24 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

16 O. Kowalewski, M-J. Radło, 2011, Wpływ tymczasowej pomocy publicznej w okresie kryzysu na konkurencję w Unii Euro-pejskiej,NarodowyBankPolski,„Materiały iStudia”,Warszawa,nr264,s.9.

17T.Korbutowicz,2011,Pomoc publiczna UE w warunkach kryzysu gospodarczego, w: Globalizacja, europejska integracja a kryzys gospodarczy, red. J.Kundera,Prawnicza iEkonomicznaBibliotekaCyfrowa,Wrocław,s.410.

18 J. Almunia, The impact of the crisis State aid regime for banks,Brussels,4October2011(SPECH/11/632).

19MierzonewielkościąspreaduEURIBOR3M–OIS3M,któryto wskaźnik pokazuję poprawę lub pogorszenie w postrzeganiusytuacjisektorabankowegoprzezuczestnikówrynku.Wzrostwiel-kościspreaduinterpretowanyjestjakospadekzaufaniadobankówiodwrotnie–spadekwielkościspreaduoznaczawzrostzaufaniado sektora bankowego.

20Szerzejw:EuropeanCentralBank,2010,EU Banking sector stability.September2010,FrankfurtamMainorazEuropeanCom-mission,2011,The effects…,op.cit.,s.74-86.

21Działania teobejmowałym.in.:zakupdłużnychpapierówwartościowych, oferowanie bankom finansowania długotermino-wego, a także – w przypadku niektórych banków centralnych -przeprowadzanie interwencji walutowych.

22Zgodniezustaleniamiszczytukrajówstrefyeuroz26paź-dziernika2011r.,bankipowinnydo30czerwca2012r.osiągnąćminimalnypoziomwspółczynnikawypłacalnościobliczanegonabaziekapitałównajwyższejjakości(Core Tier 1)wwysokości9%.Potrzeby banków w tym zakresie European Banking Authority(EBA)oszacowałana106mldeuro.

23NarodowyBankPolski,2011,Raport o stabilności systemu finansowego. Grudzień2011r.,Warszawa,s.9.

24J.Almunia,The impact of the crisis State…, op.cit.

25 O. Kowalewski, M-J. Radło,Wpływ tymczasowej pomo-cy…,op.cit.,s.51-55.

26 Bank State Aid in the Financial Crisis Fragmentation or Level Playing Field? A CEPS Task Force Report. Chair: A. Sutton, Rapporteurs: K. Lannoo, Ch.Napoli, Centre for European PolicyStudies,Brussels, October 2010.

27 Od 1 stycznia 2011 r. funkcjonuje Europejski System Nad-zoru Finansowego. Sprawowanienadzorumakroostrożnościowe-go w UE powierzono nowej instytucji - Europejskiej Radzie ds. RyzykaSystemowego(ESRB),natomiastzanadzórmikroostrożno-ściowynadinstytucjamifinansowymiodpowiadająnowopowstałeEuropejskieUrzędyNadzoru(EUN).

n

POMOC PUBLICZNA PAŃSTW CZŁONKOWSKICH UE W OKRESIE KRYZYSU GOSPODARCZEGO W LATACH 2008-2010

Adam A. Ambroziak*

Kryzys finansowy i gospodarczy lat 2008-20101 spro-wokowałwielerządówdopodjęciadziałańinterwencyj-nych.Ekonomiściróżnychszkółinurtów,pozatwórca-

mi i reprezentantami koncepcji liberalizmu gospodar-czego,wskazywalinarolępaństwajakoważnegoczyn-nika stabilizującego rozwój gospodarczy. Uzasadnie-nieminterwencjipaństwajestzawodnośćrynku,awięcsytuacje,kiedyrozwiązaniarynkoweniedoprowadzajądooczekiwanychzachowańprzedsiębiorców.Wprzy-padku kryzysu gospodarczego w UE wskazywano przede wszystkim na brak pełnej informacji oraz utrudnionydostępgospodarkirealnejdośrodkówfinansowych.

W odpowiedzi na pojawiające się oznaki kryzysugospodarczegonaświeciewpaździerniku2008r.RadaEuropejskaprzyjęła,żewzwiązkuzwyjątkowymioko-licznościami zasady polityki konkurencji, zwłaszczawodniesieniudopomocypaństwa,należypodporząd-kowaćszybkimielastycznymdziałaniom,jednocześniezapewniając dalsze przestrzeganie reguł jednolitegorynku2.

Podstawą programową realizacji tych postanowieńbyłkomunikatKomisjiEuropejskiej(KE)zlistopada2008r. pt.„Europejski plan naprawy gospodarczej”3,zakładają-cy wykorzystanie instrumentów krótkoterminowych,mającychna celu zwiększeniepopytu, ochronęmiejscpracyiprzywróceniezaufaniaprzedsiębiorcówsferyreal-nej oraz sektora finansowego, a także długotermino-wych,wspierających inwestycje, którew dłuższej per-spektywie powinny zapewnić wyższą stopę wzrostuitrwałydobrobyt.

Komisja, uznając możliwość występowania zawod-ności rynku, zdefiniowała dwa cele dopuszczalnegowsparcia:

� odblokowanie kredytowania sfery realnej przez banki,

� zachęcenieprzedsiębiorcówdoinwestowaniaweko-logicznyiinnowacyjnyrozwój.

Działaniatezakładałyinterwencjępaństwawproce-sywolnorynkowe,gdyżzarównoułatwieniedostępudokapitału,jakiwsparcieukierunkowującegospodarkęUEnadziałaniainnowacyjneczyproekologicznemajązna-miona pomocy publicznej w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE4.

Biorącpoduwagęspecyfikębeneficjentóworazpro-blemy,zjakimimusielisięonizmierzyćwobliczukry-zysu gospodarczego, Komisja przygotowała wytyczneregulujące udzielanie pomocy instytucjom finansowymiprzedsiębiorstwomzesferyrealnejgospodarki.Dopusz-czonomożliwość dokapitalizowania instytucji finanso-wych, likwidacjęniektórychznichwsposóbkontrolo-wany lubwspółfinansowanie programównaprawczychw celu odzyskania płynności5. Główną przesłankąpomocybyłaochrona stabilności finansowej ipodtrzy-manieakcjikredytowejbanków.Wokresiekryzysufinan-sowego,wobecniepewnejwycenyaktywówoobniżo-nejwartościiichlokalizacji,zmniejszyłasiępodażkre-dytów,cospowodowałoograniczeniedziałalnościpro-dukcyjnejiusługowej.

25Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

KomisjaEuropejskaprzyjęła, żewsparcie sfery real-nej nie powinno zniekształcać warunków konkurencjinarynkuwewnętrznymUE,apaństwaczłonkowskieniepowinny„prześcigaćsię”wprzyznawaniudotacji,gdyżbyłobytoniekorzystnedlacałejUE.Napoczątku2009r.Komisja nieznacznie zmodyfikowała reguły udzielaniapomocy publicznej przedsiębiorstwom sfery realnejwokresiedokońca2010r.(por.„Tymczasowewspólno-toweramyprawnewzakresiepomocypaństwaułatwia-jącedostępdofinansowaniawdobiekryzysufinansowe-go i gospodarczego”6).Dotyczyło toprzedewszystkimpomocypublicznejobjętejrozporządzeniemwyłączają-cym spod obowiązku notyfikowania Komisji7. Na początku2011 r.,wzwiązkuzwysokąniestabilnościąrynków finansowych oraz brakiem pewności, jak siębędzierozwijaćsytuacjagospodarcza,Komisjaprzedłu-żyłastosowaniepomocyantykryzysowejdlagospodarkirealnejdokońca2011roku8.

