PREDMET:

Osnovi prava

Tema:Pravni akti

Student: Mentor:Mulaosmanović Zajim prof.dr. Biljana PetrovićBr. indexa : III-178/07 Ocjena: 5 6 7 8 9 10

1. Uvod

Pod pojmom pravnog akta podrazumijeva se akt normativnog karaktera (skup pravnih normi) koji je iskazan i uobličen u odgovarajućoj formi, i koji uređuje neku objektivnu pravnu situaciju između subjekata prava. U pravnoj teoriji i pravnoj nauci različito je definisan pojam pravnog akta. Tako se, primera radi, pravni akt uzima kao sredstvo stvaranja i primjene prava.

Strukturu pravnog akta čine dva elementa:“Psihički akt – odluka volje i spoljni akt – izjava volje.“ Psihičko i materijalno (osposobljeno) u pravnom aktu su veoma komplementarni (dali postoji slaganje volje i izjave volje) i oni se samo metodološki mogu razdvajati i razlikovati pošto „Donošenje pravnog akta je uistinu mješovit psiho-fizički proces, sastavljen od istovremenog ili kratkovremeski sledujećeg mnoštvta radnji-mišljenja, osjećanja, volje, pokreta, glasa i slično“.Materijalizacija pravnog akta , koji je nastao kao unutrašnji (psihički) akt, vrši se njegovim izgovaranjem, pisanjem, simboličkim i drugim saopštavanjem. Dakle, pod pravnim aktima se misli na pisane jezičke oblike ili tekstove koji sadrže pravne norme – normativni pravni akt, ali se misli i na ljudske radnje koje imaju pravna dejstva – pravne radnje. Tako da se može reći da je pravni akt uobličen i uređen tekst koji sadrži jednu ili više pravnih normi. U savremenim pravnim sistemima, pravni akti se najčešće izražavaju u pisanom obliku i pisanim tekstovima. Prednosti ovakvih načina izražavanja pravnih normi su višestruke:

1. Pisani tekstovi omogućavaju jasno, trajno i objektivnije iskazivanje, očuvanje i razumevanje pravnih normi, koje bi inače, da nisu napisane ostale nedovoljno određene.

2. Pisani tekstovi omogućavaju da se zajedno i istovremeno iskaže veći broj pravnih normi koje regulišu (pokrivaju ili usmeravaju) jedan ili više srodnih društvnih odnosa kao i da se one lakše smisleno povežu.

3. Pisani akti omogućavaju da se pravne norme izraze preciznoi opširnije, a po potrebi da se uz njih i pisano obrazloži njihovo donošenje – kao što se radi u presudama, u pravnim repenjima i ponekad u pravnim poslovima.

4. Pisani tekstovi olakšavaju objavljivanje i širenje pravnih normi, što znači i njihovo bolje upoznavanje od strane adresata. Pravni akti se mogu sabrati po određenoj srodnosti i objavljivati u štampanoj formi ili elektonskom obliku.

2

2. Sadržina i forma pravnog akta

U pravnoj nauci se pravi razlika između sadržine i forme pravnog akta:

1. Sadržina je zapravo ono što čini „Materiju“ pravnog akta i ona ima dva dijela: Glavni i sporedni dio.

a) Glavni dio pravnog akta predstavlja jedna odluka razuma i volje (tzv. izjava volje) koja izaziva određene pravne posledice, donosi promjene u pravnom poretku, što praktično znači da stvara, mijenja ili ukida izvjesna prava i obaveze pravnih subjekata. Po glavnom elementu sadržine pravni akti se dijele na dvije osnovne grupe. Prvu grupu čine akti kojima se stvaraju pravne norme. Drugu grupu čine akti kojima se postavljaju uslovi za primjenu pravne norme.

b) Sporedni dio-element sadržine pravnog akta čini „Označavanje samog akta kako bi se što tačnije odredilo njegovo mjesto u pravnom poretku, a samim tim i njegovo dejstvo “. Obično se označava vrsta pravnog akta, koji ga je subjekat donio, pravni osnov donešenja, mjesto i vrijeme donešenja, postupak po kom je donijet, u kom cilju se donosi i sl.

