Embed Size (px)
Citation preview
ใบความรท 2วชา เฝาระวง ปองกน ควบคมไมใหเกดโรคในพนท
......................................................2.1 ใบความร เรอง การเฝาระวง ปองกน ควบคมโรคไขเลอดออก
ใบความร เรอง การเฝาระวง ปองกน ควบคมโรคไขเลอดออกวตถประสงค
1. อสม.หมอประจำบนแสดงควมร ควมเขใจ สเหตของกรเกดโรค วธกรเฝระวง ปองกน และควบคมไมใหเกดโรคไขเลอดออกในพนท
2. อสม.หมอประจำบนสมรถอธบยวธกรแกปญห วธกรเฝระวง ปองกน ควบคมไมใหเกดโรคไขเลอดออกในพนท โดยกรมสวนรวมของชมชน
1. ความรเรอง โรคไขเลอดออก
1.1 ความสำาคญ โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอทตองเฝระวง ตมพระรชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2558 หกพบผปวยในชมชนตองแจงใหเจหนทสธรณสขทรบ เพอดำเนนกรควบคมโรคโดยเรวทสด สำหรบในประเทศไทยมรยงนกรระบดของโรคไขเลอดออกมนนกว 50 ป เรมมกรรยงนกรระบดของโรคไขเลอดออกอยงชดเจนในปพ.ศ. 2501 โดยเฉพะผปวยทตรวจพบในเขตกรงเทพมหนคร ตงแตนนมกมรยงนกรระบดกระจยออกไปทกภมภคของประเทศโดยเฉพะในป พ.ศ. 2530 มรยงนผปวยสงสดในประเทศไทยเททเคยมรยงนพบผปวยมจำนวน 174,285 รย ตย 1,007 รย ปจจบนโรคไขเลอดออก มกรระบดกระจยไปทวประเทศ ทกจงหวดและอำเภอ กรกระจยของโรคมกรเปลยนแปลงตมพนทอยตลอดทกป โดยสมรถพบผปวยไดตลอดทงปแตจะพบกรระบดมกในชวงฤด
ฝน(พฤษภคม-กนยยน) 1.2 สาเหต เกดจกเชอไวรสเดงก มยงลยบน (Aedes aegypti) และยงลยสวน (Aedes albopictus) เปนพหะนำโรค โดยสวนใหญจะเปนยงลยบนทนำเชอ เปนไดทงเดกและผใหญ โดยพบผปวยมกในชวงอย ๕ - ๑๔ ป
1.3 การตดตอ ยงลยตวเมยจะดดเลอดคนทเปนไขเลอดออกในระยะทมไขสงเขไป (2 – 7 วนหลงเรมปวย) และไปแพรเชอไวรสเดงกใหคนทถกกดตอ โดยเชอสมรถอยในตวยงลยไดตลอดชวต (30 – 45 วน) และเชอสมรถถยทอดไปยงไขยงได แหลงนำทยงลยวงไขคอนำคอนขงใส นำนง และขงนนเกน 7 วน จดสงเกต ไดแก องนำในหองนำ องบว แจกนดอกไม กะลมะพรว โองแตก ไหแตก เศษขยะทมนำขง เปนตน
1.4 ปจจยเสยง ม 3 ปจจยหลก ไดแก 1) ดนผปวย เดก เสยงตอกรเกดโรคไดมกกว แตปจจบนพบผ
ปวยทเปนผใหญมกขน 2) ดนไวรสและภมคมกน พนททมกรระบดตอเนองกนมโอกสทจะ
เกดกรระบดไดอก 3) ดนพหะนำโรคและสงแวดลอม ยงลยบน ถอณหภมและ
ค ว ม ช น เ ห ม ะ ส ม โ ด ย เ ฉ พ ะ ใ น ฤ ด ฝ น ทำใหจำนวนยงมกขน และเพมโอกสทำใหเกดกรระบดไดมกกวฤดกลอน
1.5 อาการและการดแลรกษา สวนใหญมไขสง 38.5 - ๔ 1 องศเซลเซยส ปวดศรษะ ปวดกลมเนอ ปวดกระดก และมจดแดงทผวหนง ถตดเชอครงท ๒ จะมอกรรนแรงกวกร
ตดเชอครงแรก โดยมอกรสำคญแบงออกเปน ๓ ระยะ ดงน ๑) ระยะไข ผปวยมไขสงตลอดเวล มกมหนแดง เบออหร คลนไสอเจยน
มกจะไมไอ ไมมนำมก และอจมจดแดงตมลำตว แขนข เปนอยรว ๒-๗ วน บงรยอจมกรชกได ควรลดไขดวยยพรเซตมอล หมใชยแอสไพรน และไอบโพรเฟน เพระจะทำใหเลอดออกงย เชดตวชวยลดไขรวมดวย และใหผปวยดมนำเกลอแรมกๆ
๒) ระยะชอก เกดในชวงไขลด ผปวยบงรยจะซม มอเทเยน ชพจรเบแตเรว ปวดทองบรเวณใตชยโครงขว ปสสวะนอย มเลอดออกงย เชน เลอดกำเดไหล อเจยนเปนเลอด อจจระ มสดำ ถไมไดรบกรรกษทถกตอง อจถงตยได ระยะนตองตดตมคนไขใกลชด เพอตรวจพบและปองกนภวะชอกไดทนเวล ควรแนะนำใหญตผปวยทรบอกรนำของกรชอก เชน เบออหร ถยปสสวะนอย ปองทองอยงมก กระสบกระสยมอเทเยนใหนำสงโรงพยบลทนท ๓) ระยะพกฟ น อกรตงๆ จะเรมดขน ผปวยจะรสกอยกรบประทนอหร ปสสวะออกมกขน บงรยอจมจดแดงเลกๆ ตมลำตว แขน ข ในระยะนอจมผนขนตองแนะนำไมผปวยเก ดแลใหไดรบยตมแผนกรรกษอยงตอเนอง
1.6 แนวทางการเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคไขเลอดออกในชมชน สำาหรบ อสม. 1.6.1 การเฝาระวงโรค
๑) สำรวจ/คดกรอง ผปวยในพนทรบผดชอบ 10 - 15 หลงคเรอน๒) หกพบผปวย ตองรยงนเจหนทโรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล
ทนท ภยใน 3 ชวโมง๓) ใหควมรทถกตองในกรควบคมแหลงเพะพนธแกเจบน พรอมทงให
ทำลยแหลงเพะพนธ ยงลยทนท๔) รยงนผลกรสำรวจใหโรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล ทกสปดห
๕) ใหคำแนะนำผมอกรและญตในกรดแลรกษเบองตน เชน ใหนอนในมงปองกนยงกด เพอลดโอกสกรแพรเชอโรคในชมชน
๖) ตดตมเยยมบนผปวยและสงเกตอกรผปวยอยงใกลชด
1.6.2 การปองกนโรค๑) ใหควมรแกประชชนผนหอกระจยขวเปนประจำทกสปดห๒) แนะนำ/กระตน เพอนบนและชมชน ดแลและกำจดลกนำยงลยในบน
ตนเองทกสปดห/ทำลยแหลงเพะพนธยง และวธ ทถกตองในกรปองกนยง เชน กรใชยกนยง ยทกนยง กรฉดพน สรเคมกำจดยงลยในเวลทเหมะสม
๓) สำรวจคดชนลกนำยงลย ในชมชน และศสนสถน/แหลงเพะพนธ บรเวณหลงคเรอน/ชมชนทรบผดชอบ ทกสปดห
๔) รยงนผลกรสำรวจใหประธน อสม.ตำบล/รพ.สต. ทกสปดห (ทกวนศกร) ผน Application เชน App. อสม.ออนไลน เมน รยงนกรสำรวจลกนำ
1.6.3 การควบคมโรคไขเลอดออกเมอทรบวมผปวยสงสย/ผปวยไขเลอดออกในหลงคเรอน ทรบผดชอบ
ดำเนนกร ดงน๑. กำจดแหลงเพะพนธยงลยและนำสเปรยกระปองฉดพนกำจดยงในบนผ
ปวยทนทภยใน ๓ ชม.2. กำจดลกนำยงลยในรศม 100 เมตรรอบบนผปวย๓. ประสน รพ.สต.เพอแจงทม SRRT ในเพอควบคมโรค (เชอ/คน)๔. ใหควมรผปวย ไดแก กรปองกนตวเองไมใหถกยงกด กรดแลรกษ
กรสงเกตอกรเสยงตอภวะชอก 1.6.4 มาตรการทใชควบคมโรคไขเลอดออก ใชมตรกร 3 – 3 – 1 , 7 , 14 ดำเนนกรดงน 3 หมยถง กรรยงนโรค ภยใน 3 ชวโมง เมอทรบวมผปวย
สงสยหรอผปวยไขเลอดออกใหรยงนเจหนท รพ.สต.ในพนท หรอสถนบรกรสธรณสขในพนททรบ ภยใน 3 ชวโมง 3 หมยถง สอบสวนโรค กำาจดลกนำา และสเปรยกระปองฉดพนกำจดยงในบนผปวย ภายใน 3 ชวโมง 1 หมยถง กำจดลกนำยงลยและพนสรเคมกำจดยง ภยใน 1 วน ในรศม 100 เมตร รอบบนผปวย 7 หมยถง ดชนลกนำยงลยในบนผปวยและรศม 100 เมตรรอบบนผปวยมคเปน 0 ภยใน 7 วน 14 หมยถง ไมพบผปวยรยใหมหลง 14 วน 1.6.5 ประเมนผลการกำาจดลกนำายงลาย กำจดลกนำยงลย ทก 7 วน ตดวงจรชวตยง เพอปองกนโรคกอนกรระบดและควบคมโรคไมใหแพรกระจยในชมชน โดยประเมนคดชนลกนำยงลย ดงน - คาเอชไอ (HI) หมยถง จำนวนบนทสำรวจพบลกนำ หรดวยจำนวนบนทงหมดททำกรสำรวจ คณดวย 100 ซงคา HI ไมควรเกน 5 สำาหรบบานเรอน - คาซไอ (CI) หมยถง จำนวนภชนะทสำรวจพบลกนำหรดวยจำนวนภชนะทงหมดททำกรสำรวจ คณดวย 100 คา CI ไมควรเกน 5 สำาหรบ ศาสนสถาน โรงงาน และโรงแรม และสำาหรบสถานศกษาและสถานบรการทางสาธารณสข คา CI เปน 0
2.บทบาทของ อสม. หมอประจำาบาน 1) รณรงค แนะนำ กระตนเพอนบนและชมชนในกรดแลและกำจดแหลงเพะพนธลกนำยงลยในบน ของตนเอง 2) รวมพฒนสงแวดลอม กำจดแหลงเพะพนธยงลยในบนของตนเองและชมชน เปนประจำทกสปดห
