Praksa Evropskog suda za 2018. godinu: Albanija, …rolplatform.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/03/case...Praksa Evropskog suda za ljudska prava s fokusom na 2018. godinu: Albanija,

Praksa Evropskog suda za ljudska prava s fokusom na 2018. godinu: Albanija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora,Severna Makedonija i Srbija

Praksa Evropskog suda za ljudska prava s fokusom na 2018. godinu: Albanija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Severna Makedonija i Srbija 1

Praksa Evropskog suda za ljudska prava s fokusom na 2018. godinu: Albanija, Hrvatska,

Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Severna Makedonija i Srbija

Praksa Evropskog suda za ljudska prava s fokusom na 2018. godinu: Albanija, Hrvatska, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Severna Makedonija i Srbija2

Pripremio AIRE centar

Izražavamo zahvalnost pravnom savetniku Vrhovnog suda Makedonije za jurisprudenciju ESLJP-a, Velimiru Delovskom, zastupnici Vlade Crne Gore pred ESLJP-om, Valentini Pavličić, referentkinji za pravne projekte i konsultantkinji na Programu vladavine prava na Zapadnom Balkanu AIRE centra, Ralit-si Pejkovoj (Ralitsa Peykova), zastupnici Vlade Republike Srbije pred ESLJP-om, Nataši Plavšić, advokati-ci Elmi Veledar Arifagić i Ini Džepi (Xhepa), izvršnoj direktorki Evropskog centra, na njihovom doprinosu ovoj publikaciji.

Prevod Duška Tomanović

Sadržaj

Prikaz prakse Evropskog suda za ljudska prava tokom 2018. godine ................................................. 5

Republika Albanija ......................................................................................................................... 11

Bosna i Hercegovina ....................................................................................................................... 18

Republika Hrvatska ....................................................................................................................... 24

Crna Gora .......................................................................................................................................36

Republika Severna Makedonija ......................................................................................................42

Republika Srbija ............................................................................................................................ 52


Prikaz prakse Evropskog suda za ljudska prava tokom 2018. godine Evropski sud za ljudska prava (Sud ili ESLJP) tokom cele 2018. godine nastavio je da radi na zaštiti

ljudskih prava širom Evrope. Pregled jurisprudencije ESLJP-a u 2018. godini u ovoj publikaciji počinje-mo prikazom opštih trendova, a potom predmeta u kojima su tužene države iz regiona, a o kojima je Sud odlučio tokom godine.

Broj nerešenih predmeta bio je relativno stabilan i iznosio je oko 56.000 tokom godine. Interesan-tno, skoro 72% predstavki o kojima Sud još nije odlučio podneto je protiv šest zemalja: najviše njih podneto je protiv Rusije, a potom protiv Rumunije, Ukrajine, Turske, Italije i Azerbejdžana. Analiza nerešenih predmeta protiv ovih zemalja ukazuje na to da u određenim zemljama postoje strukturni problemi koji uzrokuju ogroman broj predstavki i istinski povećavaju obim posla Suda.

Kako je ESLJP tokom 2018. obezbedio efikasno razmatranje predstavki koje su mu podnete?

O predstavkama podnetim Sudu odlučuju četiri različite vrste sudijskih formacija:1

Sudija pojedinac:Sudije pojedinci odlučuju o prihvatljivosti pojedinačnih pritužbi, uključujući očigledno nepri-hvatljive predstavke. Ovaj je sistem uspostavljen kako bi se smanjio broj zaostalih predmeta.

Odbor:Odbore čine po tri sudije i oni odlučuju o prihvatljivosti predstavki, kao i o meritumu predmeta kada se on odnosi na pitanje u pogledu kojeg postoji ustaljena sudska praksa (odluke moraju biti jednoglasne).

Veće:Veća, koja čine po sedam sudija, prvenstveno odlučuju o prihvatljivosti i meritumu predstavki u kojima se otvaraju pitanja o kojima nije odlučeno u više navrata (odluke se usvajaju većinom glasova). Svako Veće obuhvata predsednika Odeljenja i „nacionalnog sudiju” (sudiju koji je dr-žavljanin države protiv koje je podneta predstavka).

Veliko veće:Veliko veće, koje čini 17 sudija, odlučuje o malom odabranom broju predmeta koji su mu upućeni ili koje mu je ustupilo neko Veće, obično o predmetima koji sadrže važno ili novo pitanje. Veliko veće uvek u svom sastavu ima predsednika i potpredsednika Suda, predsednike pet Odeljenja i nacionalnog sudiju.

1 Shodno članu 26 stavu 1 EKLJP-a, predmete u Sudu razmatra sudija pojedinac, Odbor od tri sudije, Veće od sedam sudija i Veliko veće od sedamnaest sudija. Veća

Suda uspostavljaju odbore za određeni vremenski period.


Najveći izazov sa kojim se Sud suočava nesumnjivo čini 26.000 nerešenih predmeta koji su dode-ljeni Većima, a o kojima ne mogu da odlučuju Odbori zbog njihove složenosti ili činjenice da otvaraju nova pravna pitanja.

Kako bi obezbedio efikasno razmatranje svih predstavki koje su mu podnete, ESLJP je 2009. usvojio politiku određivanja prioriteta, u cilju pospešivanja razmatranja i odlučivanja o najvažnijim, najoz-biljnijim i najhitnijim predmetima. Predmeti su po prioritetu podeljeni u sedam kategorija, od hitnih predmeta o ugroženim podnosiocima predstavki (Kategorija I) do očigledno neprihvatljivih predmeta o kojima odlučuje sudija pojedinac (Kategorija VII).2 Od 26.000 nerešenih predmeta dodeljenih Većima, njih 20.600 imaju prioritetni status. Veliku većinu ovih takozvanih prioritetnih predmeta zapravo čine repetitivni predmeti, jer su predstavke podneli pojedinci koji se žale na prenaseljenost zatvora. Me-đutim, njima je dat prioritet budući da otvaraju pitanje povrede člana 3 Konvencije (zabrane mučenja i nečovečnog ili ponižavajućeg postupanja ili kažnjavanja).3

Trendovi u izrečenim presudama

Broj nerešenih predmeta pred Sudom smanjen je sa 80.000 početkom 2017. na oko 56.000 počet-kom 2018. Međutim, broj nerešenih predmeta je tokom narednih dvanaest meseci bio relativno stabi-lan, a smanjen je za samo jednu stotinu u odnosu na početak godine.

U praksi, postupak po većini predstavki pred Sudom okončan je odlukom. Jednu predstavku je sa spiska predmeta izbrisalo Veliko veće. Veća su oko 200 predstavki proglasila neprihvatljivim ili su ih izbrisala sa spiska predmeta, a takve odluke su u nekih 6.650 predmeta doneli Odbori. Pored toga, su-dije pojedinci su oko 33.200 predstavki proglasili neprihvatljivim ili su ih izbrisali sa spiska predmeta (broj takvih predstavki je 2017. godine iznosio 66.150). Broj predmeta u kojima je izrečena presuda smanjen je za 82% od 2017. do 2018, kada je izrečeno 2.738 presuda. Broj odluka o prihvatljivosti i brisanja sa liste takođe je značajno smanjen, za 43%, sa približno 70.000 2017. godine na oko 40.000 2018. godine. Ovaj trend je suprotan trendu iz 2017, kada je došlo do značajnog povećanja broja pred-stavki o kojima je odlučeno u odnosu na 2016. godinu.

Sud je 2018. godine izrekao 1.014 presuda,4 u poređenju sa 2017, kada je izrekao 1.068 presuda. Ve-liko veće je 2018. izreklo 14 presuda i jednu odluku, a imalo je još 21 nerešen predmet na kraju godine. Veća su tokom 2018. izrekla 463 presude o 712 predstavki, dok su Odbori izrekli 537 presuda o 2.000 predstavki. Broj nerešenih predmeta Veća i Odbora iznosio je 51.600 na kraju godine. Sudije pojedinci su do kraja 2018. proglasili 33.200 predstavki neprihvatljivim ili su ih izbrisali sa spiska predmeta, a na kraju godine su imali još 4.750 nerešenih predmeta.

U toku je proces reforme sa ciljem smanjenja broja nerešenih predmeta pred Sudom. Prioritet ovog procesa, koji je otpočeo sačinjavanjem i usvajanjem Protokola br. 14, jeste da se pronađu načini za pojednostavljenje načina rada Suda, u cilju unapređenja njegove efikasnosti i produktivnosti. U stvari, smanjenje broja nerešenih predmeta tokom 2017. godine verovatno ne treba smatrati dokazom velikog

2 Više o politici određivanja prioriteta ESLJP-a dostupno je na engleskom na internet stranici Suda: https://www.echr.coe.int/Documents/Priority_policy_ENG.pdf

3 U Kategoriju III su svrstane predstavke u kojima se podnosioci prvenstveno žale na povrede članova 2, 3, 4 ili 5 stav 1 Konvencije („osnovnih prava”), bez obzira

na to da li su repetitivne, a koje su dovele do neposrednog ugrožavanja fizičkog integriteta i dostojanstva ljudskih bića, te se smatraju prioritetnim predmetima.

4 Kao što je pomenuto, ove su se presude odnosile na 2.738 pojedinačnih predstavki, od kojih su mnoge spojene.

https://www.echr.coe.int/Documents/Priority_policy_ENG.pdf


napretka u ostvarenju reformskih ciljeva Suda, već pre posledicom masovnog sistematskog odbaci-vanja predstavki protiv određenih zemalja usled nepoštovanja kriterijuma prihvatljivosti, npr. usled propusta podnosilaca predstavki da iscrpu domaće pravne lekove.

Protokolom br. 14, koji je na snagu stupio 2010. nakon Konferencije u Interlakenu, uvedene su nove sudijske formacije za razmatranje najjednostavnijih predmeta, uspostavljen je novi kriterijum prihvat-ljivosti (postojanje „značajnije štete” za podnosioca predstavke), a mandat sudija (koji se ne može obnoviti) produžen je na devet godina. Nakon ovog pokušaja smanjenja broja nerešenih predmeta usledilo je nekoliko konferencija usredsređenih na reformu, a poslednja od njih je održana 2018. go-dine u Kopenhagenu. Na ovoj konferenciji je usvojena Deklaracija iz Kopenhagena, u kojoj se priznaju dosadašnji rezultati reforme, ali i iskazuje saglasnost država ugovornica da Komitet ministara do kraja 2019. odluči da li je nužno sprovesti dublje promene konvencijskih mehanizama, što ukazuje na to da proces reforme nipošto nije gotov.

Postupak

Velika novina u postupku pred Sudom usledila je kada je 1. avgusta 2018. na snagu stupio Protokol br. 16. Protokol br. 16 najvišim sudovima visokih strana ugovornica pruža mogućnost da od Suda zatra-že savetodavno mišljenje o načelnim pitanjima vezanim za tumačenje ili primenu Konvencije. Ovaj je Protokol stupio na snagu samo u pogledu deset zemalja koje su ga ratifikovale.5

Iako je uveden još 2010. godine, postupak propisan članom 46 stavom 4 Konvencije prvi put je spro-veden tek krajem 2017. godine. Shodno ovoj odredbi, Komitet ministara, koji je prema Konvenciji zadu-žen da nadzire izvršenje presuda Suda, može Sudu da postavi pitanje da li je neka država ugovornica namerno odbila da se povinuje pravosnažnoj presudi ESLJP-a. Komitet ministara je 5. decembra 2017. godine odlučio da pokrene takav postupak protiv Azerbejdžana, budući da su organi te države uporno odbijali da obezbede bezuslovno puštanje opozicionog političara na slobodu, nakon što je ESLJP 2014. godine konstatovao da je prekršen član 5 zajedno sa članom 18.6 Veliko veće će razmotriti ovo pitanje i odlučiti o njemu.

Sud smatra širenje Mreže najviših sudova (MNS) važnim mehanizmom za približavanje domaćih su-dova Strazburu i širenje njegove sudske prakse. Ova mreža predstavlja okvir za komunikaciju između domaćih sudova i ESLJP-a, kao i između samih domaćih sudova. Mreža trenutno okuplja 71 sud iz 35 zemalja, uključujući više od 20 ustavnih sudova i isto toliko vrhovnih sudova.

Sudska praksa

Kao i prethodnih godina, najveći broj pritužbi o povredi Konvencije 2018. godine odnosio se na član 6 (pravo na pravično suđenje) – 24% od svih utvrđenih povreda odnosilo se na ovaj član. Pored toga, podnosioci predstavki su se žalili i na kršenje člana 3 (zabrane mučenja i nečovečnog ili ponižavajućeg postupanja) – oko 18% utvrđenih povreda. Povrede člana 5 (prava na slobodu i bezbednost) predstav-ljale su treću veliku kategoriju utvrđenih povreda, njih otprilike 16%.

5 Albanija, Estonija, Finska, Francuska, Gruzija, Jermenija, Litvanija, San Marino, Slovenija i Ukrajina.

6 Ilgar Mammadov protiv Azerbejdžana, presuda od 22. maja 2014.


Rusija je država u odnosu na koju je Sud doneo najveći broj presuda u 2018, njih 238. U 140 presuda utvrđena je bar jedna povreda Konvencije. Druga zemlja u odnosu na koju je Sud doneo najveći broj presuda izrečenih 2018. bila je Turska – ESLJP je u 140 od 146 presuda izrečenih u odnosu na tu državu utvrdio bar jednu povredu Konvencije. Ovo je, opšte uzev, u skladu sa trendom, budući da je Turska država u odnosu na koju je Sud izrekao najviše presuda od 1959, njih 3.532, pri čemu je u 3.128 utvrdio povredu Konvencije. Za Turskom sledi Rusija, u odnosu na koju je Sud izrekao 2.501 presudu, pri čemu je u 2.365 utvrdio bar jednu povredu Konvencije.

ESLJP je tokom 2018. izrekao niz važnih presuda koje utiču kako na suštinu sudske prakse po Kon-venciji, tako i na postupak pred Sudom. U Godišnjem izveštaju Suda za 2018. godinu, koji predstavlja izvor informacija u ovom odeljku, dat je pregled ključnih presuda, koji je sačinila kancelarija Suda Jurisconsult.7 U tekstu koji sledi dajemo prikaz samo nekih od presuda koje ilustruju širok dijapazon pravnih pitanja o kojima je Sud nedavno odlučio.

Prikazi odabranih presuda

Hadzhieva protiv Bugarske:8 Podnositeljka predstavke je u vreme događaja bila 14 godina stara. Na dan 4. decembra 2002, policija je uhapsila i pritvorila njene roditelje. Podnositeljka predstavke je ostala sama u stanu dok se nije ponovo spojila sa svojim roditeljima 17. decembra. Podnositeljka predstavke je tvrdila da su joj prekršena prava iz člana 8 (pravo na poštovanje porodičnog i privatnog života, dom i prepisku), budući da je sa 14 godina trinaest dana provela sama u kući, nakon što su njeni roditelji odvedeni u pritvor.

Suštinsko pitanje o kojem je Sud trebalo da odluči odnosilo se na to da li je tužena država ispunila svoje pozitivne obaveze iz navedenog člana i obezbedila zaštitu prava podnositeljke predstavke na poštovanje njenog psihičkog integriteta. Sud se složio sa podnositeljkom predstavke, ali samo u po-gledu prvog dvodnevnog perioda, od hapšenja njenih roditelja do sudskog pretresa 6. decembra 2002, na kojem je, prema zapisniku, njena majka obavestila policiju da ima ko da o njoj vodi računa. Kada je reč o dvodnevnom periodu, Sud je stao na stanovište da organi nisu ispunili svoju pozitivnu obavezu iz člana 8 i preduzeli korake kako bi obezbedili da podnositeljka predstavke, koja je bila maloletna i bez roditeljskog staranja, bude zaštićena i da neko o njoj vodi računa u odsustvu njenih roditelja.

Lozovyye protiv Rusije:9 Podnosioci ove predstavke su se žalili da su nacionalni organi prekršili svoje obaveze iz člana 8 Konvencije zato što nisu bili obavešteni da im je sin ubijen. Ovo je prvi predmet u kojem je Sud razmatrao član 8 u vezi sa obavezom države da bližnje obavesti o smrti člana porodice. Sud je naveo da država u ovakvim situacijama shodno članu 8 ima pozitivnu obavezu da „u najmanju ruku preduzme razumne korake kako bi obezbedila obaveštavanje preživelih članova porodice”. Sud se ograničio na ocenu okolnosti predmeta, potvrđujući da obim obaveze u ovoj oblasti zavisi od činje-nica. Budući da su organi znali identitet sina podnosilaca predstavke, imali su na raspolaganju brojne načine da utvrde identitet njegovih bližnjih.

7 Godišnji izveštaj Evropskog suda za ljudska prava za 2018. godinu (privremena verzija), Poglavlje 2. Spisak ključnih presuda izrečenih 2018. dostupan je na str. 159.

8 Hadzhieva protiv Bugarske, presuda od 1. februara 2018.

9 Lozovyye protiv Rusije, presuda od 24. aprila 2018.


Baydar protiv Holandije:10 Podnosilac predstavke je osuđen za niz krivičnih dela, uključujući trgo-vinu ljudima. Nakon što je izjavio žalbu Vrhovnom sudu, podneo je zahtev tom sudu da Sudu pravde Evropske unije (SPEU) postavi prethodno pitanje o tumačenju prava EU. Vrhovni sud je odbio ovaj za-htev bez obrazloženja, na šta je po domaćim propisima imao pravo. Podnosilac predstavke se požalio ESLJP-u na povredu člana 6 stava 1, jer ova odluka nije bila obrazložena, a Sud je utvrdio da nije došlo do povrede tog člana. Ovo je prvi predmet u kojem je Sud podrobno razmotrio odnos između sopstvene ocene da visoki sud može da odbaci zahtev za žalbu uz šturo obrazloženje i zahteva da domaći sudovi obrazlože odluku kojom odbijaju da postave pitanje Sudu pravde EU.

Beuze protiv Belgije:11 Ovaj se predmet odnosio na zakonska ograničenja pristupa osumnjičenog advokatu iz člana 6. Podnosilac predstavke nije bio u mogućnosti da se konsultuje sa advokatom sve dok nije formalno optužen, a od tog trenutka nadalje njegov advokat nije bio u mogućnosti da prisu-stvuje saslušanjima podnosioca predstavke od strane istražnih organa. Sud je u ovoj presudi kon-kretno utvrdio sadržaj prava na pristup advokatu i pravnoj pomoći i razjasnio testove pomoću kojih se utvrđuje da li je država postupila u skladu sa zahtevima iz člana 6, kao i šta se smatra „samoop-tužujućim” iskazom. Premda je Sud utvrdio da se poštovanje člana 6 ocenjuje u pogledu postupka u celini, prilikom ocene celokupnog postupka veliki se značaj pridaje propustu organa da osumnjičenog obaveste o njegovim pravima i da mu omoguće ostvarivanje tih prava.

Vizgirda protiv Slovenije:12 Sud je u ovoj presudi razjasnio prava zajemčena članom 6 stavom 3 tač-kama (a) i (e), naročito obavezu države da utvrdi jezičke potrebe optuženih stranih državljana i da im obezbedi tumača. Predstavku u ovom predmetu podneo je državljanin Litvanije, koji je uhapšen pod sumnjom da je opljačkao jednu banku u Sloveniji, ubrzo po dolasku u tu zemlju. Nakon hapšenja mu je obezbeđen tumač za ruski jezik, koji nije njegov maternji jezik. Iako je tumač za ruski jezik nastavio da mu pruža usluge tokom faze istrage i suđenja, kao i tokom postupka po njegovoj žalbi na osuđu-juću presudu, podnosilac predstavke je tek tokom postupka po žalbi zbog pogrešne primene proce-snog prava istakao da njegovo suđenje nije bilo pravično zbog teškoća koje je imao prilikom praćenja postupka na ruskom jeziku. Podnosilac predstavke se u suštini žalio da nije bio u mogućnosti da se delotvorno brani tokom suđenja jer se usmeni postupak nije prevodio na njegov maternji jezik, litvan-ski, već samo na ruski, jezik koji je s velikim teškoćama razumeo. Sud je presudio u korist podnosioca predstavke i utvrdio povredu člana 6 stavovi 1 i 3 Konvencije.

Molla Sali protiv Grčke:13 Ovaj se predmet odnosio na član 14 (zabranu diskriminacije) zajedno sa članom 1 Protokola br. 1 (zaštitu imovine), budući da je podnositeljka predstavke izgubila tri četvrtine nasledstva koje je dobila od svog pokojnog supruga nakon što je jedan grčki sud utvrdio da se, shodno Atinskom sporazumu iz 1913. godine, o pitanjima nasledstva u okviru muslimanske zajednice u Grčkoj odlučuje u skladu sa šerijatskim zakonom, a da notarizovani testamenti grčkih državljana islamske veroispovesti nemaju pravnu snagu. Ovo je prvi predmet u praksi Suda koji se odnosio na primenu šerijatskog zakona od strane domaćeg suda protiv volje podnositeljke predstavke, ali i prvi predmet u kojem je Veliko veće razmatralo pitanje asocijativne diskriminacije, budući da se predmet odnosio na razliku u postupanju prema podnositeljki predstavke zbog islamske veroispovesti ostavioca (njenog

10 Baydar protiv Holandije, presuda od 24. aprila 2018.

11 Beuze protiv Belgije, presuda Velikog veća od 9. novembra 2018.

12 Vizgirda protiv Slovenije, presuda od 28. avgusta 2018.

13 Molla Sali protiv Grčke, presuda Velikog veća od 19. decembra 2018.


pokojnog supruga). Veliko veće je potvrdilo da su članom 14 Konvencije obuhvaćene i situacije u ko-jima se prema nekom licu nepovoljnije postupa zbog statusa ili zaštićenih karakteristika drugog lica. Stoga je Sud zaključio da je razlika u postupanju prema manjinama bila neopravdana, te je utvrdio povredu Konvencije.


Republika Albanija Opšti uvod

U tekstu koji sledi dat je prikaz presuda koje je Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: Sud ili ESLJP) izrekao u predmetima protiv Republike Albanije, otkad je ta država 2. oktobra 1996. ratifiko-vala Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (u daljem tekstu: Konvencija ili EKLJP).

Sud je zaključno sa 31. decembrom 2018. godine izrekao 79 presuda u predmetima protiv Albanije – 59 je izreklo Veće, a 20 Odbor. Sud je takođe usvojio 71 odluku o prihvatljivosti ili brisanju predstavki sa spiska predmeta – 33 je usvojilo Veće, a 38 Odbor. U tekstu koji sledi podrobnije će biti prikazano osam presuda Veća i jedna presuda Odbora, kao i jedna odluka koju je Sud usvojio 2018. godine. Pored toga, Komitet ministara, koji nadzire izvršenje presuda koje je Sud izrekao, 2018. godine je usvojio rezoluciju u vezi sa grupom predmeta Manushaqe Puto, kojom je okončao njihovo razmatranje pošto se uverio da je država ostvarila značajan napredak poslednjih godina, budući da je usvojila i potom unapredila domaći mehanizam za naknadu, te obezbedila njegovo valjano i efikasno funkcionisanje.14

U tekstu koji sledi dat je pregled i kratak opis vrsta predmeta u kojima je Albanija bila tužena.

Sledeća dva ključna predmeta odnosila su se na član 2 Konvencije, kojim se jemči pravo na život. Sud je sa spiska predmeta izbrisao predstavku Ceka, jer je zaključio da je država priznala povredu na koju se podnositeljka predstavke žalila i isplatila joj odgovarajuću naknadu.15 Predmet Rrapo16 se odnosio na izručenje podnosioca predstavke. Sud je, međutim, utvrdio da je diplomatska nota koja je poslata sadržala dovoljna uveravanja da neće doći ni do kakve povrede njegovog prava na život nakon izručenja.

Sud je izrekao sedam presuda u pogledu člana 3 i u njih pet utvrdio povredu tog člana. Ovi su se predmeti odnosili na uslove lišenja slobode,17 nepružanje odgovarajuće zdravstvene zaštite u zatvo-ru,18 prebijanje podnosioca predstavke u policijskom pritvoru,19 neizvršenje pozitivnih obaveza držav-nih organa iz Konvencije vezanih za tvrdnje podnosioca predstavke da je napadnut20 i njihov propust da delotvorno istraže navode o zlostavljanju.21 Sud je u ovim presudama zaključio da su uslovi lišenja slobode bili nesaglasni sa zdravstvenim stanjem podnosioca predstavke, jer je držan zajedno sa zdra-vim zatvorenicima iako je duševno oboleo i jer mu vlasti nisu pružile odgovarajuću lekarsku pomoć,22 kao i da je težina povreda koje je podnosilac predstavke zadobio usled prebijanja policije dosegla prag mučenja u smislu člana 3.23

14 Rezolucija Komiteta ministara CM/ResDH(2018)349.

15 Ceka protiv Albanije, presuda od 23. oktobra 2012.

16 Rrapo protiv Albanije, presuda od 25. septembra 2012.

17 Grori protiv Albanije, presuda od 7. jula 2009.

18 Grori protiv Albanije, presuda od 7. jula 2009; Dybeku protiv Albanije, presuda od 18. decembra 2007.

19 Kaciu i Kotorri protiv Albanije, presuda od 23. oktobra 2012.

20 Pulfer protiv Albanije, presuda od 20. novembra 2018.

21 Pihoni protiv Albanije, presuda od 13. februara 2018.

22 Grori protiv Albanije, presuda od 7. jula 2009.

23 Kaciu i Kotorri protiv Albanije, presuda od 23. oktobra 2012.


Sud je usvojio tri presude u vezi sa članom 5, kojim se jemči pravo na slobodu i bezbednost ličnosti, i u njih dve konstatovao povredu tog člana. Sud je, konkretno, u presudi u predmetu Delijorgji24 utvrdio povrede člana 5 stavova 1 i 4, usled dužine pritvora, vremena potrebnog za razmatranje zahteva podno-sioca predstavke da bude pušten na slobodu i nedavanja obrazloženja podnosiocu predstavke zašto mu je određen kućni pritvor.

Sud je izrekao 62 presude u predmetima vezanim za član 6, kojim se jemči pravo na pravično su-đenje, i u njih 57 utvrdio povredu tog prava. Većina podnosilaca predstavki se žalila na nepravično suđenje i nemogućnost pristupa sudu. Na primer, Sud je u presudi u predmetu Caka25 konstatovao da je povređen član 6 stav 1 zajedno sa stavom 3 tačka (d) tog člana, jer nisu obezbeđeni svedoci za suđenje podnosiocu predstavke i nije poklonjena dužna pažnja iskazima koje je četvoro svedoka dalo tokom postupka pred prvostepenim sudom. Sud je u presudi u predmetu Laska i Lika26 utvrdio povredu člana 6 stava 1, jer vlasti nisu otklonile nepravilnosti iz faze istrage (vezane za identifikovanje poten-cijalnih osumnjičenih). Sud je u presudi u predmetu Cani27 zaključio da je povređen član 6 stav 1, jer podnosiocu predstavke nije bilo dozvoljeno da se lično brani u postupku pred Apelacionim i Vrhovnim sudom. Sud je u presudi u predmetu Dauti28 ustanovio da je pravo na pristup sudu podnosioca pred-stavke povređeno jer nije mogao da osporava upravnu odluku Komisije za žalbe o dodeli nadoknade. Sud je, pored toga, zauzeo stav da se Komisija za žalbe ne može smatrati „nezavisnim i nepristrasnim sudom”, kao što se zahteva u članu 6 stavu 1, i da se njene odluke, shodno zakonodavstvu koje je u to vreme bilo na snazi, nisu mogle osporavati pred domaćim sudom. Sud je u presudi u predmetu Qufaj29 utvrdio povredu prava na pravično suđenje iz člana 6 stava 1 preduzeća koje je podnelo predstavku zbog neizvršenja pravosnažne sudske odluke. Predmet Luli30 se odnosio ne predugo trajanje parničnog postupka pred raznim telima u periodu od 1996. godine do trenutka izricanja presude Suda. Sud je naročito kritikovao propust pravosudnog sistema da propisno upravlja brojnim postupcima o istom pi-tanju. Relevantna je i presuda Suda u predmetu Bici,31 koji se odnosio na dužinu postupka za priznanje, restituciju i/ili kompenzaciju imovine pred dračkom Komisijom za restituciju imovine i kompenzaciju. Sud je zaključio da je povređen član 6 stav 1, jer je taj postupak pred jednim sudom trajao 11 godina, devet meseci i 18 dana.