2. Forma pravnog akta definiše se kao „Skup materijalnih sredstava (činilaca) i postupaka (načina) kojima se on u stvari izražava“ ili što je u osnovi isto, kao oblik postajanja i postojanja pravne norme ili koje druge, pojmom akta obuhvaćene sadržine.

Često se u pravnoj teoriji ističu tri osnovna elementa iz kojih se sastoji svaki oblik pravnog akta. Oblik ili formu pravnog akta određuju: organ za donošenje pravnog akta, postupak donošenja pravnog akta (procedure potrebne za njegovo donošenje) i materijalizacija pravnog akta (podesnost za čulno opažanje i izražavanje pravnog akta).

Nadležnost (organ) za donošenje pravnog akta predstavlja ovlašćenje i obavezu određenih subjekata da donese pravne akte. Razlikuju se dve glavne vrste subjekata nadležnih za donošenje pravnih akata; jednu vrstu čine državni organi, a drugu, tzv. nedržavni subjekti.

Postupak po kom se pravni akti donose obuhvata one konkretne radnje pomoću kojih tvorac mora ovaj da stvori. Postupak donošenja pravnog akta može biti: složen ili jednostavan, redovan ili skraćen, dugotrajan ili kratak, svelan ili unaprijed predviđen i strogo određen, što zavisi od subjekta donošenja, značaja pravnog akta, i od toga da li je u pitanju javni ili privatno pravni akt i sl.

3

3. Materijalizacija pravnog akta

Materijalizacija pravnog akta sastoji se u preduzimanju materijalnih (tjelesnih) radnji ili upotrebi drugih sredstava kojima se akt izražava i čini trajnim. Najčešće se pravni akt ispoljava jezikom, ali to mogu biti i drugi materijalni znaci podesni za čulno opažanje i razumijevanje njegove sadržine.

Odnos forme i sadržine pravnog akta nalazi se u centru pažnje pravne tehnike, pravne nauke i pravne hermeneutike. Pravna tehnika može da znači svojevrsnu veštinu primjene pravnih propisa na konkretne slučajeve; ona može da znači i formalno ostvareno pravo.

Pravna nauka bavi se, takođe, odnosom forme i sadržine pravnog akta i ona je doprinela nastajanju nove pravne discipline koja se zove nomotehnika.

Nomotehnika izučava pravilnosti i daje uputstva za valjano jezičko i „tehničko“ uobličavanje pravnih akata.

Hermeneutika prestavlja tumačenje pravne norme: ona obuhvata objašnjenje, traženje smisla i uobličavanje pravne norme kao značenjske tvorevine.

4. Opšti pravni akti

Opšti pravni akt je svaki akt koji sadrži opštu pravnu normu (jednu ili više njih) na osnovu koje se stvaraju i iz koje proizilaze pojedinačni pravni akti, odnosno pojedinačne pravne norme. Zbog svog položaja utvrđenog u pravnom poretku, ovi akti određuju nastanak i sadržinu pojedinačnih pravnih normi i akata, te se zbog toga simbolično nazivaju „izvorom prava“. U formalnom smislu, pod izvorom prava se smatra opšti pravni akt.

Kao izvori prava pojavljuju se tri oblika; -Formalni izvori prava- stvaranje i oblikovanje samih pravila-Materijalni (sociološki) izvori prava- realan uzrok nastanka pravnog akta-Idejni (aksiološki)izvori prava- ciljevi koje djelovanjem prava želimo dostići

Svi ovi izvori prava često dolaze u sukob, ali je veoma bitan i sklad između njih.

Unaprijed donijet opšti pravni akt obezbeđuje pravnom subjektu izvjesnost kako se treba ponašati. Ovaj akt sve slučajeve u odnosu na subjekte reguliše na isti način. Opšti pravni akti su veoma često akti „sistemskog karaktera“ (na primer, zakon o obligacijama).

