Gordana Markovi}

Narodni muzej – Vaqevo

PREDLOG KONCEPCIJE MUZEJSKE POSTAVKE

„KU]A NENADOVI]A“

U KOMPLEKSU ZNAMENITO MESTO BRANKOVINA

- sa akcentom na etnografski sadr`aj -

Apstrakt: Vi{eslojno kulturno nasle|e Brankovine i uloga porodiceNenadovi} u istorijskim doga|ajima u prvoj polovini 19. veka, poznatim kaoprvi i drugi srpski ustanak i stvarawe srpske dr`ave, pru`aju mogu}nost zanovu muzejsku prezentaciju u ovoj za{ti}enoj celini. Kompleksna muzejskapostavka u replici Ku}e Nenadovi}a, sa dve osnovne teme istorijskom ietnolo{kom, trebalo bi da prika`e jedan slo`en dru{tveno-istorijskiproces i tradicionalni kulturni miqe u kojem su se ovi doga|aji odvijali saposebnim akcentom na doprinos porodice Nenadovi}.

I

Potreba za formirawem nove muzejske postavke

Potreba za isticawem nacionalnih vrednosti na po~etku 21. veka,srame`qivo izrawa kao nekad u epohi romantizma, kada je za posledi-cu imala formirawe istorijskih, etnografskih1 i muzeja na otvore-nom (ovi za{ti}eni i u jednu celinu organizovani objekti poznati sukao muzeji na otvorenom ili skansen2). Ciq muzeja na otvorenom je daprika`u regionalne karakteristike narodne arhitekture neke et-ni~ke zajednice ili, pak, prika`u prostor u kojem je ‘ivela i radilaneka poznata li~nost a sve to kroz prizmu ‘ivota obi~nih qudi iwihovih svakodnevnih aktivnosti.

169

UDK = 069.4 (497.11 Brankovina)

1 Antun Bauer, Historijski muzeji u historiji muzeja, Zbornik istorijskog muzejaSrbije 15 – 16, Beograd 1979, str. 123 – 133

2 [ve|anin Artur Hacelijus 1891. g. osniva Skansen-muzej u kojem je rekonstrui-san seoski ‘ivot.

Znamenito mesto Brankovina sa svojim prirodno-geografskim po-lo`ajem i vi{eslojnim kulturno-istorijskim nasle|em,3 pru`a do-voqno argumenata da se razmi{qa o novoj organizaciji ove za{ti}e-ne celine i formirawu skansena.

Tokom 2003. godine, zapo~eli su radovi na gradwi replike Ku}eNenadovi}a u okviru postoje}eg kompleksa u Brankovini, a premapredlogu datom u Elaboratu: Znamenito mesto Brankovina – stvaraweuslova za formirawe skansena.4 Prema pomenutom Elaboratu plani-rano je formirawe oku}nice u kojoj bi centralno mesto pripadaloKu}i Nenadovi}a i postoje}em vajatu Nenadovi}a (koji bi se u novojkoncepciji preneo pored ku}e, jer je to wegov prirodan polo`aj) a usaradwi sa Zavodom za za{titu spomenika kulture „Vaqevo“ uradiobi se predlog za postavqawe drugih objekata u oku}nici. Nakon kon-sultovawa postoje}e literature5 i uvida u trenutno stawe na terenu,stru~waci Zavoda za za{titu spomenika kulture „Vaqevo“ i Naro-dnog muzeja Vaqevo, do{li su do zakqu~ka da je vi{estruko opravdanoda se postoje}a ku}a porodice Nenadovi}, ili boqe re}i ostaci ku}ene izme{taju, nego, da se uradi wena replika na slobodnoj povr{ini(31 ar) do {kolskog dvori{ta, predvi|enoj za {irewe kompleksa. Re-plika Ku}e Nenadovi}a je dimenzija 13 h 8,12 m i pripada tipu ku}epolubrvnare polu~atmare, tzv. „ku}a na }elicu“, koja ima 5 prostori-ja, podrum i trem sa kojeg se ulazi u „ku}u“ i sobe.

