GAI AURKIBIDEA

I. Hezitzaileentzako gidaOrientabide didaktikoak

Zer da heriotza-zigorra

Heriotza-zigorraren aurkako arrazoi sendoak

Gaiari buruzko legedia

Heriotza-zigorra zifratan

Heriotza-zigorra eta Espainia

Amnesty heriotza-zigorraren aurka lanean

Bibliografia

Ekin: Apelatzeko kasu errealak

Filmografia

II. Proposamen didaktikoakLehen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Bigarren Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

Batxilergorako eta helduen Hezkuntzarako proposamen didaktikoak eta ekintzak

2 AMNESTY INTERNATIONAL

ORIENTABIDE DIDAKTIKOAKAmnesty Internationalek material didaktiko hau ikaslegoari ikuspegi ezberdinetatik he-

riotza-zigorraren errealitatea erakusteko asmoz eskeintzen du. Helburua argudio sen-doen bidez heriotza-zigorra Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak aitortzen duen bizitza eskubidearen urraketa larriena dela ondorioztatzen lagunduko dien hausnarketa bat abiatzea da.

Horretaz gain, baieztatzerik izango da nahiz eta heriotza-zigorra giza eskubideen urra-keta bat izan, ez dela ezkutatzen edota ukatzen: alderantziz, erabiltzen duten herrialde-en legedian jasoa dago.

Hezitzaileak behar adina informazio aurkituko du gaia gela barruan aztertu ahal iza-teko, bai eta arazo honen zabalerari buruzko gogoeta, eztabaida eta erabakiak indart-zeko zenbait proposamen didaktiko ere. Ekintza guztietan helburuak, gomendatutako adinak, beharrezko materialak eta ekintza talde bakoitzaren ezaugarriei egokituta gara-tu ahal izateko argibideak aurkituko ditu.

Lehen Hezkuntzari dagokionez, proposatutako ekintzak Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalak eta Haurraren Eskubideen Hitzarmenak jasotzen duten bizitza eskubidea garatzera bideratuak daude. Bigarren Hezkuntzaren, Batxilergoaren eta Helduen Hez-kuntzaren helburua ikaslegoak heriotza-zigorrari buruzko eztabaiden bitartez norberak bere hausnarketak eragitea izango da, eta eskuragarri duten informazioaren bidez, nor-berak bere iritzi errotua eraikitzea heriotza-zigorrari buruz.

Heriotza-zigorrari buruzko Unitate Didaktikoaren helburuakNahiz eta gure herrialdean heriotza-zigo-

rra ez indarrean egon, oso kezkagarria da ideia hau gazte jendearen artean sekula berpiztea. Horregatik, material hau landu dugunok ondorengo helburuak garatu nahi ditugu:

• Bizitzak edozein izakirentzat duen oi-narrizko balio-zentzua aitortzea, eta hau Hezkuntzaren Lege Organikoak aldarrikatutako ondorengo balioekin lotzea: bakegintzarako formakuntza, giza eskubideei begirunea, elkarbizi-tza, gizarte-elkartasuna, herrialdeen arteko elkartasuna eta elkarlana eta izaki biziekiko begirunea indartzen duten balioen garapena. (Hezkuntza-ren 2/2006 Lege Organikoa).

• Ikaslegoa heriotza-zigorrak suposatzen duen oinazeari buruz sentikortzea.

HEZITZAILEENTZAKO GIDA

3HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

HERIOTZA-ZIGORRAREN AURKAKO ARRAZOI SENDOAKHeriotza-zigorrak oi-narrizko giza eskubi-deak urratzen ditu Heriotza-zigorrak Giza Eskubideen Al-

darrikapen Unibertsaleko 3. atalean ai-tortutako bizitza eskubidea urratzen du. Hala dio aipatutako atalak: “Norbanako guztiek dute bizitzeko, aske izateko eta segurtasunerako eskubidea”.

Aldarrikapen bereko 5. atalak hala dio: “Heriotza-zigorrak halako traturik ez jaso-tzeko eskubide hori urratzen du.”

Edozein exekuzio burutzen duenaren gizatasuna ukatzen duen eta gizarteak gizakiaren bizitzari egozten dion balioa murrizten duen ekintza bortitz bat da. Exekuzio beraren ankerkeriari beste bat batu behar zaio: epaia bete arte zain egon beharreko denbora, batzutan urte-tan luzatzen dena.

ZER DA HERIOTZA-ZIGORRAHeriotza-zigorra giza eskubideen

urraketa guztietan larriena da, Giza Eskubideen Aldarrikapen Uni- bertsalak aitortutako bizitza es-kubidea urratzen duelako. Estatuak justiziaren izenean gizabanako bat berariaz hiltzean datza.

Heriotza-zigorrak ez du delitu bat burutzeko asmoa kentzenHeriotza-zigorraren defendatzaileek

etengabe argudiatzen dute heriotza-zigo-rrak delitu larrien indizea murrizten duela. Baina ez da modu esanguratsuan frogatu heriotza-zigorra beste zenbait zigor baino eraginkorragoa denik delitu-asmoak ken-tzeko.