4

4.1. Hijerarhija opštih pravnih akata

Pravni sistem karakteriše skup normi koje međusobno stoje u stogim hijerarhijskim odnosima – kao više i niže norme. Razlika između višeg i nižeg pravnog akta naziva se pravna snaga i njoj je adekvatan položaj pravnog akta kao nadređenog i kao podređenog. Pravna snaga jednog pravnog akta (norme) jeste njegov položaj nadređenosti ili podređenosti prema drugim pravnim aktima (normama) u hijerarhijskoj lestvici pravnog sistema. Drugim riječima; pravna snaga pravnog akta može se odrediti kao mjera uticaja koju jedan akt vrši na druge (od njega niže) akte, i kao mjera uticaja koju trpi od drugih (u odnosu na njega) viših akata. Spolja posmatrano, pravni akt ima onoliku snagu kolika je moć organa koji ga donosi, ili pravna snaga akta zavisi od njegove forme, a ne od njegove sadržine. Ako isti organ donesi više pravnih akata onda je kriterijum za pravnu snagu postupak u kom je donijet.

Načelo hijerarhije akata i normi jedno je od najvažnijih u izgradnji pravnog sistema i stvaranju pravnog poretka.

Opšti pravni akti sadrže opšte pravne norme i oni „Usmjeravaju ponašanje nekih grupa ili kategorija subjekata“, dok individualni pravni akti sadrže individualne pravne norme , a to znači da uređuju ponašanje imenom i prezimenom ozačenih subjekata.

Svaki pravni akt ima određenu pravnu snagu – veću ili manju, kao i svoj položaj – viši ili niži, u pravnom sistemu; primera radi, hijerarhijska lestvica državnih pravnih akata potpuno odgovara hijerarhijskoj lestvici državnih djelatnosti i državnih organa. Svaki viši organ stvara višu vrstu akta, kao što svaki niži otgan stvara nižu vrstu pravnog akta:

1. Ustavotvorac – ustav

2. Zakonodavac – zakon

3. Šef države – ukazi

4. Vlada – uredbe

5. Ministarstva – pravilinici, odluke, naredbe, upustva

6. Opštinske skupštine – stauti, odluke

7. Sudovi – presude

8. Niži upravni organi- upravna rešenja

Pravna snaga svakog akta je (jednako kao i vlast svakog državnog organa) i relativna i relaciona.

Opšti pravni akti su pretežno viši akti, dok su individualni pravni akti niži u pravnom sistemu.Opšti pravni akti ili propisi, kao sto su: ustav, zakoni, uredbe, pravilnici, naredbe, statuti,

kolektivni ugovori, pravni običaji itd,nazivaju se formalnim izvorima prava, a iz kojih izviru svi niži opšti i svi individualni pravni akti, kao što su presude, rješenja i pravni poslovi.

5

Mjesto pravnih akata na hijerarhijsoj lestvici zavisi od pravne snage, a mjesto na hijerarhijskoj lestvici državnih organa zavisi od stepena tj. količine vlasti. Hijerarhija opštih pravnih akata odnosno formalnih izvora prava najčešće polazi od ustava kao najvišeg pravnog akta države, zatim sledi zakon, potom dolaze podzakonski akti i u nižim hijerarhijskim redovima slede akti društvenih organizacija i subjekata.

4.2. Ustav

Naziv „ustav“ vodi porijeklo od latinske riječi „constitutio“ što znači carska uredba, ustav(Ciceron). U antičkoj filozofskoj misli kod Platona i Aristotela sreću se razmatranja o ustavima grčkih državica – Polisa. Izraz „ustav“ upotrebljava se prvenstveno u značenju osnovnih obilježja političkog uređenja konkretnog Polisa. Ovim nozivom ne označava se pravni akt, već konkretan sistem državnog i društvenog uređenja Polisa. I Aristotel razlikuje pravila o državnom i društvenom uređenju i pravila kojima se uređuju ovlašćenja koja pripadaju pojedinim organima vlasti(nomoi).

Ustavi se najčešće pojavljuju u obliku pisanih akata kojima se jamče slobode i prava pojedinaca, ograničava javna vlast i uređuju odnosi između organa vlasti. Ideja ustava potiče iz tri izvora.Prvi je postojanje jednog izvornog, višeg zakona – prirodnog ili božanskog.Drugi izvor jesu lična prava koja je trebalo zaštititi jednim, posebno jakim zakonom ili ustavom.Treći izvor predstavlja povelje(charter) ili pisani dokumenti.

