Ponad Slowami Program

Barbara abcka

Ponad sowami

Program nauczania przedmiotu jzyk polski

w liceum i technikum

(zgodny z now podstaw programow

i obowizujcy od roku szkolnego 2012/2013)

Zakres podstawowy i rozszerzony

Nowa Era 2012

Spis treci

I. Charakterystyka programu nauczania .. 31. Zaoenia oglne ...... 32. Zgodno programu z podstaw programow ksztacenia oglnego .. 53. Warunki realizacji programu ... 5II. Cele ksztacenia i wychowania ... 6III. Treci nauczania .... 8IV. Procedury osigania celw ksztacenia ... 34V. Zakadane osignicia ucznia ... 39VI. Propozycje kryteriw oceny i metod sprawdzania osigni ucznia .. 48VII. Materiay dydaktyczne ...56Zacznik ... 59I. Charakterystyka programu nauczania

1. Zaoenia oglneProgram Ponad sowami przeznaczony jest do nauczania jzyka polskiego w zakresie podstawowym i rozszerzonym. Opracowany zosta nie tylko zgodnie z wymogami nowej podstawy programowej, lecz take z uwzgldnieniem najczciej wystpujcych problemw, z jakimi w procesie nauczania maj obecnie do czynienia polonici. Opierajc si na badaniach przeprowadzonych w latach 20102011 przez Wydawnictwo Nowa Era wrd nauczycieli jzyka polskiego z caej Polski, mona stwierdzi, e w szkoach ponadgimnazjalnych obserwuje si wiele negatywnych tendencji. Za najbardziej utrudniajce proces nauczania uznano pi niej wymienionych.1. Uczniom myl si twrcy epok dawniejszych ze wspczesnymi, maj problemy z przyporzdkowaniem poszczeglnych autorw do waciwych epok.

2. Uczniowie nie potrafi wyobrazi sobie realiw minionych epok, wczu si w ich klimat, poj konwencj okresu literackiego, przez co teksty tworzcych wtedy pisarzy s dla nich czsto niezrozumiae.

3. W klasie trzeciej uczniowie nie s w stanie opanowa materiau przedmiotowego i umiejtnoci sprawdzanych w poszczeglnych czciach arkusza egzaminacyjnego.

4. Uczniowie nie czytaj lektur, nie s nimi zainteresowani, w zwizku z czym lekcje powicone duszym utworom staj si kopotliwe.

5. Modzi ludzie maj trudnoci z odwoaniem si do kontekstu oglnokulturowego przy omawianiu utworw.

Ponadto nauczycielom zazwyczaj brakuje czasu na realizacj programu, a obecnie przy zmniejszonej liczbie godzin sytuacja ta moe si tylko pogorszy.

Aby pomc nauczycielom cho w czci rozwiza wyszczeglnione wyej problemy, przy opracowywaniu programu przyjto nastpujce zaoenia:

wprowadzenie uporzdkowanego, chronologicznego wykadu historii literatury;

zebranie w jednym miejscu twrczoci najwybitniejszych pisarzy;

wyrane oddzielenie tekstw wspczesnych nawizujcych do danej epoki od tekstw z epoki;

uporzdkowanie treci wprowadzenia do kadej epoki w ramach kontekstw: historycznego, filozoficznego i artystycznego;

rozbudowanie kontekstu kulturowego z naciskiem na edukacj filmow i teatraln oraz na umiejtno analizy dzie sztuk plastycznych;

wprowadzenie kompleksowych zestaww materiaw zawierajcych rne teksty kultury, w tym przede wszystkim multimedialnych (filmy, fragmenty spektakli, prezentacje), bdcych obudow danej lektury;

uwzgldnienie takich tekstw wspczesnej kultury, ktre mog zainteresowa modzie;

ksztacenie od pierwszej klasy kluczowych umiejtnoci maturalnych czytania ze zrozumieniem, pisania wasnego tekstu, formuowania wypowiedzi ustnej;

ograniczenie propozycji lekturowych, przemylana ich selekcja, dziki ktrej nauczyciel zdy w kadej klasie omwi i powtrzy poszczeglne epoki.

Wane miejsce w programie zajmuje nauka o jzyku. Rozkad materiau tej dziedziny pozwala skorelowa kade zagadnienie z tekstami dotyczcymi danej epoki i funkcjonalnie je wykorzysta do wicze jzykowych. Ponadto w programie integralnie potraktowano sprawy jzyka, literatury, kultury i komunikacji midzyludzkiej, aby wszechstronnie przygotowa ucznia do posugiwania si jzykiem w wielu sytuacjach spoecznych oraz odbioru i konstruowania zrnicowanych gatunkowo wypowiedzi.

Gwnym celem autorki programu Ponad sowami jest wyposaenie ucznia w wiedz i umiejtnoci, ktre nie tylko umoliwi mu pomylne zdanie egzaminu maturalnego, lecz take pozwol na aktywne uczestnictwo w yciu spoecznym i kulturalnym. Dlatego tradycj i kultur polsk pokazano na szerokim tle kultury europejskiej i wiatowej, przedstawiono powizania midzy arcydzieami powstaymi w innych krajach z dokonaniami polskich twrcw.

W ramach ksztacenia umiejtnoci wnikliwego odbioru tekstw kultury duy nacisk pooono w programie na takie ich zestawianie, aby ucze mg dostrzec wsplne cechy stylu oraz powizania ideologiczno-treciowe midzy nimi. By mg pozna konwencj epoki lub kierunku. Pokazano te, jak porwnywa rnorodne teksty kultury, wyrabia sobie na ich temat wasne zdanie, pozna opinie innych, nauczy si kultury dyskusji.

W programie procedury osigania celw ksztacenia i zakadane osignicia uczniw napisane s podobnie jak podstawa programowa jzykiem wymaga. Dziki temu nauczyciele mog precyzyjnie okreli efekty, jakie maj uzyska.

Program przynosi ponadto nauczycielom klarowne i szczegowe propozycje kryteriw oceny oraz metod sprawdzania osigni ucznia pomagajce sprawiedliwie i wszechstronnie oceni jego wiedz, umiejtnoci oraz aktywno i zaangaowanie na zajciach.2. Zgodno programu z podstaw programow ksztacenia oglnego

Program nauczania Ponad sowami jest zgodny z zaoeniami zawartymi w Rozporzdzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i ksztacenia oglnego w poszczeglnych typach szk (DzU z 1 stycznia 2009 r., nr 4, poz. 17) oraz wytycznymi zamieszczonymi w Rozporzdzeniu MEN z 8 czerwca 2009 r., nr 89, poz. 730).

Przeznaczony jest do nauczania przedmiotu jzyk polski na IV etapie edukacyjnym (w liceum i technikum) w zakresie podstawowym oraz rozszerzonym. Realizacj treci programowych uatwi seria podrcznikw pod tym samym co program tytuem oraz dodatkowe materiay dydaktyczne.

3. Warunki realizacji programu

Program Ponad sowami stosuje si do ustale zawartych w ramowym planie nauczania, wedug ktrych na nauk jzyka polskiego w liceum i technikum przewidzianych jest cznie 360 godzin lekcyjnych w zakresie podstawowym i dodatkowych 240 godzin lekcyjnych w zakresie rozszerzonym, odpowiednio w trzyletnim i czteroletnim cyklu ksztacenia. Uwzgldnia rwnie sytuacj, gdy dyrekcja szkoy podejmie decyzj o przyznaniu dodatkowych godzin. W zwizku z tym nauczyciel moe dostosowa czas realizacji poszczeglnych zagadnie, jak rwnie kolejno ich omawiania do okrelonej liczby godzin lekcyjnych oraz poziomu danej klasy.

Istotnym warunkiem realizacji programu nauczania jest znajomo podstawy programowej dla gimnazjum ze wzgldu na kluczowe zaoenie nowego rozporzdzenia MEN, ktre podkrela znaczenie spjnoci programowej III i IV etapu edukacji, w ramach wikszej ni do tej pory troski o zachowanie cigoci ksztacenia midzy kolejnymi etapami. Pozwoli to unikn powielania treci edukacyjnych i powtrnego omawiania tych samych utworw (w zaczniku do programu zamieszczono zestawienie lektur licealnych i gimnazjalnych w celu uatwienia nauczycielowi orientacji w tym temacie).

Nauczyciel w szkole ponadgimnazjalnej odwouje si wic do wiedzy i umiejtnoci, ktre ucze zdoby na wczeniejszych etapach edukacyjnych, zwaszcza na III. Na IV etapie ma wprowadzi ucznia w wiat kultury wysokiej, nauczy powanej i kompetentnej, otwartej na rne sensy lektury tekstw, zwrci uwag na kultur wspczesn, popularn. Zadaniem nauczyciela jest te pokazanie, jak nowoczesne rodki przekazu mog uatwi i uatrakcyjni poznawanie tradycji.

Program nauczania Ponad sowami wspgra z zadaniami, jakie zostay wyznaczone w podstawie programowej nauczycielowi jzyka polskiego na IV etapie edukacyjnym.

W zakresie podstawowym s to przede wszystkim:

1) stymulowanie i rozwijanie zainteresowa humanistycznych ucznia;

2) wprowadzanie ucznia w wiat rnych krgw tradycji polskiej, europejskiej, wiatowej;

3) zapoznanie z najnowszymi tendencjami w kulturze wspczesnej;

4) nauczenie kompetentnej, wnikliwej lektury tekstu;

5) inspirowanie refleksji o szczeglnie istotnych problemach wiata, czowieka, cywilizacji, kultury;

6) pogbianie wiadomoci jzykowej i komunikacyjnej ucznia;

7) rozwijanie jego sprawnoci wypowiadania si w zoonych formach;

8) stymulowanie umiejtnoci samoksztacenia ucznia.

W zakresie rozszerzonym ponadto:

1) pogbianie wiedzy oglnokulturowej ucznia;

2) inspirowanie ucznia do samodzielnego poszukiwania rde wiedzy;

3) wspomaganie ucznia w rozwoju jego indywidualnej erudycji;

4) doskonalenie umiejtnoci ucznia w tworzeniu zoonych wypowiedzi ustnych i pisemnych;

5) wprowadzanie ucznia w wiat poj z zakresu humanistyki.

II. Cele ksztacenia i wychowania

Podstawa programowa zakada, e ucze traktowany jest jako podmiot procesu nauczania i wychowania. W cigu caej edukacji polonistycznej cele zasadnicze s identyczne. Na kadym etapie ksztacenia zostay jednak ze wzgldu na faz rozwoju intelektualnego i emocjonalnego opisane odrbnie. Na IV etapie ucze jest uczestnikiem procesw komunikacyjnych i wiadomym odbiorc kultury. W ksztatowaniu kompetencji wykorzystuje zdobyte wiadomoci z zakresu wiedzy o jzyku, wiedzy o literaturze i wiedzy o kulturze.

Podstawa programowa do jzyka polskiego zawiera trzy zasadnicze wymagania oglne:

I. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Ucze rozumie teksty o skomplikowanej budowie; dostrzega sensy zawarte w strukturze gbokiej tekstu; rozpoznaje funkcje tekstu i rodki jzykowe suce ich realizacji; ma wiadomo kryteriw poprawnoci jzykowej.

II. Analiza i interpretacja tekstw kultury.

Ucze stosuje w analizie podstawowe pojcia z zakresu poetyki; w interpretacji tekstu wykorzystuje wiedz o kontekstach, w jakich moe by on odczytywany, poznaje niezbdne dla lektury fakty z historii literatury i innych dziedzin humanistyki; odczytuje rozmaite sensy dziea; dokonuje interpretacji porwnawczej.

III. Tworzenie wypowiedzi.

Ucze buduje wypowiedzi o wyszym stopniu zoonoci; stosuje w nich podstawowe zasady logiki i retoryki; ma wiadomo wasnej kompetencji jzykowej.

Cele oglne peni funkcj kontroln i regulujc realizacj wymaga szczegowych. Ich zadanie polega na wskazaniu nauczycielowi kierunku planowania dydaktycznego.

