1. POJAM FINANSIJARiječ finansije potiče od latinske riječi fi-nire što znači završiti, vrlo brzo se transformiše u riječ finare odakle se izvodi imenica finatio, što u osnovi znači svaki oblik plaćanja.Razvoj robnonovčanih odnosa, a posebno pojava države direktno je uticao na suštinu i definisanje pojma finansije, a i na čitav spektar izvedenica kao što su termini financio i finantiones koji suoznačavali državne prihode, odnosno cjelokupno poslovanje države.Nesporna činjenica je da se pojam finansija koristio u različitom kontekstu tokom dugog vremenskog perioda. Negdje je taj pojam imao šire negdje uže značenje, ovisno od autora i njegovog pristupa samom pojmu finansija.Bitna zajednička osnova svih pristupa jeste da je osnovni subjekt javnih finansija država, državni organi ustanove koje ostvaruju javne, državne funkcije, čije izvršavanje zahtijeva raspolaganje finansijskim sredstvima. Finansije označavaju posebnu nauku koja izučava pojave, odnose i institucije u vezi sa prikupljanjem, raspodjelom i trošenjem novčanim sredstvima radi zadovoljavanje opštih društvenih potreba.

2. RAZVOJ FINANSIJA I FINANSIJSKE NAUKEU užem značenju finansije obuhvataju državne prihode i rashode, budžet i javne kredite. Ovakvo tumačenje pojma prvi put se pojavilo u Francuskoj.U širem značenju finansije obuhvataju izučavanje novca, kredita i bankarstva. Finansije koje imaju za predmet ovo drugo, šire značenje obično se nazivaju monetarno-kreditnim finansijama. Razvoj finansija ide u pravcu izučavanja: finansijske teorije, politike, prava, historije.Nauka o finansijama kao samostalna nauka je novijeg datuma, datira od početka 19 vijeka, ali se naučna misao o finansijskim pojavama javlja ubrzo nakon pojave privatnog vlasništva. U razvoju finansijske nauke presudno je 19 vijek, dostignuća političke ekonomije posebno veliki doprinost klasične političke ekonomije obogatili su ekonomsku nauku, pridonijeli su boljem poznavanju raznovrsnih procesa i pojava u privredi.Poticaj u razvoju finansijska nauka dobila je u poznatom Keynesovu djelu Opća teorija zaposlenosti, kamata i novca iz 1936 godine.

3. FISKALNA POLITIKAFiskalna politika kao pojam javlja se osamdesetih godina 19 vijeka dok svoju veću afirmaciju u današnjem poimanju postiže tridesetih godina 20 vijeka. Fiskalna politika se javlja u okviru ekonomske politike, kao njen dio čiji predmet proučavanja su javni prihodi i rashodi. U širem smislu riječi politika znači određeni smjer i metode rada države, političke partije , ustanove ili pojedine osobe. Pojam fiskalan vezan je uz latinsku riječ fiskus koja označava državnu blagajnu, i pravnu osobu koja je nosilac imovinskih prava.Pod pojmom fiskalne politike podrazumijevamo smišljeno korištenje fiskalnih instrumenata radi ostvarivanja ciljeva ekonomske i drugih politika.Odnos fiskalne politike prema ekonomskoj politici odnos dijela prema cjelini. U teorijskom smislu svaka od njih predstavlja zasebnu naučnu disciplinu. Ekonomska politika se obično dijeli na: fiskalnu politiku, monetarno kreditnu politiku, deviznu politiku, politiku tržišta i cijena, vanjskotrgovinsku politiku, politiku raspodjele dohotka...Monetarnokreditna politika i fiskalna politika kao dijelovi ekonomske politike imaju svoja područja djelovanja. Međutim efekti njihovih instrumenata međusobno se nadopunjuju ili se potiru. Stoga se instrumenti monetarno-kreditne politike moraju koordinirati u postizanju željenih ciljeva ekonosmke politike.

4. FISKALNI SISTEMSistem kao pojam podrazumijeva skup propisa i elemenata koji su nužni da taj sistem egzistira. U suštini fiskalni sistem neke zemlje predstavlja skup svih oblika fiskalnog zahvaćanja i skup svih ostalih javnih prihoda s jedne strane te javnih rashoda sa druge strane.

Fiskalni sistem u užem smislu predstavlja skup svih oblika fiskalnog zahvatanja i fiskalnih propisa koji reguliraju materiju fiskalnog zahvatanja, dakle fiskalni sistem u užem smislu obuhvata samo materiju javnih prihoda. Fiskalni sistem neke zemlje definisan je fiskalnim propisima. Fiskalnim propisima utvrđuju se fiskalni oblici čijom se primjenom prikupljaju fiskalni prihodi, utvrđuju drugi javni prihodi, definišu javni rashodi, što zajedno čini fiskalni sistem. Tako unutar fiskalnog sistema imamo podsisteme:carinski sistem, porezni sistem, sistem taksi, sistem doprinosa za socijalno osiguranje i dr.Poreski sistem je javlja kao osnova ekonomskog sistema svake zemlje. Prihodi koji se prikupljaju temeljem poreskog zahvatanja predstavljaju glavne prihode za finansiranje javnih potreba svake zemlje. U mnogim zemljama carine se smatraju posrednim porezima pa kad se govori o poreskom sistemu govori se zapravo i o carinama i o taksama i sl.