Zmiany w wielkości udzielanej pomocy publicznej w państwach członkowskich UE9

Okres kryzysu gospodarczego charakteryzował sięwzrostemwartościpomocypublicznejudzielonejprze-

mysłowi przetwórczemu i sektorowi usług z poziomu51,2mld eurow2005 r. do61,0mld eurow2010 r.(wykres 1), przy czym wartość pomocy udzielonej napodstawie tymczasowych ram prawnych była niewiel-ka10.Spadekwartościpomocydopoziomu50,2mldeurow 2007 r. (o 2,1 mld euro w porównaniu z rokiempoprzednim) wynikał przypuszczalnie z dwóch powo-dów.Popierwsze,w2007r.przystąpiłydoUEBułgariai Rumunia, które tużprzed akcesją, awięcw2006 r.,starały się zrealizować większość działań interwencyj-nych wymagających środków publicznych. Po akcesjiśrodkitemogłybybyćzakwestionowanejakoniezgodnez acquis.Podrugie,2007r.byłpierwszymrokiemnowejperspektywyfinansowej,wktórymnowepaństwaczłon-kowskie przygotowywały programy operacyjne będącepodstawąudzielaniawsparciaprzedsiębiorcomdo2013r.Wkolejnychlatachwartośćpomocypublicznejrosła,cowynikało zarówno z uruchomienia funduszy europej-skich,jakizdziałańinterwencyjnychpaństwczłonkow-skich w okresie kryzysu gospodarczego lat 2008-2010.

Odnosząc wartość pomocy publicznej do PKB,możnaokreślićstopieńzaangażowaniaśrodkówpublicz-nychwgospodarkę,atakżestopieńzaangażowaniafinan-sowegointerwencjonizmupaństwa(wykres1).Wokre-siekryzysugospodarczegonastąpiłistotnywzrostudzia-

Wykres 1

Wartość pomocy publicznej w UE w mln EUR oraz w % PKB w latach 2005-2010

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych KE: Sprawozdanie Komisji, Tabela wyników w dziedzinie pomocy państwa. Sprawozdanie na temat aktualnej sytuacji w dziedzinie pomocy w związku z kryzysem dla sektora finansowego - Aktualizacja z wiosny 2010 r., Bruksela, 27.5.2010, KOM(2010)255, Commission Staff Working Paper - Autumn 2011 Update, Brussels, 1.12.2011, COM(2011) 848.

26 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

łu wartości pomocy publicznej w stosunku do PKBz 0,42%w2000 r. do2,35%w2008 r. i 3,46%PKBw2009r.Wyłączającjednakwsparciesektorafinanso-wego,wskaźniktendlasferyrealnejgospodarkiosiągnąłpoziom0,5%w2010r.,cooznacza,żenastąpił,choćmniejszyniżmożnasiębyłospodziewać,wzrostwarto-ścipomocywstosunkudoPKB,tymbardziej,żenastąpiłspadekwartościnominalnejPKBw2009r.

Pomoc sektorowa

Analizująctendencjezmianpolitykipomocypublicz-nej w UE w okresie kryzysu gospodarczego, wartoodnieść się do dwóch rodzajów pomocy: sektoroweji horyzontalnej. Pierwsza z nich towsparcie przedsię-biorstwfunkcjonującychwkonkretnych,potrzebującychpomocysektorachgospodarki.Wlatach90.głównymjejcelembyłoutrzymaniefirmnarynkuipoprawaichfunk-cjonowania. Jednak w wyniku wprowadzonej w 2005 r. reformy polityki pomocy publicznej pomoc sektorowa jest ograniczana, a obowiązujące przepisy przewidująprzede wszystkim pomoc o charakterze de facto hory-zontalnym(wsparcieochronyśrodowiskaprzyrodnicze-

go, wzrostu zatrudnienia, szkoleń czy innowacyjnychrozwiązań).W trakciekryzysugospodarczegopojawiłysięjednakoczekiwaniawsparciasektorowego.

Pomocsektorowąotrzymująprzedsiębiorstwadziała-jącewokreślonejbranży, jednakniemożeonapokry-waćbieżącychkosztówdziałalności.Takbyło równieżwokresiekryzysugospodarczego,kiedyniezmienionoprzepisówudzielania pomocy sektorowej, zwyjątkiemprzepisów ułatwiających wsparcie instytucji finanso-wych.

Francja,Niemcy,Portugalia,Hiszpania,Węgry,Wło-chyiWielkaBrytaniaudzieliływokresiekryzysugospo-darczegonajwiększejwartościowopomocysektorowej.Pozycję interwencyjną poszczególnych państw lepiejjednakanalizowaćzapomocąwskaźnikówudziałuwar-tościpomocysektorowejwPKB.Dużepaństwa,mającerozbudowany przemysł, udzielały większego wsparciawpostaciprogramówdostosowawczych,ratującychlubrestrukturyzującychposzczególnesektory.Analizującstru-mieniepomocysektorowejmożnastwierdzić,żewokre-siekryzysupomocsektorowawrelacjidoPKBwzrosłapięciokrotnieweFrancji(zpoziomu0,03%PKBwlatach2005-2007dośrednio0,13%PKBwlatach2008-2010),

Wykres 2

Pomoc sektorowa (bez środków antykryzysowych) w % PKB w latach 2005-2010 (średnia dla lat 2005-2007 i 2008-2010)

Źródło: Jak w wykresie 1.

27Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

dwukrotniewPolsce (z 0,09%do0,21%) iw Szwecji(0,01%do0,02%)orazzostałaodnotowanawkrajach,wktórychwcześniej jej nieudzielano, tj.wCzechach(0,08%)iGrecji(0,04%).Wtymsamymokresiewwięk-szości państw, mimo kryzysu, nastąpił spadek relacjiudzielonejpomocysektorowejdoPKB,coprzyograni-czonymwzrościegospodarczymmożeświadczyćowpro-wadzeniucięćiograniczonejinterwencjifinansowej,m.in. w: Belgii, Bułgarii, Niemczech, Hiszpanii, Włoszech,atakżenaMalcie(z2,45%do1,24%).

Pomocsektorowamainnycharakterniżwlatach90.Obowiązująceprzepisyniezezwalająbowiemnaopera-cyjne wspieranie bieżącego funkcjonowania przedsię-biorstw. Znaczna część wsparcia sektorowego byłarealizowanawpostaciprogramówratowaniairestruktu-ryzacji przedsiębiorstw11. Niewątpliwie kryzys gospo-darczy obnażył ułomności wielu firm, które w okresieprosperitydobrzefunkcjonowały,jednakwobecograni-czonego dostępu do środków finansowych zmuszonebyły do podjęcia działań zmieniających ich strukturęzatrudnienia,organizacjiczyprodukcji.Azatemkryzyswymusił niezbędne dostosowania restrukturyzacyjnew przemyśle przetwórczym, których przeprowadzenie,ograniczającenegatywne skutki społeczne,wiązało sięzinterwencjąrządówpaństwczłonkowskich.

