Baština sjeveroistočne Bosne VIII

111

Alija HAMZIĆ, prof.

PET STOTINA GODINA ISLAMSKE VJERSKE TRADICIJE U KORAJU

Naselje Koraj smješteno je u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine u

trouglu između gradova Tuzle, Brčkog i Bijeljine, na prelomu ravne Posavine i krajnjih

sjevernih ogranaka planine Majevice. Područje Koraja naseljeno je još od praistorije, o

čemu svjedoče i ostaci neolitskog naselja Varoš, koje je pripadalo vinčanskoj fazi

neolitske civilizacije. U vrijeme srednjovjekovne bosanske države u njenoj

administrativnoj podjeli postojala je župa Koraj, koja se prostirala na krajnjem

sjeveroistoku velikih župa Usora i Soli i sjeverno do rijeke Save. Najstariji pisani

dokument o imenu naselja je stećak pronađen kao uzglavni nišan na Agića mezarju, koji

prema nalazima stručnjaka potiče s početka desetog stoljeća, na kome je uklesan naziv

baštine Koraj.

Poznato je da su Osmanlije postepeno osvajale bosansko kraljevstvo, pa je i ovo

područje definitvino potpalo pod tursku vlast 1512. godine, kada je administrativno

pripalo već formiranom zvorničkom sandžaku, u okviru koga je formirana nahija Koraj

koja se prostirala se od Bijeljne na istoku do Srebrenika na zapadu. Značaj Koraja iz

početnog turskog perioda potvrđuju i prvi turski popisi ovog područja, iz kojih se vidi

da je korajski godišnji sajam bio značajan za sve okolne nahije gdje takvog sajma nije

bilo i na koji je okolno stanovništvo dolazilo sve do 1580. kada je na temelju carske

zapovijedi korajski sajam premješten u Četvrtkovište (današnja Bijeljina) i tako postalo

kasaba.

Islamska vjerska tradicija u Koraju ima svoje korijene od prvih koraka

prihvatanja islama od strane starosjedilačkog stanovništva, o čemu svjedoče brojne

vjersko-prosvjetne ustanove, džamije, medresa, mektebi, a prva takva je Atik (stara)

džamija sagrađena 1516. godine, čiju godišnjicu obilježavamo ove godine i koja spada

među nekoliko najstarijih džamija u Bosni i Hercegovini. Legenda kaže da je

zapovjednik sultanove vojske vlastitom rukom položio kamen temeljac ovoj bogomolji

u korajskoj Donjoj mahali i da je za njeno trajno izdržavanje odredio prihod tadašnjih

sela Tobuta i Vučjaka. Po sultanovoj naredbi džamijskim vakufom upravljao je neki

Dajanli Mustafa, pratilac sultanove vojske, koji je iznad džamije sagradio dvorac i česmu

Dajankušu, najizdašniju živu vodu u Koraju sve do današnjih dana. Atik džamija u

Koraju »pripada tipu jednoprostornih džamija sa drvenom munarom u Bosni i

Hercegovini« sa različitim varijantama koncipiranja unutrašnjeg prostora, koje je

istraživala Medžida Bećirbegović i među kojima ističe i Atik džamiju u Koraju po svojim

posebnim karakteristikama. Džamija je, prije rušenja od strane srpskih agresora u junu

1992. godine, imala standardno tlocrtno rješenje sa osnovicom prvog dijela džamije 7

x 6,50 x 6 m, a drugog dijela 6 x 3 m. Pričalo se da je bila i drvena veranda 4 x 6,50 m,

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

112

koja je nastradala u požaru kada su hajduci zapalili ovu džamiju, vjerovatno početkom

19. vijeka, kojom prilikom je izgorjela i povelja (berat) izdata od sultana Fatiha.

Građena je od lomljenog kamena i pokrivena četverostrešnim krovom pod crijepom,

temeljnih zidova debljine 90 cm. U prednjem zidu imala je četiri, u desnom dva i lijevom

četiri na ćemer građena prozora veličine 100 x 80 cm. Ulazni trijem je dubine 3 m i

prostor za molitvu veličine 6,6 x 7 m sa prednjim mahfilom i visinom od 4 m. Mahfil je

po cijeloj širini džamije širok 2,5 m. Mihrab je polukružna niša u jugoistočnom dijelu

visine 2,5 m dopunjen pravougaonim okvirom i sve u bijelo okrečeno. Minber je dužine