5. JAVNI RASHODILjudske potrebe sastoje se od brojnih i različitih elemenata, koji se po određenim kriterijumima svrstavaju u određene grupe ili tipove potreba. U ekonomskoj literaturi uobičajena podjela potreba je:

- Bazične ili egzistencijalne- reprezentatuje lične potrebe, odnosno zadovoljavanje ličnih potreba (hrana,odjeća,obuća)

- Biološke ili fiziološke- Opštedruštvene potrebe- reprezentuju značajan segment platežno-sposobne tražnje,

odnosno ukupne potrošnje u nacionalnoj privredi- Reprodukcione potrebe- Investicione potrebe

U procesu finansiranja društvenih potreba, javni rashodi simultano obavljaju i alokativnu, redistributivnu, stabilizacionu i razvojnu funkciju, odnosno brojne ciljeve i zadatke u društvenoj reprodukciji. Javni rashodi predstavljaju izdatke koje država kao cjelina čini za zadovoljenje određenih društvenih potreba.Osnovne karakteristike javnih rashoda su:

- Javni rashodi su fiksnog i neelastičnog karaktera- Javni rashodi predstavljaju izraz neophodnih društvenih potreba koje se povećavaju sa

nivoom razvoja- Autonomni karakter formiranja i ponašanja

Deficitarno finansiranje, javni zajam i emisija novca su oblici pokrivanja javnih rashoda bez unaprijed osiguranih javnih prihoda.•Keynesova teorija aktivnih javnih rashoda-Keynes je opštoj tražnji pridavao primarni značaj u nacionalnoj privredi.Globalnu težnju Keynes je dekonponovao na:

- Komponenta iz privatne tražnje za potrošnim dobrima i uslugama- Komponenta iz privatne tražnje za investicijama- Komponentu iz javne tražnje za potrošnim dobrima i uslugama- Komponentu iz javne tražnje za investicijama- Komponentu iz tražnje za potrošnim dobrima i uslugama i investicionim dobrima,

uvozu i izvozuU tom kontekstu smanjenje potrošnje provocira kontrakciju efektivne tražnje i redukciju investicija.Porast javnih investicija preko javnih rashoda sada treba da rekompenzira pad privrednih investicija. Preporuke Keynesove politike su opštepoznate:Kada opadaju privatni izdaci, država ih supstituiše sopstvenim budžetskim deficitom ili smanjuje poreze sa ciljem da stimuliše privatne izdatke

Povećana potrošnja stvara radna mjesta za nezaposleneS ciljem smanjenja inflacije država stvara budžetski višak

•Ekonomska struktura javnih rashoda-Nivo istruktura javnih rashoda ovisi od veličine nacionalnog dohotka, nivoa razvijenosti društveno-ekonomskih odnosa, koncepcije razvoja javnog sektora i društveno-političkog uređenja zemlje. U strukturi javnih rashoda prisutni su slijedeći rashodi: javne usluge, odbrana, obrazovanje, zdravstvo,ekonomske usluge, socijalne usluge i sl.Klasifikacija javnih rashoda po ekonomskim tipovima:tekući javni rashodi (kupovina dobara i usluga, plate i nadnice, ostali rashodi za dobra i usluge)transferni javni rashodi(kamata na javni zajam, transferi prema inostranstvu, transferi ostalim nivoima javne vlasti) kapitalni javni rashodi ( formiranje fiksnog kapitala).

•Djelovanje javnih rashoda-U pristupu djelovanja javnih rashoda postoje osnovna shvatanja:

- Neutralna i aktivna djelovanja javnih rashoda- Monetarno djelovanje javnih rashoda- Djelovanje javnih rashoda na nacionalni dohodak i proizvodnju- Stabilizaciona,antiinflaciona i inflaciono djelovanje javnih rashoda- Uticaj javnih rashoda na ciklična ponašanja privrede- Djelovanje javnih rashoda na potrošnju, investicije i zapošljavanje

•Načela i klasifikacija javnih rashoda- Finansijska teorija je ustanovila određena načela koja se pojavljuju kao zajednička za sve rashode.Najvažnija su:Načela opšteg interesa, umjerenost i proporcionalna zadovoljenja potreba, načelo štednjeOpšta načela se mogu proširiti sa: načelom usklađenosti kretanja javnih rashoda, uravnoteženje prihoda i rashoda, održavanje strukture javnih rashoda.Problem klasifikacije javnih rashoda u određene grupe je bitan sa stanovišta njegovog lakšeg proučavanja u finansijskoj teoriji i praksi. Osnovna klasifikacija je sadržana u sljedećem grupisanju: redovni i vanredni, rashodi prema objektu primanja, rashodi prema subjektu primanaj, investicioni i transferni rashodi. Osnovna klasifikacija se može proširiti na: produktivne i neproduktivne, objektivne i subjektivne, obavezne i neobavezne, odložive i neodložive

6. JAVNI PRIHODINastanak državnih, javnih prihoda, po pravilu vezuje se za nastanak države i njenih finansija. Javni prihodi u suštini predstavljaju finansijska sredstva za finansiranje potreba od opšteg i zajedničkog interesa. Javni prihodi se javljaju u novčanom obliku, pa je zbog toga i njihova priroda novčana, odnosno monetarna. Osnovna obilježja prihoda su: da su izraženi u novcu, jednogodišnjost prihoda, da trošenje prihoda ne dovodi u pitanje trošenje postojeće imovine, da služe za podmirenje troškova koji imaju javni karakter. U finansijskoj teoriji i praksi poznati su sljedeći oblici javnih prihoda:pokloni, prihodi iz javne imovine, porezi,doprinosi,takse, parafiskalini prihodi, javni zajam, sredstav trezora, emisija novca.