Ustavi se tako pojavljuju u funkciji pisanih pravnih akata kojima se jamče slobode i prava pojedinaca, ograničava javna vlast i uređuju odnosi između javnih vlasti. U pogledu pojma ustava, pravim razliku između ustava u materijalnom i ustava u formalnom smislu.Pod ustavom u materijalom (ili širem) smislu podrazumijeva se:Skup normi (pravila) kojima se uređuju odnosi društvene organizacije u jednoj političkoj zajednici, način vršenja državne vlasti u njoj, kao i granice državne vlasti. Mogu se razlikovati dva stanovišta o pojmu ustav u materijalnom smislu. Prva stanovište vezuje pojam materije ustava za državu, a drugi za društvo.Pod ustavom u formalnom (užem) smislu podrazumijeva se:Formalni pisani opšti pravni akt najjače snage. Za pojam ustava u formalnom smislu bitno je da je sadržaj ustava pismeno fiksiran, da ga je donio ustavotvorni organ po ustavotvornoj proceduri. Ustav u materijalnom smislu (kao širi pojam) obuhvata i ustav u formalnom smislu (kao uži pojam).

U ustavnoj teoriji postoje različite klasifikacije ustava (izvedena prema formalnim kriterijumima): pisani i nepisani ustavi; kodifikovani i nekodifikovani ustavi; čvrsti i meki ustavi; oktroisani ustavi, ustavi paktovi, narodni ustavi; nominalni i semantički ustavi i sl.

Ustav kao najviši pravni akt u svakom slučaju sadrži: norme o osnovnim političkim i socijalnim pravima i slobodama čovjeka i građanina; osnovne norme o ekonomskom sistemu (vlasništvo, novac, tržište, planiranje); norme o ustanovljavanju (konstituisanju) državne organizacije.

Sa ustavom kao pravnim aktom najviše pravne snage, normativnim temeljem države (nazvanim još i „najvišim zakonom“), svi ostali pravni akti, prema „principu ustavnosti“, moraju biti saglasni, formalno i materijalno. Budući da je ustav najviši pravni akt, on se donosi u jednoj složenoj proceduri i, za razliku od svih drugih opštih pravnih akata(formalnih izvora prava), po

6

jednom složenijem postupku. Iz tog razloga, u samim ustavima postavlja se teži postupak za njegovu promjenu, nego što je postupak za promjenu zakona.

4.3. Zakon

Pod zakonom se podrazumijevaju svi pisani pravni akti. Zakon je akt najviše pravne snage poslije ustava. U narodnom jeziku izraz „zakon“ ima jedno šire značenje, koje je identično značenju izraza „pravo“.

U pravnom jeziku zakonom se naziva samo onaj, poslije ustava najviši opšti pravni akt koji donosi skupština narodnih poslanika (predstavnika), a to je parlament ili kongres, po jednom posebnom (zakonodavnom) postupku, u obliku zakona. To je tzv. zakon u formalnom smislu. Suprotno zakonu u formalnom smislu, zakon u materijalnom smislu najčešće postoji kao „zajednički imenitelj“ kojim se označavaju „svi opšti pravni akti“. Usled te nepreciznosti pojam zakona uzima se u jedinstvu materijalog i formalnog smisla.Na evropskom tlu najstariji pojam zakona sreće se kod sofista.Svi zakoni treba da budu formalno i materijalo u skladu sa ustavom – načelo ustavnosti. A oni sami jesu opet osnove svih ostalih normativnih pravnih akata, državnih i nedržavnih, shodno principu ili načelu zakonitosti.

4.3.1. Podzakonski akti

Izrazom „podzakonski pravni akti“ nazivaju se državni opšti akti niži od zakona koje donose izvršno-politički , upravni i lokalni organi samouprave. Drugim riječima „podzakoniski opšti pravni akti su akti koje donose državni organi, a koji su niži od zakona. Ovi akti obuhvataju brojne i različite akte koji imaju i određene zajedničke karakteristike“

Te zajedničke karakteristike su sledeće:- Pravna snaga podzakonskih opštih akata manja je od zakona

- Podzakonski opšti akti proističu iz zakona

- Njih donose prvenstveno izvršni i upravni organi

- Podzakonski akti donose se nakon donošenja zakona

- Podzakonski akti donose se, najčešće, u cilju primjene zakona

Zajednička odlika svih podzakonskih akata je sledeća: to su pravni akti slabije snage od ustava i zakona koji stoje u funkciji primjene zakona.