Cele ksztacenia wspgraj z oglnymi celami wychowania, ktre na tym etapie mona sprowadzi do nastpujcych punktw. Ucze:

przyjmuje postaw szacunku dla podstawowych wartoci kultury wiatowej, europejskiej i polskiej;

ma poczucie przynalenoci do wsplnoty regionalnej, narodowej, europejskiej i oglnoludzkiej;

wykazuje szacunek dla drugiego czowieka, odmiennych postaw, pogldw i opinii;

jest tolerancyjny wobec odmiennych kultur;

wykazuje szacunek dla tradycji kultury i potrafi samodzielnie oceni jej dorobek;

dba o wasny rozwj duchowy, spoeczny, intelektualny;

wiadomie uczestniczy we wspczesnym yciu kulturalnym;

przejawia zdolno do oceny biecych zjawisk kulturowych;

akceptuje idee patriotyczne i demokratyczne;

wykazuje prospoeczn postaw;

potrafi wsppracowa z innymi, by realizowa zadania przewidziane dla grupy.

III. Treci nauczania

W programie Ponad sowami materia nauczania zosta tak uporzdkowany, aby uatwi uczniom przyswajanie wymaganych wiadomoci i umiejtnoci. Dominuje w nim ukad chronologiczny podzia na epoki, w obrbie ktrych wystpuj powtarzajce si bloki: O epoce, Teksty z epoki, Nauka o jzyku, Nawizania, Przygotowanie do matury.

W tabeli poniej zawarto treci nauczania i teksty kultury dla poszczeglnych klas. Wrd tekstw wyrniono te, ktre wskazuje podstawa programowa (przy czym czsto jest to jedynie nazwisko twrcy, a w tabeli wskazano rwnie konkretny utwr), oraz propozycje autorskie. Pozycji oznaczonych czerwon gwiazdk (*) nie mona pomin.

ZP zakres podstawowy

ZR zakres rozszerzony

KLASA 1

Bloki nauczaniaTreci nauczaniaTeksty kultury

O epoce

(kontekst historyczny)- nazwa i ramy czasowe epoki

- charakterystyka kultur staroytnych

- fundamenty kultury europejskiej

Grecja i Rzym

O epoce

(kontekst filozoficzny i artystyczny)- wiat staroytnej Grecji

- cywilizacja i kultura staroytnego Rzymu

- ycie codzienne w antyku

- pogldy filozofw antycznych

- kalokagatia jako idea czowieczestwa

- zasada zotego rodka

- gwne cechy sztuki antycznej

- antyczny kanon pikna

- reprezentatywne dziea sztuki staroytnej

- powstanie i rozwj teatruPropozycje autorskie- tekst filozoficzny:

Platon Pastwo (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Myron Dyskobol (rzeba)

Teksty z epoki- mity i ich funkcje- antyczne toposy

- pocztki literatury antycznej

- liryka grecka

- cechy eposu homeryckiego- podstawowe zasady poetyki wedug Arystotelesa

- budowa tragedii antycznej

- konflikt i tragizm w dramacie antycznym

- liryka rzymska

- antyczne gatunki literackieTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- wybr mitw (np. Narodziny wiata, Orfeusz)

- Sofokles Krl Edyp

ZR

- Horacy

Do Leukonoe

Wybudowaem pomnik

Propozycje autorskie- Tyrtajos Liryki (wybr)

- Safona Liryki (wybr)

- Anakreont Liryki (wybr)

- Homer Iliada (fragmenty)

- Homer Odyseja (fragmenty)

- Arystoteles Poetyka (fragmenty)

Nauka o jzyku- retoryka

TERMINY I POJCIA historia, nauka, owiata: demokracja, miasto-pastwo (polis) filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: arche, cynizm, epikureizm, eschatologia, idealizm, kalokagatia, materializm, monoteizm, politeizm, sacrum profanum, sceptycyzm, sofistyka, stoicyzm, zoty rodek sztuka i kultura: akwedukt, architektoniczny porzdek (dorycki, joski, koryncki), ceramika, dekorum, kanon pikna (proporcja, harmonia, umiar), kariatyda, klasycyzm, kolumna, kopua, uk, mimesis, mozaika, pinakoteka, polichromia literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, anakreontyk, antropomorfizm, archetyp, bajka, dramat satyrowy, dytyramb, elegia, epos, exegi monumentum, fatum, gatunek literacki, heksametr, horacjanizm, hybris, hymn, ironia tragiczna, katastrofa, komedia, konflikt tragiczny, mit, mitologia, oda, pean, pie, poezja tyrtejska, porwnanie homeryckie, rodzaj literacki (epika, liryka, dramat), sielanka (bukolika, ekloga, idylla), symbol, topos, tragedia (prolog, parados, epejsodion, stasimon, exodos), tragizm, tren, trzy jednoci, wina tragiczna nauka o jzyku: argumentacja, chwyt erystyczny, dyskusja, manipulacja jzykowa, mowa ciaa, perswazja, propaganda, retoryka, rozprawka, sentencja

Nawizania- motywy antyczne we wspczesnych tekstach kultury

- antyczny kanon pikna a wspczesna sztuka

- funkcjonowanie antycznych toposw we wspczesnej kulturze

- kategorie estetyczne tragedii greckiej we wspczesnych dzieach filmowychTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Konstanty Ildefons Gaczyski Tragiczny koniec mitologii

ZR- Zbigniew Herbert Barbarzyca w ogrodzie (fragmenty)

- Mieczysaw Jastrun Mit rdziemnomorski (fragmenty)

Propozycje autorskie- Igor Mitoraj Ikaro Alato (rzeba) - Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Re dla Safony (fragmenty)

- Troja, re. Wolfgang Petersen (film)

- Grek Zorba, re. Michalis Kakojanis (film)

Przygotowanie do matury- czytanie ze zrozumieniem

- pisanie wypracowania

- wypowied ustna- teksty antyczne i o tematyce antycznej

Biblia

Teksty z epoki- czas powstawania i konteksty kulturowe Biblii

- toposy biblijne

- symbolika i alegoryczno w tekstach biblijnych

- budowa i czci Biblii

- przekady Biblii

- religie odwoujce si

do Starego i Nowego Testamentu

- funkcje Pisma witego

- biblijne gatunki literackieTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Ksiga Hioba (fragmenty)

- Ksiga Psalmw (wybr)

- Pie nad Pieniami (fragmenty)

- Apokalipsa w. Jana (fragmenty)

ZR

- Ksiga Wyjcia (fragmenty)

- Pierwszy list w. Jana Apostoa (fragment)

Propozycje autorskie

- Ksiga Rodzaju (fragmenty)

- Ewangelia wedug w. Mateusza (fragmenty)

Nauka o jzyku

- style wypowiedzi

- stylizacja

TERMINY I POJCIA

Pismo wite: alegoria, apokalipsa, chrzecijastwo, dekalog, dialektyzm, Ewangelia, hymn, judaizm, kanon, katolicyzm, kazanie, list, modlitwa, parodia, patriarcha, pie, prawosawie, prorok, protestantyzm, przypowie (parabola), psalm, psaterz, symbol, teodycea, Tora, wers, werset

nauka o jzyku: styl artystyczny, styl wypowiedzi, style funkcjonalne (potoczny, urzdowy, naukowy, publicystyczny), stylistyka, stylizacja (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja), stylizacja biblijna

Nawizania- motywy biblijne we wspczesnych tekstach kultury

- funkcjonowanie biblijnych toposw we wspczesnej kulturze

- biblijne wartoci moralne we wspczesnym wiecie Teksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Dekalog I, re. Krzysztof Kielowski (film)

Propozycje autorskie- Zbigniew Herbert Ksika

- Harold S. Kushner Co si naprawd zdarzyo w ogrodzie Edenu? (fragmenty)

- Anna Achmatowa ona Lota

- Frdric Beigbeder Windows

on the World (fragmenty)

- Jerzy Nowosielski, krucyfiks (malarstwo)- Pasja, re. Mel Gibson (film)



- wypowied ustna- teksty biblijne i o tematyce biblijnej

REDNIOWIECZE

O epoce

(kontekst historyczny, filozoficzny i artystyczny)- nazwa i ramy czasowe epoki

- kultura Zachodu (Rzym) i Wschodu (Bizancjum)

- dziedzictwo antyku i wpywy arabskie

- teocentryzm i uniwersalizm jako fundamenty redniowiecznej kultury

- ycie codzienne w redniowieczu- pogldy redniowiecznych filozofw chrzecijaskich- gwne cechy sztuki redniowiecznej

- style epoki: romanizm, gotyk

- reprezentatywne dziea sztuki wiekw rednich

- anonimowo twrcw

- dramat i teatr w redniowieczuPropozycje autorskie- teksty filozoficzne:

wity Augustyn Wyznania (fragmenty)

wity Tomasz Summa teologiczna (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Hans Memling Sd Ostateczny (otarz)

Teksty z epoki- motywy literatury redniowiecznej

- dewiza epoki: Bogu dusz, wadcy ciao, damie serce- memento mori, czyli funkcja motywu mierci w kulturze epoki

- gatunki charakterystyczne dla literatury wiekw rednich

- parenetyczny charakter literatury redniowiecznej wzorce osobowe epoki (idealizacja bohaterw)

- symbolika i alegoryzm w redniowiecznych tekstach kultury

- relacja Bg czowiek w ujciu redniowiecznymTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- *Bogurodzica- Lament witokrzyski

- Dzieje Tristana i Izoldy

ZR - Dante Alighieri Boska Komedia (fragmenty)

Propozycje autorskie- Rozmowa Mistrza Polikarpa ze mierci (fragmenty)

- Legenda o witym Aleksym (fragmenty)

- wity Franciszek z Asyu Pochwaa stworzenia

- Krl Artur i rycerze Okrgego Stou (fragment)

- Gall Anonim Kronika polska (fragmenty)

- Franois Villon Wielki testament (fragment)

Nauka o jzyku

- u rde jzyka polskiego

- lady dawnych procesw jzykowych

TERMINY I POJCIA historia, nauka, owiata: feudalizm, schizma wschodnia, sztuki wyzwolone filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: asceza, augustynizm, chrzecijastwo, dualizm, eschatologia, franciszkanizm, hierarchia, idealizacja, iluminacja, mistycyzm, scholastyka, teocentryzm, teologia, tomizm, uniwersalizm

sztuka i kultura: fresk, gotyk, iluminatorstwo, inicja, malarstwo tablicowe (otarzowe), mecenat, miniatura, pieta, psychomachia, romanizm, symultanizm, tryptyk, witra

motywy: ars moriendi, deesis, Stabat Mater, taniec mierci (danse macabre) orodki kultury: Krakw, Pary, Rzym

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, anonimowo, antyteza, apostrofa, chanson de geste, dramat liturgiczny, epika rycerska, epos rycerski, etos, farsa, hagiografia (ywoty witych), historiografia, intermedium, kazanie, komedia misopustna, kronika, lament, legenda hagiograficzna, liryka prowansalska, mirakl, misterium, moralitet, motywy antyczne, motywy biblijne, paralelizm, pareneza, pie religijna, poemat epicki, prekursor, przykad (exeplum), romans rycerski, rym (wewntrzny, zewntrzny), symbol, symultanizm, testament poetycki nauka o jzyku: archaizm, dialekt, gwara, hiperbola, iloczas, jzyk indoeuropejski, jzyk praindoeuropejski, jzyk prasowiaski, liczba podwjna, palatalizacja, przegos polski

Nawizania- motywy i tradycje redniowieczne we wspczesnych tekstach kultury

- pojcie witoci w redniowieczu i wspczenie

- etos rycerski w kulturze wspczesnej

- obrazy mierci w redniowieczu i we wspczesnejkulturze podobiestwa i rniceTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Umberto Eco Imi ry (fragmenty)

ZR- Kazimiera Iakowiczwna Opowie maonki witego Aleksego (fragmenty) Propozycje autorskie- Zdzisaw Beksiski, bez tytuu (malarstwo)

- Jerzy Besala Stoek dla wesoka (fragmenty)

- Andrzej Sapkowski Miecz przeznaczenia (fragmenty)

- Monty Python i wity Grall, re. Terry Gilliam, Terry Jones (film)- Sidma piecz, re. Ingmar Bergman (film)



- wypowied ustna- teksty redniowieczne i o tematyce redniowiecznej

RENESANS

O epoce


- przemiany cywilizacyjne jako efekt odkry geograficznych i nowych wynalazkw

- gwne prdy renesansu: humanizm i reformacja

- zoty wiek w Polsce

- ycie codzienne w renesansie- czowiek miar wszechrzeczy, czyli gwne zaoenie filozofii renesansowej

- gwne cechy sztuki renesansu

- styl renesansowy

- reprezentatywne dziea sztuki renesansowej

- rozwj teatru w renesansiePropozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Erazm z Rotterdamu Pochwaa gupoty (fragmenty)

Niccol Machiavelli Ksi (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Sandro Botticelli Wiosna