2,15 m i ukrašen otvorima sa profiliranim lukovima. Minber je stepenasto postolje koje

je postavljeno desno od mihraba i služi za održavanje hutbe u vrijeme glavne molitve

petkom i na Bajram. Ćurs je mala drvena katedra postavljena lijevo od mihraba i služi

za predavača koji tom prilikom sjedi. Munara je drvena, u koju se ulazi sa mahfila,

srednje vitka i visine oko 12 m. Džamija je ranije imala s prednje strane tri nejednaka

otvorena luka, što se može i vidjeti na priloženoj fotografiji iz 1903. godine, koji

predstavljaju njenu posebnu arhitektonsku vrijednost, što je kasnije zazidano i

pokvarilo estetski izgled objekta. Uz džamiju se nalazi prostrano mezarje od oko 5

dunuma, koje je formirano od postanka džamije. U mezarju ima više nišana ukrašenih

raznim ornamentima i dekoracijama, pisanih arapskim pismom i čitljivih. Priča se da je

prvi imam ove džamije bio Kabamandža efendija, koji je došao sa sultanovom ordijom.

Njegov mezar sa dosta velikim nišanom bez natpisa i danas se vidi s desne strane oko

5 m od ulaza u džamiju.

Sl. 1. Rukopis Hfz. Seida Zenunovića

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

113

Posljednjih više od sto godina imamsku dužnost su obavljali imami iz porodice

Zenunović: Derviš ef., Osman ef., Hafiz Seid ef., Arif ef. i Abdulgafar ef. Po pričanju

potomaka porodice, Zenunovići su prije oko 200 godina doselili u Koraj iz Spreče. Hafiz

Seid ef. Zenunović, pjesnik, prevodilac i autor značajnih radova iz oblasti duhovne i

teološke islamistike, vršio je imamsku dužnost u Donjoj Trnavi do 1920. godine, a

poslije toga u ovoj džamiji do svoje smrti 1932. godine. Hafiz ef. Zenunović ostavio je u

rukopisu jedan alhamijado tekst o Hidžri, zatim tekst Mevludska hikaja, Multeka el-

Ebhur (prijevod djela hanefijske pravne škole), preveo je Kur'an, spjevao je Mevlud

1929. koji je štampan arapskim pismom na bosanskom jeziku i dva vefata, »Smrt

hazreti Muhameda pejgambera s.a.v.s« i »Smrt hazreti Fatime r.a«. Djelo Seid ef.

Zenunovića i danas zaokuplja interes islamistike i bošnjačke kulturne historije, pa je

njegovom djelu 1996. posvećen simpozij u organizaciji KDB »Preporod« iz Zenice i

Fakulteta islamskih nauka iz Sarajeva, a profesor ovog fakulteta Dr. Omer Nakičević

objavio je značajnu monografiju o njegovom djelu u kojoj se ističe da je ef. Zenunović

autor značajnih originalnih radova ili prijevoda u tri najznačajnije naučne discipline

islamistike.

Atik džamija ima u svom vakufu jednu njivu od 1,5 dunum, harem Dajankuša od

5 dunuma, lokaciju medrese 300 m/2, imamsku kuću sa 1 dunumom zemlje i njivu Brdo

od 7,5 dunuma. Prema izvještaju o proračunima vakufa za 1889. godinu prihod ove

džamije od vakufa bio je 327 kruna. U neposrednoj blizini ove džamije postojao je

sibjan-mekteb koji je zapaljen 1941. godine od majevičkih četnika. Mualim ovog

mekteba bio je redovno imam Atik džamije. Atik džamija je do temelja spaljena i

porušena juna mjeseca 1992. godine od strane srpskih agresorskih formacija i

obnovljena je na istom mjestu sa drugačijim arhitektonskim rješenjem koje ne

odražava ambijent nekadašnjeg mahalskog okruženja.

Sl. 2. Atik džamija 1903. godine

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

114

Čaršijska džamija u Koraju dominira centralnim dijelom čaršije u okruženju

drugih čaršijskih objekata, dućana, zanatskih radnji, čitaonice, biblioteke, opštine, kako

je to izgledalo prije 1941. kada je naselje spaljeno od strane majevičkih četnika, što se

ponovilo u još brutalnijem obliku 1992. kada je i džamija do temelja srušena. U jednom

turskom popisnom defteru za bijeljinski kadiluk, kome je Koraj administrativno

pripadao, spominje se 1825. godine »mesdžid u Koraju koji je podigao narod«. U tom

dokumentu doslovno stoji: »Kako je taj mesdžid u stvari pretvoren u džamiju potrebno

je da se postavi imam i hatib da bi se, osim pet dnevnih molitvi, mogla obavljati džuma,

kao i bajramska molitva. Zbog toga je na prijedlog kadinog naiba Mehmed Emina,

postavljen za imama i hatiba Osman halifa, sin Mehmedov«. Iz ovoga možemo zaključiti

da je u početku to bio mesdžid, dosta ranije sagrađen, a da je kasnije, dograđivanjem

munare, pretvoren u džamiju. Graditelj je izveo veoma ukusan stil i oblik ove džamije.

