POMORSKA KARTA ANGELINA DULCERTA IZ 1339

Pre nego sto se bacimo na analizu same Dulcertove pomorske karte bitno je da se upoznamo sa osnovnim karakteristikama srednjevekovnih pomorskih karti. Obicno su ih nazivali charta, tavola ili opus. Kartama ili tavolama su nazivane I sve ostale geografske karte. Pomorske karte se isticu svojom svojevrsnoscu I ogranicenostu u temi I nacinu izrade s jedne strane, dok s druge strane pokazuju veliku povezanost I takoreci neodvojivost sa tekstovima iz prirucnika za plovidbu ili tkz. Portalonima. Cela povrsina karte ispresecana je tkz ruzom vetrova zrakasto rasporedjenih pravih linija koje polaze iz jednog ili vise centara. Svaka linija predstavlja stranu sveta nazvanu po prema vetru koji duva iz tog pravca. Karta belezi takodje I uprostenu kofiguraciju obala ali sa pravilnim odnosom kopnenih masa. Nazivi rtova i luka pisu se sa leva na desno duzinom obala dok je kod naziva ostrva obrnuto. Na ovim kartama nedostaju podaci o dubini mora ali to dopunjuju portaloni. Portaloni predstavljaju knjige sa tekstovima posvecenim dopunjivanju svega onoga sto nije uneto u pomorsku kartu. To su uglavnom merni podaci o udaljenosti odredjenih tacaka kao I podaci o dubini mora. Tako da su portaloni neodvojivi tekstualni element koji upotpunjuje I bolje definise kartu. Portaloni sa svojim podacima mogu pomoci prilikom izrade karata ali se mahom predpostavlja da su radjeni istovremeno, ma da postoje I suprotni podaci.

Karta Angelina Ducerta iz 1339. god obuhvata obale Baltickog I Severnog mora, istocnu obalu Atlantskog okeana, obale Sredozemnog, Crnog I Crvenog mora. Izradjena je na pergamentu iz dva spojena dela I cuva se u nacionalnoj biblioteci u Parizu. Ispresecana je mrezom pravih linija koje zrakasto rasporedjene polaze iz dva sistema u sest sekundarnih centara. Linije oznacavaju 32 pravca vetrova odnosno odredjenih strana sveta. Glavni vetrovi naznaceni su u medaljonu.Iako je karta u celini dobro ocuvana izvestan broj naziva se tesko cita jer su se slova istrla.

Na karti se pojavljuje veci broj vinjeta gradova I zastava, ima predstava zivotinja a tri vladara su naslikana na prestolu. Upotrebljavana je zelena, zuta, mrka I crvena I tamno plava boja.

Nazivi na kopnu I vinjete okrenuti su naopako u pravcu jug-sever, dok se nazivi mesta pored mora nizu ukrug duz obale, a nazivi ostrva u suprotnom smeru sto je tipicno za pomorske karte tog vremena. Konfiguracija obala na karti prikazana je uprosceno ali u prirodnim odnosima kopnenih masa I bez vecih deformacija . Ispisi na kopnu pokazuju velike deformacije u geografskom pogledu, svakako kao posledica slabog poznavanja unutrasnjosti zemlje koje je uslovilo preuzimanje podataka sa drugih karata bez provere na terenu.

O autoru karte gotovo da nema nikakvih podataka osim navedene signature. Angelina Dalorta autora pomorske karte iz 1325-1330 ,veoma slicnoj Dulcertovoj karti, neki naucnici poistovecuju kao istu licnost zbog slicnosti prezimena I nacina izrade.

Za proucavanje proslosti nasih zemalja, pomorska karta Angelina Dulcerta od izuzetnog je znacaja. To je jedna od najstarijih karata koja pored obalskog pojasa donosi podatke iz unutrasnjosti zemlje, naime sve deformisano u geografskom smislu. Pored toga Dulcertova karta je prva do sada poznata pomorska karta na kojoj se iznad vinjete skoplja I pored naziva Srbije (Seruia) pojavljuje zastava sa predstavom dvoglavog orla.

Interesantno je da kod karata Angelina Dalorta I Angelina Dulcerta tradicionalno kopiranje I variranje istih oblika I legendi karaktersisticno za taj period kartografije nije u potpunosti sprovodjeno vec su se pratile aktuelne politicke promene sto se primecuje kod heraldike na zastavama.

