Politika mentalnog zdravlja · 2014. 10. 1. · Politika mentalnog zdravlja 7 Mental Health Policy Predgovor Detaljna procjena širom regije zemalja Jugoistočne Evrope koja je preduzeta

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike SrpskeMinistry of Health and Social Welfare Republic of Srpska

Politika mentalnog zdravljaMental Health Policy

VladaRepublikeSrpske RepublicofSrpskaGovernment MINISTARSTVOZDRAVLJAISOCIJALNEZAŠTITE MINISTRYOFHEALTHANDSOCIALWELFARE

www.vladars.net

Sadržaj Contents

Predgovor 7 Foreword

Uvod 9 Introduction

ČinjeniceipodacioRepubliciSrpskoj 11 FactsandfiguresontheRepublicof Srpska

Vizija,vrijednosti,principiiciljevipolitike 18 Vision,values,principlesandgoalsof thepolicy

Strateškiizazoviiprioriteti(prioritetnapoljaaktivnosti) 20 Strategicchallengesandpriorities(Priorityactivities)

Planaktivnosti 26 Activityplans

7Politika mentalnog zdravlja Mental Health Policy

Predgovor

DetaljnaprocjenaširomregijezemaljaJugoistočneEvropekojajepreduzetauokviruinicijativePaktasta-bilnosti, naglasila je potrebu za reformom postojećegsistemaliječenja ibrigeza ljudesamentalnimoboljen-jima. Prisutna je dominantna kultura zapostavljanja iisključivanja ljudi sa mentalnim oboljenjima, koja jejasnoizraženakreiranjemvelikihinstitucijazamentalnozdravljekojenisuuspjeledazadovoljepotrebea ikršepravamentalnooboljelihlica.

Došlosedokonsenzusadasistembrigeomental-nomzdravljumorazaštitiljudskapravaidaefikasnood-govorinaraznovrsnepotrebepopulacije(naročitodjeceiadolescenata,starihlicaiposebnougroženepopulaci-je).Sistempružanjauslugaizoblastimentalnogzdravljamora se zasnivati na najboljim dostupnim dokazima imorabitiefikasaniprihvatljiv.

Mentalnozdravljesetičesvihljudi.RazvojvisokokvalitetnihuslugaizoblastimentalnogzdravljazahtjevaaktivnoučešćeisaradnjuodstraneVlade,svihrelavant-nih profesionalnih disciplina, korisnika i organizacijakojeobezbjeđujuuslugeiudruženjagrađana.

Foreword

The comprehensive analysis of the South-EastEuropeancountriescarriedoutwithintheStabilitypactinitiative has emphasised the necessity to reform thecurrenthealth care systemand care forpeople suffer-ingfrommentalillness.Adominanttraditionof neglectand exclusionof peoplewithmental illness is presenthere,whichcanbeclearlyseeninthecreationof largementalhealthinstitutionscaring,whichwerenotabletomeettherequirements,andtheyviolatetherightsof thepeoplewithmentalillnesses.

Theconsensushasbeenreached,sothatthemen-talhealthcare systemhas toprotect thehuman rightsandhastomoreefficientlymeetthevariousneedsof thepopulation (especially children and adolescents, seniorcitizensandvulnerablepopulation).Theserviceprovi-sionsysteminthefieldof mentalhealthhastobebasedonthebestavailableevidenceandhastobeefficientandacceptable.

Mentalhealthconcernsall thepeople.Upgradingthe highly professionalmental health services requiresactive participation and co-operation of the Govern-


Vladamoraosiguratidasistemipružanjauslugaizoblastimentalnogzdravljabuduadekvatnoosposobljenifinansijski i ljudskim resursima.Odpostojećih i novihresursa se traži da pruže podršku procesu reforme, anaročitouspostavljanjeidaljirazvojliječenjaipružanjanjegeuzajednici.

Sadjevrijemezareformumentalnogzdravlja.In-vestiranjeumentalnozdravlje jeneophodnoradisoci-jalnog i ekonomskog razvoja. Rad Pakta Stabilnosti upodručjumentalnogzdravljasepojavljujeunutardogov-orenogradnogokvirazakooperativneaktivnostiširomregiona.NacionalnapolitikaiZakonozaštitilicasamen-talnimporemećajimaćeomogućitiRepubliciSrpskojdarješavaproblemeuovojoblastiidostignestandardekojisutakođer i indikatori,a ipreduslovizaodgovarajući iodrživrazvoj.

ment,allrelevantprofessionaldisciplines,citizens’asso-ciations,usersandorganisationsprovidingservices.

TheGovernmenthastoensurementalhealthser-vice systems to be appropriately equippedwith finan-cialmeansandhumanresources.Theexistingandnewresources are to provide the assistance to the reform,especiallytothefoundationandfurtherdevelopmentof treatmentandprovidingcareinthecommunity.

Nowistherighttimeforthementalhealthreform.Investments inmentalhealth are crucial for the socialand economic development.The activities of the Sta-bilityPact in thefieldof thementalhealthhavebeencarriedoutwithintheestablishedframeworkforcoop-eration activities throughout the region. TheNationalPolicyandtheLawonProtectionof PeoplewithMentalDisorderswill enable theRepublic of Srpska to solvetheproblemsinthisfieldandreachthestandardswhichare at the same time indicators, andpreconditions forappropriateandsustainabledevelopment.


Uvod

Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da450milionaljudiširomsvijetaimamentalne,neurološkeilibihevioralneprobleme.Procjenjujesedatakođejednaodčetiriosobekoje tražezdravstveneusluge imanekiporemećajkoji jementalne,neurološke ilibihevioralneprirode.Brojljudikojiperiodičnozahtjevapsihijatrijskupomoćilinekudruguvrstuprofesionalnogsavjetovan-ja ili pomoći jemnogo viši nego što semože stvarnoprocjeniti. Imajući u vidu da se psihološki uzroci zabrojne somatske bolesti ne mogu isljučiti i da imamosvevećibrojdokazadajestresuzrokvelikogbrojaso-matskihbolesti,možemoslobodnorećidasuproblemimentalnogzdravljanavrhulistezdravstvenihproblemaglobalno.

Mentalni problemi su česti u svim zemljama, uz-rokuju velike ljudske patnje, socijalnu izolovanost, in-validnost i loš kvalitet života. Oni takođe povećavajumortalitet i uzrok su izrazito visokih ekonomskih idruštvenihtroškova.Uvećinizemalja,uslugementalnogzdravlja ne podmiruju potrebe stanovništva. Rastućapotreba stanovništva za odgovarajućim uslugama iz

Introduction

According to the estimates of theWorldHealthOrganisation, there are 450millionpeople around theworld with mental, neurological or behavioural prob-lems.It isalsoestimatedthatoneoutof fourpersonsasking for thehealth services, has a disorder of men-tal,neurologicalorbehaviouralnature.Thenumberof people asking for psychiatric help or some other sortof professionalcounsellingorhelpismuchlargerthanwhatestimatesshow.Havinginmindthatpsychologicalcausesof numeroussomaticdiseasescannotbeexclud-edandthattherearemoreandmoreevidenceshowingthatstresscauseslargenumberof somaticdiseases,wecanfreelysaythatmentalhealthproblemscomeoutontopof thelistof healthproblemsatthegloballevel.

Mentalproblemsarefrequentinallcountries,causeseverehumansufferings,socialisolation,disabilitiesandpoor quality of life. They also increase mortality andcauseextremelyhighfinancialandsocialcosts.Inmostcountries,mentalhealthservicesdonotsatisfyneedsof thepopulation.Theincreasingneedsof thepopulationforpropermentalhealthservicesrequireurgentrestruc-


oblastimentalnogzdravljazahtjevahitnureorganizacijusadašnjihsistemapružanjauslugaširomsvijeta.

Postojeće usluge iz oblasti mentalnog zdravlja uRepubliciSrpskojnisuustanjudazadovoljepotrebesta-novništva i postoji potreba za jačanjem i reorganizaci-jompostojećeg sistema.Bosna iHercegovina, Repub-likaSrpska jemeđuzemljamakoje sunajmanje imunena poremećaje umentalnom zdravlju i njihove poslje-dice kao što je stigmatizacija, invalidnost, segregacija isviobliciizolovanosti.Društvenastigmavezanazapo-remećaje mentalnog zdravlja, segregacija i izolovanostosobasaproblemimamentalnogzdravlja izdruštvenihtokova,kršenjeljudskihpravasumeđuosnovnimbari-jeramapremaliječenjuireintegracijiljudisamentalnimproblemimauRepubliciSrpskojiBosniiHercegovini.

Također postoji potreba za senzibiliziranjem ja-vnostiuvezivažnostimentalnogzdravljakaoipotrebakontinuiranogpoboljšanjaprevencije,liječenjairehabili-tacijeuoblastimentalnogzdravlja.

Ukazana situacija upoljumentalnog zdravlja, os-tavlja dovoljno prostora za reviziju uloge psihijatrije ipsihijatrijskihinstitucija,avezanozanjihoveterapeutskei rehabilitacione funkcije, društveno djelovanje, orga-nizaciju, finansiranje i međusektorsku saradnju. Ovotakođe,značinapuštanjekonceptapsihijatrijskebolnicekao arhaične institucije socijalne izolovanosti, stigme ikršenja ljudskih prava i postepeni prijelaz ka pružanjuuslugamentalnogzdravljaulokalnojzajednici.

Iz ovih razloga neophodno je razviti politiku izoblastimentalnogzdravlja,kojaćeslužitikaouputstvozadaljirazvojijačanjesektoramentalnogzdravlja.

turingof theexistingserviceprovisionsystemsaroundtheworld.

TheexistingmentalhealthservicesintheRepublicof Srpskadonotsatisfytheneedsof thepopulationanditisnecessarytostrengthenandrestructurethesysteminplace.BosniaandHerzegovina,theRepublicof Srp-skaisoneof thecountriesimmunetothementalhealthdisordersandtheirconsequences,suchasstigmatisation,disabilities,segregationandall formsof isolation.Thesocial stigma related tomentalhealthdisorders, segre-gationandisolationof mentalpatientsfromsocialav-enues, violation of human rights are among the basicobstaclesfortreatmentandreintegrationof personssuf-feringfrommentalproblemsintheRepublicof SrpskaandBosniaandHerzegovina.

Itisalsonecessarytoraisepublicawarenessaboutimportanceof mentalhealthaswellastocontinuouslyimprovementalhealthprevention,treatmentandreha-bilitation.

The situation discovered in the field of mentalhealth leaves sufficient space for a review of the roleof psychiatric hospitals and psychiatric institutions, inview of their therapeutic and rehabilitation functions,social impact, organisation, financing and cooperationamongsectors.Additionally,thisimpliesabandoningtheconceptof psychiatrichospitalasanarchaicinstitutionof socialisolation,stigmaandviolationof humanrightsandgradualtransitiontoprovisionof mentalhealthser-viceswithinthelocalcommunity.

Therefore,itisnecessarytodevelopamentalhealthpolicytobeusedastheguidelinesforfurtherdevelop-mentandstrengtheningof thementalhealthsector.


ČinjeniceipodacioRepubliciSrpskoj

Socio–demografskiopis

Dejtonskimmirovnim sporazumom definisana jeRepublikaSrpskakaojedanoddvaentitetaBosneiHer-cegovine.

Dejtonskimirovni sporazum je dao odgovornostentitima za organizaciju zdravstvene zaštite, njeno fi-nansiranje,načinpružanjauslugakaoizadonošenjeza-konaizoblastizdravstvenezaštite.

Republika Srpska zauzima približno 25. 000kvadratnih metara i ima oko 1,4 miliona stanovnika.Prema posljednjem popisu stanovništva iz 1991. go-dine i dodatnom popisu raseljenih lica i izbjeglica iz1996.godine,RepublikaSrpska imaukupno1,391,593stanovnika,30%suizbjegliceiraseljenalica(Republičkizavod za statistiku2001.). Statistički indikatori varirajuu posljednjoj dekadi 20-og stoljeća, i bez obzira na totrebaju se analizirati sa određenom rezervompošto jeračunicazasnovananaprojekcijipopisastanovništvaiz1991.godine.

FactsandfiguresontheRepublicof Srpska

Socio–demographicdescription

TheDaytonPeaceAgreementconstitutedtheRe-publicof Srpskaasoneof theentitiesof BosniaandHerzegovina.

The Dayton Peace Agreement made entities re-sponsibleforhealthcareorganisation,funding,methodof providingservicesaswellasadoptingthelegislationinthefieldof healthcare.

The Republic of Srpska covers approximately25,000squaremeters,withthepopulationof about1.4million.According to the last census in 1991 and thesubsequent census of displaced persons and refugeesin 1996, the total population of theRepublic of Srp-skawas1,391,593,outof which30%wererefugeesanddisplacedpersons(theRSStatisticsInstitute2001).Thestatistic indicators vary in the last decade of the 20thcentury,andneverthelessshouldbeanalysedwithpre-cautionsincethecalculationwasbasedontheprojectionof thecensusin1991.