Ponadto,dopuszczalnapomocsektorowanajczęściejmanaceluwspieraniedziałańśrodowiskowych,komer-cjalizacjęwynikówbadańrozwojowych,specjalistyczneszkolenie pracowników czy zamykanie zakładów.Wkonsekwencji,wsparcieprzyznanewokresiekryzysunie powinno znacząco zniekształcić konkurencji narynkuwewnętrznymUE.

Pomoc horyzontalna

RealizującdecyzjęRadyEuropejskiej,państwaczłon-kowskiezaczęły stopniowoograniczaćpomocsektoro-wąnarzeczhoryzontalnej.Cechąodróżniającąpomochoryzontalna od sektorowej jest jej dopuszczalność,niezależnaodsektora,doktóregozostałzaliczonystara-jący się o pomoc, a jej uzasadnianiem – „realizacjawspólnego interesu”.Konsekwencją tegopodejścia jestdopuszczenie, pod pewnymi warunkami, określonychrodzajów pomocy, w tym wspierającej zatrudnienie,ochronęśrodowiska,szkolenia,badania i rozwój,małei średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oraz przedsiębiorstwazlokalizowanewokreślonychregionach(krajowapomocregionalna).

W okresie kryzysu gospodarczego udział pomocyhoryzontalnej w ogólnej wartości pomocy publicznejudzielonejprzemysłowiiusługom(bezrolnictwa,rybo-łówstwa i transportu) wzrósł z 80,2% w 2005 r. do85,1%w2010r. (wykres3).Średni jejudziałwlatach2008-2010 był o 2 punkty procentowe wyższy niżwlatach2005-2007iwyniósł84%.

PomochoryzontalnawLuksemburgu,Estonii,Finlan-dii,SzwecjiinaŁotwiestanowiod4-5latblisko100%ogólnejpomocy.Wniektórychinnychpaństwachwokre-siekryzysuudziałpomocyhoryzontalnejwzrósłdopra-wie100%,naLitwie(z93%do100%),wAustrii(z84%do99%),Belgii(z97%do100%),Holandii(z94%do99%)oraznaCyprze(z79%do95%).

Zdecydowanieniższewskaźniki,anawetichobniże-niewokresiekryzysowymwporównaniuzlatami2005-2007, odnotowanowGrecji (z 99% do 95%), Francji(z94%do78%)iPolsce(z79%do70%).Zwiększyłysięnatomiast udziały pomocy horyzontalnej w pomocypublicznejogółemwpaństwachonajniższymjejudzia-le:naMalciez3%do17%,wPortugaliiz12%do18%,naWęgrzechz47%do70%.

Wzrósł równieżwskaźnik udziałuwartości pomocyhoryzontalnejwrelacjidoPKB(wykres4).Przyjmujesię,że wzrost tego wskaźnika oznacza wzrost interwencjiprorozwojowych państwa. Niewątpliwym liderem sąWęgry,gdzieudziałtenwzrósłz0,50%wlatach2005-2007do1,17%wlatach2008-2010.WskaźnikwzrósłrównieżwAustrii(z0,38%do0,65%),Danii(z0,66%do 0,80%), ale takżewniektórych nowych państwachczłonkowskich–wPolsce(z0,35%do0,51%),Słowenii(z 0,37%do0,66%) i naMalcie (z 0,06%do0,23%).Natomiast jego spadeknastąpiłnaŁotwie (z0,58%do0,24%), w Bułgarii (z 0,09% do 0,05%), Niemczech(z0,54%do0,52%)iSzwecji(z0,86%do0,78%).

Wzrostudziałupomocyhoryzontalnejzarównowogól-nejwartościpomocy, jak iw relacjidoPKB, świadczyoutrzymującejsiętendencjiwzrostudziałańrozwiązu-jących wspólne problemy, a nie powodujących tylkowirtualną poprawę konkurencyjności niektórych branżprzemysłu. Należy to wiązać z restrykcyjną kontroląpomocy publicznej ex ante przez Komisję Europejskąiświadomościąpaństwczłonkowskichkoniecznościefek-tywnegogospodarowaniaśrodkamipublicznymiiprze-znaczaniaichnapobudzaniedługookresowegowzrostu,anieosiąganiejedyniedoraźnychcelów.

Odpowiednie programowanie i wydatkowanie fun-duszyeuropejskichdlaprzedsiębiorstww latach2007-2013wzmacniahoryzontalnycharakterinterwencjipań-stwowych, ograniczając komponent sektorowy. Świad-czyćotymmożezmianastrukturypomocyhoryzontal-nej w UE (wykres 5).

Wokresiekryzysugospodarczegonajwiększyudziałwogólnejpomocyhoryzontalnejmiałapomocregional-na(wzrostz23,7%w2007r.doponad28,6%w2010r.).Na drugim miejscu, pod względem wzrostu udziału,uplasowałasiępomocnabadania,rozwójiinnowacyj-ność – B+R+I (wzrost z 18,1% w 2007 r. do 21,1%w2010r.).Zmniejszyłsięnatomiastudziałpomocynaochronę środowiska (z 29,3% w 2007 r. do 27,9%w2010r.),dlaMŚP(z11,6%do5,0%)orazwspierającejwzrostzatrudnienia(z7,0%do5,4%).Namniejwięcejporównywalnym poziomie, nieprzekraczającym 2%,pozostałudziałpomocynaszkolenia.

28 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

Wykres 3

Udział pomocy horyzontalnej w ogólnej wartości pomocy publicznej w UE (bez pomocy antykryzysowej dla sektora finansowego) w % w latach 2005-2010 (średnia dla lat 2005-2007 i 2008-2010)

Źródło: Jak w wykresie 1.

Wykres 4

Pomoc horyzontalna w % PKB w latach 2005-2010 (średnia dla lat 2005-2007 i 2008-2010)

Źródło: Jak w wykresie 1.

29Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

Pomoc regionalna

Szeroka definicja zawodności rynku obejmuje rów-nieżwystępowanieznacznychróżnicwrozwojuregio-nalnym, które mogą być traktowane jako przesłankaudzielaniapomocypublicznej.Zróżnicowaniepoziomuidynamikirozwojuregionóworazichkonkurencyjnościwewnętrznej i zewnętrznej są zjawiskami normalnymi,wpisanymi w istotę wzrostu gospodarczego, jednocze-śnie jednakmogąone stanowićbariery rozwoju regio-nalnego. Dlatego też Komisja Europejska dopuszczaudzielanie pomocy regionalnej i to nie tylko w okresie dekoniunktury12.

Państwami,któreudzieliłynajwiększejpomocyregio-nalnej w okresie kryzysu gospodarczego w latach 2008-2010 były: Francja (27,4% pomocy ogółem), Niemcy(25,2%) , Grecja (9,6%), Hiszpania (9,3%) i Włochy(7,2%).Dwapierwszepaństwaudzieliływlatach2008-2010ponadpołowępomocyprzeznaczonejdlaprzed-siębiorstww regionach.Obraz ten jednak zmienia się,jeślianalizujesięznaczenietejpomocydlagospodarki,odnosząc kwoty nominalne do PKB. ZdecydowanymlideremjestwtymprzypadkuGrecja,wktórejwtrzechlatachpoprzedzającychkryzysrelacjapomocyregional-nej do PKB kształtowała się na poziomie 0,16%,awokresiekryzysuponad0,57%.Wlatach2008-2010wskaźnik ten wzrósł w nowych państwach członkow-

skich, naWęgrzech (z 0,26% średnio w latach 2005-2007 do 0,42% średniow latach 2008-2010), w Cze-chach(z0,25%do0,37%),Słowenii(z0,13%do0,28%)iw Polsce (z 0,11%do 0,17%), a takżew państwachstarej Unii, we Francji (z 0,11% do 0,20%), Irlandii(z 0,16% do 0,18%) oraz w Niemczech (z 0,11% do0,14%)(wykres6).