•Klasifikacija prihoda: - Redovni i vanredni-redovni javljaju se iz godine u godinu i redovno se naplaćuju,

vanredni javljaju se neredovno i povremeno i služe za pokriće vanrednih rashoda- Originerni i izvedeni prihodi- iriginerni predstavljaju prihode koji potiču iz

ekonomske aktivnosti države, a derivatni predstavljaju prihode koji se mobilišu porezima i doprinosima

- Javnopravni i privatnopravni prihodi- javnopravni prihodi predstavljaju prihode koje država ostvaruje na osnovu fiskalnog suvereniteta, a privatnopravni prihodi su prihodi koji u savremenim državama potiču iz imovine nacionalizovanih preduzeća

- Prihodi od privrede i prihodi od stanovništva- prihodi od privrede predstavljaju prihode od preduzeća koja dolaze putem oporezivanja preduzeća, zaposlenih i sl, a prihodi od stanovništva predstavljaju prihode koji se ostvaruju po osnovu ličnih primanja, imovine i prihoda od imovine

Elementi fiskalne obaveze•Izvori fikslanih prihoda-predstavlja ona ekonomska kategorija iz koje taj prihod potječe. Prihod fiskalnog obveznika, fiskalnog destinatara predstavlja zbir ekonomskih dobara koje ostvaruje obavljanjem djelatnosti u određenom vremenskom razdoblju. Prihod se obično posmatra u dva vida bruto i neto.Dohodak kao izvor- fiskalnog prihoda može se definisati kao zbir neto prihoda fiskalnog obveznika, odnosno fiskalnog destinatara u određenom obračunskom perioduImovina kao izvor fiskalnog prihoda ne može biti izvorom trajnijeg karaktera.•Predmeti fiskalne obaveze- predstavlja svaka ona činjenica koja onome koji uvodi fiskalnu obavezu daje povoda da je uvede. Predmet fiskalne obaveze može biti jedna ili više povezanih činjenica, koje su se kroz historijski razvoj mijenjale. Kada je za predmet fiskalne obaveze uzet dohodak smatra se da je fiskalno zahvaćenje najopravdanije, jer se fiskalna obaveza može razrezati prema stvarnoj snazi fiskalnog obveznika. Predmet fiskalne obaveze mogu biti i rashodi.•Fiskalni obveznik- je svaka fizička ili pravna osoba koju fiskalni propisi obavezuju da plati određenu fiskalnu obavezu. Fiskalnim propisom kojim se utvrđuje fiskalna obaveza utvrđuje se i osoba fiskalnog obveznika. Za fisklanog obveznika obično kažemo da je to osoba koja snosi poresku obavezu.•Fiskalna osnovica- je jedan od najvažnijih elemenata za utvrđivanje fiskalne obaveze. Definisanje osnovice fiskalne obaveze najčešće predstavlja kvalitativnu i kvantitativnu konkretizaciju predmeta fiskalne obaveze te uspjeh fiskalne politike neke zemlje zavisi od pravilnog i tačnog utvrđivanja fiskalne osnovice. Osnovice se razlikuju prema vrstama fiskalnih obaveza.prilikom određivanja predemta fiskalne obaveze a neki način se odredio mogući izbor osnovice.

- Vrste fiskalnih osnovica- podjela osnovica je po vrijednosti i po količini. Osnovica po vrijednosti- utvrđuje se prema procijenjenoj ili stvarnoj vrijednosti dohotka, proizvoda ili nekog drugog predmeta fiskalne obaveze, osnovica po vrijednosti se dalje dijeli na

stvarne i paušalne.Osnovica po količini- određena je obično mjernim jedinicama, stoga može biti izražena u komadima, litrima, tonama i sl.

•Fiskalna stopa-Fiskalna stopa je i kao fiskalna osnovica jedan od najvažnijih elemenata poreskog zahvaćanja, odnosno utvrđivanja fiskalne obaveze. Fiskalna stopa označava odnos između fiskalnog iznosa i fiskalne osnovice.Kad je osnovica izražena u novčanim jedinicama stopa ili stope se izražavaju u postotnom iznosu što je u najvećem broju slučajeva, a ukoliko se osnovica izražava u jedinicama mjere, tad se stope obično izražavaju u novčanim jedinicama. Osim kvotitetnog sistema određivanaj fiskalne obaveze koji se koriste stopama, postoji sistem reparticije kod kojeg stope fiskalnih obaveza nemaju većeg značaja.