Sud je u jednoj grupi predmeta izrazio zabrinutost zbog strukturnih propusta koji su za posledicu imali neizvršenje pravosnažnih odluka domaćih sudskih i upravnih organa. S obzirom na razmere pro-blema, Sud je izrekao pilot-presudu u predmetu Manushaqe Puto i ostali.32 Sud je u njoj konstatovao da ne postoji delotvorni pravni lek koji bi omogućio odgovarajuće i dovoljno obeštećenje zbog prolongira-nog neizvršenja odluka komisija o dodeli kompenzacije. Od Albanije je, shodno članu 46, zatraženo da hitno preduzme opšte mere kako bi obezbedila pravo na kompenzaciju na delotvoran način.

24 Delijorgji protiv Albanije, presuda od 28. aprila 2015.

25 Balliu protiv Albanije, presuda od 16. juna 2005; Caka protiv Albanije, presuda od 8. decembra 2009.

26 Laska i Lika protiv Albanije, presuda od 20. aprila 2010.

27 Cani protiv Albanije, presuda od 6. marta 2011.

28 Dauti protiv Albanije, presuda od 3. februara 2009; Driza protiv Albanije, presuda od 13. novembra 2007.

29 Qufaj protiv Albanije, presuda od 18. novembra 2004.

30 Luli i ostali protiv Albanije, presuda od 1. aprila 2014.

31 Bici protiv Albanije, presuda od 3. decembra 2015.

32 Manushaque Puto i ostali protiv Albanije, presuda od 31. jula 2012.


Sud je izrekao jednu presudu po članu 7. On je u presudi u predmetu Alimucaj utvrdio povredu na-čela o zakonitosti krivičnih dela i kazni, jer je podnosiocu predstavke izrečena teža kazna od kazne propisane za krivično delo za koje je osuđen.33

Sud je izrekao presude u tri predmeta vezana za član 8, kojim se jemči pravo na poštovanje privat-nog i porodičnog života.34 Utvrdio je povredu tog prava u predmetu Bajrami,35 jer albanski organi nisu preduzeli nužne mere kako bi podnosioca predstavke ponovo spojili sa njegovom kćerkom – koju je majka bez njegovog pristanka odvela u Grčku. Sud nije utvrdio povredu člana 8 u drugom predmetu, koji se takođe odnosio na pozitivnu obavezu države da omogući ponovno spajanje roditelja i dece.36 Sud je u presudi u predmeti Sharxhi i ostali37 zaključio da albanski organi nisu poštovali pravo podno-silaca predstavke na poštovanje njihovog doma, zbog preuzimanja, ograđivanja i opkoljavanja zgrade u kojoj su stanovali.

Sud je izrekao 24 presude u predmetima koji su se odnosili na član 13, pri čemu su se u svima njima podnosioci predstavki istovremeno žalili i na povredu člana 6, člana 8 i/ili člana 1 Protokola br. 1. Sud je izrekao jednu presudu u predmetu vezanom za član 4 Protokola br. 7, kojim se jemči pravo da se ne bude suđen ili kažnjen dvaput u istoj stvari. Sud u toj presudi nije utvrdio povredu navedenog prava, jer je konstatovao da je došlo do ponavljanja krivičnog postupka koji je prethodno okončan pravosnažnom odlukom.38

Sud je izrekao 23 presude u predmetima koji su se ticali člana 1 Protokola br. 1. Mnogi od tih pred-meta su se odnosili na neizvršenje presuda domaćih sudova i činjenicu da dug utvrđen sudskom presu-dom može predstavljati imovinu u smislu Konvencije (vidi, na primer, presudu u predmetu Manushaqe Puto i ostali, prikazanu gore u tekstu o članu 6). Sud je u presudi u predmetu Sharxhi i ostali39 utvr-dio povredu ovog člana zbog eksproprijacije, nedozvoljavanja pristupa i rušenja domova podnosilaca predstavke od strane državnih organa.

33 Alimucaj protiv Albanije, presuda od 7. februara 2012.

34 Qama protiv Albanije i Italije, presuda od 8. januara 2013; Bajrami protiv Albanije, presuda od 12. decembra 2006; Sharxhi i ostali protiv Albanije, presuda od 11.

januara 2018.

35 Bajrami protiv Albanije, presuda od 12. decembra 2006.

36 Qama protiv Albanije i Italije, presuda od 8. januara 2013.

37 Sharxhi i ostali protiv Albanije, presuda od 11. januara 2018.

38 Xheraj protiv Albanije, presuda od 29. jula 2008.



Predmeti o kojima je Sud odlučio 2018. godine

Od ukupno devet presuda izrečenih 2018. godine, osam40 je usvojilo Veće od sedam sudija, a jednu41 Odbor od troje sudija. Sud je u jednom predmetu utvrdio povredu člana 1 Protokola br. 1, kao i povredu člana 8.42 Povredu člana 3 utvrdio je u dva predmeta,43 dok je u pet predmeta utvrdio povredu člana 6,44 a u jednom od njih povredu člana 6 u vezi sa članom 13 Konvencije.45

Sharxhi i ostali protiv Albanije, presuda izrečena 11. januara 2018. godine – povreda člana 13 (prava na delotvorni pravni lek), člana 6 stava 1 (prava na pravično suđenje), člana 8 (prava na poštovanje privatnog i porodičnog života) i člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju (prava na mirno uživanje imovine)

Predmet Sharxhi i ostali protiv Albanije formiran je na osnovu predstavke u kojoj su se podnosioci žalili na nezakonito rušenje njihovih stanova i poslovnih prostorija u jednom albanskom primorskom gradiću. Podnosioci predstavke su se konkretno žalili na zaplenu, eksproprijaciju i potonje rušenje njihove imovine tokom jednog meseca 2013. godine, uprkos rešenju u kojem je sud organima naložio da se suzdrže od radnji kojima bi prekršili njihova imovinska prava.

Sud je ponovio da, shodno članu 13 Konvencije, države ugovornice treba da na domaćem nivou obezbede pravno sredstvo za razmatranje merituma pritužbe o kršenju Konvencije. Sud je, međutim, ukazao na to da nacionalni organi imaju pravo na određeno polje slobodne procene. Sud je pored toga naglasio da su, shodno načelu vladavine zakona, države ugovornice u obavezi da obezbede izvršenje odluka usvojenih po osnovu pravnih lekova koji postoje. Sud je stoga utvrdio povredu člana 13 u vezi sa članom 6 stavom 1 i odbacio preliminarni prigovor države o neiscrpenosti domaćih pravnih lekova. Sud je, štaviše, naglasio da je izrečena privremena mera kako bi se sprečilo rušenje zgrade, a podnosi-oci predstavke zaštitili od daljih koraka državnih organa. Usled propusta nacionalnih organa da je pri-mene u praksi, podnosiocima predstavke je bio uskraćen pristup domaćim sudovima koji bi razmotrili meritum predmeta, suprotno garantiji prava na pravično suđenje po osnovu člana 6 stava 1 Konvencije.

Sud je konstatovao da je sprečavanje podnosilaca predstavke da pristupe svojim domovima pred-stavljalo povredu člana 8 Konvencije.

Budući da je oduzimanje, opkoljavanje i ograđivanje zgrade žutom trakom i njeno rušenje predstav-ljalo neopravdano zadiranje u mirno uživanje imovine i de facto eksproprijaciju, Sud je zaključio da je prekršeno pravo podnosilaca predstavke iz člana 1 Protokola br. 1.

40 Sharxhi i ostali protiv Albanije, presuda od 11. januara 2018; Pihoni protiv Albanije, presuda od 13. februara 2018; Hysi protiv Albanije, Malo protiv Albanije, Muca

protiv Albanije i Topi protiv Albanije, presude od 22. maja 2018; Frroku protiv Albanije, presuda od 18. septembra 2018; Pulfer protiv Albanije, presuda od 20.

novembra 2018.

41 Karemani protiv Albanije, presuda od 25. septembra 2018.


43 Pihoni protiv Albanije, presuda od 13. februara 2018; Pulfer protiv Albanije, presuda od 20. novembra 2018.

44 Sharxhi i ostali protiv Albanije, presuda od 11. januara 2018; Hysi protiv Albanije, Malo protiv Albanije, Muca protiv Albanije i Topi protiv Albanije, presude od 22.

maja 2018.



Pihoni protiv Albanije, presuda izrečena 13. februara 2018. godine – povreda člana 3 Konvencije (zabrane mučenja)

Podnosilac ove predstavke je tvrdio da je pretrpeo povredu glave kada je policija intervenisala u tuči na javnom mestu. G. Pihoni je tvrdio da je policija primenila prekomernu silu prema njemu i da vlasti nisu sprovele delotvornu istragu o incidentu. Pored toga je tvrdio da ni on ni ostali učesnici u tuči nisu koristili nikakve tupe predmete.

Sud je primetio da je tužilac u svojoj izjavi naveo da su se pojavile sumnje o prekoračenju ovlašćenja jer je moguće da je podnosilac predstavke zadobio povrede tokom privođenja u stanicu policije. Sud je, međutim, ukazao na to da podnosilac predstavke u svojim pisanim podnescima nije uopšte tvrdio da je bio zlostavljan u to vreme, te da je čvrsto stajao pri stavu da su ga službenici policije tukli na jav-nom mestu, na glavnoj ulici u gradu. Sud je u tim okolnostima konstatovao da nije bilo očigledno da je podnosilac predstavke i dalje bio dobrog zdravstvenog stanja kada su se organi pojavili na mestu događaja. Stoga je ESLJP zaključio da nije došlo do povrede materijalnog aspekta člana 3 Konvencije.

Sud je sledom pritužbe podnosioca predstavke potom primetio da su domaći organi sproveli istragu njegovih tvrdnji o zlostavljanju i da su sproveli brojne istražne radnje. Međutim, Sud nije bio uveren da je njihova reakcija na njegove tvrdnje bila dovoljno podrobna ili „delotvorna” kako bi zadovoljila zahteve iz člana 3. Sud je takođe primetio da u konačnoj odluci u ovom predmetu nije dat definitivni odgovor na pitanje kako je podnosilac predstavke zadobio povrede. Ovi su faktori bili dovoljni da Sud zaključi da je došlo do povrede procesnog aspekta člana 3 Konvencije.

Hysi protiv Albanije, Malo protiv Albanije, Muca protiv Albanije i Topi protiv Albanije, presude iz-rečene 22. maja 2018. godine – povreda člana 6 stava 1 Konvencije (prava na pravično suđenje)

Sva četiri predmeta odnosila su se na krivične postupke u kojima su okrivljeni osuđeni u odsustvu. Svi oni trenutno služe kazne zatvora u trajanju od 13 do 25 godina. Trojica podnosilaca predstavki su živela u inostranstvu i saznala da su osuđena tek kada su 2006/7. godine izručena Albaniji. G. Topi je podneo ustavnu žalbu jer je osuđen u odsustvu, koja je 2007. odbijena pošto je nastupila zastarelost. Ustavne žalbe ostala tri podnosioca predstavke takođe su odbačene. Svi podnosioci predstavki su tvr-dili da je postupak protiv njih bio nepravičan, jer se odvijao u njihovom odsustvu, bez njihovog znanja i uprkos tome što se nikad nisu odrekli prava da se pojave na suđenju. G. Topi je takođe tvrdio da je odbijanjem njegove ustavne žalbe prekršeno njegovo pravo na pristup sudu.

Sud je u presudi u predmetu Hysi ukazao na to da nesumnjivo dolazi do uskraćivanja pravde kada lice koje je osuđeno u odsustvu kasnije ne može da izdejstvuje da sud koji je odlučivao o njegovom predmetu ponovno razmotri osnovanost optužbi, kako u pogledu prava tako i u pogledu činjenica, i kada nije utvrđeno da se odrekao prava da prisustvuje suđenju i da se brani.

Nije dokazano da je podnosilac predstavke imao dovoljno saznanja o postupku protiv njega, niti je dokazano da je eksplicitno ili implicitno odobrio postupke po žalbi članova svoje porodice ili da se namernim izbegavanjem pravde nedvosmisleno odrekao prava da se pojavi na suđenju. Sud je utvrdio da podnosilac predstavke nije imao priliku da izdejstvuje novo odlučivanje o osnovanosti optužbi pro-tiv njega od strane suda koji bi ga saslušao u postupku u skladu sa garantijama pravičnosti iz člana 6 stava 1. Stoga je zaključio da je prekršen član 6 stav 1.


Sud je u presudi u predmetu Malo zaključio da, u svetlu navedenih faktora, podnosilac predstavke u stvarnosti nije imao priliku da izdejstvuje novo odlučivanje o osnovanosti optužbi protiv njega od strane suda koji bi ga saslušao u postupku u skladu sa garantijama pravičnosti iz člana 6 stava 1, te je utvrdio povredu tog člana.

Sud je u presudi u trećem predmetu, Muca protiv Albanije, konstatovao da se ne može smatrati da su strahovanja podnosioca predstavke o pristrasnosti veća Okružnog suda objektivno opravdana. Sud je u pogledu osude podnosioca predstavke u odsustvu konstatovao da nije dokazano da je imao dovoljno saznanja o žalbi ili ponavljanju postupka protiv njega. Pored toga, u spisima predmeta nema naznaka da su vlasti uložile ikakve napore da ga obaveste. Štaviše, odbijen je zahtev podnosioca pred-stavke da mu se odobri podnošenje žalbe nakon isteka roka, budući da je nije izjavio u roku iz razloga koji su bili van njegove kontrole jer nije znao za postupak protiv njega. Stoga taj lek nije bio delotvoran. Sud je zaključio da je prekršen član 6 Konvencije.

U četvrtoj presudi, u predmetu Topi, Sud je izveo iste zaključke o osudi u odsustvu, te je konstatovao povredu člana 6 Konvencije iz tog razloga. Sud je smatrao da je računanje roka za ulaganje ustavne žalbe od trenutka kada podnosilac predstavke nije svestan postojanja presude Vrhovnog suda za po-sledicu imalo istek tog roka pre nego što je podnosilac predstavke postao svestan te presude, najranije 1. marta 2006. Stoga je Ustavni sud onemogućio podnosioca predstavke da delotvorno ostvari svoje pravo da uloži ustavnu žalbu. Iz tog razloga je spornom odlukom podnosilac predstavke neosnovano bio lišen prava na pristup Ustavnom sudu, te je došlo do povrede člana 6 stava 1 Konvencije.

Frroku protiv Albanije, presuda izrečena 18. septembra 2018 – nema povrede člana 5 (prava na slobodu i bezbednost ličnosti)

Predmet se odnosio na lišenje slobode bivšeg poslanika Skupštine u kontekstu krivičnih postupaka protiv njega. Protiv njega su vođena tri krivična postupka, za, konkretno, lažne iskaze, ubistvo s predu-mišljajem i pranje novca stečenog krivičnim delom. Budući da policija nije bila u mogućnosti da ga drži u kućnom pritvoru, Skupština je odobrila njegov pritvor u vezi sa drugim i trećim krivičnim postupcima, koji su u međuvremenu objedinjeni. Tokom kasnijeg sudskog postupka, Vrhovni sud je potvrdio zako-nitost njegovog pritvora, zaključivši da postoji opasnost da će pobeći i ometati prikupljanje dokaza. Podnosilac predstavke se žalio da mu je određen pritvor u trećem krivičnom postupku bez zakonitog odobrenja Skupštine.

Sud je u ovoj presudi istakao da centralno pitanje koje treba da razmotri jeste da li je pritvor pod-nosioca predstavke u vezi sa tim postupkom bio „zakonit” u smislu člana 5 stava 1, uključujući i da li je on određen „u skladu sa zakonom propisanim postupkom”. Sud je ponovio da pritvor podnosioca predstavke nije bio nezakonit usled propusta organa da konkretno zatraže dozvolu za hapšenje posla-nika od Skupštine u vezi sa trećim postupkom, te da u ovom predmetu nije došlo do povrede člana 5 stava 1 Konvencije.

Pulfer protiv Albanije, presuda izrečena 20. novembra 2018. godine – povreda člana 3 (zabrane mučenja)

Ovaj se predmet odnosio na postupanje albanskih organa po optužbama podnositeljke predstavke da je čovek od kog je kupila kuću kasnije napadao i nezakonito pokušavao da je iseli iz te kuće.


Gđa Pulfer i njen suprug su se decembra 2011. uselili u kuću u Valoni koju je ona nešto ranije ku-pila od S. N. Kuća je bila nezakonito izgrađena, ali je njen status kasnije regulisan. S. N. je pokušao da gđu Pulfer iseli iz kuće u januaru 2012. Kasnije te godine, u septembru, ponovo je pokušao da je iseli, pri čemu ju je navodno davio konopcem, vukao po sobi i bacao na zid. Čini se da se gđa Pulfer dva dana kasnije odselila u kuću svoje majke. S. N. je maja 2012. optužen za krivično delo uzimanja pravde u svoje ruke. Optužnica je povučena u decembru, u skladu sa albanskim Zakonom o opštoj amnestiji, usvojenim prethodnog meseca, kojim je sprečeno krivično gonjenje za dela izvršena pre 30. septembra 2012. za koje je zaprećena kazna manja od dve godine zatvora. Nakon navodnog napada na gđu Pulfer u septembru 2012, pokrenuta je druga istraga protiv S. N., koji je optužen za nanošenje telesnih povreda. Ovo je kasnije kombinovano sa trećom istragom, pokrenutom sledećeg meseca, u oktobru 2012, o uznemirujućim telefonskim pozivima, nakon čega je podnositeljka predstavke iznela razne teške optužbe protiv S. N. Ova objedinjena istraga je obustavljena februara 2013. godine, takođe shodno Zakonu o opštoj amnestiji.

Sud je u ovoj presudi na početku primetio da su, kada je reč o krivičnopravnim mehanizmima pro-pisanim albanskim pravnim sistemom, a u vezi sa obavezama države shodno članu 3 Konvencije, na-nošenje telesne povrede i teške telesne povrede, kao i ostala dela za koja je gđa Pulfer optuživala S. N, inkriminisana kao posebna krivična dela u Krivičnom zakoniku. ESLJP je konstatovao da albansko pravo sadrži dovoljan regulatorni okvir za krivično gonjenje dela koja je podnositeljka predstavke pri-pisivala S. N.

Sud je smatrao da nadležni sud nikada nije utvrdio okolnosti ovog predmeta. Sud je ranije zaključio da amnestiju i pomilovanje ne treba tolerisati u predmetima koji se tiču mučenja i zlostavljanja. Sud je u tom smislu zaključio da je, iako je važeći pravni okvir mogao imati dovoljno odvraćajuće dejstvo, to dejstvo poništeno kasnijim zakonom o amnestiji.

Po mišljenju Suda, način primene krivičnopravnih mehanizama u ovom predmetu, konkretno, opšte amnestije, koja je za posledicu imala obustavu prve tri krivične istrage protiv navodnog napasnika, bio je u toj meri manjkav da je doveo do povrede pozitivnih obaveza tužene države iz Konvencije u vezi sa tvrdnjama podnositeljke predstavke o napadima na nju. ESLJP je stoga zaključio da je prekršen član 3 Konvencije.


Bosna i HercegovinaOpšti uvod

Bosna i Hercegovina (u daljem tekstu: BiH) ratifikovala je Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i osnovnim slobodama (u daljem tekstu: Konvencija ili EKLJP) 12. jula 2002. godine i od tog dana ona je visoka strana ugovornica Konvencije, a pojedinci mogu da podnose predstavke Evropskom sudu za ljudska prava (u daljem tekstu: ESLJP ili Sud).

Zaključno sa 31. decembrom 2018, Sud je izrekao 62 presude u predstavkama protiv Bosne i Herce-govine – četiri je izreklo Veliko vijeće, 38 Vijeće, a 20 Odbor. Sud je takođe usvojio 99 odluka o prihvat-ljivosti, pri čemu je 46 odluka usvojilo Vijeće, a 53 Odbor.

Kao što je upravo napomenuto, Veliko vijeće je izreklo četiri presude protiv BiH. Prva je bila u pred-metu Sejdić i Finci,46 u kojoj je Sud po prvi put primijenio član 1 Protokola br. 12, samostalnu zabranu diskriminacije, u pogledu diskriminatornih ustavnih odredbi o ostvarivanju izbornih prava zbog jevrej-skog i romskog porijekla podnosilaca predstavke. Sud je utvrdio povredu člana 14 zajedno sa članom 3 Protokola br. 1, kao i povredu člana 1 Protokola br. 12 uz Konvenciju.

Veliko vijeće je u sljedećoj presudi protiv BiH, u predmetu Maktouf i Damjanović,47 utvrdilo povredu člana 7 zbog retroaktivne primjene krivičnog zakonodavstva koje je propisivalo teže kazne za ratne zločine od zakona koji je bio na snazi u vrijeme izvršenja ovih krivičnih djela. Konstatovalo je da pod-nosioci predstavke nisu uživali djelotvorna jemstva protiv izricanja teže kazne.

Veliko vijeće je u presudi u predmetu Ališić i ostali protiv Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije i Bivše Jugoslovenske Republike Makedonije48 utvrdilo sistemski problem shodno članu 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju i članu 13, koji se odnosio na nemogućnost podnosilaca predstavke da podignu svoju „staru” deviznu štednju sa bankovnih računa nakon raspada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Sud je utvrdio da su Konvenciju prekršile Srbija i Slovenija.

Presuda Velikog vijeća u predmetu Medžlis Islamske zajednice Brčko i ostali protiv BiH49 jedina je u kojoj je Sud odlučivao o slobodi izražavanja u BiH. Sud je razmatrao pritužbu podnosilaca predstavke na nalog da isplate naknadu štete za klevetu koja im je izrečena u kontekstu parničnog postupka. Utvr-dio je da je miješanje bilo srazmjerno, te da BiH nije prekršila Konvenciju.

Najveći broj presuda u pogledu BiH odnosi se na imovinska prava zajemčena članom 1 Protokola br. 1, kao i na pravo na pravično suđenje, zajemčeno članom 6 Konvencije, usljed propusta državnih orga-na da izvrše pravosnažne presude domaćih sudova u korist podnosilaca predstavki. Zaključno sa 31. decembrom 2018, Sud je izrekao 34 presude u vezi sa članom 1 Protokola br. 1. Sud je takođe izrekao 37 presuda u vezi sa članom 6 i utvrdio povredu tog člana u njih 36.

46 Sejdić i Finci protiv BiH, presuda Velikog vijeća od 22. decembra 2009.

47 Maktouf i Damjanović protiv BiH, presuda Velikog vijeća od 18. jula 2013.

48 Ališić i ostali protiv BiH i ostalih, presuda Velikog vijeća od 16. jula 2014. godine (presuda Vijeća izrečena je 6. novembra 2012).

49 Medžlis Islamske zajednice Brčko i ostali protiv BiH, presuda Velikog vijeća od 27. juna 2017. godine (presuda Vijeća izrečena 13. oktobra 2015).


Sud je u pogledu člana 1 Protokola br. 1 izrekao važnu presudu, u predmetu Đokić protiv BiH,50 u kojoj je utvrdio sistemski problem. Ovaj se predmet odnosio na zaštitu imovine u vezi sa pravom na ponovno stupanje u posjed predratnog „vojnog” stana. Sud je pitanje povraćaja „vojnih” stanova raz-matrao u još jednoj presudi.51 Povreda člana 1 Protokola br. 1 utvrđena je i u prvoj pilot-presudi koja je donijeta protiv BiH, u predmetu Suljagić protiv BiH,52 u vezi sa pomenutim sistemskim problemom „stare” devizne štednje. Sud je konstatovao da su prekršena prava iz člana 14 Konvencije zajedno sa članom 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju, usljed diskriminacije podnosilaca predstavke, koji su bili inter-no raseljena lica.53

Pozvavši se na pravo na pravično suđenje u razumnom roku iz člana 6 i pravo na zaštitu imovine iz člana 1 Protokola br. 1, Sud je izrekao važne presude, poput one u prvom predmetu protiv BiH, Jeličić protiv BiH54 (neizvršenje pravosnažne presude domaćeg suda), potom Čolić i ostali55 (obustavljanje izvršenja cijele kategorije pravosnažnih presuda po sili zakona zbog visine javnog duga utvrđenog tim presudama), Runić i ostali protiv BiH56 (nerazumno kašnjenje u izvršenju pravosnažnih presuda), Đurić i ostali protiv BiH57 (prolongirano neizvršenje pravosnažnih presuda domaćih sudova), kao i druge pre-sude u kojima je utvrdio da domaći organi nisu preduzeli neophodne mjere u cilju izvršenja pravosnaž-nih presuda tokom znatnog vremenskog razdoblja.58 Sud je kasnije u nekoliko takozvanih repetitivnih predmeta takođe utvrdio povredu Konvencije zbog nerazumno dugih postupaka ili neizvršenja presuda domaćih sudova.59

Sud je utvrdio povredu prava na pristup sudu iz člana 6 u predmetu Avdić,60 u kojem je konstatovao da pred Ustavnim sudom BiH nije bilo stvarnog „odlučivanja” o građanskim pravima i obavezama. Sud je takođe naglasio da se pritužba o pristupu sudu mora razmotriti shodno članu 5 stavu 4 Konvencije u slučajevima kada se podnosilac predstavke i dalje nalazi u pritvoru u vrijeme kada domaći sudovi razmatraju njegove žalbe.61

50 Đokić protiv BiH, presuda od 27. maja 2010.

51 Mago i ostali protiv BiH, presuda od 3. maja 2012.

52 Iako se obje presude odnose na nemogućnost podnosilaca predstavki da podignu svoju „staru” deviznu štednju, osnovna razlika između predmeta Suljagić

protiv BiH i Jeličić protiv BiH jeste u tome što je podnositeljka predstavke u predmetu Jeličić dobila pravosnažnu presudu domaćeg suda kojom joj je usvojeno

potraživanje u pogledu devizne štednje, dok podnosilac predstavke u predmetu Suljagić nije dobio takvu presudu, ali je osporavao zakonitost domaćih propisa

kojima je predviđen generalni plan isplate devizne štednje putem vladinih obveznica.

53 Šekerović i Pašalić protiv BiH, presuda od 8. marta 2011.

54 Jeličić protiv BiH, presuda od 31. oktobra 2006.

55 Čolić protiv BiH, presuda od 10. novembra 2011.

56 Runić i ostali protiv BiH, presuda od 15. novembra 2011.

57 Đurić i ostali protiv BiH, presuda od 20. januara 2015.

58 Kunić i ostali protiv BiH, presuda od 14. novembra 2017; Spahić i ostali protiv BiH, presuda od 14. novembra 2017.

59 Dorić protiv BiH, presuda od 7. novembra 2017; Prazina protiv BiH, presuda od 5. decembra 2017; Mandić i Popović protiv BiH, presuda od 19. decembra 2017.

60 Avdić i ostali protiv BiH, presuda od 19. novembra 2013.

61 Čović protiv BiH, presuda od 3. oktobra 2017.


Sud je u jednoj presudi razmatrao navodno neispunjenje pozitivne obaveze državnih organa iz člana 3 Konvencije da istraže sudbinu lica koje je nestalo tokom ratnih dejstava u BiH u periodu od 1992. do 1995. godine.62 Sud je donio i veći broj odluka o istom pitanju.63

U tri presude Sud jerazmatrao da li bi podnosioci predstavki, tražioci azila, u slučaju deportacije bili izloženi zlostavljanju suprotnom članu 3 Konvencije.64 U jednom predmetu je otvoreno važno pitanje po osnovu člana 3 Konvencije vezano za fizičku dobrobit podnosilaca predstavke u zatvoru.65

Najvažniji predmet u kojem je Sud razmatrao navode o povredi člana 5 odnosio se na sigurnost duševno oboljelih osuđenika66 i lišenje slobode tražilaca azila u Bosni i Hercegovini. Kada je riječ o tražiocima azila, Sud je ponovio da nikakvo preventivno lišenje slobode iz sigurnosnih razloga nije legitimno u smislu člana 5 stava 1 Konvencije.67

Sud je izrekao samo jednu presudu o navodnom kršenju člana 8, u kojoj je razmatrao pozitivnu oba-vezu države da omogući ponovno spajanje roditelja i djece.68

U jednom predmetu o navodnom kršenju člana 9 Konvencije,69 u kojem se podnosilac predstavke žalio da mu je ograničeno pravo u ispoljavanju svoje vjere, Sud je odlučivao o opravdanju i srazmjerno-sti kazne izrečene podnosiocu predstavke zbog nošenja kape u sudnici.

U jednom predmetu utvrđeno je da je pravo podnosioca predstavke da mu ne bude suđeno i da ne bude kažnjen dva puta za isto djelo iz člana 4 Protokola br. 7 uz Konvenciju prekršeno, jer mu je suđeno za isto djelo u prekršajnom i krivičnom postupku, protivno pravilu ne bis in idem.70


ESLJP je od januara do decembra 2018. izrekao šest presuda i usvojio šest odluka o dopuštenosti predstavki protiv BiH. Svih šest presuda je izrekao Odbor od troje sudija. Sud je razmatrao predmete u vezi sa članom 6 (pravo na pravično suđenje), članom 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju (pravo na mirno uživanje imovine) i članom 5 Konvencije (pravo na slobodu i sigurnost ličnosti). Imajući u vidu prethod-ne predmete protiv BiH, može se zaključiti da se predmeti i dalje uglavnom odnose na prava iz člana 6.