3) ตดตมสำรวจคดชนลกนำยงลยในบนทรบผดชอบและชมชน และสถนทสำคญในชมชน เชน ศสนสถน โรงเรยน เปนประจำทกสปดห คนขอมลใหเจบน และรยงนผลกรสำรวจใหเจหนทโรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล ในชองทงตงๆ เชน แบบฟอรมรยงนผล หรอโปรแกรมประยกต เชน อสม. ออนไลน เปนตน 4) ใหคำแนะนำประชชนถงวธกรปองกนยง เชน กรใชยทกนยง กรนอนในมง กรใชสเปรยกระปองกำจดยงในบนตนเอง เปนตน อกรของโรคไขเลอดออก กรดแลผปวยเบองตน และอกรสำคญ ทตองไปพบแพทย ดงน • อาการของโรคไขเลอดออก มไขสง 38.5– 41 องศเซลเซยส ปวดศรษะ ปวดกลมเนอ ปวดกระดก หนแดง เบออหร ปวดทอง คลนไส/อเจยน มกไมไอ ไมมนำมกอจมจดแดงทผวหนง • การดแลผปวยเบองตน ควรใชกรเชดตวชวยลดไขรวมดวย และใหผปวยดมนำเกลอแรมกๆ จะชวยใหไขตำลงไดบง หกผปวยจำเปนตองทนยลดไข ควรทานยาพาราเซตามอนเทานน หามทานยาแอสไพรน ไอบโพรเฟน (Ibuprofen) เพระอจทำใหเกลดเลอดทำงนผดปกต และอจระคยกระเพะอหรทำใหเลอดออกงยขน ทงนกรใชยลดไขมกเกนไปอจทำใหมภวะเปนพษตอตบได • อาการสำาคญทตองรบไปพบแพทย ในผปวยทรบกรรกษแบบผปวยนอก ใหแนะนำวควรไปตรวจตดตมอกรตมทแพทยนด และเฝสงเกตอกรอยงใกลชด หกพบวมอกรทเปนสญญณอนตรยควรรบไปพบแพทยทนท ไดแก อเจยนมก/ปวดทองมก กระหยนำตลอดเวล ซม ไมดมนำ เลอดออกผดปกต 5. เฝระวงผปวยทมอกรไขไมทรบสเหตในชมชน หกพบใหแนะนำวควรไปพบแพทยทโรงพยบล ไมควรซอยทนเองหรอไปฉดยลดไขทคลนก เพอสงตอผปวยในชมชนเขสระบบกรตรวจวนจฉยกรรกษทรวดเรวและถกตอง
6. ตดตมผปวยระยะพกฟ น แนะนำใหผปวยทยกนยงและนอนในมง เพอลดโอกสกรแพรโรคในชมชน รวมทงกำจดแหลงเพะพนธในบนผปวยอยงสมำเสมอทกสปดห และใหไปพบแพทยตมนด โดยเฉพะในรยทมอกรรนแรง
แบบประเมนความรความเขาใจ ท 22.1 เรอง การเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคไขเลอดออก
สำาหรบ อสม. หมอประจำาบาน
1.โรคไขเลอดออกเปนโรคเกดจกกรตดเชอ ไวรสเดงก เปนแลวอจตยได
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
2.ยงลยบนตวผ เปนตวนำโรคไขเลอดออก ชอบวงไขในนำนง ใส ในภชนะทกชนด เชน องนำ ในหองนำ องบว แจกนดอกไม กะลมะพรว โองแตก ไหแตก เศษขยะทมนำขง
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
3. โรคไขเลอดออกเปนโรคตดตอทตองเฝระวง ตมพระรชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2558 หกพบผปวยในชมชนตองแจงใหเจหนทสธรณสขทรบ เพอดำเนนกรควบคมโรคโดยเรวทสด
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
4.โรคไขเลอดออกถตดเชอครงท ๒ จะมอกรรนแรงนอยกวกรตดเชอครงแรก
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
5. ผปวยสวนใหญมไขสง 38.5– 41 องศเซลเซยส ปวดศรษะ ปวดกลมเนอ ปวดกระดก และมจดแดงทผวหนง
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
6.มตรกรทใชควบคมโรคไขเลอดออก ใชมตรกร 3 – 3 – 1 , 7 , 14 ( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
7. ประเมนผลกรกำจดลกนำยงลย ม 2 ค คอค เอชไอ และ ซไอ ( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ8. วธกรปองกนยง เชน กรใชยทกนยง กรนอนในมง กรใชสเปรยกระปองกำจดยงในบนตนเอง เปนตน
( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ9. กรดแลผปวยเบองตน ควรเชดตวเพอลดไข ใหผปวยดมนำเกลอแรมกๆ หกผปวยจำเปนตองทนยลดไข ควรทนยพรเซตมอน เทนน หมทนยแอสไพรน ไอบโพรเฟน (Ibuprofen) ( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ10. อกรสำคญทตองรบไปพบแพทยทนท ไดแก อเจยนมก/ปวดทองมก กระหยนำตลอดเวล ซม ไมดมนำ เลอดออกผดปกต ( ) ใช ( ) ไมใช ( ) ไมทรบ
คำตอบ1.ใช2.ไมใช3.ใช4.ไมใช
5.ใช6.ใช7.ใช8.ใช9.ใช10.ใช
ผทตดเชอแลว ไมจำาเปนตองปวยวณโรคทกคน มเพยงรอยละ 10 ของผทตดเชอวณโรคเทนนทจะปวยเปนวณโรค
2.2 ใบความร เรอง การปองกน ควบคมและ ดแลรกษาวณโรค
ในบานและชมชน สำาหรบ อสม.บทท 1 ความรทวไปเรองวณโรค
วณโรค (Tuberculosis) หรอทบ (TB) เปนโรคตดตอทเกดจกเชอแบคทเรย ชอ มยโคแบคทเรยม ทเบอรคโลซส (Mycobacterium tuberculosis) วณโรคเกดไดในทกอวยวะของรงกย สวนใหญมกเกดทปอดซงสมรถแพรเชอได วณโรคนอกปอดอจพบไดในอวยวะอนๆ ไดแก เยอหมปอด ตอมนำเหลอง กระดกสนหลง ขอตอ ชองทอง ระบบทงเดนปสสวะ ระบบสบพนธ ระบบประสท
วณโรค ตดตอโดยกรแพรกระจยเชอทงระบบหยใจ โดยผปวยทมเชอในเสมหะ พด คย ไอ จม โดยไมปดปกเชอวณโรคจะลอยไปกบละออง
เสมหะ ผทสดหยใจเอเชอวณโรคเขสปอด ทำใหมโอกสตดเชอแตเมอรงกยมภมตนทนลดลงมโอกสปวยเปนวณโรคได
บทท 2 การคนหาและวนจฉยวณโรค1. การคนหาผปวยวณโรค
1.1 คนหาผสมผสผปวยวณโรค ตองนำเขมคนหทกรยอจมหรอไมมอกรสงสยวณโรค
โดยเฉพะผสมผสวณโรคทเปนเดก มโอกสสงทจะตดเชอและปวยเปนวณโรค
ผสมผสวณโรค (contacts of TB case) หมยถงบคคลทสมผสกบผปวยวณโรคจกกรอยรวมกน ทำงนดวยกน ซงจะตองไดรบกรตรวจคดกรองเพอคนหวณโรค ไดแก
(1) ผสมผสวณโรครวมบาน (household contact) หมยถง บคคลทอศยอยรวมบนกบผปวย ถนอนหองเดยวกน มโอกสรบและตดเชอสงมกกวผทอศยในบนเดยวกนแตนอนแยกหอง ไมนบรวมญตพนองทอศยอยคนละบนแตไปมหสเปนครงครว นบระยะเวลทอยรวมกบผปวยกวนกไดในชวงระหวง 3 เดอนทผนม
(2) ผสมผสใกลชด (close contact) หมยถงบคคลทไมใชผอศยรวมบนแตอยรวมกนในพนทเฉพะ อทเชน ทำงนทเดยวกนในชวง
เวลนน โดยใชเกณฑระยะเวลเฉลยวนละ 8 ชวโมง หรอ 120 ชวโมง ใน 1 เดอน นบระยะเวลทอยรวมกบผปวยในชวงระหวง 3 เดอนทผนม
1.2 คนหาผปวยวณโรคในกลมประชาชนทวไปทมอาการสงสยวณโรค คอ ไอตดตอกนเกน 2 สปดาห หรอไอมเลอดปน และอจมอกรอนรวมดวย เชน มไขตำโดยเฉพะตอนบยหรอคำ เบออหร นำหนกลดผดปกต เจบหนอก เหนอยหอบ มเหงอออกมกผดปกตตอนกลงคน
2. การวนจฉยวณโรค
กรเอกซเรยปอด กรตรวจเสมหะ ตองเกบเสมหะใหมคณภพและเกบใหถกตองเพอลด
กรแพรกระจยเชอ ใหปฏบต ดงน
1) หามเกบเสมหะในหองนำา ควรเกบในทโลง มแสงแดดสองถง 2) เกบเสมหะหลงตนนอนตอนเช กอนแปรงฟน บวนปกดวยนำให
สะอดกอนเกบเสมหะ 3) กอนขกเสมหะ ใหหยใจเขลกๆ เพอใหไดเสมหะจกปอด เสมหะท
มคณภาพควรมลกษณะเมอก เหนยว สขน/เหลองออนๆ (ไมใชนำาลาย)4) ยกกระปกเสมหะใหชดรมฝปกลง บวนลงกระปกใหปรมณ 1
ชอนช (2 - 5 ซซ) และปดฝใหสนท5) นำกระปกสงสถนพยบลทนท หกไมสมรถนำสงทนทไดใหเกบ
ในตเยนชองธรรมด (อณหภม 4-8 องศเซลเชยส)6) ไมแนะนำใหเกบเสมหะ ในกรณทผปวยไอมเสมหะปนเลอด
บทท 3 การรกษาวณโรควณโรครกษหยได ตองกนยตอเนองสมำเสมอใหครบทกเมด ทกมอ
ทกวน อยงนอย 6 เดอน เพอใหเชอมนไดวผปวยกนยถกตอง ครบถวน ใหกำลงใจผปวยในกรรกษวณโรค และตองมพเลยงกำกบกรกนย
3.1 คำาแนะนำาสำาหรบผปวยวณโรค กนยตมแพทยสงอยงตอเนอง อยงนอย 6 เดอนและพบแพทย
ตมนดทกครงจนกวแพทยสงหยดย เมอกนยประมณ 2 สปดห อกรจะดขน หามหยดยา เพระกร
รกษยงไมครบโรคยงไมหยและจะทำใหเชอวณโรคดอยรกษหยยก ใชหนากากอนามยหรอผาปดปากและจมก เวลไอหรอจมเพอ
ปองกนไมใหเชอแพรกระจยไปสผอน
บวนเสมหะลงในภชนะหรอกระปองมฝปดทมนำสบหรอนำผสมผงชกฟอก แลวเทลงสวมและรดนำตมใหสะอด
จดสถนทพกอศยใหอากาศถายเทสะดวก แสงแดดสองถงและนำเครองนอนตกแดดสมำเสมอ
แนะนำกรปฏบตตนในกรดแลสขภพ เชน กนอหรทมประโยชน พกผอนใหเพยงพอ ออกกำลงกยทำจตใจใหแจมใส งดเหล/บหร/สงเสพตด เปนตน