Teksty z epoki- renesansowe motywy i wtki- filozoficzna dewiza epoki: czowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce- biografia artysty model czowieka renesansu

- gatunki literackie i konwencje odrodzenia

- kazanie jako forma sztuki retorycznej

- odwoania do kultury antycznej

- wadca, obywatel,pastwo prawa i obowizki

- nowe ujcie etosu rycerskiego w kulturze szlacheckiej

- motyw arkadii i pochwaa urokw wiejskiego ycia

- renesansowy model mioci- relacje Bg wiat czowiek w ujciu renesansowymTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- *Jan Kochanowski

Pie XXV z Ksig wtrych (Czego chcesz od nas, Panie)

Pieni (wybr)

Pie o spustoszeniu Podola przez Tatarw (fragmenty)

Pie witojaska o sobtce (fragmenty)

Fraszki (wybr)Treny (wybr)

Psalm (wybrany)

- William Szekspir Makbet

- Miguel de Cervantes Przemylny szlachcic Don Kichote z La Manchy (fragmenty)

ZR

- Jan Kochanowski Treny (jako cykl poetycki)

Propozycje autorskie

- Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty)

- Piotr Skarga Kazania sejmowe (fragmenty)

- Francesco PetrarkaSonet 132Sonet 335 - Giovanni Boccaccio Dekameron (wybr)

Nauka o jzyku- jzyk utworu literackiego (style artystyczne)

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: Akademia Krakowska (Uniwersytet Jagielloski), ariaskie szkoy, odkrycia geograficzne, system heliocentryczny (kopernikaski), wojny religijne, procesy czarownic

filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: antropocentryzm, antydogmatyzm, cnota, dworzanin, ekumenizm, humanizm, indywidualizm, inkwizycja, kalwinizm, luteranizm, machiawelizm, nietolerancja, powrt do rde (ad fontes), protestantyzm, racjonalizm, reformacja, tolerancja, utopia

sztuka i kultura: akt, alegoria, antyczny kanon pikna, antyk, arkada, arkadia, dydaktyzm, harmonia, iluzjonizm, klasycyzm renesansowy, komedia dellarte, manieryzm, mecenat, miasto idealne, motywy mitologiczne, pejza, perspektywa, portret, teatr dworski, teatr elbietaski, teatr publiczny

orodki kultury: Florencja, Krakw, Londyn, Mediolan, Padwa, Pary, Rzym

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, anakreontyk, antropocentryzm, antyk, arkadia, dramat elbietaski, dydaktyzm, ekumenizm, erotyk, esej, fraszka, harmonia, horacjanizm, humanizm, hymn, indywidualizm, kazanie, klasycyzm renesansowy, literatura dworska, literatura parenetyczna, mecenat, motywy biblijne, motywy mitologiczne, nowela, parodia, petrarkizm, pie, Plejada, poeta doctus (poeta uczony), psalm, psaterz, puenta, romans rycerski, sielanka, sonet, tragedia, tren, utopia, wiersz biay (bezrymowy), wiersz sylabiczny, zwierciado

nauka o jzyku: epitet, funkcja poetycka, rodzaje i gatunki literackie, komunikacja literacka, konwencja gatunkowa, konwencja literacka, kreacja jzykowa, literatura pikna, metaforyka, onomatopeja, parafraza, parodia, pastisz, podmiot liryczny, porwnanie, rym, rytm, styl, utwr literacki

Nawizania- motywy i tradycje renesansowe we wspczesnych tekstach kultury

- szekspirowskie inspiracje we wspczesnej kulturze

- renesansowa rado ycia we wspczesnoci Teksty wskazane w podstawie programowej

ZR

- Ferdynand Bruckner Elbieta krlowa Anglii, re. Laco Adamik (spektakl teatralny)

- Wadysaw Broniewski *** [Anka! to ju trzy i p roku]Propozycje autorskie- Jean Delumeau Cywilizacja Odrodzenia (fragmenty)

- Andy Warhol Mona Lisa (malarstwo)- Terry Pratchett Trzy wiedmy (fragmenty)

- Romeo i Julia, re. Baz Luhrmann (film)

- Krlowa Margot, re. Patrice Chreau (film)



- wypowied ustna- teksty renesansowe i o tematyce renesansowej

BAROK

O epoce


- fundamenty barokowej kultury: absolutyzm i kontrreformacja

- czas wojen i konfliktw religijnych

- nurt dworski i sarmacki w polskim baroku

- ycie codzienne w baroku

- czowiek wobec nieskoczonoci, czyli filozofia w okresie baroku

- gwne cechy sztuki baroku- styl barokowy

- reprezentatywne dziea sztuki baroku

- rozwj dramatu i teatru w baroku (opera)Propozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Blaise Pascal Myli (fragmenty)

Kartezjusz Rozprawa o metodzie (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Giovanni Lorenzo Bernini Ekstaza w. Teresy (rzeba)

Teksty z epoki- manieryzm jako wstp

do baroku

- barokowe motywy i wtki

- niepokoje czowieka baroku marno, mier, przemijanie

- poszukiwanie nowych form w literaturze

- dominacja formy

nad treci w sztuce barokowej

- gatunki charakterystyczne dla literatury baroku

- estetyka brzydoty

- angielscy metafizycy

- klasycyzm we Francji

- cechy szlacheckiej kultury sarmatyzmu

- mio w literaturze barokuTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Mikoaj Sp Szarzyski

Sonet IIISonet V- Jan Chryzostom Pasek Pamitniki (fragmenty)

ZR

- Daniel Naborowski

Krtko ywotaNa oczy krlewny angielskiej - Jan Andrzej Morsztyn

Do trupaNiestatekPropozycje autorskie- Wacaw Potocki Zbytki polskie

- John Donne Pcha

Nauka o jzyku- rodki artystycznego wyrazu i ich funkcje

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: absolutyzm, kontrreformacja, ksenofobia, luteranizm, sarmatyzm, szkolnictwo jezuickie, teatr szkolny filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: absolutyzm, kontrreformacja, nietolerancja, panteizm, przedmurze chrzecijastwa (idea), spirytualizm sztuka i kultura: arkadia, dekoracyjno, dydaktyzm, dysharmonia, ekspresja, iluzjonizm, klasycyzm barokowy, komedia dellarte, kontrast, mecenat, motywy antyczne, motywy biblijne, motywy mitologiczne, opera, portret trumienny, rokoko, sarmatyzm, teatr dworski, teatr szekspirowski, teatr szkolny orodki kultury: Krakw, Madryt, Pary, Rzym, Warszawa, Wenecja, Wersal

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, anafora, antyk, antyteza, arkadia, dekoracyjno, dramat szekspirowski, dworzanin, dydaktyzm, dysharmonia, ekspresja, erotyk, inwersja, kazanie, klasycyzm barokowy, komedia, komedia dellarte, koncept, kontrast, makaronizm, marinizm, mecenat,motywy biblijne, motywy mitologiczne, motywy wanitatywne (marnoci ycia), niepokj metafizyczny, nowela, pamitnik, panegiryk, paradoks, poezja metafizyczna, przerzutnia, puenta, rokoko, sarmatyzm, sonet, sylwa, szatan, szlachcic ziemianin, teatr dworski, teatr szkolny, tragedia, tren nauka o jzyku: alegoria, anafora, animizacja, apostrofa, archaizm, dialektyzm, epitet, eufemizm, instrumentacja goskowa, inwersja, ironia, kalka, metonimia, oksymoron, onomatopeja, paradoks, parafraza, paralelizm skadniowy, parodia, pastisz, personifikacja, peryfraza, porwnanie, przenonia (metafora), pytanie retoryczne, rym, rytm, sowa klucze, symbol, trop

Nawizania- motywy i tradycje barokowe we wspczesnych tekstach kultury

- spadek po sarmatyzmie we wspczesnej kulturze polskiej

- estetyka brzydoty wczoraj i dzi

- barokowe teksty kultury jako temat dla reyserw filmowych

- hiperbolizacja barokowa we wspczesnej sztuce

- barokowa zabawa form jako inspiracja wspczesnych dziaa artystycznychTeksty wskazane w podstawie programowej

ZR

- Jarosaw Marek Rymkiewicz Ra

Propozycje autorskie- Witold Gombrowicz Transatlantyk (fragmenty)

- Jorge Luis Borges Kula Pascala (fragmenty)

- Fernando Botero Kobieta Rubensa (malarstwo)- Vatel, re. Roland Joff (film)

- Dziewczyna z per, re. Peter Webber (film)



- wypowied ustna- teksty barokowe i o tematyce barokowej

OWIECENIE

O epoce


- cechy charakterystyczne wieku rozumu

- doba wynalazkw

- narodziny nowoczesnego spoeczestwa

- owiecenie w Polsce

- rozwj szkolnictwa i czasopimiennictwa

- pocztki gatunkw publicystycznych

- ycie codzienne w owieceniu

- racjonalizm i empiryzm w filozofii owieceniowej

- gwne cechy sztuki okresu owiecenia

- style epoki: rokoko, klasycyzm, sentymentalizm

- reprezentatywne dziea sztuki wieku owiecenia- rozkwit teatru w owieceniu (pierwszy teatr publiczny)Propozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Wolter Traktat o tolerancji (fragmenty)

John Locke Rozwaania dotyczce rozumu ludzkiego (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Jacques-Louis David Portret maonkw Lavoisier (malarstwo)

Teksty z epoki- powrt do klasycznych ideaw

- naprawianie wiata zuchwae rzemioso

- dydaktyczna dewiza epoki: bawic, uczy- biografia owieceniowego artysty

- wiat w satyrycznym ujciu

- powiastka filozoficzna, czyli gbokie treci w prostej formie

- od rozumu do serca, czyli utwory sentymentalne

- narodziny nowoczesnej powieci

- gatunki charakterystyczne dla literatury owieceniaTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Ignacy Krasicki

wiat zepsuty (fragmenty)

Monachomachia (fragmenty)

Propozycje autorskie- Ignacy Krasicki Bajki (wybr)- Franciszek Karpiski Laura i Filon (fragmenty)

- Jzef Wybicki Pie Legionw Polskich we Woszech- Jan Potocki Rkopis znaleziony w Saragossie (fragmenty)

- Denis Diderot Kubu Fatalista i jego pan (fragmenty)

- Jonathan Swift Podre Guliwera (fragmenty)

Nauka o jzyku- poprawno wypowiedzi

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: biblioteki publiczne, czasopimiennictwo, encyklopedie i sowniki, Komisja Edukacji Narodowej, Konstytucja 3 maja, Legiony polskie (Legiony Dbrowskiego), obiady czwartkowe, obz reform, Powszechna deklaracja praw czowieka i obywatela, rozbiory, Sejm Czteroletni, Szkoa Rycerska, Teatr Narodowy, teatr szkolny, Towarzystwo do Ksig Elementarnych, Towarzystwo Przyjaci Nauk, Wielka encyklopedia francuska, Wielka Rewolucja Francuska, wolnomularstwo (masoneria)

filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: absolutyzm, absolutyzm owiecony, ateizm, deizm, empiryzm, konstytucja, libertynizm, materializm, optymizm poznawczy, postp, powrt do natury, prawa czowieka, prawo naturalne, racjonalizm, religia naturalna, rozum, tabula rasa, tolerancja, trjpodzia wadz, umowa spoeczna, utopia, utylitaryzm, wolterianizm

sztuka i kultura: antyk, arkada, arkadia, dydaktyzm, harmonia, iluzjonizm, klasycy wiedescy, klasycyzm, klasycyzm stanisawowski, mecenat, motywy mitologiczne, ogrd angielski, ogrd francuski, opera, perspektywa, powrt do natury, rokoko, salon, sentymentalizm, teatr dworski, teatr szkolny

czasopisma kulturalne: Gazeta Narodowa i Obca, Monitor, Zabawy Przyjemne i Poyteczne

orodki kultury: Londyn, Pary, Puawy, Warszawa, Wilno

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, antyczny kanon pikna, antyk, arkadia, bajka, cudzoziemszczyzna, czasopimiennictwo, czuo (czucie), deizm, drama, dydaktyzm, elegia, epos, erotyk, harmonia, hymn, imaginacja, kalendarze, klasycyzm, klasycyzm stanisawowski, komedia, libertynizm, mecenat, mora, motywy mitologiczne, naladowanie natury, obiady czwartkowe, oda, optymizm poznawczy, orientalizm, pamflet polityczny, poemat heroikomiczny, poemat opisowy, poetyka normatywna, powiastka filozoficzna, powie, powrt do natury, publicystyka polityczna, puenta, rokoko, romans, rozum, salon, satyra, sentymentalizm, sielanka, tragedia, utopia

nauka o jzyku: anakolut, barbaryzm, bd jzykowy, czysto jzyka, edukacja jzykowa, estetyka sowa, etykieta jzykowa, innowacja jzykowa, interpunkcja, kalka jzykowa, kompetencja jzykowa, kompozycja wypowiedzi, kryteria poprawnoci rodkw jzykowych, kultura jzyka polskiego, moda jzykowa, norma jzykowa, norma uytkowa, norma wzorcowa, ortografia, poprawno jzykowa, poradniki jzykowe, puryzm jzykowy, Rada Jzyka Polskiego, spjno wypowiedzi, sprawno jzykowa (stosowno jzykowa), szablon jzykowy, wiadomo jzykowa, tradycja jzykowa, uzus jzykowy