Relatywniewysokiudziałpomocyregionalnejwsto-sunkudoPKBwpaństwach Europy Środkowejwynikaz dobrego wykorzystania funduszy europejskich. Znacz-ną ich część w formie krajowej pomocy regionalnejotrzymująprzedsiębiorstwa,zlokalizowanewnajsłabiejrozwiniętych regionach UE (w których PKB per capita wynosimniejniż75%średniejUE).Ponadtolata2008-2010byłyokresem,realizacjiprojektówinwestycyjnychwspółfinansowanychprzez UEwramachperspektywyfinansowej na lata 2007-2013.

Oprócztychpaństwwysokiwskaźnikudziałukrajo-wej pomocy regionalnej w relacji do PKB odnotowano wNiemczechiFrancji.Wprzeciwieństwiedonowychpaństwczłonkowskich,większośćregionówtychdwóchpaństwniekwalifikujesiędopomocyregionalnej(choćwschodnielandyNiemiecnadalmogłykorzystaćztakie-gowsparcia).Relatywniewysokiewspółczynnikiudzie-lonej pomocy regionalnejw%PKBwokresie kryzysuwynikają z jednej strony ze spadkuPKB, z drugiej zaśzumiejętnościprzygotowaniatakichprogramówpomo-

Wykres 5

Udział różnych rodzajów pomocy horyzontalnej w latach 2005-2010

Źródło: Jak w wykresie 1.

30 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

cowych dla przedsiębiorstw, które mogły stanowićwsparciedlanowychinwestycji,rozumianychzarównojako całkowicie nowe przedsięwzięcia, jak imającychna celu istotną zmianę wytwarzanych produktów lubprocesówtechnologicznych.

Pomoc na rzecz środowiska przyrodniczego

Jednym z dopuszczalnych rodzajów pomocy hory-zontalnejjestwsparcieochronyśrodowiska.BiorącpoduwagęceleśrodowiskoweUE,szczególniemocnozary-sowaneodpoczątkulat90.,niepowinnodziwićzaak-ceptowanie przez Komisję Europejską tego rodzajuwsparcia.Uzasadnieniemjestjednazzawodnościrynku,tj. znaczny wzrost kosztów działalności gospodarczejwprzypadkuuwzględnianiaochronyśrodowiska.Zjawi-sko to nasila się szczególnie w okresie kryzysu, kiedyprzedsiębiorcymająutrudnionydostępdoźródełfinan-sowaniaigdynietylkoichpozycja,alewręczichistnie-nie jest zagrożone. Stąd Komisja uelastyczniła zasady,zwiększającmożliwościudzielaniaantykryzysowejpomo-cypublicznejwspierającejdziałaniachroniąceśrodowi-sko.

Pomocpublicznanarzeczśrodowiskazaczęłamiećistotny udział we wsparciu horyzontalnym za sprawąNiemiec. Tuż przed kryzysem ponad połowa wartości

ogółemtegorodzajupomocywUEbyłaudzielonaprzezten kraj. W latach 2008-2010 udział Niemiec zmalał,chociażnadalbyłwysoki (około39,7%).Zmożliwościwspierania przemysłu w sferze ekologicznej w okresiekryzysugospodarczegoskorzystałaHiszpania.JejudziałwpomocyogółemnarzeczochronyśrodowiskawUEwzrósłtrzykrotnie-do4,9%.Relatywniewysokieudzia-ływczasiedekoniunkturyutrzymały:Szwecja(16,1%),Wielka Brytania (11,6%), Holandia (7,3%) i Austria(6,2%).

Inaczej niż w przypadku innych rodzajów pomocyhoryzontalnej, grupapaństwudzielającychnajwiększejpomocywwartościachnominalnychjesttąsamągrupą,wktórejpomocnaochronęśrodowiskaw%PKBjestteżnajwiększa(wykres7.).Należądoniej:Holandia(0,18%)iFinlandia(0,17%)-krajezrosnącymudziałemwokre-siekryzysuwporównaniuzlatamisprzeddekoniunkturyorazSzwecja(0,68%)iNiemcy(0,23%)–krajezmale-jącymudziałem. Inwestycjeśrodowiskowewtychpań-stwach – współfinansowane ze środków publicznych,ale realizowane przez przedsiębiorców – nie mają nacelu spełnienie ekologicznychwymogówunijnych, aleoferowanie wyrobów spełniających bardziej wyśrubo-wane normy ochrony środowiska, niż produkowaneprzezprzedsiębiorstwawinnychpaństwachczłonkow-skich.

Wykres 6

Krajowa pomoc regionalna w % PKB w latach 2005-2007 i 2008-2010

Źródło: Jak w wykresie 1.

31Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

W ostatnich latach w Unii wymogi środowiskowerosną.Wsparcieprzedsiębiorcówwokresiekryzysugospo-darczego,umożliwiające imspełnianiebardziej restryk-cyjnych norm, zniekształca jednak konkurencję. Praw-dopodobnie w przyszłości, w związku z tendencjązaostrzania przepisów środowiskowych, wymogi, któ-rychspełnienieobecnie jestdofinansowywaneześrod-kówunijnych,stanąsięobligatoryjne.Wówczasprzed-siębiorcyunijni, którzynie dostosowali się donowychwymogów,będąmusielitozrobićbezwsparciapaństwa.

Ponadto,kampaniereklamowecorazczęściejuświa-damiająkonsumentom,jakostrenormyochronyśrodo-wiska muszą spełniać nabywane przez nich towaryiusługi.Wrezultacierządypaństwczłonkowskich,zwięk-szając w okresie kryzysu pomoc wspierającą ochronęśrodowiska, przyczyniały się do długookresowego roz-wojuswoichprzedsiębiorstw.

WpaństwachEuropyŚrodkowej iWschodniej rów-nieżnastąpiłrelatywnywzrostpomocynarzeczśrodo-wiska liczonejw%PKB, jednaknajczęściejwynika toz dostępu do funduszy europejskich, które wymuszająokreślonezachowaniaproekologiczneprzedsiębiorców.Trudnojednakjednoznacznieocenićczyprojektywspół-finansowane ze środków unijnych w okresie kryzysugospodarczegosąnastawionenaprzyszłedziałaniaprzed-siębiorców,czyteżmająnacelujedyniespełnienieunij-nychwymogówśrodowiskowych.

Pomoc na badania, rozwój i innowacyjność

Pomocnabadania,rozwójiinnowacyjnośćjestspe-cyficznymrodzajemwsparciapublicznegodlaprzedsię-biorców.Jestuzasadnianazawodnościąrynkuspowodo-wanązbytwysokimryzykiemosiągnięciakorzyścizpro-wadzenia badań lub wprowadzania innowacyjnychproduktówiusług.