Važnojenaznačitidasenekolikohiljadaljudivodikaonestaloidajepreko12.000porodicaizgubilosinailimuža.Oko14.000djecenemajednogroditelja,a550

Itisimportanttoemphasisethatseveralthousandsof peoplearemissingandthatmorethan12,000fami-lies lostasonorhusband.Around14,000childrenare

IndikatoriIndicators

1991.BiH

1998.RS

1999.RS

2001.RS

Stanovništvo (mil)Population (mil) 4,3 BiH 1,43 1,45 1,49

Stanovništvo 65 i starijiPopulation 65 and over 6,0 BiH 0,21 0,22 0,24

Stopa nataliteta na 1000 stanovnika / Birth rate per 1,000 of the population

14,9 BiH 9,4 10,0 9,2

Stopa mortaliteta na 1000 stanovnika / Death rate per 1,000 of the population

7,2 BiH 8,7 8,5 9,0

Očekivane godine života - žene / Life expectancy - women

74,6 (1989) 74 74 74

Očekivane godine života - muškarci / Life expectancy - men

69,2 (1989) 71 71 71

Maternalni mortalitet na 100,000 porođaja / Maternal mortality rate per 100,000 live births

NA NA 8,11 NA

Smrtnost novorođenčadi na 1000 živo rođene djece / In-fant mortality rate per 1,000 live births

14,5 8,3 8,2 5,3

Izvor: Zavod za statistiku Republike Srpske / Source: RS Statistics Institute

Tabela1.Demografskiindikatori:RepublikaSrpska,1991-2001Table1.Demographicindicators:theRepublicof Srpska,1991-2001


jeostalobezoba roditelja.Premanekimprocjenama iistraživanjima (SZO) oko 16% stanovništva pati odpostraumatskog stresnogporemaćaja -PTSP.35 smrt-nihslučajevajeizazvanopsihijatrijskimporemećajimau2002.godini,abrojsuicidaistegodinejebio302.

SistempružanjauslugaizoblastimentalnogzdravljauRepubliciSrpskoj

Pružanjeusluga

PsihijatrijskaslužbauBiHprijeratajebilajednaodboljeorganizovanihubivšojJugoslaviji.Sistempružanjauslugaizoblastimentalnogzdravljabiojezasnovannapsihijatrijskim bolnicama i malim odjelima neuropsi-hijatrijeunutaropštihbolnica,uslugesusepružale iudomovimazdravlja.

Rat je donio razaranja brojnih tradicionalnih psi-hijatrijskihinstitucija.Obolijevanjeodpsihijatrijskihbo-lesti jeporaslouzmasivnupsihološkupatnjuukupnogcivilnogstanovništva.

Usluge iz oblasti mentalnog zdravlja u RepubliciSrpskoj se obezbjeđuju u javnim institucijama sekun-danogitercijarnognivoa.Tosusledećeinstitucije:Psihi-jatrijskaklinikauKliničkomcentruuBanjojLuci,jednepsihijatrijske ustanove za dugoročno liječenje i reha-bilitaciju sa 154 kreveta u Jakešu, psihijatrijska bolnicasa160krevetauSokolcu (zaakutne slučajeve60, a zaforenzičku psihijatriju 100), šest opštih bolnica sa psi-hijatrijskimodjelima i 12 centara zamentalno zdravljeuzajednicikojisuusatavudomovazdravlja.Sistemjeosnaženotvaranjemdvijezaštićenekućeijednom“ko-operativom”.Triudruženjakorisnikasuaktivnanateri-torijiRepublikeSrpske.

withoutaparent,while550havelostbothparents.Ac-cording to some estimates and research of theWHOapproximately16%of populationsufferfromposttrau-maticstressdisorder–PTSD.In2002,35deathswerecausedbypsychiatricdisordersandthenumberof sui-cideswas302.

Systemof mentalhealthserviceprovisionintheRepublicof Srpska

Provisionof services

Psychiatric service in BiH was among better or-ganisedservices in the formerYugoslavia.Thesystemof mentalhealthserviceprovidersreliedonpsychiatrichospitals and small neuropsychiatrywardswithin gen-eralhospitals,while serviceswerealsoprovided in thehealthcarecentres.

Warcauseddevastationof anumberof traditionalpsychiatricinstitutions.Therateof psychiatricillnessesincreasedfollowedbymassivepsychologicaldistressof theoverallpopulation.

Mentalhealth services in theRepublicof Srpskaareprovidedinpublicinstitutionsof secondaryandter-tiarylevels.Theseinstitutionsareasfollows:PsychiatricClinicof theClinicalCentreBanjaLuka,onepsychiat-ricinstitutionforlong-termtreatmentandrehabilitationwith154bedsinJakes,psychiatrichospitalwith160bedsinSokolac(60foracutecasesand100forforensicpsy-chiatry),sixgeneralhospitalswithpsychiatrywardsand12mentalhealthcentreswithinthehealthcarecentresinthecommunity.Thesystemisreinforcedwithtwosafehousesandone‘cooperative’.Therearethreeusers’as-sociationsactiveintheRepublicof Srpska.


ReformskimopredjeljenjemuPolitikamaistrategi-jamarazvojazdravstvenogsistemauRepubliciSrpskoj(NarodnaSkupština1996.i2002.godina)opredjelilismosezarazvojpružanjauslugaizoblastimentalnogzdravljakaoambulantneuslugenanivouprimarnezdravstvenezaštite.Centrimentalnogzdravljauzajedniciuspostav-ljenisuifunkcionišuu12domovazdravljauopštinamakojesudefinisaneIzmjenamaidopunamaOdlukeopla-numrežazdravstvenihustanovaito:Banjaluka,Doboj,Trebinje,Derventa,Sokolac,Šamac,Vlasenica,KozarskaDubica,Gradiška,Srbac,Zvornik,iPrnjavor.Udrugih10opštinaNoviGrad,Prijedor,Laktaši,Teslić,KotorVaroš, Ugljevik, Istočno Sarajevo, Višegrad, Gacko iŠipovoprocesuspostavljanjacentaramentalnogzdravljaje u toku.Upreostalih 40 opština, zdravstveni radniciudomovimazdravljaupućujupacijentesaproblemimamentalnogzdravljanavišinivo,običnoususjednubol-nicu. U nekim domovima zdravlja rade psihijatri kojiobezbjeđujuuslugeuviduambulantnihaktivnosti.

Dominiramedikamentni pristup u liječenju paci-jenata.Česti suneurotski, somatoformni i stresomuz-rokovani poremećaji uz ozbiljne psihijatrijske bolesti.

Reformativedeterminationsof theHealthSystemDevelopment Policy and Strategy of the Republic of Srpska (NationalAssembly 1996 and 2002) had optedfordevelopmentof mentalhealth serviceprovision intheformof out-patientserviceatthe levelof primaryhealthcare.Mentalhealthcarecentresinthecommunityareupandrunningin12HealthcareCentresinmunici-palitiesasdefinedinChangesandAmendmentsof theDecisiononthePlanof HealthInstitutionsNetwork,asfollows:BanjaLuka,Doboj,Trebinje,Derventa,Soko-lac,Samac,Vlasenica,KozarskaDubica,Gradiska,Srbac,ZvornikandPrnjavor.Theprocessof establishingmen-talhealthcarecentresisongoinginanother10municipal-ities:NoviGrad,Prijedor,Laktasi,Teslic,KotorVaros,Ugljevik,IstocnoSarajevo,Visegrad,GackoandSipovo.Healthprofessionalsworkinginthehealthcarecentresintheremaining40municipalitiesaddressthepatientsaf-fectedbymentaldisturbancestothehigherlevel,usuallyto neighbouring hospitals. In some healthcare centres,therearepsychiatristsprovidingout-patientservices.

Patienttreatment isdominatedbymedicationap-proach.Neurotic,somatoformandstressrelateddisor-

Broj kreveta / Number of beds Na 10,000 stanovnika / Per 10,000 of the population

Ukupno psihijatrijskih kreveta / Total psychiatric beds 3,93

Psihijatrijski kreveti u KC BanjalukaPsychiatric beds in the Clinical Centre Banja Luka 0,91

Psihijatrijski kreveti u opštim bolnicama / Psychiatric beds in general hospitals 0,68

Psihijatrijski kreveti u drugim institucijama / Psychiatric beds in other institutions 2,33

Brojkrevetana10,000stanovnikajepredstavljennadonjojtabeli:Numberof bedsper10,000of thepopulationisshowninthefollowingtable:


Drugačijioblikuslugauoblastimentalnogzdravljakojisepružaucentrimapoputdnevnihbolnica jerijedak inedovoljanzapotrebestanovništva.

Finansiranjepružanjauslugaizoblastimentalnogzdravlja

Finansiranjesistemazdravstvenezaštite,uglavnomfunkcioniše posredstvom Fonda zdravstvenog osigu-ranja i ličnogučešća korisnika. Institucije kojepružajuuslugeizoblastimentalnogzdravljasetakođefinansirajuprekoFondazdravstvenogosiguranja.Zacentremental-nogzdravlja,FZOodvajasredstvakojasudiogodišnjeugovorenesumekojaseobezbjeđujezadomovezdravlja.Finansiranjesekundarnogitercijalnognivoazdravstvenezaštiteusferimentalnogzdravljanijeodvojeno.Budžetiza opšte bolnice uključujufinansiranje za psihijatrijskeodjele,dokbudžetizaunivetzitetskeboliniceuključuju

dersaswellasseriouspsychiatricdiseasesarefrequent.Anothertypeof mentalhealthcareservicesprovidedincentreslikeday-carehospitalsisrareandinsufficientfortheneedsof thepopulation.

Financingmentalhealthservices

ThehealthsystemismainlyfinancedbytheHealthInsuranceFundandpersonalparticipationof users.In-stitutions providingmental health services are also fi-nancedthroughtheHealthInsuranceFund.TheHealthInsurance Fund allocates funds for mental healthcarecentres as part of the annually adopted sumprovidedforthehealthcarecentres.Financingthesecondaryandtertiarylevelof mentalhealthcareisnotdoneseparate-ly.Budgets forgeneralhospitals incorporate funds forpsychiatricwards,whilebudgetsforuniversityhospitalsincorporatefundsintendedforanumberof bedsatthe

Broj profesionalaca / Number of specialists Na 10,000 stanovnika / Per 10,000 of the population

Psihijatri / Psychiatrists 2,3

Neurohirurzi / Neurosurgeons 0,2

Medicinski tehničari / Medical technicians 19,4

Neurolozi / Neurologists 0,86

Neuropsihijatri / Neuropsychiatrists 1,2

Psiholozi / Psychologists 0,86

Socijalni radnici / Social workers 0,66

Izvor: Zavod za statistiku Republike Srpske, 2002 g. / Source: RS Statistics Institute, 2002.

BrojistrukturazdravstvenihradnikakojiradiuoblastimentalnogzdravljauRepubliciSrpskojna100.000stanovnikaNumberandbreakdownof mentalhealthprofessionalintheRepublicof Srpskaper100,000of thepopulation


isredstvakojasunamjenjenaodređenombrojukrevetana tercijarnom nivou. Fond nema posebno namjenjenbudžet za programe iz oblasti mentalnog zdravlja iliobezbjeđenjeusluga.Štosetičespecijalizovanihustano-va, postoji godišnji budžet zaZavod zahospitalizacijuljudioboljelihodhroničnihmentalnihbolestiuJakešuizaPsihijatrijskubolnicuuSokolcu.

Osnovna ulaganja vezana za razvoj (izgradnja ilipreuređenje)centarazamentalnozdravlje sepokrivajuizdonacija.

Procenatraspodjelezdravstvenogbudžetazaoblastmentalnogzdravljanijeodređen. Informacijeodirekt-nom “out of pocket“ finansiranju usluga za usluge izoblastimentalnogzdravljanisupoznate.

Obukakadrova

Usluge iz oblasti mentalnog zdravlja u RepubliciSrpskojuglavnompružajuneuropsihijatri,psihijatri,psi-holoziidrugičlanovimultidisciplinarnihtimova.Većinapsihijataraidrugihspecijalistazamentalnozdravljeradiubolnicamauvećimcentrimainisujednakoraspodjelje-niširomRepublikeSrpske.Upoređenjusadrugim

Evropskim zemljama broj psihijatara i psihologakojiradinijedovoljandapodmiripotrebeizoblastimen-talnogzdravljazastanovništvoRepublikeSrpske.

NakonzavršetkaMedicinskogfakulteta,ljekarikojiželedaradeupoljumentalnogzdravljabirajupsihijatrijukaospecijalizaciju.Obukatraje4godineiobezbjeđenajenauniverzitetskimbolnicamauRepubliciSrpskojiuinostranstvu. Potrebe za psihijatrima ili kliničkim psi-holozimasudefinisanenalokalnomnivouizdravstveneinstitucijeodređujubrojitipspecijalistaizoblastimen-talnogzdravljakoji imjepotreban.Masterplannana-

tertiarylevel.TheFunddoesnotincludeaspecialbud-getformentalhealthprogramsorprovisionof services.Speakingof specialized institutions, there is an annualbudgetfortheFundforhospitalizationof patientssuf-feringfromchronicmentaldiseasesinJakesandforthePsychiatricHospitalinSokolac.