ISTRIA – Danas poluostrvo Istra u severozapadnom delu jadranske obale. Oblik poluostrva je jako sematizovan I deformisan, istocna I zapadna obala su prikazani jednake duzine.Izrazito razudjena severozapadna obala je prikazana blazim polukruznim linijama dok je manje razudjeni jugozapadni deo obelezen debljim polukruznim linijama. Skoro svi vazniji gradovi u Istri pocetkom XIV veka bili su pod vlascu Venecije.

PARENZO – Danas grad I luka Porec severozapadno od Pule. Dve bezimene tacke ispred luke oznacavaju ostrvo sv. Nikole I hridi Barbaron. Ime grada je srednjevekovni naziv rimske kolonije Prentium. Od 1267 on je pod vlascu Venecije.

CAMPO de POLA – U prevodu pulsko polje moglo bi da predstavlja reminiscesiju rimskog agera Pule. U portalonu Ricio iz 1490god pominje se “campi de Pola” oko sela Fa’zane severozapadno od Pule.

POLA – Danas grad Pula severozapadna obala istre. Naziv potice od rimskog imena “Colonia Pola Polentia Herculanea”. Od 1331 pod zastitom Venecije.

PREMO(n)TOR – Jugoistocni vrh Istre, danas je to selo Premantura na poluostrvu Kamenjeku jugoistocno od Pule.

GOLFO de QUARNARO – Danas je to Kvarner deo mora izmedju istocne obale istre I ostrva Cresa. Pretpostavlja se da se odnosi iskljucivo na Plominski zaliv koji se u antici naziva Flanaticus Sinus. Naziv verovatno potice od latinske reci quaternaries (sastavljen iz 4 dela) kao symbol raskrsca za cetiri pravca: Veneciju, Zadar, Istru I Istok.

FUME – Naziv predstavlja italijansku verziju reci Fiume izvedenu od latinskog Flumen za grad I luku Rijeku na uscu Rjecice po kojij je Rjeka I dobila naziv. Srednjovekovni grad se razvio na antickom jezgru rimske Tarsatike. Od 1337 u posedu Krckih knezeva.

BOCARI – Jugoistocno od Pule danas luka Bakar u Bakarskom zalivu. Verovatno rimska Volcera po kojoj je grad mogao dobiti naziv. Od 1225 pod vlascu Krckih knezeva.

SEGNA – Danas je to grad Senj u severnom primorju. U rimsko doba Senia bila je najznacajnija luka u tom delu primorja. Od 1271 do 1469 postaje nasledni posed Krckih I Senjskih knezeva Frankopana sto Dulcert I istice zastavom sa grbom.

NONA – Danas grad I luka Nin, Rimska Aenona severozapadno od Zadra. Od 1329 pod vlascu Venecije.

DRAGVAY – Prema redosledu na karti luka se nalazila izmedju Nina I Zadra. Naziv upucuje na luku Dragunicu u Velebitskom kanalu juzno od Nina.

JAIRA – Danasnji grad Zadar koji se razvio na temeljima rimske Jadere, od 1313 je pod Vlascu Venecije.

IAYRA VEIA – Danas grad I luka Biograd na Moru jugoistocno od Zadra. Pocetkom XIII veka izbeglo stanovnistvo Zadra je naselilo ovo mesto I dalo mu ime Zara Vecchia (Stari Zadar)

PORTO de LOSPITAR – danasnji naziv nije sacuvan. Luka je naznacena izmedju Biograda I Sibenika tj. to bi bila Skradina kako pokazuje pomorska karta Gracioza Beninkaze iz 1472god. Ime potice od katolickog visoko-svestenickog reda hospitalaca koji su posle ukidanja templara 1312god preuzeli njihove posede a sediste preneli u Vranu. Predpostavlja se da naziv predstavlja Pirovacki zaliv koji ima nekoliko povoljnih luka.

SIBINCHO – Danas grad Sibenik na uscu reke Krke od 1322 pod vlascu Venecije. Zastava iznad Sibenika na karti sastoji se od koplja koje se zavrsava kuglom sa upisanim krstom a, u sredini pravougaonog svetlozutog polja nalazi se beli krug sa upisanim crvenim krstom, iako je praksa da nasi gradovi pod vlascu venecije isticu zastavu sv.Marka ovde to nije slucaj izgleda da se radi o zastavi samog grada.