Nawizania- motywy i wtki owieceniowe we wspczesnych tekstach kultury

- klasycyzm owieceniowy a klasycyzm wspczesny

- bajka gatunek wci ywy

- sentymentalne tendencje we wspczesnej kulturze

- wiek owiecenia jako inspiracja dla twrcw filmowychTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Zbigniew Herbert Wilki i owieczki- Czesaw Miosz egnajcie wyspyZR

- Leszek Koakowski Jak szukalimy Lailonii (fragmenty)

- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Laura i FilonPropozycje autorskie- Ren Magritte Perspektywa: Madame Rcamier Davida (malarstwo)

- Cast away poza wiatem, re. Robert Zemeckis (film)- Amadeusz, re. Milo Forman (film)



- wypowied ustna- teksty owieceniowe i o tematyce owieceniowej

staa lektura gazety codziennej, tygodnika opinii, miesicznika i kwartalnika

KLASA 2

ROMANTYZM

O epoce


- od sentymentalizmu

do preromantyzmu (okres burzy i naporu)

- konflikt pokole wiek buntu i rewolucji

- za wolno nasz i wasz- przemiany spoeczne i polityczne w Europie

- legenda napoleoska- zabory ziem polskich

- powstanie listopadowe i Wielka Emigracja

- powstanie styczniowe

- ycie codzienne w romantyzmie

- idealistyczna filozofia romantyczna

- historiozofia romantyczna- gwne cechy sztuki epoki

- style epoki: romantyzm, neoromanizm, neogotyk, eklektyzm

- reprezentatywne dziea sztuki romantyzmu

- rozwj dramatu i teatru w romantyzmie (wpyw twrczoci Szekspira)Propozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Georg Wilhelm Friedrich Hegel Wykady z filozofii dziejw (fragmenty)Maurycy Mochnacki O literaturze polskiej w wieku XIX (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Eugne Delacroix Wolno wiodca lud na barykady (malarstwo)

Teksty z epoki- powstanie listopadowe jako przeycie pokoleniowe dla romantykw

- fascynacja redniowieczem

- fantastyka i groza w sztuce romantyzmu

- przenikanie si wiata fantastycznego z realnym

- ludowo i orientalizm

- motyw winy i kary w literaturze

- obraz nieszczliwego kochanka

- romantyczni bohaterowie literaccy: szalecy, obkani, samobjcy

- dewizy epoki: miej serce i patrzaj w serce; sigaj, gdzie wzrok nie siga; am, czego rozum nie zamie - romantyczny indywidualizm

- wena twrcza, natchnienie, geniusz artystyczny

- biografia romantycznego artysty

- poeta wieszcz

- pielgrzym, wdrowiec, tuacz

- martyrologia narodu polskiego

- prometeizm, mesjanizm

- mio romantyczna w ujciu komediowym

- dawne gatunki literackie wykorzystywane przez romantykw i nowe: dramat romantyczny, powie poetycka, poemat dygresyjny

- budowa dramatu romantycznego

- rola przyrody i pejza romantyczny w tekstach kulturyTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Adam Mickiewicz

Romantyczno

SonetyLiryki lozaskie*Dziady cz. IIIDziady cz. IV

*Pan TadeuszLiryki lozaskie- Juliusz Sowacki

Hymn (Smutno mi, Boe)

Grb Agamemnona- Cyprian Norwid

Fortepian Szopena

Bema pamici aobny rapsod

W Weronie

*** Co ty Atenom zrobi,

Sokratesie

ZR- Juliusz Sowacki Kordian

- Zygmunt Krasiski Nie-Boska Komedia - Johann Wolfgang Goethe Faust (fragmenty)- Friedrich Schiller Do radociPropozycje autorskie- Adam Mickiewicz Konrad Wallenrod (fragmenty)

- Mary Shelley Frankenstein, czyli nowy Prometeusz (fragmenty)

Nauka o jzyku- jzyk podstawowy rodek komunikacji

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: Belwederczycy, cenzura, martyrologia, Napoleon (mit), ojczyzna, patriotyzm, powstanie listopadowe, powstanie styczniowe, przyjaciele Moskale, rze galicyjska, spisek (spiskowiec), Sybir, tajne stowarzyszenia, Towarzystwo Patriotyczne, Wielka Emigracja, Wielka Rewolucja Francuska, Wiosna Ludw, zabr (austriacki, pruski, rosyjski), zsyka filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: bl istnienia(bl wiata), braterstwo ludw, filozofia czynu, heglizm, historiozofia, idealizm, irracjonalizm, metafizyka, natura (ksiga natury), panteizm, racjonalizm, spirytualizm, teodycea, towianizm, wolno

sztuka i kultura: biedermeier, egzotyka, fantastyka, gotycyzm, groza i niesamowito (horror), idealizacja, natura, neogotyk, oniryzm, orientalizm (Orient), pejza romantyczny, psychomachia, synkretyzm, synteza sztuk, twrczy chaos, wizjonerstwo, wyobrania (imaginacja, fantazja)

orodki kultury: Lww, Pary, Warszawa, Wilno, Weimar

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, antynomia, autoironia, bajka, ballada, bl istnienia (bl wiata), bunt, bajronizm, cenzura, dramat romantyczny, dygresja, egzotyka, elipsa, emigracja, epistolografia, epopeja, etos walki, forma otwarta, fragmentaryczno, gawda szlachecka, geniusz, gotycyzm, groteska, groza i niesamowito (horror), idealizacja, improwizacja, indywidualizm, ironia romantyczna, irracjonalizm, jzyk ezopowy, klasycyzm, komedia, komizm, liryka (maski, roli), list, ludowo, maa ojczyzna, martyrologia, mesjanizm, mio romantyczna, mimesis, mistycyzm, mit, motywy antyczne, motywy biblijne, motywy redniowieczne, nacjonalizm, narcyzm, nard (duch narodu), nastrojowo, natchnienie, natura, neogotyk, obd (szalestwo), oda, ojczyzna, oniryzm, orientalizm (Orient), osjanizm, patos, pejza romantyczny, pie, poemat, poezja ruin, poezja tyrtejska, powie (epistolarna, gotycka, historyczna, poetycka), preromantyzm, profetyzm, prometeizm, psychomachia, romans, sacrum profanum, samobjstwo, sarmatyzm, scottyzm, sensualizm, sentymentalizm, sonet, spirytualizm, spiskowiec, Sturm Und Drang (okres burzy i naporu), stylizacja, symbol, synkretyzm, synteza sztuk, szatan, szekspiryzm, testament poetycki, topos, towianizm, tradycja, tragizm, tuacz (pielgrzym, wdrowiec), twrczy chaos, tyrania, wajdelota, walenrodyzm, wampir, werteryzm, wieszcz, winkelriedyzm, wizjonerstwo, wolno, wyobrania (imaginacja, fantazja), zawiaty

nauka o jzyku: akt komunikacji, akt mowy, desygnat, funkcja wypowiedzi, gramatyka, idiom, intencja komunikacyjna wypowiedzi, jzyk, jzykoznawstwo (lingwistyka), kod jzykowy, kompetencja komunikacyjna, komunikat jzykowy, kontekst, nadawca, odbiorca, rozumienie wypowiedzi, skuteczno komunikacji, tabu jzykowe, wypowied, wyraz, znak

Nawizania- romantyczne motywy w sztuce pniejszych epok

- patriotyzm klski spadek po romantyzmie

- idee romantyczne anachroniczne, czy wci ywe

- romantyczna metafizyka zamieniona w horror,czyli inspiracje epok

we wspczesnym filmie Teksty wskazane w podstawie programowej

ZR

- Marcin wietlicki Jeszcze jeden- Maria Janion Do Europy tak, ale razem z naszymi umarymi (fragmenty)Propozycje autorskie- Krzysztof Rutkowski Braterstwo albo mier (fragmenty)

- Jerzy Duda-Gracz Szumica. Trio fortepianowe g-moll op. 8 z cyklu Chopinowi (malarstwo)

- Tomasz Rycki 12 stacji (fragmenty)

- Buntownik bez powodu, re. Nicholas Ray (film)

- Nosferatu wampir, re. Werner Herzog (film)



- wypowied ustna- teksty romantyczne i o tematyce romantycznej

POZYTYWIZM

O epoce


- wiek pary i elektrycznoci

- uprzemysowienie i urbanizacja

- gwne idee pozytywizmu (scjentyzm, utylitaryzm, ewolucjonizm, organicyzm, agnostycyzm)

- emancypacja i asymilacja mniejszoci

- pozytywizm warszawski

- walka z rusyfikacj i germanizacj

- rola prasy

- omijanie cenzury

- ksztatowanie si polskiej inteligencji

- ycie codzienne w pozytywizmie

- filozofia pozytywistyczna - gwne cechy sztuki doby pozytywizmu- style epoki: realizm, akademizm, historyzm, eklektyzm

- reprezentatywne dziea sztuki pozytywistycznej

- rozwj teatru w pozytywizmiePropozycje autorskie- teksty filozoficzne:

John Stuart Mill Co to jest utylitaryzm? (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Jean-Franois Millet Anio Paski (malarstwo)

Teksty z epoki- realizacja gwnych hase pozytywizmu w literaturze: praca organiczna, praca u podstaw, emancypacja kobiet i asymilacja mniejszoci, solidaryzm spoeczny

- spr midzy starymi a modymi

- heroizm walki a heroizm pracy

- gatunki charakterystyczne dla literatury epoki

- bujny rozwj powieci realistycznej

- rozwj gatunkw publicystycznych

- literacki obraz spoeczestwa jako organizmu

- pierwszoplanowi bohaterowie pozytywizmu: czowiek pracy, emancypujca si kobieta, wysadzony z sioda - obraz kapitalistycznego wyzysku w literaturze

- obrazy dawnej chway ku pokrzepieniu sercTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- *Bolesaw Prus Lalka

- Fiodor Dostojewski Zbrodnia i kara ZR

- Honor de Balzac Ojciec Goriot Propozycje autorskie- Eliza OrzeszkowaKilka sw o kobietach (fragmenty)Marta (fragmenty)- Adam AsnykDo modych

Jednego serca!