1. Uredbe su najviši podzakonski (opšti) pravni akti (poslije zakona). Uredba je akt koji donosi uredbodavni organ(vlada) po uredbodavnom postupku u obliku uredbe koja sadrži opštu pravnu normu.

7

Uredba mora da bude u skladu sa zakonom i ustavom. Uredbe konkretizuju odredbe zakona, tako da u praksi na jedan zakon dolazi mnoštvo uredbi.Uredbe radi izvršenja zakona donose organi izvršne vlasti na osnovu generalnog ovlašćenja, sadržanog u ustavu, ali i posebnog ovlašćenja utvrđenog u zakonu.

Uredbe za slučaj nužde donosi izvršni organ vlasti(vlada ili šef države) u slučaju nekog vanrednog stanja, neposredne ratne opasnosti ili rata. Njihovo vremensko dejstvo vezuje se uz okolnosti koje su izazvale donošenje uredbe po nuždi.

2. Odluka (npr odluka o kućnom redu i miru) je naziv za opšte akte koje donose razni organi među njima – parlament, vlada i ministarstva. Za lokalnu upravu i samoupravu osobito su važne odluke opštinskih skupština, kojima se regulišu glavni predmeti iz nadležnosti tih najviših tijela lokalne vlasti.

3. Pravilnik predstavlja zajednički naziv za mnogobrojne akte državnih i nedržavnih organa. On označava izvor prava, na primer, kada je najviši propis uprave. (pravilnik o načelima za organizaciju opštinskih vatrogasnih jedinica).

4. Naredba je izvor prava kada reguliše pojedninačnu situaciju na opšti način (naredba o ograničavanju saobraćaja za pojedine vrste vozila na javnim putevima)

5. Uputstva regulišu način rada i izvršenje poslova uprave, ona imaju interni karakter.

Podzakonski akti moraju biti formalno i sadržajno usklađeni sa ustavom i zakonima, ali i međusobno prema njihovoj hijerarhiji.

4.3.2. Opšti akti društvenih organizacija

Opšti pravni akti koje donose razne društvene organizacije ( privredna preduzeća, trgovačka društva, zdravstvene, prosvjetne, kulturne, sportske i druge organizacije i udruženja) čine nedržavno, društveno, više ili manje autonomno pravo. Stepen autonomije ove normativne delatnosti zavisi od toga koliko su organizacija i rad društvenih organizacija državno normirani, a koliko im državni propisi ostavljaju slobode da same, vlastitim aktima, uređuju svoje unutrašnje i međusobne odnose.

Svaka društvena organizacija ima svoja pravila i konstituiše se kao organizacija i kao pravno lice upravo putem tih pravila. Statut je njihov temeljni akt. To je osnovni opšti akt, neka vrsta „ustava“ organizacije.

Osim statuta, kao svojih temeljnih i konstitutivnih pravnih akata, društvene organizacije donose i druge pravne akte koji su im potrebni za funkcionisanje – npr. pravilnik o radu (radnim mjestima, radnoj i disciplinskoj odgovornosti, platama i dr.) ili poslovnike o radu pojedinih organa pravnog lica (skupštine, upravnog odbora i dr.)

8

4.3.3. Običajno pravo

Običajno pravo je jedan specifičan skup opštih pravnih normi koji predstavlja izvor prava u odnosu na individualne pravne akte.

Običajno pravo su opšte norme koje nastaju više ili manje spontano, neorganizo-vano, dugotrajnim ponavljanjem ponašanja, kada se ustali svijest obaveznosti ponašanja u najvažnijim i konfliktnim odnosima globalnog društva ili nekih posebnih ljudskih zajednica, a izražavaju se faktičkim ponašanjem i usmeno.

U srednjem vijeku običaj je glavni izvor prava, a danas na kontinentu, u evropskom pravu, običaj je na dnu hijerarhijske lestvice izvora prava, dok u anglosaksonskom pravu običaj predstavlja značajan izvor prava.

5. Pojedinačni pravni akti

5.1. Pojam pojedinačnog pravnog akta

Pojedinačni pravni akt je onaj pravni akt koji stvara ili sadrži pojedinačnu normu, bilo u cjelini ili djelimično. Pojedinačni (individualni) pravni akti jesu pisani tekstovi ili usmeni iskazi koji sadrže individualne pravne norme, tj. Norme za konkretne odnose, između subjekata određenih imenom i prezimenom.