ผปวยวณโรคสมรถกนอหรรวมกบผอนได โดยใชชอนกลง 3.2 การดแลรกษาวณโรคแบบมพเลยง (DOT: directly observed treatment)
บทบาทหนาท อสม. ทเปนพเลยงดแลการกนยารกษาวณโรค (DOT) มดงน
(1) ตรวจสอบควมถกตองของจำนวนยทตองกน (2) ดแลใหผปวยกนยทกเมด ทกมอ ทกวน เปนพเลยงผปวย
โดยตรงหรอใช Application ตงๆ(3) บนทกกรกนยทกวนตลอดกรรกษ(4) ดแลผปวยในทกมตทงทงดนรงกย จตใจ สงคม และ
เศรษฐกจ(5) ถผปวยมปญหเกดขน เชน แพย ควรแจงเจหนท
สธรณสขทรบผดชอบ เพอหแนวทงแกไข 3.3 การดแลผปวยเมอมอาการแพยาหรออาการไมพงประสงคจากการ
ใชยาผปวยวณโรคอจเกดอกรไมพงประสงคจกกรใชย ในชวงแรกของ
กรรกษ หกไมไดรบกรดแลทนทอจทำใหผปวยไมอยกกนยและหยดกรรกษเอง จงควรสอบถมกรทอจจะเกดขนได เชน คลนไส อเจยน
ออนเพลย ผนคนตมตว วงเวยนศรษะ ปวดขอ หออ ตมว ตวเหลองตเหลอง (ตบอกเสบ) ซมเศร โรคจต เปนตน
อาการไมพงประสงคจากการใชยา แบงเปน 2 แบบ
1. อาการแบบไมรนแรง เชน ผนคนเลกนอย เบออหร คลนไส ชตมปลยมอปลยเท ปวดขอ อสม. ตองรยงนเจหนทสธรณสข เพอใหยบรรเทอกร และพดใหกำลงใจผปวยกนยรกษวณโรคตอและสงเกตอกรอยงตอเนอง
2. อาการแบบรนแรง เชน มผนคนเปนเมดแดงนนเตมตว หออฟงไมชด ตวเหลอง ตเหลอง ตมว เยอบตแดงบวม เดนเซ อเจยน ซมเศรมอกรทงจต หกมอกรเหลน อสม. ตองแนะนำใหผปวยหยดย รยงนเจหนทสธรณสข และนำผปวยไปพบแพทยทนท
บทท 4 บทบาทของ อสม. ในการควบคมวณโรค4.1 คนหาวณโรคในชมชน
- คนหผสมผสรวมบนและผสมผสใกลชดผปวยวณโรค ใหไดรบกรตรวจเอกซเรยปอดและตรวจเสมหะทโรงพยบลใกลบน
- คนหผปวยวณโรคในกลมทมอกรสงสยวณโรค หกมอกรใหนำไปตรวจเอกซเรยปอด ถไมสมรถไปตรวจไดใหเกบเสมหะสงตรวจ
4.2 เปนพเลยงดแลการกนยารกษาวณโรค (DOT)- รวมเปนพเลยงกำกบกรกนย เพอใหผปวยกนยอยงตอเนอง- ใหกำลงใจผปวย สอบถมอกรและกรแพย- กรณทพบผปวยมปญห เชน ขดย แพย และมปญหดน
เศรษฐกจสงคม ใหรยงนแกเจหนทสธรณสขอยงสมำเสมอ
4.3 ใหคำาแนะนำาทถกตองเกยวกบการรกษาวณโรคและการแพรกระจายเชอ เชน
- วณโรครกษหยตองกนยอยงสมำเสมอตลอดกรรกษ- กรเกบรกษยวณโรคไดอยงถกตองและเหมะสม เชน ใสซองสช
เพอปองกนแสงแดด เปนตน- กรทำลยเสมหะทถกตอง- กรปองกนกรแพรกระจยเชอวณโรค- สอสรใหขอมลเกยวกบวณโรคทถกตอง รกษควมลบของผปวย
เพอลดกรรงเกยจ
ชดความร/สอการเรยนร เวบไซตhttps://www.tbthailand.org/download/
https://www.tbthailand.org/download/Manual/
https://www.tbthailand.org/VDO.html
https://www.tbthailand.org/VDO.html
2.2 ใบความร เรอง การปองกน ควบคมและ ดแลรกษาวณโรค
ในบานและชมชน สำาหรบ อสม.ความรทวไป สาเหตและการตดตอของวณโรค
วณโรค เปนโรคตดตอชนดหนง ทเกดจกเชอแบคทเรย ทชอ มยโคแบคทเรย ทเบอรคโลซส มรปรงเปนแทง มขนดเลกมก มองดวยตเปลไมเหน ตองดดวยกลองจลทรรศนขยยจงจะเหน
วณโรค สมรถเปนไดกบอวยวะทกสวนของรงกย เชน ปอด ลำไส กระดก ผวหนง ตอมนำเหลอง เยอหมปอด เปนตน แตโดยสวนใหญมกเปนทปอด
วณโรค ตดตอโดยกรแพรกระจยจกคนหนงไปสอกคนหนงทงระบบทงเดนหยใจ โดยผปวยทมเชอในเสมหะ พดคย ไอ จม ไมปดปก เชอวณโรคจะลอยไปกบละอองเสมหะ ผทสดหยใจเอเชอวณโรคเขสปอดทำใหมโอกสตดเชอและปวยเปนวณโรคได
เชอวณโรค จกเสมหะทปลวในอกศ โดยไมถกแสงแดด จะมชวตอยไดนน 8-10 วน แสงอทตยทำลยเชอวณโรคไดภยใน 5 นท และ เชอวณโรคถกทำลยดวยหลยปจจยไดแก สรเคมบงชนด ควมรอน แสงแดด และแสงอลตรไวโอเลต โดยแสงแดดสมรถทำลยเชอวณโรคในเสมหะไดใชเวล 20–30 ชวโมง เชอวณโรคในเสมหะแหงทไมถกแสงแดดอจมชวตอยไดนนถง 6 เดอน ควมรอนสมรถทำลยเชอวณโรคได
ผทรบเชอแลวไมจำเปนตองปวยเปนวณโรคทกคน เพระรงกยมกลไกหลยอยงทจะตอสและปองกนเชอวณโรค จะมเพยงรอยละ 10 ของผตดเชอวณโรคเทนนทจะปวยเปนวณโรค
อาการแสดงของวณโรคปอดผปวยวณโรคมอกรหลยชนด แต อกรสำคญของวณโรคปอด คอ
ไอตดตอกนนนเกน 2 สปดห และอกรอนๆ ทอจจะพบได ไดแก ไอแหงๆ หรอไอมเสมหะ หรอไอมเสมหะปนเลอด มไขตำๆ ตอนบย นำหนกลด เจบหนอก เหนอยหอบ เหงอออกกลงคน ออนเพลย มกเปนตอนเชมกกวตอนบย เบออหร
การแพรกระจายของเชอวณโรคแหลงแพรกระจายเชอ คอผปวยวณโรคระยะแพรเชอ ซงไดแกผปวย
กอนไดรบกรรกษ ผปวยทยงรกษไมหย (ผปวยหลกไดรบกรรกษ 2 สปดห จะไมแพรกระจยเชอ)
การกระจายของเชอวณโรค โดยกรไอ หรอ จมรดผอน ทำใหเชอแพรกระจยไปอยในสภพแวดลอมทมผลทำใหเชอวณโรคมชวตอยได ไดแก สถนทชมชนแออด ไมมกรระบยถยเทอกศ ไมมแสงแดด
ใบงานท 2 วชา การเฝาระวง ปองกน ควบคมไมใหเกดโรคในพนท
.....................................................2.2 ใบงาน เรอง การปองกน ควบคมและ ดแลรกษาวณโรค ใน
บานและชมชน สำาหรบ อสม. หมอประจำาบาน
วตถประสงค เพอให อสม. สมรถ1. อธบยควมหมยของกรปวยและกรแพรกระจยของเชอวณโรค
ได2. อธบยกรคนหผปวยวณโรคในกลมผสมผสได3. เขใจแนวทงกรรกษวณโรคได4. มควมเขใจในบทบทของ อสม. ได
รายละเอยดของเนอหา1 ควมรทวไปเรองวณโรค2 กรคนหและวนจฉยวณโรค3 กรรกษวณโรค4 บทบทของ อสม. ในกรควบคมวณโรค
กจกรรมการเรยนร1. กรศกษดวยตนเอง จกเอกสรคมอกรเรยนร เขใจวณโรค
ดวยตนเอง สำหรบ อสม.2. กรทำแบบทดสอบหลงกรอบรม3. ฝกปฏบตกรทำหนทเปนพเลยงกำกบกรกนย
ใบงาน เรอง การแสดงบทบาทสมมตเพอทำาหนาทเปนพเลยงกำากบการกนยา
วตถประสงค เพอให อสม.สมรถเปนพเลยงดแลกรกนย (DOT) ได
คำาชแจงใหแบงกลมผเขอบรมฝกปฏบตและจบค เพอกรแสดงบทบทสมมต
เพอทำหนทเปนพเลยงกำกบกรกนย ตมสถนกรณทกำหนด
กจกรรมสถานการณ โรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล ก มผปวยวณโรค
ภยในหมบน ซงอยในพนทรบผดชอบของ อสม. ทนจะตองปฏบตอยงไร ในกรเปนพเลยงกำกบกรกนย (ภยในเวล 7 นท)..........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
............................................................................................
..................................................................................
.
๒.๒ แบบประเมนความรความเขาใจ 2.2 เรอง การปองกน ควบคมและ ดแลรกษาวณโรค ในบาน
และชมชนสำาหรบ อสม.
แบบท 1 คำาอธบาย ใหผเขารบการอบรม เลอกคำาตอบทถกทสด โดยใสเครองหมาย (X) กากบาทในชองทถกทสด
1. วณโรคเกดจกสเหตใด ก. เชอโรค ข. กรรมพนธ (โรคทถยทอดจกพอแมสลก) ค. แมลงนำโรค ง. ถกทกขอ
2. ผปวยวณโรคมอกรใด ก. เจบคอตดตอกนอยงนอย 14 วน ข. นำมกไหลตดตอกนอยงนอย 14 วน ค. ไอตดตอกนอยงนอย 14 วน ง. ผดทกขอ
3. วณโรคตดตอทงใด ก. ทงเดนอหร ข. ทงเดนหยใจ ค. ทงกรรมพนธ ง. ทงเพศสมพนธ
4. กรรกษวณโรค ใชเวลอยงนอยกเดอน ก. 3 เดอน ข. 4 เดอน
ค. 5 เดอน ง. 6 เดอน
5. กรวนจฉยวณโรคใชวธใด ก. ตรวจเลอด ข. ตรวจเสมหะค. กรเอกซเรยปอดง. ขอ ข. และ ค. ถก
6. กรปองกนกรตดเชอวณโรคควรทำอยงไร ก. ไมคยกบคนไขวณโรค ข. บวนเสมหะลงในภชนะทมฝปดมดชด ค. ปดปกหรอใสหนกกอนมยเมอไอจม ง. ถกทงขอ ข. และ ค.