- Maria Konopnicka

Mendel Gdaski (fragmenty)

Wojna (cykl Z teki Artura Grottgera)- Bolesaw Prus Kroniki tygodniowe (fragmenty)

Nauka o jzyku- odmiany jzyka polskiego

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: asymilacja, cenzura, emancypacja, era Apuchtina, etos (inteligencki, pracy, walki), filantropia, germanizacja, inteligencja (warstwa spoeczna), kapitalizm, Kulturkampf, marksizm, mieszczastwo, noc paskiewiczowska, organicyzm, powstanie styczniowe, praca organiczna, praca u podstaw, rusyfikacja, socjalizm, socjologia, Staczyk (Teka Staczyka), starzy i modzi, Syberia, Szkoa Gwna, uwaszczenie, walka o byt, Wystawa wiatowa, zabr (austriacki, pruski, rosyjski)

filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: agnostycyzm, darwinizm, determinizm, empiryzm, ewolucjonizm, filantropia, organicyzm, racjonalizm, scjentyzm, utylitaryzm sztuka i kultura: akademizm, eklektyzm, historyzm, impresjonizm, malarstwo historyczne, naturalizm, realizm, sztuka tendencyjna (sztuka z tez) czasopisma kulturalne: Kurier Warszawski, Przegld Tygodniowy, Tygodnik Ilustrowany, Wdrowiec orodki kultury: Krakw, Londyn, Pary, Warszawa media: dagerotyp

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): asymilacja, dramat mieszczaski, emancypacja, felieton, jzyk ezopowy, kronika tygodniowa, krytyka literacka, list z podry, lud, naturalizm, nowela, obrazek, opowiadanie, organicyzm, powie (historyczna, naturalistyczna, polifoniczna, realistyczna, tendencyjna), praca organiczna, praca u podstaw, publicystyka, realizm, recenzja, reporta, sonet, symbol

nauka o jzyku: dialekt, dialektyzm, gramatyka, gwara, jzyk literacki, jzyk narodowy, jzyk oglny, jzyk zawodowy, mazurzenie, odmiana nieoficjalna, odmiana oficjalna, odmiana pisana, odmiana ustna, odmiany rodowiskowe, odmiany terytorialne, slang, zasig jzyka, argon

Nawizania- motywy pozytywistyczne w dzisiejszym wiecie

- inteligent w pozytywizmie a inteligent we wspczesnej Polsce

- emancypantki a feministki

- kapitalizm pozytywistyczny a wspczesny Teksty wskazane w podstawie programowej

ZR

- Stefan Chwin Wiedeska mio Stacha W. (fragment)

Propozycje autorskie- Andrzej Waligrski Rycerzy trzech (fragment)- Micha Witkowski Postinteligent (fragmenty)

- Kinga Dunin Kobieta w yciu publicznym (Kobieta publiczna) (fragmenty)

- Burd Chalifa w Dubaju (architektura)

- Faraon, re. Jerzy Kawalerowicz (film)- Dug, re. Krzysztof Krauze (film)



- wypowied ustna- teksty pozytywistyczne i o tematyce pozytywistycznej

MODA POLSKA

O epoce

(kontekst historyczny, filozoficzny i artystyczny)- nazwy i ramy czasowe epoki

- przeom antypozytywistyczny

- modopolskie rozterki i dekadenckie nastroje

- Galicja centrum Modej Polski

- ycie codzienne

na przeomie wiekw

- zmiana hierarchii wartoci, czyli filozofia przeomu wiekw XIX i XX

- gwne cechy sztuki modernistycznej

- rnorodno kierunkw i nurtw w sztuce epoki: naturalizm, impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm, secesja

- reprezentatywne dziea sztuki przeomu XIX i XX w.

- rozkwit teatru (Wielka Reforma Teatralna)Propozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Arthur Schopenhauer wiat jako wola i wyobraenie (fragmenty)

Friedrich Nietzsche Poza dobrem i zem (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Jacek Malczewski Melancholia

Teksty z epoki- rnorodno motyww i wtkw w sztuce epoki

- schykowo i dekadentyzm jako postawy twrcw epoki

- rola cyganerii artystycznej

- psychizacja krajobrazu w literaturze

- rola symbolu w sztuce

- fascynacja ludowoci chopomania

- zauroczenia Tatrami i folklorem gralskim

- rola kabaretu literackiego

- subiektywizacja artystycznej wizji wiata

- artysta kontra filister

- A to Polska wanie, czyli obraz spoeczestwa polskiego w Weselu

- gatunki charakterystyczne dla literatury przeomu XIX i XX w.

- przemiany w prozie modernistycznejTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Kazimierz Przerwa-Tetmajer

Koniec wieku XIX

Melodia mgie nocnych

Eviva larte

Lubi, kiedy kobieta

- Leopold Staff

Deszcz jesienny

Kowal

Przedpiew

- Jan Kasprowicz

Krzak dzikiej ry

Dies irae (fragmenty)

Ksiga ubogich (wybr)

- *Stanisaw Wyspiaski Wesele- Wadysaw Reymont Chopi, t. 1: Jesie - Joseph Conrad Jdro ciemnoci Propozycje autorskie- Stanisaw Przybyszewski Confiteor (fragmenty)- Tadeusz Boy-eleski Swka (fragmenty)- Arthur Rimbaud Statek pijany (fragmenty)

- Charles Baudelaire Kwiaty za (wybr)

Nauka o jzyku- sowa i ich znaczenia

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: cenzura, etos walki, germanizacja, inteligencja (warstwa spoeczna), powstanie styczniowe, rewolucja 1905, rewolucja padziernikowa, rusyfikacja, Wystawa wiatowa, zabr (austriacki, pruski, rosyjski)

filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: irracjonalizm, nadczowiek, nirwana, oniryzm, podwiadomo, przeom antypozytywistyczny, przewartociowanie wartoci, psychoanaliza

sztuka i kultura: balet, bohema, chopomania, cyganeria, Daleki Wschd, dekadentyzm, demonizm, dionizyjsko, eklektyzm, ekspresjonizm, erotyzm, filister, fin de sicle, folklor, groteska, impresjonizm, ironia, Jama Michalikowa, japoszczyzna, kabaret, ludowo, manifest, melancholia, modernizm, nadczowiek, naga dusza, Nagroda Nobla, nastrojowo, natura, naturalizm, neogotyk, neoromantyzm, oniryzm, orientalizm, parnasizm, plakat, polifoniczno (w muzyce), postimpresjonizm, prerafaelici, przeom antypozytywistyczny, przewartociowanie wartoci, realizm, reyser, skandal, styl zakopiaski, subiektywizm, symbol, symbolizm, synestezja, synkretyzm, synteza sztuk, szatan, sztuka dla sztuki, sztuka uytkowa, taniec, Tatry, teatr, Wielka Reforma Teatralna, witra

motywy: artysta (zapoznany), choroba (grulica), femme fatale, szatan

czasopisma kulturalne: Chimera, ycie (krakowskie)

kabaret: Zielony Balonik

media: telegraf

orodki kultury: Krakw, Lww, Monachium, Pary, Warszawa, Zakopane

literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): alegoria, artysta kapan, chopomania, cyganeria, Daleki Wschd, dekadentyzm, demonizm, dionizyjsko, dramat, dulszczyzna, ekspresjonizm, erotyzm, esej, filister, folklor, franciszkanizm, groteska, gwara podhalaska, hedonizm, hymn, impresjonizm, ironia, jzyk ezopowy, kabaret, kawiarnia literacka, klasycyzm, ludowo, manifest, melancholia, mit, modernizm, motywy romantyczne, muzyczno, nadczowiek, naga dusza, Nagroda Nobla, nastrojowo, nastrj, naturalizm, neoromantyzm, niewiadomo (podwiadomo), nirwana, oniryzm, orientalizm (Orient), parnasizm, poeta przeklty, postimpresjonizm, powie (modopolska, naturalistyczna, polifoniczna, realistyczna), przeom antypozytywistyczny, przewartociowanie wartoci, realizm, subiektywizm, symbol, symbolizm, synestezja, synkretyzm, synteza sztuk, szatan, sztuka dla sztuki, wiersz (sylabiczny, sylabotoniczny, toniczny)

nauka o jzyku: antonim, desygnat, etymologia, eufemizm, frazeologizm, homonim, idiom, kalka, nacechowanie wyrazu, nazwy pospolite, nazwy wasne, neologizm, polisemia, sowa klucze, sownictwo fachowe, sownictwo gwarowe, sownictwo kolokwialne, synonim, termin, tre wyrazu, wulgaryzm, wyraz oficjalny, wyraz potoczny, wyrazy wieloznaczne, zakres wyrazu, znaczenie wyrazu

Nawizania- motywy modopolskie we wspczesnej sztuce

- dulszczyzna dawniej i dzi

- melancholia moda czy choroba?

- modopolskie inspiracje we wspczesnej sztuce filmowejTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Ziemia obiecana, re. Andrzej Wajda (film)

ZR

- Gabriela Zapolska Moralno pani Dulskiej, re. Tomasz Zygado (spektakl teatralny)

Propozycje autorskie- Antoni Kpiski Melancholia (fragmenty)

- Tomasz Burek 1905, nie 1918 (fragmenty)

- Edward Redliski Konopielka (fragmenty)

- Paktofonika Chwile ulotne (fragmenty)

- Pablo Picasso niadanie na trawie (malarstwo)

- Cakowite zamienie, re. Agnieszka Holland (film)



- wypowied ustna- teksty modopolskie i o tematyce modopolskiej

DWUDZIESTOLECIE MIDZYWOJENNE

O epoce


- rewolucje, kryzys, odkrycia naukowe

- faszyzm, nazizm, komunizm, stalinizm

- odrodzenie Polski

- ycie codzienne w okresie midzywojennym- filozofia dwudziestolecia midzywojennego

- gwne cechy sztuki epoki

- triumf awangardy

- kultura masowa

- rnorodno oraz

interdyscyplinarno kierunkw i nurtw w sztuce dwudziestolecia: ekspresjonizm, symbolizm, fowizm, futuryzm, kubizm, dadaizm, suprematyzm, surrealizm, realizm socjalistyczny

- reprezentatywne dziea sztuki dwudziestolecia midzywojennego

- rozwj sztuki filmowej

- rozwj teatru w dwudziestoleciuPropozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Zygmunt Freud Kultura jako rdo cierpie (fragmenty)

Florian Znaniecki Upadek cywilizacji zachodniej (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Salvador Dali Ponca yrafa (malarstwo)

Teksty z epoki- bogactwo i rnorodno motyww i wtkw w kulturze dwudziestolecia

- sprzecznoci epoki: awangarda neoklasycyzm,

fascynacja miastem ucieczka do natury, realizm oniryzm, optymizm pesymizm

- intertekstualno dzie midzywojnia

- grupy literackie epoki: Skamander, futuryci, Awangarda Krakowska, Druga Awangarda

- antytradycjonalizm

- walka o tre kontra walka o form

- rne ujcia rzeczywistoci: mityzacja, groteskowo, deformacja, idealizacja, brutalizacja, katastrofizm

- nowy jzyk poetycki

- gatunki charakterystyczne dla literatury epoki

- dynamiczny rozwj powieciTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Bolesaw Lemian

W malinowym chruniaku

Ballada bezludna

- Julian Tuwim

Mieszkacy

Przy okrgym stoleBal w operze (fragmenty)- Jan Lecho Herostrates- Julian Przybo Notre-Dame- Konstanty Ildefons Gaczyski Serwus, Madonna- Jarosaw Iwaszkiewicz Panny z Wilka

- *Bruno Szulc Sklepy cynamonowe - *Witold Gombrowicz Ferdydurke - Stefan eromski Przedwionie - Jzef Czechowicz May mit- Maria Kuncewiczowa CudzoziemkaZR- Stanisaw Ignacy Witkiewicz Szewcy - Michai Buhakow Mistrz i Magorzata

- Maria Pawlikowska-Jasnorzewska Pocaunki

- Franz Kafka Proces Propozycje autorskie

- Tadeusz Peiper

Punkt wyjciaUlica- Bruno Jasieski

But w butonierce- Jednoduwka futurystuw. Manifest w sprawie poezji futurystycznej (fragmenty)

Nauka o jzyku- konstruowanie wasnej wypowiedzi

TERMINY I POJCIA

historia, nauka, owiata: antysemityzm, bolszewizm, cenzura, cud nad Wis, kolektywizm, komunizm, kryzys, nazizm, powstania (lskie, wielkopolskie), propaganda, rewolucja, sanacja, socjalizm, stalinizm, teoria wzgldnoci, totalitaryzm, urbanizm, wojna polsko-bolszewicka, I wojna wiatowa filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: archetyp, behawioryzm, personalizm chrzecijaski, niewiadomo (podwiadomo), psychoanaliza sztuka i kultura: abstrakcjonizm, adaptacja filmowa, awangarda, dadaizm, dysonans (muzyka), eklektyzm, ekspresjonizm, figuratywno, film (kino,