Capitalinvestmentsfordevelopment(constructionorrefurbishing)of thementalhealthcentresarecoveredfromdonations.

Itisnotdefinedwhichpercentageof fundswithinthehealthbudgetshouldbeallocatedformentalhealth.Theinformationondirect“outof pocket”financingof servicesinthefieldof mentalhealtharenotknown.

Personneltraining

MentalhealthservicesintheRepublicof Srpskaaregenerally provided by neuropsychiatrists, psychiatrists,psychologists and other members of multidisciplinaryteams.Majorityof psychiatristsandothermentalhealthspecialistsworkinhospitalsinbiggertownsandarenotequallyrepresentedthroughouttheRepublicof Srpska.ComparedtootherEuropeancountries,thenumberof psychiatristsandpsychologistisnotsufficienttosatisfytheneedsof thepopulationof theRepublicof Srpskainthefieldof mentalhealth.

After graduating from aMedical Faculty,medicaldoctorswhowishtospecialiseinthefieldof mentalhea-lthchoosepsychiatryforspecialisation.ThetraininglastsforfouryearsandisprovidedattheuniversityhospitalsintheRepublicof Srpskaandabroad.Theneedsforpsy-chiatristsorclinicalpsychologistsarespecifiedatthelocallevelandhealthinstitutionsdefinethenumberandtypeof mental health specialists they require. The country-


cionalnomnivoukojibitrebaodadefinišepotrebeira-sporedobukezaspecijalisteizoblastimentalnogzdravlja,apremapotrebamastanovništva,jošnijerazvijen.

KontinuiranamedicinskaedukacijaKontinuirana edukacija za zdravstvene radnike u

oblastimentalnogzdravljauRepubliciSrpskojjeorgani-zovana kroz aktivnosti Komore doktora i profesional-nih udruženja psihijatara i psihologa. Takođe je važnospomenutidasuprogramidodatneobukesatemamaizporodičneterapijeigrupnepsihoanalize,spoznajnetera-pije ibihevioralneterapije inicirane i implementiraneodstraneprofesionalacaizoblastimentalnogzdravlja.Obukazaprofesionalnoosobljeizoblastimentalnogzdravljaseobezbjeđujeikrozzajedničkievropskiprojekatkojiorga-niziraTempusFarikrozpostdiplomskestudije“Mentalnozdravljeuzajednici”i“Dječijaiadolescentnapsihijatrija”.

Upravljanje

AdministrativnastrukturaRepublikeSrpskejecen-tralizovana,poštosesvevažneodlukeozdravstvenojpo-liticiiraspodjelisredstavadonosenacentralnomnivou.Ministarstvozdravljaisocijalnezaštitejeodgovornozaobezbjeđenjefunkcijeupravljanjazazdravstveneuslugeumentalnomzdravlju.NemaregulatornejediniceuMi-nistarstvuvezanozapitanjamentalnogzdravlja.Odgo-vornost za oblast mentalnog zdravlja se djeli izmeđurazličitihsektoraunutarMinistarstva.Nacionalnikoordi-nator zamentalno zdravlje u prvom redu zadužen zaodržavanje kontakta sa Svjetskom Zdravstvenom Or-ganizacijom je de fakto odgovoran za organizaciju ikoordinacijuaktivnostiizoblastimentalnogzdravljanacentralnom nivou. Pozicija nacionalnog koordinatoranijeprofesionalnapozicijaunutarMinistarstva.

widemasterplanthatshoulddefinetheneedsandsched-uleof trainingformentalhealthspecialists,basedontheneedsof thepopulation,hasnotyetbeendeveloped.

PermanentmedicaleducationThepermanenteducationintheRepublicof Srp-

skaforhealthprofessionsinthefieldof mentalhealthisorganizedthroughactivitiesof theDoctors’Chamberandprofessional associationsof psychiatrists andpsy-chologists. It is also worthmentioning that additionaltraining programswith subjects in family therapy andgrouppsychoanalysis,cognitivetherapyandbehaviouraltherapywereinitiatedandimplementedbymentalhealthprofessionals.Thetrainingformentalhealthprofession-als is also provided under the joint European projectorganized by Tempus Phare and postgraduate studies“MentalHealthintheCommunity”and“ChildandAd-olescentPsychiatry”.

Management

TheRSadministrativestructureiscentralised,sinceall crucial decisions on health policy and distributionof fundsaremadeatthecentrallevel.TheMinistryof HealthandSocialWelfareisresponsibleformanagementof healthservicesinthefieldof mentalhealth.ThereisnoregulatoryunitwithintheMinistrydealingwithmen-talhealthissues.Responsibilityoverthefieldof mentalhealthisdividedamongvarioussectorswithintheMin-istry.Thenationalcoordinatorformentalhealth,whoisprimarily inchargeof maintainingcontactswiththeWorldHealthOrganization, isdefactoresponsiblefororganisationandcoordinationof mentalhealthactivitiesatthecentrallevel.Thepositionof anationalcoordina-torisnotaprofessionalpositionintheMinistry.


Vizija,vrijednosti,principiiciljevipolitike

Vizija

UstavRepublike Srpske priznaje zdravlje kao os-novnopravograđana.Mentalnozdravljejeintegralnidioukupnogblagostanjapojedincaidruštvaimoraseuni-verzalnoposmatratikaotakvo.

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite vidi Re-publiku Srpsku kao društvo oslobođeno stigme i dis-kriminacije, gdje se ljudi sa problemima mentalnogzdravlja liječe u zajednici i potpuno su integrisani udruštvo.

Vrijednostiiprincipi

Mentalnozdravljejeosnovzarazvojiispunjenjepunogpotencijalasvakeosobe.Promocijavažnostimentalnogzdravljakaoiprevencijamentalnih,emocionalnihisocijalnihproblemajeodgovornostsvakeosobeiustanoveuzajednici.Potrebnojeobezbjeditidovoljnasredstvazapreventivneintervencije,obrazovanje,liječenjeipružanjeuslugaizoblastimentalnogzdravljauzajednici.Osobesamentalnimoboljenjimasemoguopor-avitiiživjetizdraviproduktivanživot.Liječenjeizoblastimentalnogzdravljatrebabitiuniverzalnodostupno.Uslugeizoblastimentalnogzdravljamorajuseuskladitisapotrebamakorisnika

■

■

■

■

■

■

Vision,values,principlesandgoalsof thepolicy

Vision

TheRSConstitutionrecognisedhealthasthefun-damentalrightof citizens.Mentalhealthisintegralpartof theoverallwelfareof an individualand thesocietyanduniversallymustbeobservedassuch.

TheMinistryof HealthandSocialWelfareobservestheRepublicof Srpskaasasocietyfreefromstigmaanddiscrimination,wherepeopleaffectedbymentalhealthproblemsaretreatedinthecommunityandarefullyin-tegratedintothesociety.

Valuesandprinciples

Mentalhealthisthebasefordevelopmentandachievementof eachperson’spotential.Promotionof significanceof mentalhealthaswellaspreventionof mental,emotionalandsocialproblemsistheresponsibilityof eachpersonandinstitutioninthecommunity.Itisnecessarytoprovidesufficientfundsforpreventiveinterventions,education,treatmentandprovisionorservicesinthecommunityinthefieldof mentalhealth.Personssufferingfrommentalillnessescanbecuredtoliveahealthyandproductivelife.Treatmentinthefieldof mentalhealthshouldbegenerallyaccessible.Servicesinthefieldof mentalhealthmustbeharmonisedwiththeneedsof users.

■

■

■

■

■

■


Stanovništvotrebadaimapristupkvalitetetnomuslugamaizoblastimentalnogzdravlja,kojesepružajuuzajedniciidiosujedinstvenogzdravst-venogsistema.

Ciljevi

Opšticiljevi:Poboljšanjepsiho-socijalnogstatusastanovništvaiuspostavljanjezdravstvenogsistemakojićeobez-bjeditipotpuneiefikasneuslugeumentalnomzdravljusvimosobamakojepateodporemećajamentalnogzdravlja.Smanjenjesvihfaktorakojidoprinoserazvojuporemećajamentalnogzdravljakaoštosu:ne-zaposlenost,migracije,socijalnetenzije,alkohol,drogaidrugifaktoririzika.Definisanjeprogramazaunaprijeđenjeizaštitumentalnogzdravljazaugroženegrupestanovništva(djeca,adolescenti,staralica,vulnera-bilnegrupe).DaljirazvojmrežecentarazamentalnozdravljeuzajedniciDaljirazvojljudskihresursauoblastimentalnogzdravljaJačanjepromotivnihaktivnostinaedukacijija-vnosti

SpecifičniciljeviRevizijaplanovaiprogramaedukacijezdravst-venihradnikaiimplementacijadodatneobukeizoblastimentalnogzdravljazazdravstveneradnikekojiradeuprimarnojzdravstvenojzaštiti

■

■

■

■

■

■

■

■

Thepopulationshouldhaveaccesstoqualityservicesinthefieldof mentalhealth,providedwithinthecommunityandarepartof theuniquehealthsystem.

Goals

Generalgoals:Improvepsycho-socialstatusof thepopulationandestablishhealthsystemthatwillenablecompleteandefficientmentalhealthservicestoallpersonssufferingfrommentalhealthdisorders.Alleviateallfactorsthatcontributetotheincreaseof mentalhealthdisorderssuchas:unemploy-ment,migration,socialtensions,substanceabuseandotherriskfactors.Definetheprogramformentalhealthimprove-mentandcareforvulnerablegroupsof thesociety(children,adolescents,elderly,vulnerablegroups).Furtherdevelopmentof thenetworkof mentalhealthcentresinthecommunity.Furtherdevelopmentof humanresourcesinthefieldof mentalhealth.Increasepromotionalactivitiesinraisingpublicawareness.

Specificgoals:Reviewhealthprofessionseducationsyllabiandcurriculaandimplementationof additionalmentalhealthtrainingforhealthprofessionalworkingintheprimaryhealthcare

■

■

■

■

■

■

■

■


RazvojkliničkihvodičaizoblastimentalnogzdravljaKontinuiranaedukacijezdravstvenihradnikauoblastimentalnogzdravljaOsnivanjedodatnih10centarazamentalnozdrav-ljeuzajednici,(planiranihmrežomzdravstvenihustanovauRepubliciSrpskoj)UsvajanjePolitike/StrategijerazvojamentalnogzdravljaRevizijaiažuriranjelisteesencijalnihlijekovazaRepublikuSrpskui“pozitivne”listelijekovaFondazdravstvenogosiguranjaRepublikeSrpske.Razvojiimplementacijakampanjazaeduciranjeisenzibiliziranjejavnostipremamentalnooboljelim

Strateškiizazoviiprioriteti(prioritetnapoljaaktivnosti)

Identifikacijaproblema

Naosnovu stručnogmišljenja i pregleda situacijenaterenu,napravljenajeanalizasistemapružanjauslugaizoblastimentalnogzdravlja.Analizajeobezbjedilaos-novezaidentifikacijuprioritetnihpoljaaktivnosti:1. Liječenjenaprimarnomnivou2. Dostupnostlijekova3. Obezbjeđenjeuslugaizoblastimentalnogzdravlja

uzajednici4. Edukacijajavnosti5. Angažovanjezajednice,porodicaikorisnika6. Razvojpolitikaidonošenjezakona

■

■

■

■

■

■

Createclinicalguidelinesinthefieldof mentalhealthPermanenteducationof healthprofessionalsinthefieldof mentalhealthEstablishadditional10mentalhealthcentresinthecommunity(foreseenbythenetworkof healthinstitutionsintheRepublicof Srpska)AdopttheMentalHealthPolicy/StrategyReviewandupdatethelistof essentialmedicationsfortheRepublicof Srpskaandthelistsof “posi-tive”medicationsof theRSHealthInsuranceFundDevelopandimplementthecampaignforeduca-tionandpublicawarenessaboutthepeoplewithmentalhealthproblems.

StrategicChallengesandPriorities(priorityareasof action)

ProblemIdentification

Onthebasisof expertopinionandscreeningthesituation in the field, a system analysis was made of provisionof servicesinthefieldof mentalhealth.Theanalysis has provided the ground for identification of priorityareasof action:1. Treatmentontheprimarylevel2. Availabilityof medications3. Provisionof servicesinthefieldof mentalhealth

inthecommunity4. Educationof thepublic5. Engagementof thecommunity,familiesandusers

■

■

■

■■

■


7. Razvojljudskihresursa8. Uspostavljanjevezasadrugimsektorima9. Praćenjestatusamentalnogzdravljauzajednici10. Razvojinformacionogsistema11. Unaprijeđenjeistraživačkihkapacitetameđu

zdravstvenimradnicima

Prioritetneintervencije

Pružanjeusluga

1. Obezbjediti liječenje u primarnoj zdravstvenojzaštitiLiječenjementalnihporemećajauprimarnojzdrav-

stvenojzaštitiomogućavavećini ljudidabržei jednos-tavnijedođedozdravstvenihusluga.Kakobiobezbjediliodgovarajuće liječenje na nivou primarne zdravstvenezaštite,neophodnojedazdravstveniradnicikojiradeuprimarnomnivouimajuosnovnaznanjaizoblastimen-talnogzdravlja.Mentalnomzdravljućebitidatoposeb-nomjestouprogramuobukezaporodičnumedicinu,saciljempoboljšanjaefikasnostiupravljanjailječenjamen-talnihporemećajauprimarnojzdravstvenojzaštiti.