7. ถบคคลในครอบครวของทนไอเรอรงเกน 2 สปดห ทนจะทำอยงไร ก. แนะนำใหปดปกเวลไอ และควรสวมหนกกอนมย ข. สอบถมระยะเวลทไอ และอกรอนๆ ค. แนะนำใหไปตรวจทโรงพยบลใกลบนง. ถกทกขอ
8. หกพบผปวยวณโรคมอกรแพยตเหลองตวเหลอง ควรทำอยงไรก. ไมตองทำอะไร ปลอยใหหยเองข. แนะนำใหผปวยรบไปพบแพทยทนท ค. ใหหยดยกนยโดยไมตองพบแพทยง. แนะนำใหผปวยดมนำเยอะๆ เพอลดอกรตเหลองตวเหลอง
9. ทนสมรถชวยผปวยวณโรคกนยตอเนองไดอยงไรก. ใหกนยเองทบน และไปเยยมเปนครงครวข. ใหญตดแลกรกนย
ค. เปนพเลยงกำกบกรกนย ง. ถกทกขอ
10. ในฐนะททนเปน อสม. ขอใดไมควรปฏบตก. คนหผปวยในชมชนข. เปนพเลยงกำกบกรกนยค. ใหผปวยกนยดวยตนเอง ง. ใหกำลงใจผปวย สอบถมอกรและกรแพย
คำาตอบ1. ก ๒. ค๓. ข ๔. ง๕. ง ๖. ง๗.ง ๘. ข๙. ค ๑๐. ค
แบบท ๒ คำาอธบาย ใหผเขารบการอบรม เลอกคำาตอบทถกทสด โดยใสเครองหมาย ในชองวาง
คำาถาม ถก ผด1. วณโรคคอโรคตดตอชนดหนงทเกดจกเชอแบคทเรย
เปนไดกบอวยวะทกสวนของรงกย
2. วณโรคตดตอผนทงระบบหยใจ เมอผปวยไอ จม เชอจะออกมกบละอองเสมหะ หรอนำลย
3. วณโรคปอดมอกรไอตดตอกนนน 2 สปดหขนไป ไอมเลอดออก มไขตำๆ ตอนบย เบออหร นำหนกลด
4. เมอพบผมอกรสงสยวเปนวณโรค อสม. ควรแนะนำใหไปโรงพยบล เพอตรวจเอกซเรยปอดและตรวจเสมหะ
5. ผปวยวณโรคควรสวมหนกกอนมย เพอเปนกรปองกนไมใหเชอวณโรคแพรจกผปวยไปยงคนใกลชด หรอคนในชมชน
6. ผปวยวณโรคควรบวนนำลยหรอเสมหะลงในภชนะหรอกระปองมฝปดทมนำสบหรอนำผสมผงชกฟอก แลวเทลงสวมและรดนำตมใหสะอด
7. วธหนงในกรปองกนวณโรค คอ กรคนหผปวยวณโรคเพอใหกรรกษโดยเรว
8. กรกนยวณโรคไมจำเปนตองมพเลยงกำกบกรกนย
9. กรกนยรกษวณโรคไมจำเปนตองกนยใหครบ 6
เดอน10. บทบททสำคญของ อสม.ตอกรควบคมวณโรค
1. คนหวณโรคในชมชน2. เปนพเลยงดแลกรรบประทนยรกษวณโรค
(DOT)3. ใหคำแนะนำทถกตองเกยวกบกรรกษวณโรคและ
กรแพรกระจยเชอ
คำาตอบ1. ถก ๒. ถก๓. ถก ๔. ถก๕. ถก ๖. ถก๗. ถก ๘. ผด๙. ผด 10. ถก
2.3 ใบความร เรอง โรคพษสนขบา1. ความสำาคญ
โรคพษสนขบ หรอทชวบนทวไปรจกกนว โรคกลวนำ เกดจกเชอไวรส ชอ เรบสไวรส (Rabies Virus) มรปรงคลยกระสนปน เมอเชอนเขสรงกยคนหรอสตว แลวจะเดนทงไปตมเสนประสทเขสสมอง ทสำคญเมอคนหรอสตวตดเชอจนมอกรเกดขนแลว ไมสมรถรกษใหหยได ตองเสยชวตทกรย แตโรคนปองกน และสมรถทำใหหมดไปจกคนและสตวเลยงได ในประเทศไทยหลยพนทยงพบผเสยชวต และยงควบคมโรคในสนขไมได
2. สาเหตของโรคการเกดโรค
เมอเชอโรคพษสนขบเขสรงกย โดยกรถกกด ขวนหรออนๆ เชอจะยงคงอยบรเวณนนระยะหนง โดยเพมจำนวนในกลมเนอ แลวเขทงปลยประสท เดนทงไปยงประสทสวนกลงและเขสสมอง เพมจำนวนมกขน พรอมทงทำลยเซลลสมองของคนเร ทำใหเกดอกรผดปกตทงสมองและระบบประสท
3. วงจรโรค/การตดตอการตดตอ
สนขและแมวทปวยดวยโรคพษสนขบ สมรถแพรเชอไดทงนำลยเพระเชอจะออกม ในนำลยระยะตงแต 1-7 วน กอนแสดงอกรจนกระทงตย คนเรจะตดเชอนกตอเมอ
- ถกสตวทเปนโรคนกดหรอขวน- ถกสตวทเปนโรคนเลยหรอนำลยสตวกระเดนเขบดแผลรอยขด
ขวนเยอเมอกหรอเยอบต จมก ปก (ถนำลยถกผวหนงปกต ไมมรอยขวน หรอบดแผล ไมมโอกสตดโรค)
- กรตดตอโดยกรหยใจ มโอกสนอยมก ยกเวนมจำนวนไวรสในอกศ เปนจำนวนมก เชน ในถำคงคว
- กรตดตอ โดยกรกนเกดขนไดยก ไมเคยมรยงนตมธรรมชต เชนเดยวกบกรตดตอจกคนไปสคน ในธรรมชตกไมเคยมรยงนเชนกน
ระยะฟกตวของโรค หมยถง ระยะเวลตงแตเชอเขรงกยจนกระทงเกดอกร บงรย อจนนเกน 1 ป บงรยอจเรวเพยง 4 วน แตโดยเฉลย 3 สปดห ถง 4 เดอน
4. อาการโรค/ การรกษาอาการทพบในสตว สวนใหญสนข แมว วว ควย มระยะฟกตวไมเกน 6
เดอนระยะเรมแรก มอกรประมณ 2 – 3 วน โดยสนขจะมอรมณและ
อปนสยเปลยนไปจกเดม เชน สนขทชอบคลกคลกบเจของ จะปลกตวออกไปหลบซกตวเงยบๆ มอรมณหงดหงด ตวทเคยขลดกลวคน กจะกลบมคลอเคลย เรมมไขเลกนอย มนตขยยกวงกวปกต กรตอบสนองตอแสงของตลดลง กนขวดมนำนอยลง ลกษณะกรเคยวหรอกลนผดไป
ระยะตนเตน คอ เรมมอกรทงประสท สนขจะกระวนกระวย ตนเตน หงดหงด ไมอยนง กดแทะสงของ สงแปลกปลอม กดทกสงไมเลอกหน ถกกขงหรอลมไวจะกดกรงหรอโซจนเลอดกบปกโดย ไมเจบปวด เสยงเหหอน จะเปลยนไป ตวแขง
ระยะอมพาต สนขจะมคงหอยตก ลนมสแดงคลำหอยออกนอกปก นำลยไหล และไมสมรถ ใชลนไดเลย สนขอจแสดงอกรขยอก หรอขยอน คลยมอะไรอยในลำคอ ขออนเปลย ทรงตวไมได ลมลงแลวลกไมได อมพตทวตว อยงรวดเรวและตยในทสด อกรสนขบมทงแบบดรยและแบบซม
อาการทพบในคน
สำหรบอกรของคนทไดรบเชอโรคพษสนขบ สวนใหญมอกรของสมองอกเสบ และไขสนหลงอกเสบ โดยอกรเรมแรกของผปวยจะมไขตำ ๆ เจบคอ เบออหร ออนเพลย ตอมมอกรคน มกเรมจกบรเวณแผลทถกกด แสบๆ รอนๆ แลวลมไปสวนอน บงคนคนมกเกจนกลยเปนแผลอกเสบ มนำเหลอง ตอมจะกระสบกระสย กลวแสงกลวลม ไมชอบเสยงดง เพอ หลกหลก กระวนกระวย หนวสน ตมกเบกโพลงบอยๆ บงครงเขใจผดคดวเปนโรคทงจต มอกรกลนลำบกโดยเฉพะอยงยงของเหลว จะเกดอกรปวดเกรงทำใหไมอยกดมนำ มอกรกลวนำ จงมชอเรยกอกชอหนงว โรคกลวนำ ไมอยกกลนแมกระทงนำลย จงทำใหนำลยไหล บงคนอจ ปวดทองนอยและข คนไขเพศชยบงรยมนำอสจไหลออกมโดยไมรตว กลมเนอกระตก แนนหนอก หยใจไมออกหรออจเกรง อมพต หมดสตและตยในทสด
5.วธของการปฏบตตนในการปองกนโรคกรปองกนไมใหมผเสยชวตดวยโรคพษสนขบม 3 ขนตอน
ขนท 1 ปองกนและควบคมไมใหสตวเปนโรคพษสนขบ เปนกรปองกนทดทสด ประเทศไทย ถควบคมโรคในสนขไดสำเรจ คนและสตวอน ๆ จะปลอดภยจกโรครยน
ขนท 2 ลดควมเสยงจกกรถกสนขกด ขณะนยงมสนขทเปนโรคพษสนขบอยทวไป กรหลกเลยงไมใหถกสนขกดจะลดอตรเสยงตอกรไดรบเชอ
ขนท 3 กรปองกนอยงถกตองหลงถกสนขกดตองรวธปองกนตนเองใหรอดพนจกกรเปนโรคพษสนขบเมอถกกด
การปองกนตนเองจากโรคพษสนขบา ยดหลก คถ “ 5 ย กนกด อยแหย อยเหยยบ อยแยก อยหยบ “
หยยง”
ย.1 อยแหย สนขใหโมโหย.2 อยเหยยบ หง หว ตว ข หรอทำใหสนขตกใจย.3 อยแยก สนขทกำลงกดกนดวยมอเปลย.4 อยหยบ จนขวหรอเคลอนยยอหรขณะสนขกำลงกน
อหรย.5 อยยง หรอเขใกลสนขทไมรจก หรอไมมเจของ
วธปฏบตตนหลงจากถกสตว กด/ขวน/เลย1. ลงแผลใหสะอด ดวยนำและสบหลย ๆ ครง นนอยงนอย 15 นท
เชดแผลใหแหง ใสยรกษแผลสด2. จดจำสตวทกดใหไดเพอสบหเจของ/กกสนขไวดอกร 10 วน
สอบถมประวตกรฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ หกสนขตวนนตยภยใน 10 วน ใหรบแจง อบต./เทศบล หรอปศสตวในระแวกบน
3. ไปพบแพทยหรอเจหนทสธรณสขเพอรบกรฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ ตมแพทยวนจฉย ทสำคญตองรบวคซนใหตรงตมนดและรบตอจนครบชด
“สนขกดตองรบแก ลางแผล ใสยา กกหมา (10 วน) หาหมอ ฉดวคซนตอจนครบชด”
-สอ (link url /คลป / ไฟล และสอประกอบการสอน)http://r36.ddc.moph.go.th/r36/uploads/document/57b87fc0ded5c.pdf
2.3 แบบสอบถามสำารวจความคดเหนประชาชน เรอง : โรคพษสนขบากรณาตอบตามความเปนจรง โดยทำาเครองหมาย √ ลงในชอง
ทงน คำาตอบของทานจะเปนประโยชนในการวางแผนการดำาเนนงานควบคมปองกนโรคระดบประเทศตอไป
1. ทนรหรอไมว สตวเลยงลกดวยนมทกชนด สมรถปวยเปนโรคพษสนขบได
1) ร 2) ไมร 3) ไมแนใจ2. ทนคดว สนขทเปนโรคพษสนขบตองมอกรดรยทกตว
1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ3. ทนคดว สนขทวงออกไปเลนหรอกดกบสนขนอกบน มโอกสตดเชอโรคพษสนขบได 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ4. ทนรหรอไมว ลกสนขอย 2-3 เดอน ตองพไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ 1) ร 2) ไมร 3) ไมแนใจ5. ทนคดว สนขและแมว ฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบเขมเดยวสมรถปองกนโรคไดตลอดชพ 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ6. ทนพสตวเลยงของทนไปรบกรฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ
หรอไม 1) ไมเคย 2) เคยฉดครงเดยว 3) ฉดเปนประจำทกป
7. หกทนถกสนขเลย สมผสนำลยหรอเลอดสตว โดยผวหนงไมมแผลหรอรอยถลอ ไมตดโรคพษสนขบ 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ
เลขท
8. หกทนถกสนขไมทรบประวต ขวนทผวหนงเปนรอยถลอกโดยไมมเลอดออก ไมตองไปพบแพทยกได 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ9. เมอทนถกสนข/แมวกดหรอขวนจนมเลอดออก ทนทำอยงไร 1) ไมทำอะไร 2) ลงแผล ใสย 3) ลงแผล ใสย ไปหหมอ กกสนข/แมวไวดอกร 10 วน10. ทนคดว กรลงแผลดวยนำสะอด ฟอกสบหลยๆ ครง และทยเบตดน ชวยลดปรมณเชอทบดแผลได 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ11. หกทนฉดวคซนไมครบคอรส ไมตรงตมกำหนดนด อจตยได ถสนขทมกดเปนสนขบ 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ12. ทนคดว คนทมอกรของโรคพษสนขบสมรถรกษใหหยได 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ13. ทนคดว กรพสตวเลยงไปฉดวคซนปองกนโรคพษสนขบ เปนหนทของใคร 1) เจหนทสธรณสข 2) เจหนทปศสตว 3) เจหนทองคกรบรกรสวนตำบล/เทศบล 4) ตวทน
และครอบครว14. ทนคดวเรนำสนขหรอแมวไปปลอยทวดหรอโรงเรยนได ถเรไมสมรถเลยงได 1) ใช 2) ไมใช 3) ไมแนใจ15. ทนเคยไดยนคถ 5 ย หรอไม 1) ไมเคย 2) เคยไดยน โปรดระบอยงนอย 3 ย……………………………………………
เฉลยขอ 15 คาถา 5 ยย .1 อยาแหย = ไมแหยใหสนขโมโห ย .2 อยาเหยยบ = ไมเหยยบ หรอทำาใหสนขตกใจ ย .3 อยาแยก = ไมแยกสนขทกำาลงกดกนดวยมอเปลา ย .4 อยาหยบ = ไมหยบจานขาวขณะสนขกำาลงกนอาหาร ย .5 อยายง = ไมยงกบสนขทไมมเจาของ หรอ ไมทราบประวต
โปรดกรอก ขอมลสวนบคคล ของทาน1. เพศ 1) ชย 2) หญง
2. อย 1) 15-24 ป 2) 25-34 ป 3) 35-44 ป 4) 45-54 ป 5) 55-64 ป 6) 65 ปขนไป
3. กรศกษ 1) ประถมหรอตำกว 2) มธยมตน 3) มธยมปลย/ปวช.