Z powodu kryzysu skłonność przedsiębiorców doinwestowaniaw innowacyjne technologie była jeszczebardziej ograniczona. W konsekwencji Komisja uela-styczniłaprzepisy regulującepomocwspierającąbada-nia, rozwój i innowacyjność (dalej B+R+I). W latach2008-2010Niemcyznajdowałysięnapierwszymmiej-scuwśródpaństwUE,udzielającychpomocywspierają-cej B+R+I (26,3% ogólnej pomocy na B+R+I w UE),wyprzedzając Francję (19,0%), co nie odbiegało odsytuacji z poprzednich lat. Istotne jest jednak odniesienie wartościudzielonejpomocydoPKB(wykres8).Prawiewewszystkichpaństwachwskaźniktenwzrósłwczasiekryzysu gospodarczego. Relatywnie najwięcej pomocynaB+R+Iw%PKBwlatach2008-2010udzielały:Belgia(0,20%PKB),Słowenia(0,17%),Czechy(0,16%),Finlan-dia (0,14%), Austria (0,13%) Hiszpania i Niemcy (po0,11%) oraz Francja i Luksemburg (po 0,1%). Mimokryzysuzarównowielkościbezwzględne,jakiwzględne(w%PKB;coprawdamalejącewwielukrajach)rosły.

Wykres 7

Pomoc publiczna na rzecz ochrony środowiska w % PKB w latach 2005-2007 i 2008-2010

Źródło: Jak w wykresie 1.

32 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

WsparcieB+R+Iprzez rządypaństwczłonkowskichstanowiło najczęściej realizację postulatów przedsię-biorców,spełnienieoczekiwańspołecznych,zapewnie-nie zgodności działań rządów z regulacjami unijnymi,ale–conajważniejsze–byłoukierunkowaniemrozwojutychprzedsiębiorstwwokresiepokryzysowym.Zakłada-no, że po okresie kryzysu przedsiębiorcy będą prowa-dzićdziałalnośćgospodarcząbezdalszegowsparcia.Ichdodatkowymatutemmiałobyćwprowadzanienowych,innowacyjnych towarów na rynek, zaprojektowanychdziękiwsparciurządówpaństwczłonkowskichwokre-sie kryzysu.

TakąpomocotrzymałwUEprzemysłmotoryzacyj-ny.Wokresiekryzysugospodarczego,kiedypopytnasamochody drastycznie zmalał, rządy: francuski, nie-miecki, hiszpański, belgijski i szwedzki skierowałydotego sektora olbrzymie środki finansowe na B+R+I oraz na działania proekologiczne13. Stąd teżwartościbezwzględne i względne udzielonej pomocy naB+R+I w tych państwach były relatywnie wysokie.W efekcie, już w 2010 r., poszczególne koncernyzaprezentowały innowacyjne rozwiązania w postacisamochodów o napędzie elektrycznym, których pro-dukcjaisprzedażjestwspieranawUEjakoinnowacyj-na technologia,chroniącaśrodowiskoorazogranicza-jącaemisjęgazówcieplarnianych.

Można zatem stwierdzić, że umiejętnie udzielanewsparcie,np.wformiepomocynabadania,rozwójiinno-wacje, przedsiębiorcom gotowym zaoferować noweprodukty,możeprowadzićdoichrozwojuwokresiepokryzysie. W takiej sytuacji spadek koniunktury jest wyko-rzystywanyprzezprzedsiębiorstwanaprzygotowywaniesiędowejścianarynekznowymiwyrobamiiusługami.Wydajesięzatem,żetegorodzajudziałaniasąoptymal-nymi,zpunktuwidzeniaefektywnościwykorzystywaniaśrodkówpublicznychiinterwencjipaństwawgospodar-kę,wtymwokresiedekoniunktury.

JeślichodzipaństwaEuropyŚrodkowejiWschodniej,tonauwagęzasługujefakt,żepomocnaB+R+Iistotnyudział liczony w% PKB miała tylko w Czechach, naWęgrzechiwSłowenii.Mimożeprogramyoperacyjne,określającewarunkiipriorytetyrozdysponowaniafundu-szyeuropejskich,przewidująwsparcienowychtechno-logii w przedsiębiorstwach we wszystkich krajach tejczęściUE,tojednakwwiększościtychpaństwwartośćpomocynaB+R+IwodniesieniudoPKBniebyłaistotnaw okresie kryzysu. Nie wykorzystano zatem lat 2008-2010 na wsparcie firm, które mogłyby konkurowaćnowymitowaramiiusługamiwokresieprosperity.Ozna-cza to powiększanie się dystansu w rozwoju nowychtechnologiimiędzysłabszągrupąpaństwEuropyŚrodko-wejiWschodniejwporównaniuzlepiejrozwiniętymizzachodniejczęściUE.

Wykres 8

Pomoc publiczna na badania, rozwój i innowacyjność w % PKB w latach 2005-2007 i 2008-2010

Źródło: Jak w wykresie 1.

33Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw na zatrudnienie oraz szkolenie

PomocudzielanaMŚPorazwspierającazatrudnieniei szkolenia wydaje się być jednym z najważniejszychrodzajów wsparcia publicznego w okresie kryzysugospodarczego. Zarówno poprawa warunków funkcjo-nowaniaMŚP, jak iwsparcie tworzenianowychmiejscpracy oraz przekwalifikowania pracowników powinnystanowićjedenzgłównychcelówpolitykigospodarczejpaństwa.

Z analizy wartości pomocy dla MŚP, wspierającejzatrudnienieorazszkolenia,atakżeudziałuwsparcianatecelewPKBwynika,żeobiewielkościmalaływokre-sie kryzysu gospodarczego. Brak zainteresowania ze stronyMŚPwsparciem rozwoju, usługami doradczymi,promowaniemtowaróworazusług,ogólnaniechęćpra-codawcówdoprowadzenianowychinwestycjiizatrud-nianianowychpracownikóworazszkoleniajużzatrud-nionych, a także czasami skomplikowane proceduryadministracyjne spowodowały, że rzadko udzielanopomocy na te cele. Specjalne przepisy umożliwiającepreferencyjnetraktowanieMŚPniespotkałysięzzainte-resowaniem potencjalnych beneficjentów. W konse-kwencji,próbaukierunkowaniaMŚPnainwestycjeeko-logiczneczyteżpodwyższonegoryzyka,wobecznacz-

negoograniczeniadostępudokredytówobrotowych,niezakończyłasięsukcesem.

Efektem tego był ogólny spadek wskaźnika udziałupomocydlaMŚPliczonegow%PKBwprawiewszyst-kich państwach członkowskich UE w okresie kryzysugospodarczego (wykres9). Jest toważne,ponieważodwielulatMŚPsąuważanezajedenzgłównychmotorówrozwojuiwzrostukonkurencyjnościgospodarkiUEisąobjęte wieloma programami i działaniami unijnymi.Uzasadnienia takiej tendencjinależy szukaćnadwóchpłaszczyznach. MŚP nie są tak silnym partnerem, jakdużekoncernymiędzynarodoweiniemogąwymusićnarządach wsparcia finansowego. Z kolei ich naturalnecechy: elastyczność, łatwość dostosowania się donowych warunków oraz ograniczone zaangażowaniewryzykowneprzedsięwzięciafinansowespowodowały,żeznacznielepiejporadziłysobiewkryzysiegospodar-czym.

Pewnymwytłumaczeniem stosunkowoniewielkiegoudziałupomocydlamałych i średnichprzedsiębiorstwwcałkowitejpomocyhoryzontalnejwlatach2008-2010jestkonstrukcjaprogramówpomocowych.Zwieludzia-łańinterwencyjnychpodejmowanychnaszczeblukrajo-wym skorzystały również małe i średnie przedsiębior-stwa.ŚwiadcząotymbadaniaKomisji,zktórychwyni-ka,żewiększość środkówpomocypublicznej,urucho-

Wykres 9

Pomoc publiczna dla małych i średnich przedsiębiorstw w % PKB w latach 2005-2007 i 2008-2010

Źródło: Jak w wykresie 1.