Prema prirodi posla koju muzej obavqa i prema raspodeli obavezakoje Narodni muzej Vaqevo ima u okviru starawa o muzejskim postav-kama u kompleksu Znamenito mesto Brankovina (u okviru Saveta

Gordana Markovi}

170

3 Prostor Znamenitog mesta Brankovina je celina kompleksnog sadr`aja i ~ine je:a) porta sa crkvom Svetih Arhan|ela i bogatom crkvenom riznicom, u ~ijoj su ne-posrednoj blizini grobovi ~lanova porodice Nenadovi}, grob pesnikiwe Desan-ke Maksimovi}, ~esma i objekti narodnog neimarstva – sobra{ice; b) staro{kolsko dvori{te sa starom ili Protinom {kolom, novom ili Desankinom{kolom, bunarom, vajatom Nenadovi}a, {kolskom pisarnicom; v) prazna parce-la na kojoj je planirano {irewe kompleksa.

4 Gordana Markovi}, Znamenito mesto Brankovina - stvarawe uslova za formi-rawe skansena, Narodni muzej Vaqevo, Delovodnik br. 90, od 11.juna 2002.

5 Qubomir Pavlovi}, Kolubara i Podgorina, antropogeografska promatrawa, Beo-grad 1907, str. 572; Branko Vujovi}, Brankovina, Beograd 1983. g. str. 114 -115;Dr Miloslav Stojadinovi}, Na{e selo, Beograd 1929, str. 88.

Brankovine6), name}u se i obaveze u vezi planiranih poslova na pro-{irivawu kompleksa ozna~ene kao nove ili dopuwene muzejske postav-

ke u objektima Protine i Desankine {kole i novoformirane oku}ni-ce. Na ovim poslovima bili bi anga`ovani stru~waci – (istori~ari,istori~ari umetnosti i etnolozi, u zavisnosti od konkretneizlo`be) Narodnog muzeja Vaqevo uz anga`ovawe i spoqnih saradni-ka: kolega iz mati~nih muzeja (Istorijskog muzeja Srbije, Vukovog iDositejevog muzeja, Pedago{kog muzeja Srbije, Etnografskog muzeja uBeogradu) i sli~nih ustanova za{tite kao i arhitekti i dizajneri.Prema dinamici rada koju je predvideo pomenuti Elaborat, 2003. i2004. godina predvi|ene su za izradu koncepcije, prikupqawe muze-alija, konzervaciju i realizaciju novih muzejskih postavki u pomenu-tim – postoje}im objektima kompleksa Znamenitog mesta Brankovinai u replici Ku}e Nenadovi}a.

II

Osnovne karakteristike koncepcije muzejske

postavke u Ku}i Nenadovi}a

Uloga Brankovine i porodice Nenadovi} u istorijskim doga|aji-ma u prvoj polovini 19. veka i wihova refleksija na daqa dru{tvena,istorijska i kulturna de{avawa u Srbiji, pru`aju mogu}nost muzejskeprezentacije. Ovakav pristup ovom istorijskom periodu, wegovim do-ga|ajima i li~nostima, bio bi i zna~ajan doprinos programu obe-le`avawa dva veka od po~etka srpske revolucije.

Istra`uju}i antropogeografske karakteristike kolubarskogprostora na prelazu 19. i 20. veka, Qubomir Pavlovi} je izneo neko-lika zapa`awa o nasequ Brankovina, kao selu razbijenog tipa, ~ije suse ku}e izdvojile u „xemate“ a govore}i o poreklu wenog stanovni-{tva, izme|u ostalog pi{e: „Nenadovi}a se porodica doselila u op-{toj seobi, pri kraju 17. stole}a... Nenadovi}i su u po~etku 19. stole-}a igrali znatnu ulogu u na{oj istoriji, ali su ih vreme i prilikeuklonile odavde, te ih danas ovde nema, ve} su rastureni po Vaqevu i

Predlog koncepcije muzejske postavke...