Heriotza-zigorraren eta erailketen arteko erlazioari buruzko ikerketarik be-rriena, 1988an Nazio Batuentzat egina eta 1996an eta 2002an eguneratua, ondorio honetara iritsi zen: “[...] ikerke-tak ez du zientifikoki frogatu exekuzio-ek biziarteko kartzela-zigorrak baino ahalmen handiagoa duenik gaizkilearen asmoa aldatzeko. Eta ez dirudi etorki-zun hurbilean halakorik lortuko duenik. Osotasunean ikusirik, froga zientifikoekez dute inola ere baieztatzen asmoz aldatzeko gaitasunaren hipotesia. (Itu-rria: Roger Hood, The Death Penalty: A Worldwide Perspective, Oxford Universi-ty Press, 2002).

• Heriotza-zigorra ezeztatzearren lanean diharduten pertsonak, elkarteak eta herrialdeak ezagutzea eta baliozta-tzea.

• Bizitza babesteko garatzen joan den nazioarteko legediari buruzko ezagu-tza orokorrak izatea.

Material honen hartzaileak ondoren-goak dira:

• Lehen Hezkuntzako ikaslegoa (6-12 urte).

• Bigarren Hezkuntzako ikaslegoa (13-16 urte).

• Batxilergoko ikaslegoa (17-18 urte).

• Lanbide-Heziketako ikaslegoa.

• Helduentzako Hezkuntzarako Eskolen ikaslegoa, gazte taldeak etab.

Material didaktiko hau oso erabilgarria izan daiteke Herritartasunerako eta Giza Eskubideetarako Hezkuntzan eta Etika eta gizabidezko Hezkuntzan. Zeharkako-tasunez, beste zenbait gaietan ere erabil daiteke: Hizkuntzan, Etikan, Gizarte arloe-tan, Erlijioan, etab., arlo bakoitzean ikasi-tako berariazko gaien sorospen gisa.

4 AMNESTY INTERNATIONAL

Kriminalitate-zifra berrienek ez dute aditzera ematen heriotza-zigorraren abo-lizioak efektu negatiborik sortu duenik. Adibidez, Kanadan, 2006an, erailketek %44 egin zuten behera 1975ekin alde-ratuta, azken hau izanik heriotza-zigorra mantendu zen azken urtea. Bestetik, Estatu Batuetan 2004ean heriotza-zigo-rra duten estatuetan, 100.000 biztanle bakoitzeko 5,71 hilketa izan ziren, baina heriotza-zigorrik gabeko estatuetan be-rriz 100.000 bakoitzeko 4,02 bakarrik.

Ezin izan da frogatu heriotza-zigorrak kriminalitate indizeengan efektu kon-bentzitzailerik duenik. Horrek adierazten du zein alferrikakoa eta zein arriskutsua izan daitekeen heriotza-zigorrari buruz-ko politika publiko bat garatzerakoan asmoa kentzeko gaitasunaren hipotesia oinarritzat hartzea.

Heriotza-zigorra egilearentzat da zigor gogorra, ez delituarentzat.

Heriotza-zigorrak ez du atzera egiterikHeriotza-zigorrik bada, halabeharrez

izango dira ere biktima errugabeak. Giza justizia kale egiteko gai den artean, ezin izango da errugabe bat hiltzeko arriskua eragotzi. Hau da heriotza-zigorra erabili behar ez den arrazoi nagusietako bat.

Heriotza-zigorra faktore askotan datza. Haietako bat da, zalantzarik gabe, de-fentsako abokatuek izan dezaketen gai-tasuna, ahal izanez gero, euren bezeroen errugabetasuna frogatzeko, eta bestela, errudun izanik ere halako zigorrik merezi ez dutela argudiatzeko. Prozesuan erru-rik gertatzen bada, ondorioek ez dute atzera egiterik, ez dago egindako kaltea konpontzerik, heriotz-epaia bete eta gero ez dagoelako akusatua pizterik.

Ez dago munduan norbaiten errudun-tasuna frogatzerakoan %100ean asma-

tzen duela berma dezakeen zigor justi-zia-sistemarik. Edozein kasutan, denek ahalegindu beharko lukete gutxienez ere inpartzialtasuna bermatzen. Justizia-sis-tema batek ez du soilik zuzena izan behar; horretaz gain bere akatsak antzemateko era euren erantzunkizunak bere gain hartzeko gai ere izan behar du. Horrek esan nahi du estatuak erruak gerta dai-tezkeela, eta hala izatekotan, errugabeari kalte-ordain bat eman behar diola onartu behar duela.

Estatu Batuetan, 1973az geroztik, hiltzera zigortutako 120 pertsona baino gehiago askatuak izan dira errugabeak zirela edota euren kontrako epaiak eutsi zituzten frogak urriegiak zirela frogatu zenean. Haietako batzuk hilak izateko zorian egon ziren, heriotzaren korrido-rean urte mordoa eman ondoren. Kasu guztietan, zenbait faktore etengabe erre-pikatzen dira: fiskaltzaren edo poliziarenjarrera okerra, fidagarritasun gutxiko ai-torpenen, testigantzen edota froga ma-terialen erabilera eta abokatu-laguntza desegokia.

Nahiz eta euren erruduntasunari buruz zalantza larriak izan, oraindik ere presoak hil egiten dira munduko herrialde asko-tan. Ezin da zehaztu hilarazitako pertso-na errugabeen kopururik, exekuzioaren ondoren ia inoiz ez direlako berrazter-tze judizialak edota egin izan zitezkeen erruen ikerketak egiten.