U ovom odjeljku podrobnije se bavimo presudama i odlukama o dopuštenosti predstavki podnijetih protiv BiH koje je Sud usvojio 2018. godine i dajemo kratak pregled činjeničnog stanja i odluka Suda.

62 Palić protiv BiH, presuda od 15. februara 2011.

63 Mujkanović i ostali protiv BiH, odluka od 3. juna 2014; Fazlić i ostali protiv BiH, odluka od 3. juna 2014; Šeremet protiv BiH, odluka od 8. jula 2014; Zuban i Hami-

dović protiv BiH, odluka od 2. septembra 2014; Žerajić i Gojković protiv BiH, odluka od 13. novembra 2014.

64 Al Husin protiv BiH, presuda od 7. februara 2012; Al Hanchi protiv BiH, presuda od 15. novembra 2011; Al Hamdani protiv BiH, presuda od 7. februara 2012.

65 Rodić i ostali protiv BiH, presuda od 27. maja 2008.

66 Tokić i ostali protiv BiH, presuda od 8. jula 2008.

67 Al Hamdani protiv BiH, presuda od 7. februara 2012; Al Husin protiv BiH, presuda od 7. februara 2012.

68 Šobota-Gajić protiv BiH, presuda od 6. novembra 2007.

69 Hamidović protiv BiH, presuda od 5. decembra 2017.

70 Muslija protiv BiH, presuda od 14. januara 2014.


Presude

Član 6 Konvencije i član 1 Protokola br. 1 Konvencije

Predmet Vrhbosanska nadbiskupija protiv BiH71 odnosio se na izvršenje odluke domaćeg suda u korist podnosioca predstavke.

Vrhbosanska nadbiskupija je podnijela zahtev za ponovno stupanje u posjed i korištenje preostalog dijela zgrade Nadbiskupske gimnazije i okolnog zemljišta u Travniku, u BiH. Početkom 1990. godine, nadbiskupija je od opštine Travnik zatražila da joj se vrati određena imovina koja je bila konfiskova-na tokom postupka nacionalizacije 1946. godine. Nadbiskupiji je 1998. vraćen u posjed dio zgrade Nadbiskupske gimnazije, dok je ostatak ostao pod kontrolom opštine. Podnosilac predstavke je ovo osporavao i tvrdio da je postupanje prema njemu predstavljalo diskriminaciju u uživanju prava zaštiće-nih Aneksom 6 uz Opšti okvirni sporazum za mir u BiH, jer je opština Travnik 1997. Islamskoj zajednici vratila svu njenu imovinu koja je konfiskovana na isti način kao i imovina nadbiskupije. Dom za ljudska prava za BiH je u odluci od 9. maja 2003. utvrdio da je Federacija BiH diskriminisala podnosioca pred-stavke u uživanju prava na slobodu vjeroispovijesti zajemčenog članom 9 Konvencije. Kako bi se otklo-nila povreda prava u toj situaciji, Federaciji Bosne i Hercegovine je naloženo da obezbijedi izmještanje državnih škola smještenih u zgradi Nadbiskupske gimnazije u Travniku, te da podnosiocu predstavke vrati u posjed zgrade u roku od jedne godine. Ustavni sud BiH je 30. oktobra 2012. utvrdio da Federacija BiH još nije u potpunosti izvršila odluku od 9. maja 2003. Državna škola još nije bila izmještena na dan kada je ESLJP izrekao presudu.

Sud je izložio opšta načela vezana za neizvršenje ili kašnjenje u izvršenju pravosnažnih presuda domaćih sudova i konstatovao da je u ranijim presudama već utvrdio povrede člana 6 Konvencije i člana 1 Protokola br. 1 u pogledu pitanja sličnih onima u ovom predmetu. Imajući u vidu svoju praksu i činjenicu da pravosnažna odluka nije izvršena duže od 14 godina, Sud je utvrdio da je došlo do povrede kako člana 6 stava 1 Konvencije, tako i člana 1 Protokola br. 1.

Podnositeljica predstavke u predmetu Martinović protiv BiH72 žalila se da su joj povrijeđena prava iz člana 6 Konvencije i člana 1 Protokola br. 1 zbog kašnjenja u izvršenju pravosnažnih odluka u njenu korist. Sud je podsjetio na opšta načela vezana za neizvršenje ili kašnjenje u izvršenju pravosnažnih presuda domaćih sudova i konstatovao da je u više navrata već utvrdio povrede člana 6 Konvencije i člana 1 Protokola br. 1 u pogledu pitanja sličnih pitanjima iz ovog predmeta. Budući da pravosnažne odluke o kojima je riječ nisu bile izvršene duže od šest godina, Sud je zaključio da je prekršen član 6 stav 1 Konvencije i član 1 Protokola br. 1.

Sud je također utvrdio povrede Konvencije zbog neizvršenja pravosnažnih presuda domaćih sudova i u predmetima Josić protiv BiH73 i Kaltak protiv BiH.74 Pored toga, Sud je u presudi u predmetu Zahirović i ostali75 naglasio da organi ne mogu da koriste nedostatak sredstava kao izgovor za neizvršenje presu-

71 Vrhbosanska nadbiskupija protiv BiH, presuda od 5. juna 2018.

72 Martinović protiv BiH, presuda od 25. septembra 2018.

73 Josić protiv BiH, presuda od 25. septembra 2018.

74 Kaltak protiv BiH, presuda od 25. septembra 2018.

75 Zahirović i ostali protiv BiH, presuda od 16. oktobra 2018.


de u kojoj je naložena isplata duga i ponovio da nemogućnost ostvarivanja izvršenja presude u korist podnosioca predstavke predstavlja zadiranje u njegovo pravo na mirno uživanje imovine.

Član 5 – pravo na slobodu i sigurnost ličnosti

Predmet Salihić protiv BiH76 formiran je na osnovu predstavke u kojoj se podnosilac žalio da njegovo smještanje u Dom socijalnog i zdravstvenog zbrinjavanja nije određeno u skladu sa „zakonom propisa-nim postupkom” u smislu člana 5 Konvencije, jer je držan u zatvorenom psihijatrijskom odjeljenju bez odluke nadležnog građanskog suda. Ustavni sud BiH je utvrdio povredu prava na slobodu i sigurnost podnosioca predstavke, čime je priznao povredu na koju se on žalio, ali mu nije dodijelio naknadu.

Sud je ponovio da član 5 Konvencije spada u prvi red osnovnih prava koja štite fizičku sigurnost osobe, te je, kao takav, od najveće važnosti u demokratskom društvu. Također je podsjetio da je u jed-noj drugoj presudi protiv BiH77 utvrdio povredu člana 5 stava 1 Konvencije u okolnostima veoma sličnim okolnostima u ovom predmetu, te je i u ovom predmetu donio istu odluku.

Odluke

Podnosilac predstavke na osnovu koje je formiran predmet Smajić protiv BiH78 žalio se na povrede stava 1 i stava 3 tačka (c) člana 6 (pravo na pravično suđenje i na branioca po sopstvenom izboru). Prvo, tvrdio je da mu je bio uskraćen pristup advokatu nakon hapšenja i tokom prvog saslušanja 2010. Tvrdio je da je njegov advokat telefonom pozvao stanicu policije u kojoj je držan, ali da mu je rečeno da se on u njoj ne nalazi. Drugo, žalio se da su lokalni sudovi proizvoljno primijenili mjerodavno domaće pravo. Pored toga se žalio da je osuđen jer je izrazio svoje mišljenje o pitanju od javnog interesa, su-protno članu 10 (sloboda izražavanja). Takođe je tvrdio da su mu prekršena prava iz člana 9 i člana 14 Konvencije.

Nakon što je razmotrio predmet, Sud je potvrdio zaključke Ustavnog suda BiH i ustanovio da su obe pritužbe o pravičnosti postupka očigledno neosnovane, te ih je odbio kao nedopuštene. Pored toga je utvrdio da su domaći sudovi pažljivo razmotrili ovaj predmet i pritužbu podnosioca predstavke o krše-nju njegove slobode izražavanja. Naveo je da su odluke domaćih sudova bile u skladu sa načelima iz člana 10 i da su sadržavale relevantno i dovoljno obrazloženje razloga zbog kojih je osuđen. Konstato-vao je da je podnosilac predstavke u svojim objavama na internetu dirnuo u veoma osjetljivu materiju etničkih odnosa u poslijeratnom bosansko-hercegovačkom društvu. Pored toga je zaključio da kazne koje su mu izrečene nisu bile pretjerane.

Podnosilac predstavke u predmetu Rekić protiv BiH79 žalio se na povredu člana 6 stava 1, tvrdeći da mu je bio uskraćen djelotvorni pristup sudu zbog obustave krivičnog postupka protiv trećih lica. Sud je konstatovao da je podnosilac predstavke na raspolaganju imao dvije mogućnosti da sud odluči o nje-govom zahtjevu za naknadu štete. Jedan je podrazumijevao da podnese zahtjev u kontekstu krivičnog postupka koji je pokrenuo, a drugi da pokrene postupak za naknadu štete pred građanskim sudom.

76 Salihić protiv BiH, presuda od 6. februara 2018.

77 Hadžimejlić i ostali protiv BiH, presuda od 3. novembra 2015.

78 Smajić protiv BiH, odluka od 8. februara 2018.

79 Rekić protiv BiH, odluka od 29. marta 2018.


Budući da nije iskoristio nijednu od ovih mogućnosti, Sud je utvrdio da je predstavka očigledno neo-snovana, te ju je proglasio nedopuštenom.

Podnosioci predstavki u predmetima Škandro protiv BiH80 i Karašin protiv BiH81 žalili su se na povre-du člana 6 zbog neizvršenja pravosnažnih odluka domaćih organa. Budući da podnosioci predstavki ni u jednom od ta dva predmeta, kao ni njihovi zastupnici, nisu objelodanili važne podatke niti obrazložili zašto to nisu činili, Sud je stao na stanovište da predstavke predstavljaju zloupotrebu prava na pojedi-načnu predstavku, te ih je proglasio nedopuštenim.

Sud je zauzeo stav da predstavka predstavlja zloupotrebu prava na pojedinačnu predstavku u smi-slu člana 35 stava 3 tačke (3) in fine Konvencije i u predmetu Čaluk i ostali protiv BiH.82 Podnosioci te predstavke su se žalili na povredu člana 6 Konvencije i člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju jer do-maći organi nisu izvršili pravosnažne sudske odluke u njihovu korist. Međutim, ustanovljeno je da su nakon odluke Ustavnog suda pravosnažne presude u korist podnosilaca predstavke bile u potpunosti izvršene u periodu od 16. jula 2015. do 25. jula 2016. Podnosioci predstavke, međutim, o tome nisu obavijestili Sud.

Sud je odlučio da odbaci predstavke na osnovu kojih je formiran predmet Muminović i ostali protiv BiH83 jer podnosioci nisu iscrpili domaće pravne lijekove. Ovaj se predmet odnosio na državna i javna preduzeća sa sjedištem u Federaciji BiH. Podnosioci predstavki su se žalili na neizvršenje presuda domaćih sudova, a naročito su tvrdili da Federacija BiH, Tuzlanski kanton i Grad Mostar, kao isključivi ili većinski vlasnici preduzeća Krivaja, odnosno TTU, odnosno Sigurnost, treba da isplate dugove tih preduzeća utvrđenih presudama. Sud je, međutim, konstatovao da su podnosioci predstavki tvrdili da vlasnici preduzeća o kojima je riječ treba da budu odgovorni za isplatu dugova utvrđenih presudama u njihovu korist, te su u suštini Sud pozvali da podigne korporativni veo (prim. prev. vlasnike proglasi odgovornim za dugove preduzeća). Podnosioci predstavki su, između ostalog, tvrdili da su organi o ko-jima je riječ zloupotrijebili vlasničku strukturu i imovinu preduzeća. Sud je konstatovao da podnosioci predstavki nisu iscrpili domaći pravni lijek, poput tužbe, koji bi mogao dovesti do podizanja korpora-tivnog vela u tim okolnostima, te je potvrdio da postojanje puke sumnje u uspješnost lijeka, koji nije očigledno uzaludan, ne predstavlja valjan razlog da se on ne iskoristi.

80 Škandro protiv BiH, odluka od 18. oktobra 2018.

81 Karašin protiv BiH, odluka od 18. oktobra 2018.

82 Čaluk i ostali protiv BiH, odluka od 18. oktobra 2018.

83 Muminović i ostali protiv BiH, odluka od 20. decembra 2018.


Republika Hrvatska Opći uvod

Republika Hrvatska potpisala je i ratificirala Europsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i temelj-nih sloboda (dalje: Konvencija) dana 5. studenog 1997. godine i od toga je dana postala stranka pred Europskim sudom za ljudska prava (dalje: Sud).

Do sada je Sud u odnosu na Republiku Hrvatsku donio 400 presuda. U njih 317 utvrdio je povredu barem jednog konvencijskog prava. Tokom 21 godine, koliko je Konvencija na snazi u odnosu na Re-publiku Hrvatsku, Hrvatska je pred Sudom sklopila ukupno 30 nagodbi, odnosno prijateljskih rješenja spora (friendly settlements of the dispute).

Od navedenog ukupnog broja presuda koje je Sud do sada donio u odnosu na Republiku Hrvatsku, ukupno je osam presuda Velikog vijeća (Grand Chamber). Prva presuda Velikog vijeća u odnosu na Republiku Hrvatsku bila je presuda u predmet Blečić protiv Hrvatske.84 Od presuda Velikog vijeća u od-nosu na Republiku Hrvatsku svakako treba izdvojiti i predmet Marguš protiv Hrvatske,85 u kojem je Sud po prvi puta, i to ne samo u odnosu na Republiku Hrvatsku već prvi puta uopće, odlučivao o primjeni načela ne bis in idem u odnosu na amnestiju za ratni zločin, odnosno druga teška kršenja međuna-rodnog i humanitarnog prava. Zaključno, relativno nedavna presuda Velikog vijeća Suda u predmetu Muršić protiv Hrvatske,86 na neki je način sažeti pregled i potvrđivanje standarda Suda u odnosu na uvjete služenja kazne zatvora, te primjenjivost prava na zabranu mučenja, nečovječnog postupanja ili kazne iz članka 3 Konvencije.

Posljednje dvije odluke Velikog vijeća Suda iz 2018. godine također su vrlo važne. Presuda u pred-metu Zubac protiv Hrvatske87 odnosi se na pravo na pristup Vrhovnom sudu, a presuda Velikog vijeća u predmetu Radomilja i ostali protiv Hrvatske88 odnosi se na pravo na mirno uživanje vlasništva u odnosu na nacionaliziranu imovinu. Obe ove presude su podrobnije razmotrene dolje u tekstu.

Gledajući strukturu presuda Suda prema pravima iz Konvencije u odnosu na Republiku Hrvatsku, najviše je onih koje su se odnosile na članak 6 Konvencije (pravo na pošteno suđenje). Takvih presuda je ukupno 249, od kojih se 76 odnosi na pravo na suđenje u razumom roku, kao dio prava na pošteno suđenje iz članka 6 Konvencije. Sud je u ostalim presudama razmatrao druga prava iz članka 6 Konven-cije, kao što su pravo na pošteno suđenje, pravo na jednakost stranaka u postupku (equality of arms), povreda prava na presumpciju nevinosti ili neka od prava obrane u kaznenim postupcima. Najznačaj-nije presude Suda iz ovog područja sigurno su presuda Velikog vijeća u predmetu Dvorski protiv Hr-vatske89 (pravo na izbor branitelja u kaznenom postupku), zatim presude Vijeća u predmetima Ajdarić

84 Blečić protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 8. ožujka 2006.

85 Marguš protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 27. svibnja 2014.

86 Muršić protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. listopada 2016.

87 Zubac protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 5. travnja 2018.

88 Radomilja i ostali protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. ožujka 2018.

89 Dvorski protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. listopada 2015.


protiv Hrvatske90 (ocjena dokaza i arbitrarnost kaznene presude), Šikić protiv Hrvatske91 (definiranje i primjena građanskog aspekta članka 6 Konvencije), Klauz protiv Hrvatske92 (pravo na pošteno suđe-nje i trošak parničnog postupka). Zanimljivo je napomenuti da je Sud 2018. godine donio presudu u predmetu Goran Kovačević protiv Hrvatske,93 predmetu koji je činjenično i pravno vrlo sličan predmetu Dvorski. Međutim, Sud je u tom predmetu donio presudu da nema povrede Konvencije, dakle, zauzeo je suprotan stav onome kojeg je zauzeo u predmetu Dvorski.

S navedenim presudama usko su vezane i presude Suda koje su se odnosile na pravo na učinkovito domaće pravno sredstvo iz članka 13. Konvencije, kojih je do sada u odnosu na Republiku Hrvatsku bilo 66. Ponovno, najveći broj ovih presuda odnosio se na učinkovito pravno sredstvo za zaštitu prava na suđenje u razumnom roku.

Sud je također u značajnom broju presuda u odnosu na Republiku Hrvatsku odlučivao o povredi nekog od prava iz članka 8 Konvencije. U 57 presuda, koliko ih je do sada Sud donio u odnosu na Republiku Hrvatsku, razmatrao je pravo na privatni odnosno obiteljski život, pravo na dom ili pravo na privatnu korespondenciju. Neke od najznačajnijih presuda Suda koje se odnose na zaštitu prava iz članka 8 Konvencije jesu presude iz predmeta Karadžić protiv Hrvatske94 (građanskopravna otmica djece), Gluhaković protiv Hrvatske95 (pravo na susrete i druženja s vlastitim djetetom roditelja koji više ne živi sa djetetom), X protiv Hrvatske96 (pravo biološkog roditelja kojem je dijete dano na posvojenje), Ćosić protiv Hrvatske97 (pravo na dom), te Dragojević protiv Hrvatske98 (povreda prava na privatnost zbog nedovoljno obrazloženih sudskih naloga kojim je određena posebna istražna radnja prisluškiva-nja i tajnog praćenja). Vrlo je značajna i presuda iz 2018. godine u predmetu Pojatina protiv Hrvatske,99 koji se odnosio na porod kod kuće. Europski sud u toj je presudi utvrdio da zakonski propisi o porodu kod kuće nisu protivni Konvenciji.

O pravu na mirno uživanje vlasništva iz članka 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju Sud je razmatrao u ukupno 52 presude u odnosu na Republiku Hrvatsku. Uz već citiranu presudu Velikog vijeća u pred-metu Blečić protiv Hrvatske,100 najznačajnije presude Suda u odnosu na ovo konvencijsko pravo jesu presude u predmetima Statileo protiv Hrvatske101 (pravo vlasnika stana u kojem se nalazi zaštićeni naj-moprimac), Vajagić protiv Hrvatske102 (pravo na naknadu ekspropriranog zemljišta), Radanović protiv Hrvatske103 (povrat imovine koja je dana na privremeno korištenje).

90 Ajdarić protiv Hrvatske, presuda od 13. prosinca 2011.

91 Šikić protiv Hrvatske, presuda od 15. srpnja 2010.

92 Klauz protiv Hrvatske, presuda od 18. srpnja 2013.

93 Goran Kovačević protiv Hrvatske, presuda od 12. travnja 2018.

94 Karadžić protiv Hrvatske, presuda od 15. prosinca 2005.

95 Gluhaković protiv Hrvatske, presuda od 12. travnja 2011.

96 X protiv Hrvatske, presuda od 17. srpnja 2008.

97 Ćosić protiv Hrvatske, presuda od 15. siječnja 2009.

98 Dragojević protiv Hrvatske, presuda od 15. siječnja 2015.

99 Pojatina protiv Hrvatske, presuda od 4. listopada 2018.

100 Blečić protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 8. ožujka 2006.

101 Statileo protiv Hrvatske, presuda od 10. srpnja 2014.

102 Vajagić protiv Hrvatske, presuda od 20. lipnja 2006.

103 Radanović protiv Hrvatske, presuda od 21. prosinca 2006.


Od ostalog značajnijeg broja presuda koje je Sud donio u odnosu na Republiku Hrvatsku valja izdvo-jiti ukupno 26 presuda koje se odnose na pravo na osobnu slobodu i sigurnost iz članka 5 Konvencije. Od navedenih 26 presuda najviše je onih koje su se odnosile na lišenje slobode pojedinca u vidu odre-đivanja, produljivanja ili ukupnog trajanja pritvora, odnosno istražnog zatvora.

Zaključno valja izdvojiti i 23 presude koje se odnose na članak 2 Konvencije, odnosno pravo na život. Ovdje treba naglasiti kako se od navedene 23 presude čak 19 presuda odnosi na procesni aspekt prava na život, odnosno provođenje učinkovitih istraga i uspostave mehanizma zaštite prava na život u domaćem poretku. Prva takva presuda bila je Marta Jularić protiv Hrvatske.104 Samo dvije presude Suda odnosile su se na materijalni aspekt zaštite prava na život. Prva presuda u kojoj je Sud utvrdio povredu prava na život u materijalnopravnom aspektu jeste presuda u predmetu Branko Tomašić i ostali protiv Hrvatske,105 koja se odnosila na zaštitu pojedinca od nasilja u obitelji.


U 2018. godini Europski sud za ljudska prava donio je u odnosu na Republiku Hrvatsku ukupno 24 presude te 28 odluka o dopuštenosti ili brisanju zahtjeva. Od navedenih 24 presuda Sud je u njih 16 utvrdio povredu barem jednog konvencijskog prava, dok je u njih 8 utvrdio da nije došlo do povrede niti jednog konvencijskog prava. Sud je također donio jednu presudu (predmet Mindek protiv Hrvatske106), u kojoj je odlučio o zahtjevu tužene države za revizijom presude Vijeća iz 2016. godine u istom predme-tu.

Sud je u 2018. godini u odnosu na Republiku Hrvatsku obradio ukupno 531 zahtjev podnositelja i komunicirao ukupno 49 novih predmeta Uredu zastupnika Republike Hrvatske pred Europskim sudom za ljudska prava. Osamdeset i pet (16%) zahtjeva dodijeljeno je na rad sucu pojedincu (Single Judge) ili Odboru od tri suca (Committee) koji su odlučivali o njihovoj dopuštenosti. Ostali zahtjevi dodijeljeni su Odboru ili Vijeću na odlučivanje o meritumu.

Od svih presuda izrečenih 2018. godine, presude u sledeća dva predmeta je izreklo Veliko vijeće od 17 sudaca: Zubac protiv Hrvatske i Radomilja i ostali protiv Hrvatske.107

Presude u sledećih 11 predmeta izreklo je Vijeće od sedam sudaca: V. D. protiv Hrvatske (br. 2), Narodni list d. d. protiv Hrvatske, Pojatina protiv Hrvatske, Mindek protiv Hrvatske, S. M. protiv Hr-vatske, Bikić protiv Hrvatske, Jureša protiv Hrvatske, Čakarević protiv Hrvatske, Hoti protiv Hrvatske, Goran Kovačević protiv Hrvatske i Milić i ostali protiv Hrvatske.108

104 Marta Jularić protiv Hrvatske, presuda od 20. siječnja 2011.

105 Branko Tomašić protiv Hrvatske, presuda od dana 15. siječnja 2009.

106 Mindek protiv Hrvatske, presuda od 11. rujna 2018.

107 Zubac protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 5. travnja 2018; Radomilja i ostali protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. ožujka 2018.

108 V. D. protiv Hrvatske (br. 2), presuda od 15. studenog 2018; Narodni list d. d. protiv Hrvatske, presuda od 8. studenog 2018; Pojatina protiv Hrvatske, presuda

od 4. listopada 2018; Mindek protiv Hrvatske, presuda od 11. rujna 2018; S. M. protiv Hrvatske, presuda od 19. srpnja 2018; Bikić protiv Hrvatske, presuda od 29.

svibnja 2018; Jureša protiv Hrvatske, presuda od 22. svibnja 2018; Čakarević protiv Hrvatske, presuda od 26. travnja 2018; Hoti protiv Hrvatske, presuda od 26.

travnja 2018; Goran Kovačević protiv Hrvatske, presuda od 12. travnja 2018; Milić i ostali protiv Hrvatske, presuda od 25. siječnja 2018.


Presude u preostalih 11 predmeta – Vuković protiv Hrvatske, Kobaš protiv Hrvatske, Vojnović pro-tiv Hrvatske, Buvač protiv Hrvatske, Štitić protiv Hrvatske, Mateljan protiv Hrvatske, Tilocca protiv Hr-vatske, Smolić protiv Hrvatske, Gregurić protiv Hrvatske, Parazajder protiv Hrvatske i Slava Jurišić protiv Hrvatske – izrekao je Odbor od tri suca.109

Sud 2018. nije utvrdio povredu Konvencije u presudama u sledećim predmetima – Milić i ostali pro-tiv Hrvatske, Radomilja i ostali protiv Hrvatske, Zubac protiv Hrvatske, Goran Kovačević protiv Hrvatske, Jureša protiv Hrvatske, Bikić protiv Hrvatske, Pojatina protiv Hrvatske i V. D. protiv Hrvatske (br. 2).110

Sud je 2018. izrekao 25 odluka u kojima je zahtjeve protiv Hrvatske proglasio nedopuštenim. Tri takve odluke – u predmetima Seražin protiv Hrvatske, Majcan protiv Hrvatske i Mladost Turist AD pro-tiv Hrvatske – usvojilo je Vijeće od sedam sudaca, dok je preostale 22 odluke – u predmetima Bjelik i ostali protiv Hrvatske, Vrbanić protiv Hrvatske, Krstanović protiv Hrvatske, Nijemčević protiv Hrvatske, Turković i ostali protiv Hrvatske, Jurić protiv Hrvatske, Prgić protiv Hrvatske, D. K. protiv Hrvatske, Todor-ović protiv Hrvatske, Stojaković protiv Hrvatske, Lambaša protiv Hrvatske, Grizelj protiv Hrvatske, Bojić protiv Hrvatske, Spreicer protiv Hrvatske, Trbojević protiv Hrvatske, Godler protiv Hrvatske, Leštek pro-tiv Hrvatske, Petek protiv Hrvatske, Bosanac protiv Hrvatske, Gradinščak protiv Hrvatske, Mise protiv Hrvatske i Miščević protiv Hrvatske – usvojio Odbor od tri suca.

U daljnjem tekstu biti će podrobnije prikazani neki od tih predmeta.

Pravo na život – članak 2 Konvencije

U 2018. godini Sud je donio jednu presudu i jednu odluku koje se odnose na prava iz članka 2 Kon-vencije. Oba predmeta odnose se na pozitivnu obvezu tužene države da provedu učinkovitu istragu na-voda o nasilnim smrtima žrtava. Oba predmeta odnose se na istrage kaznenih djela koja su se navodno dogodila tijekom Domovinskog rat na štetu rođaka podnositelja zahtjeva.

U presudi Milić protiv Hrvatske111 Europski sud je ponovio svoja utvrđenja da građanski postupak nije relevantan za razmatranje je li došlo do povrede postupovnih obveza države na temelju članka 2 Konven-cije, te da isti ne utječe na tijek šestomjesečnog roka povodom zahtjeva koji se odnosi na navodnu neu-činkovitu istragu kaznenog djela. Sud je odbacio dio zahtjeva koji se odnosio na istragu prije 11. kolovoza 2015, jer su podnositelji puno prije podnošenja zahtjeva trebali biti svjesni zastoja u postupanju domaćih tijela. U odnosu na postupanje domaćih tijela nakon 11. kolovoza 2015. Europski sud je utvrdio da je po-licija provjerila sve informacije iz anonimne prijave, koje nisu dale konkretnih rezultata, ispitala je svje-doke, slijedila je sve dostupne tragove, odnosno pratila je sve smjerove kaznenih izvida, prilikom čega nije napravila propuste u radu. Stoga se istraga može smatrati učinkovitom u okviru članka 2 Konvencije.

109 Vuković protiv Hrvatske, presuda od 15. studenog 2018; Kobaš protiv Hrvatske, presuda od 4. listopada 2018; Vojnović protiv Hrvatske, presuda od 4. listopada

2018; Buvač protiv Hrvatske, presuda od 6. rujna 2018; Štitić protiv Hrvatske, presuda od 6. rujna 2018; Mateljan protiv Hrvatske, presuda od 12. srpnja 2018;

Tilocca protiv Hrvatske, presuda od 5. travnja 2018; Smolić protiv Hrvatske, presuda od 15. ožujka 2018; Gregurić protiv Hrvatske, presuda od 15. ožujka 2018;

Parazajder protiv Hrvatske, presuda 1. ožujka 2018; Slava Jurišić protiv Hrvatske, presuda od 8. veljače 2018.