Građena je od lomljenog kamena i pokrivena četverostrešnim krovom pod crijepom.

Osnovica džamije, bez sofa, je pravougaonik sa stranicama 10,20 x 9 m, a debljina

zidova je 80 cm. Imala je drvenu munaru visoku oko 15 m, koja je zamijenjena novom

munarom od betona visokom 38 m, izgrađenom 1989. godine. U zidu mihraba ima četiri

i sa ulaza četiri prozora veličine 180 x 85 cm. Lijepo građeni mahfil je po širini zida i tri

metra po dužini džamije. Veranda je veličine 9 x 3,10 m sa sedam vodenih slavina.

Džamija je ukrašena lamperijom, bogato zastrta i lijepo osvijetljena sa četiri ukrasna

lustera velike vrijednosti i četiri lijepe starinske lampe. Na spratu iznad verande je

učionica za polaznike vjerske obuke i najsavremenije je bila opremljena.

Harem koji opasuje ovu džamiju sa tri strane je na površini od nešto više od 1

dunuma sa većim brojem nišana, uglavnom nedatiranih. Najstariji datirani nišani

potiču iz vremena poslije 1878. godine. U ovom mezaristanu pokopani su imami ove

džamije: Hadži Osman ef. Begić, Mula Šaćir ef. Begić, Mula Abaz ef. Begić i Ibrahim ef.

Begić. Mujezin ove džamije bio je preko 40 godina Ragib ef. Zenunović. Iz jednog

dokumenta saznajemo da je 1889. godine mutevelija svih džamijskih vakufa u Koraju

bio Mustafaga Murselović. Ovom džematu pripada i mezarje Parlog, površine 6 dunuma

koje se nalazi nedaleko od ove džamije. Džamija je zapaljena u srpskoj agresiji na Koraj

15. juna 1992. godine, od koje je ostala samo ruina sa prepoznatljivom spoljnom

osnovom. Obnovljena je u sasvim drugom arhitektonskom stilu sa dosta visokom

munarom, što opet odudara od nekadašnjeg urbanog ambijenta korajske čaršije.

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

115

Sl. 3. Koraj 1914. (Čaršijska džamija, Osnovna škola i mekteb)

Oko 50 godina imam čaršijske džamije u Koraju bio je Muderis Mehmed ef.

Abdurahmanović. Povodom njegove smrti 1930. godine, u listu «Novo vreme» u broju

10 od 15. marta 1930. godine, objavljen je tekst u kome je istaknut ugled i dobročinstvo

ovog allima koji je uživao u Koraju i okolini, posebno njegov doprinos u radu na

vjerskom uzdizanju i prosvjećivanju mladih generacija. Još kao polaznik mekteba

isticao se svojom bistrinom uma i nadarenošću, pa su ugledne i imućne korajske

čaršinlije odlučile da ga pošalju u Carigrad gdje je završio medresu. Po povratku u Koraj

mještani su ga oduševljeno dočekali i imenovan je mjesnim muderizom-vaizom. Koliko

je značajan njegov doprinos na podizanju islamskog podmlatka i prosvjećivanju mladih

generacija govori podatak da se, za samo četiri godine po austrougarskoj okupaciji BiH,

izborio kod vlasti da se u Koraju 1882. otvori Osnovna škola u kojoj je skoro do svoje

smrti vršio dužnost vjeroučitelja.

Dugogodišnji imam čaršijske džamije bio je i Ibrahim ef. Begić, koji je ovu dužnost

obavljao više od 50 godina. Ibrahim ef. Begić bio je jedna od najuglednijih i

najznačajnijih ličnosti u dugogodišnjoj istoriji Koraja. Rođen je 1889. godine u Koraju

gdje je završio mekteb i medresu, a potom Darul-muallimin u Sarajevu. Potiče iz stare i

ugledne porodice Begića iz Koraja iz koje su i mnogi korajski intelektualci, imami,

kadije, pravnici, profesori, novinari, ljekari, književnici, diplomate. Vršio je dužnost

imama, imama matičara, džematskog imama i hatiba, muallima i vaiza. U odnosu sa

ljudima je bio blag, human i vrlo prijatan, a u službi disciplinovan i pobožan. Kao takav

bio je jedan od najpoštovanijih ljudi u Koraju i široj okolini, cijenjen i poštovan u

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

116

krugovima ilmije i vrhovima IVZ. Naročito se isticao u kulturno-prosvjetnom radu, pa

je još prije I svjetskog rata objavljivao svoje tekstove i sarađivao u listovima «Tarik»,

«Misbah» i «Mualim», koji su štampani arebicom, a poslije 1918. godine njegovi tekstovi

su se mogli pročitati u listu «Novo vreme», «Gajret», zatim «Glasniku IZ» i drugima.