Herrialde batzutan, nahikoa da, froga modura, erruztatuaren “aitorpena”. Am-nesty International “froga” honen aurka dago, berau torturapean lortzea errazten duelako. Txinan, She Xianglin eta Teng Xingshan euren emazteen hilketen erru-dun joak izan ziren eta hiltzera zigortuak izan ziren 1994an eta 1987an, hurrenez hurren, nahiz eta etengabe aldarrikatu zuten euren errugabetasuna eta tortu-rapean aitortu izana. Bi kasuetan, ustez

biktima zirenak zenbait urte beranduago bizirik azaldu ziren. 2005ean, espetxean 11 urte eman ondoren, She Xianglinen aurkako karguak kendu egin ziren eta aske utzi zuten. Teng Xingshan, ordea, ezin izan zen askatu. 1989an exekutatua zuten.

Heriotza-zigorra diskriminatzailea daHeriotza zigorra maiz proportzioz kanpo

erabiltzen da gizarte talde jakin batzuen aurka: besteak beste, baliabide ekono-mikorik ez dutenak, gutxiengoak edota zenbait arraza-, etnia- edota erlijiotako kideak.

Abokatu on bat izatea, adibidez, funtsez-koa da epai bat ala beste bat lortzeko. Hilarazitako presoak ez dira beti deliturik larrienak egin zituztenak, haiek defenda-tzeko abokatu trebe bat kontratatzeko dirurik ez zutenak edota parean fiskalikgogorrenak eta epailerik latzenak izan zituztenak baizik.

1990eko txosten batetan, Estatu Ba-tuetako kontrol orokorreko bulegoak “he-riotza-zigorraren inguruko salaketetan, epaietan eta ezarpenetan arrazari buruz-ko desberdintasunak adierazten dituen nabaritasun-eredu” bat aurkitu zuen. Ikerketak ondorioztatu zuenez, akusatu batek hiltzera zigortua izateko aukera handiagoak zituen biktima zuria bazen. Datu honek beste zenbait ikerketatan aurreratutakoa baieztatu zuen: beste gainontzeko faktoreak bere hortan man-tenduz, gaizkile bat hiltzera kondenatua izango ote den edo ez adierazten duen adierazle fidagarriena biktimaren arrazadela. Estatistika honek adierazten du zein bestelakoa den arraza beltzekoek justizia kriminalaren esparru bakoitzean jasotzen duten tratua. Salatzeko eraba-kietatik hasi eta epaimahaiaren epaiaren aurka gora jo arte, pertsona hauek gogo-

5HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

rrago tratatzen dira akusatuak badira eta euren bizitzari balio gutxiago ematen zaie biktimak badira. Gainera, estatu askotan oso maiz ikusten dira zuriz bakarrik osa-tutako edota gehiengo zuridun epaima-haiak.

Maiz, heriotza-zigorra bidegabeko epaiketen ondorio izaten daNazio Batuetako Exekuzio Sumario, Arbi-

trario edota Epaiketaz Kanpokoei buruz-ko Errelatore Bereziak jaso duen bezala, heriotza-zigorra bidegabeko epaiketen ondorioz ezarri eta bete ohi da, akusa-tuaren oinarrizko giza eskubideak urratu ondoren; besteak beste, errugabetasun-presuntzioa, abokatu bat izateko eskubi-dea, auzitegi independiente eta inpar-tzial batek epaitua izateko eskubidea, gaineko auzitegi batengana gora jotzeko eskubidea edota indultua edo ordezpena eskatzeko eskubidea.

Jurisdikzio batzuetan, auzitegi militar edo bereziek, prozedura laburrak erabiliz,

torturapean aitorpenak eta beste hainbat froga lortzen dituzte eta, oso maiz, froga horiek heriotza-zigorrera daramaten ekin-tza judizialak eusten dituzte.

Zein da exekuzio-metodorik onena?BAT ERE EZ.

Ondorengoak dira 2000. urteaz geroz-tik erabili diren exekuzio-metodoak: buru mozketa (Saudi Arabian eta Iranen); elek-trokuzioa (Estatu Batuetan); urkatzea (Egipton, Iranen, Japonian, Jordanian, Pa-kistanen, Singapurren eta beste zenbait herrialdetan); injekzio hilgarria (Txinan, Estatu Batuetan, Filipinetan, Guate-malan, Tailandian); fusilamendua (Bie-lorrusian, Txinan, Somalian, Taiwanen, Uzbekistanen, Vietnamen eta beste he-rrialde batzuetan) eta harrikatzea (Afga-nistanen eta Iranen).

Exekuzio metodo guztiak beldurgarriak dira eta huts egin dezakete, ondorioz epaituaren hilzoria luzatuz. Dena den, zentzugabea da horregatik injekzio hil-garria norbait hiltzeko modu “errukiorra” dela pentsatzea: kondenatuak aldez au-rretik ezarrita dagoen bere heriotzeko unea itxarotearen laztura pairatzen du.

Injekzio hilgarria

Injekzio hilgarria, exekuzio modu bezala, Estatu Batuetara 1977an hedatu zen. 1888an New Yorkeko estatuaren Ordez-kari Ganberak proposatu bazuen ere, ez zen orduan indarrean jarri, medikuntzako profesionalek erakutsitako aurkakotasun sendoari esker.