110 Milić i ostali protiv Hrvatske, presuda od 25. siječnja 2018; Radomilja i ostali protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. ožujka 2018; Zubac protiv Hrvatske,

presuda Velikog vijeća od 5. travnja 2018; Goran Kovačević protiv Hrvatske, presuda od 12. travnja 2018; Jureša protiv Hrvatske, presuda od 22. svibnja 2018; Bikić

protiv Hrvatske, presuda od 29. svibnja 2018; Pojatina protiv Hrvatske, presuda od 4. listopadar 2018; V. D. protiv Hrvatske (br. 2), presuda od 15. studenog 2018.

111 Milić i ostali protiv Hrvatske, presuda od 25. siječnja 2018.


Članak 3 Konvencije – zabrana mučenja i nečovječnog postupanja i kazne

Sud je u 2018. godini u odnosu na Republiku Hrvatsku donio dvije presude i jednu meritornu odlu-ku o nedopuštenosti zahtjeva. U jednoj presudi Sud je utvrdio povredu članka 3 Konvencije, u drugoj kako nije došlo do povrede članka 3 Konvencije, i to u njezinom postupovnom dijelu, dok je u jednom predmetu utvrdio da zahtjev koji se odnosio na navodno neučinkovitu istragu povodom navoda o zlo-stavljanju nije dopušten.

Od navedenih presuda i odluka valja izdvojiti presudu u predmetu V. D. protiv Hrvatske (br. 2),112 koja je važna ne samo zbog prakse Europskog suda već je značajna i u postupku izvršenja presuda pred Odborom ministara Vijeća Europe. Naime, učinkovitost istrage koju je Europski sud pregledavao u ovom predmetu upravo je (ponovljena) istraga koju su nadležna tijela poduzela nakon presude V. D. protiv Hrvatske,113 a u svrhu izvršenja navedene presude. Europski sud u je predmetu V. D. (2)114 ocijenio kako je istraga nakon prve presude učinkovita, kako su nadležna tijela poduzela sve odgovarajuće ko-rake kako bi utvrdila što se dogodilo podnositelju i je li došlo do prekoračenja ovlasti i kaznenog djela na štetu podnositelja. Europski sud je zaključno utvrdio da nije došlo do povrede postupovnog vida članka 3 Konvencije u ovom predmetu.

Također je bitno istaći presudu u predmetu Štitić protiv Hrvatske,115 u kojem je Europski sud utvrdio povredu prava iz članka 3 Konvencije, prije svega zbog nepoštivanja postupovne obveze provođenja učinkovite istrage od strane tužene države. Podnositelj je iznio ozbiljne prijetnje, a zatim i podnio ka-znenu prijavu protiv policijskih djelatnika da je bio zlostavljan tijekom uhićenja i zadržavanja u policiji. Nadležna tijela odbila su njegovu prijavu i u konačnici nitko nije odgovarao za ozljede koje je podno-sitelj pretrpio. Europski sud je istaknuo kako je nadležno državno odvjetništvo naložilo provođenje istrage povodom kaznene prijave podnositelja istoj onoj policijskoj upravi u kojoj su bili zaposleni policijski službenici koje je podnositelj prijavio, te je stoga neovisnost istrage bila upitna. Nadalje, državno odvjetništvo odbilo je kaznenu prijavu gotovo isključivo na temelju iskaza i izvještaja same policije, što je ukazalo da istraga nije bila dovoljno detaljna i učinkovita. Nakon što je podnositelj preuzeo kazneni progon, nacionalni su sudovi odbili zahtjev podnositelja za provođenje istrage bez navođenja ikakvog obrazloženja zašto dokazi koje je predložio podnositelj zahtjeva nisu relevantni. Konkretno, tijela kaznenog progona ponovno nisu uložila ozbiljne napore da ocijene najvažniji aspekta predmeta – činjenicu je li sila koju su primijenili policijski službenici bila neophodna i/ili prekomjerna u određenoj situaciji. Umjesto toga, nacionalne vlasti ograničile su svoju ocjenu na čitanje medicinske dokumentacije podnositelja zahtjeva i izjava koje su dali uključeni policijski službenici, a koji su očito bili nedostatni da bi se razjasnile sve relevantne okolnosti zlostavljanja podnositelja. Slijedom nave-denog, Sud je utvrdio da državna tijela nisu udovoljila svojoj postupovnoj obvezi iz članka 3 Konvenci-je, slijedom čega je došlo do povrede tog konvencijskog prava.

112 V. D. protiv Hrvatske (br. 2), presuda od 15. studenog 2018.

113 V. D. protiv Hrvatske, presuda od 8. studenog 2011.

114 V. D. protiv Hrvatske (br. 2), presuda od 15. studenog 2018.

115 Štitić protiv Hrvatske, presuda od 6. rujna 2018.


Članak 4 Konvencije – zabrana ropstva i prinudnog rada

U 2018. godini Europski sud donio je jednu, ujedno i prvu presudu protiv Hrvatske u kojoj je utvrdio povredu članka 4 Konvencije. Radi se o presudi u predmetu S. M. protiv Hrvatske,116 koja, međutim, još nije konačna, s obzirom na to da je povodom zahtjeva za preispitivanje ove presude pred Velikim vije-ćem odobreno pokretanje postupka pred Velikim vijećem Suda.

Podnositeljica zahtjeva je podnijela kaznenu prijavu tvrdeći da ju je izvjesni T. M. tijekom ljeta 2011. i u rujnu 2011. fizički i psihološki prisiljavao na prostituciju. Državno odvjetništvo je T. M. optužilo da je podnositeljicu prisilio na prostituciju, čime je počinio kazneno djelo podvođenja u njegovom kvalifici-ranom obliku. T. M. je oslobođen optužbi zbog nedostatka dokaza. Podnositeljica je pred Sudom pri-govarala da Hrvatska nema odgovarajući zakonodavni okvir za zabranu ropstva i prisilnog rada (članak 4 Konvencije), da joj nije pružena odgovarajuća pomoć i potpora u vezi sa strahom i pritiskom koji je osjećala dok je u kaznenom postupku svjedočila protiv T. M. Tvrdila je kako država nije ispunila svoju postupovnu obvezu na temelju Konvencije zbog načina na koji su domaća tijela primijenila propise u njezinom predmetu.

Europski sud je presudio da je hrvatski zakonodavni okvir o trgovini ljudima i iskorištavanju za pro-stituciju prikladan, te da je podnositeljici bila pružena pomoć i potpora. Stoga je odbio prva dva podno-siteljičina prigovora. Europski sud je utvrdio da su policija i državno odvjetništvo brzo reagirali, proveli pretragu i saslušali podnositeljicu, te je u kaznenom postupku ispitana podnositeljičina prijateljica. Međutim, primijetio je da ipak nije poduzet niz drugih koraka (primjerice, u kaznenom postupku nije bila ispitana majka podnositeljičine prijateljice niti njezin partner, nisu pronađeni klijenti podnositelji-ce zahtjeva, niti ispitan njezin stanodavac i susjedi), te je stoga utvrdio povredu Konvencije.

Članak 6 Konvencije – pravo na pošteno suđenje

Glede prava na pošteno suđenje u 2018. godini u odnosu na Republiku Hrvatsku Sud je donio uku-pno sedam presuda i 14 odluka o dopuštenosti ili brisanju zahtjeva. Od navedenih sedam presuda, u tri presude Sud je odlučio kako nije došlo do povrede prava na pošteno suđenje, dok je u ostalim pre-sudama utvrdio povredu barem jednog aspekta prava na pošteno suđenje.

Svakako najvažnija presuda u 2018. godini u odnosu na ovo konvencijsko pravo jeste presuda Veli-kog vijeća u predmetu Zubac protiv Hrvatske,117 koja se odnosi na pravo na pristup Vrhovnim sudu. Otac podnositeljičinog supruga je 1992. godine sklopio ugovor o zamjeni s određenom osobom, te je tako zamijenio kuću u Dubrovniku za kuću u Trebinju, u Bosni i Hercegovini. Nakon njegove smrti, podnosi-teljica i njezin suprug su pokrenuli postupak utvrđivanja ugovora ništavim, tražeći da se poništi zamje-na zemljišta, te da se on utvrdi vlasnikom kuće u Dubrovniku. Suprug podnositeljice je u predmetnoj tužbi naznačio vrijednost predmeta spora u iznosu od 10.000 kuna. Tijekom navedenog postupka pred prvostupanjskim sudom suprug podnositeljice zahtjeva je umro, te je ona sama nastavila predmetni postupak. Nakon što su se stranke upustile u raspravljanje, podnositeljica je podnijela podnesak kojim je kao novu vrijednost predmeta spora naznačila iznos od 105.000 kuna. Tuženici su prigovorili promje-ni vrijednosti predmeta spora tvrdeći da je ona izmijenjena isključivo kako bi podnositeljici osigurala

116 S. M. protiv Hrvatske, presuda od 19. srpnja 2018.

117 Zubac protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 5. travnja 2018.


mogućnost podnošenja revizije. Nakon provođenja dokaznog postupka i saslušanja stranaka, Općinski sud u Dubrovniku zaključio je glavnu raspravu i donio presudu. Odbio je tužbeni zahtjev podnositeljice da se predmetni ugovor proglasi ništavim. Trošak postupka odredio je prema izmijenjenoj vrijednosti predmeta spora u iznosu od 105.000 kuna. Županijski sud u Dubrovniku potvrdio je navedenu presudu. Podnositeljica je nakon toga podnijela reviziju Vrhovnom sudu Republike Hrvatske osporavajući odluke nižestupanjskih sudova. Vrhovni sud Republike Hrvatske odbacio je reviziju kao nedopuštenu ratione valoris, utvrdivši da je vrijednost predmeta spora bila ispod zakonskog praga od 100.000,00 kuna. Smatrao je da je primjenjiva vrijednost predmeta spora ona koja je navedena u tužbenom zahtjevu tu-žitelja u tužbi. Nakon toga, podnositeljica je podnijela ustavnu tužbu Ustavnom sudu Republike Hrvat-ske, prigovarajući između ostalog da joj je povrijeđeno pravo na pristup sudu. Ustavni sud je njezinu ustavnu tužbu odbacio tvrdeći da ona nije otvorila niti jedno bitno ustavnopravno pitanje.

Odlučujući o ovom predmetu, Veliko vijeće Europskog suda prvo je napomenulo da se ovaj predmet ne odnosi na pitanje je li domaćem sustavu dopušteno, na temelju članka 6 stavka 1 Konvencije, ograničiti pristup Vrhovnom sudu, niti se odnosi na opseg mogućih mjera kojima se predviđaju takva ograničenja. Predmet spora pred Europskim sudom odnosi se na pitanje je li Vrhovni sud, u posebnim okolnostima predmeta, proglasivši reviziju podnositeljice zahtjeva nedopuštenom, primijenio pretjerani formalizam i nerazmjerno utjecao na njezinu mogućnost da taj sud konačno presudi u njezinom imovinskom sporu, kako je inače zajamčeno mjerodavnim domaćim pravom. Veliko vijeće Europskog suda je prepoznalo da je primjena zakonskog praga ratione valoris za žalbe Vrhovnom sudu legitimna i razumna postupovna pretpostavka s obzirom na samu bit uloge vrhovnog suda da se bavi samo pitanjima od potrebnog zna-čaja. Zaključno, Europski sud je naglasio da se ne čini kako je priroda ograničenja koje je predmet spora, a koje je proizašlo iz mjerodavnog domaćeg prava i prakse Vrhovnog suda, sama po sebi rezultat ne-fleksibilnih postupovnih pravila. Ne može se reći da je odluka Vrhovnog suda predstavljala nerazmjernu prepreku koja narušava samu bit prava podnositeljice zahtjeva na pristup sudu zajamčenog na temelju članka 6 stavka 1 Konvencije, niti da je njome prekoračena domaća sloboda procjene.

Članak 8 Konvencije – pravo na privatni i obiteljski život

U odnosu na Republiku Hrvatsku Sud je u 2018. godini donio ukupno pet presuda i tri odluke o dopu-štenosti pritužbi o povredi prava iz članka 8 Konvencije.

Posebno valja istaknuti presudu u predmetu Vojnović protiv Hrvatske.118 Podnositeljica zahtjeva se 2004. godine uselila u stan u derutnoj zgradi u širem centru Zagreba. Po provedenom postupku de-nacionalizacije 2005. zgrada je vraćena u privatno vlasništvo. Kako je riječ o lokaciji u samom centru grada, pojavili su se investitori zainteresirani za navedenu zgradu, koju je vlasnica namjeravala proda-ti. Od prosinca 2005. do ožujka 2011, kada se iselila iz stana, podnositeljica zahtjeva u više se navrata obraćala policiji prijavljujući incidente kao što su pucanj u njen stan kroz prozor, neobična buka iz su-sjedne nenaseljene zgrade, prijetnje od strane osobe koja se predstavljala kao predstavnik investitora i nudila podnositeljici novac da iseli iz stana, te dva slučaja paleža u zgradi. Podnositeljica je također prijavila navodne prijetnje od strane osobe koja je kupila zgradu u kojoj je stanovala, a takve je prijave podnosila i nakon što je s novim vlasnikom sklopila sporazum o isplati i iseljenju iz stana, tvrdeći da je navedeni sporazum sklopila pod prisilom. Policija je poduzimala radnje povodom svake prijave, no

118 Vojnović protiv Hrvatske, presuda od 4. listopada 2018.


u pogledu niti jednog incidenta nije došlo do poduzimanja kaznenog progona. Ocjenjujući ovaj pred-met, Sud je istaknuo da u situacijama kada pojedinac pred domaća tijela iznese uvjerljive navode o tome da je izložen višekratnom maltretiranju, domaća su tijela obvezna ispitati situaciju u cjelini, čak i onda kada se pojedinačni prijavljeni incidenti sami za sebe čine trivijalnim. Cjelovita ocjena situacije uključuje i ispitivanje učinaka koje višekratno maltretiranje, zastrašivanje i nasilje ima na život i psihu žrtve. U slučaju kada se pokaže da su napadi sustavno usmjereni na konkretnog pojedinca, te da su izgledni daljnji napadi, nije dovoljno da nadležna tijela odgovore na pojedinačne incidente, već mo-raju poduzeti mjere općenite naravi usmjerene na rješavanje pozadine cijelog problema. U kontekstu konkretnog predmeta, Sud je istaknuo da činjenične okolnosti ukazuju na to da je podnositeljica bila izložena višestrukim prijetnjama i maltretiranju, kao i da su dva slučaja paleža u zgradi u kojoj je sta-novala i koji su ugrozili njen fizički i psihički integritet, kao i imovinu, bila usmjerena na zastrašivanje podnositeljice i ostalih stanara kako bi napustili svoje stanove. Takve su okolnosti od države zahtije-vale poduzimanje primjerenih mjera kaznenopravne zaštite. Europski sud je zaključio da su domaća tijela propustila izvršiti svoju obvezu brze i učinkovite reakcije na prijave podnositeljice, odnosno da način na koji su kaznenopravni mehanizmi primijenjeni u konkretnim okolnostima nije bio u skladu s postupovnim obvezama iz članka 8 Konvencije.

U odnosu na prava iz članka 8 Konvencije valja svakako spomenuti i odluku Europskog suda o ne-dopuštenosti zahtjeva u predmetu Turković i ostali protiv Hrvatske.119 Podnositelji zahtjeva su članovi iste obitelji koji stanuju u neposrednoj blizini odlagališta otpada Jakuševec-Prudinec, trenutno glavnog odlagališta otpada za Grad Zagreb. Odlagalište je nastalo tijekom 1960-ih godina, kada su stanovnici okolnih područja počeli na tom mjestu spontano odlagati otpad. Podnositelji zahtjeva u više su se navrata obraćali policiji zbog navodnog požara i neugodnih mirisa s odlagališta. U svibnju 2014. jedan od podnositelja podnio je kaznenu prijavu protiv nepoznatih službenih osoba u Gradu Zagrebu, tvrdeći da se otpad odlaže ilegalno, što je dovelo do povećanja površine odlagališta koje se približilo njego-voj kući. Nakon opsežne istrage ovih navoda, Općinsko državno odvjetništvo u Zagrebu odbacilo je kaznenu prijavu utvrdivši da su nadležne službene osobe poduzele sve mjere potrebne za nadzor nad radom odlagališta, dok su nadležne agencije provodile kontinuirani nadzor nad radom odlagališta i nisu utvrdile nepravilnosti koje bi mogle dovesti do dugotrajne i ozbiljne štete za okoliš ili predstavljati opasnost za život ili zdravlje ljudi. U postupku pred Europskim sudom podnositelji su tvrdili da im je manjkavim postupanjem domaćih tijela u pogledu njihovih prigovora koji se tiču načina rada odla-gališta Jakuševec-Prudinec povrijeđeno pravo na poštivanje osobnog i obiteljskog života (i pravo na učinkovito pravno sredstvo s tim u svezi – članak 13 Konvencije).

Ispitujući iscrpenost domaćih pravnih sredstava, što je jedan od temeljnih pretpostavki dopušte-nosti zahtjeva, Europski sud je istaknuo kako podnositelj zahtjeva ne može izbjeći korištenje onog domaćeg pravnog sredstva koje je sam Sud smatrao prikladnim za rješavanje konkretnih prigovora. U svojoj dosadašnjoj praksi, koja se odnosi, inter alia, i na pitanja zaštite okoliša, Sud je smatrao da pod-nositelji nisu pravilno iscrpli domaća pravna sredstva u situacijama kada su, umjesto pravnog sredstva koje je prikladno za njihove prigovore, koristili neko drugo domaće pravno sredstvo. U ovom predmetu podnositelji zahtjeva podnijeli su kaznenu prijavu protiv službenih osoba u Gradu Zagrebu, tvrdeći da su pogreške u upravljanju odlagalištem dovele do opasnosti za okoliš. Ta je kaznena prijava odbačena jer nije utvrđeno postojanje kaznene odgovornosti službenih osoba u Gradu Zagrebu. Nikakva druga pravna sredstva podnositelji nisu koristili.

119 Turković i ostali protiv Hrvatske, odluka od 10. srpnja 2018.


Sud je posebno istaknuo kako kazneni progon nije prikladan za rješavanje prigovora koji se odnose na pitanja zaštite okoliša, onečišćenja i štetne imisije, već rješenje tog problema treba tražiti kroz in-stitute građanskog prava.120 Kako podnositelji nisu iskoristili niti jedno od navedenih pravnih sredstva, Sud je njihov zahtjev utemeljen na članku 8 Konvencije odbacio kao nedopušten zbog neiscrpenosti dostupnih domaćih pravnih sredstava.

Članak 10 – pravo na slobodu izražavanja

U 2018. godini Sud je donio dvije presude u pogledu prava na slobodu izražavanja, i to u predmetu Slava Jurišić protiv Hrvatske121 i u predmetu Narodni list d. d. protiv Hrvatske.122 Ova potonja značajna je stoga što je Europski sud zauzeo stav kako suci moraju prihvatiti javnu kritiku obnašanja svoje dužno-sti ukoliko je ta kritika u javnom interesu, te kako sloboda tiska ima prevagu u tom slučaju nad pravom na privatni život suca. Navedena presuda, međutim, u ovom trenutku još nije konačna.

Naime, Narodni list je u listopadu 2008. objavio članak pod naslovom „Suca B. treba prikovati na stup sramote”, u kojem je kritizirao suca jednog (lokalnog) županijskog suda. Nakon toga, imenovani sudac tražio je da list objavi ispriku, što je tjednik odbio. Sudac je stoga protiv Narodnog lista d. d. pokrenuo parnični postupak radi naknade štete zbog povrede prava osobnosti. Narodni list je u tom postupku, u biti, tvrdio da sloboda izražavanja dopušta i grublje izražavanje. Općinski sud i Županijski sud pravomoćno su sucu dosudili naknadu štete od 50.000,00 kuna (cca 7.500 EUR), kao i troškove po-stupka. Europski sud je u svojoj presudi odlučio da je naknada štete koju je Narodni list d. d. bio dužan platiti predstavljala miješanje u njegovu slobodu izražavanja, ali da je ta mjera bila zakonita i imala legitiman cilj, tj. težila je zaštiti ugleda suca B. Međutim, Sud je također utvrdio da takva mjera nije bila nužna u demokratskom društvu upravo zato jer mediji imaju osobito važnu ulogu u demokratskom društvu i istaknuo visok stupanj zaštite koji se pruža slobodi izražavanja. Europski sud je utvrdio da se predmetni članak odnosio na pitanja od javnog interesa, te iako je sadržavao ozbiljne kritike, pretjeri-vanja i oštre metafore, Sud nije smatrao da je članak bio uvredljiv. Napomenuo je da sarkastični navodi načelno nisu nespojivi sa slobodom izražavanja. Uzimajući sve navedeno u obzir, Sud je smatrao da je dosuđena naknada štete bila nerazmjerna težini povrede ugleda suca. Stoga je presudio da je država povrijedila pravo Narodnog lista.

Članak 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju – pravo na mirno uživanje vlasništva

Sud je u 2018. godini donio pet presuda i osam odluka o dopuštenosti ili brisanju zahtjeva koji su se odnosili na pravo na mirno uživanje vlasništva iz članaka 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju.

Najvažnija je svakako presuda Velikog vijeća u predmetu Radomilja i ostali protiv Hrvatske,123 u kojem je Europski sud presudio kako Hrvatska nije povrijedila prava podnositelja zahtjeva iz članka 1

120 Konkretno, u ranijoj odluci Cokarić protiv Hrvatske Sud istaknuo da su u hrvatskom pravnom sustavu predviđena dva prikladna pravna sredstva za rješavanje

prigovora koji se odnose na onečišćenje okoliša: zahtjev da se ukloni opasnost štete (članak 1047 stavak 1 Zakona o obveznim odnosima) i zahtjev za naknadu

prekomjerne štete nastale kao posljedica obavljanja općekorisne djelatnosti za koju je dobiveno odobrenje nadležnog tijela (članak 1047 stavak 3 Zakona o

obveznim odnosima). Dodatna zaštita osigurana je i kroz tužbu za zaštitu od štetnih imisija u smislu članka 167 Zakona o vlasništvu i drugim stvarnim pravima.

121 Slava Jurišić protiv Hrvatske, presuda od 8. veljače 2018.

122 Narodni list d. d. protiv Hrvatske, presuda od 8. studenog 2018.

123 Radomilja i ostali protiv Hrvatske, presuda Velikog vijeća od 20. ožujka 2018.


Protokola br. 1 uz Konvenciju. Podnositelji su pred Sudom tvrdili da im je povrijeđeno pravo na mirno uživanje vlasništva zbog toga što im domaći sudovi nisu priznali da su stekli vlasništvo dosjelošću nad česticama zemlje koje su bile u njihovom neprekinutom posjedu više od 100 godina. Veliko vijeće prije svega je primijetilo kako se Vijeće nije bavilo pitanjem može li se neprekinuti posjed smatrati „vlasniš-tvom” na temelju članka 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju, imajući u vidu nacionalno pravo prema kojem je predmetno zemljište bilo nacionalizirano u periodu između 6. travnja 1941. godine i 8. listopada 1991. godine, te imajući u vidu praksu domaćih sudova po tom pitanju. Naime, prema tadašnjem ju-goslavenskom pravu, nije bilo dopušteno stjecanje vlasništva dosjelošću nad zemljom koja je bila u društvenom vlasništvu. Uz navedeno, Veliko vijeće je primijetilo kako se podnositelji u svom zahtjevu uopće nisu niti referirali na navedeni vremenski period, dapače, eksplicitno su ga isključili iz svog zahtjeva. Veliko vijeće je stoga konstatiralo da je Vijeće, odlučujući o pravu podnositelja i u odnosu na to razdoblje, izašlo iz okvira predmeta koje postavlja zahtjev. Veliko vijeće je smatralo zahtjev pod-nositelja u odnosu na period između 6. travnja 1941. godine i 8. listopada 1991. godine nedopuštenim zbog toga što isti predstavlja „novi zahtjev” pred Velikim vijećem (u odnosu na Vijeće), te je izvan šestomjesečnog roka propisanog člankom 35 Konvencije, budući da isti nije bio istican u zahtjevu. U odnosu na ostali dio zahtjeva, Veliko vijeće je istaknulo kako se u ovim predmetima radi o interpretaciji i primjeni domaćeg prava od strane domaćih sudova, koji su svojim presudama odbili priznati vlasniš-tvo podnositeljima stečeno dosjelošću. Veliko vijeće je utvrdilo da je prije svega na domaćim sudovima da tumače i primjenjuju domaće pravo, osobito kad je riječ o složenim pitanjima kao što je dosjelost u ovom predmetu, te tumačenje složenog nacionalnog prava po tom pitanju.

Veliko vijeće je navelo da se ne može smatrati da podnositelji imaju „vlasništvo” u konvencijskom smislu kada postoji spor o točnom tumačenju domaćeg prava i kada se o pitanju je li pojedini podno-sitelj ispunio zakonske pretpostavke za stjecanje vlasništva odlučuje u sudskom postupku pred do-maćim sudovima. Stoga je presudio da zahtjev podnositelja da su vlasnici spornog zemljišta nije imao dovoljnu osnovu u hrvatskom pravu da bi predstavljao „vlasništvo” u konvencijskom smislu, te je pre-sudio da država nije povrijedila prava podnositelja.

U pregledu ovog konvencijskog prava, svakako treba naglasiti i odluku u predmetu Mladost Tur-ist AD protiv Hrvatske124. Društvo podnositelj osnovano je 1978. godine u Beogradu kao „organizacija udruženog rada”. Dana 30. travnja 1991. godine, prema srpskom pravu, pretvorilo se u trgovačko (di-oničko) društvo čiji su dioničari svi bili privatni pojedinci. Društvo podnositelj je tvrdilo da je tijekom socijalističkog razdoblja imalo kvazi-vlasničko pravo nad jedanaest zemljišnih čestica u društvenom vlasništvu koje su se nalazile u Tisnom (Hrvatska), odnosno pravo korištenja tog zemljišta. U to se vri-jeme na predmetnim zemljišnim česticama nalazilo odmaralište za djecu i mlade „Beograd”, kojim je upravljalo društvo podnositelj.

Vlada Republike Hrvatske brojnim je uredbama donesenim u razdoblju od 17. srpnja do 1. listopada 1991. godine zabranila poduzećima ili drugim pravnim osobama sa sjedištem u drugim republikama bivše SFRJ da obavljaju ikakve transakcije koje uključuju imovinu (uključujući i nepokretnu imovinu) koja se nalazi u Hrvatskoj. Uredbom Vlade Republike Hrvatske od 26. lipnja 1992. godine, koja je stupi-la na snagu istog dana, sva takva imovina pravnih osoba sa sjedištima u Srbiji ili Crnoj Gori prenesena je na državu. Općinski sud u Šibeniku je 8. lipnja 1994. godine upisao u zemljišne knjige državu kao vlasnika zemljišta o kojem je riječ. Stupanjem na snagu Zakona o vlasništvu i drugim stvarnim pravi-

124 Mladost Turist AD protiv Hrvatske, odluka od 22. veljače 2018.


ma 1. siječnja 1997. godine, vlasnici postojećih kvazi-vlasničkih prava nad imovinom u društvenom vlasništvu (pravo upravljanja, pravo korištenja i pravo raspolaganja) ex lege su postali njezini vlasnici. To se nije primjenjivalo na prava koja su prestala prije tog datuma, prvenstveno na temelju ranijih zakonodavnih akata kojima je društveno vlasništvo na određenim vrstama imovine (poput stanova, poljoprivrednog zemljišta i sportskih objekata) pretvoreno u privatno vlasništvo. Darovnim ugovorom od 18. travnja 2001. godine država je prenijela vlasništvo nad dotičnim zemljištem na osnovnu školu.