- •Vrste stopa-Različiti kriteriji mogu služiti za razvrstavanje stopa.Jedan od najčešćih kriterija je odnos stope prema visini osnovice te prema tome kriteriju stope se dijele na fiksne i varijabilne. Fiksne su one koje se ne mijenjaju bez obzira na visinu fiskalne osnovice, a varijabilne predstavljaju sistem stopa, ali ovisno o rastu osnovice postoje progresivne i degresivne stope. Stope se mogu iskazati u apsolutnom iznosu i postotnom, u kombinaciji ova dva načina se javljaju progresivni odnosno degresivne stope s pribitnim ili odbitnim stavkama.

•Fiskalne olakšice-predstavljaju smanjenje fiskalne obaveze bilo smanjivanjem fiskalne stope ili fiskalne osnovice. Olakšice se obično utvrđuju na samom razrezu fiskalne obaveze.Kao fiskalne olakšice navodi se sljedeće: odbijanje troškova školovanja od osnovice, priznavanje troškova za kupovinu umjetničkih djela, kompjutera, knjiga i sl, smanjenje fiskalne obaveze u prvim godinama poslovanja i sl. •Fiskalna oslobođenja-predstavljaju trajno ili na određeni rok, oslobođenje fiskalnog obveznika od plaćanja fiskalne obaveze.Fiskalna oslobođenja mogu biti lična i predmetna.Predmetna oslobođenja- su ona za koja je neovisno o osobi fiskalnog obveznika određeno da se na određeni fiskalni predmet ne uvodi fiskalna obavezaLična fiskalna oslobođenja- odnose se na određene kategorije obveznika fizičkih i pravnih osoba, čitava jedna djelatnost može biti oslobođena fiskalne obaveze.•Fiskalni podsticaji- se može definisagti kao svaki ustupak koji čini država u pogledu fiskalnog obveznika, fiskalne osnovice, primjenjivih fiskalnih stopa ili iznosa prihoda bilo koje vrste poreza, sve to u poređenju sa opštim pravilom uspostavljenim zakonom ili drugim propisom. Kada se radi o podsticajima onda se može reći da se podsticaji u literaturi uglavnom obrađuju kad je riječ o sljedećim ekonomskim mjerama a koje se stimulišu i mjerama fiskalne politike: stimulisanje izvoza, stimulisanje i zadržavanje uvoza kapitala putem investicija i stimulativne mjere zemalja izvoznica kapitala.

Porezi•Pojam poreza i ciljevi oporezivanja- porezi su historijska kategorija sa svim obilježjima društveno-ekonomskog nivoa razvijenosti društvenih odnosa, najznačajniji su izvor fiskalnih prihoda države. Brojna poimanja sadržine poreza egzistiraju:Porez je dio imovine što ga svaki državljanin daje da mu drugi dio bude siguran ili da ga mirnije uživa

Porez je prisilan prinos iz imovine osobe ili skupine osoba za usluge javne vlastiPorezi su naknade za zaštitu koju država pruža svojim građanimaPorez predstavlja učešće svakog građanina u državnim teretima svih vrsta na bazi nacionalne solidarnosti.Iz ovih definicija možemo izvesti jednu sa zajedničkim obilježjima: Porezi su prisilna davanja, koja su obavezna i koja se naplaćuju su novcu te da ga ubire država od svojih građana. Porezi su najvažniji prihodi u svim savremenim državama, zastupljenost poreza u ukupnom finansiranju budžeta države su različita i uglavnom ovise od razvijenosti i zastupljenosti drugih oblika finansiranja državnih potreba. Država uvodi poreze na osnovu svog fisklanog suvereniteta.Politikom poreza se može:podsticati akumulacija i produktivnost rada, ujednačavati uslovi privređivanja, uravnotežavati spoljnotrgovinski i platni bilans, harmonizirati ponuda i tražnja, smanjiti socijalne razlike i sl.•Osobine i klasifikacija poreza- osnovne osobine poreza su: Porezi su prinudna i obavezna novčana davanja poreskih obveznikaPorezi su novčana davanja bez direktne prtunaknadeTo su davanja iz viška rada a rjeđe iz viška imovinePorezi su instrument ekonomske i socijalne politike za ostvarivanje brojnih ciljeva tih politika u društvenoj reprodukciji.Porezi se klasifikuju na:Subjektibne i objektivne, fundirani i nefundirani, sintetički i analitički, katastarski i tarifni, redovni i vanredni, opšti i namjenski, neposredni i posredni.Prema predmetu fiskalnog zahvatanja poreze dijelimo na: porez na dohodak fizičkog lica, porez na dohodak preduzeća, porez na promet, porez na imovinu i prihode imovine, porez na nasljedstvo i darove, porez na dobitke igara na sreću, porez na rashode.•Poreski principi- principi oporezivanja izražavaju sistem društvenih vrijednosti u konkretnom društvu i njegov klasni karakter i predstavlja polaznu osnovu sistema društvenih prihoda i njegovih ciljeva.Ključni principi poreza i doprinosa su: Ekonomski-su principi izbora izvora poreza i doprinosa i princip izbora vrste poreza i doprinosa, Socijalni- u suštini su princip pravednog fiskalnog opterećenja i princip ravnomjernosti i finansijski principi- svode se na princip izdašnosti i princip elastičnosti poreza i doprinosa.•Efekti oporezivanja –efekti mogu biti ekonomski, politički, socijalni, psihološki itd.Efekti se dijele na : efekte prije fiskalnog zahvatanja i efekte poslije fiskalnog zahvatanja. Postoje efekti djelovanja na. Spoljnotrgovinsku razmjenu, alokaciju resursa, privredni razvoj, investicije, akumulaciju, stambenu izgradnju i sl.