4) อนปรญญ/ปวส. 5) ปรญญตร/สงกว
4. รยไดเฉลยตอเดอน 1) ตำกว 5,000 บท 2) 5,001-10,000 บท 3)
10,001-15,000 บท 4) 15,001-20,000 บท 5) 20,001-25,000 บท 6) 25,000 บทขนไป 7) อน ๆ ระบ.............................
5. อชพ 1) เกษตรกร 2) รบจงทวไป 3) นกเรยน / นกศกษ
4) ธรกจสวนตว 5) พนกงนบรษทเอกชน 6) รบรชกร / รฐวสหกจ
7) อน ๆ ระบ..............................
2.4 ใบความร โรคพยาธใบไมตบ1.สถานการณโรค
โรคมะเรงทอนำดในประเทศไทยเพมสงขนอยงตอเนอง สเหตหลกจกกรตดพยธใบไมตบ จกกรกนปลนำจดเกลดขวในวงศปลตะเพยน โดยไมทำใหสกดวยควมรอน เชนกอยปล ลบปล ปลสมดบ สมตำปลรดบ เปนตน โรคพยธใบไมตบรปรงคลยใบไม มลกษณะเรยวยว ลำตวแบน บง และโปรงใส หกตวเตมวยจะมขนดกวงถง 2-3 เซนตเมตร จะฝงตวในทงเดนทอนำดและทอนำด สวนปลยบรเวณขวตบ ทำใหเซลลของเยอบทงเดนนำด มกรแบงตวอยงผดปกต เพมโอกสเปนโรคมะเรงมกกวคนปกตถง 16 เท โดยใชเวลในกรพฒนเปนเนอรยประมณ 20 ป คดวมประชชนตดเชอพยธใบไมตบสงถง 6 ลนคน และทกปพบผเปนมะเรงทอนำดประมณ 20,000 คน โดยเฉพะในภคตะวนออกเฉยงเหนอ พบผปวยเปนพยธใบไมตบถงรอยละ 18.6 (โดยในระดบพนทสงถงรอยละ 85) ภคเหนอรอยละ 10.0 (โดยในระดบพนทสงถงรอยละ 46) สวนภคอนๆ พบปญหคอนขงนอย จกสถนกรณดงกลวหนวยงนทเกยวของจะทำอยงไรใหประชชนมควมเขใจ ตระหนกและไมละเลยตอพษภยควมรนแรงของปญหของโรคทอยในวถชวต มควมรและมแนวทงปฏบตในกรปรบเปลยน วถชวตใหเหมะสมถกตอง
ดงนนกระทรวงสธรณสขรวมกบภคเครอขยรวมกนจดทำยทธศสตร ทศวรรษกรกำจดปญหพยธใบไมตบและมะเรงทอนำด “ ”ป2559-2568 ขบเคลอนในพนทภคตะวนออกเฉยงเหนอ ภคเหนอ อยงเปนระบบ เพอใหประชชนไดรบกรดแลทดสงผลตอคณภพชวต 2.อกรของโรคพยธใบไมตบ
ในระยะแรกของกรตดเชอ หกพยธใบไมตบยงมจำนวนไมมก และเนอตบยงมกรอกเสบหรอเปลยนแปลงเพยงเลกนอย ผปวยอจยงไมปรกฏอกรใดๆ แตหกมพยธใบไมตบสะสมอยจำนวนมก เปนเวลนน
จนเกดกรตดเชอเรอรงและตบเสยหยมกขน ผปวยอจเรมแสดงอกรคลยกบกรปวยโรคระบบทงเดนอหรทวไป เชน
- รสกรอนบรเวณทอง - อหรไมยอย แนนทอง ทองอด
- ทองเสยเรอรง หรอทองเสยสลบกบทองผก - ปวดหลง- ปวดทองบรเวณดนขวบนจกภวะตบอกเสบ - เจบใตชย
โครงขว หรอใตลนป- คลำพบตบหรอกอนในทองดนขวบน - ออนเพลยหกปวยมนนแตไมรบกรรกษ ตบอจเกดกรอกเสบเสยหยมก
ขน รวมทงมพยธและไขพยธอดตนทงเดนนำดในตบ จนผปวยอจมอกรตบและถงนำดโต ตเหลอง ตวเหลองเปนครงครว ขดสรอหรและหกอกรทวควมรนแรงขน ผปวยอจมอกรดงตอไปน
- ปวดทองดนขวบนเพมมกขน แนนทองจกตบโตมกขน- เบออหร ผอมลง มไขตำ- คนตมตว- แขนชบวม และมกมนำในทองหรอทองมน- มปสสวะสเขม และมอจจระสซด- ตวเหลอง ตเหลอง- ภวะนำดอดตนถวร- ตบและถงนำดโตมกขนจนคลำเจอเองได
3. สาเหตของพยาธใบไมตบพยธใบไมตบมกเปนกรตดเชอจกพยธสยพนธโอปสทอรคสวเวอร
รนทเขมอศยภยในทอนำดตบ จกกรบรโภคปลนำจดเกลดขวในวงศปลตะเพยนทมตวออนระยะตดตอเขไปโดยไมผนกรปรงสกใหควมรอนฆพยธ อทปลนำจด เชน ปลตะเพยน ปลซว ปลสรอย ปลแกมซำ ปลขวน และปลขว หรอปลจกกรแปรรปหมกดอง เชน ปลจอม ปลสม
ปลร และอหรทปรงจกปลร เชน สมตำ แจว เปนตน ตวออนของพยธใบไมตบจะใชทอนำดของมนษยในกรเจรญเตบโตเปนตวเตมวย จนรงกยไดรบควมเสยหย และเกดอกรปวยตงๆ ขน โดยพยธใบไมตบมวงจรชวตดงน
- มนษยหรอสตวรงโรค(สนข แมว สตวอนทกนเนอ)รบเอตวออนลกษณะซสตระยะเมตเซอรคเรย (Encysted Metacercariae) หรอระยะตดตอของพยธใบไมตบเขสรงกย
- พยธตวออนจะเขสลำไสเลกและตบ ผนรเปดของทอนำดทเปดเขลำไสเลก และเจรญเตบโตในทอนำดตบ
- ตวออนจะอศยในทอนำดจนเจรญเตบโตเปนตวเตมวยกลยเปนหนอนพยธ
- เมอคนหรอสตวรงโรค(สนข แมวสตวอนทกนเนอ)ทเปนรงโรคของพยธใบไมตบขบถยอจจระ ไมเปนท ไขของพยธใบไมตบทปนอยในอจจระจะปนเป อนลงในแหลงนำ และถกกนโดยหอยไซ จกนน ตวออนจะอศยหอยไซในกรเจรญเตบโตเปนตวออนระยะเซอรคเรย (Cercaria)
- ตวออนระยะเซอรครยจะไชออกจกหอยไซลงสแหลงนำ และไชเขไปอศยอยในเนอปลนำจด จนเจรญเตบโตเปนตวออนลกษณะซสตระยะเมตเซอรคเรยหรอตวออนระยะตดตอ
- เมอมนษยหรอสตวรงโรค(สนข แมวสตวอนทกนเนอ) บรโภคปลทมพยธเขไป พยธกจะเจรญเตบโตและวงไขในทอนำดตอไป
4.การวนจฉยพยาธใบไมตบในเบองตนแพทยอจวนจฉยอกรดวยกรซกประวตผปวยเกยวกบ
แหลงอศย อหรทบรโภค และอกรตงๆ ทปรกฏขน จกนนอจสองกลองจลทรรศนตรวจตวอยงอจจระเพอหไขพยธ แตหกตรวจไมพบ
แพทยอจตองวนจฉยดวยกรหสรกอภมตนทน (antigen) ตอพยธใบไมตบ จกอจจระหรอเลอดตอไป
นอกจกนน หกพบภวะตบโต แพทยอจสงตรวจอลตรซวด หรอเอกซเรยคอมพวเตอรเพอหภวะแทรกซอนจกโรคพยธใบไมตบเพมเตม และ หรอหกประชชนอย 40 ปขนไปทเปนกลมเสยง คอรบประทนอหรประเภทปลนำจดเกลดขววงศปลตะเพยนดบ สกๆดบ ไมผนควมรอน มญต สยตรงปวยเปนมะเรงทอนำด เคยรบประทนยฆพยธใบไมตบ ควรไปพบแพทยเพอตรวจคดกรองโรคมะเรงทอนำดดวยเครองอลตรซวดทกป
5. การรกษาพยาธใบไมตบแพทยอจตองพจรณจกผลกรวนจฉยไขพยธ ระดบควมรนแรง
ของกรตดเชอ และภวะแทรกซอนทเกดขน มยพรซควอนเทล ใชในกรรกษพยธใบไมตบ
5.ภาวะแทรกซอนของพยาธใบไมตบผปวยพยธใบไมตบอจปรกฏอกรแทรกซอนได ดงตอไปน- ภวะโลหตหง - ตดเชอแบคทเรย- ทอนำดอกเสบตดเชอ - ถงนำดอกเสบ- ตบออนอกเสบ- ตบแขง- มะเรงทอนำด- ตดเชอในกระแสเลอด และกรตดเชอกระจยไปทวรงกย
6.การปองกนโรคพยาธใบไมตบ ( 5 ตอง 5 ไม สตวปลอดภย คนปลอดพยธ หงไกลพยธใบไมตบ) 5 ตอง ไดแก
1. ตองกนอหรเมนปลนำจดเกลดขวตระกลปลตะเพยน จ ำ พ ว ก ป ล แ ม ส ะ แ ด ง ปลขวน ปลขวมน ปลสรอย ปรงสกดวยควมรอน และปลรควรหมกมกกว 6 เดอน ปลสมหมกเปนเวล 3 วน ปลแชแขงอณหภม – 20 องศเซนเซยส มกกว 3 วน จะปลอดพยธใบไมตบ
2. ตองทำควมสะอดเขยง ครก สกทกคร งดวยนำรอนหรอน ำ ย ฆ เ ช อ เ ด ท ต อ ล เมอจะประกอบอหรประเภทปลเพอฆตวออนพยธ
3. ตองตรวจอจจระคนหโรคพยธใบไมตบปละครง และรกษใหหย
4. ตองตรวจหพยธในสนข แมวเพอปองกนกรแพรโรคสคนและรกษตอเนองปละครง
5. ตองปลกฝงจตสำนกและใหควมรเพอชวยปองกนตนเองและชมชน 5 ไม
1. ไมถยอจจระนอกสวมหรอบนพนดนหรอแหลงนำถจำเปนใหขดหลมแลวฝงกลบลก 10 เซนตเมตรเมอเสรจกจ
2. ไมทงอจจระคน ขหม ขแมว ลงแหลงนำ3. ไมใหรถดดสวม นำอจจระมทงในทสธรณะ ไร น สวนผก 4. ไมใหปลดบเปนอหรหม แมว5. ไมกนอหรททำจกปลนำจดเกลดขว ทปรงดบๆ สกๆ เชน
สมตำปลรดบ กอยปล ลบปลดบ
ผจดทำ : กลมโครงกรตมพระรชดำรฯ กองโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรคผประสนงน : นงอรนถ วฒนวงษ นกวชกรสธรณสขชำนญกร
พเศษ โทร. 02-590-3180 Email : [email protected]
นงทองร กอผจญ นกวชกรสธรณสขชำนญกร โทร. 02-590-3180 Email : [email protected]
2.4 แบบทดสอบความรเรองโรคพยาธใบไมตบ
สำาหรบผเขาอบรม หลกสตร อสม. หมอประจำาบาน
คำาชแจง กรณาตอบแบบทดสอบใหครบทกขอ โดยใหทำาเครองหมาย (/) ในชองททานเหนวาถกตองทสด
ขอคำาถาม คำาตอบใช ไมใช ไม
ทราบ1. ประเทศไทยพบผปวยโรคพยธใบไมตบมกทสดในภคตะวน
ออกเฉยงเหนอ
/
2. โรคพยธใบไมตบเปนโรคทสมรถตดตอเขสรงกยของคนได โดยกรสมผสหรอไซ ผนทงผวหนง
/
3. เมอตวออนพยธใบไมตบเขสรงกยคนแลวจะไปเจรญเตบโตเปนตวเตมวยอศยอยทถงนำดหรอทอทงเดนนำด
/
4. สนขและแมว เมอกนปลนำจดมเกลดขวแบบดบๆ จะทำใหเปนโรคพยธใบไมตบไดเชนเดยวกบคน
/
5. กรกนเมนอหรททำจกปลนำจดมเกลดแบบสกๆ ดบๆ หรอกนแบบดบ ๆจะทำใหเสยงเปนโรคพยธใบไมตบ
/
6. ตวออนระยะตดตอของพยธใบไมตบสมรถเจรญเตบโตไดดในหอยนำจด (หอยไซ)
/
7. เมอบบนำมะนว ใสมดแดง หรอเทเหลขวใสในเมนอหรปลดบแลวจะทำใหปลสก
/
8. ไขพยธใบไมตบมขนดเลกมก แตเรสมรถมองเหนไดโดยกรใชกลองจลทรรศน สองหไขพยธในอจจระ