34 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

mionych na podstawie tymczasowych ram prawnych,trafiładomałych i średnichprzedsiębiorców (wBelgii,Niemczech,Hiszpanii,Estonii,naWęgrzechiwIrlandii-ponad90%,wCzechach,FrancjiiPolsce-ponad75%,awHolandiiiAustrii-ponad60%14).

Wsytuacjikryzysuirosnącegobezrobociazaskakujespadekkwotypomocyorazmalejącyudziałwpomocyhoryzontalnej wsparcia zatrudniania nowych pracowni-ków. JedyniewDanii,naWęgrzech iwPolscepomocnarzecznowychmiejscpracyw%PKBwzrosłaznacz-niew latach2008-2010wporównaniuz latami2005-2007 (odpowiednio 0,53%, 0,32% i 0,2%). W Daniiwynikało tozpolitykigospodarczej rząduwspierającejprzedsiębiorców zatrudniających pracowników. NapozycjePolskiiWęgierwywarływpływśrodkifunduszyeuropejskich,przeznaczoneprzedewszystkimnawspie-ranie samozatrudnienia i tworzenie nowych miejsc pracy dlabezrobotnych.Należy równieżpamiętaćo relatyw-nie dużych zasobach niewykorzystanej siły roboczejwPolsce,corównieżzwiększałokoniecznośćinterwen-cjirządowychwtejsferze.WinnychkrajachUEudziałtegorodzajupomocyw%PKBnieprzekroczył0,03%.

Francja,Niemcy,DaniaiHiszpaniawspierająszkole-nianajwiększymikwotami.Sytuacjajestodmienna,gdyanalizujesięwysokośćpomocyliczonąw%PKB.Śred-niąunijnąprzekroczyłyprzedewszystkimCypr iMaltaorazkrajeEuropyŚrodkowejiWschodniej.Niewynikatojednak,jaksięwydaje,zdalekowzrocznościprzedsię-biorców, ale raczej z szerokiej oferty szkoleń współfi-nansowanych ze środków unijnych. Wobec zarzutówoniedopasowaniuprogramówszkoleńdopotrzebrynkupracymożnamiećpoważnewątpliwościczyinwestycjewkapitał ludzki,prowadzonem.in.wokresiekryzysu,zostaną zdyskontowane w okresie prosperity. Równo-cześnieszkoleniauświadamiająpracownikomkoniecz-nośćpodnoszenia kwalifikacji przez całe życie, a cza-semrównieżzmianyzawodu.

Podsumowanie

Teoria interwencjonizmupaństwowegopojawiła sięw okresie kryzysu światowego lat trzydziestych XXwieku.Bezwątpieniakryzyslat2008-2010,nieocenia-jącjegoskaliizakresu,równieżprzyczyniłsiędopresjinarządy,wtymwUE,abyudzieliływsparciaprzedsię-biorcom.Pomocyudzielonogłówniedlatego,byuniknąćkosztówspołecznychigospodarczych.

Niektórzyekonomiściargumentowali,żeinterwencjapaństwa była konieczna ze względu na irracjonalnezachowania inwestorów na rynku, uniemożliwiającenormalnezachowaniapodmiotówrynkowych.Powoły-wano się przy tym na J.M. Keynesa, który uważał zabardzo złą sytuację, gdy rynki, na których spekulanci„podstawiająsobienawzajemnogę”przesądzałyoważ-nychdecyzjachbiznesowych:„Kiedy rozwój kapitałowy kraju staje się efektem ubocznym działalności kasyna, można się spodziewać nie najlepszych efektów”15.

Należyjednakzacytowaćtakżewypowiedzi,żeniemamożliwości określenia optymalnych działań rządów,gdyż„nikt nie jest w stanie powiedzieć w jakim kierunku zmierza rynek - ani dobroczynni rządowi biurokraci, ani przebiegli menedżerowie funduszy hedgingowych, ani akademicy w wieżach z kości słoniowej. To prawdopo-dobnie najlepiej sprawdzone twierdzenie we wszystkich naukach społecznych”16. Głos ten wzmacniają wypo-wiedziinnychekonomistów,stwierdzających,żekryzysfinansowyigospodarczylat2008-2010wynikałwłaśniez prowadzenia neokeynesowskiej polityki gospodarczej w USA17.

Nie próbując rozstrzygnąć dyskusji zwolennikówiprzeciwnikówinterwencjonizmunależypodkreślić,żewUEobowiązująbardziejrestrykcyjnezasadyudziela-nia pomocy publicznej niż w innych krajach wysokorozwiniętych,akażdyprzypadek(zwyjątkiemobjętychwyłączeniami)musibyćnajpierwocenionyprzezKomi-sję. W okresie kryzysu gospodarczego jednak niecouelastycznionozasadyumożliwiająceudzielaniewspar-ciafinansowegoprzedsiębiorstwom.

Analiza danych statystycznych o pomocy publicznej udzielonejwokresiekryzysuprzedsiębiorstwomdziała-jącymwsferzegospodarkirealnejumożliwiasformuło-wanie kilku uogólnień. Niewątpliwie prawdą jest, żekryzyszmusiłwielefirmdożądaniapomocypublicznej,copobudziłonastrojeetatystyczneizagroziłorozrostembiurokracji.

Wzrost pomocy publicznej udzielanej przedsiębior-stwomgospodarkirealnejniebyłtakdużyjakmogłobysięwydawać,audziałpomocyhoryzontalnejwstosun-ku do sektorowej nawet się nieco zwiększył. Strukturapomocyhoryzontalnejniezmieniłasięradykalnie.Wzrósłudziałpomocyregionalnej,wdużymstopniudziękifun-duszomeuropejskimwspierającymrozwójgospodarczypaństw Europy Środkowej i Wschodniej. Był to więcraczej wynik realizacji programów operacyjnych niżnagła,nieplanowanawcześniej, interwencjaantykryzy-sowa.

Znaczniewzrosły udziały pomocynabadania, roz-wójiinnowacyjnośćorazochronęśrodowiskawewspar-ciuhoryzontalnymogółem.Równieżw tymprzypadkujest to zasługa funduszy europejskich zaprogramowa-nych, aby wspierać te działania w państwach EuropyŚrodkowej i Wschodniej. Jednakże istotną część środ-kównaB+R+Iwyasygnowaływokresiekryzysugospo-darczegotakiepaństwa, jak:Niemcy,Francja,Włochy,Szwecja,WielkaBrytania iHiszpania.Wsparcie tosta-nowiło z pewnością realizację oczekiwań unijnychprzedsiębiorcówispołeczeństw.

Wsparcie produkcji ekologicznej i innowacyjnej sta-nowipomoc,którejefektyzaczęłybyćzauważalne jużpokryzysiegospodarczym.Wówczaswspieranewtrak-cie dekoniunktury przedsiębiorstwa zaczęły stawać sięliderami w oferowaniu nowoczesnych i ekologicznych produktów,naktórepopytprawdopodobniebędzierósł.Możnazatem stwierdzić, że spadek koniunktury został

35Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

wykorzystywanyprzezprzedsiębiorstwadozmianypro-dukcji oraz do wejścia na rynek z nowymi wyrobamii usługami. Wydaje się, że tego rodzaju działania sąoptymalnezpunktuwidzeniaefektywnościwykorzysty-wania środków publicznych i interwencji państwawgospodarkęwokresiedekoniunktury.