171

6 Brigu o objektima i organizaciju sadr`aja u wima zajedni~ki vode: Crkvena op-{tina u Brankovini, Osnovna {kola u Brankovini, Narodni muzej Vaqevo, a odstrane SO Vaqevo formiran je 2001. g. i privremeni organ Savet Znamenitogmesta Brankovina, u kojem se pored navedenih institucija nalaze i predstavniciSO Vaqevo (podpredsednik SO, odbornik iz Brankovine, na~elnik finansija),Zavoda za za{titu spomenika kulture „Vaqevo“, Mati~ne biblioteke u Vaqevu iTuristi~ke organizacije Vaqevo.

celom svetu. Wihovi su srodnici Lazarevi}i, ima ih 4 ku}e i slave sv.Alimpija.“7 Mnogo godina kasnije, govore}i o kulturno-istorijskomzna~aju Brankovine i znamenitih li~nosti iz porodice Nenadovi},Branko Vujovi}8 ka`e da se jedina sa~uvana ku}a ove porodice nalaziu zaseoku Lazarevi}a. „Ova porodica je, kao {to se zna, u srodstvu saNenadovi}ima, koji su se sredinom pro{log veka iselili iz Branko-vine u Vaqevo. Tom prilikom su preci sada{weg vlasnika otkupili,Protinu ku}u, koja se prvobitno nalazila na drugom mestu – na Rezi-nama, gde su bile i druge ku}e Nenadovi}a, opkoqene gustom {umomispod koje se danas nalazi Protin bunar, zatim mo~ilo za pojewe sto-ke i jedan stari orah koji je stajao nekad ispred ku}e. Kada su ku}u ot-kupili novi vlasnici su je najpre pa`qivo razgradili i gra|evinskimaterijal prevezli na svoje imawe, gde su je ponovo sagradili, nastoje-}i da bude ista u svemu kao ona ranija. Danas nije lako utvrditi {ta jeu ovoj ku}i, posle tolikih prohujalih decenija, ostalo staro, prvobi-tno, a {ta je u woj uneto, dodato i prepravqeno, kao trag potowih vre-mena. Op{ti izgled ku}e, na~in gra|ewa, posebno obrada kamena idrveta, sve to upu}uje na sredinu pro{log veka i ku}a, sva je prilika,ne bi mogla biti starija od 1840-1850. godine. Dakle, to bi mogla bitihronolo{ki posledwa u kojoj su Nenadovi}i stanovali...Danas ovapolusru{ena i skoro potpuno napu{tena ku}a ima krajwe ‘alostanizgled.“9

Istorijska uloga porodice Nenadovi} u srpskim ustancima, pro-cesima uspostavqawa Srbije kao pravne dr`ave i formirawu wenediplomatije,10 poznata je i od neprocewive je vrednosti.

Izneti podaci o Brankovini na osnovu konsultovane literature,11

po~etna koncepcija koja se odnosi na daqe {irewe kompleksa Zname-nito mesto Brankovina12 i uloga istorijskih muzeja, kao posebne vrstemuzeja, koji imaju zadatak da celovito prika`u proces istorijskog ra-

Gordana Markovi}

172

7 Qubomir Pavlovi}, Kolubara i Podgorina, antropogeografska promatrawa, Beo-grad 1907, str. 572

8 Branko Vujovi}, Brankovina, Beograd 1983. g. str. 114 -1159 Isto10 Knez Aleksa Nenadovi} je jedan od prvih pose~enih srpskih knezova; u Vaqevu se

formira prvi sud u ustani~koj Srbiji; Prota Mateja Nenadovi} je pisac zakonai prvi srpski diplomata, a Jakov Nenadovi} je prvi srpski ministar policije.

11 Pogledati napomenu 5.12 Pogledati napomenu 4.

zvitka,13 bile su osnovne smernice za stvarawe koncepcije budu}e mu-zejske postavke u Ku}i Nenadovi}a.

Kako se o autenti~nosti ovog objekta (ku}e) ne mo`e sa sigurno{}ugovoriti zbog nedostatka materijalnih dokaza i istorijskih podata-ka o woj, ponu|eno re{ewe izrade replike Ku}e Nenadovi}a pokazalose kao veoma prihvatqivo pri ~emu se mogu}nosti za muzeolo{ku pre-zentaciju ne umawuju.

Budu}a muzejska postavka u Ku}i Nenadovi}a bila bi kompleksnogsadr`aja, jer se slo`eni dru{tveni i istorijski procesi muzeolo{kimogu predstaviti samo „kombinovanim kori{}ewem najrazli~itijihvrsta muzejskog materijala“. Okosnicu ove muzejske postavke ~inilebi dve teme: istorijska i etnografska.