- Efekti oporezivanja prije fiskalnog zahvatanja- fiskalni obveznik nastoji izbjeći fiskalne obaveze. Prije nego je neka fiskalna obaveza utvrđena za fiskalnog obveznika, fiskalni obveznik nastoji izbjeći da uopšte dođe do utvrđivanja fiskalne obaveze. Ovakvi efekti nazivaju se fiskalna evazija.Fiskalna evazija može biti zakonita i nezakonita. Zakonita evazija je takav oblik izbjegavanja fiskalne obaveze kod kojeg

nije izvršena povreda pozitivnih propisa. Nezakonita evazija je izbjegavanje fiskalne obaveze kod koje dolazi do povrede zakona, razlikuje se defrandacija i kontrabanda.Defrandacija –manifestuje se lažnim prikazivanjem knjigovodstvenih podataka u knjigovodstvu poreznog obveznika. Kontrabanda- vid fiskalne utaje koji je čest u slučajevima kad se radi o visokim fiskalnim zahvatanjima.

- Efekti oporezivanja poslije fiskalnog zahvatanja- za razliku od fiskalne evazije gdje fiskalni obveznik nije prihvatio fiskalnu obavezu, kod prevaljivanja fiskalnog tereta fiskalni obveznik nastoji preuzeti fiskalni teret prebaciti na drugog. U prevaljivanju fiskalne obaveze razlikuju se četiri faze: perkusija- faza nastanka fiskalne obaveze u kojoj se utvrđuje fiskalna obaveza,reperkusija-druga faza u kojoj dolazi do prevaljivanja fiskalne obaveze koja je utvrđena u prvoj faziincidenca- faza u kojoj više nema prevaljivanja fiskalne obaveze na drugog, u ovoj fazi osoba opterećena teretom ne može više taj teret prebaciti na drugu osobudifuzija- je konačna faza kod koje konačni fiskalni platilac nastoji svoje aktivnosti usmjeriti na eliminisanje negativnih učinaka snošenja fiskalnog tereta.

Carine- su jedan od oblika javnih prihoda, koje utvrđuje država na osnovu svog fiskalnog suvereniteta, carine spadaju u posredne fiskalitete pošto se uračunavaju u cijenu robe i prevaljuju na potrošača poput poreza na promet.Carine su zapravo instrument ekonomske politike za zaštitu domaće proizvodnje od inostrane konkurencije za ograničavanje uvoza, za odbranu od dampinga. U teoriji i praksi uobičajena podjela carina je na: autonomne ugovorne carine, vrijednosne i specifične, uvozne izvozne i tranzitne, diferencijalne i preferencijalne, fiskalne i ekonomske carine.Autonomne- svaka država za sebe određuje carinske dažbine i uvodi ih po sopstvenom nahođenju, dok se ugovorene carine opredjeljuju ugovorima između državaDiferencijalne i preferencijalne-predstavljaju carine sa opštim i minimalnim carinskim stopama.Uvozne,izvozne i tranzitne kao što im i nazivi govore naplaćuju se pri uvozu izvozu i tranzitu robeFiskalne i ekonomske su one koje imaju fiskalni i ekonomski motiv, jer za funkciju imaju da obezbijede određeni kvantum fiskalnih prihoda za budžet odnosno za zaštitu domaće privrede od inostrane konkurencije.Takse- podrazumijevaju se prihodi koji predstavljaju novčani ekvivalent za usluge koje obavlja državni organ ili druga tijela fizičkim ili pravnim licima.Takse se pojavljuju kao protunaknada za izvršene usluge javnopravnih tijela.Karakteristike taksi su neelastičnost i neizdašnost, ogledaju se u nemogućnosti prilagođavanja privrednim tokovima kao i malim finansijskim prihodima.Visina taksi ovisi o:

- Troškova koje državni organi čine kad vrše usluga koja je predmet plaćanja taksi- Od koristi koju ima takseni obveznik od učinjene usluge

- Da li usluga čini isključivu korist korisnika usluge ili postoji opšti interes za učinjenu uslugu.