X muza), folklor, formizm, fotografia, fotomonta, funkcjonalizm, futuryzm, groteska, intertekstualno, jazz, kabaret, karykatura, kola, kubizm, kultura masowa, manifest, monta, neoklasycyzm, neorealizm, oniryzm, plakat, prowokacja artystyczna, prymitywizm, ready made (przedmiot gotowy), realizm socjalistyczny, reklama, satyra, surrealizm (nadrealizm), symbolizm, sztuka uytkowa, teatr grupy i formacje literackie: Awangarda Krakowska, Druga Awangarda, Kwadryga, Skamander czasopisma kulturalne: Wiadomoci Literackie, Zwrotnica, agary orodki kultury: Krakw, Lww, d, Pozna, Stawisko, Warszawa, Wilno, Zakopane, Ziemiaska (kawiarnia literacka)

media: radio, telefon literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): absurd, antyutopia, archetyp, autentyzm, autobiografizm, awangarda, ballada, Czysta Forma, dadaizm, deformacja, dramat, dziennik, eseistyka, everyman, felieton, groteska, hermetyczno, introspekcja, intuicjonizm, ironia, irracjonalizm, karykatura, katastrofizm, klasycyzm, ludowo, manifest, manipulacja, mit (biograficzny, kresw, mocarstwowoci, narodowy), mityzacja, powie (obyczajowa, polityczna, psychologiczna, radiowa, realistyczna), powie parabola, powie rzeka, saga rodzinna, satyra, strumie wiadomoci, symbol, synekdocha, sytuacja kafkowska, tradycja (biblijna, literacka, modernistyczna, narodowa, romantyczna, ydowska), tragizm, utopia, witalizm nauka o jzyku: adiustacja tekstu, adresat, akapit, bibliografia, cytat, dedykacja, epilog, forma gatunkowa, gatunki wypowiedzi, indeks, intencja, interpretacja, interpunkcja, kompozycja wypowiedzi, konspekt wypowiedzi, korekta tekstu, motto, mowa niezalena, mowa zalena, ortografia, plan wypowiedzi, podtytu, puenta, poprawno jzykowa, przypis, redagowanie tekstu, rozdzia, spis treci, spjno wypowiedzi, streszczenie, styl, szyk wyrazw, rdtytu, teksty multimedialne, temat, tytu, wstp, wypracowanie, zakoczenie, zwroty adresatywne

Nawizania- motywy z dwudziestolecia we wspczesnej sztuce

- recepcja wybitnych indywidualnoci epoki we wspczesnej kulturze

- inspiracje motywami z dwudziestolecia we wspczesnym kinieTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Czesaw Miosz Traktat poetycki (fragmenty)ZR- Jerzy Harasymowicz Sztuka Makowskiego

Propozycje autorskie- Roman Loth (red.) Na rogu wiata i nieskoczonoci. Wspomnienia o Franciszku Fiszerze (fragmenty)- Jan Boski Witkacy na zawsze (fragmenty)

- Marek Krajewski mier w Breslau (fragmenty)

- Bonnie and Clyde, re. Arthur Penn (film)

- Sanatorium Pod Klepsydr, re. Wojciech Jerzy Has (film)



- wypowied ustna- teksty z dwudziestolecia midzywojennego i o tematyce dotyczcej dwudziestolecia midzywojennego


KLASA 3

WOJNA I OKUPACJA

O epoce

(kontekst historyczny i artystyczny)- nazwa i ramy czasowe epoki

- czas walki i zagady

- tragizm pokolenia Kolumbw

- Holocaust

- hitleryzm, stalinizm, totalitaryzm

- ycie codzienne w czasie wojny i okupacji

- owiata, kultura i sztuka pod okupacjPropozycje autorskie- sztuki plastyczne, architektura, np. Max Ernst Europa po deszczu

Teksty z epoki- rne obrazy wojny i okupacji w tekstach kultury

- prby zachowania godnoci i czowieczestwa w nieludzkich czasach

- powrt do tradycji romantycznych

- ucieczka przed koszmarem rzeczywistoci w wiat poetyckiej kreacji

- upadek tradycyjnych wartoci moralnych

- katastroficzna wizja wiata

- portret czowieka zlagrowanego

- kat i ofiaraTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Krzysztof Kamil Baczyski

Pokolenie [Wiatr drzewa

spienia]

Z gow na karabinie

Niebo zote ci otworz

Biaa magia

- Tadeusz Borowski Opowiadania (wybr)

- Czesaw Miosz Campo di Fiori

ZR

- Tadeusz Gajcy WczorajszemuPropozycje autorskie- Anne Frank Dziennik

Nauka o jzyku- wiat podlega ocenie jzyk a wartoci

TERMINY I POJCIA historia, nauka, owiata: antysemityzm, armia polska na Wschodzie, armia polska na Zachodzie, Armia Krajowa, Auschwitz (Owicim), cenzura, bomba atomowa, deportacja, eksterminacja, emigracja, etos walki, faszyzm, getto, guag, Holocaust, kampania wrzeniowa, Katy, konspiracja, agry, obz koncentracyjny, obz zagady, oflag, nazizm, pokolenie Kolumbw, powstanie warszawskie, powstanie w getcie warszawskim, muzuman, szmalcownik, tajne nauczanie (komplety), totalitaryzm, II wojna wiatowa, zagada ydw (Holocaust) czasopisma: Biuletyn Informacyjny, gadzinwki, Sztuka i Nard literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): apokalipsa (Apokalipsa speniona), behawioryzm (behawiorystyczna technika Tadeusza Borowskiego), czas pogardy, czowiek zlagrowany, dzienniki lat wojny, epoka piecw, katastrofizm (generacyjny, historiozoficzny), literatura faktu, motywy romantyczne, okupacja, podziemie, pokolenie Kolumbw, tragizm historii, wojna, zagada ydw (Holocaust) nauka o jzyku: agresja jzykowa, brutalizacja jzyka, chwyty erystyczne, etyka sowa, etykieta jzykowa, intencja, kamstwo, manipulacja jzykowa, perswazja, prawdomwno, przeklestwo, szacunek dla uczestnikw aktu komunikacji, tabu jzykowe, wartociowanie, wulgaryzm, wyrazy nacechowane emocjonalnie, wyrazy nieprzyzwoite, wyzwisko, yczliwo dla odbiorcy wypowiedzi

Nawizania- trauma wojenna staym motywem w kulturze drugiej poowy XX w.

- prby zrozumienia mechanizmw systemu totalitarnego

- kontrowersje wok Holocaustu

- sztuka filmowa wobec wojny i okupacji Teksty wskazane w podstawie programowej

ZP

- Hanna Krall Zdy przed Panem Bogiem - Popi i diament, re. Andrzej Wajda (film)ZR- Anna wirszczyska Budowaam barykad (fragmenty)Propozycje autorskie- Kazimierz Moczarski Rozmowy z katem (fragmenty)

- Andrzej Wrblewski Rozstrzelanie (malarstwo)

- Lao Che Godzina W

- Pianista, re. Roman Polaski (film)



- wypowied ustna- teksty z okresu wojny i okupacji oraz o tematyce dotyczcej wojny i okupacji

WSPCZESNO

O epoce

(kontekst historyczny, filozoficzny i artystyczny)- historia wiata

po zakoczeniu II wojny wiatowej

- momenty przeomowe w dziejach najnowszych

- PRL Polska wersja komunizmu

- III RP

- ycie codzienne po 1945 r.

- wielo kierunkw i pogldw w filozofii wspczesnej

- gwne cechy sztuki wspczesnej

- bogactwo i zrnicowanie kierunkw, nurtw

oraz tendencji w sztuce

- interdyscyplinarno wspczesnych dzie sztuki

- dominacja kultury masowej

- oblicza wspczesnego teatruPropozycje autorskie- teksty filozoficzne:

Albert Camus By katem lub ofiar (fragmenty)

Jzef Tischner Spr o istnienie czowieka (fragmenty)

- sztuki plastyczne, architektura, np. Andy Warhol Marylin Monroe (malarstwo)

Teksty z epoki- bogactwo i rnorodno motyww i wtkw w kulturze wspczesnej

- przekraczanie kolejnych granic i barier w sztuce

- pytania o kondycj czowieka po czasach zagady

- sztuka wobec totalitaryzmu

- zniewolone umysy twrcw PRL-u

- gra z cenzur w PRL-u

- twrczo na emigracji

- powroty do tradycji

- bunt modych

- poszukiwanie nowych rodkw wyrazu

- eksperymenty poezji lingwistycznej

- awans literatury faktu

- samotno w tumie

- realizm czy realizm magiczny

- szukanie wartoci i wzorw w skomplikowanej rzeczywistoci

- miejsce Boga i wiary we wspczesnym wiecie

- eklektyzm gatunkowy w literaturze

- intertekstualnoTeksty wskazane w podstawie programowej

ZP- Tadeusz Rewicz

Ocalony

Nadejcie poety i pocigu

osobowego- Czesaw MioszDzieci EuropyTo- Zbigniew Herbert

Przesanie Pana Cogito

Apollo i Marsjasz

- Miron Biaoszewski

Karuzela z Madonnami

Podogo bogosaw!

- Wisawa Szymborska

Kot w pustym mieszkaniu

Dwie mapy Bruegla- Ewa Lipska Dyktando- Stanisaw BaraczakOkrelona epokaWypeni czytelnym pismem- Adam Zagajewski Jechado Lwowa

- Gustaw Herling-Grudziski Inny wiat

- Ryszard Kapuciski Podre z Herodotem (fragmenty)

- Sawomir Mroek Tango - Albert Camus Duma - George Orwell Rok 1984 (fragmenty)

- Jan Pawe II Homilia wygoszona 2 czerwca 1979 r. w Warszawie na Placu Zwycistwa

ZR

- Gustaw Herling-Grudziski Wiea- Andrzej Bursa Z gier i zabaw dziecicych- Edward Stachura ycie to nie teatr

- Jan Pawe II Tryptyk Rzymski (fragmenty)

- Czesaw Miosz Zniewolony umys (fragmenty)

- Tadeusz Konwicki Kronika wypadkw miosnych (fragmenty)

- Olga Tokarczuk Szafa (fragmenty)- Krzysztof Kkolewski Jak umieraj niemiertelni (fragmenty)- Pawe Huelle Weiser Dawidek (fragmenty)- Leopold Tyrmand Dziennik 1954 (fragmenty)- Kurt Vonnegut Kocia koyska (fragmenty)- Gabriel Garcia Marquez Sto lat samotnoci (fragmenty)

- Sawomir Mroek Tango, re. Maciej Englert (spektakl teatralny)

Propozycje autorskie- Dorota Masowska Wojna polsko--ruska pod flag biao-czerwon (fragmenty)

- Wojciech Kuczok Gnj (fragmenty)

- Sala samobjcw, re. Jan Komasa

(film)

Nauka o jzyku- manipulacja jzykowa

TERMINY I POJCIA historia, nauka, owiata: amerykanizacja, antyfaszyzm, antyinteligencko, antykomunizm, antysemityzm, atomowa apokalipsa, Auschwitz (Owicim), bro nuklearna, cenzura, czystki etniczne, demokracja, deportacja, drugi obieg wydawniczy, dzieci kwiaty (hippisi), eksterminacja, emigracja, faszyzm, getto, globalizacja, globalna wioska, guag, Holocaust, indoktrynacja, Instytut Literacki (Pary), Jedwabne, Komitet Obrony Robotnikw (KOR), komunizm, konspiracja, konsumpcjonizm, kontestacja, kontrkultura, Kresy, kryzys (gospodarczy, kultury, rodziny, wartoci), kult jednostki, ldowanie na Ksiycu, maa ojczyzna, manipulacja polityczna, marksizm, mcdonaldyzacja, mur berliski, nazizm, NKWD, odwil, Okrgy St, opozycja polityczna, pierestrojka, podziemie solidarnociowe, Pokojowa Nagroda Nobla, pokolenie (Kolumbw, Wspczesnoci, Nowej Fali, 76, bruLionu, 89, JPII), polskie miesice (Padziernik 56, Marzec 68, Czerwiec 76, Grudzie 70, Sierpie 80, Czerwiec 89), propaganda, przeom padziernikowy, przeycie pokoleniowe, socjalizm, Solidarno, sowietyzacja, Sprawiedliwi wrd Narodw wiata, stalinizm, stan wojenny, subkultury modzieowe (punk, hip-hop itd.), totalitaryzm, Unia Europejska, wycig zbroje, zagada ydw (Holocaust), Zmotoryzowane Oddziay Milicji Obywatelskiej (ZOMO), elazna kurtyna filozofia, religia, myl spoeczno-polityczna: absurd (filozofia absurdu), behawioryzm, egzystencjalizm, feminizm, fenomenologia, filozofia chrzecijaska, franciszkanizm, nihilizm, psychoanaliza sztuka i kultura: abakan, abstrakcjonizm, adaptacja filmowa, antyestetyzm, autotematyzm, awangarda, deformacja, eklektyzm, ekspresjonizm abstrakcyjny, environment, film (kino, X muza), folklor, fotografia, groteska, happening, high-tech, hiperrealizm, hipertekst, instalacja, interdyscyplinarno, intertekstualno, jazz, kabaret, kicz, kino moralnego niepokoju, klasycyzm, konceptualizm, konwencja artystyczna, kultura popularna (popkultura), land art (sztuka ziemi), minimal art, neorealizm (film), nowy realizm, nowa fala w kinie, op-art, performance, plakat, polska szkoa filmowa, polska szkoa plakatu, popkultura, popular art (pop-art), postmodernizm, ready made (przedmiot gotowy), reality show, recykling, reklama, rock, serial telewizyjny, suchowisko, socrealizm (realizm socjalistyczny), street art (sztuka ulicy), surrealizm (nadrealizm), synkretyzm, sztuka internetu, turpizm, wideo-art czasopisma kulturalne: bruLion, Dialog, Kultura (paryska), Kultura (warszawska), Twrczo, Tygodnik Powszechny, Wspczesno, Zapis, ycie Literackie orodki kultury: Krakw, Londyn, d, Monachium (Radio Wolna Europa), Nowy Jork, Pary (Instytut Literacki), Warszawa teatry i kabarety: Kabaret Starszych Panw, Piwnica pod Baranami, Pod Egid, Studencki Teatr Satyrykw (STS), Teatr 8 Dnia, Teatr Telewizji media: fotografia, fotoreporta, internet, komputer, MP3, MP4, pyta analogowa (longplay), radio, rodki masowego przekazu (mass media), telefon komrkowy, telewizja literatura (tematy, idee, gatunki, cechy stylistyczne): agitka, aluzja literacka, antybohater, antydramat, antypoezja, antypowie (nowa powie), antyutopia (dystopia, czarna utopia), autotematyzm, awangarda, cenzura, dramat dokumentalny, drugi obieg wydawniczy, dziennik, esej, fantasy, folklor, groteska, ironia, jzyk ezopowy, kryzys rodziny, liryka maski, liryka roli, literatura faktu, may realizm, manipulacja jzykowa, monolog wewntrzny, Nagroda Literacka Nike, literacka Nagroda Nobla, neoklasycyzm, Nowa Fala, nowomowa, nowy realizm, nurt wiejski w literaturze, piosenka, poezja lingwistyczna, postmodernizm, powie (autobiograficzna, autotematyczna, fantastycznonaukowa, fantasy, polityczna, postmodernistyczna, produkcyjna, psychologiczna), realizm, recykling, reporta, satyra, science fiction (fantastyka naukowa), tradycja, turpizm, utopia, wiersz biay, wiersz wolny, wywiad, wywiad rzeka nauka o jzyku: analiza krytyczna, barwa gosu, demagogia, emfaza, eufemizm, frazes, intencja, ironia, jzyk ciaa, jzyk reklamy, kamstwo, nowomowa, oglnikowo sformuowa, perswazja, przemilczenie, przezwisko, slogan, szablon jzykowy, tekst propagandowy