Sistema honen bidez hildako lehen pertsona Charles Brooks Jr. Izan zen, 1982ko abenduan, Huntsville-ko espe-txean, Texasen. Munduko inongo beste herrik ez zuen lehenago erabilia. 1997an Txina bihurtu zen sistema hori erabiltzen

zuen bigarren herrialdea eta ondoren, Guatemalan, Filipinetan eta Tailandian erabili izan da. Taiwango legediak ere inje-kzio hilgarria aurreikusten du, baina gaur egun arte ez da han sekula erabili.

Estatu Batuetan injekzio hilgarriari bu-ruzko eztabaida bat ireki da. Askotan exe-kuzio modu honen aurkako helegiteak jarri dira herrialde hartako auzitegietan. 2007ko irailak 25ean, Estatu Batuetako Gorte Gorenak injekzio hilgarriaren kons-tituzionaltasuna berraztertzea adostu zuen. Gorte Gorenak, ondorioz, exekuzio modu honek Estatu Batuetako Konsti-tuzioaren 8. emendakina, zigor krudelak debekatzen dituena, urratzen ote duen aztertuko du.

Osasun munduko zenbait elkarte Am-nesty Internationali eta giza eskubideen aldeko beste zenbait elkarteri batu zaiz-kie injekzio hilgarria behin betiko debeka-tua izateko aldarrikapenean.

Injekzio hilgarria erabiltzen den exeku- zioetan, kondenatuari hiru substantzia kimiko txertatzen zaizkio, neurriz kanpoko dosietan: tiopental sodikoa, azkartasunez konortea galtzera daramana; pancuronio bromuroa, gihar-paralisia sortzen duena, eta potasio kloruria, bihotz-gelditzea sor-tzen duena.

Medikuek maiz esan dute hil behar duenak ez badu nahikoa tiopental sodiko hartzen (adibidez, dosia edo txertaketa okerrak izan direlako edota substantzia kimikoen prezipitazioagatik), aneste-sia-efektua ez dela behar adina sakona izango edota laster desagertuko da, eta kondenatuak oinaze bortitza pairatuko du potasio kloruroa zainetan sartzen den eta bihotz-gelditzea gertatzen den heine-an. Eta pancuronio bromuroak sortzen duen gihar-paralisia dela eta, ezinezkoa izango zaio bere oinazea adieraztea.

6 AMNESTY INTERNATIONAL

Harrikatzea

Amnesty Internationalen ustez, harrika-tzeak ez du exekuzioa krudeltzen baino, erabilitako metodoa biktimaren sufri-mendua areagotzeko baino ez baitago pentsatua.

Azken urteetako berrien arabera, Iranek soilik erabili du harrikatzea adulterio kasuak zigortzeko. Iraniar zigor kodea oso zehatza da exekuzioa burutzek moduari eta erabili beharreko harriei dagoikionean. 102. atalak dioenez, gizo-nezkoak gerriraino lurperatu behar dira, eta emakumeak aldiz, bularretaraino. 104. atalak, bestalde, adulterioaren zi-gorren inguruan ezartzen du harriek ez dutela “inor pare bat kolpez hiltzeko gai izateko adina handiak izan behar, ez eta ozta-ozta harri izena jasotzeko adina txi-kiak ere”.

Harrikatzeak Iran kide duen Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarme-naren 6. (bizitza eskubidea) eta 7. (tor-turaren eta tratu edota zigor ankerren, bihozgabeen edota iraingarrien debekua) atalak urratzen ditu.

Talde bereziki zaurgarriakAdingabeak

Nazioarteko zuzenbideak erabat debe-katzen du 18 urtetik beherakoek egin-dako delituei heriotza-zigorra ezartzea. Hala ere, herrialde talde txiki batek orain-dik ere halakorik mantentzen du.

1990az geroztik, Amnesty Internatio-nalek delitua egiteko unean adingabeak ziren pertsonen gutxienez 59 exekuzioren berri izan du 10 herrialde desberdinetan: Afganistan, Saudi Arabia, Txina, Estatu Batuak, Iran, Nigeria, Pakistan, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Sudan eta Yemen. Herrialde hauetako askok bere legedia aldatu dute ekintza hauek baz-tertzeko asmoz.

Amnesty Internationalek berri duenez, munduan urtero burutzen diren exekuzio guztietako zati urri bat bakarrik dagokie adingabeen exekuzioei. Estatu Batuek eta Iranek arestian aipatutako beste zortzi herrialdeek baino adingabe gehia-go hilarazi dituzte. Iranek, gainera, honez gero gainditu du Estatu Batuen 1990az geroztiko guztirako 19 exekuzioren ko-purua.

Estatu Batuek azkenik 2005ean indar-gabetu zuten adingabeentzako heriotza-zigorra. Gorte Gorenak 2005eko urtarri-lak 1ean debekatu zuen adingabeen exe-

kuzioa, honela Estatu Batuak exekuzio horiek indargabetu dituzten nazioarteko arauak betetzera behartuz.

Bestalde, azken urteotan Iran bihurtu da adingabeak hilarazten dituen herrial-de nagusia, nahiz eta halakorik debeka-tzen duten Eskubide Zibil eta Politikoei buruzko Nazioarteko Paktuaren eta Hau-rren Eskubideei buruzko Hitzarmenaren sinatzaile izan.