Često je poslije džume pod džamijskom lipom čitao novine naglas svojim džematlijama,

što su zatim zajedno komentarisali. Još od 1912. godine okupljao je grupu omladinaca

i držao im tečaj njemačkog jezika i nabavio im njemačke početnice. Vrlo rano je shvatio

značaj i neophodnost školovanja djece, pa se brinuo o njihovom upućivanju na škole i

fakultete obezbjeđujući im preko dobrotvornih društava razne vrste potpore. Inicijator

je osnivanja čitaonice u Koraju 1919. godine i njen prvi predsjednik.

O duhovnoj atmosferi u kući Ibrahim ef. Begića govori nam i zapis njegovog sina,

akademika Midhata Begića: »Kako mi je i otac bio alhamijado-pisac još prije 1914, te

smo imali ogromnu knjižnicu u kući u Koraju, koju su nam četnici spalili, a Nijemci SS

Handžar divizije dokusurili, ja sam s mojim sestrama čitao sva ta brojna djela, jasno i

narodne muslimanske priče u zasebnoj knjizi, ali još više u Beharu, Biseru, Gajretu i

drugim periodicima muslimanskim, a imali smo ih sve u kompletima i to je bila naša

prva lektira poslije sufare-ilmihala i početnice... Mati je čitala samo te priče uz džuzove

sa finim zlatnim inicijalima i ornamentima. Očeva je glavna lektira bio Al Gazali, koga je

imao cijela, kao i ostale mufesire, sve do Dž. Čauševića, koga sam upoznao još kao dijete,

jer je moj otac bio njegov pristalica i saradnik u njegovim publikacijama, te je taj kršni

čovjek, koji mi je ulivao utisak divnog zaštitnika, bio stalan i često iznenadan gost kod

nas, a ja sam mu polivao na ruke, kao i ocu i ostalima, što sam smatrao priznanjem,

uvaženjem«. Podsjećamo da je Džemaludin ef. Čaušević koji se spominje u tekstu, bio

profesor Šerijatske sudačke škole u Sarajevu, a godine 1914. izabran je za Reis-ul-

ulemu na kojem položaju je ostao sve do 1930. godine, kada je na lični zahtjev otišao u

mirovinu, u znak protesta zbog ukidanja autonomije Islamske zajednice od strane

autokratskog režima Kraljevine Jugoslavije.

Ibrahim ef. Begić obavljao je dužnost imama čaršijske džamije sve do šezdesetih

godina kada je penzionisan. Umro je u Tuzli 1971. godine i pokopan u haremu čaršijske

džamije u Koraju.

Džamija u mahali Kovačevići situirana je u donjem dijelu čaršije nedaleko od

puteva koji vode u Čelić i korajske zirate. Sagrađena je prije 1864. godine na lokaciji

koju je uvakufio Hadži Alija Agić. U dokumentu Popis bijeljinskog kadiluka – mulkovna

dobra iz 1864. godine navodi se džamija u Bašić-Kovačević mahali. Prema opisu prije

1992, kada je i ova džamija zapaljena od strane srpskih agresora, osnovica džamije je

pravougaonik sa vanjskim stranicama u razmjeri od 9 x 7 m. Građena je od lijepo

klesanog kamena, debljine zidova 55 cm i pokrivena četvorostrešnim krovom pod

crijepom. Od mihraba u zidu imaju četiri, a u zidovima sa lijeve i desne strane po četiri

prozora veličine 110 x 90 cm. Veranda je po širini džamije širine dva metra. Mahfil i

minber su izrađeni od tvrdog drveta i veoma lijepo obrađeni. Unutrašnjost džamije je

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

117

vrlo bogato zastrta. Munara je od drvene

konstrukcije u koju se ulazi sa tavana i

visoka je 22 metra. Džamija i njen harem su

ograđeni kamenim zidom visine 140 cm.

Ovom džamijskom džematu pripadaju

haremi Zekanovača, površine 7 dunuma,

Mujanovića harem sa 6 dunuma i harem

Zabrdo sa 10 dunuma površine. Zanimljivo

je istaći da u ovom džematu postoje posebni

familijarni haremi velikih i poznatih familija

i to Agića harem i Mujića harem. U ovoj

džamiji od njenog postanka obavljano je pet

dnevnih namaza sve do juna 1992. godine,

kada je u srpskoj najezdi na Koraj zapaljena

i potpuno srušena. Obnovljena je poslije

agresije i povratka dijela džematlija u istim

dimenzijama i sa drvenom munarom čime

joj je donekle vraćen raniji izgled.