A) Istorijski aspekt ove postavke treba da uka`e na istorijskuulogu porodice Nenadovi}, Prote Mateje Nenadovi}a i Brankovine uustani~koj Srbiji. Organizacija prostora u replici Ku}e Nenadovi-}a pru`a dovoqno mogu}nosti jer se radi o tzv. ~etvorodelnoj ku}i.Detaqnu koncepciju i sinopsis ovog dela postavke trebalo bi da pre-dlo`i istori~ar a da bi ovaj sadr`aj bio potpun i celovit neophodnoje koristiti arheolo{ki i etnolo{ki materijal, koji bi u okviru oveteme bili prate}i materijal. Poznato je da uloga etnolo{kog materi-jala u prezentovawu istorijskih li~nosti i doga|aja je da prika`e(do~ara) „tradicionalni kulturni miqe u kojem se istorijski procesodvija“.14 O novoj muzejskoj prezentaciji koja bi trebalo da prika`edoprinos porodice Nenadovi} tokom 19. veka, razmi{qalo se i prenekoliko godina15 ali u okviru prostora Protine {kole. Me|utim,{irewem kompleksa dobio se novi prostor u kojem bi pomenuta ilineka druga koncepcija mogla jo{ boqe da se prezentuje.

B) Svakodnevni ‘ivot sa akcentom na regionalne karakteristikenarodne arhitekture i kulture stanovawa u ovom istorijskom periodu

Predlog koncepcije muzejske postavke...

173

13 Antun Bauer, Historijski muzeji u historiji muzeja, Zbornik Istorijskog muzejaSrbije 15-16, Beograd 1979, str.123-132; @eqka [kori}, Etnografski predmeti uistorijskim muzejima, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 15 – 16, Beograd 1979,str. 142-149; mr @eqka [kori}, Etnografska zbirka Istorijskog muzeja Srbije,Zbornik Etnografskog muzeja u Beogradu 1901 -2001, Beograd 2001, str. 73-84

14 @eqka [kori}, Etnografska zbirka Istorijskog muzeja Srbije, Zbornik Etno-grafskog muzeja u Beogradu 1901-2001, Beograd 2001, str. 80

15 Dragana Lazarevi} Ili}, Teze za predlog idejnog projekta muzeolo{ke prezenta-cije kulturno-istorijskih spomenika u Brankovini 2001-2004, Narodni muzejVaqevo, Delovodnik br. 35, od 13. marta 2001.

(19. vek),16 ~inio bi drugu – etnografsku – celinu i bila bi ambijen-talno prezentovana u „ku}i“ (delu ku}e od brvana) i podrumu. Onu`nosti ove teme i na~inu wenog prezentovawa, bi}e re~i u slede}empoglavqu.

Obe ove tematske celine moraju me|usobno biti povezane osnovnomidejom – uloga Brankovine i porodice Nenadovi} u istorijskim ikulturnim procesima tokom 19. veka, ~ime bi se kroz jedan bri`anodnos prema ku}i, (koji se ogledao u narodnim verovawima okogradwe), po{tovawu porodi~nih kultova (pre svega slave), elementar-nim oblicima privre|ivawa (koji su neophodni za svako doma}instvoa pre svega ve}e zadru`ne porodice), na najboqi na~in ku}i vratilesve tradicionalne funkcije kroz formu muzejske postavke.

III

Zna~aj etnografskog muzejskog materijala

u muzejskoj postavci Ku}e Nenadovi}a

Uloga etnografskog muzejskog materijala u prezentaciji istorij-skih tema, bilo da je re~ o li~nostima ili doga|ajima vi{e puta jeobra|ivana u literaturi i potkrepqena konkretnim muzejskim pos-tavkama.17 Prema predlo`enoj kompleksnoj koncepciji muzejske pos-tavke u Ku}i Nenadovi}a, etnografski sadr`aj bi imao dvojak karak-ter i bio bi izlo`en u trima, fizi~ki odvojenim celinama, koje su po-sledica organizacije prostora i ‘ivota u tradicionalnoj vi{edel-noj ku}i, a ozna~ene su kao „ku}a“, sobe i podrum.

U prvom segmentu postavke, ozna~enom kao istorijski, etnografski

predmeti bi imali ulogu „prate}eg“ muzejskog materijala kojim bi sesa odgovaraju}im muzealijama ili replikama do~arao „tradicional-ni kulturni miqe“. Odabir muzealija bi se vr{io u skladu sa cen-tralnom temom i prostorom u kojem se one (muzealije) izla`u uz me|u-sobni dogovor i saglasnost istori~ara, kao nosioca ovog dela kon-cepcije i etnologa.