Ugovor o pitanjima sukcesije između država slijednica SFRJ stupio je na snagu 2. lipnja 2004. godi-ne. Aneks G Ugovora odnosi se na privatnu imovinu i stečena prava. Članak 2 stavak 1 Aneksa G pro-pisuje da države slijednice priznaju, štite i vraćaju prava na nepokretnu imovinu koja se nalazi na nji-hovom teritoriju na koju su građani ili druge pravne osobe SFRJ imale pravo 31. prosinca 1990. godine, te da će svatko tko ne može ostvariti takva prava imati pravo na naknadu. Društvo podnositelj je 2007. godine podnijelo tužbu protiv države i osnovne škole Općinskom sudu u Šibeniku, tražeći povrat pred-metnog zemljišta. Pozvalo se na članak 2 stavak 1 Aneksa G Ugovora o sukcesiji. Tužba je odbijena na svim razinama pred domaćim sudovima, nakon čega se društvo podnositelj obratilo Europskom sudu. Europski sud je prije svega konstatirao da Hrvatska još nije sklopila nikakve bilateralne sporazume niti je donijela ikakvo provedbeno zakonodavstvo kako bi se primjenjivao članak 2 Aneksa G Ugovora o sukcesiji. Stoga je smatrao da niti zahtjev društva podnositelja da ga se proglasi vlasnikom pred-metnog zemljišta ni njegov zahtjev za naknadu štete nemaju dovoljno osnova u nacionalnom pravu ili međunarodnim ugovorima koji su dio unutarnjeg pravnog poretka da ga se smatra „imovinom”, te stoga i „vlasništvom” koje privlači jamstva članka 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju. Slijedom navedenog, Europski sud je zaključio kako je zahtjev tvrtke podnositelja nedopušten ratione materiae s odredbama članka 35 Konvencije.

Članak 4 Protokola br. 7 uz Konvenciju – ne bis in idem

U 2018. godini Europski sud donio je šest odluka o nedopuštenosti zahtjeva u predmetima u kojima su se podnositelji pozivali na navodnu povredu načela ne bis in idem. Svakako najznačajnija je odluka u predmetu Seražin protiv Hrvatske.125

Podnositelj je pripadnik navijačke skupine nogometnog kluba „Dinamo” iz Zagreba. Kao član skupi-ne „Bad Blue Boys” nekoliko je puta evidentiran kao prekršitelj odredbi Zakona o sprječavanju nasilja na sportskim natjecanjima. Naime, dana 8. kolovoza 2012. podnositelj je na stadionu „Maksimir” prili-kom odigravanja međunarodne nogometne utakmice između nogometnih klubova „Dinamo” i „Sheriff” zapalio pirotehničko sredstvo (baklju) koje je bacio prema nogometnom terenu. Policija je podnositelja dovela dežurnom prekršajnom sucu, te je protiv njega podnijela optužni prijedlog i prijedlog za izrica-njem zaštitne mjera zabrane prisustvovanja svim nogometnim utakmicama. Istoga dana, nakon što je podnositelj priznao počinjenje prekršaja, prekršajni sud donio je presudu, te je primijenio uvjetnu osudu u trajanju od jedne godine. Dodatno, temeljem Zakona o sprječavanju nasilja na sportskim na-tjecanjima, primijenio je zaštitnu mjeru zabrane prisustvovanja sportskim natjecanjima na svim sport-skim objektima na području Republike Hrvatske na kojima igra NK „Dinamo”, te na svim utakmicama na stadionu „Maksimir” u trajanju od jedne godine.

125 Seražin protiv Hrvatske, odluka od 9. listopada 2018.


Podnositelj je još nekoliko puta nakon toga sudjelovao u sličnim izgredima i tučnjavama navijača u Francuskoj, Ukrajini i Bosni i Hercegovini. Imajući u vidu događaj iz kolovoza 2012. godine, nadležna policija je u travnju 2014. godine podnijela prekršajnom sudu prijedlog za izricanje samostalne mjere protiv podnositelja zahtjeva temeljem Zakona o sprječavanju nasilja na sportskim natjecanjima. Poli-cija je u prijedlogu obrazložila na temelju podataka Zbirke podataka o osobama i događajima vezanim uz sportska natjecanja, podnositelja opisala kao ekstremnog navijača, pripadnika navijačke skupine „Bad Blue Boys”. Podnositelj je svrstan u „B” kategoriju nasilnika na sportskim natjecanjima, sklon fizičkom nasilju, prethodno već evidentiran zbog protupravnih ponašanja iz Zakona o sprječavanju nasilja na sportskim natjecanjima i Zakona o prekršajima protiv javnog reda i mira.

Dana 3. travnja 2014. prekršajni sud donio je rješenje kojim se podnositelju zabranjuje prisustvova-nje svim sportskim natjecanjima, nogometnim utakmicama na kojima sudjeluju nogometna reprezen-tacija Hrvatske i nogometni klub „Dinamo”. Mjera se odnosila na područje Republike Hrvatske i ino-zemstva, u trajanju od jedne godine. Podnositelju je naložena: i) obveza javljanja u policijsku postaju najkasnije dva sata prije početka utakmice; ii) obveza obavijestiti policijskog službenika o adresi na kojoj će se nalaziti za vrijeme utakmice; te iii) obveza predati putnu ispravu u policijsku postaju. Pod-nositelj je u svojoj žalbi Visokom prekršajnom sudu, a nakon toga i u ustavnoj tužbi Ustavnom sudu, tvrdio da je ovakvim postupanjem domaćih sudova povrijeđeno načelo ne bis in idem, te da izricanje zaštitne mjere znači njegovo kažnjavanje drugi put za isto. Nakon što mu je taj prigovor odbijen pred domaćim tijelima, podnositelj ga je iznio Europskom sudu za ljudska prava.

Europski sud je utvrdio kako prekršaji za koje je podnositelj bio kažnjen u domaćim postupcima sukladno Zakonu o sprječavanju nasilja na sportskim natjecanjima predstavljaju prekršaje, te stoga ulaze u „kaznenu” sferu u smislu Konvencije. Razmatrajući prirodu preventivne mjere koja je izrečena podnositelju, Sud je prije svega primijetio kako se radi o odvojenim mjerama, te kako one nisu u direk-tnoj zavisnosti jedna od druge. Konkretnije, preventivna mjera zabrane odlaska na sportska natjecanja nije (direktna) posljedica podnositeljeve osude za prekršaj. Preventivna mjera izrečena je u upravnom postupku, te je za cilj prije svega imala zaštitu većeg broja ljudi, odnosno gledatelja sportskih natje-canja, kao i javnog reda i mira, a ne dodatno kažnjavanje podnositelja. Budući da svrha preventivne mjere nije kažnjavanje osoba kojima je izrečena, ona se u konvencijskom smislu ne može smatrati „kaznenom” po svojoj prirodi. Slijedom navedenog, Sud je odlučio kako je zahtjev podnositelja ratione materiae nedopušten, budući da članak 4 Protokola br. 7 uz Konvenciju nije dopušten u ovom predme-tu jer nema dvostrukog kažnjavanja podnositelja, odnosno istome nisu bile nametnute dvije mjere koje su penalne po svojoj prirodi.


Crna GoraOpšti uvod

Crna Gora je ratifikovala Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (u daljem tekstu: Konvencija) 6. juna 2006. godine. Međutim, Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: Sud ili ESLJP) naveo je u presudi u predmetu Bijelić protiv Crne Gore i Srbije da ima nadležnost u pogledu Crne Gore od 3. marta 2004. godine, odnosno od dana kada je bivša Državna Zajednica Srbija i Crna Gora ratifikovala Kon-venciju.

Zaključno sa 31. decembrom 2018. godine, Sud je u pogledu Crne Gore izrekao 50 presuda i 60 odlu-ka o prihvatljivosti predstavki. Sud je u 47 od ukupno 50 presuda u pogledu Crne Gore utvrdio povredu bar jednog člana Konvencije. Trideset i četiri presude je izreklo Vijeće, a 16 Odbor Suda. Kada je riječ o odlukama o prihvatljivosti, 21 je usvojilo Vijeće, a ostale Odbor Suda.

Veliki broj presuda protiv Crne Gore odnosio se na član 6, pravo na pravično suđenje. U presudi u predmetu Tomić i ostali protiv Crne Gore,126 Sud nije utvrdio povredu člana 6, jer je zauzeo stav da nje-gova uloga nije da dovodi u pitanje tumačenje domaćeg prava od strane nacionalnih sudova, kao i da u načelu nema funkciju da poredi različite odluke nacionalnih sudova, čak i one izrečene u očigledno sličnim postupcima, te da mora da poštuje nezavisnost tih sudova. Takođe je zauzeo stanovište da se određene razlike u tumačenju mogu prihvatiti kao inherentno svojstvo svakog sudskog sistema. Me-đutim, duboke i dugotrajne razlike u praksi najvišeg domaćeg suda mogu same po sebi biti suprotne načelu pravne izvjesnosti, načelu koje je implicitno u Konvenciji i koje predstavlja jedan od osnovnih elemenata vladavine prava.

U predmetu Vujović protiv Crne Gore127 nije utvrđena povreda člana 6 stava 1 Konvencije. Sud je smatrao da je podnosilac predstavke u konkretnom slučaju negativno doprinio dužini trajanja spornog postupka za skoro sedam mjeseci, nedolaskom na dva glavna pretresa. U tom smislu, Sud je zauzeo stav da se dužina trajanja postupka od oko šest godina na tri nivoa nadležnosti ne može smatrati pre-komjernom ili nerazumno dugom.

Sud nije utvrdio povredu konvencijskog prava ni u predmetu Petrović i ostali protiv Crne Gore,128 utvr-divši da su domaći sudovi pružili u svojim presudama konkretne i eksplicitne razloge za odbijanje zahtje-va podnosilaca predstavki, pa u skladu sa tim nije ustanovljena povreda člana 6 stava 1 Konvencije.

Kada je riječ o članu 2 Konvencije (kojim se jemči pravo na život), Sud je izrekao jednu presudu u predmetu protiv Crne Gore, i to u predmetu Ranđelović i ostali protiv Crne Gore.129 Sud je naglasio da obaveza zaštite prava na život, propisana članom 2, državama nameće procesnu obavezu da istraže smrt koju su izazvali ne samo državni službenici već i nepoznata lica i da je osnovna svrha istrage da „obezbjedi djelotvorno sprovođenje domaćih zakona kojima se štiti pravo na život” i osigura da odgo-vorni budu izvedeni pred lice pravde.

126 Tomić i ostali protiv Crne Gore, presuda od 17. aprila 2012.

127 Vujović protiv Crne Gore, presuda od 15. maja 2018.

128 Petrović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 17. jula 2018.

129 Ranđelović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 19. septembra 2017.


Sud je izrekao tri presude u vezi sa članom 3 Konvencije (zabrana mučenja) u predmetima pro-tiv Crne Gore, konkretno – u predmetima Bulatović protiv Crne Gore, Milić i Nikezić protiv Crne Gore i Siništaj i ostali protiv Crne Gore.130

Kada je riječ o članu 5 Konvencije (kojim se jemči pravo na slobodu i bezbjednost ličnosti), Sud je izrekao dvije presude u predmetima protiv Crne Gore, konkretno – u predmetima Bulatović protiv Crne Gore i Mugoša protiv Crne Gore.131

Kao što je navedeno gore u tekstu, Sud je utvrdio povredu člana 6 Konvencije u većini presuda (ukupno 34 od 50).132 Ove su se povrede odnosile na dužinu postupka, izvršenje pravosnažnih presuda domaćih sudova i pristup sudu.

Kada je riječ o članu 8 Konvencije (kojim se jemči pravo na poštovanje privatnog i porodičnog živo-ta), Sud je izrekao četiri presude u predmetima formiranim po predstavkama protiv Crne Gore – kon-kretno, u predmetima Mijušković protiv Crne Gore, Antović i Mirković protiv Crne Gore, Alković protiv Crne Gore i Milićević protiv Crne Gore.133

Sud je izrekao šest presuda u predmetima koji su se odnosili na povredu člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju: Mijanović protiv Crne Gore, A. i B. protiv Crne Gore, Bijelić protiv Crne Gore, Lakićević protiv Crne Gore, Kešelj i ostali protiv Crne Gore i KIPS d. o. o. i Drekalović protiv Crne Gore.134

Sud je utvrdio da je Crna Gora prekršila član 10 Konvencije, kojim se jemči sloboda izražavanja, u sledeća dva predmeta: Koprivica protiv Crne Gore i Šabanović protiv Crne Gore.135

130 Bulatović protiv Crne Gore, presuda od 22. jula 2014; Milić i Nikezić protiv Crne Gore, presuda od 28. aprila 2015; Siništaj i ostali protiv Crne Gore, presuda od

24. novembra 2015.

131 Mugoša protiv Crne Gore, presuda od 21. juna 2016.

132 Bijelić protiv Crne Gore i Srbije, presuda od 28. aprila 2009; Garzičić protiv Crne Gore, presuda od 21. septembra 2010; Živaljević protiv Crne Gore, presuda od

8. marta 2011; Barać i ostali protiv Crne Gore, presuda od 13. decembra 2011; Boucke protiv Crne Gore, presuda od 21. februara 2012; Stakić protiv Crne Gore,

presuda od 2. oktobra 2012; Novović protiv Crne Gore, presuda od 23. oktobra 2012; Milić protiv Crne Gore i Srbije, presuda od 11. decembra 2012; Velimirović

protiv Crne Gore, presuda od 2. oktobra 2012; Vukelić protiv Crne Gore, presuda od 4. juna 2013; Mijanović protiv Crne Gore, presuda od 17. septembra 2013;

Bujković protiv Crne Gore, presuda od 10. marta 2015; Mugoša protiv Crne Gore, presuda od 21. juna 2016; Radunović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 25.

oktobra 2016; Stanka Mirković i ostali protiv Crne Gore, presuda od 7. marta 2017; Đuković protiv Crne Gore, presuda od 13. juna 2017; Svorcan protiv Crne Gore,

presuda od 13. juna 2017; Tomašević protiv Crne Gore, presuda od 13. juna 2017; Jovović protiv Crne Gore, presuda od 18. jula 2017; Sineks d. o. o. protiv Crne

Gore, presuda od 5. septembra 2017; Vučinić protiv Crne Gore, presuda od 5. septembra 2017; Nedić protiv Crne Gore, presuda od 10. oktobra 2017; Tripcovici

protiv Crne Gore, presuda od 7. novembra 2017; Dimitrijević protiv Crne Gore, presuda od 12. decembra 2017; Brajović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 30.

januara 2018; Kešelj i ostali protiv Crne Gore, presuda od 13. februara 2018; Vujović i Lipa d. o. o. protiv Crne Gore, presuda od 20. februara 2018; Rajak protiv

Crne Gore, presuda od 27. februara 2018; Montemlin Šajo protiv Crne Gore, presuda od 20. marta 2018; Novaković protiv Crne Gore, presuda od 20. marta 2018;

Arčon i ostali protiv Crne Gore, presuda od 3. aprila 2018; Jasavić protiv Crne Gore, presuda od 19. juna 2018; KIPS d. o. o. i Drekalović protiv Crne Gore, presuda

od 26. juna 2018. i Lekić protiv Crne Gore, presuda od 09. oktobra 2018.

133 Mijušković protiv Crne Gore, presuda od 21. septembra 2010; Antović i Mirković protiv Crne Gore, presuda od 28. novembra 2017; Alković protiv Crne Gore,

presuda od 5. decembra 2017; Milićević protiv Crne Gore, presuda od 6. novembra 2018.

134 Mijanović protiv Crne Gore, presuda od 17. septembra 2013; A. i B. protiv Crne Gore, presuda od 5. marta 2013; Bijelić protiv Crne Gore i Srbije, presuda od 28.

aprila 2009; Lakićević i ostali protiv Crne Gore, presuda od 21. septembra 2010; Kešelj i ostali protiv Crne Gore, presuda od 13. februara 2018; KIPS d. o. o. i

Drekalović protiv Crne Gore, presuda od 26. juna 2018.

135 Koprivica protiv Crne Gore, presuda od 22. novembra 2011; Šabanović protiv Crne Gore, presuda od 31. maja 2011.


Kada je riječ o članu 13 Konvencije (kojim se jemči pravo na djelotvorno pravno sredstvo), Sud je utvrdio da je Crna Gora taj član povrijedila u sledećih pet predmeta: Milić protiv Crne Gore i Srbije, Stakić protiv Crne Gore, Mirković i ostali protiv Crne Gore, Đuković protiv Crne Gore i Sinex d. o. o. protiv Crne Gore.136

Pored toga, Sud je u jednom predmetu, Alković protiv Crne Gore,137 utvrdio povredu člana 14 Konven-cije (zabrana diskriminacije). Sud je samo u jednom predmetu protiv Crne Gore – Koprivica protiv Crne Gore138 – izrekao posebnu presudu u vezi sa pravičnim zadovoljenjem.


Evropski sud za ljudska prava je u 2018. godini odlučio o 23 predmeta protiv Crne Gore, pri čemu je donio presude u 13 predmeta i 10 odluka o neprihvatljivosti ili brisanju predstavki.

Kada je riječ o presudama Suda, pet presuda je izreklo Vijeće od sedam sudija, i to u sledećim pred-metima: Brajović i ostali protiv Crne Gore, Vujović i Lipa d. o. o. protiv Crne Gore, Petrović i ostali protiv Crne Gore, KIPS d. o. o. i Drekalović protiv Crne Gore i Milićević protiv Crne Gore.139

Presude u ostalih osam predmeta izrekao je Odbor od troje sudija, i to u predmetima: Kešelj i ostali protiv Crne Gore, Rajak protiv Crne Gore, Montemlin Šajo protiv Crne Gore, Novaković protiv Crne Gore, Arčon i ostali protiv Crne Gore, Jasavić protiv Crne Gore i Lekić protiv Crne Gore.140

Tokom 2018. godine u dva predmeta nije utvrđena povreda konvencijskog prava, i to u predmetima Vujović protiv Crne Gore i Petrović i ostali protiv Crne Gore.141

Sud je tokom 2018. donio deset odluka o neprihvatljivosti ili brisanju predstavki. Jednu odluku, Iva-nović i Daily press protiv Crne Gore, donijelo je Vijeće od sedam sudija, dok u ostalih devet predmeta – Bulatović protiv Crne Gore, Srdanović protiv Crne Gore, Backović protiv Crne Gore, Zogović protiv Crne Gore, Šikmanović protiv Crne Gore, Bakić protiv Crne Gore, Vujisić protiv Crne Gore, Bogojević protiv Crne Gore i Romanjoli protiv Crne Gore – odluku o neprihvatljivosti donio je Odbor od troje sudija.

136 Milić protiv Crne Gore i Srbije, presuda od 11. decembra 2012; Stakić protiv Crne Gore, presuda od 2. oktobra 2012; Đuković protiv Crne Gore, presuda od 7. marta

2017; Stanka Mirković i ostali protiv Crne Gore, presuda od 13. juna 2017; Sineks d. o. o. protiv Crne Gore, presuda od 5. septembra 2017.

137 Alković protiv Crne Gore, presuda od 5. decembra 2017.

138 Koprivica protiv Crne Gore, presuda od 23. juna 2015.

139 Brajović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 30. januara 2018; Vujović i Lipa d. o. o. protiv Crne Gore, presuda od 20. februara 2018; KIPS d. o. o. i Drekalović

protiv Crne Gore, presuda od 26. juna 2018; Milićević protiv Crne Gore, presuda od 06. novembra 2018.

140 Kešelj i ostali protiv Crne Gore, presuda od 13. februara 2018; Rajak protiv Crne Gore, presuda od 27. februara 2018; Montemlin Šajo protiv Crne Gore, presuda

od 20. marta 2018; Novaković protiv Crne Gore, presuda od 20. marta 2018; Arčon i ostali protiv Crne Gore, presuda od 3. aprila 2018; Jasavić protiv Crne Gore,

presuda od 19. juna 2018; Lekić protiv Crne Gore, presuda od 9. oktobra 2018.

141 Vujović protiv Crne Gore, presuda od 15. maja 2018; Petrović i ostali protiv Crne Gore, presuda od 17. jula 2018.


Pregled najvažnijih presuda izrečenih tokom 2018. godine

Brajović i ostali protiv Crne Gore, presuda izrečena 30. januara 2018. godine, povreda člana 6 stava 1 (povreda prava na pristup sudu)

Podnosioci predstavke su crnogorski državljani koji su učestvovali u krivičnom postupku protiv lica X u svojstvu oštećene strane. Žalili su se na osnovu člana 6 Konvencije jer im je bio onemogućen pri-stup sudu s obzirom na to da Apelacioni sud nije odlučivao o njihovoj žalbi u vezi sa troškovima u krivičnom postupku.

Sud je ponovio svoj princip i utvrdio da član 6 stav 1 svakome osigurava pravo da svaki njegov građanski zahtjev koji se odnosi na prava i obaveze bude iznijet pred sud ili tribunal. Na ovo pravo na sud, od kojeg je pravo na pristup sudu jedan aspekt, može se osloniti svako ko smatra da je miješanje u vršenje njegovih ili njenih građanskih prava nezakonito i žali se da mu nije pružena mogućnost da podnese takvu tužbu u skladu sa zahtjevima člana 6 stava 1 Konvencije. U vezi sa navedenim, utvrdio je da pravo na sud uključuje ne samo pravo na pokretanje postupka već i pravo da se od suda dobije odluka o rješenju spora.

Iako član 6 stav 1 ne obavezuje države na osnivanje apelacionih ili kasacionih sudova, država koja osnuje takve sudove u obavezi je osigura da osobe koje podliježu zakonu pred njima uživaju osnovne garancije sadržane u članu 6.

S tim u vezi, Sud je u konkretnom slučaju utvrdio da su podnosioci predstavke bili lišeni razmatranja njihove građanske tužbe od strane suda u smislu člana 6 stava 1 Konvencije i utvrdio povredu navede-nog člana.

KIPS d. o. o. i Drekalović protiv Crne Gore, presuda izrečena 26. juna 2018. godine, povreda člana 6 stava 1 Konvencije (pravo na suđenje u razumnom roku), člana 13 Konvencije (pravo na djelotvoran pravni lijek) i člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju (zaštita imovine)

Predstavku su podnijeli KIPS d. o. o. sa sjedištem u Podgorici i njegov osnivač, izvršni direktor i vlasnik, Risto Drekalović. Predmet se odnosio na odbijanje vlasti da podnosiocima predstavke izda-ju građevinsku dozvolu za izgradnju trgovačkog centra. Podnosioci predstavke su se takođe žalili na dužinu trajanja upravnih postupaka za dokompletiranje urbanističke parcele, dužinu trajanja izvršnih postupaka na osnovu presude Privrednog suda i nedostatak djelotvornog pravnog lijeka u tom smislu.

Sud je ponovio svoj princip da ispitivanje jednog predmeta poslije vraćanja na nižu instancu može, samo po sebi, da otkrije ozbiljne nedostatke u sudskom sistemu države.

U pogledu kriterijuma sadržanih u jurisprudenciji Suda i relevantnih činjenica konkretnog predme-ta, Sud je utvrdio da dužina trajanja postupaka koji su bili predmet žalbe nije zadovoljila zahtjev razu-mnog vrijemena i utvrdio je povredu člana 6 stava 1 Konvencije. Postupak o kojem je riječ je otpočeo 15. avgusta 2005, kada su podnosioci predstavke podnijeli upravnu žalbu, i 23. juna 2017, kada je prvi podnosilac predstavke pokrenuo upravni spor. Po saznanjima Suda, ti su postupci i dalje bili u toku u vrijeme izricanja presude, tj. trajali su više od 11 godina i 10 mjeseci, tokom kojih su domaći sudovi sedam puta vratili predmet na ponovni postupak.


Sud je utvrdio povredu člana 13 Konvencije u vezi sa članom 6 stavom 1 zbog nedostatka djelotvor-nog pravnog lijeka kada je u pitanju dužina trajanja postupka za dokompletiranje urbanističke parcele.

Sud takođe ponavlja da u oblasti razvoja zemljišta i prostornog planiranja država ugovornica mora imati široko polje slobodne procjene kako bi implementirala politiku planiranja u gradovima i državi.

Nesigurnost, bilo zakonodavna, administrativna ili ona koja proističe iz prakse koju sprovode or-gani, faktor je koji se treba uzeti u obzir prilikom procjene ponašanja države. Dakle, kada je u pitanju opšti interes, obaveza je državnih organa da postupaju blagovremeno i na odgovarajući i dosledan način, a polje slobodne procjene koje državni organi imaju ni na koji način ih ne oslobađa od ove nji-hove obaveze.

Sud je u konkretnom predmetu utvrdio da miješanje u prava podnosilaca predstavke na mirno uživa-nje imovine nije bilo proporcionalno, s obzirom da organi tužene države nijesu postupali blagovremeno i krajnje konzistentno, čime su onemogućili podnosioce predstavke da ispune pomenute uslove i do-biju građevinsku dozvolu. Sud je smatrao da su se podnosioci predstavke suočavali sa nesigurnošću koja je proistekla iz prakse koju su organi vlasti primjenjivali, a koja se ogledala u stalnim izmjenama DUP-a, uvođenju novih uslova, kao što je kupovina dodatnih katastarskih parcela kako bi se izvršilo „dokompletiranje” novih urbanističkih parcela, i nezakonitom odbijanju da izvrše obračun relevantnih naknada.

Međutim, bez obzira na polje slobodne procjene dato državama, Sud je utvrdio da u konkretnom slučaju nije obezbijeđena pravična ravnoteža, te da se od podnosilaca predstavke tražilo da snose pojedinačan i prekomjeran teret, što je dovelo do kršenja člana 1 Protokola br. 1 Konvencije.

Milićević protiv Crne Gore, presuda izrečena 6. novembra 2018. godine, povreda člana 8 Konvenci-je (pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života)

Podnosilac predstavke se žalio Evropskom sudu na osnovu člana 2 Konvencije da zbog nepreduzi-manja neophodnih mjera država nije spriječila napad na njega od strane mentalno oboljelog lica, kojeg rizika je policija bila svjesna.

Kako proizlazi iz bogate jurisprudencije Suda, koncept privatnog života u smislu člana 8 Konvencije uključuje fizički i psihički integritet ličnosti. Dok je osnovni cilj člana 8 Konvencije da zaštiti pojedinca od proizvoljnog miješanja državnih organa, mogu postojati dodatne pozitivne obaveze svojstvene dje-lotvornom poštovanju privatnog života koje mogu uključivati usvajanje mjera u oblasti odnosa između pojedinaca. U tom smislu, države moraju da održavaju i primjenjuju u praksi ogovarajući pravni okvir koji pruža zaštitu od nasilnih postupaka privatnih lica.

Sud je u konkretnoj presudi ponovio da njegov zadatak nije da zamijeni nadležne državne organe u određivanju najprikladnijih metoda za zaštitu pojedinaca od napada na njihov lični integritet, nego da preispita, na temelju Konvencije, odluke koje su te vlasti donijele u vršenju svog ovlašćenja slobodne procjene.

Sud je utvrdio da je nepreduzimanje dovoljnih mjera od strane državnih organa kao reakcija na po-našanje X dovelo do povrede pozitivnih obaveza države na osnovu člana 8 Konvencije.


Vujović i Lipa d. o. o. protiv Crne Gore, presuda izrečena 20. februara 2018. godine, povreda člana 6 stava 1 (povreda prava na pristup sudu)

Ovaj predmet se odnosi na kršenje prava podnosilaca predstavke na pristup sudu u kojem je Apela-cioni sud odbio da razmotri žalbu drugog podnosioca predstavke protiv odluke o otvaranju stečajnog postupka.

Evropski sud je primjetio da su odredbe Zakona o stečaju koje su važile u spornom periodu ukaziva-le na to da nakon otvaranja stečajnog postupka sva prava i obaveze u vezi sa predstavljanjem kompa-nije bivaju prenesene na stečajnog upravnika koji zastupa stečajnog dužnika. Evropski sud je tako za-ključio da podnosioci predstavke nisu mogli direktno i nezavisno podnijeti žalbu na odluku koja ih se direktno tiče, već samo preko stečajnog upravnika, što je dovelo do kršenja člana 6 stava 1 Konvencije.

Prijegled najvažnijih odluka usvojenih tokom 2018. godine

Ivanović i Daily press protiv Crne Gore, odluka usvojena 28. juna 2018. godine, proglašena neos-novanom

Podnosioci predstavke su se žalili na osnovu člana 10 Konvencije zbog povrede njihovog prava na slobodu izražavanja koja je proistekla iz pravosnažnih presuda građanskog suda. Podnosiocima pred-stavke je bilo određeno da isplate bivšem premijeru Milu Đukanoviću naknadu štete zbog niza članaka koje su objavili kao reakciju na napad na prvog podnosioca predstavke, a u kojima su Đukanovića i njegovu porodicu opisivali kao kriminalce. Sud je zaključio da su te presude dovele do miješanja u pravo na slobodu izražavanja podnosilaca predstavke i da je neophodno da se ispita da li je „miješa-nje” bilo neophodno u demokratskom društvu, odnosno da li su presude bile srazmjerne legitimnom cilju kojem se težilo. Navodi podnosilaca predstavke bili su veoma ozbiljni, te je Sud pošao od opšteg načela iz svoje sudske prakse – što su ozbiljniji navodi, činjenični osnov treba da bude čvršći. Utvrdio je, međutim, da podnosioci predstavke nisu potvrdili istinitost i pouzdanost svojih navoda.