Sl. 4. Džamija u Kovačevića mahali

Dugogodišnji (preko 50 godina) imam ove džamije je bio Mula Bećir ef. Nakičević,

rodom iz Teočaka. Pohađao je korajsku medresu i nakon završetka medrese postavljen

je za imama i muallima ove džamije. Bio je vrlo učen čovjek i isticao se svojim visokim

moralnim vrlinama pa je bio izuzetno cijenjen i poštovan u narodu. Korajski hroničar

između dva svjetska rata, Dževad Agić, tuzlanski gimnazijalac, u svojim zapisima

navodi: »Juna 1931. godine završio sam treći razred mekteba i učinio hatmu... Mula

Bećir ef. Nakičevć bio je moj prvi hodža, koji me je naučio osnovne pojmove o islamu u

sibjan mektebu. Volio sam ga u životu i poštovao kao svog oca. Njegovu dobrotu ne

mogu nikada zaboraviti. Dugo će se u narodu spominjati naš dobri hodža«. Prilikom

napada majevičkih četnika na Koraj , novembra 1941. godine Mula Bećir ef. Nakičević

ubijen je na svom kućnom pragu. Poslije tragične smrti Mula Bećira ef. Nakičevića, na

mjesto imama džamije u Kovačevića mahali postavljen je 1942. godine njegov sin Šefket

ef., koji je tu dužnost obavljao sve do svoje smrti 1965. godine. Šefket ef. Nakičević

završio je Čačak medresu u Brčkom.

Mujezin ove džamije je oko 65 godina bio Mula Mahmut ef. Agić, rođen 1885, a

umro 1969. godine. Bio je vrlo pobožan, tihe i blage naravi i zbog toga veoma omiljen u

narodu, a naročito među mahalskom djecom, kojima je dozvoljavao da slobodno dođu

u njegovu prostranu avliju. Njegov sin Dževad Agić ostavio je značajno pisano

svjedočanstvo o prilikama i životu u Koraju prije II svjetskog rata u svom Dnevniku.

Posljednji imam džamije u Kovačevića mahali do njenog paljenja i rušenja tokom srpske

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

118

agresije na Koraj juna mjeseca 1992. godine, bio je Muzafer ef. Mujčinović rodom iz

Teočaka, zet Mula Mahmuta ef. Agića.

Sibjan mektebi su pored džamija bili prve početne i najbrojnije vjersko-

prosvjetne ustanove gdje su se sticali temelji pismenosti i islamske naobrazbe. Njihova

se zadaća sastojala u tome da djeci dadu najosnovnija vjerska znanja i da napamet

nauče osnovne i najčešće upotrebljavana sureta iz Kur'ana te da nauče islamske molitve

i obrede. Za pohađanje sibjan mekteba nije bilo propisane starosti, tako da su ih

pohađala djeca od pete godine starosti do odraslih. Nastava se nije izvodila jedino za

vrijeme muslimanskih praznika. Sa austrougarskom okupacijom Bosne i Hercegovine

Zemaljska vlada je pokušala da sredi pitanje sibjan mekteba, jer su iz muslimanskih

krugova počeli dolaziti zahtjevi za njihovom temeljitom reformom i za obrazovanjem

njihovih učitelja po savremenim metodama, do čega će kasnije i doći.

U Koraju su do prije II svjetskog rata postojala tri sibjan mekteba i mektebi

ibtidaija. Sibjan mekteb u Donjoj mahali nalazio se u neposrednoj blizini Atik džamije,

čiji je imam bio redovno imam iste džamije; Sibjan mekteb u Murselovića mahali, koji

se nalazio u središtu čaršije, u kojem su učila djeca iz Murselovića i Begića mahale. Nije

poznato kada je sagrađen, ni ko mu je bio vakif, ali ga je zadesila ista sudbina kao i sve

ostale mektebe u Koraju, kada su 1941.godine zapaljeni od majevičkih četnika; Sibjan

mekteb u Kovačevića mahali nalazio se u neposrednoj blizini istoimene džamije, na

lokaciji zv. «Kaldrma». Ovaj mekteb je pohađao i Dževad Agić, pa evo kako to opisuje: »...