Drugi segment izlo`be ozna~en je kao etnografski pa }e ove muze-

alije biti „nose}i“ muzejski materijal, kojim }e se prikazati odre|e-

Gordana Markovi}

174

16 Ovakva koncepcija je ve} zastupqewa u nekim drugim sredinama u kojima su se ro-dile, ‘ivele ili radile neke istorijske li~nosti kao {to je Rodna ku}a @ivoj-ina Mi{i}a u Struganiku, Ku}a vojvode Stepe Stepanovi}a u Kumodra`u isli~no.

17 Videti napomene 13 i 16

ne tematske celine u okviru tradicionalne kulture stanovawa i pri-vre|ivawa.

S tim u vezi, evo nekoliko osnovnih karakteristika tradicional-ne kulture ovog prostora tokom 19. veka, koji }e se na muzeolo{ki na-~in prezentovati.

U tradicionalnoj kulturi vaqevskog kraja selo je u pro{losti bi-lo veoma dobro organizovano kao socijalno ekonomska i obredno re-ligijska zajednica, teritorijalno ome|ena.18 Etni~ka struktura ovihprostora posledica je brojnih migracijskih procesa koji su se veko-vima odvijali na ovim prostorima a uslovqavali su ih prirodno-geo-grafski i dru{tveno-istorijski faktori. Svi ovi procesi imali suposledice u sferi materijalne, duhovne i socijalne kulture stanovni-{tva ovog kraja.

Op{te je poznato da je „ku}a“, u tradicionalnoj kulturi Srba,predstavqala prostoriju u kojoj gori vatra (ogwi{te) ali to je iprostor gde se ‘ivelo, obedovalo, privre|ivalo, dogovaralo, up-ra`wavali porodi~ni kultovi, primali gosti. Posebno mesto u „ku-}i“ pripadalo je ogwi{tu. Ono je otvorenog tipa i nad wim su verige.Na wemu se priprema hrana ali se oko wega okupqala i porodica, pasu za wega vezana mnoga narodna verovawa. U ovakvim ku}ama po-ku}stvo19 je bilo veoma skromno i uglavnom izra|ivano u doma}instvuili kod seoskih zanatlija a ~inili su ga metalni predmeti vezani zaogwi{te (verige, vatraq, sa~, saxak, ma{e), drveni predmeti (sinije,trono{ci, stolice, police i dolapi, kao i drveno posu|e) i zemqanoposu|e. Pre`ivqavaju}i razli~ita vremena i nad`ivqavaju}i svojeuku}ane, ku}e su na najboqi na~in govorile o qudima koji su u wima`iveli.

Ku}a je kroz svoju dugu istoriju bila odraz prirodne sredine, dru-{tvenih, istorijskih i kulturnih procesa ali i potreba wenih uku}a-na. Od veoma jednostavnih oblika (jednodelnih i dvodelnih ku}a) odtro{nog materijala, usled ja~awa porodi~nih zadruga i wihovih po-treba a pre svega kod ekonomski jakih porodica, nastaju ve}e trodelnei ~etvorodelne ku}e, koje se grade na nagnutom terenu tako da se ispodsobe (soba) mo`e podzidati podrum.20 Ove velike vi{edelne ku}e, po-

Predlog koncepcije muzejske postavke...

175

18 Radmila Te{i}, Osnove za prou~avawe tradicionalne narodne kulture Vaqevske

Kolubare, Istra`ivawa VI, Vaqevska Kolubara, Vaqevo 1990, str. 2819 Zoran Rodi}, Poku}stvo i ure|aji u seoskoj ku}i u Srbiji tokom 19. i po~etkom 20.

veka, Zbornik Etnografskog muzeja u Beogradu 1901-2001, Beograd 2001, str.235-243

20 Nada Vuleti}, arh. Zoran Xuni}, Narodno graditeqstvo na podru~ju Vaqevske Ko-

lubare, Istra`ivawa VI, Vaqevo 1990, str. 189-224

red osnovne prostorije „ku}e“ imaju dve ili vi{e soba, sa prozorimai zemqanom pe}i. U sobi21 se spavalo, dr`ala se ode}a i primali gos-ti, pa su se shodno tome i opremale (krevet, sto, stolice, klupe, ~ivi-luci, sanduci za ode}u, ponekad razboj i kolevka). Pored navedenihpredmeta va`no mesto u svakoj ku}i pripadalo je ikoni i drugimkultnim predmetima.