Bada adingabeen exekuzioen aurkako nazioarteko adostasun bat, talde honen heldutasunik eza, oldarkortasuna, zau-rigarritasuna eta birgaitzeko gaitasuna direla eta. Egin dituzten delituak izuga-rriak izanik ere, adingabeak gizartean bar-neratzeko dituen aukeren aldeko apustu tinkoa egiten da. Exekuzioa gehiengoaren uste horren ukazio bortitzena da.

Buruko gaitzak dituzten pertsonak

Estatu Batuetan 1977an exekuzioak berrezarri zirenetik 2007ko abendura arte 1.099 pertsona baino gehiago izan dira exekutatuak. Hauetatik ia ehunek buruko gaitz edota arazo larriak zituzten, bai egin zituzten delituak burutu aurretik, bai euren exekuzioaren unean. Batzuren kasuan, diagnosia haurtzaroan jasan-dako tratu txarrek, espetxe indarkeriak edota euren gobernuek bidalitako solda-du gisa izandako esperientziek sortutako buruko arazoak izan ziren. Beste batzu-tan, badirudi buruko gaitza herentziazkoa zela.

Exekutatutako batzuei, heriotzaren korri-dorean emandako urteek buruko osasun arazoak sortu zizkieten, edota ordurako bazituztenak areagotu. 1977az geroztik, euren helegiteak bertan behera utzi eta ondorioz euren hiltzeari berari “baiezkoa”

7HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

eman diotenen artean, asko buruko gaixotasunak zituzten pertsonak izan dira. Ustezko hiltzeko borondate honek are gehiago errazten du estatuaren lana, pertsona hauen aukera ondoriorik larrie-netara eramateko prest dagoen artean.

Estatu Batuetako Buruko Osasunaren El -karte Nazioalaren zifren arabera, buruko gaixoak heriotzaren korridorean dauden pertsonen %5 eta %10 arteko kopuru batetan daude.

Estatu Batuetako Gorte Gorenak legez kanpokotzat jo zuen minusbaliotasun in-telektualak dituztenak hilaraztea, kasu horietan gaizkilearen erruduntasuna gu- txitua dagoela ulertzerakoan. Egia da minusbaliotasun intelektuala eta buruko gaitza ez direla gauza bera, baina antzeko ondorioak izan ditzakete, eta horregatik, ez da koherentea minusbaliotuak herio-tza-zigorretik salbuestea, baina ordea buruko gaitzak dituztenei zigorra bere hortan uztea, nahiz maiz euren delituaren larritasuna edota euren kontra aurkeztu-tako karguak ez dituzten ulertzen. Ba-tzutan medikazio bortitzen efektupean epaituak dira, epaimahaiari okerreko iritzi bat sorraraziz. Inoiz medikazio dosi altuak hatzera behartu dituzte “hilaraziak izate-ko gai” izan zitezen.

Estatu Batuetako epaitegien epairik berrienek berri onak eta txarrak ekarri dituzte. 2007ko ekainak 28an erabaki-tako ebazpen baten bidez, Estatu Ba-tuetako Gorte Gorenak Scott Panettiren exekuzioa eragotzi zuen. Panetti Texasen dago preso, hiltzera kondenatua, eta el-darnio izugarriak pairatzen ditu. Ebazpen hartan zehaztasun handiz definitzenzirenlegearen ikuspegitik inor buruko gaixo bat ote den erabakitzeko irizpideak. Honela,

bide batez, epaitegiak nolabait aitortzen zuen halako egoeratan epai bat ematea-ren zailtasuna. Baina bestalde, 2006ko ekainak 27an, Texasen Ángel Matutino Reséndiz hilarazia izan zen. Exekuzioa bete egin zen nahiz eta Reséndizek buruko gaitz larriak zituela (eskizofrenia paranoidea barne) adierazten zuten az-tarna sendo ugari izan.

Ezinezkoa da jakitea buruko gaitzak di-tuzten zenbat pertsona dauden heriotza-zigorrera kondenatuak edota zenbat izan diren honez gero hilak.

GAIARI BURUZKO LEGEDIALuzamendu unibertsala. Lorpen handi batNazio Batuen Batzar Orokorrak 2007ko

abenduak 18an ebazpen historiko bat onartu zuen, mundu osoan heriotza-zigo-rra aplikatu aurretiko luzamendu baten aldekoa.

Ebazpena gehiengo zabal batek onartu zuen. 104 herrialdek alde bozkatu zuten, 52k aurka eta 29 abstenitu egin ziren.

Ebazpen honen onarpena aurrerapau-so erraldoia da heriotza-zigorrik gabeko mundu baterako bidean. Horretaz gain, ebazpenak heriotza-zigorraren abolizio-aren aldeko joera adierazten du.

Nahiz eta ebazpena ez den juridikoki loteslea, exekuzioak eten daitezen Nazio Batuek eginiko deialdi honek pisu poli-tiko eta moral nabaria du, batez ere hain

gehiengo zabal batek onartua izanik. Ebazpen honek Estatuei heriotza-zigorra indargabetzeko bere konpromezua gogo-rarazten die, eta oraindik ere zigor honen erabilgarritasuna defendatzen dutenei bere ikuspuntua berriz azter dezaten li-murtzeko tresna garrantzitsu bat da.