znam da mi je otac kupio veliki crveni fes sa «kićankom». Naskoro su me dali i u

«mejtef» (Sibjani mekteb). Mekteb je bio blizu naše kuće. To je jedna mala prizemna,

mračna zgradica, sa naherenim zidovima i puna vlage. Tu se sjedilo na hasurama koje

su bile prostrte po podu. Stari hodža je sjedio u jednom uglu na kožici od ovna. Ja sam

mu pristupio, poljubio ga u mršavu ruku i dao mu jedan svežnjić sa gurabijama,

duhanima i drugim darovima, a zatim sjeo na hasuru i počeo učiti »Rabbi jessir »

(početnu lekciju). Pred hodžom je bila jedna stara zelena «pešteta» (drvena klupa na

kojoj stoje knjige). Soba je bila puna dječurlije. Djeca su se u galami spremala i pamtila

svoja sureta (poglavlja iz Kur'ana), koja uče napamet pred hodžom. ...Svako jutro su

djeca donosila po jedno drvo od kuće, a bogatija i po više da se naloži mektebska peć.

Sva pedagogija sastojala se u učenju napamet sureta iz Kur'ana i pitanja i odgovora iz

islamskog vjerovanja«.

Dostupni dokumenti i podaci govore o vrlo razvijenom i intenzivnom vjerskom

životu u Koraju. Tako prema podacima iz popisa stanovništva, koje 1879. godine

provela Austrougarska vlast u Bosni i Hercegovini odmah po aneksiji, navodi se da je

Koraj tada imao 1356 stanovnika samijeh muslimana u pet mahala: Murselović mahala

sa 89 kuća i 419 stanovnika, Bašić mahala 90 kuća i 303 stanovnika, Sejfić mahala 77

kuća i 327 stanovnika, Okanović mahala 66 kuća 251 stanovnik i Kiptijan (Ciganluk)

mahala 14 kuća i 56 stanovnika. Poređenja radi tada je Brčko imalo 2901 stanovnika,

Bijeljina 6090 stanovnika, Čelić 1291, Gradačac 2606, Janja 3152 stanovnika itd. Na

sljedećem popisu, 1885. godine, Koraj ima 1488 stanovnika, od toga 1458 muslimana,

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

119

13 pravoslavaca, 9 katolika (Austrijanci i Nijemci) i 3 Jevreja, zatim 2 učitelja, 10

vjerskih službenika (hodža), 1 općinski službenik, 9 begovskih vlastelina, 32 trgovca i

obrtnika itd. Ovakva izmijenjena struktura korajskog stanovništva je rezultat brzog

razvoja trgovine i zanatstva koja je uslijedila sa novim društveno-ekonomskim

poretkom.

Prema dokumentima Vakufsko-mearifskog povjerenstva kotara Bijeljina kome je

pripadao Mjesni džematski medžlis Koraj u Nastavnom programu (Mjesečna

raspodjela nastavnog gradiva po predmetima) Sibjan mekteba u Sejfić-Okanović mahali

u Koraju za period septembar-juni 1929. godine navode se detaljno navode predmeti,

metode rada i vježbe u savladavanju nastavnog programa i to: Akaid, Šehadet, Imanski

šartovi, Amentu billahi, Vjerovanje Boga dž.š., Muhamed a.s., Sudnji dan, Milosrđe,

Zdravlje, Ljubav prema zajednici itd.

Prema dokumentu Popisa mekteba u Koraju za 1901. godine navodi se da su

radili sljedeći mektebi: Mekteb u Donjoj mahali, 58 polaznika, vjeroučitelj Mula Osman

ef. Zenunović; Mekteb u Kovačevićima 71 polaznik, vjeroučitelj Mula Bećir ef. Nakičević,

Mekteb u Murselovića mahali, 100 polaznika , vjeroučitelj Hafiz Ibrahim Bajraktarević

i Mekteb u Osnovnoj školi, 50 polaznika, vjeroučitelj Mehmed ef. Abdurahmanović. U

iskazu vjerskih službenika u Koraju za 1929. godinu navod1 se 8 vjerskih službenika i

to: Ibrahim ef. Begić, imam matičar i prvi mualim u Čaršijskoj džamiji; Hafiz Seid ef.

Zenunović, imam u Staroj džamiji, vjeroučitelj u Osnovnoj školi; Bećir ef. Nakičević,

imam džamije u Kovačevića mahali, sibjan mualim; Osman ef. Zenunović hatib u Staroj

džamiji; Ragib ef. Zenunović, drugi mualim i mujezin Čaršijske džamije; Hafiz Ibrahim

ef. Bajraktarević, sibjan mualim; Abdulah Nakičević, mujezin džamije u Kovačevića

mahali i Arif ef. Zenunović, mujezin u Staroj džamiji. Prema izvještaju Vakufsko-

mearifskog džematskog medžlisa u Koraju za 1930. godinu o pohađanju mekteba

navodi se: Mektebi ibtidaija 140 polaznika, Sibjan mekteb u čaršiji 15 polaznika, Sibjan

mekteb u Sejfić mahali 20 polaznika i sibjan mekteb u Bašić mahali 20 polaznika.