Kako je to Sud utvrdio, činjenica direktnog optuživanja određenih pojedinaca pominjanjem njihovih imena i pozicija dovodi podnosioce predstavke u obavezu da obezbijede dovoljan činjenični osnov za svoje tvrdnje. U skladu sa tim, Sud je utvrdio da se zaključci koje je donio Viši sud na osnovu uspostav-ljanja pravične ravnoteže ne mogu smatrati nerazumnim, pa su razlozi koje su domaći sudovi naveli pri-likom određivanja štete podnosiocima predstavke bili „relevantni i dovoljni”, te nije našao bilo kakve razloge da odstupi od stavova iznesenih u pravosnažnoj presudi Višeg suda.

Sud je utvrdio na naknada štete nije bila prekomjerna, da je dosuđena solidarno u odnosu na oba podnosioca predstavke, te da su dnevne novine koje je objavljivao podnosilac predstavke imale velik tiraž. S toga je zaključeno da su njihove odluke bile u skladu sa praksom Suda i da naknada štete za klevetu mora imati razuman odnos proporcionalnosti u odnosu na pretrpljenu povredu reputacije, pa je utvrdio da je žalba podnosilaca predstavke očigledno neosnovana i istu odbacio u skladu sa članom 35 stavom 3 (a) i 4 Konvencije.


Republika Severna Makedonija Opšti uvod

Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: Sud ili ESLJP) izrekao je 153 presude i 450 odluka o prihvatljivosti/brisanju predstavki protiv Makedonije otkad je ova zemlja 10. aprila 1997. godine ratifi-kovala Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (u daljem tekstu: Konvencija ili EKLJP). ESLJP je tokom 2018. godine izrekao 12 presuda i usvojio 24 odluke o prihvatljivosti.142 Od ukupno 153 presude, 134 je izreklo Veće, njih 17 Odbor u takozvanim „repetitivnim” ili predmetima u pogledu kojih postoji ustalje-na sudska praksa, a dve Veliko veće. Od ukupno 446 odluka o prihvatljivosti, njih 186 je usvojilo Veće, a 264 Odbor.

ESLJP je izrekao 108 presuda u vezi sa članom 6 Konvencije, kojim se jemči pravo na pravično suđe-nje, pri čemu je u njih 102 utvrdio povredu tog prava. Ovi su se predmeti uglavnom odnosili na dužinu postupka i neizvršenje presuda. Sud je zauzeo stav da podnosioci moraju prvo da podnesu žalbu na dužinu postupka Vrhovnom sudu, koja se smatra delotvornim pravnim lekom, pre nego što podnesu predstavku ESLJP-u,143 čak i kada dosuđena naknada nije adekvatna.144 Razmotrio je brojne predstavke u građanskim predmetima koji su se odnosili na nepristrasnost sudija,145 načelo jednakosti oružja,146 nepostojanje pravne izvesnosti i ujednačene sudske prakse,147 neobrazloženost odluka,148 pravo na pristup sudu149 i pravo na usmenu raspravu.150 S druge strane, Sud je razmatrao brojne predstavke o krivičnim predmetima koje su se odnosile na pretpostavku nevinosti,151 jednakost oružja i pravo na

142 Godine 2018. izrečene su presude u sledećim predmetima: Stavropigijalni manastir „Sveti Jovan Zlatousti” protiv Makedonije, presuda od 29. novembra 2018;

Crkva istinskih pravoslavnih hrišćana i Ivanovski protiv Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Makraduli protiv Makedonije, presuda od 19. jula 2018;

Smičkovski protiv Makedonije, presuda od 5. jula 2018; Euromak Metal d. o. o. protiv Makedonije, presuda od 14. juna 2018; Sejdiji protiv Makedonije, presuda

od 7. juna 2018; Ljatifi protiv Makedonije, presuda od 17. maja 2018; Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018; Selami i ostali

protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018; Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018; Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018;

Taseva Petrovska protiv Makedonije, presuda od 11. januara 2018.

143 Adži-Spirkoska i ostali protiv Makedonije, odluka Veća od 3. novembra 2011.

144 Petrović protiv Makedonije, presuda od 22. juna 2017.

145 Mitrov protiv Makedonije, presuda od 2. juna 2016; Mitrinovski protiv Makedonije, presuda od 30. aprila 2015; Bajaldžiev protiv Makedonije, presuda od 25.

oktobra 2011; Nikolov protiv Makedonije, presuda od 20. decembra 2007.

146 Taseva Petrovska protiv Makedonije, presuda od 11. januara 2018; Naumoski protiv Makedonije, presuda od 27. novembra 2012; Grozdanoski protiv Makedonije,

presuda od 31. maja 2007.

147 Krstanoski i ostali protiv Makedonije, presuda od 7. decembra 2017; Stoilkovska protiv Makedonije, presuda od 18. jula 2013.

148 Atanasovski protiv Makedonije, presuda od 14. januara 2010.

149 Centar za razvoj analitičke psihologije protiv Makedonije, presuda od 15. juna 2017; Balažoski protiv Makedonije, presuda od 25. aprila 2013; Spasovski protiv

Makedonije, presuda od 10. juna 2010; Demerdžieva i ostali protiv Makedonije, presuda od 10. juna 2010; Boris Stojanovski protiv Makedonije, presuda od 6.

maja 2010; Petkoski i ostali protiv Makedonije, presuda od 8. januara 2008; Fetaovski protiv Makedonije, presuda od 19. juna 2008. Sud nije utvrdio povredu u

tom pogledu samo u predmetu Ivanovski protiv Makedonije, presuda od 21. januara 2016.

150 Selmani i ostali protiv Makedonije, presuda od 9. februara 2017; Mitkova protiv Makedonije, presuda od 15. oktobra 2015.

151 Sud nije utvrdio povredu u tom pogledu u predmetu Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018; Poletan i Azirovik protiv Makedonije, presuda

od 12. maja 2016; Miladinov i ostali protiv Makedonije, presuda od 24. aprila 2014.


odbranu u vezi sa korišćenjem iskaza pribavljenih od zaštićenih ili anonimnih svedoka152 i prisustvo okrivljenog na suđenju,153 ocenu mišljenja veštaka,154 dopuštenost nezakonito pribavljenih dokaza,155 korišćenje agenta provokatora156 i pravo na tumača.157

Sud je utvrdio povredu člana 1 Protokola br. 1, kojim se jemči pravo na svojinu, u 8 od 19 predme-ta, usled uskraćivanja prava podnosilaca predstavki na povraćaj konfiskovane parcele zemljišta iako su ispunjavali zakonske uslove,158 nedovoljne naknade za eksproprisano zemljište podnosilaca pred-stavki u korist jednog preduzeća159 i oduzimanja vozila koja su korišćena prilikom izvršenja krivičnog dela.160 Utvrdio je da vanredno ukidanje pravosnažnog naloga o restituciji u cilju ispravljanja „očigled-nih propusta” upravnih organa nije dovelo do povrede Konvencije.161

Sud je izrekao četiri presude u predmetima vezanim za član 2, kojim se jemči pravo na život,162 i u jednom od njih utvrdio povredu tog člana iako podnosilac predstavke nije podlegao posledicama ranjavanja od strane službenika policije.163 Sud je utvrdio da nije došlo do povrede Konvencije u pred-metu koji se odnosio na činjenje ili nečinjenje onih koji su navodno propustili da prijave krivično delo koje je za posledicu imalo smrt sina podnositeljke predstavke, kojeg je ubio pripadnik specijalnih poli-cijskih snaga.164 Sud je smatrao da izvršenje kazne zatvora učinioca krivičnog dela sa zakašnjenjem od 18 meseci predstavlja sastavni deo procesne obaveze države shodno članu 2.165

152 Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018; Dončev i Burgov protiv Makedonije, presuda od 12. juna 2014; Iljazi protiv Makedonije, presuda od 3. okto-

bra 2013; Papadakis protiv Makedonije, presuda od 26. februara 2013; Trampevski protiv Makedonije, presuda od 10. jula 2012; Atanasov (II) protiv Makedonije,

presuda od 19. aprila 2011; Solakov protiv Makedonije, presuda od 31. oktobra 2001.

153 Eftimov protiv Makedonije, presuda od 2. jula 2015; Atanasov protiv Makedonije, presuda od 17. februara 2011; Nasteska protiv Makedonije, presuda od 27. maja

2010; Mitrevski protiv Makedonije, presuda od 21. juna 2006.

154 Duško Ivanovski protiv Makedonije, presuda od 24. aprila 2014; Stoimenov protiv Makedonije, presuda od 5. aprila 2007.

155 Hajrulahu protiv Makedonije, presuda od 29. oktobra 2015.

156 Gorgievski protiv Makedonije, presuda od 16. jula 2009.

157 Sud nije utvrdio povredu Konvencije u predmetu Sandel protiv Makedonije, presuda od 27. maja 2010.

158 Stojanovski i ostali protiv Makedonije, presuda od 23. oktobra 2014.

159 Arsovski protiv Makedonije, presuda od 15. januara 2013.

160 Vasilevski protiv Makedonije, presuda od 28. aprila 2016; Andonoski protiv Makedonije, presuda od 17. septembra 2015. Sud nije utvrdio povredu Konvencije u

predmetu Sulejmani protiv Makedonije, presuda od 28. aprila 2016.

161 Spiridonovska i Popovski protiv Makedonije, presuda od 19. oktobra 2017; Toleski protiv Makedonije, presuda od 15. juna 2017; Vikentijević protiv Makedonije,

presuda od 6. februara 2014.

162 Kitanovska Stanojković i ostali protiv Makedonije, presuda od 13. oktobra 2016; Neškoska protiv Makedonije, presuda od 21. januara 2016; Kitanovski protiv

Makedonije, presuda od 22. januara 2015; Sašo Gorgiev protiv Makedonije, presuda od 19. aprila 2012.

163 Sašo Gorgiev protiv Makedonije, presuda od 19. aprila 2012.

164 Neškoska protiv Makedonije, presuda od 21. januara 2016.

165 Kitanovska Stanojković i ostali protiv Makedonije, presuda od 13. oktobra 2016.


Sud je izrekao 12 presuda u predmetima koji se odnose na zabranu mučenja iz člana 3 i u njih 11 utvr-dio povredu procesnog aspekta tog člana.166 Pored presude u predmetu El-Masri, Sud je i u predmetu Hajrulahu postupanje okvalifikovao kao mučenje, jer je podnosilac predstavke bio izložen zastrašiva-nju sa ciljem da se od njega iznudi priznanje, što je kod njega dovelo do emotivnog, psihičkog i fizičkog bola i patnje.167 Sud je u brojnim presudama168 istakao da se od žrtava navodnih povreda ne zahteva da sami gone državne službenike, već da je to dužnost tužioca, a u jednom je predmetu kao preterani formalizam okarakterisao insistiranje da podnosilac predstavke obelodani identitet svih policijskih službenika protiv kojih je podneo krivičnu prijavu.169 Sud je zaključio da je materijalni aspekt člana 3 povređen zbog ponižavajućeg postupanja prema duševno oboleloj podnositeljki predstavke, koja je sa lisicama na rukama prebačena u bolnicu.170

Sud je utvrdio povredu člana 5, kojim se jemči pravo na slobodu i bezbednost ličnosti, u svih 10 predmeta u kojima je presudio.171 Predmet El-Masri protiv Makedonije,172 o kojem je odlučivalo Veliko veće, odnosio se na proizvoljno lišenje slobode i držanje u izolaciji jednog nemačkog državljanina, njegovo „vanredno izručenje” i prebacivanje u Avganistan, gde je bio izložen dodatnom zlostavljanju. Pored predugog trajanja pritvora i neobrazloženosti kolektivnih rešenja o lišenju slobode,173 Sud je razmatrao i pravo optuženog da delotvorno učestvuje u postupku u kojem je mera zabrane napuštanja stana koja mu je prvobitno bila određena zamenjena pritvorom,174 nepostojanje osnovane sumnje da je podnosilac predstavke izvršio krivično delo,175 nezakonito hapšenje i lišenje slobode usled navod-nog nepostupanja po odluci suda kojom je određena novčana kazna i propuštanje da se podnosiocu predstavke saopšte razlozi za njegovo hapšenje,176 nedosuđivanje naknade štete za nezakonito lišenje slobode,177 kao i neopravdano kontinuirano zadržavanje u psihijatrijskoj ustanovi.178

166 Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018; Asllani protiv Makedonije, presuda od 10. decembra 2015; Hajrulahu protiv Makedonije, presuda

od 29. oktobra 2015; Andonovski protiv Makedonije, presuda od 23. jula 2015; Kitanovski protiv Makedonije, presuda od 22. januara 2015; El-Masri protiv Make-

donije, presuda Velikog veća od 13. decembra 2012; Gorgiev protiv Makedonije, presuda od 19. aprila 2012; Sulejmanov protiv Makedonije, presuda od 24. aprila

2008; Dželadinov i ostali protiv Makedonije, presuda od 10. aprila 2008; Trajkoski protiv Makedonije, presuda od 7. februara 2008; Jašar protiv Makedonije,

presuda od 15. februara 2007.

167 Hajrulahu protiv Makedonije, presuda od 29. oktobra 2015.

168 Asllani protiv Makedonije, presuda od 10. decembra 2015; Andonovski protiv Makedonije, presuda od 23. jula 2015; Kitanovski protiv Makedonije, presuda od

22. januara 2015; Gorgiev protiv Makedonije, presuda od 19. aprila 2012.

169 Trajkoski protiv Makedonije, presuda od 7. februara 2008.

170 Ilievska protiv Makedonije, presuda od 7. maja 2015.

171 Sejdiji protiv Makedonije, presuda od 7. juna 2018; Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018; Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8.

februara 2018; Miladinov i ostali protiv Makedonije, presuda od 24. aprila 2014; Velinov protiv Makedonije, presuda od 19. septembra 2013; El-Masri protiv

Makedonije, presuda Velikog veća od 13. decembra 2012; Vasilkoski i ostali protiv Makedonije, presuda od 28. oktobra 2010; Mitreski protiv Makedonije, presuda

od 25. marta 2010; Trajče Stojanovski protiv Makedonije, presuda od 22. oktobra 2009; Lazoroski protiv Makedonije, presuda od 8. oktobra 2009.

172 El-Masri protiv Makedonije, presuda Velikog veća od 13. decembra 2012.

173 Sejdiji protiv Makedonije, presuda od 7. juna 2018; Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018; Miladinov i ostali protiv Makedonije, presuda od

24. aprila 2014; Vasilkoski i ostali protiv Makedonije, presuda od 28. oktobra 2010.

174 Mitreski protiv Makedonije, presuda od 25. marta 2010.

175 Lazoroski protiv Makedonije, presuda od 8. oktobra 2009.

176 Velinov protiv Makedonije, presuda od 19. septembra 2013.

177 Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018; Velinov protiv Makedonije, presuda od 19. septembra 2013.

178 Trajče Stojanovski protiv Makedonije, presuda od 22. oktobra 2009.


Sud je utvrdio povredu člana 5, kojim se jemči pravo na poštovanje privatnog i porodičnog života, u pet od šest predstavki o kojima je presudio. Te su se predstavke odnosile na pravo na poštovanje ugleda,179 neizvršenje rešenja o kontaktima između roditelja i dece180 i moralnom i fizičkom integritetu ličnosti.181 Prisilno uklanjanje novinara koji su izveštavali o usvajanju državnog budžeta za 2013. go-dinu sa galerije Sobranja bilo je suprotno slobodi izražavanja zajemčenoj u članu 10.182 Samo jedna presuda o povredi slobode udruživanja i okupljanja iz člana 11 odnosila se na ukidanje udruženja gra-đana,183 dok su se četiri predstavke o kojima je Sud odlučivao odnosile na zabranu registracije verskih zajednica (suprotno članu 11 u svetlu članu 9).184

Predmeti o kojima je ESLJP odlučivao 2018. godine

Sedam185 od 12 presuda u pogledu Makedonije iz 2018. izreklo je Veće od sedam sudija, dok je osta-lih pet186 izrekao Odbor od troje sudija. Sud je utvrdio povredu člana 1 Protokola br. 1,187 člana 10188 i člana 3 zajedno sa članom 5 stavom 5189 u po jednom predmetu. ESLJP je utvrdio povredu člana 5 stava 2 u dva predmeta,190 dok je u tri predmeta ustanovio povredu člana 11 u svetlu člana 9.191 Sud je u preo-stala tri predmeta utvrdio povredu člana 6.192

Sud je do sada samo u jednoj presudi, u predmetu Ljatifi protiv Makedonije,193 razmatrao pritužbe o povredi slobode kretanja, pri čemu je utvrdio da je prekršen član 1 Protokola br. 7 uz Konvenciju. Podnositeljki predstavke, državljanki Srbije koja je sa Kosova pobegla u Makedoniju 1999. godine, bilo

179 Karajanov protiv Makedonije, presuda od 6. aprila 2017; Ivanovski protiv Makedonije, presuda od 21. januara 2016; Popovski protiv Makedonije, presuda od 31.

oktobra 2013.

180 Mitovi protiv Makedonije, presuda od 16. aprila 2015. Za razliku od ovog predmeta, Sud nije utvrdio povredu u tom pogledu u predmetu Mitrova i Savić protiv

Makedonije, presuda od 11. februara 2016.

181 El-Masri protiv Makedonije, presuda Velikog veća od 13. decembra 2012.

182 Selmani i ostali protiv Makedonije, presuda od 9. februara 2017.

183 Udruženje građana Radko i Paunkovski protiv Makedonije, presuda od 15. januara 2009.

184 Stavropigijalni manastir „Sveti Jovan Zlatousti” protiv Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Crkva istinskih pravoslavnih hrišćana i Ivanovski protiv

Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018; Pravoslavna ohridska arhiepiskopija

(Grčko-pravoslavna ohridska arhiepiskopija Pećke patrijaršije) protiv Makedonije, presuda od 16. novembra 2017.

185 Makraduli protiv Makedonije, presuda od 19. jula 2018; Euromak Metal d. o. o protiv Makedonije, presuda od 14. juna 2018; Ljatifi protiv Makedonije, presuda

od 17. maja 2018; Bektašijska zajednica protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018; Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018; Ramkovski

protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018; Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018.


Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Smičkovski protiv Makedonije, presuda od 5. jula 2018; Sejdiji protiv Makedonije, presuda od 7. juna 2018; Taseva

Petrovska protiv Makedonije, presuda od 11. januara 2018.

187 Euromak Metal d. o. o. protiv Makedonije, presuda od 14. juna 2018.

188 Makraduli protiv Makedonije, presuda od 19. jula 2018.

189 Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018.

190 Sejdiji protiv Makedonije, presuda od 7. juna 2018; Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018.


Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018.

192 Smičkovski protiv Makedonije, presuda od 5. jula 2018; Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018; Taseva Petrovska protiv Makedonije, presuda od

11. januara 2018.

193 Ljatifi protiv Makedonije, presuda od 17. maja 2018.


je naloženo da napusti zemlju jer je predstavljala „pretnju po nacionalnu bezbednost” nakon što joj je ukinut status azilanta. Domaći upravni sudovi su potvrdili odluku Ministarstva unutrašnjih poslova, konstatujući da je zasnovana na poverljivom dokumentu dobijenom od obaveštajne agencije. U njemu su se samo pominjala navodna saznanja podnositeljke predstavke o umešanosti drugih lica u izvršenje brojnih krivičnih dela i njena podrška njima, pri čemu nisu navedeni nikakvi podaci o njihovom identi-tetu ili odnosu sa podnositeljkom predstavke. Sud je stao na stanovište da podnositeljka predstavke nije bila u mogućnosti da se adekvatno brani prilikom sudskih postupaka koji su usledili, budući da nikada nije imala uvid u poverljivi dokument, a da u odluci Ministarstva nije ni na koji način ukazano na činjenično stanje na osnovu kojeg je zauzet stav da ona predstavlja pretnju po nacionalnu bezbednost.

Pored toga, sudovima sporni dokument nije dat na uvid, a nisu mu predstavljene ni bilo koje dodat-ne činjenice koje bi potkrepile tvrdnju izvršnih organa da podnositeljka predstavke zaista predstavlja pretnju po nacionalnu bezbednost. Oni su se stoga ograničili na puko formalno razmatranje predmeta, pri čemu nisu pružili nikakvo obrazloženje značaja očuvanja poverljivosti tog dokumenta. Sud je u ovom kontekstu naglasio da, čak i kada je u pitanju nacionalna bezbednost, koncepti zakonitosti i vladavine prava u demokratskom društvu iziskuju podvrgavanje mera deportacije koje utiču na osnov-na ljudska prava nekoj vrsti raspravnog postupka pred nezavisnim organom ili sudom nadležnim da delotvorno razmotri razloge za takve mere i relevantne dokaze, po potrebi uz odgovarajuća procesna ograničenja korišćenja poverljivih podataka. Stoga je Sud konstatovao da su prekršene odredbe člana 1 stava 1 tački (a) i (b) Protokola br. 7.

Predmet Makraduli protiv Makedonije194 odnosio se na slobodu političkog izražavanja. Podnosilac predstavke, potpredsednik jedne opozicione stranke i poslanik u Sobranju, krivično je osuđen zbog klevetanja rođaka premijera, koji se u to vreme nalazio na visokom položaju u vladajućoj stranci i na mestu direktora Bezbednosne i kontraobaveštajne agencije. Sud je podvukao visoki nivo zaštite po-litičkog govora izabranih predstavnika i naročito usko polje slobodne procene vlasti u tom pogledu. Ponovio je da su granice prihvatljive kritike državnih zvaničnika šire nego kada je reč o privatnim licima i da se političar neizostavno i svesno izlaže pomnoj kontroli, kako novinara tako i javnosti uopšte, te da mora pokazati viši stepen tolerancije i da se uzdržava od pribegavanja krivičnom postupku. Iako su domaći sudovi priznali da tužilac ima status državnog službenika, oni nisu prihvatili šire granice prihvatljive kritike kada je reč o državnim službenicima. Smatrali su da tvrdnje o zloupotrebi policijske opreme i ovlašćenja za prisluškivanje radi ostvarivanja dobiti na berzi i o koruptivnim praksama prime-njenim tokom javne prodaje državnog zemljišta, koje je podnosilac predstavke izneo na konferenciji za štampu u sedištu svoje stranke, predstavljaju činjenične iskaze, a ne vrednosne sudove. ESLJP je kritikovao domaće sudove jer su od podnosioca predstavke iziskivali da zadovolji standard koji je zah-tevniji od dužne pažnje, budući da su od njega zahtevali da dokaže istinitost svojih tvrdnji, te da je taj pristup primenio i Ustavni sud, iako je sporne izjave okarakterisao kao „mišljenja”.

Po mišljenju Suda, uprkos činjenici da novčanu kaznu nije bilo moguće izvršiti s obzirom na za-konske izmene iz novembra 2012. kojima je kleveta dekriminalizovana, osuda podnosioca predstavke imala je odvraćajuće dejstvo na političku raspravu koju je pokrenuo o stvarima od opšteg interesa, konkretno – o transparentnosti i sprečavanju zloupotrebe ovlašćenja od strane javnih službenika, što i jeste uloga političara i poslanika, kao predstavnika birača. Štaviše, standardi koji su primenjeni u spornom postupku nisu bili u skladu sa načelima iz člana 10, a domaći sudovi nisu ostvarili pravičnu

194 Makraduli protiv Makedonije, presuda od 19. jula 2018.


ravnotežu između suprotstavljenih interesa o kojima je bila reč. Shodno tome, mešanje nije bilo sraz-merno cilju kojem se težilo i nije bilo „neophodno u demokratskom društvu” u smislu člana 10 stava 2.

Sud je u presudi u predmetu Euromak Metal d. o. o. protiv Makedonije195 utvrdio povredu člana 1 Protokola br. 1 jer je preduzeću koje je podnelo predstavku bilo uskraćeno pravo na odbitak poreza na dodatu vrednost (PDV) koji je platilo na primljenu robu, uprkos činjenici da je u potpunosti ispunjavalo svoje obaveze u vezi sa PDV-om, kao i zbog toga što mu je neopravdano bilo naloženo da plati PDV koji je ranije zakonito odbilo, kao i kamate. Ovo je učinjeno jer njegovi dobavljači nisu ispunili svoje oba-veze u vezi sa PDV-om. Činjenica da preduzeće koje je podnelo predstavku nije ispunilo svoje obaveze prema državi po osnovu spornih rešenja poreskih organa, koja su potvrdili upravni sudovi, budući da mu je u skladu sa tim rešenjima bankovni račun bio blokiran, i da je preduzeće na kraju prestalo da postoji, nije ni na koji način uticalo na stav Suda da je poresko rešenje uticalo na imovinska prava pre-duzeća koje je podnelo predstavku.

Sud je u dve presude koje je izrekao 2018. godine utvrdio povredu načela jednakosti oružja, suprot-no članu 6 stavu 1 i stavu 3 tački (d).196

Sud je u presudi u predmetu Asani protiv Makedonije197 konstatovao da je pravo na odbranu podno-silaca predstavke bilo neprihvatljivo ograničeno, pošto je primenilo relevantna načela koja je Veliko veće ustanovilo u presudama u predmetima Al-Khawaja198 i Schatschaschwili,199 a koja se odnose na usaglašenost postupaka (u kojima su kao dokazi iskorišćeni iskazi svedoka koji nije prisustvovao i nije bio ispitan tokom suđenja) sa članom 6 stavom 1 i stavom 3 tačkom (d). U ovom predmetu je svedo-čenje anonimnih svedoka smatrano od odlučujućeg značaja jer bi bez njega bile znatno manje šanse da će podnosioci predstavke biti osuđeni za ubistvo i kažnjeni kaznom doživotnog zatvora. Budući da su podnosioci predstavke i njihovi advokati, za razliku od javnog tužioca, bili isključeni iz ispitivanja svedoka, kako pred istražnim sudijom tako i na glavnom pretresu, Sud je konstatovao da se mogućnost koja je pružena podnosiocima predstavke, da pitanja anonimnim svedocima postave pisanim putem, ne može smatrati dovoljnom procesnom garantijom kojom bi se ostvarila ravnoteža sa ograničenjima sa kojima su se suočili prilikom ostvarivanja svojih prava na odbranu.

Pored toga, nisu uloženi dovoljni napori kako bi se obezbedilo prisustvo trećeg svedoka na pretre-su, čiji je iskaz dat pre suđenja imao veliki značaj u pogledu krivice podnosilaca predstavke i na koji su se domaći sudovi oslanjali, pošto mu se nije moglo ući u trag jer je pobegao iz zemlje i pošto je izdata međunarodna poternica za njim. Štaviše, uprkos tvrdnjama da je on kasnije bio u Makedoniji, domaći sudovi nisu predočili valjane razloge za njegovo odsustvo sa suđenja. ESLJP je takođe konstatovao da ga sudija na glavnom pretresu nikada nije ispitao kako bi sam procenio istinitost njegovih tvrdnji. Od-sustvo eksplicitnog prigovora na njegov iskaz dat pre suđenja od strane podnosilaca predstavke nije se moglo protumačiti kao njihovo nedvosmisleno odricanje od prava da ga ispitaju, pošto ni podnosioci predstavke ni njihovi advokati ni u jednoj fazi postupka nisu imali priliku da se suoče sa tim svedokom i da ga ispitaju ili da prisustvuju njegovom usmenom ispitivanju.

195 Euromak Metal d. o. o. protiv Makedonije, presuda od 14. juna 2018.

196 Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018; Smičkovski protiv Makedonije, presuda od 5. jula 2018.

197 Asani protiv Makedonije, presuda od 1. februara 2018.

198 Al-Khawaja i Tahery protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 15. decembra 2011.

199 Schatschaschwili protiv Nemačke, presuda od 15. decembra 2015.


Predmet Smičkovski protiv Makedonije200 odnosio se na krivični postupak u kojem je podnosilac predstavke proglašen krivim i osuđen na uslovnu kaznu zatvora od godinu dana zbog nanošenja teške telesne povrede. Sud je zaključio da je domaći sud, koji je bez obrazloženja odbacio sve zahteve od-brane, naročito zahtev da ispita ključnog očevica, pri čemu je istovremeno prihvatio sve argumente i dokaze tužilaštva, dao nepravičnu prednost tužilaštvu, a podnosioca predstavke lišio svake praktične prilike da delotvorno osporava optužbe koje su mu se stavljale na teret. Odbacivanje takvog zahteva, koji je možda mogao da ojača položaj odbrane, pa čak i da dovede do oslobađanja podnosioca pred-stavke krivice, bilo je zasnovano na obrazloženju koje je, po mišljenju Suda, bilo očigledno suprotno raspoloživim činjenicama, te se nije moglo prihvatiti kao relevantno i valjano.