/
9. อกรของโรคพยธใบไมตบในระยะแรก มกไมมอกร หรอมอกรทองอด ทองเฟอ เปนครงครว
/
10. กรเจะเลอดตรวจหไขพยธใบไมตบ คอกรตรวจวนจฉยทงยทสด
/
11. ควรตรวจอจจระเพอหไขพยธอยงนอยปละ 1 ครง /
12. ยรกษโรคพยธใบไมตบสมรถซอมกนไดบอย ๆ โดยไมเปนอนตรย
/
13. กรเปนโรคพยธใบไมตบซำๆจะเพมโอกสใหเปนโรคมะเรงทอนำดสงขน
/
14. กรถยอจจระลงสวมทถกสขลกษณะ เปนกรปองกนไมใหไขพยธใบไมตบ แพรกระจยไหลลงแหลงนำธรรมชต
/
15. กรปองกนไมใหเปนโรคพยธใบไมตบทดทสด คอ กนเมนปลนำจดมเกลดทปรงสกแลว
/
ผจดทำ : กลมโครงกรตมพระรชดำรฯ กองโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรคผประสนงน : นงอรนถ วฒนวงษ นกวชกรสธรณสขชำนญกรพเศษ โทร. 02-590-3180
Email : [email protected]นงทองร กอผจญ นกวชกรสธรณสขชำนญกร โทร. 02-590-3180 Email :
2.5 ใบความร เรอง โรคเลปโตสไปโรสส1. ความสำาคญ
โรคเลปโตสไปโรสส หรอ โรคฉหน เปนโรคตดตอจกสตวสคน เกด“ ”จกกรตดเชอ เลปโตสไปร “ (Leptospira)” สตวเลยงลกดวยนมทกชนดตดเชอได แตอจมอกรปวยหรอไมขนอยกบชนดและปรมณเชอทไดรบ สตวทเปนแหลงรงโรคมทงสตวป เชน กระรอก กวง สนขจงจอก เปนตน และสตวเลยงตงๆ เชน โค กระบอ สกร สนข และ หน ซงเปนสตวรงโรคท“ ”สำคญ
สถานการณโรคเลปโตสไปโรสสโรคเลปโตสไปโรสสเคยมกรระบดสงสดเมอป พ.ศ. 2543 จำนวนผ
ปวย 14,285 รย เสยชวต 362 รย ซงป พ.ศ. 2552 พบจำนวนผปวย 5,439 รย และหลงจกป พ.ศ. 2559 เปนตนม จำนวนผปวยมแนวโนมเพมขนเฉลยปละ 3,000 รย โรคนมกเกดกรระบดในชวงฤดฝน (พ.ค. – ม.ค.) ของทกป โดยภคตะวนออกเฉยงเหนอจะพบผปวยสงชวงเดอนมถนยน - กนยยน สวนภคใตจะพบผปวยสงชวงเดอนพฤศจกยน - มกรคม
สำหรบขอมล ป พ.ศ. 2562 ตงแตวนท 1 มกรคม – 30 สงหคม พบจำนวนผปวย 1,314 รย เสยชวต 16 รย คดกรณวผปวยจะมจำนวนเพมขน ตงแตเดอนกรกฎคม 2562 จนถงมกรคม 2563 เนองจกประเทศไทยจะมฝนตกมกจนถงชก
พนทเสยงภคใตเปนภคทพบอตรปวยสงสด รองลงมคอ ภคตะวนออกเฉยง
เหนอ โดยเขตทพบอตรปวยมกทสด เปนพนทเขต สคร. 1, 7-12 และจงหวดทพบอตรปวยสงสดในรอบ 5 ปทผนม (ป 2557-2561) อยในภคตะวนออกเฉยงเหนอ 7 จงหวด ไดแก ศรสะเกษ กฬสนธ เลย สรนทร
มหสรคม ยโสธร นครรชสม ภคใต 8 จงหวด ไดแก ระนอง พงง นครศรธรรมรช ตรง ยะล พทลง กระบ สงขล และภคเหนอ ไดแก นน
กลมเสยงรอยละ 70 ของผปวยทงหมดเปนกลมวยทำงน อยระหวง 25-65
ป ไดแก เกษตรกรททำน ทำสวน (สวนผลไม สวนยงพร สวนปลม) หปลในแหลงนำธรรมชตทมเชอปนเป อน คนเลยงสตว ผทประสบอทกภยหรออศยอยในพนทนำทวมขง นกทองเทยวทเดนลย/วยนำในจดเสยง และสวนใหญมพฤตกรรมเสยง ไดแก กรไมสวมรองเทบทเมอตองลยนำหรอสมผสนำเปนเวลนน กรสมผสแหลงนำบอยครงหรอแชนำเปนเวลหลยชวโมง กรมบดแผลทผวหนง และอยในพนทนำทวมขง หรอมกจกรรมหปลในแหลงนำธรรมชต
ปจจยสำคญททำใหผปวยมอกรรนแรงหรอเสยชวต คอ เมอมอกรปวยระยะแรกผปวยมกจะ
- จะไปพบแพทยทคลนก (รอยละ 50) - ซอยจกรนขยยมรบประทนเอง (รอยละ 40) - เขรบกรรกษทโรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล (รอยละ 20) - และเขรบกรรกษทโรงพยบลแตไดรบกรวนจฉยวเปนโรคอน
(รอยละ 10)
2. สาเหตของโรคเกดจกกรตดเชอแบคทเรยชนดสไปโรขตขนดเลก ชอว เลปโตสไป“
ร เชอเลปโตสไปรชนด”ทกอใหเกดโรค เปนเชอทตองกรควมชน ออกซเจน อยในนำทมคเปนกลง (pH 7.0-7.4) และอณหภมทเหมะสม 28-30 องศเซลเซยส
3. วงจรของโรค / การตดตอ
เชอเลปโตสไปรสมรถตดตอมสคนไดโดย1. ทงตรง จกกรสมผสกบอวยวะทตดเชอของสตวทปวยหรอเปน
สตวรงโรค2. ทงออม เมอคนไปสมผสกบนำหรอดนทปนเป อนเชอจกปสสวะ
ของสตว เชอจะไชเขทงผวหนงทมรอยแผลหรอเยอบ เชน ต จมก ปก นอกจกนยงตดตอทงกรกนอหรหรอนำทปนเป อนเชอ
4. อาการและการรกษา
สตวเลยง / ปศสตว
เชออาศยอยในนำา ดนทชนแฉะ
หน / สตวปา
อาการ เมอเชอเขสรงกยจะมระยะฟกตวเฉลย 10 วน (5-14 วน) หลงจกตดเชอผปวยจะมอกรแตกตงกน ขนกบสยพนธ ปรมณเชอทไดรบ และควมสมรถของรงกยในกรตอตนเชอ ทงน ผตดเชอสวนใหญจะไมมอกรทงคลนก สวนผปวยทมอกร ระยะแรกมกมไขเฉยบพลน หนวสน ปวดเมอยกลมเนอ โดยเฉพะทกลมเนอหลง โคนข และนอง ปวดศรษะรนแรง ตแดง คลนไส อเจยน และปวดทอง ในรยทมอกรรนแรงอจมภวะไตวย กรหยใจลมเหลว หรอเลอดออกผดปกตตมอวยวะตงๆ เชน อเจยนเปนเลอด ถยอจจระเปนสดำ ไอเปนเลอดสด และอกรดซน เปนตน
การรกษา โรคนรกษโดยกรใหยปฏชวนะทรวดเรวและเหมะสม กรรกษตม
อกรเพอแกไขควมผดปกตและภวะแทรกซอน รวมกบกรรกษประคบประคอง กรใหยปฏชวนะโดยเรวทสด จะชวยลดควมรนแรงและปองกนอกรแทรกซอนของโรคได ผปวยทมอกรออนถงปนกลง อจเลอกใชยดงน
Doxycycline กน 100 มลลกรม วนละ 2 ครง นน 7 วน (กรณทไมสมรถแยกไดวผปวยตดเชอเลปโตสไปโรซสหรอสครบทยฟส ควรเลอกใช Doxycycline แทนกรใช Penicillin)
Amoxycillin กน 500 มลลกรม ทก 6 ชวโมง นน 5-7 วน ขอพงระวง หกไปพบแพทยลช (กรณรกษลชกว 3 วนหลง
ปรกฏอกร มกพบภวะแทรกซอนทเปนสเหตของกรเสยชวต)5. วธการปองกนโรคภาวะปกต ประชชนยดหลก 4 ลด ปลอดภยจกโรคฉหน
1.ลดหน โดยกรกำจดหนและทำควมสะอดบนเรอน2.ลดสมผส หลกเลยงกรลงนำทเปนจดเสยง หกจำเปนตองลยนำยำ
โคลนควรสวมรองเทบท3.ลดการเสยชวต หกมไข ปวดศรษะรนแรง ปวดกลมเนอโดยเฉพะท
โคนขหรอนอง ควรรบไปพบแพทยทนท4.ลดการระบาด เมอพบผปวยรบแจงเจหนทสธรณสขทนท เพอ
ทำกรสอบสวนควบคมโรคไมใหแพรระบด หกผปวยไปพบแพทยเรว ไดรบกรรกษทถกตองและทนเวล จะชวยลดภวะแทรกซอนและปองกนกรเสยชวตได
ภาวะนำาทวม
หลกเลยงกรเดนลยนำ หกจำเปนตองเดนลยนำ ควรสวมรองเทบทหรอถงพลสตกสะอดทหไดในพนท ปองกนไมใหเทสมผสนำโดยตรง หมนลงมอดวยนำและสบบอยๆ และอบนำชำระรงกยทนทหลงจกเสรจจกกรทำงนหรอลยนำหกมอกรไขสงเฉยบพลน ปวดศรษะ ปวดเมอยตมตว ใหรบไปพบแพทยโดยเรวทสด
การปองกนการเสยชวตผปวย ไปพบแพทยเรว เมอพบอกรสงสยโรคเลปโตสไปโรสส (มไข
เฉยบพลน ปวดศรษะ ปวดเมอยกลมเนอโดยเฉพะทนองและโคนข หลงจกมกรลยนำ/แชนำ/ยำโคลน)แพทย วนจฉยโรคไดถกตอง รวดเรว ใหกรรกษผปวยอยงถกตองเหมะสม
2.5 แบบทดสอบความร อสม. เกยวกบการปองกนโรคเลปโตสไปโรสสหรอโรคไขฉหน
สวนท ๑ โปรดทำเครองหมย ลงใน หรอชองวงใหสมบรณตมควมเปนจรงมกทสดเพศ ๑.ชย ๒.หญงทนอย........................ปทนเรยนจบชนใด ๑.ไมไดเรยน ๒.ประถมศกษ ๓.มธยมศกษ ๔.ปรญญตร ๕.สงกวปรญญตรอชพหลกของทนคอ ๑.ทำน ๒.ทำไร ระบ.................... 3.ทำสวน ระบ.................... 4.เลยงสตว 5.หปล 5.คขย ๔.รบจงทวไป ๕.รบรชกร/รฐวสหกจ ๖.อนๆ ระบ........................ในรอบปทผนม หมบนของทนมผปวยเปนโรคไขฉหนหรอไม ๑.ไมม ๒.มทนหรอญตพนองของทนเคยปวยเปนโรคไขฉหนหรอไม ๑.ไมเคย ๒.เคย
สวนท ๒ โปรดทำเครองหมย ลงใน ใหตรงกบสงททนทรบ
ขอท
คำาถามถก
ผด
ไมทราบ
1 โรคไขฉหน เกดจกกรตดเชอแบคทเรยทปนมกบเยยวของสตว √
2 หนเปนสตวเพยงชนดเดยว ทนำเชอโรคไขฉหนมสคนได √3 วว ควย และหม สมรถนำเชอโรคไขฉหนมสคนได √4 ปยและยฆหญ สมรถนำเชอโรคไขฉหนมสคนได √5 โรคไขฉหนตดตอไดโดยเชอจะไชเขทงบดแผล หรอ
ผวหนงทออนนมจกกร แชนำนนๆ √
6 โรคไขฉหนตดตอไดโดยกรกนอหรหรอนำทปนเปอนเชอ √
7 คนททำน ทำสวน หรอหปลในแหลงนำทมเชอ มโอกสเสยงเปนโรคไขฉหนได √
8 คนทประสบภยนำทวม มโอกสเสยงเปนโรคไขฉหนได √9 คนทปวยเปนโรคไขฉหน สวนใหญจะมอกรไขสง ปวด
หวมก และปวดกลมเนอโดยเฉพะโคนขและนอง √
10 หกมอกรสงสยโรคไขฉหน ควรซอยมกนเองกอน √11 คนทปวยเปนโรคไขฉหนแลวไปพบแพทยช มโอกสเสย
ชวตได √
12 คนทปวยเปนโรคไขฉหนแลว จะไมเปนซำอก √13 กรใสรองเทบท ขณะเดนลยนำยำโคลนหรอเขไปใน
พนทนำทวมขง ชวยปองกนโรคไขฉหนได √