Izvještaj potpisuje Mustafa Begić predsjednik mjesnog medžlisa.

Mektebi ibtidaija ili reformisani mekteb otvoren je u Koraju početkom 20.

stoljeća. Austrougarska okupaciona uprava je nastojala da napravi reformu u sibjan

mektebima koja je i otpočela 1890. godine. U «Propisima» za obavezno pohađanje

mektebi ibtidaija stoji da su «muška muslimanska djeca dužna da pohađaju mektebi

ibtidaiju ako se nalazi u području 3 kilometra, a ženska 2 kilometra. U svakom mjestu

obrazovaće se kao pomoćni i izvršujući organi kotarskih vakufsko-mearifskih

povjerenstava na tri godine mektebski odbor koji će obavljati upisivanje djece u

mektebe i vršiti nadzor nad redovnim pohađanjem mekteba ». Ona djeca koja nisu

mogla pohađati mektebi ibtidaiju obavezno su pohađala sibjan mektebe. Ako je u

mjestu postojala osnovna škola, kao što je bio slučaj u Koraju, muška djeca su mogla

poslije završene dvije godine mektebi ibtidaije, nastaviti školovanje u osnovnoj školi,

dok su ženska djeca bila obavezna završiti tri razreda bez obzira na doba i pohađanje

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

120

nekog drugog mekteba. U korajsku mektebi ibtidaiju išla su i muška i ženska djeca

zajedno.

Mektebi ibtidaije su u odnosu na sibjan mektebe bile uređene na savremeni

način, sa školskim klupama, tablom i drugim potrebnim učilima. Đaci su bili podijeljeni

od prvog do trećeg razreda, a nastava se izvodila po nastavnom planu i programu koji

je sadržavao sljedeće predmete: Kur'an, tedžvid, kirajet (čitanje), akaid (islamska

vjeronauka), ćurutislam (islamski obredi) i hati arebi (arapsko pismo-krasnopis). Od

1912. godine uvedeni su vjerski udžbenici na maternjem bosanskom jeziku. Nastavu su

izvodili mualimi koji su sticali stručnu spremu u posebnoj ustanovi «Dar-ul-mualimin»,

otvorenoj u Sarajevu 1893. godine. Školska godina je trajala 10 mjeseci, od 1. oktobra

do 1. avgusta, sa dvomjesečnim ferijem preko ljeta i za vrijeme vjerskih praznika.

Nastava se održavala svakodnevno od 7 do 11 sati prije podne i od 12 do 14 sati poslije

podne. Na kraju školske godine polagani su završni ispiti.

Korajsku mektebi ibtidaiju pohađao je i Dževad Agić, o čemu je ostavio

zapis: »Ove godine (1928/29. napomena A. H.) me je otac upisao u mektebi-ibtidaiju.

To je moderniji mekteb, u kome su bile klupe kao u školi. Tu se učilo pisati i čitati

arebicom (arapskim pismom), zatim napamet razna sureta. Moj uspjeh u mektebi-

ibtidaiji je bio vrlo dobar, i uvijek su me «efendije» (hodže) hvalile ocu, kako sam ja

«zejrek» (talentovan). Otac je jedva čekao da svršim mekteb i školu, pa da me dadne u

medresu. Njegova je želja bila da svršim medresu, da omotam ahmediju, te da postanem

hodža. Juni 1931....Svršio sam treći razred mekteba i «činio hatmu».

Vakufsko-mearifsko povjerenstvo kotara Bijeljina u popisu mekteba od 09.

januara 1931. godine navodi sljedeće podatke: Mektebi ibtidaija u Koraju ima dva

odjeljenja sa tri razreda, 88 muških i 75 ženskih polaznika iz Murselovića, Sejfić, Bašić,

Okanović i Kiptijan mahale. Nastavu izvode po 24 sata sedmično Ibrahim ef. Begić prvi

mualim, rođen 1889. godine, završio medresu u Koraju i Darul-muallimin u Sarajevu,

na službi u ovom mektebu od 1911. godine i Ragib ef. Zenunović, drugi mualim, rođen

1889, završio medresu u Koraju, na službi u ovom mektebu od 1918. godine.