Jednakżekażdainterwencjapaństwa,równieżwfor-mie pomocy publicznej zgodnej z zasadami unijnymi i zaakceptowanaprzezKomisję Europejską, zazwyczajzakłóca warunki konkurencji na zintegrowanym rynkuUE. Ponadto,wielomilionowe (w euro) interwencje narynku finansowym stanowiły niewątpliwie dodatkoweobciążenie budżetów państw członkowskich, czegokonsekwencjebędąodczuwalne jeszczewnastępnychlatach.Topowodujeograniczanieśrodkówzarównonafinansowaniepublicznychdziałańpaństwnarzeczoby-wateliwsferachedukacji,naukiczyopiekizdrowotnej,jak i działań podejmowanych na zasadach rynkowych(np. spadek liczby i wartości zamówień publicznych).Wkonsekwencjimogąwzrosnąćobciążeniapodatkowe,choć nie zawsze muszą one wynikać bezpośredniozudzielonejwcześniejpomocypublicznej.

Ponadto,należypodkreślić,żeniewszystkiepaństwaczłonkowskiepodjęłydziałaniainterwencyjne,awtych,w których udzielonopomocypublicznej, jej intensyw-ność i kierunki były zróżnicowane. Efektem jest znie-kształcenie konkurencji między unijnymi przedsiębior-camizjednejbranżyzlokalizowanymiwróżnychpań-stwachczłonkowskich.Chociażznacznaczęśćudzielo-nego wsparcia miała charakter horyzontalny (ochronaśrodowiska,B+R+I),tozdecydowaniewzmacniałapozy-cję otrzymujących pomoc względem przedsiębiorstwulokowanychwpaństwach,którychrządyniezdecydo-wałysięnaudzielanietegorodzajupomocy.Wefekcie,pozycja subwencjonowanych przedsiębiorstw po okre-siekryzysumożebyćlepszaniżtych,któresamemusia-łyradzićsobiezproblemamitypowymidladekoniunk-tury. Konsekwencje mogą również dotknąć państwaczłonkowskie, których rządy nie zdecydowały się nainterwencje. Przedsiębiorcy, którzy uznają, że w tensposóbzignorowanoichważneinteresy,mogąbowiemzrezygnować z działalności gospodarczej w tych pań-stwachlubconajmniej jąograniczyć,lubzdecydowaćo niepodejmowaniu nowych inwestycji.

Zbytkrótkiokresbadanianiepozwalajednoznacznieprzewidziećprzyszłegotrendukształtowaniasięstruktu-ry pomocy publicznej, tym bardziej, że decyzje w tejsprawiepodejmowanesąnajczęściejnapodstawieprze-słanekpolitycznych,anieekonomicznych.Niemajed-naksolidnychpodstawdotwierdzenia,żewnajbliższejprzyszłościniezbędnebędąinterwencjerządówpaństwczłonkowskichUEwsferzerealnej.Niemożnateżjed-noznacznie ocenić wpływu pomocy publicznej nagospodarkę,funkcjonowanieprzedsiębiorcóworazpozy-cję konsumentów i stan finansów publicznych, gdyżtrudno przewidzieć konsekwencje dla gospodarek,w których nie udzielono pomocy publicznej. Kwestiainterwencjonizmu państwowego w gospodarce rynko-

wej pozostaje zatem otwarta, podobnie jak pytanie –aktualne również w okresie kryzysu gospodarczego –„ilepaństwawrynkuiilerynkuwpaństwie”.

Wydajesięjednakbezdyskusyjnymwskazanie,żepowygaśnięciukryzysurolapaństwapowinnazdecydowa-niemalećnarzeczgryrynkowej,gdyżsystemwolnoryn-kowy(podobniejakdemokracja)byćmożeniejestnaj-lepszy,alepókiconieznamylepszego.

* Drhab.AdamA.Ambroziak,profesornadzwyczajnySGH,

Katedra Integracji Europejskiej im. J.Monneta,KolegiumGospo-darkiŚwiatowej,SzkołaGłównaHandlowawWarszawie.

1Wniniejszymopracowaniuprzyjętodefinicjękryzysugospo-darczego jakominimum dwuletnie załamanie gospodarczemie-rzone spadkiem dynamiki PKB lub PKB per capita poniżej zera.Wlatach2008-2010wwiększościpaństwUEodnotowanospadekPKB,podczasgdyod2011r.tylkowjednymkraju–Grecji,którejudział w tworzeniu PKB UE wynosi zaledwie 2% - por. K. Piech, Kryzysy gospodarcze świata i polityka gospodarcza w latach 1945-1975, „Studia i Prace Kolegium Zarządzaniai Finansów SGH”, nr 15/2000, s. 160 oraz Statistical Annex of European Economy, Spring 2012,EuropeanCommission,Directo-rateGeneralECFIN–EconomicandFinancialAffairs.

2 Konkluzje prezydencji z posiedzenia Rady Europejskiej wBrukseliwdniach15-16października2008r.,ST14368/08.

3 Komunikat Komisji do Rady Europejskiej: Europejski plan naprawy gospodarczej,KOM(2008)800wersjaostateczna,Brukse-la,26.11.2008.

4Szerzejna ten temat:E.Kaliszuk,Pomoc publiczna w Unii Europejskiej w kontekście kryzysu finansowego i gospodarczego oraz po wejściu w życie Traktatu z Lizbony [w:],Raport roczny. Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2009-2010,J.Kotyński(red.),IBRKK,Warszawa2010,s.72-83.

5KomunikatKomisji –Zastosowanie zasad pomocy państwa do środków podjętych w odniesieniu do instytucji finansowych w kontekście obecnego, globalnego kryzysu finansowego,DzUrzC 270 z 25.10.2008, Komunikat Komisji – Dokapitalizowanie instytucji finansowych w związku z obecnym kryzysem finanso-wym: ograniczenie pomocy do niezbędnego minimum oraz mechanizmy zabezpieczające przed nadmiernym zakłóceniem konkurencji,DzUrzC10z15.1.2009,Komunikat Komisji w spra-wie postępowania z aktywami o obniżonej wartości we wspólno-towym sektorze bankowym,DzUrzUEC72z26.3.2009.

6KomunikatKomisji–Tymczasowe wspólnotowe ramy praw-ne w zakresie pomocy państwa ułatwiające dostęp do finansowa-nia w dobie kryzysu finansowego i gospodarczego, DzUrz UE C16/1,22.1.2009,zezm.

7 Por. A.A. Ambroziak,Wyłączenia ogólne spod obowiązku notyfikowania pomocy publicznej w Unii Europejskiej,„Wspólno-tyEuropejskie”,IBRKK,Warszawa2008,nr6(193).

8 Komunikat Komisji – Tymczasowe unijne ramy prawne w zakresie pomocy państwa ułatwiające dostęp do finansowania w dobie kryzysu finannsowego i gospodarczego, DzUrz UE C20116/05,11.1.2011.