Stanovni{tvo ovih prostora se u pro{losti uglavnom bavilo sto-~arstvom (prerada mleka) i poqoprivredom (vo}arstvo i vinogradar-stvo), a poznati su bili i dopunski oblici privre|ivawa (p~elar-stvo). Celokupna proizvodwa odvijala se u okviru doma}instva zasopstvene potrebe (kao {to su proizvodwa hrane, izrada poku}stva,posu|a i oru|a za rad, proizvodwa i prerada sirovina za izradu ode-}e) pa su se seqaci sami bavili i zanatskom delatno{}u.

Predstavqawem osnovnih arhitektonskih karakteristika, kultu-re stanovawa i privre|ivawa ovog dela Srbije tokom 19. veka, na naj-boqi na~in bi potvrdili ~iwenicu da „etnografski predmeti pred-stavqaju veoma zna~ajan ekspozicioni materijal“22, jer oni upravoslu`e prikazivawu i tuma~ewu odre|enih istorijskih tema, bilo dasu nose}i ili prate}i materijal u odnosu na glavnu temu muzejske ek-spozicije.23

Gordana Markovi}

176

21 Prema Qubomiru Pavlovi}u ve} po~etkom 19. veka ku}a se javqa sa jo{ jednimodeqewem, me|utim, prema Vuku Karaxi}u i Jovanu Cviji}u, one se javqaju mnogokasnije jer se u velikoj zadru`noj porodici pored ku}e za spavawe o`ewenih za-drugara gradio vajat.

22 @eqka [kori}, Etnografski predmeti u istorijskim muzejima, Zbornik Isto-rijskog muzeja Srbije 15-16, Beograd 1979, str.14-149;mr @eqka [kori}, Etnografska zbirka Istorijskog muzeja Srbije, ZbornikEtnografskog muzeja u Beogradu 1901-2001, Beograd 2001, str. 73-84

23 Upe~atqiv primer ovakve muzejske koncepcije je: Milo{ev konak u Top~ideru(Istorijski muzej Srbije), Rodna ku}a @ivojina Mi{i}a u Struganiku (Naro-dni muzej Vaqevo), a u pripremi je i stalna postavka Rodna ku}a vojvode StepeStepanovi}a u Kumodra`u (Istorijski muzej Srbije).

IV

Na~in muzejske prezentacije prema prostornom rasporedu

u Ku}i Nenadovi}a

Replika Ku}e Nenadovi} je vi{edelna ku}a koja ukupno ima {estprostorija24:

1. trem (sa kojeg se ulazi posebno u „ku}u“, a posebno u zidani deoku}e gde su sobe);

2. hodnik (4 h 1,75 m; u koji se ulazi sa trema, a iz wega se ulazi uprvu sobu tzv. „stare{insku sobu“);

3. „stare{inska soba“ (4 h 4 m) sa dva prozora i vratima za slede}usobu;

4. soba (4 h 4 m ), sa dva prozora, istih je dimenzija kao i prethodnaa ima vrata za ulazak u slede}u najve}u sobu koja je u sredi{wem deluku}e;

5. velika soba (4,5 h 6,25 m), sa dva prozora na istom zidu i vratimakoji je povezuju sa „ku}om“;

6. „ku}a“ (8 h 4,5 m) sa dvoja naspramna vrata i ogwi{tem uza zidsobe;

7. podrum (8 h 8,5 m).

Ovakva organizacija prostora, kao i povr{ina svake prostorijeponaosob, pru`a dovoqno mogu}nosti da se gore predlo`ena komplek-sna koncepcija muzejske postavke o ulozi Brankovine i porodice Ne-nadovi} u dru{tveno-istorijskim procesima u Srbiji tokom 19. veka,kulturi stanovawa i privre|ivawa u tom periodu, prezentuje javnos-ti. Predlo`ene dve tematske celine (istorijska i etnografska) pros-torno bi se mogle podeliti na slede}i na~in:

a) Prostorije ozna~ene na planu i tekstu brojevima 4 i 5 pripadalebi istorijskoj temi koja ima za ciq da prika`e ulogu Brankovine, po-rodice Nenadovi} i Prote Mateje Nenadovi}a u ustani~koj Srbiji.25

U ovim prostorijama shodno osnovnoj istorijskoj temi etnografskipredmeti bi imali „prate}i“ karakter i ~inili bi ga odabrani pred-

Predlog koncepcije muzejske postavke...