2. OmogućitidostupnostpsihotropnihlijekovaNovegeneracijepsihotropnih lijekovatrebadase

obezbjedeidabudukonstantnodostupninasvimnivo-imazdravstvenezaštite.Prekonjihseobezbjeđujeprvapomoć,naročitousituacijamakadapsihosocijalneinter-vencijenisudostupne,kaoipomoćvisokokvalifikova-nogosoblja.

Osnovnipsihotropni lijekovisudostupni inalazesenaesencijalnoj listi lijekovakojeodređujeVladaRe-publikeSrpskeinatzv.“pozitivnojlisti“Fondazdravst-

6. Developmentof policiesandadoptionof laws7. Developmentof humanresources8. Establishmentof linkageswithothersectors9. Monitoringthestatusof mentalhealthinthe

community10. Developmentof informationsystem11. Improvementof researchcapacitiesamongmen-

talhealthprofessional

Priorityinterventions

Provisionof Services

1. ToprovidetreatmentinprimaryhealthcareTreatment of mental disorders in primary health

care enables most of the people to faster and easierreachmedicalservices.Inordertoprovideappropriatetreatmentonthelevelof primaryhealthcare,itisnec-essary thatmedicalworkerswhoworkon theprimarylevelhavebasicknowledgeinthefieldof mentalhealth.Mentalhealthwillbegivenaspecialplaceintheprogramof traininginfamilymedicine,withanaimtoimproveefficiencyof managementandtreatmentof mentaldis-ordersinprimaryhealthcare.

2. Toprovideavailabilityof psychotropicmedicationsNew generations of psychotropic medications

should be provided and be constantly available on alllevelsof healthcare.Firstaidisprovidedthroughthem,particularlyinthesituationswhenpsychosocialinterven-tionsarenotavailable,aswellastheassistanceof highlyqualifiedstaff.

The basic psychotropicmedications are availableand are listed in the essential drug list determined by


venogosiguranjaRepublikeSrpske.Ovelistetrebadaseažurirajuidaimsedodajulijekovinovegeneracijekaoštosu:atipičniantipsihoticiinovegeneracijeantidepre-siva.Lijekovizaliječenjedepresije,psihozaiepilepsijedabududostupninanivouprimarnezdravstvenezaštite.

3. PružanjeuslugauzajedniciLiječenjenanivouzajedniceimaboljeefektenego

institucionalnoliječenjeusmislurezultataikvalitetaži-votapojedinacakojipateodhroničnih idrugihoblikamentalnih bolesti. Prebacivanje oboljelih iz bolnica ilispecijalizovanihustanovazamentalnooboljeleuzajed-nicujeekonomskiisplativoiuskladusapoštovanjemljud-skihpravaipostizanjavišihstandardaživota.Uslugeizoblastimentalnogzdravljatrebajuseprematomepružatiuzajednici,uzkorištenjesvihraspoloživihsredstava.

Dalje uspostavljanje centara za zaštitumentalnogzdravlja u zajednici je prioritetna aktivnost RepublikeSrpske.

Dobroplanirana senzibilizacija i obrazovne kam-panje mogu smanjiti stigmu i diskriminaciju, povećatikorištenjeuslugaizoblastimentalnogzdravljaipribližitizdravstvenuzaštitufizičkogimentalnogzdravlja.

Finansiranjesistemapružanjauslugaizoblastimentalnogzdravlja

Finansiranje je ključ za uspješnu implement-aciju reformeuoblastimentalnog zdravlja.Cilj je raz-viti sistem finansiranja tako da se obezbjedi održivostpružanjausluga izoblastimentalnogzdravlja. Svakakoudoglednojbudućnostitrebarazdvojitibudžetzapro-gramementalnogzdravljaodopštegbudžetačiji jeda-nas sastavnidio.Usvakomslučaju,finansiranjeusluga

theGovernmentof theRepublicof Srpskaandalsointheso-called“positivelist”of theRSHealthInsuranceFund. Both lists should be updated with medicationsof the new generation such as: atypical antipsychoticsandnewgenerationof antidepressants.Medicationsfortreating depression, psychosis and epilepsy should beavailableonthelevelof primaryhealthcare.

3. Provisionof servicesinthecommunityTreatmentinthecommunityhasbettereffectsthan

institutionalisedtreatmentintermsof resultsandqualityof livingof individualssufferingformchronicorotherformsof mentaldiseases.Transferringof thepatientsfromhospitalsorspecialisedinstitutionsformentalpa-tients to the community is economically cost-effectiveandinaccordancewiththerespectof humanrightsandreachinghigherstandardsof living.Servicesinthefieldof mentalhealthshouldaccordinglybeprovidedinthecommunity,usingallavailablesources.

Furtherestablishmentof mentalhealthcentresinthe community is priority activity of the Republic of Srpska.

Wellplannedawarenessandeducationalcampaignsmayreducethestigmaanddiscrimination,increasetheusageof servicesinthefieldof mentalhealthandmakethephysicalandmentalhealthcareavailable.

Financingof thementalhealthservicesystem

Financingisessentialforthesuccessfulimplemen-tationof thereforminthefieldof mentalhealth.Thegoalistodevelopasystemof financinginordertoen-ablesustainabilityof theprovisionof servicesinthefieldof mentalhealth. In the foreseeable future, thebudget


mentalnogzdravljatrebadabudeposebandiooduku-pnogsistemafinansiranjazdravstvenogsistema.Imajućinaumuopterećenjekojeporemećajimentalnogzdravljanamećudruštvu,neophodnojedatiprioritetmentalnomzdravljuistvaranjuuslovakojebismanjilirizikezaraz-voj poremećajamentalnog zdravlja. Prema tome, neo-phodno jerazvitimehanizamzadugoročnoriješavanjefinansiranja obezbjeđenje usluga iz oblasti mentalnogzdravlja. U procesu pronalaženja odgovarajućeg me-hanizmafinansiranja,neophodnojedefinisatiodgovor-nostilokalnezajedniceicentralnihinstitucija.Takođejeneophodnodefinisatisredstvakojasutrenutnodostup-naipotrebnazafinansiranjedrugačijegsistemapružanjauslugaizoblastimentalnogzdravlja.Jasnarazlikasetrebanapravitiizmeđufinansiranjauslugaizoblastimentalnogzdravljakojesepružajuuprimarnojzdravstvenojzaštitii u centrima zamentalno zdravlje u zajednici. Timoviporodičnemedicinesuodgovornizapružanjezdravst-vene zaštite za definisanu (registrovanu) populaciju iplaćenisuperkapita izdijelabudžetanamjenjenomzafinasiranjeprimarnezdravstvenezaštite.Uslugekojesepružaju u centrima zamentalno zdravlje bi trebalo dabuduplaćanedijelomizdijelabudžetanamijenjenogzafinansiranje primarne zdravstvene zaštite a dijelom izbudžetaporodičnogljekara.

Obukakadrova

Investiranje u ljudske resurse je jedan od pre-duslova za obezbjeđivanje usluga iz oblastimentalnogzdravlja koje suprije svegabezbjednepopacijente a izbogobezbjeđenjaadekvatnogkvalitetauslugauoblastimentalnogzdravlja.Naprimarnomnivouobukamožebiti organizovana kroz definisanje programa dodatne

forprogramsof mentalhealthshouldbeseparatefromthebudget it is incorporated inatpresent.Inanycase,financingof thementalhealthservicesshouldbeasepa-ratepartof theoverallsystemof thehealthcaresystemfinancing.Havinginmindtheburdenthatmentaldisor-dershaveonthesociety,itisnecessarytogiveprioritytomentalhealthandcreationof conditionsfordecreasingthe risks formental disorders.Accordingly, it is neces-sarytodevelopamechanismforlong-termsolutionof financingtheprovisionof servicesinthefieldof mentalhealth.Intheprocessof findingthebestfinancingmech-anism,itisnecessarytodefinetheresponsibilityof thelocalcommunityandcentralinstitutions.Itisalsoneces-sary todefine the fundscurrentlyavailableandneededforfinancingof adifferentsystemof theprovisionof servicesinthefieldof mentalhealth.Acleardistinctionmustbemadebetweenthefinancingof theservicesinthefieldof mentalhealthprovidedinprimaryhealthcareand inmentalhealth centres in thecommunity.Familymedicineteamsareinchargeof theprovisionof healthcareforthedefined(registered)populationandarepaidper capita from thepartof thebudgetplanned forfi-nancingof theprimaryhealthcare.Servicesprovidedinthementalhealthcentresshouldbepaidpartiallyfromthepartof thebudgetplannedforfinancingtheprimaryhealthcareandpartiallyfromthefamilydoctorbudget.

PersonnelTraining

Investinginhumanresourcesisoneof theprereq-uisites for provision of services in thefield of mentalhealththatare,aboveall,safeforpatients.Itisalsoimpor-tantfortheprovisionof adequatequalityof servicesinthefieldof mentalhealth.Ontheprimarylevel,training


obukezaprofesionalce izpodručjamentalnogzdravljai sa uključenjem tema mentalnog zdravlja u programza specijalizaciju porodične medicine. Od vitalnog jeznačaja razvoj kliničkih vodiča za liječenje poremećajamentalnogzdravlja.

Posebnu pažnju treba obratiti na obrazovanjemedicinskih sestara za rad u oblastimentalnog zdrav-lja sa fokusomna raduzajednici.Ulogapsihijatrijskihsestara trebadabudeodposebnevažnosti umultidis-ciplinarnom pristupu liječenju pacijenta. Psihijatrijskesestrepredstavljajuosnovniprofesionalniprofiluovompoljuiodrživost,kaoikvalitetzaštitementalnogzdravljauzajednicizavisiiodnivoakvalitetanjihovograda.

Republika Srpska treba unaprijediti i poboljšatiobuku profesionalaca koji rade u oblasti mentalnogzdravljasaciljemdastvoristručnjakekojićeobezbjeditispecijalizovanuzaštitukaoipružitipodrškuuaktivnos-timaprimarnezdravstvenezaštite.Primarnazdravstvenazaštitajenajefikasnijiokvirzapružanjeosnovnognivoazdravstvenezaštite.Specijalistisuneophodnizapružanješiregopsegauslugaizoblastimentalnogzdravlja.Speci-jalizovanitimovizapružanjeuslugaizoblastimentalnogzdravljatrebalobidauključeimedicinskoine-medicin-skoosoblje.Specijalizovanetimovečine:neuropsihijatri,psihijatri,kliničkipsiholozi,psihijatrijskesestre,socijalniradnici, radnookupacioni terapeutikojimoguraditiza-jedno u cilju obezbjeđenja ukupne zaštite i integracijepacijentauzajednicu. Jedanodprioriteta jedefinisanjeplanazadaljirazvojljudskihresursakojiradeuoblastimentalnogzdravlja.Planbi trebalodabudeosnovazaorganizovano i sistematskoobrazovanjeprofesionalacakojiradeikojićeraditiuoblastimentalnogzdravlja.

maybeorganisedbydefiningtheprogramsof additionaltraining for professionals in the field of mental healthand inclusionof topics of mental health in the familymedicinespecialistprogram.Creationof clinicalguidesfortreatmentof mentaldisordersisof vitalimportance.

Special attentionshouldbepaid to theeducationof nursestoworkinthefieldof mentalhealthwiththefocusonworkinthecommunity.Theroleof psychiat-ricnursesshouldbeof specialimportanceinmultidis-ciplinaryapproachtothetreatmentof patients.Psychi-atricnurseisthebasicprofessionalprofileinthisfield.Sustainability and quality of mental health care in thecommunitydependonthequalityof theirwork.

TheRepublic of Srpska should advance and im-provethetrainingof professionalswhoworkinthefieldof mental health with the aim to create experts whowillprovide specialisedcare and support to theactivi-ties of primary health care.Primaryhealth care is themost efficient framework for provision of the basiclevelof healthcare.Specialistsareneededfortheprovi-sionof awidespectreof servicesinthefieldof mentalhealth.Specialisedteamsforprovisionof servicesinthefieldof mentalhealthshouldincludebothmedicalandnon-medical staff. Specialised teams includeneuropsy-chiatrists, psychiatrists, clinical psychologists, psychiat-ric nurses, social workers, occupational therapists thatmaywork together for thepurposeof providing totalcareandintegrationof patientsinthecommunity.Oneof theprioritiesistodefineaplanforfurtherdevelop-mentof humanresourcesworkinginthefieldof mentalhealth.Theplanshouldbethebasisfororganisedandsystematiceducationof professionalswhoworkorwillbeworkinginthefieldof mentalhealth.