- wypowied ustna- teksty wspczesne


IV. Procedury osigania celw ksztaceniaProcedury, czyli metody nauczania, to systematycznie stosowane przez nauczyciela sposoby postpowania, ktre daj si powtarza i prowadz do zamierzonego celu. Przy wyborze metod trzeba uwzgldni podstawowe zasady dydaktyczne oraz strategie nauczania i uczenia si, a take reguy odnoszce si do nauczania danego przedmiotu. Efektywne nauczanie przedmiotu jzyk polski jest szczeglnie trudne z uwagi na bardzo wysokie wymagania programowe i ograniczon liczb godzin na ich realizacj.

W programie Ponad sowami zaproponowano rnorodne metody i formy pracy dydaktycznej, ktre powinny by wspierane najnowszymi osigniciami techniki. Wybr uwarunkowany jest rnymi czynnikami, m.in.:

celami dydaktycznymi zaj,

treciami ksztacenia,

zainteresowaniami uczniw i ich moliwociami percepcyjnymi,

rodkami dydaktycznymi dostpnymi na konkretnej lekcji.

Planowanie powinno wic zacz si od uwiadomienia sobie celw, ktre maj by osignite, i rozpoznania materiau nauczania. Wstpny projekt naley nastpnie skorygowa, uzaleniajc jego realizacj od moliwoci konkretnej grupy uczniw i posiadanych rodkw dydaktycznych.

Podstawowe zasady dydaktyczne powinny sprowadza si do tego, by nauczanie byo przede wszystkim przystpne i stwarzao warunki do zainteresowania zagadnieniami omawianymi na zajciach. Mona wwczas myle o: wiadomym i aktywnym uczestnictwie modych ludzi w procesie nauczania

i uczenia si,

czeniu treci teoretycznych z dziaaniami praktycznymi,

systematycznoci,

trwaoci wiedzy uczniw.

Stosujc podstawowe strategie dydaktyczne nauczania i uczenia si: metod asocjacyjn (czyli uczenie si przez przyswajanie), problemow (czyli uczenie si przez odkrywanie), operacyjn (czyli uczenie si przez dziaanie) i emocjonaln (czyli uczenie si przez przeywanie), mona na zajciach osign przy duej dyscyplinie i systematycznoci ze strony prowadzcego dobre rezultaty.

Warto te pamita, e w tym przedmiocie nadrzdna powinna by zasada takiego przekazywania wiedzy, by zgodnie z podstaw programow analizowane i interpretowane byy rnorodne teksty kultury. Uatwi to odczytywanie najwaniejszych na jzyku polskim utworw literackich.

Dobranie zrnicowanych tekstw kultury stwarza moliwo zastosowania wielu odmiennych metod nauczania, z ktrych najbardziej przydatne bd nastpujce:1) metody podajce wykad, praca z tekstem podrcznika, opis, pogadanka;

2) metody poszukujce metoda heurystyczna, metoda hermeneutyczna, metoda problemowa (za i przeciw, projekt, mapa mentalna, portfolio), dyskusja (dyskusja panelowa, burza mzgw, metaplan);

3) metody wdraajce do praktycznego dziaania zajcia praktyczne, przekad intersemiotyczny (np. przygotowanie spektaklu teatralnego, zorganizowanie w szkole konkursu prac uczniw);

4) metody ogldowe drama, wycieczka (np. wyjcie do teatru, kina, na wystaw).

Zastosowanie tych metod pozwoli na:

zainteresowanie uczniw yciem kulturalnym,

usystematyzowanie wiedzy o historii literatury,

wyrobienie nawyku uczestniczenia we wspczesnym yciu kulturalnym,

wdroenie do korzystania z rnych rde informacji,

wyrabianie wasnego zdania na temat omawianego tekstu kultury,

tolerancyjne przyjmowanie innych opinii o rnorodnych tekstach kultury.

Ad. 1) Metody podajce

Metod wykadu warto ograniczy do niezbdnego minimum. Mona j wykorzysta np. w muzeum, sali wystawowej lub podczas wizyty w innej instytucji kulturalnej. Szczeglnie cenne bdzie polecenie uczniom, by w trakcie wykadu robili notatki, ktre nastpnie zostan ocenione. Praca z tekstem podrcznika powinna dotyczy tekstw literackich, publicystycznych, popularnonaukowych. Opis dziea literackiego lub wydarzenia kulturalnego mona zastosowa na przykad po wycieczce do instytucji kulturalnej (po odpowiednim przygotowaniu teoretycznym z podrcznika). Pogadank warto wykorzysta, gdy na lekcj uda si zaprosi osob zwizan z dziaalnoci kulturaln.

Ad. 2) Metody poszukujce

Metoda heurystyczna umoliwia takie kierowanie myleniem i dziaaniem uczniw, by dziki pytaniom zadawanym przez prowadzcego zajcia krok po kroku doszli do samodzielnej interpretacji tekstu kultury. Dobrze jest zastosowa nie tylko pytania, lecz take wiczenia praktyczne.

Metoda hermeneutyczna daje sposobno badania wspczesnych tekstw bez odwoywania si do kontekstw historycznych i biograficznych. Oderwanie od tych konotacji wyzwoli odwag w poszukiwaniach, poniewa ucze nie bdzie obciony strachem przed niewiedz.

Metoda problemowa pozwala, by uczniowie (samodzielnie lub w grupach) zbadali zagadnienie, wykorzystujc rne rda informacji. Na zajciach z jzyka polskiego wikszo problemw bdzie miaa charakter otwarty (tzn. rozwizanie nie jest znane). Rzadziej bd pojawiay si formy zamknite (tzn. rozwizanie problemu jest znane, ale nie uczniom). Jest to wprawdzie spore wyzwanie dla nauczyciela, ale uatrakcyjnia zajcia i tworzy platform porozumienia midzy prowadzcym a uczniami, gdy wszyscy s w tej samej sytuacji poznawczej.

Na zajciach dobrze sprawdza si metoda za i przeciw. Nie tylko przygotowuje do dyskusji, lecz take umoliwia skonfrontowanie wasnego stanowiska z innym, uczy kultury rozmowy, negocjacji i poszanowania cudzych pogldw. Stosowanie tej metody uczy odwanego formuowania wasnych sdw i uatwia ich ewentualn weryfikacj bez obawy posdzenia o brak wiedzy.

W stosunku do najbardziej zainteresowanych przedmiotem warto wykorzysta metod projektu. Ucze (lub grupa uczniw) poza systematycznym kursem na lekcjach moe realizowa wybrany i uzgodniony z nauczycielem projekt. Uczy to samodzielnoci, planowania pracy, przedsibiorczoci, kreatywnoci, wsppracy w grupie, gromadzenia materiaw z rnych rde, projektowania sposobu prezentacji i sprawdzania, czy wybrane zagadnienie i sposb jego przedstawienia znalazy zainteresowanie wrd odbiorcw. Szczeglnie praca w maych grupach stymuluje uczniw, obliguje do syntetyzowania wiedzy, a tym samym uczy uczenia si.

Aktywizowaniu uczniw, nawet najsabszych, suy mapa mentalna. Kada osoba ma okazj do wypowiedzenia si, do prezentacji wasnych skojarze i pomysw. Sporzdzanie mapy mentalnej stwarza pole do popisu dla uczniw kreatywnych, a tym sabszym daje moliwo wczenia si do pracy.

Metoda portfolio ksztaci umiejtnoci wyszukiwania i segregowania informacji na wybrany temat, a take uczy modych ludzi terminowoci, systematycznoci oraz planowania ze wzgldu na wyznaczony czas opracowania zagadnienia. Nauczyciel za zyskuje sposobno do lepszego poznania ucznia, gdy zawarto jego portfolio wiadczy o krgu zainteresowa, o skali poszukiwa, o samodzielnoci, pomysowoci i wnikliwoci. Ponadto prezentacja pracy przed klas pozwala oceni medialne umiejtnoci ucznia oraz uzmysawia, jak wypad na tle klasy, i czy zmieci si w czasie przeznaczonym na wystpienie.

W trakcie zaj doskonale sprawdzaj si wszelkie formy dyskusji (dyskusja panelowa, burza mzgw, metaplan). Nie tylko odgrywaj donios rol w ksztatowaniu sprawnoci jzykowej uczniw, lecz take umoliwiaj przygotowanie do zabierania gosu w publicznej dyskusji (tak niezbdnej we wspczesnym wiecie). Debata dotyczca wybranego najlepiej kontrowersyjnego zagadnienia moe by prowadzona przez ucznia, a nauczyciel bdzie jednym z jej uczestnikw, przy czym wyznaczona osoba (lub ochotnik) powinna dba o kultur rozmowy. Debat klasow mona poprzedzi odtworzeniem fragmentu nagrania telewizyjnej dyskusji na temat kultury. Szczeglnie cenne byoby przygotowanie dwch wersji na zasadzie wzorca i antywzorca.

Mimo czasochonnoci bardzo dobre efekty na lekcji jzyka polskiego przynosi dyskusja wielokrotna. Intensywne analizowanie zagadnienia w szecioosobowych grupach przez sze minut, a potem spotkanie na wsplnej sesji prezentujcej wszystkie pomysy uczy dobrej organizacji. Metod t mona wykorzysta w porozumieniu z nauczycielem wiedzy o kulturze lub historii, warto te zastosowa na przykad na wycieczce w muzeum, ktre dysponuje sal przeznaczon do dyskusji.

Burza mzgw (gieda pomysw), czyli metoda zbiorowego rozwizywania problemw, bardzo dobrze rozwija wyobrani. Skada si z dwch etapw: zapisania na tablicy wszystkich nawet najbardziej zaskakujcych pomysw, a nastpnie ich selekcji i oceny pod ktem najlepszego rozwizania. Przeprowadzanie burzy mzgw przebiega w sposb spontaniczny, najczciej towarzyszy temu humor, co moe by czynnikiem pobudzajcym do aktywnoci nawet uczniw niechtnie zabierajcych gos. Dlatego wane jest rygorystyczne przestrzeganie kultury wypowiedzi.