Način naplate taksi može biti direktni i indirektni.Sve takse možemo podijeliti na nekoliko grupa:- Takse koje pripadaju centralnoj državi i takse koje pripadaju užim teritorijalnim

zajednicama- Prema organima koji obavljaju određene usluge ( carinske, sudske, konzularne,

katastarske, takse za zaštitu patenta licenci i žigova)- Takse prema vremenu plaćanja( takse koje se plaćaju unaprijed i takse koje se plaćaju

unazad)- Prema broju izvršenih usluga(paušalne i pojedinačne)- Opšte i socijalne- Stalne i promjenljive

Doprinosi- su oblici društvenih prihoda koje karakteriše- To su javni prihodi koji u sebe inkorporiraju element protuusluge- Plaćaju ih oni koji će imati koristi od tako prikupljenih sredstava- Predstavljaju obaveznu naknadu- Imaju strogu namjensku uloguDoprinosi se javljaju kao prihodi od stanovništva za određene namjene i to za podmirenje potreba: zdravstvenog osiguranja, penzionog i invalidskog osiguranja, dječije zaštite, obrazovanja, kulture, socijalne zaštite itd,Značaj doprinosa je veliki, ovisno od oblika doprinosa koje javne rashode finansira pojedinac osjeti manju ili veću korist.Iako među zemljama postoje razlike u broju i vrstama doprinosa mogu se izdvojiti neki koji su prisutni u skoro svim sistemima:- Doprinos za mirovinsko i invalidsko osiguranje- Doprinos za zdravstveno osiguranje- Doprinos za slučaj nezaposlenosti,- Doprinos za dječiji doplatak

Parafiskalni prihodi- reprezentuju destinatarske fiskalne prihode za utvrđene ekonomske i socijalne namjene. Danas parafiskalitete karakterišu sljedeće osobine:

- Parafiskaliteti predstavljaju prihode za pokriće rashoda izvan budžetskih institucija- Parafsikaliteti su plaćanja koja podnose članovi uže društvene grupe povezanih

zajedničkim ekonomskim i socijalnim interesima- Parafiskaliteti su destinirani prihodi za alimentiranje kvazi društvenih potreba sa

ekonomskim i socijalnim motivima.Parafiskaliteti imaju sličnosti sa porezima, taksama i doprinosima.

Javni zajam- je jedan od oblika javnih prihoda, a koji služe za finansiranje javnih potreba države, odnosno javnih potreba.Javni zajam u periodu nepodudaranja javnih rashoda i fiskalnih prihoda, javlja se u funkciji balansiranja budžeta. U tom smislu javni zajam postaje srestvo za pokriće bdužetskog deficita. Javnim zajmom mogu se obezbijediti značajna

sredstva za finansiranje privrednih investicija, prije svega ekonomske infrastrukture ( izgradnja autoputema, željezničkih pruga i sl). Država putem javnog du ga osigurava izgradnuu objekata infrastrukture i na taj način obezbjeđuje materijalnu osnovu za povraćaj duga sa kamatom. Produktivna upotreba javnog duga obezbjeđuje prirast dohotka za amortizaciju duga. Javni zajam može takođe biti upotrebljen za ciljeve stabilizacione politike. Pored svega ovoga javni zajam može izazvati i određene negativne efekte, pretjeranim zaduživanjem države i neracionalna upotreba javnog zajma dovode do finansijskog prigušenja budžeta, povećanje poreskog opterećenja budućih obveznika itd.Zbog toga se mora voditi računa o granici javnog zaduženja države i o efikasnoj upotrebi pozajmljenih sredstava.Vrste javnih zajmova- javne zajmove možemo klasificirati na:

- Unutarnji i spoljni- ukoliko zajam upisuju građani i privredni subjekti u domaćoj valuti dotične zemlje radi se o domaćem zajmu tj unutarnjem, spoljni zajam se zaključuje kod vlada stranih država, međunarodnih i regionalnih finansijskih institucija i sl.

- Kratkoročni,srednjoročni i dugoročni- kratkoročni zajam se zaključuje na period od 1-5 godina, srednjoročni od 5-20, a dugoročni preko 20 godina

- Dobrovoljni, patriotski i obavezni-dobrovoljni se bazira na sporazumu između upisnika zajma i države na principu dobrovoljnosti i solidarnosti, patriotski između države i upisnika zajma zaključuju se na bazi apela i patriotske dužnosti svih u društvu, obavezni zajmovi su prinudni i oni se baziraju na prisili države

- Leteći i konsolidovani- su zajmovi sa veoma kratkim rokom vraćanja, leteći se zaključuju najduže do 1 god sa unaprijed utvrđenom namjeno, a konsolidovanih sredstva su unaprijed namjenski određena.

- Novčani i robni- Amortizacioni i rentni- Zajam užih i širih teritorijalnih zajednica- Produktivni i neproduktivni- Zajmovi po paritetu, ispod pariteta i iznad pariteta- Međudržavni, zajmovi od finansijskih institucija i zajmovi od stanovništva- Zajmovi sa javnim upisom, prodajom obveznica i zaduživanje po osnovu ugovora o

kreditaEmisija i amortizacija javnog zajma- postoje dvije metode emisije zajmova i to direktni i indirektni metod.Metod direktne emisije zajmova primjenjuje se kada se država obraća direktno pravnim i fizičkim licima pozivom na upis zajma, u ovom pozivu precizno se navode uslovi emisije kao što su visina zajma, rok vraćanja, visina kamate, mjesto i vrijeme upisa i način amortizacije zajma. Metod indirektne emisije reflektuje povjerenje emisije zajma banci ili konzorcijumu banaka po određenoj cijeni, pošto država istog momenta dolazi do cjelokupnog iznosa zajma.