Upravljanje

Dabiuspostaviliiodržaliefikasnukoordinacijure-formeiprocesaupravljanjaaktivnostimauoblastimen-talnogzdravljauRepubliciSrpskoj,neophodnojedaljejačanje postojećih kapaciteta uMinistarstvu. Nekolikoopcijajemoguće,kaouspostavljanjeKomitetazamen-talno zdravlje priMinistarstvu ili osnivanje specijalnihodjeljenjazamentalnozdravljeunutarMinistarstva.

Ministarstvo,izmeđuostalog,trebada:obezbjeđujuuputstvazadaljirazvojsektoramen-talnogzdravljaprateievaluirajumentalnozdravljestanovništvaplanirajulokacijeizgradnjeikapacitetaobjekatamentalnogzdravljarazvijajupolitikeizakonskuregulativunadgledajukvalitetpruženihusluga.

Trebadasenaglasidasedioodgovornostizapru-žanjeuslugananivouzajednicetrebadaseprenesunalokalnezajedniceidaseoneuključeštojemogućevišenesamoukreiranje

usluganegoiufinansiranjeistih.Također,trebalobiistražitimetodemeđuentitetske

saradnje kao i sredstva i načine za pružanje podrške isaradnjusaDistriktomBrčko.

■

■■

■■

Management

Inordertoestablishandmaintainanefficientco-ordination of reform and process of management of activities in thefieldof mental health in theRepublicof Srpska,itisnecessarytofurtherstrengthenthepres-entcapacitiesintheMinistry.Severaloptionsareavail-able,suchasthefoundingof theCommitteeforMentalHealthwith theMinistry,or foundingof a specialde-partmentformentalhealthwithintheMinistry.

TheMinistryshould,amongotherthings:Provideinstructionsforfurtherdevelopmentof thementalhealthsectorMonitorandevaluatethementalhealthof thepopulationPlanthelocationsof constructionandcapacitiesof mentalhealthfacilitiesDeveloppoliciesandlegalprovisionsMonitorthequalityof servicesprovided.

Ithastobeemphasisedthatonepartof responsi-bilitiesforprovisionof servicesonthecommunitylevelshouldbe transferred to the local communities,whichshouldthenget involvedasmuchaspossiblenotonlyintotheprocessof creationof servicesbutalsoof theirfinancing.

Methodsof inter-entitycooperationshouldbeex-amined,aswellasof thesourcesandmannersof pro-vidingsupportandcooperationwiththeBrckoDistrict.

■

■

■

■■


Planaktivnosti

Poljaaktivnosti

LiječenjeuprimarnojzdravstvenojzaštitiDostupnostlijekovaObezbjeđenjeuslugaizoblastimentalnogzdravljauzajedniciEdukacijajavnostiRazvojpolitikaidonošenjezakonaRazvojljudskihresursaUspostavljanjevezasadrugimsektorimaRazvojinformacionogsistemaUnaprijeđenjeistraživačkihkapacitetameđuzdravstvenimradnicima

Strategijezaimplementaciju

Ukazanasituacijaupoljumentalnogzdravljazahtje-vaponovnodefinisanjeulogepsihijatrijeipsihijatrijskihustanova imajući u vidunjihove terapeutske i rehabili-tacione funkcije, društvenu ulogu, organizaciju, načinfinansiranja i saradnju sa drugim sektorima. Strategijazaimplementacijupolitikeuoblastimentalnogzdravljaimazaosnovnapuštanjeosnivanjavelikihpsihijatrijskihbolnicairazvojkonceptaobezbjeđenjauslugaizoblastimentalnogzdravljauzajednici.Drugastrategijajedaljaedukacija zdravstvenih radnika koji rade u primarnojzdravstvenoj zaštiti.Ovo će se postići unaprijeđenjemplanova iprogramadodiplomske ipostdiplomskenas-tavekao i organizacijom i provođenjemprogramado-

■■■

■■■■■■

Actionplan

Fieldsof activities

TreatmentinprimaryhealthcareAvailabilityof medicationsProvisionof servicesinthefieldof mentalhealthinthecommunityEducationof thepublicDevelopmentof policiesandadoptionof lawsDevelopmentof humanresourcesEstablishmentof linkageswithothersectorsDevelopmentof informationsystemImprovementof researchcapacitiesamongmedi-calworkers

ImplementationStrategies

Theexplainedsituationinthefieldof mentalhealthrequiresredefinitionof theroleof psychiatryandpsy-chiatricinstitutionsbearinginmindtheirtherapeuticandrehabilitationfunctions,socialrole,organisation,mannerof fundingandcooperationwithothersectors.Strategyfor implementation of policies in the field of mentalhealthisbasedonabandoningtheestablishmentof bigpsychiatrichospitalsanddevelopmentof theconceptof providingmentalhealthservicesinthecommunity.An-other strategy is further educationof medicalworkerswhoworkinprimaryhealthcare.Thiscanbeachievedbyimprovementof curriculaof undergraduateandpost-graduatestudiesaswellasorganisationandimplementa-

■■■

■■■■■■


datneobukezazdravstveneradnikekojivećradeupri-marnojzdravstvenojzaštiti.

Što se tiče bolničkog liječenja na sekundarnomi tercijarnomnivou, tu će se obezbjeđivati liječenje zaakutnastanjabolesti.Liječenjeubolničkimodjeljenjimaćebitikratkoipacijentićenastavitiliječenjekodljekaraporodičnemedicineiliucentrimzamentalnozdravlje.Zapacijentekojiseoporavljajuodakutnihpsihotičkihepi-zodakoje rezultirajupsihosocijalnim slomom, liječenjećesenastavitiukućama“napolaputa”.Ovekućećebitismješteneublizinibolnicaivodićeihinadziratiposebnoobučenemedicinskesestre.

Pacijenti oboljeli od hroničnihmentalnih bolesti,kao osobe koje imaju velike poremećaje društvenih,psiholoških ili somatskih dimenzija koji su nastali kaorezultatmentalnebolestićepopraviluživjetisamostalnoili sa porodicama u zajednici.Hroničnimentalni bole-snicikojinemajuporodicuiliekonomskeilidrugeuslovezasamostalanživotbitićesmješteniuposebnekućesanadzorom u gradu u kome žive tj. u zajednici iz kojedolaze.Oviprogramipodrškećebitiorganizovanikaolječilištanamjenjenahroničnimbolesnicimasaozbiljnimitrajnimdisfunkcijama.

Uspostavljanje grupnihdomovaza trajni smještajlicakojapateodhroničnihpsihijatrijskihoboljenjajejošjedanvidstrategijezaobezbjeđenjedugotrajnogliječenja.Pacijentićeživjetiuovimdomovimanezavisno,iakoćenjihovaautonomijabitiograničena.

Tretman u zajednici prema svim pokazateljimaimaboljiefekatnaishodoboljenjaikvalitetživotaljudisahroničnimmentalnimporemećajimaupoređenjusanajboljiminstitucionalnimtretmanom.Liječenjedušev-nihbolesnikasahroničnimdefektima ihendikepimau

tion of further training programs formedicalworkersalreadyworkinginprimaryhealthcare.

Withregardtohospitaltreatmentonthesecondaryandtertiarylevels,treatmentwillbeprovidedforacutediseases.Treatmentinhospitalfacilitieswillbeshortandpatientswillcontinuetheirtreatmentwithfamilymedi-cinephysiciansorinmentalhealthcentres.Forpatientswho recover from acute psychotic episodes resultingin psychosocial breakdown, treatmentwill continue in“half-way”homes.Thesehomeswillbe located in thevicinityof hospitalsandwillbeledormonitoredbyspe-ciallytrainednurses.

Patientssufferingfromchronicmentalillnes,suchasthepersonswhohavedisordersof social,psychologi-calorsomaticnature,generatedbyamentaldiseasewill,asarule,liveindependentlyorwithfamiliesincommu-nity.Chronicmentalpatientswhodonothaveafamilyoreconomicorotherconditionsforlivingindependent-lywillbeaccommodatedinspecialhomeswithsurveil-lance in townswherethey live, i.e. in thecommunitiestheycomefrom.Thesesupportprogramswillbeorgan-isedas treatmentcentres intendedforchronicpatientswithseriousorpermanentdisorders.

Establishmentof grouphomesforpermanentac-commodationof continuedcareclientsisanotherformof strategyforprovisionof long-termtreatment.

Treatment in the community, according to all in-dicators, has a better impact on the psychosocial out-comeandqualityof livingof thepeoplewithchronicmental illnes in comparisonwith the best institutionaltreatment. Treatment of mental patients with chronicdisorders and handicaps in the community is cheaperandsignificantlyenablestherespectof humanrightsof


zajednicijejeftinijeiuznatnojmjeriomogućavapošto-vanjeljudskihpravaovegrupemarginaliziranihidiskri-minisanihčlanovazajednice.

Postojanjeodgovarajućihslužbiuzajedniciomogu-ćavapravovremenustručnuiodgovarajućuintervencijukoja nam pomaže u prevenciji nastupanja stigme kojuduševniporemećajimanentnoposjeduje.

Daljetrebaobuhvatitiotvaranjenovihiunapređenjepostojećihmalihbolničkihpsihijatrijskihodjeljenjauok-viru opštih bolnica kao definitivnu alternativu velikimpsihijatrijskimazilarnimbolnicama.

Treba organizovati i provoditi kućnu njegu ljudikojibolujuodmentalnihporemećajailinjihovihdugo-trajnih posljedica. Posebnu brigu treba dalje posvetitipomoćiukriznimstanjima,jerunašemdruštvuvladajubeznađe, sa stresom povezani mentalni poremećaji,depresija,alkoholizamizloupotrebapsihoaktivnihsup-stanci,porastpokušanihiizvršenihsuicida,nasiljeidru-giraznovrsnioblicirizičnogponašanja,kojiimajuvelikiuticajnaoboljevanjeipreranonastupanjesmrtikodljudiunašemdruštvu.Organizovanjezdravstvenihislužbizamentalnozdravljeuzajedniciomogućavadasenanivoulokalnihzajednicaobezbjedezaštićeneigrupnekućezaljudesamentalnimoštećenjima.

Aktivnosti

1. LiječenjenaprimarnomnivouzdravstvenezaštiteMinistarstvozdravlja i socijalnezaštiteće inicirati

procjenu postojećih planova i programa edukacije naMedicinskimfakultetimauRepubliciSrpskojkaoipla-novaiprogramazaspecijalističkitrening.Naosnovure-zultataanalizeuvešćesepoboljšanjauciljujačanjaznan-jaivještinaljekaraizoblastimentalnogzdravlja.Takođe,

thisgroupof marginalisedanddiscriminatedmembersof thecommunity.

Availabilityof appropriateservicesinthecommu-nityprovidestimelyexpertandappropriateinterventionthathelpsusprevent the stigma thatmentaldisordersimmanentlypossess.

Openingof newandimprovementof thepresentsmallhospitalpsychiatricwardswithingeneralhospitalsasadefinitealternativetobigpsychiatricasylumhospi-talsshouldalsobeincluded.

Homevisits andhealth care shouldbeorganisedandconductedforthepeoplewhosufferfrommentaldisordersortheirlong-termeffects.Aspecialroleshouldbefurthergiventotheassistanceincrisisconditions,be-causeour society is ruledbydespair,mentaldisordersconnectedwithstress,depression,alcoholismandabuseof psychoactivesubstances, increaseof attemptedandcommittedsuicides,violenceandothervariousformsof riskbehaviour,whichhaveadeep impactondevelop-mentof diseasesandearlydeathof thepeople inoursociety.Organisationof medicalandmentalhealthser-vicesinthecommunitywillenabletheprovisionof pro-tectedandgrouphomesforthepeoplesufferingfrommentaldisordersinthelocalcommunities.

Activities

1. PrimaryHealthCareTreatmentTheMinistryof HealthandSocialWelfarewillini-

tiatetheassessmentof thepresentcurriculaof studiesinMedicalFacultiesintheRepublicof Srpskaaswellasthecurriculaforspecialisttraining.Onthebasisof theanalysisresults,improvementswillbeintroducedforthepurposeof improvingtheknowledgeandskillsof doc-


organizovaće se program dodatne obuke iz oblastimentalnog zdravlja sa fokusom na pružanje usluga uzajednici imjestoiulogucentarazamentalnozdravlje.Ciljovihaktivnosti jeizgradnjakapacitetazdravstvenihradnika radi obezbjeđenja sveobuhvatne zdravstvenezaštite,naročitoštosetičementalnogzdravlja.Takođejeneophodnorazvitinizkliničkihvodičaizoblastimen-talnogzdravljakaoidefinisatireferalnisistemuoblastimentalnogzdravlja,indikacijezaupućivanjenavišinivo,opsegeiopiseradacentaraitimovaporodičnemedicineuoblastimentalnogzdravlja.

2. DostupnostlijekovaMinistarstvo zdravlja i socijalne zaštite će imeno-

vati komisije ili radne grupe koje će napraviti analizupostojećih lista esencijalnih lijekova i “pozitivnih” listalijekova.