Zgrada mektebi ibtidaije u Koraju nalazila se na prostoru pored današnje zgrade

ambulante i prema sjećanju njenih polaznika bila je to velika zgrada na sprat, sva u

kamenu i sa velikim i svijetlim učionicama. Nažalost i ova vjerska prosvjetna ustanova

je zapaljena od strane četnika 1941. godine.

Medresa Igrište u Koraju izgrađena je kao posebna građevina u neposrednoj

blizini Atik džamije u Donjoj mahali, nekih pedesetak metara na lijevoj strani od ulaza

u harem. U narodu je poznata kao Igište medresa, a nazvana je po istoj lokaciji na kojoj

je sagrađena, gdje su se po pričanju sastajala mladež, zabavljala i igrala. Zgrada medrese

sastojala se od jedne predavaone (dershane), sobe za muderisa i nekoliko soba za

polaznike (softe) medrese. Sve ove prostorije bile su u krugu, koje su zatvarale tri

strane dvorišta, dok je ulazna strana dvorišta bila slobodna. U sredini se nalazio bunar.

Četvrtak po podne i petak bili su slobodno vrijeme za softe medrese, koje su oni koristili

za posjetu svojim kućama i pripremanju za naredne radne dane. Isto tako svaki dan od

Baština sjeveroistočne Bosne VIII

121

ikindije do akšama imali su slobodno vrijeme koje su provodili u šetnji ili u slobodnim

međusobnim takmičenjima u tadašnjim sportovima. Nastava je počinjala pošto se

klanja sabah, a obavezno je obavljano i svih pet dnevnih molitvi. Obrađeno nastavno

gradivo je ponavljano u đačkim grupama, koje je predvodio najbolji softa.

Nemamo sigurnih podataka kada je otvorena korajska medresa, ali se

pretpostavlja da je to moglo biti krajem 18. ili početkom 19. stoljeća, a možda čak i

ranije, jer je spominje i navodi Džemaludin ef. Čaušević u svom popisu medresa u Bosni

i Hercegovini. Austrougarska vlast je u Bosni i Hercegovini zatekla oko 40 medresa, koje

su radile sve do 1895. godine po starom nastavnom sistemu, kada će biti izvršena

reforma nekih od ovih prosvjetnih ustanova. Po toj reformi, kako ističe Hajrudin

Ćurić: »Nova nastavna osnova bila je jednaka za sve medrese, osim onih u Goraždu,

Foči, Bosanskom Brodu, Odžaku, Janji, Koraju, Maglaju, Srebrenici, Kozluku i

Ljubuškom za koje je reis-ul-ulema izdao 1895. godine »općenite direktive«. Korajska

medresa se spominje u jednom dokumentu 1906. godine, pa je po svoj prilici radila

negdje do I svjetskog rata. Posljednja dva muderisa ove medrese bili su Abdulah ef. iz

Rahića i Osman ef. Zenunović iz Koraja.

Muderis Osman ef. Zenunović umro je u Koraju 17. marta 1938. godine, što je

zabilježio Dževad Agić u svom Dnevniku: »U četvrtak 17. marta umro je u Koraju M.

Osman Zenunović i Korajci su izgubili jednu veliku ličnost. Sutradan mu je bila velika

dženaza, na kojoj je učestvovao mnogi svijet iz mjesta i okolice... ».

Društveni život u Koraju između dva svjetska bio je vrlo živ i plodan, odvijao se u

okviru djelovanja čitaonice »Sloga«, osnovane 1919. godine sa svojim sekcijama i

bibliotekom, fudbalskog kluba osnovanog 1928. godine i dobrotvornog muslimanskog

društva Gajret, koji je osnovan 1931. godine. U tim aktivnostima i animiranju sadržaja

društvenog života u Koraju prednjačili su radnička omladina, đaci i studenti koji su bili

na školovanju u većim okolnim gradovima.

Vjerski život korajskih Bošnjaka utemeljen na islamu, islamskoj duhovnosti i

islamskom poimanju života i življenja uopće, vjekovna islamska vjerska tradicija u

Koraju, oblikovala je i utemeljila moralno-psihološki profil korajskih Bošnjaka. Islam za

korajskog čovjeka nije samo religija nego je bio i ostao duhovna okosnica njihovog

personaliteta i zajednice, način života u svim porama njihovih životnih sadržaja. Tokom

milenijskog trajanja na ovom prostoru ovdašnji ljudi razvili su lokalnu sociokulturnu

zajednicu sa svim temeljnim obilježjima bošnjačkog duhovnog i sociokulturnog

identiteta, izgradili »vrlinu sredine« i osjećaj pripadnosti tradiciji, kulturi i moralnom

biću bosanskog podneblja, po čemu su bili i ostali prepoznatljivi i cijenjeni diljem Bosne.