Zajam se amortizuje otplatom glavnice sa kamatom.Zajam se po pravilu gasi ili na osnovu ugovorene amortizacije ili na osnovu fakultativne amortizacije.Pri amortizaciji duga u pravilu važi isti kurs koji država propisuje pri njegovoj emisiji.

Konverzija i konsolidacija javnog duga- Konverzija u užem smislu obično se svodi na sniženje kamatne stope radi smanjenja tereta javnog duga. Ukoliko pak predmet konverzije duga nije samo kamatna stopa nego i rokovi otplate, način amortizacije i poreske beneficije onda takva konverzija postaje zapravo konsolidacija duga.Konsolidacija zajma ima za cilj ili da sjedini više zajmova sa različitim uslovima u jedan zajam sa novim uslovima ili da zajmove zaključene sa kraćim rokom pretvori u zajmove sa dužim rokovima otplate.

Organizacija i rad poreske uprave- Osnovni zadaci poreske uprave su:- Naplata društvenih prihoda- Prikupljanje i evidencija u obavljanju djelatnosti prihodima, dohotku, imovini i

ostalim činiocima od značaja za naplatu javnih prihoda od obveznika poreza, taksi, doprinosa, ispunjenje poreskih obaveza građana

- Vrši knjiženje i raspoređivanje prihoda- Vrši inspekcijski nadzor upogledu pridržavanja propisima i zakonima- Podnosi prijave za krivična djela, zahtjeva za pokretanje krivničnog postupka- Prati i analizira sprovođenje i djelovanje poreskog sistema i poreske politike- Priprema zakone, propise i odluke- Vrši druge stručne i upravne poslove iz oblasti javnih prihoda

Na čelu poreske uprave nalazi se direktor kojeg imenuje i razrješava skupština-parlament.Organizacione pretpostavke za uspješan rad poreske uprave su:

- Izgradnja informacionog sistema- Kadrovska osposobljenost- Poboljšanje materijalnog statusa, uslova rada, nagrađivanja.

BUDŽETPojam i definicija budžeta –Riječ budžet potiče od latinske riječi bulga što je označavala kožnu torbu u kojoj je ministar finansija donosio akt na parlamentarnu diskusiju, kasnije se ova riječ modifikovala u riječ budget, i danas je riječ budžet prihvaćena u najvećem broju zemalja. Bu džet dobija oblik zakonskog akta u kome su specifirani svi oblici javnih rashoda i prihoda u toku jedne godine. Danas u savremenim zemljama budžet je pravni akt koji donosi najviše predstavničko tijelo, a kojim se za godinu dana detaljno predviđaju po tačno određenoj unaprijed utvrđenoj budžetskoj klasifikaciji prihodi i rashodi države.Bdužet kao godišnji finansijski program koji predstavlja skup državnih rashoda kao i prihoda utvrđenih unaprijed, po pravilu godišnje, na detaljan način, koji ima obavezan karakter.

Osnovne karakteristike i ekonomska funkcija budžeta- Osnovne karakteristike budžeta koji ga izdvajaju od sličnih finansijskih instrumenata su:

- Budžet donosi naviše predstavničko tijelo društveno-političke zajednice i to po proceduri karakterističnoj za donošenje zakona

- Budžet je finansijski instrument i donosi se za jednu godinu- Budžet je zakon po obliku, a ne po sadržaju jer je po sadržini administrativni

akt, koji donosi zakonodavni organ - Budžetom se predviđaju javni prihodi i rashodi za jednu godinu - Planirani prihodi i rashodi u budžetu izražavaju se u novčanom iznosu- Sastavni dio budžeta su odredbe koje se odnose na izvršenje budžeta a koje

imaju zakonsku formu.

Budžetska načela ili principi- Pri sastavljanju, izvršenju i kontroli budžeta primjenjuju se određena načela koje je usvojila ekonomska teorija i praksa. To su tzv budžetski principi ili načela, a koja se navode po sljedećem redoslijedu:

- Načelo potpunosti- zahtijeva da se u budžet unesu u punom iznosu svi prihodi i rashodi, budući da budžet treba da odražava realnu sliku cjelokupnog finansijskog stanja zemlje.

- Načelo jedinstva- podrazumijeva da se svi prihodi i rashodi u budžetu iskazuju u jednom jedinom aktu, koji treba da sadrži ukupnu finansijsku aktivnost zemlje.

- Načelo realnosti- - Načelo specijalizacije-podraumijeva da budžetski prihodi i rashodi budu

izneseni na bazi specifikacije, pri čemu treba voditi računa o mjeri.- Načelo ravnoteže-uravnoteženost budžeta postoji kada obim javnih rashoda

odgovra javnim prihodima- Načelo jednogodišnjosti-budžet je finansijski instrument striktno vezan za

određeni vremenski period, a obično se donosi za godinu dana, jer je vezan za stvaranje i raspodjelu nacionalnog dohotka

- Načelo javnosti-je politički princip koji je univerzalan sa stanovišta primjene u svim zemljama, budžetska procedura oko donošenja budžeta mora biti javna, mora biti objavljena u javnim sredstvima informisanja, odnosno posebnoj službenoj publikaciji.

Potrebno je reći da se navedena načela ne primjenjuju na isti način u svim zemljama.