Osnovni psihotropni lijekovi trebaju da buduobezbjeđeniistalnodostupninasvimnivoimazdravst-venezaštite.Ovi lijekovimorajudabuduna tzv.pozi-tivnojlisti.

Cilj ovih analiza je dopunjavanje postojećih listesanovimgeneracijamapsihotropnih lijekovazakoje jedokazanodasu iefikasniji i isplativijiu liječenjupsihi-jatrijskihoboljenja,kaoštosuatipičnineurolepticiianti-depresivinovegeneracije.

3. Obezbjeđenjezaštiteuzajednici

U Republici Srpskoj je neophodno nastaviti saosnivanjem centara za mentalno zdravlje u zajednici.Ministarstvozdravlja i socijalnezaštitećeusaradnji salokalnimzajednicamanastavitidaiznalazinačineisred-stvazarekonstrukcijupostojećihzdravstvenihustanova

tors in thefieldof mentalhealth.Also, aprogramof additional trainingwillbeorganisedwith the focusonprovisionof servicesinthecommunityaswellasontheplaceandroleof mentalhealthcentres.Theobjectiveof theseactivitiesistobuildcapacitiesof healthworkersinordertoprovidecomprehensivehealthcare,particularlyinthefieldof mentalhealth.Itisalsonecessarytodevel-opaseriesof clinicalguidesinmentalhealthaswellastodefineareferencesysteminthefieldof mentalhealth,indicationsfordirectingtoahigherlevel,scopeandjobdescriptionof centresandteamsof familymedicineinmentalhealth.

2. Availabilityof MedicationsTheMinistryof HealthandSocialWelfarewillap-

pointcommitteesorworkinggroupsthatwillperformtheanalysisof theavailablelistsof essentialmedicationsand“positive”druglists.Basicpsychotropicmedicationsshouldbeprovidedandalwaysavailableonalllevelsof healthcare.Thesemedicationsmustbeincludedintheso-calledpositivelist.Theobjectiveof theseanalysesistoupdatethepresentlistwithnewgenerationsof psy-chotropicmedicationsthathaveproventobemoreef-ficientandcost-effectiveintreatmentof psychiatricdis-eases,suchasatypicalneurolepticsandantidepressantsof thenewgeneration.

3. Provisionof HealthCareintheCommunityItisnecessarytocontinuefoundingmentalhealth

centres in thecommunities in theRepublicof Srpska.TheMinistryof Health andSocialWelfarewill in co-operationwithlocalcommunitiescontinuetoseekwaysand funds for reconstruction of the present medical


ifizičkutransformacijudijelaprostorauCentrezamen-talno zdravlje. Neophodno je dalje razvijanje zacrtanepolitikementalnogzdravlja, stalno inoviranjeplanova iprograma,iprilagođavanjeiunapređivanjepremapotre-bamazajednice,porodice,anaročitosamihkorisnika.

4. EdukacijajavnostiMinistarstvo zdravlja i socijalne zaštite će pokre-

nuti inicijativu kodMinistarstva civilnih poslovaOdjelzazdravstvo,dapredložimeđunarodnimorganizacijamaidrugimdonatorimadafinansirajurazvojiimplement-aciju javnihobrazovnihkampanja izoblastimentalnogzdravlja.Cilj ove aktivnosti je kreiranje uslugamental-nogzdravlja isenzibiliziranje javnostiuvezimentalnihporemećajakaoismanjenjenegativnihposljedicamen-talnihporemećajakaoštosustigmaisocijalnaizolova-nost.Zajednica,porodiceikorisnicitrebajubitiuključeniu razvoj i donošenje politika, programa i usluga.Ovotrebadavodikauslugamakojećebitiefikasnije jersukreiranepremapotrebamakorisnika.

Trebanastavitizapočetukampanjuobrazovanjagra-đana, širenje svijesti o značajumentalnog zdravlja kaoneodvojivogdijelaopštegzdravlja.Osnovniciljširokihedukativnih aktivnosti je proširenje znanja zajednice oprirodi i rasprostranjenostimentalnihporemećaja,mo-gućnostimaefikasnogliječenja,procesaoporavkailjuds-kimpravimaoboljelihčlanovazajednice.

Krozelektronske,štampanemedijeinadrugenači-netrebaširitiistiniteinformacijeoistinitostiikorisnostipsihijatrijskogliječenjakojejenadanašnjemstepenuraz-vojanaukepodjednako,aunekimaspektimaboljeiko-risnijenegokodnekihsomatskihbolesti.

Trebaupornonastavitiovoobrazovanjekakobisepostepenopromijenilereakcijeopštepopulacije,brojnih

institutionsandphysicaltransformationof onepartof thosespaces intomentalhealthcentres.It isnecessarytofurtherdevelopthechartedpolicyof mentalhealth,constantlyupdatethecurricula,andadjustandimproveaccordingtotheneedsof thecommunity,familiesandespeciallytheusersthemselves.

4. Educationof thePublicThe Ministry of Health and Social Welfare will

initiatewith theMinistryof CivilAffairs,Departmentof Health,aproposaltointernationalorganisationsandother donors do finance the development and imple-mentationof publiceducationcampaignsinthefieldof mentalhealth.Thegoalof thisactivityistocreatemen-talhealthservicesandraiseawarenessof thepublicwithregardtomentaldisordersandreductionof negativeef-fectsof mentaldisorderssuchasstigmaandsocialisola-tion.Theusers,theirfamiliesandscommunitiesshouldbe involved in development and adoption of policies,programsandservices.Thisshouldleadtotheservicesthatwillbemoreefficientbecausetheyarecreatedac-cordingtotheusers’needs.

The initiated campaign on education of citizens,raisingawarenessonimportanceof mentalhealthasanintegralpartof thehealthingeneralshouldbecontin-ued.Thebasicgoalof broadeducationalactivitiesistospreadtheknowledgeof thecommunityaboutthena-tureandextentof mentaldisorders,possibilitiesof ef-ficienttreatment,recoveryprocessandhumanrightsof thediseasedmembersof thecommunity.

Trueinformationshouldbedisseminatedthroughelectronic and print media, as well as in other ways,about the validity and usefulness of psychiatric treat-mentwhichisinthepresentlevelof scientificdevelop-


zdravstvenih stručnjaka, novinara, političara i zakono-davaca kako prema mentalnom zdravlju tako i premamentalnimporemećajima,odnosno ljudimakojibolujuodnekogpsihičkogoboljenja.

Dobro zamišljenje i provedene edukativne kam-panjemoguspriječitiilismanjitistigmatizaciju,poboljšatikorištenjeslužbizamentalnozdravljeuzajedniciuznat-nojmjeri,izjednačitiiunaprijeditishvatanjakakootjele-snomtakoimentalnomzdravlju.

5. RazvojpolitikaidonošenjezakonaDonošenjestrategijeorazvojusektoramentalnog

zdravlja,programaizakonasuneophodnikoracizare-alizaciju predviđenih aktivnosti i za njihovu održivost.Razvojistihtrebadasezasnivanasavremenimsaznan-jimaizoveoblastiuzimajućiuobzirljudskaprava.Re-formasektoramentalnogzdravljatrebadabudediore-formecjelokupnogzdravstvenogsistema.

URepubliciSrpskojZakonozaštitiosobasamen-talnimoboljenjimajeusvojen.

Ministarstvozdravljaisocijalnezaštitećeistražitiidrugeopcijeuvezirazvojaiusvajanjastrateškihdoku-mentaizakonaizoblastimentalnogzdravlja.

Svakako u doglednoj budućnosti treba razdvojitibudžetzaprogramementalnogzdravljaodopćegbudžetačiji jedanassastavnidio, jerseuvođenjemsistemapsi-hijtrijeuzajedniciuznatnojmjeri smanjujufinansijskasredstvakojaćesezanjegovoizdržavanjekoristiti.

6. RazvojljudskihresursaDefinisanjeplanazarazvojljudskihresursauoblasti

mentalnog zdravlja će biti prva aktivnost Ministarstvozdravljaisocijalnezaštiteuvezisaciljemsistematskogior-

mentequal,andinsomeaspectsbetterandmoreusefulthantosomeothersomaticdiseases.It isnecessarytopersistentlycontinuethiseducationinordertograduallychange the reactions of the general public, numerousmedicalexperts, journalists,politiciansandlawmakers,bothtowardsmentalhealthandmentaldisorders,i.e.thepeoplewhosufferfrompsychoticdiseases.

Well thought out and implemented educationalcampaignsmaypreventorreducestigmatisation,improvetheutilisationof mentalhealthservicesinthecommu-nitytoasignificantextent,andequaliseandimproveun-derstandingof bothphysicalandmentalheath.

5. Developmentof PoliciesandAdoptionof LawsAdoptingastrategyondevelopmentof themental

healthsector,programsandlawsarenecessarystepsinrealisationof foreseenactivitiesandtheirsustainability.Theirdevelopmentshouldbebasedonmodernknowl-edgeinthisfield,takingintoaccountthehumanrights.Reform of themental health sector should be a partof thereformof theentirehealthsystem.Thelawonhealth care of persons suffering frommental diseaseshasbeenadoptedintheRepublicof Srpska.TheMin-istryof HealthandSocialWelfare isgoingtoexamineotheroptionswithregardtodevelopmentandadoptionof strategicdocumentsandlawsinthefieldof mentalhealth.

Intheforeseeablefuture,thebudgetforprogramsof mentalhealthshouldbeseparatefromthebudgetitis incorporated in at present, because introduction of psychiatric system in the community will significantlydecreasefinancialsourcesneededforitsmaintenance.


ganizovanogobrazovanjazdravstvenihradnikakojiradeilićeraditiuoblastimentalnogzdravlja.Utomsmislutražitićesetehničkapomoćzarazvojovogplanakaoidonatorezafinansiranjeoveaktivnosti. Jednaodstrategijaza im-plementacijuplanaljudskihresursamožebitiidefinisanjecentarakojimoguprovoditi treningzdravstvenihprofe-sionalacaiorganizovanjekursevezatreningtrenera,asamtreninguključitiprofesionalce izdrugihsektora.Takođejeneophodnounaprijeditiuticajstrukeprofesionalacaizoblastimentalnog zdravlja na donosioce odluka, što senajefikasnijemožeraditikrozaktivnostiudruženjaprofe-sionalacaizoblastimentalnogzdravlja(Udruženjepsihi-jataraipsihologaRepublikeSrpske).

Daljeosnaživanjeipoboljšanjeobukeosobljakojirade u oblastimentalnog zdravlja je neophodno da bisepacijentimaomogućilodadobiju kvalitetniju i viso-kospecijalizovanuzaštituiliječenje.Tiistiprofesionacitreba da pružaju podršku zdravstvenim radnicima kojiradeuprimarnojzdravstvenojzaštiti.Timovispecijalistazamentalnozdravljebiidealnotrebalidauključemedi-cinsko i ne-medicinskoosoblje, kaopsihijatre, kliničkepsihologe,psihijatrijskesestre,socijalneradnikeiradneterapeutekojizajednoradeuciljuobezbjeđivanjaukup-nogliječenjaiintegracijepacijenatauzajednici.

7. UspostavljanjevezasadrugimsektorimaOstali sektori pored zdravstva, kao: obrazovan-

je, rad, socijalna zaštita, zakonodavni i pravni sektor inevladineorganizacijetrebadabuduuključeniuprocespoboljšanjamentalnogzdravljauzajednicama.Nevladineorganizacijetrebadabuduaktivnijesaboljedefinisanimulogama,akroznjihsetrebadativećapodrškalokalniminicijativama.

6. Developmentof HumanResourcesDefinition of a plan for development of human

resourcesinthefieldof mentalhealthwillbethefirstac-tivityof theMinistryof HealthandSocialWelfarewithregardtothegoalof systematicandorganisededucationof workerswhoworkorwhowillbeworkinginthefieldof mentalhealth.Intheseterms,technicalassistancefordevelopmentof thisplanwillbesought,aswellasthedonorstofinancetheseactivities.Oneof thestrategiesforimplementationof theplanof humanresourcesmayalso be the establishment of centres that can providetraining for health professionals and organise coursesfortrainingof trainers.Thetrainingitself shouldincludeprofessionalsfromothersectors.Itisalsonecessarytoimprove the impactof thebranchof professionals inthefieldof mentalhealthondecision-makers,whichcanmostefficientlybedonethroughtheactivitiesof profes-sionalassociationsinthefieldof mentalhealth(Associa-tionof Psychiatrists andPsychologistof theRepublicof Srpska).

Furtherempowermentandimprovementof train-ing for the personnel working in the field of mentalhealthisnecessarytoprovidepatientswithmorequal-ityandhighlyspecialisedhealthcareandtreatment.Thesameprofessionals shouldprovide support tomedicalworkersworkinginprimaryhealthcare.Specialistteamsfor mental health should ideally include medical andnon-medial personnel, as well as psychiatrists, clinicalpsychologists,psychiatricnurses,socialworkersandvo-cational therapistswhowork together for thepurposeof providing overall treatment and integration of pa-tientsinthecommunity.