FIGO – Danas luka Rogoznica jugoistocno od Sibenika. ARTADUR – Toponim koji moze da se veze za ovaj naziv je rt Artatur koji sa

juzne strane zatvara luku Vinisce. ZARONA – Obelezeno kao naselje na kopnu preko puta ostrva Solte. To su

danas 2 ostrva Veliki I Mali Drevenik koja se na Italijanskom nazivaju Zirona Grande I Pikola. Na ostrvu Veliki Drevenik se nalazi selo Drvenik na koji se verovatno odnosi Dulcertova karta.

TRAGUR - Danas pristanisni grad Trigor istocno od Splita oba naziva poticu od Antickog Tragurion.

SPALATO – Danas grad Split ciji naziv potice od anticke reci Aspalathos sto potice od starogrcke reci aspalatos sto oznacava trnovatu zbunastu biljku.

DALMESA - Danasnji Omis lucki grad na levom uscu reke Cetine. Anticki Onaeum a srednjovekovni Almisium.

CLAYNA – obelezeno je kao luka izmedju omisa I usca neretve ali na tom prostoru nema naselja koje bi odgovaralo ovome imenu, ali se ceo ovaj regijon u poveljema od XII do XV veka nazivao Krajinom. Po portalaonu Parma navedene distance za ovu luku u potpunosti se poklapaju sa danasnjom Makarskom ciji se naziv prvi put javlja 1344god, anticki Muicurum.

GOLFO de NARENT - Danas je to neretvljanski kanal izmedju poluostrva Peljesica I usca Neretve.

NARENT – oznacava srednjevekovni trg neretvu (Drijeva) koji se nalazio na levoj obali Neretve, pominje se jos krajem XII veka a posle 1326 pripada Bosni. Na karti je obelezen I zastavom Kotromanica I Tvrtkovica, podeljena je u 4 kvadratna polja od kojih je prvo I cetvrto plavo a drugo I trece belo.

MARFI – Danas zaliv Zaton severozapadno od Dubrovnika. RAGOSA – Danas je to Dubrovnik koji od 1205 do 1358 pod vlascu venecije. RAGOSA UEIA – Danas grad Cavtat u Zupskom zalivu jugoistocno od

Dubrovnika.

MALONT – Danas poluostrvo Molunat na kome se nalazi selo Molunat zapadno od Hercegnovog. Poluostrvo sa kopnom formira dve luke Gornji I Donji Molunat.

SAN PELEGRIN – obelezeno je na moru kao da je ostrvo u blizini Molunata a pre ulaza u bokokotorski zaliv. U portalonu Gracioza Beninkaze pominje se San Pelegrin zaliv udaljen sedam milja od molunata u pravcu jugoistok, to verovatno predstavlja zaliv u jugoistocnom delu poluostrva Vitaljine izmedju Ostrog rta I rta Kobile na ulazu u Boku Kotorsku.

CATARA – danas je to grad I luka Kotor, naziv potice od ilirske reci Catarum sto oznacava utvrdjene na uzvisini. Od VII veka javlja se romanizovani naziv grada Decataru. U srednjem veku to je bila znacajna luka Nemanjicke Srbije.

TRASTI – Danas zaliv Traste jugozapadno od Kotora. BODOA – Grcko Buthoe, rimska Butua, a u srednjem veku nazivana je I

Starigrad, u ovom vremenu pripada srpskoj drzavi. ANTIUER – Danas je to stari Bar, kao Antibaris se pominje od IX veka, u XIV

veku sastavni deo drzave Nemanjica. VALE de NOXE – Danas selo I uvala Valdanos severozapadno od Ulcinja.

Drugi naziv za uvalu je Oresac a bukvalan prevod naziva grada sa karte bio bi uvala oraha.

DULCEYGNO – Anticko ime grada je Olcinium, srednjovekovno Ulcinium a sadasnje Ulcinj. Grad se nalazi severozapadno od usca reke Bojane, u to vreme pripada Srbiji.

LO DRIM – Anticki Drilon danas reka Drim koja se uliva jugozapadno od Ljesa u albaniji. Naziv Lo Drim treba shvatiti kao oznaku za drimski zaliv izmedju usca reke bojane usca reke drima.

PORTO de MEDOA - Danas pristaniste Sindjin severozapadno od Ljesa u Albaniji.