Metaplan pozwala na postawienie diagnozy sytuacji i znalezienie rozwizania problemu indywidualnie lub grupowo. Stosujc graficzny sposb zapisu kolejnych etapw analizy danego zagadnienia, uczniowie odpowiadaj na umieszczone w tabeli pytania: Jak jest?; Jak by powinno?; Dlaczego nie jest tak, jak powinno by?. Nastpnie w ostatniej rubryce zapisuj wnioski. Metoda ta uczy analizowania i oceniania rnych kwestii oraz wyraania wasnego zdania. Uatwia te dochodzenie do konkluzji.

Ad. 3) Metody wdraajce do praktycznego dziaania

Zajcia praktyczne mog dotyczy pisania recenzji, np. z filmu, spektaklu teatralnego, wystawy prac plastycznych, pokazu multimedialnego, happeningu. Dziea uznanych twrcw, do ktrych nawi uczniowie, mog by inspiracj do zorganizowania szkolnej wystawy prac (np. malarskich, rzebiarskich, fotograficznych).

W ramach przekadu intersemiotycznego do tekstw literackich omawianych na lekcjach jzyka polskiego mona wykona ilustracje, nakrci krtki film ilustrujcy na przykad nastrj i klimat wiersza, dobra odpowiednie to muzyczne lub dziea malarskie.

Ad. 4) Metody ogldowe

Drama i techniki dramowe poprzez dziaanie i zabaw umoliwiaj wykorzystanie spontanicznoci oraz pomysowoci uczniw. Najlepiej na pocztek ograniczy si do maych inscenizacji, do scenek, w ktrych odgrywane s niewielkie, okrelone role. Czsto jest to dobry pocztek do zainicjowania dziaalnoci kka teatralnego. Drama rozwija wyobrani, zdolnoci artystyczne i motoryk ciaa. Pomaga ksztatowa zdolno empatii i postaw tolerancji wobec innych. Dziki tej metodzie uczniowie zdobywaj umiejtno rozrniania emocji oraz ich okazywania lub ukrywania, a take poznaj rnorodne role spoeczne.

Tradycyjnie rozumiana wycieczka powinna by zastpiona dziaaniami, w wyniku ktrych modzie wiadomie i samodzielnie wybierze obiekt, podzieli zadania organizacyjne i realizacyjne (film, reporta, fotoreporta, recenzja, zebranie recenzji prasowych), przygotuje pole do aktywnego odbioru (np. wczeniej zobaczy film na dany temat, przeczyta recenzj, pozna biografi artysty).

Celem wszystkich strategii jest denie do tego, by wiedza bya funkcjonalna pogbiaa i wzbogacaa odbir tekstw kultury, poszerzaa sownictwo czyli przyczyniaa si do rozwoju ucznia. Aby uczyni ten rozwj peniejszym, naley budowa takie sytuacje dydaktyczne, ktre dostarcz uczniowi narzdzia do samooceny. Ocena nauczyciela powinna wspgra z samoocen ucznia. W zwizku z tym warto zachci modego czowieka do postawienia sobie pyta:

co jest moj mocn stron?

jakie mam sabe punkty?

co zostao dobrze opanowane, jakie mam jeszcze braki?

z czym mam trudnoci?

jakie s przyczyny tych trudnoci?

czy lepiej pisz, czy te wypowiadam si?

czy potrafi wyrobi sobie na okrelony temat wasne zdanie i uzasadni je?

jakie zadania stawiam sobie w zwizku z matur z jzyka polskiego?

jaki kierunek studiw byby dla mnie najkorzystniejszy?

Zastosowanie rnorodnych strategii nauczania pozwoli uczniowi w samoocenie, w znalezieniu tematw, ktre mogyby go zainteresowa, a tym samym sprawi, e lepsze bd jego oceny.

V. Zakadane osignicia uczniaZakadane osignicia ucznia zostay sformuowane na podstawie celw ksztacenia. Maj one pomc nauczycielowi w planowaniu pracy i ocenie postpw ucznia. Osignicia podzielono na zakresy (podstawowy i rozszerzony) oraz dziay i grupy:

1. odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji

a) czytanie i suchanie, b) samoksztacenie i docieranie do informacji, c) wiadomo jzykowa;

2. analiza i interpretacja tekstw kultury

a) wstpne rozpoznanie, b) analiza, c) interpretacja, d) wartoci i wartociowanie;

3. tworzenie wypowiedzi

a) mwienie i pisanie, b) wiadomo jzykowa.

Zakres podstawowy

1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

a) Czytanie i suchanie. Ucze:

- odczytuje sens caego tekstu (a w nim znaczenia wyrazw, zwizkw frazeologicznych, zda, grup zda uporzdkowanych w akapicie, odrnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentw; potrafi objani ich sens oraz funkcj na tle caoci;

- rozpoznaje specyfik tekstw publicystycznych (artyku, felieton, reporta), politycznych (przemwienie) i popularnonaukowych; wrd tekstw prasowych rozrnia wiadomo i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte;

- rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;

- wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie;

- wyrnia argumenty, kluczowe pojcia i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;

- rozrnia w dialogu odpowiedzi waciwe i unikowe;

- rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj;

- rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujce odpowied;

- rozpoznaje manipulacj jzykow w tekstach reklamowych, w jzyku politykw i dziennikarzy.

b) Samoksztacenie i docieranie do informacji. Ucze:

- szuka literatury przydatnej do opracowania rnych zagadnie; selekcjonuje j wedug wskazanych kryteriw (w zasobach bibliotecznych korzysta zarwno z tradycyjnego ksigozbioru, jak i z zapisw multimedialnych i elektronicznych, w tym internetu);

- korzysta ze sownikw i leksykonw, w tym sownikw etymologicznych i symboli;

- tworzy przedmiotowe bazy danych zawierajce informacje zdobywane w toku nauki;

- sporzdza opis bibliograficzny ksiki, artykuu, zapisw elektronicznych, bibliografi wybranego tematu.

c) wiadomo jzykowa. Ucze:

- analizuje i definiuje (w razie potrzeby z pomoc sownikw) znaczenie sw;

- zna pojcie znaku i systemu znakw; uzasadnia, e jzyk jest systemem znakw; rozrnia znaki werbalne i niewerbalne, ma wiadomo ich rnych funkcji i sposobw interpretacji;

- zna pojcie aktu komunikacji jzykowej i wskazuje jego skadowe (nadawca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia wspczesne zmiany modelu komunikacji jzykowej (np. rnice midzy tradycyjn komunikacj ustn lub pisan a komunikacj przez internet);

- rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywn, poetyck, ekspresywn, impresywn w tym perswazyjn);

- wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przykady odmian terytorialnych, rodowiskowych i zawodowych polszczyzny;

- rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mwionych stylizacj, rozrnia jej rodzaje (archaizacj, dialektyzacj, kolokwializacj) i okrela funkcje;

- rozrnia pojcie bdu jzykowego i zamierzonej innowacji jzykowej, poprawnoci i stosownoci wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia rne typy bdw jzykowych;

- odrnia sownictwo neutralne od emocjonalnego i wartociujcego, oficjalne od swobodnego.

2. Analiza i interpretacja tekstw kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

a) Wstpne rozpoznanie. Ucze:

- prezentuje wasne przeycia wynikajce z kontaktu z dzieem sztuki;

- okrela problematyk utworu;

- rozpoznaje konwencj literack (stae pojawianie si danego literackiego rozwizania w obrbie pewnego historycznie okrelonego zbioru utworw).

b) Analiza. Ucze:

- wskazuje zastosowane w utworze rodki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wczeniej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersyfikacji, kompozycji, genologii) i okrela ich funkcje;

- dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne okrelonej epoki (redniowiecze, renesans, barok, owiecenie, romantyzm, pozytywizm, Moda Polska, dwudziestolecie midzywojenne, wspczesno);

- analizujc teksty dawne, dostrzega rnice jzykowe (fonetyczne, leksykalne) wynikajce ze zmian historycznych;

- rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (narracja, fabua, sytuacja liryczna, akcja);

- porwnuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wsplne i rne).

c) Interpretacja. Ucze:

- wykorzystuje w interpretacji elementy znaczce dla odczytania sensu utworu (np. sowa klucze, wyznaczniki kompozycji);

- wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. literackie, kulturowe, filozoficzne, religijne);

- porwnuje funkcjonowanie tych samych motyww w rnych utworach literackich;

- odczytuje treci alegoryczne i symboliczne utworu.

d) Wartoci i wartociowanie. Ucze:

- dostrzega zwizek jzyka z wartociami, rozumie, e jzyk podlega wartociowaniu (np. jzyk jasny, prosty, zrozumiay, obrazowy, pikny), jest narzdziem wartociowania, a take rdem poznania wartoci (utrwalonych w znaczeniach nazw wartoci, takich jak: dobro, prawda, pikno; wiara, nadzieja, mio; wolno, rwno, braterstwo; Bg, honor, ojczyzna; solidarno, niepodlego, tolerancja);

- dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury wartoci narodowe i uniwersalne;

- dostrzega w wiecie konflikty wartoci (np. rwnoci i wolnoci, sprawiedliwoci i miosierdzia) oraz rozumie rda tych konfliktw.

3. Tworzenie wypowiedzi.

a) Mwienie i pisanie. Ucze:

- tworzy duszy tekst pisany lub mwiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi reguami jego organizacji, przestrzegajc zasad spjnoci znaczeniowej i logicznej;

- przygotowuje wypowied (wybiera form gatunkow i odpowiedni ukad kompozycyjny, analizuje temat, wybiera form kompozycyjn, sporzdza plan wypowiedzi, dobiera waciwe sownictwo);

- tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wedug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porzdkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod wzgldem uytecznoci w wypowiedzi, podsumowuje, dobiera przykady ilustrujce wywd mylowy, przeprowadza prawidowe wnioskowanie);

- publicznie wygasza przygotowan przez siebie wypowied, dbajc o dwikow wyrazisto przekazu (w tym take tempo mowy i donono gosu);

- stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdajc sobie spraw z ich wartoci i funkcji, wystrzegajc si nieuczciwych zabiegw erystycznych;

- opracowuje redakcyjnie wasny tekst (dokonuje uzupenie, przeksztace, skrtw, eliminuje przypadkow niejednoznaczno wypowiedzi, sporzdza przypisy);

- wykonuje rne dziaania na tekcie cudzym (np. streszcza, parafrazuje, sporzdza konspekt, cytuje).

b) wiadomo jzykowa. Ucze:

- operuje sownictwem z okrelonych krgw tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrujcym si przede wszystkim wok tematw: Polska, Europa, wiat wspczesno i przeszo; kultura, cywilizacja, polityka).

Zakres rozszerzony

1. Odbir wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

a) Czytanie i suchanie. Ucze spenia wymagania okrelone dla zakresu podstawowego, czyli:

- odczytuje sens caego tekstu (a w nim znaczenia wyrazw, zwizkw frazeologicznych, zda, grup zda uporzdkowanych w akapicie, odrnia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentw; potrafi objani ich sens oraz funkcj na tle caoci;

- rozpoznaje specyfik tekstw publicystycznych (artyku, felieton, reporta), politycznych (przemwienie) i popularnonaukowych; wrd tekstw prasowych rozrnia wiadomo i komentarz; odczytuje zawarte w tekstach informacje zarwno jawne, jak i ukryte;

- rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu;

- wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim rodki jzykowe i ich funkcje w tekcie;

- wyrnia argumenty, kluczowe pojcia i twierdzenia w tekcie argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia;

- rozrnia w dialogu odpowiedzi waciwe i unikowe;

- rozpoznaje w wypowiedzi ironi, objania jej mechanizm i funkcj;

- rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugerujce odpowied;

- rozpoznaje manipulacj jzykow w tekstach reklamowych, w jzyku politykw i dziennikarzy.

A ponadto:

- czyta utwory stanowice konteksty dla tekstw kultury poznawanych w szkole;

- twrczo wykorzystuje wypowiedzi krytycznoliterackie i teoretycznoliterackie (np. recenzja, szkic, artyku, esej);

- porwnuje tekst linearny i hipertekst rozumiany jako wypowied nieciga, nielinearna, stanowica system powizanych segmentw tekstowych, czonych dowolnie przez uytkownika jzyka w kadorazowym akcie odbioru;

- rozpoznaje retoryczn organizacj wypowiedzi wskazuje zastosowane w niej sposoby osigania przejrzystoci i sugestywnoci;

- ro

Documents

Ponad Slowami Program