Prvi korak ka formalnom uspostavljanju veza sadrugim sektorima će biti osnivanje KoordinacionogKomiteta za mentalno zdravlje i bolesti zavisnosti nanivouVladeRepublikeSrpske.OvajKomitetbiće sas-tavljenodpredstavnikaMinistarstavazdravljaisocijalnezaštite,Ministarstavaobrazovanja,Ministarstavazaloka-lusamoupravu,MinistarstavaunutrašnjihposlovaiMini-starstavarada.Koordinacionikomitetićebitizaduženizaimplementacijupolitikementalnogzdravljaiimplemen-taciju aktivnosti iz akcionog plana. Slijedeća odgovor-nostovihkomitetajerazvojiimplementacijaprogramaza unaprijeđenje mentalnog zdravlja ugroženih grupastanovništva.Posebnupažnjutrebaposvetitiuključenjuiuvezivanjunevladinogsektora,davanjeulogetimorga-nizacijamausmislulobiranja,volonterskogradaiformi-ranja fondovapomoći i sličnimaktivnostima izoblastimentalnogzdravlja.

8. RazvojinformacionogsistemaKadajeupitanjurazvojinformacionogsistemaiz

oblastimentalnogzdravljaneophodnojedoćidospora-zumaovrstipodatakakojibi seprikupljali i analiziraliu cilju dobijanja pouzdanih informacije za donosioceodluka za daljnji razvoj strategija u oblasti mentalnogzdravlja. Neophodan je razvoj i definiranje osnovnogseta indikatora koje je lako prikupiti, lako analizirati iu vremenskom okviru pratiti trendove na osnovu ko-jihćesepostavljatiprioritetisvakegodine,procjenjivatipotrebeiefektivnostitretmanamentalnogzdravljairaz-vijati strategijeuoblastizaštitementalnogzdravlja.Setindikatora je dogovoran i treba biti dostupan redovitoza ocjene zdravstvenog stanja.Razvijanje indikatora jeujednoisnažnapodrškabudućimistraživanjimarazličitih

7. Establishmentof LinkageswithOtherSectorsOther sectorsbesideshealthcare, suchas educa-

tion, labour, social welfare, legislative and legal sectorandnongovernmentalorganisationsshouldbeinvolvedin theprocessof improvingmentalhealth incommu-nities.Nongovernmentalorganisationsshouldbemoreactiveandhavebetterdefinedroles,andgreatersupportshouldbegiventolocalinitiativesthroughthem.

Thefirststeptowardsformalestablishmentof link-ageswithothersectorswillbethefoundingof theCo-ordinationCommittee formental health and addictiondiseasesonthelevelof theGovernmentof theRepublicof Srpska.ThisCommitteewillbecomposedof therep-resentativesof theMinistryof HealthandSocialWelfare,Ministry of Education, Ministry of Local Self-Gover-nance,Ministryof InteriorandMinistryof Labour.Thecoordinationcommitteeswillbeinchargeof theimple-mentationof thementalhealthpolicyandimplementa-tionof theactionplanactivities.Thenextdutyof thesecommitteeswillbe todevelopand implement thepro-gramsforimprovementof mentalhealthof thevulner-ablepopulationgroups.Specialattentionshouldbede-votedtoinclusionandlinkingwiththenongovernmentalsector,givingtheroletothoseorganisationsintermsof lobbying,volunteerworkand formingassistance fundsandsimilaractivitiesinthefieldof mentalhealth.

8. Developmentof InformationSystemWithregardtothedevelopmentof aninformation

system in thefieldof mentalhealth, it isnecessary toreachanagreementonthetypeof datathatwillbecol-lectedandanalysedforthepurposeof obtainingconfi-dent informationfordecisionmakerswhowill further


aspekatamentalnogzdravljauciljurazumjevanjauzroka,tokaiishodamentalnihporemećaja.

AktuelnouRepubliciSrpskojregistrirujesenizzna-čajnihrizikofaktorakojiizazivajuporemećajementalnogzdravljastanovništva.Stogajepotrebnorazvitiredovanmonitoringmentalnogzdravljastanovništvaputempop-ulacionihanketa,uperioduodsvakedvijegodine.Kaoinstrumentisekoriste internacionalnopreporučeniup-itnici.

Nephodnojejačanjepostojećegsistemaizvještava-njaprema Institutu za zaštitu zdravlja, au tomsmislutrebalobirazmotritijerazvojiinstalacijuodgovarajućegsoftverakojibiomogućiolakšeuvezivanjesaInstitutom.Kapaciteti unutar Instituta bi trebali biti analizirani iunaprijeđenidabiseobezbjediliuslovizarazvojregista-rakojićeomogućitimonitoringievaluacijuefikasnostiiprogresaimplementacijeprogramaizoblastimentalnogzdravlja.Potrebno jedefinisati indikatorezapraćenje ievaluacijustanjamentalnogzdravljauzajednici.

Mentalnozdravljeulokalnimzajednicamatrebadasenadgledakroz razvoj i korištenje indikatoramental-nog zdravlja kroz sisteme zdravstvenog informisanja iizvještavanja. Ovakav monitoring pomaže određivanjutrendovaidetekcijipromjenauoblastimentalnogzdrav-lja kojimogu biti uslovljeni vanjskim događajima npr.katastrofama.

Razvojinformacionogsistemauoblastimentalnogzdravljabitrebalobitikordinisanosarazvojemintegral-nog informacionog sistema u zdravstvu. Takvi sistembitrebaodaprikupljaianalizirapodatkeobrojuivrstiuslugakojesepružajuuoblastimentalnogzdravljaidaproizvodi pouzdane informacije za donosioce odlukazadaljnji razvojstrategijauoblastimentalnogzdravlja.

develop the strategies in thefieldof mental health. Itisnecessarytodevelopanddefineabasicsetof indica-torsthatareeasilygathered,easilyanalysed,andmoni-tor trends in a time period, based onwhich prioritieswillbeseteachyear,needsandeffectsof mentalhealthtreatment estimated, and strategies developed in thefieldof mentalhealthcare.Thesetof indicatorswillbemadeuponagreementandshouldbeavailableregularlythroughestimationsof healthcondition.Developmentof indicatorsisatthesametimeastrongsupporttothefutureresearchof variousaspectsof mentalhealthforthepurposeof understandingthecause,courseandout-comeof mentaldisorders.Atthemoment,aseriesof importantriskfactorsarebeingregisteredintheRepublicof Srpskathatcausedisordersof thepopulation’smen-talhealth.Thisiswhyitisnecessarytodevelopregularmonitoring of the population’smental health throughpolls every second year. Internationally recommendedquestionnairesareusedasinstruments.

Itisnecessarytostrengthenthepresentsystemof reporting towards theInstituteof HealthCare,and inthatsensethedevelopmentandinstallationof thesoft-ware that will enable easier linking with the Instituteshouldbeconsidered.Capacitiesof theInstituteshouldbeanalysedandimprovedinordertoensureconditionsforestablishmentof registriesthatwillprovidemonitor-ingandevaluationof efficiencyandprogressof imple-mentation of programs in the field of mental health.It isnecessary todefine indicators formonitoringandevaluationof thementalhealthcondition in thecom-munity.

Mentalhealthinlocalcommunitiesshouldbemon-itored through the development and usage of mental


Registarsabrojemitipomporemećajamentalnogzdrav-ljabitrebalibitiuspostavljeniunutarInstitutazazaštituzdravlja.Razvojregistaraćeomogućitimonitoringieval-uacijuefikasnostiiprogresaimplementacijeprogramaizoblastimentalnogzdravlja.

9. Unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta među zd-ravstvenimradnicimaViše proučavanja biloških i psihosocijalnih aspe-

katauoblastimentalnogzdravljajeneophodnoukolikoželimodaboljerazumijemouz-

rokeporemećajamentalnogzdravlja.Istraživanjasetre-bajuvršitinaširokojosnovi,štoćenampomoćiurazvi-janjuefikasnijihintervencija.Unaprijeđenjeistraživačkihkapacitetameđuzdravstvenim

radnicimakojiradeuoblastimentalnogzdravljajeneophodno izvoditina sistematski iorganizovannačinkrozakademskeustanoveiprofesionalnaudruženja.

Istraživačkekapacitetemeđuzdravstvenimradnici-makojiradeuoblastimentalnogzdravljajeneophodnounaprijeđivatikrozrazvojpostdiplomskihprogramanamedicinskim fakultetima i kroz motivaciju zadravste-vnih radnika da rade istraživanja iz oblasti mentalnogzdravlja.Utomsmislujeneophodnoobezbjeditiuslovezazapredstavljanjerezultata istraživanjanadomaćimimeđunarodnimkongresimaikonferencijama.

Odgovornevlasti

URepublici Srpskoj za implementaciju aktivnostibićeodgovornoMinistarstvozdravlja isocijalnezaštiteRepublikeSrpske.

healthindicatorsthroughthesystemsof medicalinfor-mationandreporting.Suchmonitoringhelpsdeterminetrendsanddetectchangesinthefieldof mentalhealththatmaybecausedbyexternalevents,e.g.catastrophes.

Development of the information system in thefieldof mentalhealth shouldbe coordinatedwith thedevelopment of integral information system in healthcare.Suchasystemshouldcollectandanalysedataaboutthenumber and typeof servicesprovided in thefieldof mentalhealthandproduceconfidentinformationfordecision makers in further development of strategiesinthefieldof mentalhealth.Aregistrycontainingthenumberandtypeof mentaldisordersshouldbeestab-lishedwithintheInstituteof HealthCare.Developmentof theregistrywillenablemonitoringandevaluationof efficiencyandprogressof theimplementationof pro-gramsinthefieldof mentalhealth.

9. Improvement of Research Capacities amongHealthWorkersMore researchof biological andpsychosocial as-

pectsof mentalhealth isnecessary if wewant tobet-terunderstandthecausesof mentaldisorders.Researchshould be conducted widely, which will enable us todevelopmoreefficient interventions. It isnecessary toimprovetheresearchcapacitiesamongmedicalworkersworkinginthefieldof mentalhealthinasystematicandorganised manner through academic institutions andprofessionalassociations.

It isnecessary to improve the research capacitiesamongmedicalworkersworkinginthefieldof mentalhealththroughtheadvancementof postgraduatestud-ies in medical faculties and bymotivation of medical


Partneri

Dabiimplementiralipolitikuizoblastimentalnogzdravlja,Ministarstvozdravljaisocijalnezaštitetrebadauspostavičvrstopartnerstvosasvimjavnimiprivatnimorganizacijamakojemogupomoćiurazvojuovogsek-torazdravstva.Takodjejeneophodnojejasnodefinisatilinijeodgovornostipriimplementacijiakcionihplanovanaosnovupolitike.Fokusovihaktivnostićebitinamo-bilizaciji lokalnih zdravstvenih odjeljenja, nevladinihorganizacija i međunarodnih organizacija. Od najvećevažnosti je jačanjesaradnjesavodećimmeđunarodnimorganizacijamakojedjelujuuoblastizdravstvakaoisavladama zemalja, koje su već uključene u finansiranjeprojekatauzdravstvu.

Vremenskiokvir

Naosnovudefinisanihprioritetaaktivnosti izovepolitike ćebiti implementiraneuperioduod12do36mjeseci.

Troškovi

Dabisedobiodetaljanbudžetzaimplementacijupredviđnihaktivnostineophodno jenapravitiprocjenupotrebazagrađevinskimradovimauciljuuređenjapro-storija gdje se trenutno i gdje će se ubuduće pružatiuslugeizoblastimentalnogzdravlja.PotrebnojeizvršitirestrukturiranjepostojećihiliizgradnjunovihprostorauRepubliciSrpskoj.ZaRepublikuSrpskućebitipotrebnavećasredstvazanavedeniprocesjerjepotrebnaizgrad-njadesetnovihcentara.Zasveovojepotrebnadetaljna

workerstodoresearchinmentalhealth.Thisiswhyitisnecessarytoensureconditionsforpresentationof re-searchresults indomesticandinternationalcongressesandconferences.

CompetentAuthorities

TheMinistryof HealthandSocialWelfarewillbeinchargeof theimplementationof activitiesintheRe-publicof Srpska.

Partners

Inordertoimplementthepolicyof mentalhealth,theMinistryof HealthandSocialWelfareshouldestab-lishstrongpartnershipwithallpublicandprivateorgani-sationsthatmayhelpindevelopmentof thehealthcaresector.Itisalsonecessarytoclearlydefinethelinesof responsibility in implementationof actionplansbasedon thepolicy.The focusof these activitieswill beonthemobilisationof localmedicaldepartments,nongov-ernmentalorganisationsandinternationalorganisations.It isof highest importancetostrengthenthecoopera-tionwithleadinginternationalorganisationsengagedinthefieldof healthcareaswellaswithgovernmentsof thecountriesalreadyinvolvedinfundingtheprojectsinhealthcare.

