kom jer nim ko li i na ma mo gu bi-ti i tet ni. Stav svih krov nih or ga ni za ci ja ko je se ba ve preh ra nom dje ce je da se unos svih hra nji vih tva ri tre ba osi gu ra ti kva li tet nom i raz nov r snom preh ra nom te da va lja iz bje ga va ti po se za nje za sup le men ti ma.

Raz nov r sna, urav no te e na preh ra na mo e osi gu ra ti adek vat ne ko li i ne svih esen ci jal nih mi ne ra la. Ipak, va lja ima ti na umu da do jen ad i dje ca ima ju po seb ne pot re be za e lje zom, cin kom i kal ci jem ko ji su pot reb ni za brz ra st ske let nog mi i ja, kos ti ju i po ra st vo lu me na kr vi ti je kom pr ve dvi je go di ne i vo ta.

U Tab li ci 5. pri ka za ne su pre po ru e ne vri jed nos ti uno sa za po je di ne mik ro nut ri jen te u ovis nos ti o do-bi dje te ta.

1 1 mg retinol ekvivalenta = 1 mg retinola = 6 mg all-trans-b-karotena = 12 mg ostalih karotenoida provitamina A = 1,15 mg all-trans-retinil acetata = 1,83 mg all-trans-retinil palmitata; 1 IU = 0,3 mg retinola

21 mg = 40 IU; 3 1 mg RRR-a-tokoferol ekvivalenta = 1 mg RRR-a-tokoferola = 1,49 IU; 1 IU = 0,67 mg RRR-a-tokoferola = 1 mg all-rac-a-tokoferil acetata; 1 mg RRR-a-to-koferol (D-a-tokoferol) ekvivalenta = 1,1 mg RRR-a-tokoferil acetata (D-a-tokoferil acetata) = 2 mg RRR-b-tokoferola (D-b-tokoferola) = 4 mg RRR-g-toko-ferola (D-g-tokoferola) = 100 mg RRR-d-tokoferola (D-d-tokoferola) = 3,3 mg RRR-a-tokotrienola (D-a-tokotrienola) = 1,49 mg all-rac-a-tokoferil acetata (D, L-a-tokoferil acetata)

4niacin ekvivalent = mg nikotinske kiseline + mg triptofana/6051 ekvivalent folata = 1 mg folata iz hrane = 0,6 mg folne kiseline iz oboga}ene hrane6 Ukoliko dugotrajan unos prelazi gornju granicu (oko 0,1 mg/kg/dan), posebno u dobi 2-8 godina, mogu}a je pojava fl uoroze



Li te ra tu ra

Krau ses Food, Nut ri tion and Diet Th e ra py (2000) Saun de rs Com pa ny, Phi la del phia.E. N. Whit ney, S. R. Rol fes (2002) Un der stan di ng Nut ri tion, Wad swor th/Th omson Lear ni ng, Bel mo nt.Al pe rs DH, Sten son WF, Bier DM. Ma nual of Nut ri tio nal Th e ra peu ti cs. 4th ed. Phi la del phia: Lip pin co tt Wil lia-ms & Wil ki ns; 2002.Shaw V, Lawson M, edi to rs. Cli ni cal Pae diat ric Die te ti cs. 2nd ed. Lon don: Blac kwe ll; 2001.Na rod ne no vi ne 105/2002Ger man Nut ri tion So cie ty (DGE), Aus trian Nut ri tion So cie ty (GE), Swi ss So cie ty for Nut ri tion Re ser ch (SGE), Swi ss Nut ri tion As so cia tion (SVE) Re fe ren ce va lues for nut rie nt in ta ke. 1st edi tion in Ger ma n-Fran kfu rt/main: Um schau/Braus, 2000. pp 57125.


MILICA GA^I]

Al ter na tiv na preh ra na smi je li se ko ris ti ti u dje joj do bi

Prof.dr.sc. Sa nja Ko la ek, dr.med

Documents

Prehrambeni standard za planiranje prehrane djece u … u predskolskoj dobi...Prehrambeni standard za planiranje prehrane djece u dječjem