Sastavljanje budžeta, izvršenje i kontrola izvršenja budžeta-predstavlja tehniku budžeta.Razmatranje navedenih faza kroz koje budžet prolazi ima za cilj prikazivanje cjelokupne budžetske procedure. Planiranje prihoda i rashoda budžeta- sastavljanje i izrada prijedloga budžeta kao prva faza u njegovom donošenju spada u nadležnosti upravnih organa. U sastavljanju prijedloga budžeta koriste se sljedeće metode:

- Metod automatskog planiranja- oslanja se na automatsko uzimanje prihoda i rashoda iz prethodne godine i njihovo unošenje u budžet

- Direktno procjenjivanje- polazi od stvarno izvršenih javnih rashoda i prihoda u prethodnom periodu korigovanog za postitak koji je predviđen za narednu godinu

- Izrada prijedloga budžeta-počinje od plana prihoda i rashoda koji budžetski korisnici treba da pripreme na bazi unaprijed pripremljenih tehničkih upustava.Kad je izrađen projekat budžeta sa odgovarajućom dokumentacijom i obrazloženjem dostavlja se vladi na konačno razmatranje i donošenje krajnje odluke

- Odobravanje i donošenje budžeta- sekretar za finansije odnosno ministar finansija pripremljen nacrt ili prijedlog budžeta podnosi odgovarajućem predstavničkom tijelu na usvajanje.Ova faza spada u domen ustavnog prava, javnih finansija i finansijskog prava.Budžet koji je odobrila skupština ne mora biti identičan vladinom prijedlogu budžeta

- Izvršenje budžeta-znači prikupiti planirane javne rashode i prihode i utrošiti ih u namjene, korisnike, pravce, kako je tom budžetu bilo planirano. Izvršenje budžeta povjereno je organima uprave, koji se dijele na naredbodavce i računopolagače. Ove funkcije moraju biti razdvojene.

- Kontrola izvršenja budžeta- kontrola se mora vršiti u svim fazama budžetskog ciklusa. Postoje razni oblici kontrole, kao što su preventivna koja se javlja kao parlamentarna ili računosudksa, naknadna kojoj je cilj da provjeri da li je učinjena radnja bila u duhu zakonskih propisa, administrativna koja se vrši od strane administrativnog organa kontrole cilj ove kontrole je da onemogući nezakonito trošenje sredstava.

- Završni račun budžeta- sastavlja se po isteku budžetske godine, procedura sastavljanja završnog računa identična je donošenju budžeta. Završni račun budžeta predstavlja takav instrument kojim predstavničko tijelo vrši redovnu kontrolu izvršenja budžeta u cijelini.

Privremeno finansiranje- U principu budžet se donosi unaprijed, prije kalendarskog početka godine za koju se donosi. Ukoliko se budžet ne donese na vrijeme, da bi se obezbijedio kontinuitet u finansiranju, pristupa se praksi tzv privremenog finansiranja. Privremeno finansiranje se može obavljati na bazi tzv budžetskih dvanaestina, jer se finansiranju pristupa po mjesecima, na taj način što se prihodi i rashodi uzimaju za mjere. Finansiranje se obavlja na bazi prethodne godine.Budžetska godina- budžet predstavlja godišnji plan prihoda i rashoda. Time je njegovo izvršenje vezano za godinu. Ovaj period se moze podijeliti na fiskalnu i kalendarsku godinu. Fiskalna godina obično počinje sa 01.04 a završava 31.03 naredne godine, a kalendarska počinje od 01.01 a završava 31.12 tekuće godine. Nasuprot metoda budžetske godine postoji metod računske godine koji polazi od momenta nastanka prihoda i rashoda. Ukoliko je

obaveza nastala u toku budžetske godine rashod za pokriće ove obaveze teretit će godinu kada je obaveza nastala.

Fiskalni federalizam-fiskalni suverenitet predstavlja pravo, odnosno ovlaštenje nosioca fiskalne vlasti da uvodi određenu fiskalnu ibavezu i da se koristi sredstvima ubranim na ime te obaveze kao svojim prihodima. Podjela fiskalnih funkcija ide u tri razine: Federacija, države, lokalne vlasti. Podjela fiskalnih funkcija obuhvata tri područja fiskalni suverenitet, javni rashodi i upravna nadležnost fiskalne administracije.Podjela suvereniteta ogleda se kroz dva ključna elementa: pravno na uvođenje fiskalne obaveze i pravno na prihode od uvedene fiskalne obaveze. Pravo na uvođenje fiskalne obaveze može biti podijeljeno na sljedeća četiri načina:

- Centralna fiskalna vlast ima isključivo pravo na uvođenje fiskalne obaveze za sve fiskalne oblike i prema određenim pravilima utvrđuje raspodjelu prihoda

- Centralna fiskalna vlast uzima za sebe dio fiskalnih oblika, a za dio fiskalnih oblika suverenitet prepušta likalnim vlastima

- Centralna vlast utvrđuje pravila fiskalnog zahvaćanja, a lokalna fiskalna vlast ima pravo da pripisuje visinu stope fiskalne obaveze

- Lokalne vlasti imaju isključivi fiskalni suverenitet, dok centralna vlast ima samko pravo na prihode