U pravnoj teoriji često se sreće podjela pojedinačnih pravnih akata na potpune pojedinačne akte i nepotpune pojedinačne akte.

Potpuni pojedinačni akti stvaraju oba normativna elementa, tj. pojedinačnu dispoziciju i pojedinačnu sankciju. Nepotpuni pojedinačni akti stvaraju samo pojedinačnu dispoziciju ili sankciju.

5.2. Vrste pojedinačnih pravnih akata

Postoje četiri glavna tipa individualnih pravnih akata; ukaz, sudska presuda, upravno rešenje i pravni posao. Prva su tri tipa državni akti, a pravni posao je pravni akt fizičkih lica, društvenih pravnih lica, ili države.

5.2.1 Ukaz je pravni akt kojim šef države odlučuje o poslovima iz svoga djelokruga–promulgira zakone, postavlja diplomate, daje pomilovanje, dodeljuje ordenje itd. To je akt visoke pravne snage, ali nije opšti pravni akt, već sadrži pravnu normu za konkretan odnos.

Tako, na primer, ukaz o pomilovanju glasi uvijek na ime i prezime određenog osuđenika (za razliku od zakona o amnestiji koji oslobađa od izdržavanja kazne ili smanjuje kaznu čitavnoj kategoriji osuđenika).

5.2.2. Sudska presuda9

Presuda je glavna vrsta sudskog akta kojom se, uvijek na temelju zakona ili drugih opštih akata , rješava jedan sudski spor i određuju se sankcije u: krivičnom, građanskom, trgovačkom, upravnosudskom ili drugom sudskom postupku. Presuda sadrži individualnu normu koja postavlja pravne obaveze i pravna ovlašćenja strankama u konkretnom sporu, odnosno, presuda je individualni pravni akt koji utvrđuje da li je tuženi učinio delikt za koji je tužen i, ako ga je učinio, sa kakvim stepenom krivice ga je učinio i kako treba da bude kažnjen.

U sistemu tzv. kontinentalnoevropskog prava, kojem pripada i naše pravo, presuda je uvijek pojedinačni pravni akt; ona se odnosi, kao norma, samo na imenovane stranke na koje je adresirana

5.2.3. Upravno rješenje

Upravno rješenje je vrsta upravnog akta kojim državni organi ili nedržavni organi odlučuju, na osnovi zakona i drugih opštih akata, o individualnim stvarima iz njihovog djelokruga. Upravno rješenje donosi se u posebnom, zakonom propisanom upravnom postupku. Ono načelno ima isti sastav (strukturu) kao presuda i može se osporavati zbog formalne i materijalne nezakonitosti, i to prvo žalbom na viši upravni organ, a zatim tužbom u sudu.

6. Aktivno i retroaktivno važenje pravnih akata

Važenje ili obaveznost pravne norme odvija se nužno u određenim vremenskim, personalnim i prostornim okvirima ili u tzv. „sferama važenja“. Norme uviek važe u određenom vremenu (od-do) za određene osobe na određenoj teritoriji.

Kod vremenskog važenja postoje dva krljučna momenta: kada norma počinje i kada prestaje da važi. Norma može da počne da važi na sledeće načine: a) od trenutka njenog izglasavanja ili izricanja; b) od trenutka njenog objavljivanja ili uručivanja adresatu; c) nakon proteka određenog roka, npr. 15 dana, nakon objavljivanja ili uručivanja adresatu; d) retroaktivno(unazad) od nekog vremena prije njenog donošenja.

Pravna norma može prestati da važi, takođe, na više načina: a) izričitim ukidanjem, tako da se donese nova norma u kojoj se kaže da ona prethodna prestaje da važi; b) prećutnim ukidanjem, tako da se donese nova norma iste ili više pravne snage koja uređuje isti odnos na drugačiji način, ali na toj novoj normi ne kaže da ranija norma prestaje da važi; c) istekom vremena važenja, ako je to ono u samom aktu određeno; d) revolucionarnim obaranjem pravnog sistema; e) zbog dugotrajne neefikasnosti pravne norme.