Zer dio nazioarteko legediak heriotza-zigorrari buruz?II. Mundu Gerran bizi izan zen estatuko

terroreari eta bortizkeriari erantzun gisa Nazio Batuen Batzar Orokorrak 1948ko abenduan onartutako Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibersalak gizabanakoa-ren bizitza eskubidea aitortzen du, eta garbi adierazten du ez dagoela inori zi-gor edo tratu txar, anker eta lotsarazlerik ematerik.

Ondoren, nazioen erkidegoak heriotza-zigorraren abolizioa ezartzen duten lau hitzarmen onartu ditu. Bat mundu mai-lakoa da, eta beste hirurak, sektorialak (haietatik bi hitzarmen berdinetik erato-rriak):

• Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioar-teko Hitzarmenaren aukerako biga-rren protokoloa: Nazio Batuen Batzar Orokorrak onartu zuen 1989an. Mun-du mailako hitzarmen honek heriotza-zigorraren erabateko abolizioa ezar-tzen du, baina kide diren herrialdeei berau gerra garairako mantentzen uzten die, hitzarmenari euren atxiki-mendua emateko unean hala adieraz-ten badute.

8 AMNESTY INTERNATIONAL

• Giza Eskubideei buruzko Amerikar Hitzarmena: Estatu Amerikarren Era-kundeko Batzar Orokorrak onartua 1990an. Aurrekoaren akordio berdi-nak ezartzen ditu.

• Giza Eskubideen eta Oinarrizko Aska-tasunen Babeserako Europear Hitzar-mena (ezagunen duen izenez, Giza Eskubideen Europear Hitzarmena):

• 6. Protokoloa: Europako Kontseiluak 1982an onartua. Bake garaian herio-tza-zigorraren abolizioa xedatzen du. Dena den, estatuek heriotza-zigorra manten dezakete “gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egindako ekintze-tarako”.

• 13. Protokoloa: Europako Kontseiluak 2002an onartua. Edozein egoeratan heriotza-zigorraren abolizioa xedatzen du, gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egindako ekintzak barne.

• Lau hitzarmenetan adierazten da hi-tzarmeneko kide den edozein estatu dagokion Protokoloko kide ere bihur daitekeela.

Babes bereziakEskubide Zibil eta Politikoen Nazioar-

teko Hitzarmenaren 6.5 atalak dioenez, “ez zaie heriotza-zigorra ezarriko 18 ur-tetik beherakoei, ez eta haurdun dauden emakumeei ere”. Gauza bera dio Giza Eskubideen Amerikar Hitzarmeneko 4.5 atalak.

Haurren Eskubideei buruzko Hitzarme-naren 37.a atalak dioenez, “ezin izango da heriotza-zigorra edota espetxetik ate-

ratzeko aukerarik gabeko bizialdiko espe-txe-zigorra ezarri 18 urte baino gutxiago duen edonork egindako delituak direla eta”. Hala dio ere Haurren Eskubideei eta Ongizateari buruzko Afrikar Hitzarmenak.

1984an Nazio Batuen Ekonomia eta Gi-zarte Kontseiluak onartutako Hiltzera Zi-gortutakoan Eskubideen Babesa berma-tzeko Neurrien 3. puntuak dionez, “ezin izango da hiltzera zigortu delitua egiteko unean 18 urte baino gutxiago zuen inor, eta ez dira ere heriotza-zigorrak beteko haurdun dauden edo erditu berriak diren emakumeen eta burua galdu duten per-tsonen kasuetan”.

1989ko maiatzak 24ean onartutako 1989/64 ebazpenean, Nazio Batuen Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak Nazio Batuen kide diren estatuei heriotza-zi-gorra indagabetu dezaten eskatzen die “buruko atzerapenak dituzten edota buruko gaitasun oso mugatua duten per-tsonen kasuan, zigorra ezartzeko unean zein zigorra betetzerakoan”. Ekonomia eta Gizarte Kontseiluak, era berean, kide diren estatuek “haren ondoren inor hiltze-razigortua edota hilarazia izaterik egongo ez den gehienezko adin bat” ezar dezaten gomendatzen du.

HERIOTZA-ZIGORRA ZIFRATANHeriotza-zigorra indargabetzeko mundu

mailan gailentzen ari den joerak geldiezi-na dirudi. 1977an 16 herrialdek zuten edozein delitutarako indargabetua; gaur egun, 90 dira halako herrialdeak. 1990az geroztik, 50 herrialdek eta lurraldek in-dargabetu dute heriotza-zigorra delitu guztietarako.

2008ko urtarrilean Amensty Internatio-nalek ezagutzen dituen datuen arabera:

• 91 herrialdek eta lurraldek delitu guz-tietarako indargabetu dute heriotza-zigorra.

• 11 herrialdek gerra garaian egindakoak bezalako salbuespeneko delituak salbu, gainontzekoetarako heriotza-zi-gorra indargabetu dute.

• 32 herrialde “izatezko abolizionista-tzat” joak dira: nahiz eta euren legedie-tan heriotza-zigorra mantendu, ez dute azken 10 urteetan inor hilarazi eta ez dirudi ere aurrerantzean berriro herio-tza-zigorra aplikatuko dutenik.