9AbyocenićpolitykępomocypublicznejwUEwokresiekry-zysu gospodarczego dokonano analizy udzielonego wsparcia wrozumieniuart.107ust.1TFUEnapodstawiedanychKEopu-blikowanychwTabelachwyników(Scorebord) w 2009 i 2011 r. W celu uchwycenia ewentualnych zmian we wspomnianej polity-ceiichprzyczyn,atakżepotencjalnychkierunkówefektówgospo-darczo-społecznych, przeprowadzono analizę porównawczą

36 Unia Europejska.pl Nr 3 (214) 2012

ZMIANY W UNIJNYM SYSTEMIE PREFERENCJI HANDLOWYCH DLA KRAJÓW ROZWIJAJĄCYCH SIĘ

Jan Piotrowski*

UniaEuropejskaod1971r.udzielakrajomrozwijają-cymsięjednostronnychpreferencjihandlowychumożli-wiającychimeksportnarynekeuropejskipoobniżonychstawkach celnych1.Upodstawtejdecyzjiległodążeniedopobudzeniapoprzezeksporttrwałegorozwojugospo-darczegoispołecznegokrajówrozwijającychsię,azwłasz-czaeliminacjiubóstwa.Powszechnymsystememprefe-rencji celnych (Generalised System of Preferences–GSP)objętych jest obecnie w Unii 176 krajów i terytoriówrozwijającychsię.

Unijny system GSP składa się z trzech poziomówliberalizacji ceł: systemu podstawowego oraz dwóchdodatkowych–systemumotywującegodozrównoważo-negorozwojuidobregorządzenia(GSP+), przeznaczo-negodlakrajówstosującychzasady27konwencjimię-dzynarodowych oraz specjalnego systemu dla krajównajmniej rozwiniętych,obejmującegowszystkie towaryzwyjątkiembroni(Everything But Arms,EBA).

ZasadypreferencjicelnychUEdlakrajówrozwijają-cych się ustala się na okresy dziesięcioletnie.Obecnieobowiązująwytycznenalata2006-20152.Zasadyogól-nesąnastępnieobjęteszczegółowymiprogramamiokre-ślanyminatrzylata.W2008r.Radaprzyjęłapowszech-ny system preferencji celnych na lata 2009-20113. W2010r.Komisja,abyzyskaćczasnaprzygotowaniegłębszej reformysystemupreferencjicelnych,zapropo-nowała wydłużenie okresu obowiązywania tego sche-matudokońca2013r.napodstawietzw.rozporządze-

danych za lata 2005-2007 oraz z okresu kryzysu gospodarczego wUE, tj. lat 2008-2010. Początek pierwszego okresu, czyli rok2005,topierwszepełne12miesięcyczłonkostwanowychpaństwwUEikorzystaniaz funduszyeuropejskich.W2008r.pojawiłysięwgospodarceprzesłankizmuszająceKomisjędopodjęciadzia-łańprawnychokreślającychwarunkiudzielaniapomocypublicz-nej.

WniniejszymartykuleniesąomawianeśrodkiantykryzysowedlasektorafinansowegowUE–por.SprawozdanieKomisji,Tabe-la wyników w dziedzinie pomocy państwa. Sprawozdanie na temat aktualnej sytuacji w dziedzinie pomocy w związku z kryzy-sem dla sektora finansowego - Aktualizacja z wiosny 2010 r.,Bruksela,27.5.2010,KOM(2010)255wersjaostateczna,Commis-sion Staff Working Paper - Autumn 2011 Update, Brussels,1.12.2011,COM(2011)848 final. [Od redakcji:Kwestie teomó-wionowartykuleA.Brewkiwtymnumerze„UniiEuropejskiej.pl”pt. Pomoc publiczna dla sektora bankowego - działania podjęte przez UE w okresie kryzysu i próba ich oceny].

10Wlatach2009-2010KEzaakceptowałaztegotytułupomocowartości82,3mldeuro,jednakefektywniew2009r.udzielonozaledwieokoło3,9mld euro, aw2010 r. około11,8mld eurowsparcia,zczegookoło34%wydatkowanowNiemczech,15,2%weFrancji,13,1%wGrecji,9,0%wAustrii,4,2%wWielkiejBry-taniii3,8%wFinlandii.Zpowodubrakudanychopomocyudzie-lonejnapodstawietymczasowychramprawnych,wpodzialenarodzajeicele,dalszaanalizanieobejmujetegorodzajuwsparcia.Niewpływatojednaknajejwiarygodnośćoraznatrafnośćwnio-sków,gdyżwartośćtejpomocywUE-27w2010r.nieprzekroczy-ła 0,1% PKB – por.: Sprawozdanie Komisji, Tabela wyników w dziedzinie pomocy państwa. Sprawozdanie na temat aktualnej sytuacji w dziedzinie pomocy w związku z kryzysem dla sektora finansowego…, op.cit.,CommissionStaffWorkingPaper-Autumn2011Update...,op.cit.–szczegółowedanedlapaństwczłonkow-skich.

11Wytycznewspólnotowedotyczącepomocypaństwawceluratowania i restrukturyzacji zagrożonychprzedsiębiorstw,DzUrzUEC244,1.10.2004.

12A.A.Ambroziak,Krajowa pomoc regionalna w specjalnych strefach ekonomicznych w Polsce, Oficyna wydawnicza SGH,Warszawa 2009.

13Wanalizie tej niewzięto poduwagę specjalnychprogra-mowwspierających złomowanie starych i zakup nowych samo-chodówprzezkonsumentów.Instrumenttenzdecydowaniezwięk-szający popyt na samochody nie stanowił pomocy publicznejwrozumieniuart.107ust.1TFUE,gdyżwsparcietootrzymywalikonsumenci.Moglioninabyćpojazdy wyprodukowanewkrajulubwinnympaństwieczłonkowskimbądźimportowanespozaUE(por. www.ukcarsscrappagescheme.co.uk lub http://www.acea.be//news/news_detail/fleet_renewal_schemes_soften_the_impact_of_the_recession/). Oczywiście takie inicjatywy w pewnym stopniuwzmacniałypozycjękrajowychproducentów,jednaktrudnojed-noznacznieocenićichznaczeniedlaproducentów.Np.wPolsceniezdecydowanosięnastosowanietakiegomechanizmu,podczasgdyNiemcyiHiszpaniabyłyjednymizpierwszychpaństwwdra-żającychtegorodzajuprogram.Jednaktowłaśniezakładymotory-zacyjne zlokalizowane w Polsce w relatywnie mniejszym stopniu odczuływówczasskutkikryzysu,gdyż98%ichprodukcjisprzeda-wanych było na rynkach niemieckim i hiszpańskim, gdzie byłydostępnewspomnianebonusydlakonsumentów.

14 European Commission, The effects of temporary State ai rules adopted in the context of the financial and economic crisis. CommissionStaffWorkingPaper,SEC(2011)1126final,Brussels,5.10.2011,s.103-104.

15 P.Krugman,How Did Economists Get It So Wrong? „TheNewYorkTimesMagazine”,2September2009,wwersjipolskiej:P. Krugman, Dlaczego ekonomiści nieczego nie zrozumieli?,„GazetaWyborcza”,30.10.-1.11.2009.

16 J. Cochrane, Response to Paul Krugman, „Economist”,11.9.2008 (polska wersja: J. Cochrane, Sięgnął dna, „GazetaWyborcza”,9.11.2009).

17 D. Altig, Ekonomiści się mylili, ale dlaczego?, „GazetaWyborcza”,9.11.2009.

n

WSPÓLNA POLITYKA HANDLOWA