Personalnopravne norme važe za širi ili uži krug adresata. Najšire personalno važenje imaju međunarodne norme, koje su upućene svjetskom stanovništvu odnosno svim ili nekim državama svijeta. Vrlo široko personalno važenje imaju opšte pravne norme, upućene cjelokupnom stanovništvu jedne države, kao što su norme krivičnih, imovinskih, porodičnih, privrednih i drugih zakona. Uže važenje imaju opšte pravne norme upućene samo nekim grupacijama stanovništva , npr. penzionerima, studentima, vojnim licima itd. Najuže personalno važenje imaju individualne pravne norme – ukaz, presuda, rješenje i pravni posao, za koje smo već rekli da su upućene imenom i prezimenom određenom adresatu. Strano diplomatsko osoblje

10

i neka druga strana službena lica izuzeta su od primjene pravnih normi države u kojoj službeno borave (diplomatski imunitet). Te osobe se nazivaju eksteritorijanim licima.

Terirorijalnopravne norme važe na široj ili užoj teritoriji: na teritoriji svih država ili nekoliko država, na cjelokupnoj teritoriji jedne države ili na dijelovima teritorije jedne države.

Dakle , pravna norma je važeća ako je stvorena od nadležnog organa nezavisno od toga koliko jeste ili nije efikasna.

U pravnoj teoriji, aktuelna obavezanost pravne norme ponekad se naziva formalno važenje, djelotvornost pravne norme naziva se materijalno važenje, a pravednost pravne novrme – eričko važenje.

7. Zakonitost pravnih akata

Odnos nadređenosti i podređenosti, hijerarhije, između viših i nižih pravnih akata u pravnom sistemu izražava se načelom zakonitosti ili legaliteta.

Načelo zakonitosti – legaliteta jeste osnovni princip pravnog sistema koje zahtijeva da svi pravni akti državnih i drugih subjekata, kao i njihove pravne radnje, budu formalno i materijalno usklađenji sa višim pravnim normama koje regulišu iste odnose, propisujući sankcije protiv akata i radnji koji taj zahtjev ne poštuju. Ovo načelo se ispoljava kao zahtjev usklađenosti viših i nižih akata, ima dva aspekta (oblika): formalnu zakonitost i materijalnu zakonitost.

Formalna zakonitost je zahtjev da se forma ispoštuje, zadovolji kod pravnih akata. Postoje tri „formalna“ zahtjeva – o nadležnosti, postupku i obliku nižih pravnih akata.

Materijalna zakonitost je zahtjev da sadržaj nižih pravnih akata, tj. da hipoteze, dispozicije i sankcije pravnih normi budu saglasne sa sadržajem viših pravnih akata koji regulišu istu vrstu društvenih odnosa.

Pored formalne i materijalne zakonitosti, odnosno nezakonitosti, razlikuju se i subjektivna i objektivna zakonitost, odnosno nezakonitost. Objektivna (ne)zakonitost je ona koju je utvrdio odgovarajući nadležni organ u propisanom postupku. Subjektivna zakonitost sačinjava vlastito uvjerenje građanina o zakonitosti ili nezakonitosti pravnog akta ili materijalne radnje.

11

Literatura:- Opšte učenje o pravu – prof. dr Gordana Vukadinović ;Novi sad – 2003- Osnovi prava-skripta – prof.dr. Biljana Petrović; Bijeljina 2008

12

Sadržaj:

1. Uvod............................................................................... 22. Sadržina i forma pravnog akta........................................ 33. Materijalizacija pravnog akta.......................................... 44. Opšti pravni akti.............................................................. 44.1. Hijerarhija opštih pravnih akata................................... 54.2. Ustav........................................................................... 64.3. Zakon.......................................................................... 74.3.1. Podzakonski akti...................................................... 74.3.2. Opšti akti društvenih organizacija............................ 94.3.3. Običajno pravo......................................................... 95. Pojedinačni pravni akti................................................... 95.1. Pojam pojedinačnog pravnog akta............................. 95.2. Vrste pojedinačnih pravnih akata............................... 106. Aktivno i retroaktivno važenje pravnih akata................. 117. Zakonitost pravnih akata................................................ 12Literatura.............................................................................13

13