177

24 Da bi se ovaj prostor lak{e shvatio u prilogu dostavqamo plan ku}e sa podrumom.25 Ovaj segment izlo`be trebalo bi da predstavi porodi~no stablo Nenadovi}a, por-

trete najzna~ajnijih li~nosti ove porodice: kneza Aleksu, vojvodu Jakova, vojvoduSimu, knegiwu Persidu, kwi`evnika Qubu Nenadovi}a a poseban segment bi treba-lo da predstavqa li~nost Prote Mateje Nenadovi}a (wegovo {kolovawe, u~e{}e upripremi ustanka, diplomatski rad, putovawa, wegovi savremenici i saradnici).

meti koji su bili karakteristi~ni za tradicionalnu kulturu ovogkraja pri opremawu sobe.26

b) Prostorije koje su na planu i u tekstu ozna~ene brojevima 3, 6 i 7,pripadale bi etnografskoj temi sa sadr`jem koji treba da prika`eosnovne karakteristike naseqa Brankovina (tip naseqa, tipovi ku}a,migracijski procesi) sa karakteristikama kulture stanovawa (pri-kazanim u „ku}i“ i sobama) i privre|ivawa (koje bi delimi~no bilopredstavqeno u „ku}i“ i podrumu) tokom 19. veka, pa bi u wima etno-grafski materijal imao „nose}i“ karakter.

v) Prostorija ozna~ena na planu i tekstu brojem 2 (hodnik) moglabi se iskoristiti za uvodnu legendu koja bi govorila o istorijatu ku-}e Nenadovi}.

Na~in muzejske prezentacije prema prostornom rasporedu i vrstimuzejskog materijala bio bi detaqno ure|en Sinopsisom za obe temat-ske celine.

V

Prezentacija etnografskih materijala

u postavci Ku}e Nenadovi}a

Na osnovu izlo`enog predloga muzejske postavke u Ku}i Nenadovi-}a u Brankovini, izlo`eni muzejski materijal bi se mogao svrstati unekoliko grupa: istorijski, etnografski i likovni. Kako se do sadagovorilo o kompleksnom sadr`aju budu}e muzejske postavke, to bi de-taqan predlog istorijskih predmeta bio izlo`en u koncepciji i si-nopsisu istori~ara.27 Ovog puta zadr`a}emo se samo na etnografskim

Predlog koncepcije muzejske postavke...

179

26 ^iwenica da u postoje}em kompleksu u Brankovini, kao i u pomenutom Projektukoji se odnosi na {irewe kompleksa, postoji vajat (vajati), predla`emo da se sobe uokviru ku}e iskoriste kao „izlaga~ki prostor“ za pomenutu istorijsku koncepci-ju, jer nam se ~ini prirodno da se o ~lanovima porodice Nenadovi} govori upravou okviru ku}e, kao prirodnog prostora ‘ivota jedne porodice. Etnografski mate-rijal bi, dakle, samo u odre|enim segmntima trebao da do~ara taj „tradicionalnimiqe“, ~ime bi se postiglo neponavqawe sadr`aja u odnosu na vajate.

27 Jedan od ponu|enih predloga nalazi se u pomenutoj koncepciji istori~ara Dra-gane Lazarevi}-Ili}, koja je navela popis predmeta iz crkvene riznice crkveSvetih Arhan|ela u Brankovini (Malo jevan|eqe Prote Mateje, Ru~ni krst Pro-te Mateje, ^ituqa Prote Mateje Nenadovi}a iz 1831, Spisak li~nih predmetaProte Mateje, Popis parohijana iz 1831 .g.) prema kwizi Branka Vujovi}a, Bran-kovina, me|utim u obzir mogu do}i drugi istorijski spisi vezani za ovaj istorij-ski period a odnose se na Nenadovi}e i Brankovinu.

alni predmeti (koji su se koristili u doma}instvu u obi~ajima ‘ivo-tnog i godi{weg ciklusa, kao {to su slavska ikona, obredni hlebovi,vaskr{wa jaja, poskurnik i sli~no). Svi etnografski predmeti bi bi-li ambijentalno postavqeni ali bi se vodilo ra~una da se maksi-malno obezbede.