Timeframe

Activitiesof thispolicywillbeimplementedintheperiodform12to36months,basedonthedefinedpri-orities.


analiza, naročito vezano za infrastrukturu.Što se tičetroškova za edukaciju osoblja ona će biti planirana naosnovubrojazaposlenihumentalnomzdravljuuRepu-bliciSrpskoj.

Kategorije konsultantskih usluga i treninga bićedefinisane na osnovu procjene za potrebom konsul-tantskihdanauperioduodtrigodinezadefinisanjekuri-kuluma za edukaciju za sve kategorije kadrova i nivoeedukacijeizoblastimentalnogzdravlja,kaoizapripremukampanjazaedukacijujavnosti.

Tačniji iznos potrebnih novčanih sredstava će sepravitizasvakupojedinuaktivnost,tj.operativnozasva-kiciljizakcionogplana.

Izvoriizkojihćeseobezbjeditipotrebnasredstva:donacijedonatorskihdržavaiinstitucija,sredstvalokal-nihzajednica, srededstvazdravstvenihustanova,idrugiizvorifinansiranja.

Expenditures

Inordertoobtainadetailedbudgetforimplemen-tationof foreseenactivities, it isnecessarytomakeanestimationof theneedsforconstructionworksforthepurposeof arrangingthespacewherecurrently,andinthefuture,mentalhealthserviceswillbeprovided.ItisnecessarytoreconstructthepresentorbuildnewspacesintheRepublicof Srpska.MorefundswillbeneededfortheRepublicof Srpskaforthestatedprocessbecauseitisnecessarytobuildtennewcentres.Allthisrequiresadetailedanalysis,particularlythemattersrelatedtoinfra-structure.Withregardtotheexpendituresforpersonneleducation,theywillbeplannedaccordingtothenumberof employeesinthementalhealthcareintheRepublicof Srpska.

Categoriesof consultantservicesandtrainingwillbedefinedon thebasisof estimationsof the require-mentsforconsultancydaysintheperiodof threeyearsforthepurposeof definingthecurriculaforeducationof allcategoriesof staff andlevelsof educationinthefieldof mentalhealth,aswellasforthepreparationof campaignforpubliceducation.

A detailed amount of financial resources will bepresentedforeachactivity, i.e.operativelyforeachob-jectiveof theactionplan.

Sourcesfromwhichtheneededfundswillbepro-videdaredonations fromdonor countries and institu-tions,sourcesfromthelocalcommunity,medicalinstitu-tionsandotherfundingsources.


MonitoringIndicatorsIndikatorizapraćenje

Polje djelovanja / Area of action

Aktivnosti /Activities

Indikatori za monitoring /Monitoring indicators

Razvoj politika i donošenje zakona /Development of policies and adoption of laws

Usvajanje politike mentalnog zdravlja u Republici Srpskoj /Adoption of mental health policy in Republic of Srpska (RS)

Sastanci usaglašavanja politike održani Politika usvojena /Meetings on harmonisation of policy heldPolicy adopted

Liječenje na primarnom nivou /Treatment on the primary level

Ažuriranje planova i programa edukacije Dodatna obuka za timove prodične medicine /Update of education curriculaAdditional training for family medicine teams

Programi nastave unaprijeđeni50% timova porodične medicine obučeno /Curricula improved50% of family medicine teams trained

Pružanje zaštite u zajednici / Provision of care in the community

Dalji razvoj centara mentalnog zdravlja u zajednici u Republici Srpskoji jačanje njihovih funkcija. /Further development of mental health centres in communities in RS and strengthening their func-tions

Osnovana 22 centra za mentalno zdravlje u RS. Povećan broj usluga u centrima za mentalno zdravlje. / 22 mental health centres founded in RSNumber of services in mental health centres increased

Edukacija javnosti /Education of the public

Razvoj i implementacija javnih kampanja edukacije / Development and implementation of public edu-cation campaigns

Angažovana tehnička asistencija /Technical assistance engaged

Dostupnost lijekova /Availability of medications

Uključivanje atipičnih antipsihotika i novih antidepre-siva na esencijalnu i pozitivnu listu lijekova. Uvođenje propisivanja antidepresiva i neuroleptika novije generacije, antiepileptika na primarnom nivou. / Inclusion of other atypical antipsychotics and new antidepressants in essential and positive drug list. Introduction of prescribing antidepressants and neuroleptics of the new generation, and antipilep-tics on the primary level

Komisije za procjenu uspostavljene Broj distribuiranih lijekova za poremećaje u men-talnom zdravlju je povećan na primarnom nivou / Assessment committees establishedNumber of distributed medications for disorders in mental health on the primary level increased

Uspostavljanje veza sa drugim sektorima /Linkages with other sectors established

Uspostavljanje inter sektorske saradnje sa relevantnim ministarstvima. Razvijanje i implemen-tacija programa za ugrožene grupe stanovništva. / Establishment of inter-sector cooperation with rel-evant ministries. Development and implementation of programs for vulnerable groups of the population

Uspostavljeni Koordinacioni KomitetiProgrami razvijeni / Coordination Committees established Programs developed


Razvoj ljudskih resursa / Human resource develop-ment

Razvijanje plana ljudskih resursa /Development of human resource plan

Angažovana tehnička pomoć /Technical assistance engaged

Razvoj informacionog sistema /Information system devel-opment

1. Definisanje indikatora u nekoliko osnovnih kategorija: Epidemiološki indikatori - za praćenje stanja mentalnog zdravljaIndikatori zdravstvenih resursa Indikatori korištenja zdravstvenih usluga2. Razvoj programskih aktivnosti za protok informacija (WWW- ko, kome, kada) za praćenje poremećaja mentalnog zdravlja3. Periodični i redoviti monitoring mentalnog zdravlja stanovništva putem populacionih anketa, u periodu od svake dvije godine. Kao instrumenti se koriste internacionalno preporučeni upitnici. / 1. Definition of indicators in several basic categories:Epidemiologic indicators for monitoring the condition of mental healthIndicators of health resources Indicators of health service usage2. Development of program activities for flow of information (www – who, to whom, when) for moni-toring mental health disorders3. Periodical and regular monitoring of mental health of the population through polls, every second year. Internationally recommended questionnaires used as instruments.

Definirani indikatoriUspostavljeni informacioni tokovi kroz programske aktivnosti Uspostavljeni istraživački protokoli za populaciona istraživanja mentalnog zdravlja stanovništvaPozicionirane institucije u protoku informacija /Indicators definedInformation system established through program activities Research protocols for research of population’s mental health established Institutions for flow of information defined

Unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta /Improvement of research capacities

Uspostavljanje uslova za izvođenje istraživanja /Setting up conditions for conduct of research

Uvećan broj istraživačkih studija i akademskih radova iz oblasti mentalnog zdravlja /Number of research studies and academic papers in the field of mental health increased


Indikatorizapraćenje,vremenskiokvir,odgovornevlasti

MonitoringIndicators,Timeframe,AuthoritiesinCharge

Polje djelovanja / Area of action

Aktivnosti /Activities

Vremenski okvir /Timeframe

Odgovorne vlasti / Authorities in charge

Indikatori praćenja / Monitoring indicators

Razvoj politika i dono-šenje zakona / Devel-opment of policies and adoption of laws

Usvajanje politike mentalnog zdrav-lja u Republici Srpskoj. / Adoption of mental health policy in RS

oktombar 2005. / October 2005

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite / Minis-try of Health and Social Welfare

Sastanci usaglašavanja politike održani. Politika usvojena / Meetings on harmonisation of policies heldPolicy adopted

Liječenje na primar-nom nivou /Treatment on the primary level

Ažurirane planova i programa nas-tave. Dodatni trening zdravstvenih radnika iz PZZ /Update of education curriculaAdditional training for medical work-ers in primary health care

Decembar 2007 /December 2007

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite /Ministry of Health and Social Welfare

Planovi i programi nastave unaprijeđeni 50% timova porodične medicine završilo trening /Curricula improved50% of family medicine teams trained

Pružanje zaštite u zajednici /Provision of care in the community

Daljnje uspostavljanje centara za mentalno zdravlje u zajednici u Republici Srpskoj i jačanje njihovih funkcija. /Further development of mental health centres in communities in RS and strengthening their functions

Decembar 2007 / December 2007

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i lokalna zajednica /Ministry of Health and Social Welfare and local community

22 centra za mentalno zdravlje u zajednici osnovano.Broj usluga u centrima povećan /22 mental health centres founded in RSNumber of services in centres increased

Edukacija javnosti / Education of the public

Razvijanje i implementacija javnih kampanja /Development and implementation of public campaigns

Juni 2006 /June 2006


Angažovana tehnička pomoć /Technical assistance engaged

Dostupnost lijekova / Availability of medica-tions

Uključivanje atipičnih antipsihotika i novih antidepresiva na esencijalnu i pozitivnu listu lijekova. Uvođenje propisivanja antidepresiva i neuroleptika novije generacije i antiepileptika na primarnom nivou. / Inclusion of other atypical antipsy-chotics and new antidepressants in essential and positive drug list. Introduction of prescribing antide-pressants and neuroleptics of the new generation, and antipileptics on the primary level

Januar 2006. / January 2006

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštiteFond zdravstvenog osiguranja /Ministry of Health and Social Welfare and Health Insurance Fund

Komisije za pregled i ocjenu stanja uspostavljene.Broj distribuiranih lijekova za poremećaje u mentalnom zdravlju u primarnom nivou je povećan / Committees for assessment and evaluation of situation establishedNumber of distributed medications for disorders in mental health on the primary level increased


Uspostavljanje veza sa drugim sektorima /Establishment of link-ages with other sectors

Uspostavljanje intersektorske saradnje sa relevantnim ministarstvima. Razvoj i implementacija programa za vulnera-bilnu populaciju /Establishment of inter-sector coopera-tion with relevant ministries. Develop-ment and implementation of programs for vulnerable groups of the population


Ministarstvo civilnih poslova BIH, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, Ministarst-vo pravde, Ministarstvo finansija, Ministarstvo obra-zovanja /BiH Ministry of Civil Affairs, Ministry of Health and Social Welfare, Ministry of Finance, Ministry of Education

Uspostavljeni Koordinacioni komiteti Programi razvijeni /Coordination Committees established Programs developed

Razvoj ljudskih resursa / Human resource development

Razvoj plana ljudskih resursa / Devel-opment of human resource plan


Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite / Ministry of Health and Social Welfare

Tehnička asistencija angažovana / Technical as-sistance engaged

Razvoj informacionog sistema /Information system development

1.Definisanje indikatora u nekoliko osnovnih kategorija: Epidemiološki indikatori-za praćenje stanja mentalnog zdravlja. Indikatori zdravstvenih resursa. Indikatori korištenja zdravstvenih usluga; 2. Razvoj programskih aktivnosti za pro-tok informacija (WWW- ko, kome, kada) za praćenje poremećaja mentalnog zdravlja; 3. Periodični i redoviti monitor-ing mentalnog zdravlja stanovništva putem populacionih anketa, u periodu od svake dvije godine. Kao instrumenti se koriste internacionalno preporučeni upitnici. /1. Definition of indicators in several basic categories: Epidemiologic indicators for monitoring the condition of mental healthIndicators of health resources Indicators of health service usage2. Development of program activities for flow of information (www – who, to whom, when) for monitoring mental health disorders; 3. Periodical and regular monitoring of mental health of the population through polls, every second year. Internationally recommended questionnaires used as instruments.

Juni 2006 / June 2006


Uspostavljeni informacioni tokovi kroz programske ak-tivnosti:Definirani indikatoriUspostavljeni informacioni tokovi kroz programske ak-tivnosti Uspostavljeni istraživački protokoli za populaciona istraživanja mentalnog zdrav-lja stanovništvaPozicionirane institucije u protoku informacija /Information flow established through program activities: Indicators defined Research protocols for research of population’s mental health established Institutions for flow of informa-tion defined

Unaprijeđenje istraživačkih kapaciteta / Improvement of research capacities

Uspostavljanje uslova za izvođenje istraživanja /Setting up conditions for conduct of research

Juni 2006. / June 2006

Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite, i Instituti za zaštitu zdravlja /Ministry of Health and Social Welfare Institutes of Health Care

Uvećan broj istraživačkih studija i akademskih radova iz iz oblasti mentalnog zdravlja oblasti mentalnog zdravlja / Number of research studies and academic papers in the field of mental health increased

Politika mentalnog zdravljaRadnagrupaprojektaEU/WHO“PodrškareformizdravstvenezaštiteuBosniiHercegovini”2004-2006

IzdavačMinistarstvozdravljaisocijalnezaštiteRepublikeSrpske

Tiraž500

Mjesto i godina izdavanjaBanjaLuka2006

Dizajn i štampaCGMdesignBanjaLuka

Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštiteVladikePlatonabb,78000BanjaLukatel+38751348348,fax+38751348360e-mail:[email protected]

Documents

Politika mentalnog zdravlja · 2014. 10. 1. · Politika mentalnog zdravlja 7 Mental Health Policy Predgovor Detaljna procjena širom regije zemalja Jugoistočne Evrope koja je preduzeta