Honek esan nahi du guztira 134 herrial-dek indargabetu dutela heriotza-zigorra legez edo izatez. Dena den 63 herrialdek eta lurraldek indarrean mantentzen dute heriotza-zigorra eta oraindik ere aplika-tzen dute, nahiz eta urte jakin batean be-netan presoak hilarazten dituzten herrial-deen kopurua askoz txikiagoa izan.

Nazio batuetan onartutako luzamendu unibertsalak babesten duen aboliziorako

9HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

joera honi laster bat dakizkioke herrialde gehiago, asko baitira legedi abolizionistak lantzen ari direnak.

Hala ere, 2006an:

• 1.591 pertsona hilaraziak izan ziren 25 herrialdetan. Arestian aipatutako zifra gutxieneko zifratzat jotzen da. Egi-azkoa askoz altuagoa izan liteke.

• Jakinak diren exekuzio guztietako %91 sei herrialdetan izan ziren: Txinan (gutxienez 1.010, beste iturri batzuk kopurua 8.000 exekuziotara igotzen dute), Estatu Batuak (53) Iran (gutxie-nez 177), Irak (gutxienez 65) Pakistan (82) eta Sudan (gutxienez 65).

• Nahiz eta zifra zehatz bat ematea zaila den, ustez 2008ko urtarrilak 1ean hilaraziak izateko zain zeuden per-tsonen kopurua 19.185 eta 24.646 arteko da.

HERIOTZA- ZIGORRA ETA ESPAINIAZer dio Konstituzioak heriotza-zigorrazEspainian azken exekuzioak 1975eko

irailan izan ziren. Orduan, ETAko bi kide eta FRAPeko beste hiru afusilatuak izan ziren. 1978an, gaur egungo Konstituzioa indarrean jarri zenean, heriotza-zigorra indargabetu egin zen gerra garairako le-gedia militarrak ezartzen zituen kasueta-rako ezik.

1995era arte, Zigor Kode Militarrak he-riotza-zigorra aurreikusten zuen traizio, matxinada militar, espioitza, sabotaje edota gerrako krimen kasuentzat. Gizar-te elkarteek eta banakako zenbait eki-menek burututako kanpaina luze baten ondoren, zigor hau alderdi politiko guztien adostasunez indargabetua izan zen. Aza-roak 27ko 11/1995 Lege Organikoak, gerra garairako ere heriotza-zigorra indar-gabetu zuenak, abolizioa osatu zuen eta hura absolutu egin.

Nahiz eta heriotza-zigorra espainiar Zigor Kodetik desagertua izan, oraindik ez da Konstituziotik bere aipamena ezabatu. Honela dio Konstituzioaren 15. atalak: “Denek dute bizitza eta osotasun fisikoeta moral eskubidea, eta ezin dira, inola ere, torturatuak izan; inori ezin zaio ere zigor edo tratu jasanezin edota laidogarri-rik ezarri. Heriotza-zigorra indargabetzen da, gerra garairako zigor lege militarrek aurreikus dezaketena salbu”.

Kontutan izanik 40 herrialde baino ge-hiagotan euren Konstituzioek heriotza-zigorra debekatzen dutela, Amnesty In-

ternationalek uste du espainiar Kons-tituzioak heriotza-zigorraren aipamena kendu beharko lukeela edota berariaz bere aplikazioa debekatu.

Nazioarteko legediaEspainiak oraindik ez du Giza Eskubi-

deen Europear Hitzarmenaren 13. Pro-tokoloa sinatu. Protokolo honek heriotza-zigorra egoera guztietan debekatzen du, baita gerra garaian edota gerra-arrisku bizian egiten diren ekintzak ere.

Munduan zehar hiltzera zigortutako espainiarrakOinarritzat 2008ko urtarrilak 1eko data

hartuta, bi espainiar zeuden munduan hiltzera zigortuak: Pablo Ibar Estatu Ba-tuetan eta Nabil Manakli Yemenen.

Pablo Ibarren gurasoak, euskaldunak izatez, 70. hamarkadan emigratu zuten Estatu Batuetara. 2000. urtean, Pablo hiltzera zigortua izan zen eta geroztik he-riotzaren korridorean dago Starkeko es-petxean, Floridan. Gertakariak 1994an jazo ziren: Pablo Ibarri eta beste gizon bati luxuzko etxe baten lapurretan hi- ru pertsona hil izana egotzi zitzaien. 1998an epaimahai batek ezin izan zuen ahobateko erruduntasun epai bat adostu eta epaileak epaiketa baliogabetzat jo zuen. Dena den, 2000. urteko bigarren epaiketa batean, hilketa hirukoitzaren errudun jo zuten. Akusazioa, nagusiki, etxearen segurtasunezko bideoak hartu-tako irudi batzutan oinarritu zuen. Bertan Pablo Ibar ikusten omen zen. Defentsa-ren ustez, ikusten den gizona Pablo Ibar izatea oso zalantzagarria da.

10 AMNESTY INTERNATIONAL

2006ko martxoak 9an Floridako Auzi-tegi Gorenak bere zigorra baieztatu zuen nahiz eta ez dagoen bera erruztatzen duten froga garbirik eta Auzitegi berak epaiketan irregulartasunak izan zirela onartu. Pablo Ibarrek bizirik irauteko duen itxaropen bakarra bere abokatua presta-tzen ari den helegite berri bat da, aurreko epaiketa baliogabetu eta beste epaiketa bat ospatzeko asmoz. Bere abokatuak argudio berriak 2008. urtearen haseran aurkeztu nahi zituen, epailearen epaia urte bukaeran edota 2009an zehar iza-teko. Erabakia ezezkoa balitz, Floridako Auzitegi Gorenera, Estatu Batuetako Auzitegi Gorenera edota auzitegi federal batetara jotzerik izango litzateke.