Predstavku u predmetu Taseva Petrovska protiv Makedonije201 podnela je profesorka prava na pri-vatnom univerzitetu koja se žalila na odsustvo raspravnog postupka pred Višim upravnim sudom, pred kojim je osporavala odluku Ministarstva pravde da odbije njen zahtev da joj se prizna isti status kao licima koja su položila pravosudni ispit. ESLJP je utvrdio povredu člana 6 stava 1 zato što joj nije bilo dozvoljeno da komentariše zapažanja Ministarstva u odgovoru na njenu žalbu, jer joj nisu bila prosle-đena. Takođe se pozvao na svoje ranije presude u predmetima Grozdanoski202 i Naumoski,203 koji su se odnosili na slične okolnosti.

Podnosilac predstavke u predmetu Selami i ostali protiv Makedonije204 bio je uhapšen pod sumnjom da je bio umešan u ubistvo dvojice službenika policije, da bi potom bio optužen za članstvo u teroristič-koj grupi, ali je krivični postupak protiv njega obustavljen. Predmet se odnosio na pritužbu njegove po-rodice da je naknada koja je g. Selamiju dodeljena u domaćem postupku nerazumno mala, s obzirom na njegovo neopravdano lišenje slobode i teške povrede koje je pretrpeo. Sud je u pogledu činjeničnog stanja konstatovao da je policija zlostavljala podnosioca predstavke tokom hapšenja i saslušanja i da je on bio žrtva mučenja. Sud je utvrdio povredu procesnog aspekta člana 3 i povredu člana 5 stava 5 (pravo na naknadu), budući da se naknada u iznosu od 9.800 evra, koju su dosudili domaći sudovi, ne može smatrati odgovarajućim zadovoljenjem. Sud je, pored toga, primetio da domaći sudovi nisu ni izričito ni u suštini priznali da je zlostavljanje kojem je podnosilac predstavke bio podvrgnut doseglo prag mučenja. Sud se naročito bavio pitanjem da li su podnosioci predstavke bili „posredne žrtve” na-vodnih povreda. Smatrao je da se, za razliku od troje podnosilaca predstavke (njegove bivše supruge i dece) koji nemaju legitimaciju da podnesu zahtev u ime g. Selamija, četvrti podnosilac predstavke, sin i jedini naslednik g. Selamija, može okvalifikovati kao „posredna žrtva” jer je imao jak moralni interes da država snosi odgovornost u ovom predmetu, te da su se zahtevi mogli preneti na njega i da je on preuzeo zahtev za naknadu u ime svog oca nakon njegove smrti i nasledio dosuđenu naknadu.

Predmeti Ramkovski protiv Makedonije205 i Sejdiji protiv Makedonije206 odnosili su se na kontinuirani pritvor podnosilaca predstavki, koji su bili osuđeni za niz krivičnih dela po optužbama za organizovani kriminal, uključujući zločinačko udruživanje. Sud je ukazao na postojanje prakse izdavanja kolektivnih

200 Smičkovski protiv Makedonije, presuda od 5. jula 2018.

201 Taseva Petrovska protiv Makedonije, presuda od 11. januara 2018.

202 Grozdanoski protiv Makedonije, presuda od 31. maja 2007.

203 Naumoski protiv Makedonije, presuda od 27. novembra 2012.

204 Selami i ostali protiv Makedonije, presuda od 1. marta 2018.

205 Ramkovski protiv Makedonije, presuda od 8. februara 2018.

206 Sejdiji protiv Makedonije, presuda od 7. juna 2018.


rešenja o pritvoru, za koje je već utvrdio da sama po sebi nisu u skladu članom 5 stavom 3 Konvencije. Isto kratko obrazloženje konstantno je korišćeno u svim rešenjima o produžavanju pritvora i odlukama po žalbama podnosilaca predstavki, a sudovi nisu ocenjivali razloge za pritvor svakog pojedinačnog člana grupe. ESLJP je, pored toga, zaključio da su domaći organi produžavali pritvor podnosilaca pred-stavki iz razloga koji se ne mogu smatrati „relevantnim i dovoljnim”, jer se nisu bavili konkretnim činje-nicama niti su valjano razmatrali alternativne preventivne mere i jer su se u suštini pozivali na težinu optužbi i zaprećene kazne, te su nastavili sa praksom koju je Sud već proglasio suprotnom članu 5 stavu 3 u presudama u predmetima Vasilkoski i ostali207 i Miladinov i ostali.208

Sud u presudi u predmetu Ramkovski protiv Makedonije nije utvrdio povredu pretpostavke nevinosti zajemčene članom 6 stavom 2 Konvencije u pogledu formulacija u rešenjima kojima je obrazloženo produženje pritvora podnosilaca predstavke, jer se u njima pominjala samo osnovana sumnja da su izvršili krivična dela za koja su optuženi u optužnom predlogu i da ona nisu sadržala izričite ili nekva-lifikovane izjave koje bi predstavljale utvrđivanje krivice podnosilaca predstavke pre nego što su pro-glašeni krivim u skladu sa zakonom.

Sud je utvrdio povredu člana 11 u svetlu člana 9 u tri predmeta209 koja su se odnosila na odbijanje organa da registruju udruženja podnosilaca predstavki. Takvo mešanje je bilo „propisano zakonom” jer udruženja navodno nisu ispunila formalne uslove Zakona o pravnom statusu crkava, verskih zajed-nica i verskih grupa iz 2007. godine. Ono je takođe težilo ostvarenju „legitimnog cilja” zaštite prava i sloboda drugih. Međutim, razlozi koje su domaći sudovi naveli, prvenstveno u vezi sa formalnim nedo-stacima registracije, nisu bili „relevantni i dovoljni” kako bi opravdali to mešanje. Pored toga, Sud je u presudama u predmetima Stavropigijalni manastir „Sveti Jovan Zlatousti”210 i Crkva istinskih pravo-slavnih hrišćana i Ivanovski211 konstatovao da je zaključak domaćih sudova – da bi registracijom bila prekršena sloboda veroispovesti drugih vernika već registrovanih verskih subjekata – bio opšteg ka-raktera i da ga nije potkrepljivalo nikakvo uverljivo obrazloženje. Sud je u oba predmeta ponovio svoja načela navedena u presudi u predmetu Pravoslavna ohridska arhiepiskopija,212 u kojoj je priznao široko polje slobode procene država i jednakost pred zakonom svih verskih organizacija. Istakao je da uloga organa u slučaju sukoba između ili unutar verskih grupa ne podrazumeva uklanjanje uzroka napetosti tako što će se eliminisati pluralizam, već tako što će se omogućiti uzajamna tolerancija suprotstavlje-nih grupa. Budući da je u predmetu Stavropigijalni manastir odbačena ustavna žalba udruženja koje je podnelo predstavke usled navodne nenadležnosti, Sud je odbacio primedbu države o neiscrpenosti domaćih lekova u predmetu Crkva istinskih pravoslavnih hrišćana i Ivanovski, pri čemu je ukazao na praksu Ustavnog suda da se oglašava nenadležnim za žalbe udruženja ili organizacija i odbija žalbe pojedinaca uložene u njihovo ime i na račun neregistrovanih verskih udruženja kojima pripadaju.

207 Vasilkoski i ostali protiv Makedonije, presuda od 28. oktobra 2010.

208 Miladinov i ostali protiv Makedonije, presuda od 24. aprila 2014.


Makedonije, presuda od 29. novembra 2018; Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018.

210 Stavropigijalni manastir „Sveti Jovan Zlatousti” protiv Makedonije, presuda od 29. novembra 2018.

211 Crkva istinskih pravoslavnih hrišćana i Ivanovski protiv Makedonije, presuda od 29. novembra 2018.

212 Pravoslavna ohridska arhiepiskopija (Grčko-pravoslavna ohridska arhiepiskopija Pećke patrijaršije) protiv Makedonije, presuda od 16. novembra 2017.


Prvi zahtev za priznanje udruženja koje je podnelo predstavku u predmetu Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije213 odbijen je iz pukog formalnog razloga, jer se ono nije registrovalo pre 1998, već je navedeno u Imeniku verskih organizacija u skladu sa potvrdom iz 2000. Sud je stoga konsta-tovao da domaći organi nisu utvrdili nijednu „goruću društvenu potrebu” i da mešanje nije bilo „ne-ophodno u demokratskom društvu”. Domaći sudovi su odbili da priznaju kontinuitet pravnog statusa udruženja koje je podnelo predstavku shodno novom zakonodavstvu koje je na snagu stupilo 2007, iako je ono predstavljalo zvanično priznatu versku organizaciju još od 1993. godine, prvenstveno jer je njegov naziv bio sličan reči „Bektašijska”, koju je u svom nazivu već imala jedna verska zajednica registrovana u sudskom registru, dok su njegovi doktrinarni izvori bili istovetni onima već registrovane Islamske verske zajednice, što bi moglo izazvati zabunu među vernicima. Takva ocena nije bila u skla-du sa ulogom države kao neutralnog i nepristrasnog organizatora ispovedanja različitih veroispovesti, vera i uverenja, koja isključuje bilo kakvu diskreciju države da ocenjuje legitimnost verskih uverenja ili načina na koje se izražavaju. Sud je takođe kritikovao odluku Ustavnog suda da je odbijanje registra-cije udruženja koje je podnelo predstavku bilo neophodno kako bi se „sprečili verski sukobi”, jer nisu predočeni nikakvi dokazi da to udruženje predstavlja ikakvu opasnost po demokratsko društvo. Iako je mešanje bilo zakonito i imalo za cilj zaštitu prava i sloboda drugih, razlozi za odbijanje registracije nisu bili naročito snažni i uverljivi, te je Sud utvrdio povredu člana 11 u svetlu člana 9.

Sud je razmatrao meritum četiri od 17 predstavki protiv Makedonije o kojima je 2018. usvojio odluke o prihvatljivosti. Dve od te četiri predstavke odnosile su se na pravo na suđenje pred nepristrasnim sudom, zajemčeno članom 6 stavom 1 Konvencije.214

Podnositeljka predstavke u predmetu Hasani protiv Makedonije,215 koja je 1999. izbegla sa Kosova, žalila se na postupak u kojem je osporavala pravosnažnu odluku Ministarstva unutrašnjih poslova kojom je ukinut njen status azilanta, a njoj naloženo da napusti Makedoniju, što se smatralo merom proterivanja. ESLJP je, međutim, smatrao da podnositeljka predstavke tokom celog postupka nije do-kazala postojanje pojedinačne i stvarne opasnosti od zlostavljanja zabranjenog članom 3 kojem bi bila izložena u slučaju izvršenja mere na koju se žalila. Kada je reč o njenim pritužbama o povredi člana 8, Sud je priznao da postoji porodični život podnositeljke predstavke, njenog vanbračnog muža i četvoro maloletne dece (koji su svi državljani Makedonije), ali je primio k znanju da se podnositeljka predstav-ke nije žalila na efekat njenog udaljenja na njen porodični život. Sud je naglasio pozitivnu obavezu dr-žave da joj dozvoli da boravi u Makedoniji, gde je živela dosta dugo, od svoje 13. godine, kako bi mogla da održava i dalje razvija svoj porodični život. Istovremeno je primetio da podnositeljka predstavke nije lično preduzela nijednu radnju kako bi pribavila lične identifikacione isprave sa Kosova, iako je prošlo više od devet godina otkad je Ministarstvo izdalo rešenje, i da nije predočila nikakve dokaze o tome da se njena situacija razlikuje od situacije njenih roditelja i braće i sestara, koji su te isprave pribavili. Sud je stoga zaključio da podnositeljka predstavke nema nikakvu „dokazivu tvrdnju”, te je njenu predstav-ku odbacio kao očigledno neosnovanu.

Predstavku u predmetu Maliki protiv Makedonije216 podnelo je lice koje je u odsustvu proglašeno krivim za ubistvo supruge i osuđeno na kaznu zatvora u trajanju od 15 godina, a koje se žalilo na ponav-

213 Bektašijska zajednica i ostali protiv Makedonije, presuda od 12. aprila 2018.

214 Andonov protiv Makedonije, odluka Odbora od 11. septembra 2018; Bajramovski protiv Makedonije, odluka Veća od 26. juna 2018.

215 Hasani protiv Makedonije, odluka Odbora od 26. juna 2018.

216 Maliki protiv Makedonije, odluka Odbora od 11. septembra 2018.


ljanje krivičnog postupka (nakon što se vratilo u Makedoniju). ESLJP je primenio načela ustanovljena u presudama u predmetima Schatschaschwili i Al-Khawaja i Tahery i konstatovao da, uprkos činjenici da sud nije pružio dovoljno obrazloženje za odsustvo dvojice svedoka, njihova svedočenja nisu bila „jedini” ili „odlučujući” dokazi na osnovu kojih je podnosilac predstavke osuđen, jer su okolnosti nje-govog predmeta takođe bile utvrđene na osnovu dokaza koje su izneli drugi svedoci ili koje je on potvr-dio. Štaviše, podnosilac predstavke nije unakrsno ispitao jednog svedoka, nije osporavao pouzdanost ostalih materijalnih dokaza izvedenih na njegovu štetu, niti je naveo razloge kako bi njihovo ispitivanje ojačalo njegov položaj. Sud je stoga zaključio da prava na odbranu nisu bila ograničena u meri koja bi dovela do nesaglasnosti sa garantijama iz člana 6 stava 1 i stava 3 tačke (d), te je ovu pritužbu odbio kao očigledno neosnovanu.

Podnosilac predstavke u predmetu Bajramovski protiv Makedonije217 žalio sa na pristrasnost pr-vostepenog suda jer je lice protiv kojeg je pokrenuo parnični postupak bio sudija tog suda u pred-metno vreme. Njegova pritužba je proglašena neprihvatljivom jer nije iscrpao domaće pravne lekove, budući da ni u jednoj fazi postupka nije ukazao na svoju zabrinutost i nije iskoristio priliku da zamoli Vrhovni sud da predmet dodeli drugom nadležnom sudu. Sud je odbacio i njegovu pritužbu u pogledu pristrasnosti žalbenog suda, jer podnosilac predstavke nije predočio nikakve dokaze kojima bi potkre-pio sumnje o ličnoj pristrasnosti dvoje sudija koji su nekada u prvostepenom sudu radili zajedno sa sudijom kojeg je tužio, a koji su u međuvremenu postali sudije žalbenog suda. Štaviše, takve se sum-nje nisu mogle smatrati objektivno opravdanim, jer nijedan od njih nije bio u veću koje je odlučivalo o žalbi.

Sud je u odluci u predmetu Andonov protiv Makedonije218 konstatovao da su tvrdnje podnosioca predstavke – o pristrasnosti tročlanog veća Apelacionog suda koje je razmatralo njegovu žalbu pod-netu tokom ponovljenog parničnog postupka zato što je u veću bio sudija sa kojim navodno nije bio u dobrim ličnim odnosima – po svom karakteru opšte i da podnosilac predstavke nije naveo nikakve kon-kretne podatke o prirodi i razlozima njihovog navodnog sukoba. Štaviše, zahtev za izuzeće tog sudije koji je podneo podnosilac predstavke bio je valjano razmotren, u skladu sa relevantnim postupkom. Budući da podnosilac predstavke nije predočio nikakve dokaze o ličnoj pristrasnosti sudije, Sud je ovu predstavku proglasio očigledno nedopuštenom.

217 Bajramovski protiv Makedonije, odluka Veća od 26. juna 2018.

218 Andonov protiv Makedonije, odluka Odbora od 11. septembra 2018.


Republika Srbija Opšti uvod

Republika Srbija je ratifikovala Evropsku konvenciju o ljudskim pravima (u daljem tekstu: Konven-cija) 3. marta 2004. godine.

Zaključno sa 31. decembrom 2018, Evropski sud za ljudska prava (u daljem tekstu: ESLJP ili Sud) izrekao je 192 presude219 i usvojio 556 odluka o prihvatljivosti predstavki protiv Srbije. ESLJP je utvrdio povredu Konvencije u 179 predmeta.220 Sedamdeset i pet presuda je izrekao Odbor, koji je razmotrio takozvane „repetitivne” predmete ili predmete u pogledu kojih postoji ustaljena sudska praksa, dok je presude u 115 predmeta izreklo Veće, a u dva predmeta Veliko veće Suda. Odbori su usvojili 430, a Veća 126 odluka o prihvatljivosti.

Sud je izrekao 147 presuda u predmetima koji su se odnosili na član 6 Konvencije, kojim se jemči pravo na pravično suđenje. Povredu tog člana je utvrdio u 140 predmeta. Ovi su se predmeti prvenstve-no odnosili na dužinu postupka i neizvršenje presuda domaćih sudova. Oni su se takođe odnosili na korišćenje priznanja na suđenju,221 definiciju nepristrasnosti u sudovima,222 pravičnost krivičnog po-stupka,223 potrebu pravne sigurnosti i javnog poverenja u pravosuđe,224 pravo na javno suđenje i znače-nje tog prava,225 pretpostavku nevinosti,226 sastav suda,227 postupak vezan za poslovnu sposobnost228 i pravo na pristup sudu u slučaju postojanja procesnih ograničenja u domaćem pravu.229

Sud je izrekao 75 presuda u predmetima koji su se odnosili na član 1 Protokola br. 1, koji se odnosi na zaštitu imovine. U 74 predmeta je utvrdio povredu tog prava.230

219 Broj presuda u ovom dokumentu obuhvata presude koje su izrekli Odbori od troje sudija u takozvanim „repetitivnim” predmetima ili predmetima u pogledu kojih

postoji ustaljena sudska praksa, presude koje su izrekla Veća, koja čine sedam sudija, kao i Veliko veće, koje čini 17 sudija.

220 Sud nije utvrdio povredu Konvencije u sledećim predmetima: Damjanović protiv Srbije, presuda od 18. novembra 2008; Molnar Gabor protiv Srbije, presuda od

8. decembra 2009; Juhas Đurić protiv Srbije, presuda od 7. juna 2011; Dobrić protiv Srbije, presuda od 21. juna 2011; Mitić protiv Srbije, presuda od 22. januara

2013; Luković protiv Srbije, presuda od 26. marta 2013; Đekić i ostali protiv Srbije, presuda od 29. aprila 2014; Stanković i Trajković protiv Srbije, presuda od 22.

decembra 2015; Cupara protiv Srbije, presuda od 12. jula 2016; Zdravković protiv Srbije, presuda od 20. septembra 2016; Cvetković protiv Srbije, presuda od 7.

februara 2017; Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018.

221 Hajnal protiv Srbije, presuda od 19. juna 2012; Dimović i ostali protiv Srbije, presuda od 11. decembra 2018.

222 Šorgić protiv Srbije, presuda od 3. novembra 2011.

223 Stanimirović protiv Srbije, presuda od 18. oktobra 2011.

224 Vinčić i ostali protiv Srbije, presuda od 1. decembra 2009; Rakić i ostali protiv Srbije, presuda od 5. oktobra 2010; Živić protiv Srbije, presuda od 13. decembra

2011; Mirković i ostali protiv Srbije, presuda od 26. juna 2018.

225 Motion Pictures Guarantors Ltd protiv Srbije, presuda od 8. juna 2010.

226 Matijašević protiv Srbije, presuda od 19. septembra 2006.

227 Momčilović protiv Srbije, presuda od 2. aprila 2013.

228 Salontaji-Drobnjak protiv Srbije, presuda od 13. oktobra 2009.

229 Maširević protiv Srbije, presuda od 11. februara 2014.

230 Sud je utvrdio da nije došlo do povrede Konvencije u predmetu Molnar Gabor protiv Srbije, presuda od 8. decembra 2009.


Većina tih predmeta se odnosila na neefikasno izvršenje odluka domaćih sudova na štetu druš-tvenih preduzeća. Prva takva presuda izrečena je u predmetu Kačapor i ostali protiv Srbije.231 Sud je od tada izrekao 63 slične presude, a mnoge od njih je usvojio Odbor, koji čini troje sudija, jer se takvi predmeti smatraju „ustaljenom sudskom praksom”.232 Sud je utvrdio povredu prava na imovinu u dva predmeta koja su se odnosila na prava na penziju233 i u jednom predmetu koji se odnosio na nezakonitu gradnju.234

Veliko veće je u pilot-presudi u predmetu Ališić i ostali235 utvrdilo povredu prava na imovinu usled nemogućnosti podnosilaca predstavke da više od dvadeset godina podignu svoju deviznu štednju i obavezao je Sloveniju i Srbiju da preduzmu opšte mere u skladu sa članom 46 Konvencije.236

Sud je u presudi u predmetu Grudić237 utvrdio povredu prava na imovinu, jer zadiranje u „imovinu” podnosilaca predstavke (obustava isplate njihovih penzija koje su dobili na Kosovu i Metohiji) nije bilo u skladu sa relevantnim domaćim pravom (obustava isplata bila je zasnovana na mišljenjima Ministar-stva).238

Sud je u presudi u predmetu Iseni239 utvrdio povredu prava na imovinu, jer odluka Ustavnog suda o eksproprijaciji stana podnosioca predstavke nije izvršena duže od sedam godina.

Sud je izrekao devet presuda u predmetima koji se odnose na zabranu zlostavljanja iz člana 3. Utvr-dio je povredu tog člana u šest predmeta.240 Ti su se predmeti odnosili na obavezu sprovođenja istrage o navodnom zlostavljanju,241 kao i na test da li je trebalo da vlasti budu upoznate sa opasnošću koja je nekom licu pretila i da li su propustile da postupe kao što je trebalo.242 Sud je u presudi u predmetu Ha-bimi utvrdio povredu procesnog aspekta člana 3, ali ne i materijalnog aspekta ovog člana, prvenstveno zbog nepostojanja činjenica usled neadekvatne istrage od strane vlasti.243 Sud je u presudi u predmetu

231 Kačapor i ostali protiv Srbije, presuda od 15. januara 2008.

232 Odbori su na osnovu ustaljene sudske prakse izrekli 42 presude u vezi sa neizvršenjem odluka na štetu društvenih preduzeća. Prijateljsko poravnanje je sklopljeno

u brojnim sličnim predmetima.

233 Pejčić protiv Srbije, presuda od 8. oktobra 2013; Krstić protiv Srbije, presuda od 10. decembra 2013.

234 Kostić protiv Srbije, presuda od 25. novembra 2008.

235 Ališić i ostali protiv Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Srbije, Slovenije i Makedonije, presuda Velikog veća od 14. jula 2014.

236 Narodna skupština RS je 28. decembra 2016. usvojila Zakon o sprovođenju presude u predmetu Ališić. Sud je u odluci u predmetu Muratović, od 21. marta 2017,

utvrdio da srpsko zakonodavstvo zadovoljava kriterijume navedene u presudi Ališić i ostali.

237 Grudić protiv Srbije, presuda od 27. aprila 2012.

238 Slične teme je ESLJP razmatrao i u odluci u predmetu Skenderi i ostali, ali je pritužbe prve podnositeljke predstavke proglasio neprihvatljivim jer je utvrdio da

je trogodišnji rok zastarevanja, pitanje koje se nije pojavilo u predmetu Grudić, bio zakonit, težio ostvarenju legitimnog cilja, kao i da je bio srazmeran. Sud je

odbacio i ostale predstavke jer njihovi podnosioci nisu izjavili ustavnu žalbu, koja predstavlja delotvorni domaći pravni lek.

239 Iseni protiv Srbije, presuda od 9. oktobra 2018.

240 Sud nije utvrdio povredu člana 3 u sledećim predmetima: Đermanović protiv Srbije, presuda od 23. februara 2010; Otašević protiv Srbije, presuda od 5. februara

2013; Đekić i ostali protiv Srbije, presuda od 29. aprila 2014.

241 Krsmanović protiv Srbije, presuda od 19. decembra 2017; Habimi i ostali protiv Srbije, presuda od 3. juna 2014; Lakatoš i ostali protiv Srbije, presuda od 7. januara

2014; Hajnal protiv Srbije, presuda od 19. juna 2012; Stanimirović protiv Srbije, presuda od 18. oktobra 2011.

242 Milanović protiv Srbije, presuda od 14. decembra 2010.

243 Habimi i ostali protiv Srbije, presuda od 3. juna 2014.


Hajnal utvrdio povredu kako procesnih, tako i materijalnih obaveza, shodno članu 3.244 Sud je u presu-di u predmetu Milanović,245 formiranom po predstavci koju je podneo član pokreta Hare Krišna u vezi sa napadima na njega, utvrdio povredu člana 3 i člana 14 u vezi sa članom 3.

Sud je izrekao četiri presude u predmetima vezanim za član 2 Konvencije, kojim se jemči pravo na život, a u tri je utvrdio povredu tog prava.246 Predmet Mučibabić247 se odnosio na gubitak života usled opasnih aktivnosti sprovođenih pod kontrolom državnog organa, a Sud je utvrdio i povredu procesne obaveze države da sprovede istragu. Predmet Mladenović248 se odnosio na procesnu obavezu države da sprovede istragu i zahteve vezane za tu obavezu. Predmet Petrović249 se takođe odnosio na obavezu sprovođenja istrage, a državni organi su kritikovani zbog odsustva nezavisnosti, kao i odsustva blago-vremenog i podrobnog istraživanja raspoloživih dokaza.

Sud je izrekao sedam presuda u vezi sa članom 5, kojim se jemči pravo na slobodu i bezbednost ličnosti, a povredu tog člana je utvrdio u šest predmeta.250 Sud je razmatrao pitanja poput onoga da li je pritvor bio nužan ili su mogla biti primenjena druga sredstva kako bi se sprečilo bekstvo lica o kojem je reč,251 obaveze izvođenja pritvorenog lica pred sudiju ili drugo službeno lice zakonom određeno da obavlja sudijske funkcije,252 lišenja slobode na osnovu odluke koju je doneo domaći sud, a koja nije priznata na nacionalnom nivou253 i pretpostavke nevinosti.254

Sud je izrekao 16 presuda u predmetima koji su se odnosili na član 8, kojim se jemči pravo na privat-ni i porodični život, a u njih 12 je utvrdio povredu tog prava.255 Ovi su se predmeti odnosili na pozitivnu obavezu države da spoji roditelje i decu,256 značaj ispravne procene poslovne sposobnosti,257 zadiranje u ličnu prepisku zatvorenika,258 značaj utvrđivanja očinstva,259 potrebu primene procesnih mehaniza-ma radi uručenja akata tuženom,260 kao i na značaj da roditelj dobije potvrdu o sudbini svog deteta.261

244 Hajnal protiv Srbije, presuda od 19. juna 2012.


246 Predmet Mitić protiv Srbije, u kojem Sud nije utvrdio povredu, odnosio se na samoubistvo zatvorenika i u tom predmetu je Sud razmatrao i obavezu države shodno

članu 2, presuda od 22. januara 2013.

247 Mučibabić protiv Srbije, presuda od 12. jula 2016.

248 Mladenović protiv Srbije, presuda od 22. maja 2012.

249 Petrović protiv Srbije, presuda od 15. jula 2014.

250 Sud nije utvrdio povredu Konvencije u presudi u predmetu Luković protiv Srbije, od 23. marta 2013, u kojem je razmatrao dužinu lišenja slobode podnosioca

predstavke.

251 Lakatoš i ostali protiv Srbije, presuda od 7. januara 2014; Dermanović protiv Srbije, presuda od 23. februara 2010.

252 Milošević protiv Srbije, presuda od 28. aprila 2009.

253 Mitrović protiv Srbije, presuda od 21. marta 2017.

254 Vrenčev protiv Srbije, presuda od 23. septembra 2008.

255 Sud je utvrdio da ovaj član nije prekršen u sledećim predmetima: Damnjanovic protiv Srbije, presuda od 18. novembra 2008; Zdravković protiv Srbije, presuda

od 20. septembra 2016; Cvetković protiv Srbije, presuda od 7. februara 2017; Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018.

256 Zdravković protiv Srbije, presuda od 20. septembra 2016; Krivošej protiv Srbije, presuda od 13. aprila 2010; Tomić protiv Srbije, presuda od 26. juna 2007.

257 Salontaji-Drobnjak protiv Srbije, presuda od 13. oktobra 2009.

258 Stojanović protiv Srbije, presuda od 19. maja 2009.

259 Jevremović protiv Srbije, presuda od 17. jula 2007.

260 V. A. M. protiv Srbije, presuda od 13. marta 2007.

261 Zorica Jovanović protiv Srbije, presuda od 26. marta 2013.


Sud se u jednoj presudi bavio i pitanjem usvajanja mera u oblasti odnosa između privatnih pojedinaca radi očuvanja fizičkog i moralnog integriteta.262 Sud je u presudi u predmetu Zorica Jovanović263 utvrdio povredu člana 8, jer država roditeljima nije potvrdila kakva je bila sudbina njihovog deteta nakon što je njihovo novorođenče proglašeno mrtvim. Sud je Srbiju obavezao da u roku od godinu dana preduzme sve odgovarajuće mere, po mogućstvu posredstvom lex specialis-a, kako bi obezbedila uspostavlja-nje mehanizma za obeštećenje svih roditelja u situaciji istoj ili dovoljno sličnoj onoj u kojoj se nalazi podnositeljka predstavke. Ministarstvo pravde je oktobra 2016. pripremilo nacrt zakona. Budući da taj zakon još nije usvojen, Komitet ministara je u septembru 2017. i decembru 2018. usvojio privremene rezolucije. U svojoj poslednjoj odluci od decembra 2018, Komitet ministara je uputio snažan poziv srp-skim vlastima da preduzmu sve neophodne korake kako bi se zakonodavni postupak priveo kraju, kao pitanje od najvećeg prioriteta.