14 กรรบลงมอ ลงเท อบนำทนท หลงแชนำหรอลงนำ ชวยปองกนโรคไขฉหนได √
15 กรกำจดหนบรเวณบนและสถนททำงน ชวยปองกนเชอโรคไขฉหนได √
2.6 ใบความร เรอง โรคไขมาลาเรยไขมาลาเรย (Malaria) คอ โรคตดเชอทเกดจกเชอโปรโตซวในกลม
พลสโมเดยม ซงเขสรงกยไดโดยกรกดของยงกนปลองตวเมย ซงเปนวธธรรมชตทพบมกหรอกรตดตอจกแมสลก ไขมลเรยยงมชอเรยกอนๆทแตกตงกนไปตมลกษณะฤดกลเกดโรคหรออกร เชน ไขจบสน ไขป ไขดง ไขดอกสก ไขปง เปนตน
ไขมาลาเรยพบมากแถบพนทปาเขาซงมยงนำาเชอมาลาเรยอาศยอย ยงกนปลองนำาเชอไขมาลาเรย ออกหากนตงแตตะวนตกดนกระทงรงเชา ยงนำไขมลเรยโดยกรกดคนทเปนมลเรย แลวดดเลอดทมเชอเขไปเตบโตในตวยง 10 ถง 12 วน เมอยงกนปลองตวนไปกดคนอนๆ กปลอยเชอเขสกระแสเลอด คนทโดนกดกจะปวยเปนมลเรย
เมอคนถกยงกนปลองกดและปลอยเชอมาลาเรยเขากระแสเลอด จะไมมอกรทนท เชอมลเรยตองใชเวลเจรญเตบโตในตวคนประมณ 10-14 วน คนทปวยเปนไขมลเรยจะมอกรไข หนวสน ปวดหว
เชอมาลาเรยทกอโรคในคนม 5 ชนด พบในประเทศไทยทกชนด1. พลสโมเดยม ฟลซปรมหรอ พเอฟ (Plasmodium falciparum
หรอ Pf) เปนเชอมลเรยทอจกอใหเกดอกรรนแรง ถงแกชวตไดหกไมไดรบกรรกษอยงทนทวงท
2. พลสโมเดยม ไวแวกซ หรอ พว (Plasmodium vivax หรอ Pv)3. พลสโมเดยม มลรอ หรอ พเอม (Plasmodium malariae หรอ
Pm)4. พลสโมเดยม โอวเล หรอ พโอ (Plasmodium ovale หรอ Po)5. พลสโมเดยม โนไซ หรอ พเค (Plasmodium knowlesi หรอ Pk) ประวตทตองสงสยไขมาลาเรย - เปนผทมประวตอศยหรอเดนทงมจกพนทแพรเชอไขมลเรย - เปนผทเคยปวยเปนไขมลเรยในระยะเวล 3 เดอน
อาการทตองสงสยไขมาลาเรย - อาการไข โดยมระยะฟกตว (ระยะเวลาทปรากฏอาการหลงจากถก
ยงกด) แตกตางกนแลวแตชนดของเชอมลเรย โดยทวไปประมณ 1 - 2 สปดห อกรมกประกอบดวยปวดศรษะ ออนเพลย ไมมเรยวแรง ไมสบยในทองหรอปวดทอง ปวดกลมเนอและขอ รวมกบไข หนวสน เหงอออก เบออหร คลนไส อเจยน ในผปวยเดกอจซม รบประทนอหรไดนอยหรอไมได ไอ ซด ตบมมโตกรณเปนมาลาเรยรนแรง
- ระดบสตสมปชญญะอจลดลงหรอหมดสต ออนเพลยมก ชก เหนอยหอบ หยใจเรว ชอก ตเหลองตวเหลอง ปสสวะออกนอยหรอไมมปสสวะ ปสสวะมสเขม มภวะซดมก อาจดำาเนนไปสระยะรนแรงขนและเสยชวตได หกไมไดรบกรรกษหรอไดรบกรรกษทไมเหมะสม
วงจรของอาการไขมาลาเรยยงกนปลองนำาเชอมาลาเรย
ยงทสมรถแพรเชอมลเรยได คอยงกนปลองเพศเมยเทนน ทเรยกยงกนปลองเนองจากเวลาทยงกดคน มนจะเกาะโดยยกสวนทองขนทำามมกบผวหนง ยงเพศเมยมปกทเปนทอแหลมสำหรบดดเลอดจกคนเพอเอโปรตนในเลอดไปสรงไข ออกหเหยอเวลกลงคนดดกนเลอด กระบวนกรนตมปรกตคนทถกกดไมรตว เนองจกยงปลอยนำลยออกมเพอเปนยช ในนำลยมเชอมลเรยซงยงไดจกกรไปกดคนทมเชอระยะตดตอมกอน
ยงกนปลองชนดทเปนพาหะนำาเชอมาลาเรยในประเทศไทยไดแก- ยงกนปลองไดรส พบไดทกภคในพนทปเขพนทบกเบก เชน สวน
ยงพรหรอสวนผลไมทตดกบป เพาะพนธตมแองนำขงในป แองนำซมนำซบและแองนำขงตมลำหวยในฤดแลง ยงกลมนยงปรบตวใหขยยพนธในบอนำ และทเกบนำ ในพนทสวนยงพร สวนผลไม
- ยงกนปลองกลมมน มส พบไดทกภคในพนทป เชงเขสวนยงพร เพาะพนธตมลำหวยหรอลำธรขนดเลกทไหลชทมวชพชขน ม แสงแดดสองถง หรอแองนำซมนำซบและแองนำขงตมลำหวยในฤดแลง
ยงกนปลองไดรส ยงกนปลองมนมสยงกนปลองชนดทเปนพหะนำเชอมลเรย
การควบคมยงกนปลอง
กรควบคมยงกนปลองซงเปนพหะนำไขมลเรย มวตถประสงคสมประกร คอ 1.เพอลดควมหนแนนของยงพหะ 2.เพอลดอยขยของยงพหะ 3.เพอลดกรสมผสระหวงคนและยงพหะ เมอจำนวนยงลดลง คนกจะถกกดนอยลง ลดโอกสกรแพรโรคไขมลเรยลงไดเชนกน กรควบคมยงกนปลองมหลยวธ เชน
การใชมงชบสารเคม หรอมงชบนำายา วธนมงหวงในกรควบคมยงพหะตวเตมวย มงทชบสรเคมม ฤทธขบไลและฆยงของมงแบบชบสำเรจรปอยไดไมนอยกว 3 ป สวนมงทนำมชบในพนทอยไดนน 6 เดอน – 1 ป ขนกบชนดและรปแบบของสรเคม
การพนเคมใหมฤทธตกคางบนพนผว อครบนเรอนกระทอมเพงทพกอศย พนเฉพะพนผวทยงพหะชอบเกะพกเชน ฝผนง เส หลงคและเพดนทมระดบตำกว 3 เมตร ยงจะไดรบสรเคมผนทงขบรเวณเยอออนตงๆเมอมกรเกะบนพนผวซงทำใหยงตยในทสด
กรใชมงชบสรเคมคลมเปล กรพนเคมชนดมฤทธตกคง
การตรวจหาเชอมาลาเรยเพอปองกนมใหอกรรนแรงขน ผปวยมลเรยทกรยจะตองไดรบกร
ตรวจวนจฉยหเชอมลเรยในเลอดโดยเรวทสด ซงมวธกรดงน กรตรวจหเชอมลเรยในฟลมเลอดดวยกลองจลทรรศน เปนวธ
มตรฐนและสมรถนบปรมณเชอมลเรยในเลอดได ตรวจไดในสถนบรกรสธรณสขระดบตงๆ เชน มลเรยคลนก โรงพยบล
กรตรวจโดยใชชดตรวจอยงเรว มใหบรกรในบงสถนบรกรสธรณสข เชน มลเรยชมชน โรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล เปนตน
วธการตรวจเลอดหาเชอมาลาเรย
หนวยงานและสถานททใหการรกษาไขมาลาเรย มดงตอไปนมลเรยคลนก มลเรยชมชน โรงพยบลสงเสรมสขภพตำบล
(รพ.สต.) โรงพยบล และโรงพยบลคณะเวชศสตรเขตรอน กรงเทพมหนครการรกษามาลาเรย
ยรกษมลเรยตองใหตมผลกรตรวจเลอดและชนดเชอมลเรยเทนน ตองกนยใหครบตมจำนวนทใหไป หกมอเจยนหลงกนย ใหรบแจงเจหนท หรอหกกนยแลว มอกรผดปกต เชน อกรรนแรงขน ปสสวะสชหรอสโคก ใหไปโรงพยบลและนำยรกษมลเรยไปดวย ยทใชในกรรกษจะแตกตงกนดงน
- ผปวยมลเรยพเอฟ กนยสตรผสมอนพนธอรตมซนน 3 วน รวมกบยไพรมควน 1 ครง
- ผปวยมลเรยพวและพโอ กนยคลอโรควน 3 วน รวมกบยไพรมควน 14 วน
- ผปวยมลเรยพเอม กนยคลอโรควน 3 วน - ผปวยมลเรยพเค กนยคลอโรควน 3 วน ** ผปวยทอยนอยกว 1 ป หรอนำหนกนอยกว 11 กก. หรอหญง
ตงครรภ ตองสงตอไปรบบรกรในโรงพยบลชมชนขนไปการมาตรวจตามนด
ผปวยมาลาเรยชนดฟลซปารม จะไดรบกรนดเจะเลอดเพอตรวจหเชอมลเรยและตดตมผลกรรกษจำนวน 4 ครงคอ ในวนท 3-7-28-42 หลงจกไดกนยรกษมลเรย
ผปวยมาลาเรยชนดไวแวกซ จะไดรบกรนดเจะเลอดเพอตรวจหเชอมลเรยและตดตมผลกรรกษจำนวน 4 ครงคอ ในวนท 14-28-60-90 หลงจกไดกนยรกษมลเรยการปองกนตนเองจากยงกดและไขมาลาเรย
การนอนในมงธรรมดา มงชบนำายา หรอ มงชบนำายาคลมเปล เพอปองกนยงกดแลวทำใหเปนไขมลเรย ตองอยลมตรวจสอบอยใหมงมรหรอรอยขด หกพนบนมชองวงใหมเสอหรอทนอนรองกนยงกด กรดแลซกลงมงชบนำยใหซกเฉพะทเป อนดวยนำสบออนๆ หมใชผงซกฟอกหรอสรกดลงซงจะมผลทำใหฤทธของนำยทชบลดลงได
การใชผลตภณฑทากนยงซงมคณสมบตในกรปองกนไมใหยงมกดทตมรงกยสวนทอยนอกเสอผ ตองทบรเวณทมโอกสจะถกยงกดใหทวถง ไดแก แขนขใบหหลงคอหรอสวนทอยนอกเสอผ ควรมฤทธขบไลยงนนไมนอยกว 6 ชวโมง สรออกฤทธมหลยชนด สรออกฤทธชนด DEET ใหใชในเดกอย 4 ปขนไป สวนเดกอย 2 ปหรออยนอยกวควรใชผลตภณฑสรสกดพชสมนไพร เชน ตะไครหอม มะกรด เปนตน หรอสรออกฤทธชนด IR3535 ซงมควมปลอดภยตอเดกมกกว
การสวมเสอผาปกปดรางกายใหมดชด เพอปองกนยงกด ใหสวมใสเสอแขนยวและกงเกงขยว เสอผควรมควมหนพอเพยงและหลวมเลกนอยไมกระชบตดรงกยเพอกนยงกด สของเสอผกมสวนในกรลดยงกดไดเชน เสอผสออนดงดดควมสนใจยงไดนอยกวผทมสดำ
การใชยาจดกนยง เมอใชจดไฟแลวสมรถระเหยสรออกฤทธขบไลและฆยงได
การคนหาผปวยเชงรก เจหนทสธรณสขเขไปคนหผปวยเชงรกในกจกรรมดงน
1. กรเจะเลอดประชกรเมอพบผปวยในหมบนทมกรแพรเชอ (A) จะมกรใหเจะเลอดผอศยอยในบนผปวยและเพอนบนทอศยอยรอบบนผปวยทกคนอยงนอย 50 รย หรอไมตำกว 10 หลงคเรอนภยในรศม 1-2 กโลเมตรและใหเจะเลอดผทเดนทงไปทงไปทำกจกรรมหรอพกคงแรมรวมกบผปวยทกคน
2. เจะเลอดประชกรกลมเสยงทอยในหมบนทมกรแพรเชอ (พนท A) หรอผทเคยเดนทงไปในพนทเสยงในเวลกลงคนภยใน 2 สปดห
ใหเจะเลอดประชกรทกคนทเขเกณฑดงกลว
2.6 แบบทดสอบความร เรอง โรคไขมาลาเรย
ชอ.....................................สกล.................................................... กอนการอบรม หลงการอบรมวนททำาแบบทดสอบ ............../..................................../.................