Nabil Manakli Kasaybati, jatorri sirio-dun herritar espainiarra, 1997an Yeme-nen hiltzera zigortua izan zen sabotaje-ekintzak eta hilketak planifikatu izana le-poratu zitzaionean, urte hartako uztailan Aden-en geratutako lehergailu bidezko atentatu bat zela eta. 27 pertsona ge-hiagorekin batera salatu zuten. Haietatik asko, bera barne, torturatuak izan ziren, zenbait txostenen arabera, aitortzera behartzeko. Epaimahaiak ontzat eman zituen horrela lortutako “aitormenak”. 2003ko martxoan Auzitegi Gorenak Nabil Manakliri ezarritako heriotza-zigo-rra baieztatu zuen, eta urte bereko ira-liak 11ean Yemengo presidenteak, Ali Abdullah Saleh-ek, zigorra berretsi zuen.

Azkenik ez zen hilarazia izan, eta 2006ko apirilean, Yemengo gobernuak kontutan hartu zuen heriotza-zigorra ordezkatze-ko Espainiak eginiko eskaera. 2007ko urriak 18an, Kanpo Arazoetako eta Ko-operazio Ministerioak Yemenekin ados-tutako hitzarmen baten berri eman zuen, kondenatutako pertsonen lekualdatzeari buruzkoa. Hitzarmen horrek Nabil Ma-naklik bere zigorraren gainontzeko zatia Espainian bete dezan ahalbidetzen du.

AMNESTY HERIOTZA-ZIGORRAREN AURKA LANEAN Amnesty International heriotza-zigorra-

ren aurkakoa da, edozein kasutan dela ere, eta horregatik, exekuzioak bete ez daitezen bete eta mundu osoan herio-tza-zigorra indargabetu dadin egiten du lan. 1961an sortu eta denbora gutxira, Amnesty International kontzientzia-pre-soen exekuzioak eragozteko deialdiak egiten hasi zen. Denboraren poderioz, Amnesty Internationalek heriotza-zigorra-ren aurkako postura indartu egin du, eta gaur egun gatibu den edonor hilaraztea eragotzi nahi du, edozein delitugatik kon-denatua izanik ere.

Nahiz eta azken hamarkadetan lorpe-nak paregabeak izan diren, asko dira urtero hilaraziak diren pertsonak. Horre-gatik Amnesty Internationalek heriotza-zigorra guztiz indargabetzearen aldeko borrokan dirau.

Amnesty Internationalek etengabeko lan plangintza bat mantentzen du herio-tza-zigorraren aurka, herrialde jakinetan kanpaina jakinak egiten direlarik. Lan hori

beste elkarte batzurekin eta gizarte zibila-ren ordezkariekin elkarlanean egiten da.

Elkartea Heriotza-Zigorraren aurkako Mundu Koalizioaren kide sortzailea da. Koalizio hau giza eskubideen aldeko 40 elkarte baino gehiagok eta abokatu-elkargo, sindikatu eta agintari lokal ezber-dinek osatzen dute, denok euren ahale-ginak batuz mundua heriotza-zigorraren zamaz askatzeko. Horrez gain, Amnesty Internationalek Heriotza-Zigorraren aur-kako Asiar Sarea koordinatzen du, 2006. urtean ezarri zena eta zuzenbidearen profesionalek, parlamentari ugarik eta in-guruko herrialdeetako aktibistek osatzen dutena.

Amnesty Internationalek ondorengoa eskatzen du:

• Mundu osoan betetzeke dauden exe-kuzio guztiak geldiaraztea.

• Delitu guztietarako heriotza-zigorra in-dargabetzea, salbuespenik gabe.

• Heriotza-zigorraren abolizioa aldarrika-tzen duten hitzarmen guztien berres-pen unibertsala, Eskubide Zibil eta Politikoen Nazioarteko Hitzarmenaren aukerako 2. Protokoloa barne.

• Heriotza-zigorra mantentzen duten herrialde guztiek berau adingabeei ez ezartzeko duten nazioarteko betebe-harra errespetatzea.

11HERIOTZA-ZIGORRARI EZ

BIBLIOGRAFIA

12 AMNESTY INTERNATIONAL

Filmografia

Amnesty International ikerketa eta

aktibismoaren bidez giza eskubideen

alde lanean diharduen mugimendu

global bat da. Bere ikuspegia Giza

Eskubideen Aldarrikapen Unibertsalean

eta beste zenbait nazioarteko arautan

babestuta dauden eskubide guztiak

pertsona guztiek goza ditzaketen mundu

batena da.

Amnesty International 150 herrial-

detan kokatuta dago. Ez du inongo

gobernurekin, ideologia politikorekin,

interes ekonomikorekin edota erlijio

sinesmenekin loturarik. Ez du inongo

gobernurik babesten edo erasotzen,

eta era berean, ez ditu ere babestu nahi

dituen pertsonen iritziak babesten ez

erasotzen. Bere interes bakarra giza

eskubideen babes inpartziala da.