Sud je izrekao sedam presuda u vezi sa članom 10 i u svima utvrdio povredu slobode izražavanja. Predmeti su se odnosili na razliku između prava na privatnost u privatnoj i javnoj sferi,264 značaj uloge novinara kao „čuvara javnosti”,265 činjenicu da su članom 10 zaštićene i informacije i ideje koje vređa-ju, šokiraju ili uznemiravaju,266 relevantnost karaktera i težine sankcija,267 poseban značaj slobode go-vora za političke stranke i aktivne članove, naročito tokom predizborne kampanje,268 zahtev za pristup informacijama o merama elektronskog nadzora269 i pitanje neophodnosti i srazmernosti nivoa sankcija izrečenih podnositeljki predstavke nakon što je oklevetala svog pravnog zastupnika.270

Sud je izrekao dva presude o povredi zabrane diskriminacije iz člana 14. U presudi u predmetu Mila-nović utvrdio je povredu člana 14 u vezi sa članom 3 Konvencije.271 Druga presuda u vezi sa članom 14 bila je presuda Veća u predmetu Vučković protiv Srbije,272 ali je potom predmet upućen na razmatranje Velikom veću, koje je utvrdilo da podnosioci predstavke nisu iscrpli domaće pravne lekove. Sud je u presudi u predmetu Paunović i Milivojević273 utvrdio povredu člana 3 Protokola br. 1, kojim se jemči pravo na slobodne izbore, pošto je konstatovao da je ukidanje mandata podnosioca predstavke izašlo iz važećeg zakonodavnog okvira. U presudi u predmetu Milenković274 utvrdio je povredu člana 4 Proto-kola br. 7, kojim se jemči pravo da se ne bude suđen ili kažnjen dvaput u istoj stvari, jer je došlo do dupliranja postupka.

262 Isaković Vidović protiv Srbije, presuda od 1. jula 2014.

263 Zorica Jovanović protiv Srbije, presuda od 26. marta 2013.

264 Bodrožić i Vujin protiv Srbije, presuda od 20. novembra 2007; Milisavljević protiv Srbije, presuda od 4. aprila 2017.

265 Bodrožić i Vujin protiv Srbije, presuda od 20. novembra 2007; Milisavljević protiv Srbije, presuda od 4. aprila 2017.

266 Bodrožić protiv Srbije, presuda od 23. juna 2009.

267 Filipović protiv Srbije, presuda od 20. novembra 2007.

268 Lepojić protiv Srbije, presuda od 6. novembra 2007.

269 Inicijativa mladih za ljudska prava protiv Srbije, presuda od 25. juna 2013.

270 Tešić protiv Srbije, presuda od 11. februara 2014.


272 Vučković protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2012. i presuda Velikog veća od 25. marta 2014.

273 Paunović i Milivojević protiv Srbije, presuda od 24. maja 2016.

274 Milenković protiv Srbije, presuda od 1. marta 2016.



Presude

Sud je 2018. godine izrekao 13 presuda u predmetima protiv Srbije i u njih 12 utvrdio povredu Kon-vencije.275 Odbor je izrekao presude u deset od 13 predmeta koji su predstavljali takozvane „repetitiv-ne” predmete, odnosno predmete u pogledu kojih postoji ustaljena sudska praksa, dok je presude u tri predmeta izreklo Veće.276

Jedanaest predmeta formirano je na osnovu predstavki u kojima su se podnosioci žalili na povredu člana 6 Konvencije.277 Sud je u presudi u jednom predmetu razmatrao povredu člana 1 Protokola br. 1 uz Konvenciju,278 dok je u jednom predmetu razmatrao povredu člana 8 Konvencije.279

Sud je u jednom predmetu utvrdio povredu prava na suđenje u razumnom roku (člana 6 Konvencije) zbog neefikasnog izvršenja odluka domaćih sudova na štetu društvenih preduzeća.280 O ovom predme-tu, u pogledu kojeg postoji ustaljena sudska praksa, odlučivao je Odbor. Njegova presuda predstavlja nastavak sudske prakse ustanovljene presudom u predmetu Kačapor i ostali protiv Srbije,281 a ovo pi-tanje bilo je predmet brojnih presuda i odluka o prijateljskom poravnanju. ESLJP je u predmetu Ljajić zaključio da država vrši delotvornu kontrolu nad društvenim preduzećima, te da mora da snosi odgo-vornost za njihove dugove. Saglasno svojoj ranijoj praksi, Sud je Srbiji naložio da podnosiocu pred-stavke iz sopstvenih sredstava isplati naknadu na ime materijalne štete u iznosu utvrđenom u presudi domaćeg suda koja nije izvršena, što je i uslovilo pokretanje postupka, umanjenu za iznose koji su već isplaćeni po istom osnovu na nacionalnom nivou. Sud je podnosiocu predstavke takođe dosudio 2.000 evra na ime naknade nematerijalne štete i troškova postupka.

Sud je 2018. godine izrekao šest presuda u predmetima koji su se odnosili na član 6 stav 1 Konven-cije,282 čime je nastavio svoju praksu ustanovljenu u presudi u predmetu Savić protiv Srbije,283 te je utvrdio povredu prava na suđenje u razumnom roku usled nedovoljnog iznosa naknade koju je Ustavni

275 Sud je zaključio da nije prekršen član 8 Konvencije u presudi u predmetu Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018.

276 Veće je izreklo presude u sledećim predmetima: Mirković i ostali protiv Srbije, presuda od 26. juna 2018; Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018; Di-

mović i ostali protiv Srbije, presuda od 11. decembra 2018.

277 Hrustić i ostali protiv Srbije, presuda od 9. januara 2018; Šaćirović i ostali protiv Srbije, presuda od 20. februara 2018; Mirković i ostali protiv Srbije, presuda od

26. juna 2018; Ćorić i ostali protiv Srbije, presuda od 25. septembra 2018; Knežević i ostali protiv Srbije, presuda od 9. oktobra 2018; Grbić protiv Srbije, presuda

od 23. oktobra 2018; Mijatović i ostali protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Ilić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Ljajić protiv Srbije, presuda od

23. oktobra 2018; Stanivuković i ostali protiv Srbije, presuda od 27. novembra 2018; Dimović i ostali protiv Srbije, presuda od 11. decembra 2018.


279 Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018.

280 Ljajić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018.

281 Kačapor i ostali protiv Srbije, presuda od 15. januara 2008.

282 Hrustić i ostali protiv Srbije, presuda od 9. januara 2018; Šaćirović i ostali protiv Srbije, presuda od 20. februara 2018; Ćorić i ostali protiv Srbije, presuda od 25.

septembra 2018; Mijatović i ostali protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Ilić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Stanivuković i ostali protiv Srbije,

presuda od 27. novembra 2018.

283 Savić protiv Srbije, presuda od 5. aprila 2016.


sud dosudio radi pravičnog zadovoljenja povrede prava na suđenje u razumnom roku284 ili propusta Ustavnog suda da usvoji odluku u kojoj utvrđuje povredu prava na suđenje u razumnom roku.285 Sve presude je izrekao Odbor od troje sudija, jer o takvim predmetima već postoji ustaljena sudska praksa. Odbor je u svim tim predmetima utvrdio povredu i dosudio naknadu na ime nematerijalne štete. Pre nego što su predstavke podneli ESLJP-u, svi podnosioci su izjavili ustavne žalbe i žalili se na povredu prava na suđenje u razumnom roku.

Ustavni sud je u nekim predmetima286 usvojio odluke u kojima je utvrdio da je pravo podnosilaca predstavki na suđenje u razumnom roku prekršeno i dosudio im naknade na ime nematerijalne štete. Kao i u predmetu Savić i ostali, država je osporavala prihvatljivost predstavki, tvrdeći da podnosioci predstavki ne mogu (više) da se žale da su žrtve povrede tog prava, jer činjenica da je Ustavni sud utvrdio povredu i odredio naknadu na ime nematerijalne štete predstavlja dovoljnu naknadu za po-vredu njihovog prava na suđenje u razumnom roku. Kao i u presudi u predmetu Savić, Sud je stao na stanovište da je ovaj prigovor u bliskoj vezi sa suštinom pritužbi podnosilaca predstavki, te da je treba razmotriti zajedno sa meritumom. Sud je prilikom razmatranja merituma ponovio načela iz presude u predmetu Savić, pri čemu je konstatovao da status žrtve podnosioca predstavke zavisi od toga da li je obeštećenje koje je dosudio Ustavni sud adekvatno i dovoljno, imajući u vidu pravično zadovoljenje. Sud je ocenio da su iznosi naknade na ime štete koje je odredio Ustavni sud bili znatno niži od iznosa koji su u sličnim predmetima dosuđivani u presudama ESLJP-a. Ponovo je naglasio da se opravdanost dosuđenih iznosa ocenjuje u kontekstu svih okolnosti predmeta. Te okolnosti obuhvataju ne samo du-žinu postupka u pogledu konkretnog predmeta već i vrednost dosuđenog iznosa u kontekstu standar-da života u državi o kojoj je reč, kao i činjenicu da se u okviru nacionalnog sistema naknada opšte uzev dosuđuje i isplaćuje mnogo brže nego u slučajevima kada Sud donese odluku o pojedinom predmetu. U svetlu materijala u spisima predmeta i imajući u vidu posebne okolnosti postupaka o kojima je reč, Sud je konstatovao da se iznosi dosuđeni podnosiocima predstavki ne mogu smatrati dovoljnim, te da ne mogu predstavljati odgovarajuće obeštećenje za pretrpljene povrede. Sud je zaključio da podnosi-oci predstavki nisu izgubili status žrtve, da je dužina postupaka bila preterana, te da nije zadovoljen zahtev „razumnog roka”.

Ustavni sud u nekim predmetima287 nije utvrdio povredu prava podnosilaca predstavki na suđenje u razumnom roku i odbio je njihove ustavne žalbe. Država je osporavala dopuštenost predstavki, tvrdeći da podnosioci predstavki nisu iscrpli domaće pravne lekove jer nisu valjano istakli svoje pritužbe o du-žini postupka u ustavnoj žalbi. Sud je pažljivo proučio ustavne žalbe podnosilaca predstavki i zaključio da su oni ili naveli ključne događaje i odluke usvojene tokom njihovih postupaka ili su nekoliko puta u svojim ustavnim žalbama u vezi sa tim postupcima koristili izraze poput „budući da je očigledno da Tužena odugovlači postupak koristeći se različitim aktima”, „radni spor koji traje od 2006. godine, što predstavlja kršenje prava na suđenje u razumnom roku”, „odugovlačenje postupka i neodgovornost”,

284 Ćorić i ostali protiv Srbije, presuda od 25. septembra 2018; Mijatović i ostali protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Ilić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra

2018.

285 Hrustić i ostali protiv Srbije, presuda od 9. januara 2018; Šaćirović i ostali protiv Srbije, presuda od 20. februara 2018; Stanivuković i ostali protiv Srbije, presuda

od 27. novembra 2018.

286 Ćorić i ostali protiv Srbije, presuda od 25. septembra 2018; Mijatović i ostali protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018; Ilić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra

2018.

287 Hrustić i ostali protiv Srbije, presuda od 9. januara 2018; Šaćirović i ostali protiv Srbije, presuda od 20. februara 2018; Stanivuković i ostali protiv Srbije, presuda

od 27. novembra 2018.


„kršenjem člana 10 Zakona o parničnom postupku, sud je prekršio pravo na suđenje u razumnom roku”, „postupak je trajao više od sedam godina”, „podnosilac predstavke je zahtev podneo pre skoro jeda-naest godina”, „u razumnom roku”, „postupak je trajao više od 10 godina”, „predugačak” i sl. Takođe su se izričito pozivali na član 32 srpskog Ustava, koji odgovara članu 6 Konvencije. Sud je naglasio da pritužbe u vezi sa dužinom postupka, za razliku od nekih drugih pritužbi o povredi Konvencije, obično ne iziskuju mnogo elaboracije. Ukoliko bi, u izuzetnom slučaju, Ustavnom sudu bile potrebne dodat-ne informacije ili dokumentacija, mogao bi da zatraži od podnosilaca predstavki da ih dostavi. ESLJP je zaključio da su podnosioci predstavki nacionalnim organima pružili priliku da razmotre pritužbe o dužini postupka i da su valjano iscrpli domaće pravne lekove. Odlučujući o meritumu, Sud je pono-vio da se opravdanost dužine postupka mora ocenjivati u svetlu okolnosti predmeta i uz uzimanje u obzir sledećih kriterijuma: složenost predmeta, ponašanje podnosilaca predstavki i nadležnih organa i vrednost spora za podnosioce predstavki. S obzirom na materijale u spisima predmeta i imajući u vidu konkretne okolnosti postupaka o kojima je reč, ESLJP je stao na stanovište da dužina postupaka u ovim predmetima nije ispunila zahtev „razumnog roka”.

Sud je jednom predmetu, Knežević i ostali protiv Srbije,288 utvrdio povredu prava na suđenje u razu-mnom roku zbog nedovoljnih iznosa naknade koje su redovni sudovi dosudili u skladu sa Zakonom o izmenama i dopunama Zakona o uređenju sudova. Presudu u ovom predmetu, koji potpada pod usta-ljenu sudsku praksu, izrekao je Odbor. ESLJP je primenio ista načela kao i u presudi u predmetu Savić.

Sud je takođe izrekao presudu u predmetu o pravu na pravično suđenje iz člana 6 stava 1 Konvencije u predmetu Grbić protiv Srbije,289 u kojoj je konstatovao povredu tog člana. Presudu u ovom predmetu, koji potpada pod ustaljenu sudsku praksu ustanovljenu u predmetu Milojević i ostali protiv Srbije,290 izrekao je Odbor. Sud je u ovim predmetima razmotrio kvalitet zakonske odredbe na osnovu koje su podnosioci predstavke otpušteni i ponašanje domaćih sudova kada je primenjuju.

ESLJP je u presudi u predmetu Mirković i ostali protiv Srbije291 razmatrao neujednačenost sudske prakse i utvrdio povredu člana 6 stava 1 Konvencije. O ovom predmetu je odlučilo Veće. Podnosioci predstavki su tvrdili da je prekršeno njihovo pravo na pravnu sigurnost jer su domaći sudovi odbacili njihove tužbene zahteve, a istovremeno prihvatili istovetne zahteve drugih tužilaca. Sud je prihvatio prigovor države o neiscrpenosti domaćih pravnih lekova i odbio četiri predstavke (treću, četvrtu, petu i dvanaestu). Odlučujući o meritumu, Sud je ponovio načela navedena u presudi Velikog veća u pred-metu Nejdet Şahin i Perihan Şahin protiv Turske292 i u presudi u predmetu Stanković i Trajković pro-tiv Srbije.293 Sud je primetio da strane u ovom postupku nisu osporile da su postojale nedoslednosti u odlučivanju o tužbama koje podnose brojna lica u istovetnom ili sličnom položaju kao podnosioci predstavki. Sud je takođe primetio da su, prema relevantnoj sudskoj praksi koju su dostavile stranke, takve nedoslednosti trajale četiri godine – između 2012. i 2016. godine. Sud je takođe primetio da ne-doslednosti u sudskoj praksi tokom tog perioda nisu bile iste i da se mogu uočiti dva posebna perioda. Sud je konstatovao da se situacija podnosilaca predstavki odnosila na oba perioda i da je Apelacioni

288 Knežević i ostali protiv Srbije, presuda od 9. oktobra 2018.

289 Grbić protiv Srbije, presuda od 23. oktobra 2018.

290 Milojević i ostali protiv Srbije, presuda od 12. januara 2018.

291 Mirković i ostali protiv Srbije, presuda od 26. juna 2018.

292 Nejdet Şahin i Perihan Şahin protiv Turske, presuda Velikog veća od 20. oktobra 2011.

293 Stanković i Trajković protiv Srbije, presuda od 22. decembra 2015.


sud u Beogradu izrekao sve njihove presude, sa izuzetkom trinaestog podnosioca predstavke. Presudu po žalbi trinaestog podnosioca predstavke izrekao je Apelacioni sud u Kragujevcu. Iako pravo Srbije obezbeđuje sudski mehanizam koji može da rešava nedoslednosti u presuđivanju, Sud je primetio da ni praksa Vrhovnog kasacionog suda po tom pitanju, kao ni napori u usklađivanju sudske prakse tog suda, nisu imali nikakvog dejstva u ovom predmetu sve do druge polovine 2016. godine, u najboljem slučaju. Pored toga, iako u srpskom pravnom sistemu Ustavni sud igra važnu ulogu u zaštiti prava po-jedinca na pravnu sigurnost, nedoslednosti u vezi sa navedenim presuđivanjem postojale su i unutar ovog suda. Sud je u takvim okolnostima konstatovao da se ne može smatrati da su nesporne nedo-slednosti u odlučivanju o parničnim tužbama tokom predmetnog perioda institucionalno rešene. Ove su nedoslednosti dovele do stvaranja kontinuirane nesigurnosti, koja je pak morala smanjiti poverenje javnosti u pravosuđe, a takvo poverenje je jedna od suštinskih komponenti države zasnovane na vla-davini prava. Nedoslednosti o kojima je reč nisu bile eliminisane do jula 2016, usled postupaka pred-viđenih Zakonom o uređenju sudova i Sudskom poslovniku i drugim odredbama u kojima se propisuje mehanizam kojim se može rešiti pitanje suprotnih odluka u sudovima na nacionalnom nivou. Smatra-jući da nije prikladno da se izjašnjava o tome kakav bi stvarni ishod parničnih postupaka podnosilaca predstavki trebalo da bude, Sud je konstatovao da su podnosioci predstavki bili lišeni pravičnog su-đenja četiri godine zbog sudske nesigurnosti, nesigurnosti koju Vrhovni kasacioni sud ili Ustavni sud nisu uspeli da reše svojim odlukama. S obzirom na „dubok i dugotrajan” karakter razlika u presudama, ESLJP je konstatovao da je došlo do povrede prava na pravnu sigurnost preostalih podnosilaca pred-stavki, zajemčenog članom 6 stavom 1 Konvencije.

ESLJP je u presudi u predmetu Dimović i ostali protiv Srbije294 razmotrio pritužbe podnosilaca predstav-ke, koji su se žalili na povredu člana 6 stava 1 u vezi sa stavom 3 tačkom (d) tog člana i utvrdio povredu tih odredbi. Konkretno, podnosioci predstavke su se žalili da je njihova osuda bila isključivo ili prvenstveno zasnovana na iskazu R. K., kog nisu bili u mogućnosti da ispitaju. Podnosioci predstavke su istovremeno tvrdili da mere preduzete radi ostvarivanja protivteže nisu bile dovoljne kako bi obezbedile pravičnu i valjanu ocenu pouzdanosti neproverenih dokaza. Sud je prilikom odlučivanja o meritumu ponovo izložio načela iz presuda u predmetima Al-Khawaja i Tahery protiv Ujedinjenog Kraljevstva295 i Seton protiv Ujed-injenog Kraljevstva.296 Primetio je da je mogućnost ispitivanja spornog svedoka postojala tokom prvog suđenja i da je on preminuo tek pre početka ponovljenog postupka. Kada je reč o drugom koraku u testu ustanovljenom u presudi u predmetu Al-Khawaja, Sud je konstatovao da ostali dokazi na koje se domaći sud oslanjao nisu bitni za odlučivanje o krivičnim optužbama protiv prisutnih podnosilaca predstavke. Nakon što je analizirao dokaze na koje se domaći žalbeni sud pozvao, Sud je utvrdio da iskaz R. K. od 4. aprila 2008. nije bio „odlučujući” za osudu trećeg podnosioca predstavke, ali da jeste bio „odlučujući” za osudu prva dva podnosioca predstavke. Kada je reč o trećem koraku u testu ustanovljenom u presudi u predmetu Al-Khawaja, ESLJP je primetio da se R. K. teško razboleo nakon što je okončan predistražni po-stupak i nakon što je optužnica podignuta. Stoga se istražnim organima ne može zameriti što ga nisu su-očili sa podnosiocima predstavke tokom faze istrage. U to vreme se jednostavno nije moglo predvideti da R. K. neće doći na drugo suđenje. Sud je iz istog razloga konstatovao da se ni podnosiocima predstavke ne može zameriti što u toj fazi nisu zatražili suočenje sa R. K., iako su na to imali pravo shodno domaćem zakonodavstvu. Sud je utvrdio da se činjenica da je R. K. sporni dokaz dao u prisustvu i pod nadzorom istražnog sudije sama po sebi ne može smatrati merom koja može zameniti pravo podnosilaca predstav-

294 Dimović i ostali protiv Srbije, presuda od 11. decembra 2018.

295 Al-Khawaja i Tahery protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda Velikog veća od 15. decembra 2011.

296 Seton protiv Ujedinjenog Kraljevstva, presuda od 31. marta 2016.


ke da istog ispitaju, ali da to jeste predstavljalo jednu od procesnih garantija prava na pravično suđenje. Sud je ponovio da bi u ovom kontekstu dodatnu garantiju predstavljalo puštanje video-snimka saslu-šanja odsutnog svedoka tokom faze istrage, što bi sudu, tužilaštvu i odbrani omogućilo da posmatraju ponašanje svedoka tokom saslušanja i da stvore sopstveni utisak o njegovoj pouzdanosti. Međutim, u vreme kada je R. K. dao sporni iskaz, domaćim pravom nije bila predviđena mogućnost video-snimanja svedoka i saoptuženih tokom faze istrage. ESLJP je na kraju primetio da u presudama nacionalnih sudova nema nikakvih naznaka da su ispoljavali konkretan oprez u vezi sa pouzdanošću iskaza koji je R. K. dao 4. aprila 2008. Konkretno, nacionalni sudovi nisu uzeli u obzir činjenicu da je iskaz o kojem je reč kasnije povučen. Pored toga, nije bilo nikakvih naznaka ni da su nacionalni sudovi bili svesni da iskaz odsut-nog svedoka, poput R. K., ima manju težinu. ESLJP je zaključio da nije došlo do povrede člana 6 stava 1 Konvencije u vezi sa stavom 3 tačkom (d) tog člana u pogledu trećeg podnosioca predstavke, ali da jeste došlo do njegovog kršenja u pogledu prvog i drugog podnosioca predstavke.

Sud je 2018. izrekao jednu presudu u kojoj je utvrdio povredu prava na imovinu iz člana 1 Protoko-la br. 1. O ovom predmetu, Iseni protiv Srbije,297 odlučio je Odbor. ESLJP je utvrdio povredu prava na imovinu jer odluka Ustavnog suda o eksproprijaciji stana podnosioca predstavke nije izvršena više od sedam godina.

Sud je 2018. izrekao jednu presudu u vezi sa članom 8, kojim se jemči pravo na poštovanje privat-nog i porodičnog života, konkretno u predmetu Grujić protiv Srbije.298 Presudu je izreklo Veće, koje nije utvrdilo povredu tog prava. Podnosilac predstavke se žalio na neizvršenje dve odluke o pravu da održa-va lične odnose sa svojom decom. Nakon što je analizirao činjenično stanje i na njega primenio načela Suda, ESLJP je zaključio da su državni organi preduzeli sve neophodne mere koje su se razumno mogle očekivati kako bi se osiguralo pravo podnosioca predstavke da održava odnose sa svojom decom.

Odluke

ESLJP je 2018. godine usvojio 37 odluka o prihvatljivosti predstavki protiv Srbije. Sud je sa spiska predmeta izbrisao 29 predstavki nakon sklapanja prijateljskog poravnanja. Sud je sedam predstavki299 proglasio neprihvatljivim; četiri odluke o prihvatljivosti je usvojio Odbor, a tri odluke Veće.300

ESLJP je odbacio predstavke usled zloupotrebe prava na podnošenje predstavke u predmetima Bi-horac Hajdaragić,301 Bogićević-Ristić,302 Matović303 i Nišević Tadić.304


298 Grujić protiv Srbije, presuda od 28. avgusta 2018.

299 Eliseev and Ruski elitni klub protiv Srbije, odluka od 10 jula 2018; Bistrović-Nastić protiv Srbije, odluka od 11. septembra 2018; Nišević Tadić protiv Srbije, odluka

od 25. septembra 2018; Matović protiv Srbije, odluka od 25. septembra 2018; Bogićević-Ristić protiv Srbije, odluka od 2. oktobra 2018; JKP Vodovod Kraljevo

protiv Srbije, odluka od 16. oktobra 2018; Bihorac Hajdaragić protiv Srbije, odluka od 6. novembra 2018.

300 Eliseev i Ruski elitni klub protiv Srbije, odluka od 10. jula 2018; Bistrović-Nastić protiv Srbije, odluka od 11. septembra 2018; JKP Vodovod Kraljevo protiv Srbije,

odluka od 16. oktobra 2018.

301 Bihorac Hajdaragić protiv Srbije, odluka od 6. novembra 2018.

302 Bogićević-Ristić protiv Srbije, odluka od 2. oktobra 2018.

303 Matović protiv Srbije, odluka od 25. septembra 2018.

304 Nišević Tadić protiv Srbije, odluka od 25. septembra 2018.


Sud je u odluci o prihvatljivosti predstavke Eliseev i Ruski elitni klub protiv Srbije305 utvrdio da je predstavka neprihvatljiva kada je reč o prvom podnosiocu predstavke jer nema status žrtve. U pogledu drugog podnosioca predstavke, ESLJP je zaključio da se pritužba o povredi člana 1 Protokola br. 1 mora odbiti jer on nije iscrpao domaće pravne lekove, a da je pritužba o kršenju člana 6 nesaglasna ratione materiae sa odredbama Konvencije.

Sud je u odluci u predmetu Bistrović Nastić306 odbacio pritužbu podnositeljke predstavke o fizičkom pristupu zgradi u kojoj je smešten krivični sud, a u kojem je razmotrena njena parnična tužba jer nije iscrpla domaće pravne lekove.

Na kraju, Sud je u odluci u predmetu JKP Vodovod Kraljevo307 utvrdio da se podnosilac predstavki ne može smatrati „nevladinom organizacijom” u smislu člana 34 Konvencije, jer ne uživa dovoljnu ne-zavisnost od političkih vlasti. Stoga su predstavke proglašene nesaglasne sa odredbama Konvencije ratione personae.

305 Eliseev i Ruski elitni klub protiv Srbije, odluka od 10. jula 2018.

306 Bistrović Nastić protiv Srbije, odluka od 11. septembra 2018.

307 JKP Vodovod Kraljevo protiv Srbije, odluka od 16. oktobra 2018.

AIRE Centar

AIRE Centar je nevladina organizacija koja unapređuje svest o pravima zajemčenim evropskim pravom i pruža podršku žrtvama povreda ljudskih prava. Tim međunarodnih pravnika pruža informacije, podršku i savete o pravnim standardima Evropske unije i Saveta Evrope. Tim ima bogato iskustvo u zastupanju podnosilaca predstavki pred Evropskim sudom za ljudska prava u Strazburu i do sada je učestvovao u više od 150 postupaka pred tim sudom. AIRE centar je tokom poslednjih 20 godina sproveo i učestvovao u brojnim seminarima u Centralnoj i Istočnoj Evropi, koji su organizovani za advokate, sudije, državne službenike i nevladine organizacije.

AIRE centar se naročito usredsređuje na zemlje Zapadnog Balkana, u kojima više od 15 godina sprovodi niz dugoročnih programa unapređenja vladavine prava, u partnerstvu sa nacionalnim institucijama i sudovima. Svi naši programi imaju za cilj da unaprede primenu Evropske konvencije o ljudskim pravima na nacionalnom nivou, da doprinesu procesu evropskih integracija zemalja regiona putem jačanja vladavine prava i punog priznanja ljudskih prava u njima, kao i da podstiču regionalnu saradnju sudija i pravnih stručnjaka.

Pripremu ove publikacije je podržala Vlada Ujedinjenog Kraljevstva. Stavovi predstavljeni u ovoj publikaciji ne odražavaju nužno zvanični stav Vlade Ujedinjenog Kraljevstva.