คำาชแจง ใหวงกลมรอบอกษร ก.-ง.เลอกขอคำตอบทถกตองเพยงขอเดยวในแตละคำถม
1.ขอใดคอกรตดตอของโรคไขมลเรย(ก).ยงมเชอมลเรยมกดข.เลอดทมเชอมลเรยมเปอนตวค.กรดมนำทมเชอหรอไขยงง.กรสมผสกบผปวย
2.ขอใดไมใชแหลงเพะพนธพหะนำเชอโรคไขมลเรยก.ลำธรลำหวย นำใสไหลรนแสงแดดสองถง ข.แองนำขง สวนผลไมหรอสวนยงพร (ค).นำเนขงง.รอยเทสตวในป
3.ขอใดคอชวงเวลเสยงตอกรเปนตดเชอโรคไขมลเรยก.สยๆชวงมแดดข.ตลอดวน(ค).ตงแตหวคำจนสวง ง.ถกทกขอ
4.ขอใดคอเชอมลเรยทมควมรนแรง ซงอจทำใหผปวยเสยชวตได
(ก).พลสโมเดยม ฟลซปรม (พ เอฟ)ข.พลสโมเดยม มลรเอ (พ เอม)ค.พลสโมเดยม ไวแวกซ (พ ว)ง.พลสโมเดยม โอวเล(พ โอ)
5.ขอใดไมใชอกรของมลเรยก.จบไข หนวสนข.ปวดหว (ค.)มเลอดออกเปนจดๆตมผวหนงง.ครนเนอครนตว
6.ขอใดเปนกรปองกนมลเรย(ก.)นอนในมงข.กนยพรเซตตมอลทกครงทมไขค.ดมนำตมสกง.กนยปองกนมลเรย
7.ขอใดคอวธกรใดทจะทรบไดวเปนโรคไขมลเรยหรอไมก.ตรวจปสสวะ(ข.)ตรวจเลอดค.เทยบอกรกบคนทเคยเปนมกอนง.สงเกตกรจบไข
8.ขอใดถกตองในเรองกรกนยรกษโรคไขมลเรยก.เมออกรดขน ใหหยดกนยรกษมลเรยข.หกมคนทอกรคลยกน แบงยใหกนได(ค.)ตองกนยรกษมลเรยใหครบง.หกกนยแลวปสสวะสคลำเขม ยงไมตองหยดย
9.ขอใดคอควมสำคญของกรมตดตมกรรกษ(ก.)เพอตรวจสอบวเชอมลเรยถกกำจดแลว
ข.เพอตรวจสอบวธกรกนยค.เพอตรวจสอบจำนวนยทกนง.เพอยนยนชนดเชอมลเรย
10.ขอใดคอบทบทกรเฝระวงโรคไขมลเรยของ อสม.ก.รยงนใหเจหนทผรบผดชอบทรบเมอมผสงสยวเปน
โรคไขมลเรยข.แนะนำใหผสงสยวเปนโรคไขมลเรยใหเจะเลอดค.ใหควมรเรองกรปองกนและอกรของโรคไขมลเรย
แกกลมเสยง(ง.)ถกทกขอ
วชาท 2 การ เฝาระวง ปองกน ควบคมไมใหเกดโรคในพนท
ศกษาความรเพมเตม หรอเมอมปญหาตดตอไดท1 การเฝาระวง ปองกน และควบคมโรคไขเลอดออก ชดความร (สอการเรยนร) สำาหรบ อสม.หมอประจำาบาน เวบไซต กองโรคตดตอนำาโดยยงลาย https://ddc.moph.go.th/th/site/office/view/thaivbd
คลกท https://drive.google.com/drive/folders/17Qg_tv3DZnzcupuEN_w7yoXVU9_B4JcJ
เอกสารอางองคมอกรจดกรโรคตดตอทมยงลยเปนพหะ สำหรบ อสม., 2559 สำนกโรคตดตอนำโดยแมลง กระทรวงสธรณสขคมอวชกรโรคตดเชอเดงกและโรคไขเลอดออกเดงก ดนกรแพทยและสธรณสข , 2558 สำนกโรคตดตอนำโดยแมลง กระทรวงสธรณสขพระรชบญญตโรคตดตอ พ.ศ.2558, 2560 ศนยกฎหมย กรมควบคมโรคกรแกไขปญหโรคไขเลอดออกอยงยงยน, 2561 รศ.ดร.จรวย สวรรณบำรง มหวทยลยวลยลกษณแนวทงกรพยบลผปวยไขเลอดออก, 2559 สถบนสขภพเดกแหงชตมหรชน กรมกรแพทย กระทรวงสธรณสขแนวทงกรปฏบตงนเฝระวง ปองกน ควบคมโรคไขเลอดออก ตมพระรชบญญตควบคมโรคตดตอ พ.ศ.2558รายชอผจดทำา ปรกษาเพมเตม/ตดตอเปนวทยากร/ขอรบสอไดท
1.พญ.ชวนนท เลศพรยสวฒน ผอำนวยกรกองโรคตดตอนำโดยแมลง 0 2590 3145
2.นยแพทยอภญญ นรมตสนตพงษ รองผอำนวยกรกองโรคตดตอนำโดยแมลง 0 2590 3039
3.ดร.สภวด พวงสมบต หวหนกลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3108 4.นงสธร พลถน หวหนกลมยทธศสตร 0 2590 3237 5.ดร.วโรจน เลงรกษ กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3139 6.นยอนนต พระจนทรศร กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3132 7. นงสวชตสด เนตกล กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 7.นงสวธรวด กอพยคฆนทร กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 8.นงสวรตนพร บญมปอม กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 9.นงสวทพยรตน ผลใบ กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 10.นงสวณฐธภรณ เทพวไล กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 11.นงสวประภรตน พรมเอยง กลมโรคมลเรย 0 2590 3102 12.นยพงศกร สดกร กลมกฏวทยและควบคมแมลงนำโรค 0 2590 3140 13.นงสวพชรย กจชม กลมยทธศสตร 0 2590 3135 13.นงสวปรมล ออนมะเสน กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3104 14. นยคนวฒน เลศวไล กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3132 15. นยสวยถก ชตมนตร กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3105 16. นงสววสน ทองแจง กลมโรคตดตอนำโดยยงลย 0 2590 3105
2. การปองกน ควบคมและ ดแลรกษาวณโรค
- กองวณโรค กรมควบคมโรค
3. การเฝาระวง ปองกน ควบคมโรคพษสนขบา- สอกรสอนเรองพษสนขบ
http://r36.ddc.moph.go.th/r36/uploads/document/57b87fc0ded5c.pdf
- วดทศนเรองโรคพษสนขบตงๆ ในชอง รกน ทนโรคhttps://www.youtube.com/watch?
v=MRrz1NgxWs84. การเฝาระวง ปองกน ควบคมไมใหเกดโรคพยาธใบไมตบ
- สอกรสอนเรองพยธใบไมตบและพยธอนๆตมลงค
- วดทศนเรองโรคพยธใบไมตบและมะเรงทอนำดตมลงคhttps://www.youtube.com/watch?v=6gccR8iA8Wo&t=140shttps://www.youtube.com/watch?v=B4pP8g8aoa8&t=7shttps://www.youtube.com/watch?v=TVuauAPY0GQ&t=57shttps://www.youtube.com/watch?v=2u9A9gN-9Uk
ผจดทำ : กลมโครงกรตมพระรชดำรฯ กองโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรคผประสนงน : 1. นงอรนถ วฒนวงษ นกวชกรสธรณสขชำนญกรพเศษ โทร. 02-590-3180
Email : [email protected] 2. นงทองร กอผจญ นกวชกรสธรณสขชำนญกร โทร. 02-590-3180
Email : [email protected]
5. การเฝาระวง ปองกน ควบคมโรคเลปโตสไปโรสส- สอกรสอนเรองโรคเลปโตสไปโรสสhttps://www.riskcomthai.org/2017/detail.php?
id=35968&m=media&gid=1-004-004- วดทศนเรองโรคเลปโตสไปโรสส
https://youtu.be/yjZS9M0-_CQhttps://youtu.be/3BRL_qhllJs
ผจดทำ : กองโรคตดตอทวไป กรมควบคมโรค
ผประสนงน : นงรตน ธระวฒน นกวชกรสธรณสขชำนญกรพเศษ โทร 0 2590 3176
Email: [email protected] กรตดตมกรกนย กรคนหผปวยและกรเฝระวงควบคมโรคไขมลเรย
- โรคมลเรย กรปองกน รกษควบคม https://www.youtube.com/watch?
time_continue=4&v=oorhj1TAJUM - กรสงเสรมกรรบประทนยมลเรยไวแวกซ
ตอนท 1 สเหตกรตดตอของโรคมลเรย ควมแตกตงของไวแวกซhttps://www.youtube.com/watch?
time_continue=1&v=o0IrqJHWuRIตอนท 2 อกรและกรรกษชนดไวแวกซhttps://www.youtube.com/watch?v=DRKI342nnu0ตอนท 3 กรรบประทนยมลเรย ชนดไวแวกซ 14 วนhttps://www.youtube.com/watch?v=bbHCwo_AYBcตอนท 4 กรมตรวจตมนดhttps://www.youtube.com/watch?v=sUhtAEDFuEAตอนท 5 กรปองกนตนเองจกโรคไขมลเรยhttps://www.youtube.com/watch?v=SMIZkix966Uโปสเตอร
https://ddc.moph.go.th/th/site/office_newsview/view/868https://ddc.moph.go.th/th/site/office_newsview/view/871
ควมรเรองไขมลเรย สำหรบอสสมครสธรณสข
https://drive.google.com/file/d/1T5uOJCKo1yit8HlGG4ZwB2WBGlflSudP/view
- กองโรคตดตอนำโดยแมลง กรมควบคมโรค