Ponu|ena kompleksna koncepcija muzejske postavke u replici Ku-}e Nenadovi}a bi svojim sadr`ajem i na~inom muzejske prezentacije,sa akcentom na ulogu porodice Nenadovi} u svim dru{tveno-istorij-skim zbivawima tokom 19. veka i tradicionalnim kulturnim miqeomu kojem su oni ‘iveli i delovali, bila specifi~na u odnosu na drugemuzejske postavke a pre svega u za{ti}enim celinama koje imaju ten-denciju skansena29 ili su ve} muzeji na otvorenom.30

Rezime

Znamenito mesto Brankovina svojim vi{eslojnim kulturno-istorijskimnasle|em pru`a mogu}nost za novu muzejsku prezentaciju u okviru muzeja naotvorenom. Formirawe novih muzejskih sadr`aja omogu}ila je izgradwareplike Ku}e Nenadovi}a.

Istorijska uloga porodice Nenadovi} i Brankovine u prvoj polovini19. veka (poznata po Prvom i Drugom srpskom ustanku i formirawu srpskedr`ave) i uloga istorijskih muzeja, kao posebne vrste muzeja koji imaju zada-tak da celovito prka`u proces istorijskog razvitka, bili su osnova za for-mirawe koncepocije nove muzejske postavke. Predlo`ena koncepcija imalabi dva aspekta – istorijski i etnografski. Istorijski aspekt muzejske pos-tavke trebalo bi da uka`e na istorijsku ulogu porodice Nenadovi}, ProteMateje Nenadovi} i Brankovine u ustani~koj Srbiji tog vremena.

U iznetoj koncepciji poseban akcenat je na etnografskom aspektu iz-lo`be i ulozi etnografskih predmeta kao „prate}eg“ muzejskog materijalakoji treba da do~ara kulturni miqe u kojem se odre|en istorijski procesodvijao.

Pro`imawe ova dva sadr`aja ~inilo bi ovu postavku specifi~nom u od-nosu na druge muzejske postavke u sli~nim za{ti}enim kulturno-istorij-skim celinama i bio jo{ jedan korak vi{e ka formirawu muzeja na otvore-nom.

Predlog koncepcije muzejske postavke...

181

29 Kao primer mogu poslu`iti Rodna ku}a @ivojina Mi{i}a u Struganiku ili ro-dna ku}a Vuka Karaxi}a u Tr{i}u u kojima se na muzeolo{ki na~in u odre|enomkulturnom miqeu, govori o ‘ivotu i radu ovih li~nosti.

30 Kao na primer Muzej „Staro selo“ u Sirogojnu u kojem se na muzeolo{ki na~inprezentuje i {titi tradicionalna narodna arhitektura i kultura stanovawa,odre|enog geografskog podru~ja.

Summary

The Memorable site of Brankovina with its natural-geographic position and mul-ti-laminar cultural and historical heritage offers the possibility of a new museumpresentation within the opened museum. Forming of new museum contents was ena-bled by building of the exact replica of the House of the Nenadovi} family.

The historical role of the Nenadovi} family and Brankovina during the first halfof the 19th century (known for their participation in the First and the Second SerbianUprisings and the constitution of Serbia) as well as the role of historic museums asparticular type of museums, whose objective is to present the whole process of histo-rical development, were taken into consideration when the concept of the new muse-um setup was made. The proposed concept would have two aspects – historical andethnographic.

The historical aspect of the museum setup should represent the historical role ofthe Nenadovi} family, Prota Mateja Nenadovi} and Brankovina in revolutionarySerbia at that time.

In the presented concept, particular emphasis would be on the ethnographic as-pect of the exhibition and on the function of ethnographic objects as „concomitant“museum material, which should have the task of describing cultural milieu in whichthis historical process occurred.

The mixture of these two contents would make this museum setup very specific,compared to other museum setups in similar, protected cultural-historical complexesand would present one step further to creating the opened museum.

Gordana Markovi}

182